Dr Anna Sugier-Szerega

Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej

Katolicki Uniwersytet Jana Pawła II

Zasadnicze punkty wykładu Treści programowe przedmiotu 1. Kultura - ujęcie antropologiczne i socjologiczne, typy kultury i funkcje. 2. Rozwój i kryzys kultury - prognozy i oceny na przełomie XX i XXI wieku.

Kultura w służbie polityki totalitaryzmów. 3. Modernizm i postmodernizm w kulturze - główne nurty w filozofii,

literaturze, religii, muzyce, filmie, architekturze. 4. Media sieciowe i społecznościowe a kultura indywidualizmu i autopromocji. 5. Popkultura i jej wybrane nurty. 6. Kultura konsumpcji, gadżetów i marek. 7. Kontrkultura, kontestacja, subkultura, kultura alternatywna. 8. Alter i antyglobalizm i jego znaczenie w kulturze. 9. Wielokulturowość i multikulturalizm w dobie powszechnej turystyki.

Literatura Literatura podstawowa

Encyklopedia kultury polskiej. Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, 1991, red. Antonina Kłoskowska, Wiedza o kulturze, Wrocław. Epoki i kierunki w kulturze. Sztuka, literatura, muzyka, teatr, film. Leksykon PWN, red. Marta Wilińska, Bartosz Działaszyński; (literaturoznawstwo) Anna Rossa, PWN, 2008. Andrzej Kaliszewski, 2012, Główne nurty w kulturze XX i XXI wieku, Poltext, Warszawa. Ewa Nowicka, 2007, Świat człowieka - świat kultury, Warszawa.

Literatura uzupełniająca Jean Baudrillard, 2006, Społeczeństwo konsumpcyjne jego mity i struktury,

Sic! Warszawa. Benjamin Barber, 2008, Konsumowani. Jak rynek psuje dzieci, infantylizuje dorosłych i połyka obywateli, Spectrum, Warszawa. Olga Guedes Bailey, Bart Cammaerts, Nico Carpentier, Media alternatywne, 2012, UJ, Kraków. Naomi Klein, 2004, No logo, Muza SA, Warszawa. Naomi Klein,2007, Doktryna szoku, Muza SA, Warszawa Mark Lilla, 2006, Lekkomyślny umysł, Intelektualiści w polityce, Prószyński, Warszawa. Małgorzata Lisowska-Magdziarz, 2012, Feniksy, łabędzie, motyle. Media i kultura transformacji,UJ, Kraków. 10:47 ansusz

cd Ryszard Kantor, 2013, Zabawa w dobie społeczeństwa konsumpcyjnego.

Szkice o ludyźmie, ludyczności i powadze, a w istocie o jej braku, UJ, Kraków. Dean MacCannell, 2005, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Spectrum, Warszawa. Andrzej Mencwel, 1997, Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku, Warszawa. Tożsamość w wielokulturowym kontekście, 2011, red. L. Dyczewski, K. Jurek, Centrum Europejskie Natolin, Wyd. KUL, Lublin – Warszawa.

Kryteria oceny i sposoby weryfikacji zakładanych efektów kształcenia Egzamin pisemny (treści wykładu) + znajomość zalecanych do egzaminu

lektur 60% oceny Obecność na wykładzie (20%)

Recenzja (20%)

Kultura - etymologia Cyceron - Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e., zm. 43 p.n.e.) mówca rzymski, popularyzator filozofii greckiej. Jako pierwszy użył tego terminu w starożytności, ale jako agricultura – uprawa roli.

Konotacje – uprawianie czegoś, polepszanie, rozwijanie, kultywowanie.

W „Rozmowach tuskulańskich” – metaforyczne określenie, odnoszące się do filozofii i sztuki: cultura animae (kultura duszy, umysłu)

Kopia rzymskiej rzeźby Cycerona dłuta Berthela

Thorvaldsena, Źródło:wikipedia.org

Cyceron przemawiający w Senacie. Fresk Cezara Maccariego. Źródło: wikipedia.org.

Cultura, cultura animi – Samuel von Pufendorf

Samuel von Pufendorf – 1632 - 1694 –

niemiecki teoretyk prawa i historyk.

