instituti kosovar për qeverisje lokale gjenerata e tretë · ky dokument është produkt dhe...

1

InstItutI Kosovar për QeverIsje LoKaLe aKademIa për QeverIsje LoKaLeGjenerata e tretë

Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale

Akademia për Qeverisje Lokale

Gjenerata e Dytë

This Program is supported by the Friedrich Ebert Foundation and Norwegian Embassy

Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale

Akademia për Qeverisje Lokale

Gjenerata e Dytë

This Program is supported by the Friedrich Ebert Foundation and Norwegian Embassy

InstItutI Kosovar për QeverIsje LoKaLeaKademIa për QeverIsje LoKaLe

Gjenerata e tretë

prishtinë, 2014

This Program is supported by the Norwegian Embassy and Friedrich Ebert Foundation

Kosovo Local Government InstituteInstituti Kosovar për Qeverisje Lokale

Kosovski Institut za Lokalnu Samoupravu

2


Përmbajtja

Fjala e Drejtorit .............................................................................................................................. 3

ÇFarë ëSHtë VetëQeVeriSja loKale? .............................................................................................. 5

HaPja e aKaDemiSë/moDuli i Parë i DeCeNtraliZimi DHe DemoKratiZimi ........................ 9

moDuli i DYtë raPortet Në me eKZeKutiVit DHe leGjiSlatiVit Në KomuNa ......................... 17

moDuli i tretë roli i meDieVe DHe SHoQëriSë CiVile Në DemoKratiZimiN

e KomuNaVe ......................................................................................................................................... 63

moDuli i Katërt Komitetet KoNSultatiVe DHe SiStemi NëN –

KomuNal i QeVeriSjeS loKale ....................................................................................................... 69

moDuli i PeStë QeVeriSja loKale Në KoSoVë

(PërPjeKjet Drejt SHërbimeVe eFiKaSe Në NiVeliN loKal) .................................................... 75

3


Fjala e Drejtorit

Ky dokument është produkt dhe arritje e një pune aktive nga Institutit Kosovar për Qeverisje Lokale (KLGI). dokumenti derivon nga programi edukativ i njohur si “akademia për Qeverisje Lokale”, program i cili është dizajnuar dhe ka për qëllim të fuqizojë njohuritë dhe kapacitetet në fushën e qeverisjes lokale. programi është një platformë tashmë e dëshmuar e edukimit në fushën e qeverisjes dhe demokracisë lokale. Gjatë tri viteve të kaluara gjysma e Komunave të Kosovës kanë përfituar nga ky program dhe tashmë kemi hyrë në ciklin e dytë të trajnimit të Komunave që nuk kanë pasur rastin të marrin pjesë në të. përfaqësues të shoqërisë civile, gazetar por edhe palë të tjera kanë pasur rastin të marrin pjesë në këtë program, dhe të përfitojnë njohuri të reja në fushën e qeverisjes dhe demokracisë lokale.

Ky dokument përpos që shërben si pikë reference dhe si material informues në fushën e politik-bërjes komunale, si i tërë, si dhe pjesë të veçanta të tij, mund dhe duhet të shërbejë edhe për palët që një apo tjetër mënyrë merren me politikat publike, qeverisjen në përgjithësi, dhe zhvillimet komunale në veçanti. Ky dokument është kontribut parësor i KLGI-së, njëkohësisht sjellë informacion nga ligjëratat, prezantimet, diskutimet, puna në grupe, vizitat. thënë ndryshe, dokumenti është rezultat i një punë të përbashkët, në njërën anë të KLGI-së, dhe në anën tjetër rezultat i kontributit të palëve me të cilat bashkëpunojmë dhe pjesëmarrësve të programit.

programi akademia për Qeverisje Lokale për vitin 2014 i prezantuar nga ky dokument ka qenë i organizuar në pesë module, të përcjella me pjesën hyrëse dhe sesionet përgatitore dhe informuese.

modulet në fjalë janë: 1. Decentralizimi dhe Demokratizimi; 2. Marrëdhëniet mes ekzekutivit dhe legjislativit në nivel komune; 3. Roli i medieve dhe shoqërisë civile në procesin e demokratizimit dhe qeverisjes lokale; 4. Komitetet konsultative dhe sistemi nën-komunal; 5. Qeverisja lokale, me theks efikasiteti i shërbimeve lokale në Kosovë.

në kuadër të këtyre pesë moduleve janë elaboruar rreth 30 tema të përgjithshme, që secila prej tyre ka mbuluar dhjetëra nën tema specifike. në këtë përmbledhje përmbajtjesore, po i referohemi vetëm temave të mbuluara nga pesë modulet respektive.

nën temat në fjalë janë: Decentralizimi në aspektin historik, akademik, studimor-konteksti ndërkombëtar i qeverisjes lokale dhe zhvillimit të pushtetit lokal; Konceptet themelore të decentralizimit: Devolimi, dekoncentrimi dhe decentralizimi administrativ – Parimet e Rondinelit; Qeverisja qendrore kundrejt qeverisjes lokale (raportet në mes të nivelit qendror dhe lokale; Demokratizimi në raport me decentralizimin – Rasti i Republikës së Kosovës Teoria e zgjedhjes publike – Qeverisja, institucionet dhe demokracia; Shtet-ndërtimi në raport me decentralizimin - Rasti i Republikës së Kosovës; Lidershipi; Dallimi në mes liderit dhe menaxherit; Aftësitë individuale në komunikim (Dëgjimi, aftësia për të bërë pyetje dhe aftësia për të folur) Të folurit publik; Një zëdhënës i mirë dhe intervista në media; Intervista e improvizuar me pjesëmarrësit/regjistrim dhe reflektim mbi intervistat e bëra/Vlerësimi i trajnimit; Tipet e Qeverisjes Lokale në Evropë; Modeli Norvegjez i Qeverisjes Lokale; Modeli Holandez i Qeverisje Lokale; Modeli Gjerman dhe Austriak i Qeverisjes Lokale; Komitetet Konsultative; Sistemi nën–komunal i qeverisjes lokale; Obligimet e komunave bazuar në ligjet sektoriale; Qeverisja lokale në Kosovë (përpjekjet drejt shërbimeve efikase në nivelin lokal); Komunat në rolin e organizatave me performancë të lartë; Roli i komunave karshi integrimit evropian.

4


akademia për Qeverisje Lokale 2014 është mbajtur dhe organizuar në Kosovë, maqedoni, shqipëri, duke kombinuar kështu plotësimin e programit me vizita studimore. Gjithashtu në kuadër të programit janë prezantuar, elaboruar dhe diskutuar edhe publikime dhe raporte të ndryshme të KLGI si dhe publikime tjera në fushën e demokracisë dhe qeverisjes lokale. në kuadër të programit kanë ofruar përshtypjet, informacionin, prezantimet, njohuritë dhe përvojën e tyre të fituar, panelistë dhe ligjërues me bagazh institucional, akademik, mediatik, si dhe personalitete nga përkrahja ndërkombëtare prezente në Kosovë.

sipas radhitjes alfabetike kemi: Adriatik Kelmendi, Kryeredaktor i KOHA Vizionit; Agron Maxhuni, Drejtor Ligjor–MAPL; Arian Galdini, Magjistër i Shkenca Politike dhe Politikave Publike; Ariana Haxhiu-Maci, Anttarc; Avni Sahiti, Drejtor i Reformës–MAPL; Bajrush Ymeri, Nënkryetar i Komunës–Novobërd; Begzad Sinani, Kryetar i Komunës–Kamenicë; Besnik Osmani, Magjistër i Shkencave–Universiteti Amerikan i Kosovës, dhe Sekretar në MAPL. Besnik Tahiri, Drejtor Ekzekutiv–Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale; David Jackson, Hulumtues–Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale; Erion Veliaj, Ministër i Mirëqenies Sociale dhe Rinisë; Fatmir Haxholli, Magjistër i Studimeve Bashkëkohore Evropiane; Gunter Fehlinger, GIZ Udhëheqës i ekipës së kadastrit; Ilir Meta, Kryetar i Kuvendit të Republikës së Shqipërisë; Jan Braathu, Ambasador i Norvegjisë në Kosovë; Kai Hofman, GIZ Udhëheqës i Programit për Qeverisje Lokale; Kushtim Sadiku, KLAN Kosova; Norbert Piljs, Menaxher i Programeve–DEMOS; Osman Bllaca, Koordinator i Programeve INPO; Petrit Zogaj, Drejtor i Lëvizjes FOL; Shpend Ahmeti, Kryetar i Komunës së Prishtinës.