Był jednym z twórców prawa międzynarodowego i teorii prawa natury, wprowadził do języka nauki termin kultura na oznaczenie wszelkich wynalazków wprowadzonych przez człowieka: język, wiedzę, przedmioty materialne, instytucje, obyczaje, moralność.

W Polsce po raz pierwszy używa tego terminu Samuel Orgelbrand (1864) – jako „uprawa”.

Źródło: wikipedia.org

III sposoby patrzenia na kulturę (1)

Zw. z podłożem ludzkim Treść zjawiska

kulturowego

III sposoby patrzenia na kulturę (2)

atrybutywne dystrybutywne

III sposoby patrzenia na kulturę (3)

wartościujące opisowe

Wymiary kultury

Wymiar czasowy

Wymiar przestrzenny

Wymiar systemowy

Prawidłowości Aparat

adaptacyjny

Płaszczyzny zjawisk kulturowych

behawioralna aksjonormatywna

materialna psychologiczna

3 segmenty kultury według Alfreda Kroebera

kultura

Rzeczywistości: (technologie,

nauka)

Społeczna (relacje)

Wartości: (religia, filozofia, sztuka,

moralność)

Język – służy pozostałym

Źródło:A. Kaliszewski (2012), Główne nurty w kulturze XX i XXI wieku, Poltex, W-wa

I za Antoniną Kłoskowską kultura

Bytu

(k. materialna) -

działania i wytwory techniczne związane z produkcją, dystrybucją i usługami służącymi zaspokajaniu

naturalnych i bytowych potrzeb człowieka

Społeczna podmiotem oraz

przedmiotem kulturalnie określonych działań są sami ludzie. K. reguluje stosunki

role i układy ludzi w ich wzajemnych powiązaniach.

W jej skład wchodzi komunikowanie służące

organizacji porządku społecznego - podziału

władzy, dostępu do dóbr, funkcji oraz pozycji

społecznych.

Symboliczna

sfera czynności, wartości i przeżyć autotelicznych, które nie są związane z zaspokajaniem potrzeb człowieka jako istoty biologicznej oraz jako członka

społeczeństwa. Czynności autoteliczne - działania wykonywane dla nich samych , a nie z uwagi na uzyskiwane rezultaty czy korzyści (sztuka, nauka, zabawa, religia -

pełnią funkcje estetyczne, poznawcze, ludyczne.

Interesuje nas społeczna i symboliczna

Społeczna (jest ramą dla realizacji k. symbolicznej)

Układ pierwotny Układ

instytucjonalny

Środki komunikowania

masowego

Koronczarki czy hafciarki….czyli przekaz w układzie pierwotnym http://www.youtube.com/watch?v=aDrZnX5O6C4

Układ instytucjonalny - filharmonia http://www.youtube.com/watch?v=9CX-OhzhgRo

Środki masowego komunikowania http://www.youtube.com/watch?v=bY4VHIpFGfs

Ponad życiowymi potrzebami……..

„zaczyna się tam, gdzie kończą się życiowe konieczności…” Alfred Weber

A więc interesują nas systemy kultury (inaczej dziedziny….

1. Wartości 2. Wierzenia 3. Ideologie 4. Style życia grupowego 5. Nauka 6. Sztuka

Dzielą się one na podsystemy (dyscypliny artystyczne takie jak: Literatura

Sztuki plastyczne (malarstwo, rysunek, rzeźba, grafika i inne)

Teatr

Muzyka

Fotografia artystyczna

Film

Te zaś dalej dzielą się na nurty i gatunki…

Dychotomiczne podziały kultury

natura kultura

Wszystko co biologiczne i instynktowne w człowieku

Natura nie jest dziełem człowieka w odróżnieniu od kultury

Człowiek jest częścią natury, jest jej tworem. Kultura natomiast to twór człowieka. W tym sensie kultura nie jest antagonistą natury - jest jej koniecznym rezultatem.

Wszystko co przeciwstawne naturze a więc wyuczone, przekazane za pomocą tradycji ustnej i pisemnej;

izolowana jednostka ludzka nie jest w stanie wytworzyć samodzielnie kultury, do tego potrzeba zbiorowości ludzkiej, przekazującej swe doświadczenia z pokolenia na pokolenie

Rezultat zbiorowej działalności ludzi, wytwórczości i twórczości;

Tylko człowiek wytwarza kulturę i to go odróżnia od zwierząt

Można więc powiedzieć, iż kultura wynika z natury, lecz kultura jest przeciwstawna naturze

Dychotomiczne podziały kultury

Kultura materialna Kultura niematerialna

Zalicza się do niej wytwory cywilizacji, Inaczej duchowa, wartości, symboliczna,

W jej obrębie istnieje podział na k. niższą (masową) i wyższą (elitarną, artystyczną),

Masowa zajęła miejsce odwiecznej znanej od zarania dziejów kultury popularnej, zwanej plebejską w odróżnieniu od stojącej po środku mieszczańskiej, k. p. jest z natury ludyczna, łatwa w odbiorze, dostępna dla wszystkich (igrzyska, jarmarki, festiwale, teatry uliczne)

Kolejny dychotomiczny podział kultury

Niematerialna

Niższa (masowa)

Wyższa (elitarna,

artystyczna)

Różnice masowa Elitarna, artystyczna

Zajęła miejsce popularnej (plebejskiej)

Z natury ludyczna, dostępna dla wszystkich (igrzyska, jarmarki, teatry uliczne, bajki ludowe, pieśni, tańce

Masowa – określenie Dwighta Mcdonalda 1944 r. – jest skutkiem demokratyzacji kultury, powszechności edukacji, wyrazem dobrobytu, posiadania czasu wolnego, pojawieniem się mediów audiowizualnych (obniżone koszty, szybkość i dokładność przekazu, globalność dystrybucji i odbioru)

Inaczej duchowa, wartości, symboliczna, wykonywana przez twórcze i kompetentne elity, unikatowa, pozbawiona utylitarności, ponadczasowa (wpisująca się w trwały dorobek – narodowy, regionalny, kontynentalny, epokowy) , tworzy i przechowuje wartości

Wymaga od odbiorcy wysiłku intelektualnego

Dostarcza rozmaitych przeżyć intelektualnych i duchowych

Podlega ocenie i hierarchizacji ze strony krytyków

Elitarna

Dostępna w bibliotekach, galeriach, muzeach, salach koncertowych ….. jest utrwala w podręcznikach – tak powstaje kanon kultury symbolicznej – wyznaczający „ wspólne wartości kulturowe”, składający się na tradycję

Dychotomiczne podziały kultury

cywilizacja kultura

Zespół technicznych środków i sposobów opanowania natury, nosi praktyczny utylitarny charakter, jest to sfera środków, czysto instrumentalna (A. Kłoskowska)

Jej rozwój jest kumulatywny, zdobycze rozpowszechniają się w procesie dyfuzji, ale i ona ulega niszczeniu przez konsumpcję, presję mody itd. (maszyny, samochody, narzędzia komunikacji)

Dziedzina wartości pozbawiona na ogół praktycznej użyteczności, uprawianych bezinteresownie, ze względu na związane z nimi przeżycia. Instytucje religijne, poezja, utwory muzyczne, wzory zachowań

I jeszcze jeden podział dychotomiczny…

Kultura obiektywna – zbiór wytworów materialnych i

duchowych

Kultura subiektywna – ta sama ale kształtowana

pod wpływem zetknięcia się z tymi wytworami konkretnego odbiorcy

Typy kultury wg Janusz Gajdy - Kryterium grupa ludzkiej i rodzaje więzi między ludźmi

Przynależność kultury do

określonych warstw i grup

Ze wzgl. na typ gospodarowania i układu stosunków

Ze wzgl. Na stosunek do religii

Ze wzgl. na aktywność ludzi

w różnych dziedzinach

Ze wzgl. Na egzystencję

fizjologiczno-emocjonalną czł.

Ze wzgl. Na zakres występowania

określ. cech

Ze wzgl. na poziom kultury

Ze wzgl. Na przynależność do grupy wiekowej

Ze wzgl. na stosunek do

obowiązującej polityki państwa

XX wiek - sprzeczności Wiedza – zacofanie

Dostatek – głód

Bogactwo- ubóstwo

Humanizm – neobarbarzyństwo

Powrót duchowości – kryzys religii

Wolność – uniformizacja, standaryzacja

Demokracja –totalitaryzm, nacjonalizm

Tolerancja – rasizm, szowinizm

Troska o pokój –kult rewolucji, wojen

Samorealizacja – samozagłada

Podbój kosmosu – obawa buntu maszyn i inwazji kosmosu

„nowego Jeruzalem” – „spełnionej Apokalipsy”