renditja e këtij dokumenti është organizuar në mënyrë kronologjike, ndërsa si audience parësore ka zyrtarët e Komunave të Kosovës, si dhe të gjithë të interesuarit në fushën e qeverisjes lokale. me qëllim të forcimit të mëtutjeshëm të demokracisë dhe qeverisjes lokale, në përmbyllje të ciklit të ofrimit të programit edukativ akademia për Qeverisje Lokale, KLGI do të përgatisë një publikim për nevoja të audiencave të ndryshme.

Me respekt, Besnik Tahiri

Drejtor EkzekutivInstituti Kosovar për Qeverisje Lokale

5


ÇFarË ËSHtË VetËQeVeriSja loKale?

vetëqeverisja lokale nënkupton të drejtën dhe aftësinë e ushtrimit të kompetencave në nivel lokal në mënyrë të pavarur, nëpërmjet organeve të cilat zgjidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë nga qytetarët. parimi i decentralizmit të pushtetit është parim themelor i organizimit dhe funksionimit të vetëqeverisjes lokale. ai ushtrohet nëpërmjet parimit kushtetues dhe ligjor të autonomisë së komunave dhe rregullon ekzistencën e një pushteti vetëqeverisës lokal sipas koncepteve të përparuara të organizimit të shtetit demokratik.

Karta evropiane e Qeverisjes Lokale, parasheh të drejtën dhe kapacitetin e komunave për të rregulluar e për të drejtuar, brenda ligjit, nën përgjegjësinë e tyre dhe në të mirë të qytetarëve të tyre, një pjesë të çështjeve publike në nivel lokal. Kjo e drejtë ushtrohet nga asambletë e përbëra nga anëtarë të zgjedhur me votim të lirë, dhe organeve ekzekutive përgjegjëse para tyre dhe qytetarëve. Kjo dispozitë nuk i pengon qytetarët të mblidhen në kuvende, referendume apo çfarëdo forme tjetër të pjesëmarrjes së drejtpërdrejtë të tyre të paraparë me ligj.

mënyra e organizimit dhe e funksionimit të qeverisjes lokale si dhe raporti që ajo ka me pushtetin qendror varet nga definimi kushtetues dhe ligjor që përkufizohet me decentralizmin e pushtetit, autonominë, vetëqeverisjen, si dhe kontrollin administrativ proporcional duke siguruar kështu respektimin e ligjshmërisë dhe kushtetutshmërisë, gjatë ushtrimit të kompetencave nga organet e zgjedhura komunale.

decentralizmi është një proces ku autoriteti dhe përgjegjësia për funksione të caktuara transferohet nga pushteti qendror në qeverisjen lokale. në themel të decentralizmit qëndron parimi i subsidiaritetit, sipas të cilit ushtrimi i përgjegjësive publike duhet t’i takojë më tepër autoriteteve publike më të afërta me qytetarë, por pa dëmtuar cilësinë dhe efektivitetin e ofrimit të shërbimeve.

Decentralizmi përfshin aspektet politike, administrative dhe financiare, të cilat ndërveprojnë mes tyre dhe përfaqësojnë në thelb tre komponentët e pushtetit lokal:

� decentralizmi politik përfshin transferimin e autoritetit politik në nivelin komunal nëpërmjet një sistemi përfaqësues të bazuar në zgjedhjet lokale;

� dekoncentrimi administrativ përfshin transferimin e përgjegjësive për çështjet e administrimit të funksioneve publike vetanake dhe të deleguara tek komunat;

� decentralizmi financiar i referohet bartjes së pushtetit financiar në nivelin lokal, me qëllim paisjen e tij me autonomi më të madhe financiare në administrimin e të hyrave dhe shpenzimeve.

Pushteti lokal ofron qeverisjen në nivel sa më të afërt me qytetarët nëpërmjet njohjes së ekzistencës së identiteteve dhe vlerave, respektimit të të

drejtave dhe lirive themelore të qytetarëve, ofrimit të shërbimeve dhe lehtësirave të tjera publike, ushtrimit efektiv të funksioneve, kompetencave dhe përmbushjes

së detyrave nga organet komunale.

6


KlieNteliZmi Po rreZiKoN NDërtimiN e QeVeriSjeS Së mirë Në KomuNa

Hotel Swiss Diamond 6 shkurt 2014, Prishtinë

ligjeruesit:

� Besnik tahiri, drejtor ekzekutiv - Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale � jan Braathu, ambasador i norvegjisë në Kosovë � david jackson, Hulumtues – Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale � shpend ahmeti, Kryetar i Komunës së prishtinës � avni sahiti, drejtor i reformës – mapL

tema:

� Klientelizmi: dimension alternativ për qeverisje në Kosovë

7


Në Konferencën e organizuar nga instituti për Qeverisje lokale në bashkëpunim me ambasadën Norvegjeze dhe Fondacionin Friedrich ebert me rastin e publikimit të studimit me titull: “Klientelizmi- dimension alternativ për qeverisje në komunë”, u vërtetua rëndësia dhe relevanca e një publikimi të tillë.

Ky studim është punuar nga z. david jackson si pjesë e hulumtimit të tij në temën rreth klientelizmit në vazhdën e publikimeve që Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale nxjerrë dhe si qëllim kanë fuqizimin e demokracisë dhe qeverisjes lokale në republikën e Kosovës.

Besnik tahiri, drejtor ekzekutiv i Institutit Kosovar për Qeverisje Lokale, në fjalën e tij theksoi:

“Ky publikim është bërë në periudhën kohore 2012-2013, dhe si i tillë përbën një kontribut të çmuar në debatin që ndërlidhet me qeverisjen e mirë dhe krijimin e një sistemi të qëndrueshëm të pushtetit lokal në republikën e Kosovës. Hulumtimi dhe publikimi në këtë temë është i pari i këtij lloji në vend, andaj ne si Institut Kosovar për Qeverisje Lokale shpresojmë se me ketë publikim nxisim hulumtime tjera në lidhje me klientelizmin në Kosovë.”

Ky studim poashtu klientelizmin e cilëson si një fenomen i cili është duke rrezikuar funksionimin demokratik të instucioneve të Kosovës në përgjithësi, por duke qenë se kontakti i parë i qytetarit me institucione është komuna, në nivelin komunal si i tillë është duke ngulfatur demokracinë e drejtpërdrejtë lokale;

Klientelizimi rrezikon të kthehet në kulturë të përhapur dhe pranuar në qeverisje, dhe veçmas qeverisje lokale, duke e fuqizuar kështu një rreth të ngushtë të elitës politike lokale e cila në vend se të qeverisë për të mirën e përgjithshme dhe për interesat publike, vendoset në funksion të agjendave parciale e personale;

në kombinim me fenomene tjera negative si nepotizmi e korrupsioni, klientelizimi e bënë funksionimin e sistemit demokratik të brishtë dhe shpesh jofunksional duke i bërë përfaqësuesit politikë të shoqërisë sfiduesit kryesorë të zbatimit të ligjshmërisë, ngase jemi mësuar që shpesh problemet të paraqesin frymën, qëllimet apo përmbajtjen e ligjeve dhe politikave të ndërtuara në baza klienteliste.

nga disa, sistemi i fortë i decentralizuar i pushtetit lokal konsiderohet si mjet për stabilitetin politik duke sjellë vendimmarrjen sa më afër qytetarëve. mirëpo ka edhe të tjerë që e konsiderojnë si një mundësi për keqpërdorim të pushtetit, nepotizëm, si dhe krijimin dhe nxitjen e klientelizmit.

publikimi shpjegon këtë ndërlidhje duke e ilustruar me shembuj konkretë. pra klientelizmi është duke e dëmtuar të ardhmen evropiane të Kosovës, ku shoqëria do të duhej të ndërtohet mbi bazë të vlerave dhe konkurrencës së mirëfilltë, dhe jo mbi bazën e njohjeve dhe interesave të ngushta.