Dwie wielkie koncepcje cywilizacji i kultury

Liberalna (kapitalistyczna) Marksistowska

(naukowo-socjalistyczna)

Optymiści przed II wojną św.

utylitaryzm

Jeremy Bentham

(1748-1832);

John Steward Mill (1806-1873)

pragmatyzm

Charles Peirce (1839-1914),

Wiliam James (1842-1910)

Herbert George Wells (1866-1946)

Outline of History (1920)

Arnold Toynbee (1889-1975)

Arnold Toynbee

1889-1975

10 tomów pisał 20 lat – w „Studium Historii” 1934-54 opisał 28 cywilizacji stworzonych przez ludzkość Rozwój ten zreasumował jako linearny, co było szalenie optymistyczne – teoria ciągłości dokonań człowieka Recepta na ocalenie człowieka – renesanse – sięganie do źródeł – dla kultury zachodu to tradycja helleńska - rola edukacji klasycznej Zagrożeń upatrywał w militaryzmie

Optymiści po II wojnie św.- kapitalizm zachodni/komunizm

monetaryzm

Milton Friedman (1912-2006),

koniec ery Gutenberga

Marshall McLuhan

(1911-1980)

kultura „trzeciej fali”

Alvin Toffler

(1928-)

transgresje w kulturze

Józef Kozielecki (1936-)

koniec historii

Francis Fukuyama (1952-)

Pesymiści

Zmierzch zachodu

Oswald Spengler

(1880-1936)

Marian Zdziechowski (1861-1938)

Florian Znaniecki

(1882-1958)

katastrofizm kulturowy Stanisław Ignacy

Witkiewicz

(1885-1936)

dehumanizacja kultury

José Ortega y Gasset (1883-1955),

Bunt mas 1930

mieć czy być?

Erich Fromm

(1900-1980),

Ucieczka od wolności 1941

szkoła frankfurcka

Herbert Marcuse

(1898-1979),

Oswald Spengler , Zmierzch Zachodu. Zarys morfologii historii uniwersalnej, Warszawa 2001, Wydawnictwo KR, s. 466

1880-1936

Człowiek kultury- człowiek miasta Wszystkie wielkie kultury są miejskimi Miasto ma duszę, w nim tworzy się sztukę, religię, naukę, Wielkie metropolie kończą los każdej wielkiej kultury, są sztucznymi, matematyczno-urbanistycznymi projektami formie szachownicy (symbol bezduszności), one sprawiają, że miasto przeradzając się w cywilizację upada…

Według historiozoficznej koncepcji Spenglera dzieje powszechne stanowią panoramę ośmiu kultur (babilońska, egipska, chińska, hinduska, meksykańska, antyczna, zachodnioeuropejsko-amerykańska oraz rosyjska) Są one izomorficzne – łączy je ten sam los młodość, wzrastanie, rozkwit, upadek (znamionowany przez zanik wewnętrznej dynamiki i dominację sztucznych wytworów historii). Każda kultura umierając staje się cywilizacją… Tę ostatnią fazę rozwoju przypisywał współczesnej mu kulturze zachodniej.

Widzę – wiele lat po 2000 r. – aglomeracje od 10-20 mln ludzi, rozwiązania komunikacyjne pod ziemią, pęd ku nieskończoności…” PESYMISTA Symptomy upadku

Kult pieniądza i ekonomii

Dominacja sceptycyzmu nad filozofią

Dominacja retoryki w polityce i życiu publicznym (w XX w. wzrost roli dziennikarstwa

Dominacja 1 światowego imperium

Rezygnacja z dochodzenia do ogólnych i odwiecznych prawd

Kosmopolityzm

urbanizacja

Dwa nurty w obszarze kultury symbolicznej XX wieku Modernizm

(nowoczesność, awangarda i postęp)

Koniec XIX wieku (tzw. belle epoque) do

lat 60 XX wieku

Postmodernizm

(postnowoczesność)

Przełom lat 60 i 70 XX wieku i nadal trwa ……..

Wiek

XXI

Wiek XX – kultura materialna Odkrycia z zakresu promieniotwórczości W. C.Röntgen, H. Becquerel, P.

Curie i M. Skłodowska-Curie, E. Rutherford

Teoria względności A. Einstein – nowe pojęcie czasu i przestrzeni

Idea podboju głębin i kosmosu (loty w kosmos, sieć wielofunkcyjnych satelitów

Rozwój motoryzacji i lotnictwa

Przełomy w medycynie

Media cyfrowe: telewizor, kamera, magnetofon, magnetowid, CD, MP3,telefon komórkowy i satelitarny, światłowody

Tranzystor – procesor- układ scalony czyli cyberświat i rzeczywistość wirtualna

Taśma produkcyjna =automatyzacja pracy w przemyśle

Technika zbrojeniowa

XX wiek – decydujące starcie

idealizm materializm

Główne nurty w filozofii

pragmatyzm

Charles S. Peirce (1839 – 1916),

Wiliam James

(1842- 1910)

bergsonizm

Henri Bergson (1859 – 1941)

fenomenologia

Edmund Husserl

(1859 -1938),

Max Scheler (1874-1928), Roman Ingarden

(1893 – 1970)

Główne nurty w filozofii

brytyjska szkoła analityczna

George E. Moore

(1873 -1958),

Bertrand Russell (1872-1970)

ewolucjonizm

chrześcijański

Pierre Teilhard de Chardin

(1881 -1955)

psychoanaliza

i psychologia głębi

Zygmunt Freud (1856-1939)

Nurty w filozofii

Behawioryzm

John B. Watson (1878-1978),

Iwan Piotrowicz Pawłow (1849-1936)

Neopozytywizm

i Koło Wiedeńskie

Moritz Schlick

(1882-1936)

Rudolf Carnap

(1891-1970)

Otto Neurath

(1882-1945)

Marksizm-leninizm,

Włodzimierz Lenin (1870-1924)

Nurty w filozofii

Strukturalizm

Claude Lévi-Strauss

(1908 -2009), Ferdinand de Saussure

(1857-1913),

Roland Barthes (1915- 1980)

Egzystencjalizm

Martin Heidegger (1889-1976),

Karl Jaspers

(1883-1960),

Albert Camus (1913-1960),

Jean Paul Sartre (1905-1980)

Szkoła frankfurcka/krytyczna

(1923-1971)

Theodor Adorno

(1903 -1969),

Herbert Marcuse (1898-1979),

Erich Fromm

(1900-1980),

Hans-Georg Gadamer (1900-2002)

Główne nurty w literaturze Kubizm poetycki (Blaise Cendrars, Max Jacob, Guillaume Apollinare, Pierre

Reverdy, w Polsce Adam Ważyk) ►lingwizm

Futuryzm (egofuturyzm, kubofuturyzm), Filippo Tommaso Marinetti

Dadaizm, surrealizm (Tristan Tzara)

Ekspresjonizm – Franz Kafka, George Teakl, Bertold Brecht, w Polsce: Stanisław

Przybyszewski, Jan Kasprowicz, Wacław Berent, Emil Zegadłowicz

Imażyzm, imażynizm, poezja kultury

Psychologizm i proza strumienia świadomości

Proza psychologiczno-paraboliczna i filozoficzna

Antypowiesć

Literatura fantastyczna i sensacyjna

Behawioryzm i literatura faktu

Wojny światowe i holokaust w literaturze

Kubizm poetycki →lingwizm

Paul Celan, Wielemir Chlebnikow, w Polsce Miron Białoszewski

Futuryzm (egofuturyzm, kubofuturyzm)

Nie ma piękna poza walką.

Nie ma arcydzieł bez agresji.

Chcemy sławić wojnę, jedyną higienę świata, militaryzm, gest burzycielski anarchistów.

Przeszłość i tradycja – dwie spluwaczki.

Trzeba codziennie pluć na ołtarz sztuki.

Zburzyć muzea, spalić.

Futuryzm Twórca ruchu – Filippo Tommaso Marinetti (1876-1944)

Inni: Corrado Govoni, Ardengo Soffici, Aldo Palazzeschi, Giovanni Papini

Kubofuturyści rosyjscy: Władimir Majakowski, Wielemir Chlebnikow, Dawid Burluk

W Polsce: Bruno Jasieński, Tytus Czyżewski, Anatol Stern, Aleksander Wat, Awangarda Krakowska, Tadeusz Peiper

Filippo Tommaso Marinetti, Motorze Motorze! Ty jesteś moim bratem, moim towarzyszem,

Moim sprzymierzeńcem, tak jak byś był

Dobrym koniem podczas wojny!