8


ambasadori norvegjez z.jan Braathu, i pranishëm në konferencë në fjalën e tij vuri theksin në disa pika kyçe që ndërlidhen me dobësimin e shtetit dhe nënvlerësimin e besimit dhe përkrahjes që qytetarët ndërtojnë ndaj shtetit si pasojë e vetive klienteliste të cilat sipas tij sjellin “vdekjen e shoqërisë, nëpërmjet njëmijë ataqeve” kështu që ai ngriti pyetjen: Çfarë shoqërie dhe çfarë shteti kosovarët duan?, pyetje të cilën e la të përgjigjen vetë kosovarët duke shtur më tutje se marrëdhëniet klienteliste janë rrugë e sigurt drejt anarkisë.

ndërkaq, Kryetari i Komunës së prishtinës z.shpend ahmeti, u shpreh se ekzistojnë incentiva tek disa qarq që kanë ndërtuar marrëdhënie klinteliste, e që sipas tij krijojnë dëme afat-gjate në ndërtimin e një qeverisjeje demokratike. ai shtoi se janë tri elemente që shaktojnë anomali të shumta e që si rrjedhojë i ndihmojnë klientelizmit: projektet infrastrukturore, asistenca sociale dhe punësimi. të tri këto elemente e vëjnë qytetarin në një pozitë të pabarabartë në relacion me klientelat e krijuara deri më tani. ai përmendi se janë dy veprime të shpejta të cilat rregullojnë gjendjen momentale sa i përket klientelizmit si fenomen e ato janë: implemetimi i ligjeve në fuqi dhe transparenca.

të pranishëm në konferencë ishin shumë kryetarë komunash, përfaqësues nga ministria e administrimit të pushtetit Lokal, misione e organizata të ndryshme ndërkombëtare, shoqëria civile dhe akterë tjerë të qeverisjes lokale.

9


Hapja e aKaDemiSË/moDuli i parË i

DeCeNtraliZimi DHe DemoKratiZimi

vendi: Hotel Harmonia, republika e shqipërisëdata: 27 shkurt – 1 mars 2014

ligjëruesit:

� Besnik tahiri, magjistër i shkencave të Qeverisjes së decentralizuar dhe Zhvillimit ndërkombëtar � Besnik osmani, magjistër i shkencave – universiteti amerikan i Kosovës, sekretar i ministrisë së � pushtetit lokal � Fatmir Haxholli, magjistër i studimeve Bashkëkohore evropiane � arian Galdini, magjistër i shkenca politike dhe politikave publike

Vizita në institucione:

� Ilir meta, Kryetar i Kuvendit të republikës së shqipërisë � erion veliaj, ministër i mirëqenies sociale dhe rinisë

temat:

� decentralizimi në aspektin historik, akademik, studimor - konteksti ndërkombëtar i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit të pushtetit Lokal

� Konceptet themelore të decentralizimit: devolimi, dekoncentrimi dhe decentralizimi administrativ – parimet e rondinelit

� Qeverisja Qendrore kundrejt Qeverisjes Lokale (raportet në mes të nivelit qendror dhe lokal) � demokratizimi në raport me decentralizimin – rasti i republikës së Kosovës � teoria e Zgjedhjes publike – Qeverisja , Institucionet dhe demokracia � shtet-ndërtimi në raport me decentralizimin - rasti i republikës së Kosovës

10


besnik tahiri, drejtor ekzekutiv i KlGi-së

Drejtori ekzekutiv i institutit Kosovar për Qeverisje lokale, z. besnik tahiri në hapjen e programit theksoi se janë 4 elemente kyçe në të cilat bazohet programi:

� të gjeturat nga hulumtime dhe puna periodike e KLGI-së; � vlerësimi i nevojave për ngritje të kapaciteteve të komunave; � përkrahja metodologjike dhe profesionale e universitetit të Birminghamit; � ekspozetë e ligjëruesve ndërkombëtarë, vendorë dhe rajonalë.

Kjo sipas z. tahiri do të mundësoj ndërthurjen e praktikave rajonale, teorive ndërkombëtare lidhur me pushtetin lokal dhe me zhvillimet aktuale, përfshirë këtu edhe nevojat aktuale që ka Kosova.

Besnik osmani, sekretar i përgjithshëm i mapL-së- u përqendrua në konceptin e organizimit të shtetit në raport me qeverisjen lokale dhe anasjelltas. ai potencoi se realisht shekulli 20 ka njohur lokalizmin dhe globalizimin ky i fundit si përpjekje për zhvillim, p.sh Be dhe institucionet tjera ndërkombëtare. njëkohësisht lokalizmi ka pasur nevojë për lëvizje të mëdha politike dhe administrative që pushteti të mos shkoj lartë mbi shtetin por të lëviz poshtë drejt qytetarëve;

“Kështu kemi konceptin subnacional, si p.sh te shtetet e mëdha kemi rajonet, krahinat … aty kemi fuqinë administrative, rrjedhimisht kemi trendin që politikat i janë lënë shtetit, ndërsa shërbimet rajoneve; Koncepti binar i ndërtimit të shtetit ka qenë të kemi shtet demokratik ndërsa funksionet bazike t’iu lihen institucioneve të vetëqeverisjes lokale. Këtu me pak fjalë kemi të bëjmë me bashkangjitjen e Kosovës këtij trendi ose zhvillimi shoqëror, politik evropian… kjo në lidhje me orientimet, dhe jo domosdo ka të bëj me kualitetin.

në Kartën evropiane për vetëqeverisje Lokale e gjejmë burimin se çka është vetëqeverisja lokale. Kurse kushtetuta jonë i ngërthen dy parimet bazë, subsidiaritetin dhe transparencën. Koncepti i decentralizimit manifestohet në dy forma: kemi sistem të decentralizuar por sa herë ka nevojë shteti e thotë fjalën e fundit dhe autonominë lokale që sa herë që ka nevojë komuna e thotë fjalën e fundit pra a kemi sistem të avancuar të decentralizuar apo autonomi lokale. ekziston një vijë e hollë ndarëse, pyetja është sa a ka shteti gisht me vendosë gisht një çështje; p.sh mbyllja e shkollave ne prishtinë në dëshirojmë të themi se kemi sistem të vetëqeverisjes dhe jo autonomi lokale por atëherë kur ne jemi në pozitë të kryetarit të komunës dhe na ndërhyn shteti, shtrohet pyetja a kemi sistem të vetëqeverisjes apo autonomisë lokale.

Legjislacioni ynë e ka zvogëluar ndërhyrjen e shtetit dhe e ka forcuar rolin e gjykatave. në asnjë rast qeveria nuk mund të ndërhyjë për të dhënë fjalën përfundimtare, por gjykata. po të kemi autonomi lokale sipas rregullave ndërkombëtare nuk do të ishte kështu, por kemi sistem të vetëqeverisjes lokale shumë të avancuar. në këtë kuptim, konkluzioni për këtë çështje është se kemi një sistem të avancuar të vetëqeverisjes lokale që përfundon pak para kalimit në autonomi lokale.”