Podziwiam Ciebie, mój udoskonalony bracie,

który umiesz codziennie przedłużać swą młodość,

Zmieniając członki raz po raz;

wieczyste drzewo niewyczerpanych wiosen!

Motorze, uwielbiany bracie, którego piękność mnie drażni!

Dadaizm i surrealizm Twórcy: Tristan Tzara (1896-1963), Hans (Jean) Arp, Max

Ernst

Przedstawiciele surrealizmu literackiego: Andre Breton, Philippe Soupault, Luis Aragon, Paul Ẻluard, Jean Arp, René

Char, Julien Gracq, Robert Desnos

Kontynuatorzy: Günter Grass, Jerzy Harasymowicz, Witold

Gombrowicz, Witkacy, Bruno Schultz

Ekspresjonizm Prekursorzy: Fiodor Dostojewski, Artur Rimbaud,

Hugo von Hofmannsthal

Przedstawiciele: Franz Kafka (proza),, Bertold Brecht (dramat)

W Polsce: Stanisław Przybyszewski, Jan Kasprowicz, Emil Zegadłowicz, Józef Wittlin

Imażyzm, imażynizm, poezja kultury Paul Valery (1871-1945), Wiliam Butler Yeats (1865-

1939), Ezra Loomis Pound (1885-1972), Thomas Ernest Hulme, David Herbert Lawrence, Thomas Eliot (1888-1965)

Inni: Robert Graves, Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz, Josip Brodski

Psychologizm i proza strumienia świadomości Virginia Woolf (1882-1941)

Marcel Proust (1871-1922)

Wiliam Faulkner (1897-1962)

James Joyce (1882-1941)

Proza psychologiczno-paraboliczna i filozoficzna Joseph Conrad (1857-1924)

Thomas Mann (1875-1955)

Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944)

Albert Camus (1913-1960)

Franz Kafka (1883-1924)

Antypowieść Prekursorzy: Franz Kafka, Gertruda Stein, Wiliam

Faulkner, Samuel Beckett

Twórcy: Alain Robbe-Grillet (1922-), Nathalie Sarraute (1900-1999), Michel Butor (1926-), Claude Simon (1913-)

W Polsce: Teodor Parnicki, Leopold Buczkowski, Jerzy Andrzejewski, Marek Sołtysik, Grzegorz Musiał

Literatura fantastyczna

Odmiany: fantastyka naukowa i ufologia, fantasy, cyberpunk, historie alternatywne

Przedstawiciele: FANTASTYKA NAUKOWA: Karel Čapek (1890-1938), Aldous Huxley(1894-1963), Philip

K. Dick (1928-1982), Stanisław Lem (1921-2006), Harry

Harrison (1925-), Arkadij (1925-1991) i Borys Strugaccy,

Janusz Zajdel (1983-1985); CYBERPUNK: Wiliam

Gibson (1948-), FANTASY: John Ronald Tolkien (1892-

1973)

Dzieła fantasy o światowej renomie John Roland Tolkien (1892-1973) Hobbit, czyli tam i z

powrotem (1937), Władca pierścieni (1-3; 1954-1955), Silmarillion (1977);

Clive Staples Lewis (1898-1963) Opowieści z Narnii (7 tomów od 1955)

Ursula Le Guin(1929-) Czarnoksiężnik z Archipelagu (1968)

Michel Ende (1929-1995) Neverending Story (1979)

Dzieła fantasy o światowej renomie Andre Norte (1912-2005) Świat Czarownic (1983)

Terry Pratchett (1948-) Świat Dysku (ok. 40tomów od 1983 r.)