Kemi pas gjithçka ngapak, p.sh decentralizimi, kemi kompetenca autonome të komunave të cilat si takojnë më nivelit qendror, kemi pas edhe një dekoncentrim të pushtetit që nuk ka zbritë ne dorën e organeve lokale, ka zbritë më afër qytetarëve por prapë ka mbetur në dorën e qeverisë që të vendosë përfundimisht, pra kjo është formë e decentralizimit ku autoriteti i mbetet qeverisë ndërsa autoriteti funksional i mbetet komunës. Kemi edhe privatizimin e ofrimit të shërbimeve, me kornizën tonë ligjore

11


shërbimet publike që duhet ofruar qytetarëve u është lënë mundësia të ofrohen përmes shërbimeve private.

Grumbullimi i mbeturinave është lënë si kompetencë e komunave, çka kemi në këtë rast, është fakti që shteti i beson një shërbim një operatori privat. pra sa rritet sektori privat në një fushë të caktuar ne kalojmë te një ofrim i shërbimeve, që në botën moderne ka kaluar në privatizim. në vende moderne administrimin e bënë komuna, ndërsa ofrimin e shërbimeve e bëjnë kompanitë private. vendoset një relacion mes administratës dhe ekonomisë.

sa i përket organizimit territorial, z. osmani tha se historia njeh konceptin e shtetit- qytet ose si njihen zona metropolitane, ato janë shtet-qytete nëse analizohen kompetencat e tyre ne do të gjejmë shtet në shtet, vetëm çështjet e sovranitetit, por kur është në pyetje cilësia kanë lejuar shtet - qytetet dhe ato janë bërë promotor i zhvillimit ekonomik të shtetit të tyre nga vitet 1945-1990-ta. pas të 90-tave njohim trendin kur këto shtet qytete janë bërë shumë të fuqishme sa kanë ardhur në pozitë edhe të rrezikojnë funksionet kryesore të shteteve, për rrjedhojë në mënyrë që të zbehet fuqia e këtyre shtet qyteteve janë paraparë nivelet me të ulta duke ruajtur trendin e zhvilluar por duke shpërbërë trendin e monopoleve. ne kemi nevojë për lokomotiva të zhvillimit ekonomik. a kemi nevojë që të kemi kompetenca një nivelore, pra si Gjilani si ranillugu... unë them jo.. të ikim nga koncepti uniformuar.

po kaq e rëndësishme është ndarja e balancuar e resurseve ekonomike, financiare, sot është lehtë me qenë kryetar komune sepse 80% nuk e grumbulloni por e merrni të gatshëm... puna më e rëndësishme është për t’i mbledhur . Fatkeqësisht ne kemi mbetur në nivel ku 15 % mblidhen në nivel lokal, 85% nga niveli qendror, pothuaj 45% e buxhetit të vendit është në dorën e kryetareve dhe 55% të qeverisë.- shtoi më tutje z. Besnik osmani.

Besnik tahiri, drejtor ekzekutiv i KLGI-së; gjatë ligjërimit për vijuesit e programit “akademia për Qeverisje Lokale” ngriti disa çështje që janë të rëndësishme e që kanë të bëjnë me shpjegimin e aspekteve të decentralizimit, parimet e qeverisjes së mirë, marrëdhëniet në mes nivelit qendror dhe lokal, marrëdhëniet fiskale ndër-qeveritare, qartësimin e kompetencave e mbi të gjitha ndërtimin e komunikimit të vazhdueshëm në mënyrë që të zvogëlohen mosmarrëveshjet në mes të dy niveleve.

në hyrje ai potencoi : ‘e mira publike nacionale shërbehet më së miri, atëherë kur e mira publike lokale përfaqësohet më së miri’; synimi i kushtetutës është ti ofroj kompetenca sipas interesave lokale për ti krijuar sferën e ndarjes së pushteteve; megjithatë padyshim që interesat lokal dhe interesi nacional do të përputhen ose ndonjëherë edhe do të jenë në kundërshtim”

marrëdhëniet fiskale ndërqeveritare

Në kuadër të këtyre marrëdhënieve janë të rëndësishme këto dimensione:

� Bilanci fiskal ndërmjet funksioneve dhe burimeve në çdo nivel; � Caktimi i burimeve të të ardhurave; � shpërndarja e të ardhurave; � Grantet: bllok dhe specifike ; � Qasja në kredi financiare. � Kontrolli fiskal: � sigurimi i qëndrueshmërisë fiskale; � resurset e përdorura në mënyrë efektive dhe efikase.

marrëdhëniet qendrore – lokale, përfshijnë marrëdhëniet shtetërore – lokale në sistemin qendror; marrëdhëniet formale: Baza ligjore për QQ/QL; Caktimi i të ardhurave & transferet ndërqeveritare; rregulloret qendrore dhe kontrollet. marrëdhëniet joformale: politike; profesionale; shoqatat e QL-së; mediat, shoqëria civile.

12


Qartësimi i kompetencave

përkufizimi i autorizimeve të përgjithshme të komunave mbi çështjet që nuk janë rregulluar dhe përkufizuar për organet tjera qeveritare; Komunat duhet të shtyjnë rishikimin strategjik të ligjeve për financat ndër-qeveritare, resurset natyrore dhe ndërmarrjet publike dhe çështjet për mbrojtjen e mjedisit për të siguruar qartësimin/ndryshimin e kompetencave komunale, sipas nevojës;

niveli qendror duhet të angazhohet në përgatitjen e udhëzimeve administrative me qëllim të plotësimit të ligjeve, këto duhet të kryhen në bashkëpunim me udhëheqësit komunal për të inkorporuar parimet komunale në zhvillim, për t’iu shmangur sfidave që funksionaliteti i udhëzimeve administrative të përfytyrohet dobët dhe pa udhëzime të qarta ligjore nga qeveria qendrore.

Ndërtimi i mekanizmave që zvogëlojnë mosmarrëveshjet

me një rëndësi të veçantë duhe të trajtohet ndërtimi i mekanizmave të tillë siç janë:

� Zhvillimi i mekanizmave koordinues në mes të mapL-së dhe ministrive përkatëse për hartimin e kornizës ligjore për të shmangur dyfishimin dhe kundërshtimin me ligjet sektoriale;

� rishikimi i opsioneve strategjike për zgjidhje të mosmarrëveshjeve, veçanërisht mundësinë e mapL-së për të marrë funksionin primar të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve në mes të komunave dhe ministrive përkatëse; rregullimi i përcjelljes dhe raportimit nga mapL për zbatimin e rekomandimeve të dhënave komunave;

mapL-së duhet të rrisë për monitorim dhe vlerësim të komunave në raport me zbatueshmërinë e ligjit dhe akteve tjera që rregullojnë ose prekin pushtetin lokal. ai theksoi se ballafaqimi i parë i qytetarit me shtetin dhe shërbimet e tij është komuna, kur komunat kanë rezultate, shteti ka sukses.

Vizitë institucioneve qendrore në republikën e Shqipërisë

besnik tahiri, drejtor ekzekutiv i KlGi-së

në hapje të takimit drejtori ekzekutiv i Institutit Kosovar për Qeverisje Lokale, z. Besnik tahiri, njoftoi kryeparlamentarin Ilir meta lidhur me programin, delegacionin dhe qëllimin e vizitës duke theksuar:

Qëllimet e aQL-së përqendrohen në përkrahjen e qeverisjes dhe demokratizimit lokal në Kosovë. më konkretisht, në këtë program trajtohen temat që ndërlidhen me relacionet ndërmjet nivelit qendror (qeverisë) dhe atij lokal (komunës), korniza ligjore që rregullon funksionimin e qeverisë qendrore dhe atë lokale. mbi të gjitha, trajtohen çështjet dhe politikat programore që stimulojnë zhvillimin e pushtetit lokal dhe decentralizimin në vend.

në kuadër të programit janë 40 anëtarë, kryetarë dhe nënkryetarë komunash, kryetarë të kuvendeve komunale, kurse pjesëmarrësit tjerë janë nga niveli i drejtorëve dhe shefa të grupeve parlamentare. pjesëmarrësit vijnë nga 6 komuna, grupi i zyrtarëve vjen nga kombësi, parti dhe rajone të ndryshme.

në këtë aspekt, IKLQ, së bashku me zyrtarë të lartë pjesëmarrës në akademinë për Qeverisje Lokale, dëshiron të njihet më për së afërmi me sukseset dhe sfidat që i keni ju si institucione. mbi të gjitha, dëshirojmë që të njihemi me punën dhe angazhimin tuaj, më saktësisht të nihemi me relacionet në mes kuvendit dhe pushtetit lokal (vendor).