Andrzej Sapkowski (1948 - )Wiedźmin (1990)

Joanne Kathleen Rowling (1965 -) Harry Potter i kamień filozoficzny (1997 i kolejne tomy)

Literatura sensacyjna Arthur Conan Doyle (1859-1930), cykl o Sherlocku

Holmsie

Maurice Leblanc (1864-1941) Arsen Lupin dżentelmen włamywacz

George Simeon (1903-1989)

Agata Christe (1890-1976), cykl z Herkulesem Poirot

W Polsce: Joe Alex (Maciej Słomczyński 1920-1998), Andrzej Zbych (Zbigniew Safjan 1922-2011), Stawka większa niż życie

Czarna odmiana sensacji Samuel Hammett (1894-1961), Krwawe żniwo (1929),

Sokół maltański (1930), Papierowy człowiek (1934)

Raymond Chandler (1988-1959), Żegnaj laleczko(1940), Kłopoty to moja specjalność (1950)

Leslie Charteris (1907-1993) cykl o „Świętym” (1930) – łącznie 90 tomów

Mario Puzo (1920-1999) Ojciec chrzestny (1969), Sycylijczyk (1983)

Horror i dreszczowiec Arcydzieła gatunku: XIX w.

Mary Shelley, Frankenstein (1818)

R.L. Stevenson, Dr Jekyll i Mr. Hyde (1885)

Bram Stoker , Dracula (1897)

XX wiek

Iry Levin, Dziecko Rosemary (1967)

Stephen King (1947-) Miasteczko Salem (1975), Cmętarz zwieżąt (sic!) 1983, Misery (1987) XX w.

Nowe podnurty sensacji • Walki wywiadów (zwłaszcza zimna wojna) Ian

Fleming (1908-1964), Żyj i pozwól umrzeć (1954), Pozdrowienia z Rosji (1957), Goldfinger (1959), Doktor No (1962), stworzył postać superszpiega Jamesa Bonda

• Powieść szpiegowska, realizm, John Le Carre (1931- ) Ze śmiertelnego zimna (1963)

• Technotriller: Tom Clancy (1947-) Polowanie na czerwony Październik, Czas patriotów (1987)

c.d Global conspiracy thriller Robert Ludlum (1927-

2001), Weekend z Ostermanem (1972), Przesyłka z Salonik (1976), Tożsamość Bourne’a (1989)

Political fiction: Frederick Forsyth (1983-) Dzień szakala (1971), Psy wojny (1974), Czwarty protokół (1984)

Behawioryzm Ernest Hemingway (1899-1961), Pożegnanie z bronią

(1929), Komu bije dzwon (1940), Stary człowiek i morze(1952)

W Polsce: Tadeusz Borowski (1922-1951), Marek Hłasko (1934-1969),

i literatura faktu non fiction novel

John Reed (1887-1920) Dziesięć dni, które wstrząsnęły światem 1919

Anna Frank Dziennik 1944

Truman Capote Z zimną krwią 1966

Bob Woodward i Carl Bernstein Wszyscy ludzie prezydenta 1973

Kazimierz Moczarski Rozmowy z katem

c.d. Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem

Ryszard Kapuścinski Cesarz 1978, Szachinszach 1982

Nowe Dziennikarstwo i styl gonzo Tom Wolfe The New Journalism (1973), Próba kwasu

w elektrycznej oranżadzie

George Plimpton Paper Lion

Hunter S. Thompson (1937-2005), Lęk i odraza w Las Vegas. Szaleńcza podróż do serca „amerykańskiego snu”

Wojny światowe i Holocaust w literaturze I wojna światowa:

Ujęcie pacyfistyczne: Erich Maria Remarque (1898-1970) Na Zachodzie bez zmian (1929), Trzej towarzysze (1937)

Ujęcie groteskowe : Jaroslav Hašek (1883-1923) przygody

dobrego wojaka Szwejka

II Wojna światowa i Holocaust Ujęcie naturalistyczno-dokumentarne: Zofia Nałkowska,

Medaliony (1946), Tadeusz Borowski Pożegnanie z Marią (1948), Kamienny świat (1948), Tadeusz Różewicz Niepokój (1947), Czerwona rękawiczka (1948), Seweryna Szmaglewska Dymy nad Birkenau (1945)

Ujęcie pacyfistyczno-karykaturalne: Heinrich Böll , Gdzie byłeś Adamie (1951), Günter Grass –Trylogia Gdańska

Holocaust – Elie Wiesel Pieśń umarłych, Jerzy Kosiński

Malowany ptak (1965), Andrzej Szczypiorski Początek 1986,

Władysław Szpilman (1911-2000), Pianista