13


Nga ana tjetër Z. ilir meta, Kryetar i Kuvendit të republikës së Shqipërisë- u përgjigj:

nuk jam personi më i përshtatshëm për t’iu dhënë njohuri në qeverisjen vendore, ngase nuk kam qenë asnjëherë në rolin e qeverisjes vendore(lokale).

mund t’iu informoj se në republikën e shqipërisë aktualisht jemi të përfshirë në një reformë administrativo-territorial. Kjo vjen ngase shqipëria ka një fragmentim të njësive vendore. ne kemi shumë Komuna, shumë Qarqe e Bashki që i ndihmojnë këtij fragmentarizimi, shumica e njësive vendore nuk prodhojnë më shumë se 1-3 % të buxhetit vetanak e që duhet të mbulohet nga pushteti qendror.

Fragemtarizimi gjithashtu pengon investimet, ngase për të bërë një investim duhet marrë lejen te Komuna, Bashkia e në fund tek Qarku. shumë prej njësive vendore nuk arrijnë të kenë kapacitete dhe kuadro në çështjet e caktuara, andaj ne nuk jemi rasti më i mirë për të mësuar rreth qeverisjes lokale, por ne duhet mësuar nga ju. ne kemi problem me standardet dhe shërbimet, probleme në zhvillim të komunave që shumë prej tyre përcillen tek qeveria qendrore.

ne nuk kemi nevojë për gjithë këta punonjës në adminstratat vendore ngase ngarkohet tej mase buxheti, për këtë arsye ne duhet të bëjmë reformë që të rrisim efikasitet e komunave duke ulur shpenzimet dhe rritur cilësinë e shërbimeve, reforma gjithashtu do të ndihmoj të ngritet raporti i debatit të qëndrueshëm në mes njësive vendore dhe pushtetit qendror, qeverisë dhe kuvendit.

në kuadër të vizitës studimore në republikën e shqipërisë, pjesëmarrësit e akademinsë për Qeverisje Lokale u njohën më për së afërmi edhe me punën në ministrinë për mirëqenie sociale dhe rini.

ministri erion veliaj fillimisht njoftoi me rolin e ministrisë qe ai drejton duke theksuar se ky dikaster menaxhon me 27% të buxhetit , duke qenë shtëpi e 2/3 të qytetarëve të republikës së shqipërisë, pastaj ai theksoi se ministria që ai drejton përfshinë rrjetin e mirëqenies, shërbimet sociale dhe ato të asistencës, komitetit e religjioneve, agjensionin e mbrojtjes së fëmijëve, zyrat e punës, çështjet rinore dhe shumë fusha tjera që ndërlidhen me mirëqenien dhe rininë.

Kemi ulur për 30% stafin si dhe kemi vendosur praktika të reja për ndarjen e granteve-ndihmave sociale duke i vendosur si menaxhere gratë(kryefamiljaret), këto praktika bazohen në atë se gratë janë menaxhere më të mira në raport me kërkesat dhe nevojat familjare.

politikat nuk janë ato që ndjekim çdo ditë në lajme. “policy” ka të bëjë me muskulin e shtetit për të rregulluar jetën e qytetarëve.

14


punësimi – ne jemi duke u angazhuar në fuqizimin agjensisë së gjenerimit të punës, por kemi një hendek në mes të kualifikuarve të tregut të punës dhe kapaciteteve absorbuese.

jemi duke punuar në avancimin e shkollave profesionale që njëkohësisht po ndihmojnë në rritjen e përceptimit dhe vlerësimit për secilën punë duke mos mbetur në margjinat e kuptimit të punëve të rënda si punë të “pista”, shumë prej atyre që punojnë në punë profesionale e trajtojnë këtë si “punë të pista, e lekë të pastra”, gjithashtu duhet bërë shkëputja nga punësimi i militantëve për të kaluar në atë të profesionistëve.

po avancojmë qasjen në zyrat e punës me konceptin “5 minutë për të marrë përgjigje”. Kjo për më tepër është investim në atë që quhet “institucioni i begenisjes” ngase për shumicën prej nesh ky është institucioni numër një, nëse një qytetari nuk mund t’i ofrojmë punë, atëherë së paku të marrë një fjalë të mirë, misioni jonë është ndërmjetësimi i tregut ngase 80% i të papunënve në shqipëri janë të kthyer nga emigracioni, që secili prej tyre njeh së paku një zanat.

porosia ime është që të keni kontakte të vazhdueshme me qytetarët duke i parë kërkesat dhe nevojat e tyre ngase ky është kontakti real.

përveç vizitave studimore në republikën e shqipërisë u ofrua edhe një sesion ligjëratash me profesionistë të fushës.

arian Galdini, magjistër i Shkenca Politike dhe Politikave Publike- fillon ligjërimin e tij me një citat: ”për të arritur pushtetin duhet të vishesh me petkun politik, por për ta ushtruar atë duhet të zhvishesh nga ky petk. nuk ka politikë publike që i kënaq gjithë qytetarët, por një politikë e mirë publik duhet ta marr maksimumin e kënaqshmërisë së qytetarëve”.

ai vazhdoi duke bërë një krahasim mes demokracive të konsoliduara dhe shteteve të Ballkanit të cilat synojnë të bëhen të tilla: “në demokracitë e konsoliduara blihen vullnetet e vendimmarrjes, dhe jo votat me anën e klientilizmit. vendimmarrja politike në Ballkan është e drejtuar kah grupet informale, dhe si rrjedhojë e kësaj politika publike e ka të vështirë t’i adresojë interesat e qytetareve. publiku është i shkëputur nga ky proces. Çdo vendimmarrje që bëhet në Ballkan e ka hijen e zezë të informalitetit”. – u sqaroi ai pjesëmarrëve.

si shembull konkret z. Galdini mori ndërtimin e rrugëve nga 2001 deri në 2009, të cilën të dy qeveritë shqiptare e kishin parë si prioritet.” shumica e rrugëve ishin të financuara nga Bashkimi evropian, por në fund ato janë ndërtuar jashtë standardeve! është bërë një propagandë me to për t’i fituar zgjedhjet, por kur kthehet kah publiku gjithçka është ndryshe. realiteti në letër dhe realiteti në praktikë janë dy gjera që nuk përputhen në realitet ”.

15


ai më tutje sqaroi edhe rëndësinë që ka transparenca dhe vendimmarrja në një politikë publike, duke marrë shembullin e protestave të fundit kundër armeve kimike në shqipëri. “Çfarë ju mungoi në komunikimin publik me qytetarët ishte vendosja e qytetarëve përballë realitetit. ata thanë‘jo’, prej padijenisë dhe frikës. Kjo ishte protesta më e madhe popullore (jo politike) pas viteve të 90-ta, dhe qeveria nuk komunikoi me qytetarët. por, kur u morr vendimi, ata ju drejtuan masës se e humbëm një shans të mirë. Qytetarët vihen pastaj në dilemë dhe pyesin vetveten “po sikur t’i pranonim”, dhe ky parashtrim i pyetjes është mungesë transparente nga qeveria, propagandë politike, dhe politikë e dilemave, ama politikat publike nuk janë politika të dilemave. Këtu ndahet pjesëmarrja qytetare në vendimmarrje.” – tha z. Galdini.

arian Galdini dha dhe një vështrim kritik mbi politikat publike në Ballkan, duke identifikuar dhe fajtorët se pse ato nuk mund të quhen publike . “politikat publike fatkeqësisht në Ballkan janë dhunim i shtetit me qytetarin, duke dëmtuar kësisoj atomin e qytetarisë. politikanët përballen me qytetarin vetëm për përfitime ekonomike dhe jo për impaktin social. politikanët kur shërbimin e tyre e konsiderojnë si nder, atëherë aty mbaron politika publike. ata e kanë për detyrë shërbimin ngase qytetarët janë taksapaguesit prej të cilëve ata i marrin rrogat e tyre. Zyrtarët arrogant, të cilët zyrat e tyre i konsiderojnë si pashallëqe nuk mund t’i zhvillojnë politikat publike”.- ishte kritika e z. Galdinit adresuar zyrtarëve politik.

Ligjëruesi fare në fund e dha mesazhin e tij të plotë se si duhet të jetë një politikë publike: “politika publike bëhet publike kur vizioni i politikanit shkon në komunikim të ngushtë me publikun. politika publike fillon me ‘unë’ por mbaron me ‘ne’. në demokraci, qytetari duhet të bëhet bashkautor në hartimin e politikave afatgjatë, sepse element kyç i një politike të mirë është jetëgjatësia e saj. politika publike duhet të ndërtojë një komunitarizëm. Kur e harton një politikë përfitues nuk duhet të jetë vetëm një grup qytetarësh por një komunitet i tërë.”

16


17


moDuli i DYtË

raportet NË me eKZeKutiVit DHe leGjiSlatiVit NË KomuNa

Vizita studimore në republikën e maqedonisë

Vizita/takime:

� takim me ministrin e vetëqeverisjes Lokale z.tahir Hani dhe kabinetin e ministrit � takim në Komunën e tetovës znj. teuta arifi dhe kryetarin e këshillit komunal z. Hisen Xhemaili � vizitë në Komunën e Bogovinës, takim me Kryetarin e Komunës z.Hazbi idrizi dhe stafin e

komunës � vizitë në Komunën e Gostivarit, takim me ekzekutivin komunal � vizitë në Komunën e strugës, takim me Kryetarin e Komunës z.Ziadin Sela � vizitë universitetit shtetëror të tetovës (usHt) takim me rektorin z.Vullnet ameti � vizitë universitetit të evropës juglindore (uejL) takim me z.andrew Goodspeed, prorektor për

Çështje akademike dhe z.agron rustemi, prodekan në Fakultetin e administratës publike

ligjerata:

� prezantimi (Qeverisja e mirë) z.Besnik tahiri, magjistër i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit ndërkombëtar

� organizimi dhe Funksionimi i Qeverisjes Lokale (aspekti ligjor), z.agron maxhuni, drejtor Ligjor – mapL

� raportet në mes Kuvendit të Komunës dhe Kryetarit të Komunës, z.Besnik tahiri, magjistër i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit ndërkombëtar

� Bashkëpunimin ndër-komunal, z.agron maxhuni, drejtor Ligjor – mapL dhe z.Besnik tahiri, magjistër i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit ndërkombëta

18


Pa përkrahjen e Qeverisë decentralizimi është i dështuar

Ky ishte konstatimi i dalë nga programi edukativ akademia për Qeverisje Lokale të organizuar nga Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale me rastin e vizitës studimore në republikën e maqedonisë.

Besnik tahiri, drejtor ekzekutiv i këtij Instituti duke analizuar procesin e decentralizimit në vendet e rajonit vlerësoi se procesi i reformës lokale në rastin e Bosnje e Hercegovinës i dalë nga marrëveshja e dejtonit, ai i Kosovës i dalë nga pakoja gjithëpërfshirëse e presidentit ahtisari dhe ai i maqedonisë e dalë nga marrëveshja e ohrit janë të rrezikuara të dështojnë në rast se edhe më tutje vazhdon të mungojë përkrahja e Qeverisë Qendrore karshi asaj Lokale.

tahiri përmendi tri parakushte që të ndodh decentralizimi: I pari i referohet shkallës së lartë të kapacitetit qendror të shtetit. për shkak se zbatimi efektiv i decentralizimit kërkon koordinimin ndërmjet niveleve dhe kërkon më shumë rregullore për ta garantuar transparencën themelore, llogaridhënien dhe një shtet i dobët nuk mund të zbatojë decentralizimin në mënyrë të suksesshme.

Kërkesa e dytë është një shoqëri civile e zhvilluar mirë. Kjo është e rëndësishme jo vetëm për aspektin pjesëmarrës, por edhe për shkak se do të mund të ofronte burime shtesë për informim, komente si dhe kritika konstruktive për pushtetin lokal.

I treti është një projekt politik në të cilin një forcë e organizuar politike përkrah decentralizimin dhe siguron zbatimin e tij. po ashtu nuk duhet të harrojmë se qeverisja efektive lokale varet nga burimet ekzistuese, të cilat janë adekuate dhe të qëndrueshme.

“deri sa flasim për decentralizimin, komunat nuk kanë mjete për ushtrimin e funksioneve, kjo e bënë të vështirë punën në ofrimin e shërbimeve cilësore tek qytetarët, pra është domosdoshmëri të flasim për problemet dhe modelet e qeverisje lokale efektive.” theksoi tahiri

në kuadër të kësaj vizite studimore pjesëmarrësit patën rastin të takohen me ministrin e vetëqeverisjes Lokale, z. tahir Hani, Kryetaren e Komunës së tetovës, znj. teuta arifi, Kryetarin e Komunës së Bogovinës z. Hazbi Idrizi, Kryetarin e Komunës së strugës, z. Ziadin sela dhe ekzekutivin e Komunës së Gostivarit.

përmes këtyre takimeve pjesëmarrësit në program patën rastin të njihen po ashtu me raportet në mes ekzekutivit dhe asambleve komunale, zbatimin e procesit të decentralizimit, funksionalizimin e komunave dhe ofrimin e shërbimeve nga ndërmarrjet komunale si dhe u trajtuan shumë tema që ndërlidhen me aspektet e qeverisje së mirë dhe bashkëpunimit ndër-komunal. në këtë mënyrë pjesëmarrësit e akademisë u pasuruan me përvoja dhe metoda të reja të qeverisjes lokale dhe mundësinë për të pasur një qasje krahasuese në lidhje më atë se cila formë ofron më shumë efektivitet dhe mirëqenie për qytetarët.

19


takimi me ministrin e qeverisjes lokale të republikës së maqedonisë, z. tahir Hani

ministri Hani në hapje të bashkëbisedimit theksoi se: Ka ekzistuar gjithmonë një konfrontim mes pushtetit lokal dhe atij qendror. ndërsa procesi i decentralizimi në republikës e maqedonisë është bërë përmes parimit të Badenterit dhe tani është në fazë të qëndrueshme të bartjes së kompetencave.

ministri Hani theksoi se pushteti lokal përmban 6.36% të gjithë buxhetit të republikës së maqedonisë ndërkaq një përqind (1%) e buxhetit të përgjithshëm të republikës se maqedonisë shkon për zhvillim të barabartë rajonal, duke u bazuar në ligjin për zhvillim të barabartë rajonal. Legjislacioni që rregullon fushën e qeverisjes lokale rregullohet me këto ligje:

marrëveshja kornizë e ohrit; Kushtetuta e republikës së maqedonisë;

� Ligji për organizim territorial; Ligji për vetëqeverisje lokale; � Ligji për zhvillimin e barabartë rajonal; � Ligji për inspektoratin shtetëror të vetëqeverisjes lokale; � Ligji për bashkëpunim ndër-komunal si dhe � Ligji për qytetin e shkupit

republika e maqedonisë ka 84 komuna dhe kryeqyteti-shkupi si njësi e veçantë , ndërkaq parashihet të themelohen dhe 2 apo 3 komuna të reja. shtylla e marrëveshjes së ohrit ka qenë decentralizmi. Komunat kanë decentralizim fiskal të mirë. republika e maqedonisë në vitin 2002 me marrëveshjen e ohrit është ndarë në 80 komuna dhe qytetin e shkupit në të cilin hyjnë 9 komuna.

maqedonia është e ndarë në 8 regjione. Komuna më e vogël është komuna e veçanit me përafërsisht 3.000 banorë, ndërsa qendrat me të mëdha janë shkupi me rreth 300.000 banorë, Komuna e Kumanovës me diku rreth 100.000, të pasuara nga tetova dhe manastiri. në maqedoni mbi 25% janë shqiptarë.

në fund ministri Hani theksoi se për komunat është i rëndësishëm menaxhimi i drejtë i të mirave publike. nëse menaxhimi është i drejtë do të kemi një stabilitet politik, nëse nuk bëhet mirë atëherë një vend e pret destabiliteti.

takim me Kryetaren e tetovës, znj. teuta arifi

Kryetarja arifi në fillim hodhi në pah disa nga specifikat dhe përparësitë e komunës duke theksuar se tetova është komuna e dytë më e madhe në maqedoni dhe qendra e dy universiteteve. ekziston një barazi e plotë politike në maqedoni. Barazi, në kuptimin e lejimit të përdorimit të gjuhës, kulturës, simboleve etj. sa i përket decentralizmit fiskal është element kyç i funksionimit të një komune.

20


ajo foli edhe me gjuhën e statistikave:

“tatimi mbi vlerën e shtuar është 16% në maqedoni, por 4% u kthehen komunave. Komuna e tetovës ka bërë ulje mbi 4 herë të shpenzimeve komunale krahas qeverisjes paraprake. është bërë një ulje e rrogave nga posti i kryetarit deri të nivelet me të ulëta. duke e ruajtur buxhetin, komunat mund të funksionojnë.”

mendësia dhe mentaliteti i Ballkanit në përgjithësi është central dhe patriarkal, prandaj decentralizmi has në vështirësi në këtë rajon. disa komuna të maqedonisë kanë tentuar të lidhIn marrëveshje me komuna të Kosovës, për thithjen e fondeve nga Bashkimi evropian, si programi Ipa. por, ca komuna të Kosovës kanë lidhur marrëveshje të dyfishta, të cilët nuk janë të lejuara dhe kësisoj bashkëpunimi ndër-komunal ka ngecur.

tetova ka diku rreth 86.000 banorë, dhe mbi bazën e numrit të banorëve është i përcaktuar dhe numri i këshilltarëve komunal. Komuna e tetovës ka 31 këshilltarë komunal. Buxheti i komunës së tetovës është 25 milionë, ku 5-6 janë investime kapitale. Komunat menaxhojnë me shkollat e mesme dhe fillore, programet shkojmë përmes këshillit të komunës.

tetova ka 7 sektorë, të cilët në Kosovë njihen si drejtori. një ish udhëheqës sektori tani është kandidat për president. Inspektorati komunal verifikon kushtetutshmërinë e vendimeve komunale. vendimet në Komunë merren me votim të dyfishtë.

unë si kryetare e komunës kam vendosur që të fuqizoj ekipin sektorial e jo atë kabinetik, ngase duke vendosur aty persona kredibil shtyhen më së miri politikat sektoriale që prekin drejtpërsëdrejti ofrimin e shërbimeve.

Vizitë universitetit të tetovës, takim me rektorin e z.Vullnet ameti

universiteti i tetovës është themeluar në vitin 1994. Ka 11 fakultete, më 47 programe studimore. në vitin 2013 ka pranuar 4.000 student të rinj, ndërsa në vitin parashihet të pranohen 5400 studentë. Lëvizshmëria shoqërore bëhet përmes universitetit. universiteti ka rol kyç në ndërtimin e një shoqërie. universiteti i tetovës se bashku me komunën kanë përpiluar një projekt që kishte të bënte me ruajtjen e biodiversitetit të malit të sharrit.

pjesëmarrësit në akademinë për Qeverisje Lokale gjatë vizitës së tyre në universitetin shtetëror të tetovës patën mundësinë që drejtpërsëdrejti të shohin rëndësinë që edukimi i lartë luan në përgatitjen e një gjenerate e cila do të jetë e aftë që të qeveris më mirë në nivelin komunal por dhe në nivelet tjera. po ashtu universiteti i ka shërbyer edhe ngritjes së vetëdijes në lidhje me rëndësinë e integrimit rajonal për të rinjtë.

vizitë universitetit të evropës juglindore (uejL) ,takim me prorektorin për Çështje akademike z.andreë Goodspeed, dhe prodekanin e Fakultetin e administratës publike z.agron rustemi.

universiteti i evropës juglindore (uejL) është themeluar në vitin 2001 dhe ka 5 fakultete. akreditohet nga ministria e arsimit të maqedonisë. universiteti vetë-furnizohet me energji, përmes prodhimit të saj me erë dhe diell. një komponent shtesë në këtë drejtim është edhe ndikimi në përmirësimin e profilit dhe imazhit të komunës në këtë rast tetovës nëpërmes edukimit siç është përgatitja e të rinjëve por edhe bartjes së mesazhit se komuna është interesuar që të investojë në fushën e edukimit.

21


vizita në universitetin e evropës juglindore u ka mundësuar pjesmarrësve që të shohin drejtpërdrejt se si menaxhohet një universitet dhe cila është rëndësia dhe përmbajtja e kurikulimit në lidhje me qeverisje, me drejtësi, administratë dhe fusha të tjera.

pas secilës vizitë ka qenë praktikë që të bëhet një refleksion nga ana e profestionistëve dhe e vet pjesëmarrësve duke i vënë në pah dhe në një analizë të thukt se cilat gjëra duhet të mirren si shembull i mirë në qeverisje dhe nga cilat duhet pasur kujdes të veçantë secili që i është dhënë besimi i përfaqësimit.

Ligjëratë nga z. Besnik tahiri magjistër i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit ndërkombëtar - “Qeverisja e mirë”

tahiri duke folur për takimin në ministrinë e pushtetit Lokal në maqedoni theksoi se Ligjin për zhvillim të barabartë rajonal nuk e kemi në Kosovë. përderisa në Kosovë ministria e pushtetit Lokal e luan rolin e referit, dhe u pa qartë se komunat kanë humbur për shkak të menaxhim të aplikimit për thithjen e fondeve nga Bashkimi evropian, duke aplikuar me nga dy partner një komunë.

sa i përket diskursit se një kryetar i mirë nuk është një që kursen opinioni im është se nuk mund të jesh kryetar i mirë nëse nuk din të investojë në atë që gjeneron zhvillim dhe mirëqenie.

tahiri më pastaj vazhdoi me prezantimin e tij rreth Qeverisjes së mirë.

Definicionet dhe dimensionet e Qeverisjes së mirë:

� Banka Botërore qeverisjen e mirë e definon si menaxhimi i sigurt në zhvillim të shtetit. � undp-ja, e quan si ushtrimi i autoritetit politik, ekonomik dhe administrativ për t’i menaxhuar

çështjet e një vendi. � usaId-i e ndërlidh me përpjekjet për demokratizim. Fokus të drejtat e njeriut, llogaridhënia në

sektorin publik, sundimi i ligjit, tregjet e lira, shoqëria civile, pluralizmin, dhe zgjidhjen paqësore të konflikteve.

tri dimensionet e Qeverisjes së mirë janë: Shteti, Sektori privat dhe Shoqëria Civile.

� sindikatat kanë luajtur një rol të madh në demokraci. � Kemi dy aspekte të qeverisjes: teknik dhe përfaqësues � “arroganca është vetëvrasja e një politikani”. � politikat zakonisht vendosen në atë që quhet “Kitchen Kabinet”.

Parimet e Qeverisjes së mirë janë:

pjesëmarrja; sundimi i ligjit; transparenca; përgjegjshmëria; Konsensusi; Barazia dhe gjithë përfshirja; efektiviteti dhe efikasiteti dhe Llogaridhënia.

Qeverisja është kulturë. Një qeverisje e mirë është tepër e vështirë për t’u arritur.

22


Besnik Tahiri Drejtor Ekzekutiv Institutit Kosovar për Qeverisje Lokale

Kosovo Local Government Institute Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale Kosovski Institut za Lokalnu Samoupravu

Tetovë, 21 mars 2014

Qëllimi i Prezantimit/Modulit

• Definicionet për qeverisjen

• Raporti në mes të qeverisjes dhe qeverisë

• Konceptet dhe parimet themelore të qeverisjes së mirë

• Tri dimensionet kryesore të qeverisjes • Qeverisja e mirë në raport me institucionet relevante (Ndërk.-Nacio.-lokale) • Parimet e qeverisjes së mirë dhe aplikushmëria e tyre në kontekstin vendor • Diskutim në grupe & Prezantim

Definicionet & Dimensionet e Qeverisjes së Mirë

Banka Botërore: ‘qeverisja definohet si mënyra në të

cilën ushtrohet pushteti në menaxhimin e burimeve ekonomike e shoqërore të vendit për zhvillim. Qeverisja e mirë, për Bankën Botërore, është sinonim me menaxhimin e zhvillimit të sigurt’ (Banka Botërore 1992: 1).

UNDP: ‘Ushtrimi i autoritetit politik, ekonomik dhe

administrativ për të menaxhuar çështjet e një vendi …Qeverisja e shëndoshë, marrë një hap para, është një nën-pako e qeverisjes me anë të të cilës menaxhohen resurset publike dhe problemet në mënyrë efikase dhe në përgjigje të nevojave kritike të shoqërisë’ (UNDP 1997: 9).

USAID: lidhur me përpjekjet e demokratizimit; përfshinë

fokusin për të drejtat e njeriut, llogaridhënien në sektorin publik, sundimin e ligjit, tregjet e lira, shoqërinë civile dhe marrëdhëniet ndërmjet shtetit dhe shoqërisë për inkurajimin e pluralizmit, gjithëpërfshirës, dhe zgjidhjen paqësore të konfliktit’ (USAID 1996). DfID: qeverisja e mirë nënkupton promovimin e ‘politikave

të shëndosha ekonomike dhe sociale …kompetenca e qeverive dhe institucioneve tjera …dhe respekti për të drejtat njerëzore dhe për sundimin e ligjit’ (Chaulker 1991).

Qeveria luan një rol në qeverisje dhe ‘ofron një pako të

synimeve për qeverisje’, përmes të cilave qeveria sistemon nevojat e shoqërisë dhe i vendos ato në politika (Pierre & Peters 2000: 31). Qeveria është kultura politike, strukturat dhe proceset përmes

të cilave zhvillohet qeverisja. Është gjithashtu në lidhje me akterët tjerë përveç qeverisë,

përfshirë sektorin privat dhe shoqërinë civile (shih UNDP 1997).

23


Shteti

Sektori Privat Shoqëria Civile

Shteti Parlamenti Ekzekutivi Sistemet gjyqësore Sistemet për sigurimin e

rendit dhe ligjit Shërbimet civile Sistemet elektorale, etj. Sektori Privat Ndërmarrjet private Korporatat transnacionale

(KTN-të) Kornizat rregullatore, etj.

Shoqëria civile OJQ-të Organizatat e komunitetit Kooperativat Sindikatat Asociacionet profesionale Mediat Grupet e interesit Grupet fisnore Grupet e konsumatorëve Grupet fetare, etj.

Diskutim me Grupin

Cili dimension është më relevant në kontekstin e

Republikës së Kosovës?

Çfarë janë raportet në mes të tri dimensionve në qeverisjen e vendit ?

Çka është qeverisja e mirë ?

A është e mirë apo e keqe?

Qeverisja e mirë është e definuar si sistem i vlerave, politikave dhe institucioneve në të cilën shoqëria menaxhon proceset politike, shoqërore, ekonomike duke mundësuar një ndërveprim (interakcion) ndërmjet qeverisë-shoqërisë civile dhe sektorit privat. Në këtë kontekst, janë dy aspekte të qeverisjes ai: Teknik – që konsiston se si dhe çka duhet të bëhet

Përfaqësues – Aspekti se si dhe kush i ka marur vendimet

- Qeverisja e mirë është një ndër faktorët kyç për konsolidimin e paqës, zhvillimit dhe përspektivës së një shteti

- Qeverisja e mirë është një ideal i vështirë për tu arritur në

plotni duke qenë se jo shumë shtete, organizata e institucione kanë arritur që ti ofrohen këtij synimi

- Megjithatë, në rast se shoqëritë synojnë zhvillim të

qendrueshëm shoqëror, veprime konkrete dhe të matëshme duhet ndërmarrur për të arritur një ideal të tillë.

24


Ndikimi i instiucioneve në qeverisje të mirë

Konceptet e qeverisjes së mirë mundën të aplikohen në disa kontekste: Niveli Ndërkombëtar - Organizata zhvillimore - Donator - Ambasada dhe OJQ Niveli Nacional/Kombëtar: Niveli Lokal: - Në qeveri - Rajon apo qark - Sektorin privat - Bashki apo Komunë -Shoqëri civile - Fshat

Theksuam se: ‘Qeveria është vetëm një nga akterët në qeverisje”

Në nivelin qendror akterë në qeverisje dhe vendim-marrje janë bashkësia ndërkombëtare, mediat, shoqëria civile, koorportat multi-nacionale, institucionet financiare etj Në nivel lokal, varet prej kontekstit, mirëpo liderët fetarë, fermerët, OJQ lokale, kanë rol në qeverisje Në këtë aspekt, qeverisja e mirë nuk duhet të ndikohet nga aspekte jo-formale, përkundër faktit që në kontekste të caktuara ndikimi i këtyrë motodave është shumë i madh.

Duke qenë se vendimarrja derivion një proces të zbatimit të politikave qeverisëse, është me rëndësi që gjithmon të analizohet raporti në mes të strukturave formale dhe atyre jo-formale si dhe ndikimi në vendimarrje.

Aplikushmëria e koncepteve të qeverisjes së mirë

Të gjithë akterët tjerë përveç qeverisë dhe ushtrisë janë të grupuar së bashku si ‘Shoqëri Civile’.

Në disa shtete përveç shoqërisë civile, krimi i organizuar ka ndikim të madh në vendimarrje

Në nivel nacional/qendror, procesi i vendimarrjes ndikohet shumë nga struktura jo-formale si ‘Kitchen Kabinetet’ dhe këshilltarët jo-formal që ekzistojnë sidomosë vendet në zhvllim dhe tranzicion.

Në zona rurale, fiset, liderët fetar, familjet e mëdha ndikojnë në vendimarrje publike.

Praktika të tilla të vendimarrjes rezultojnë me praktika korruptive të vendim-marrjes

Qeverisja është e ‘mirë’ vetëm atëherë kur: 1. Prioritetet politike, shoqërore dhe ekonomike janë

të bazuara ekskluzivisht në një koncensus në shoqëri

2. Se zëri i të gjithëve është dëgjuar nga vendim-marrësit për të alokuar në mënyrë të drejtë dhe të barabartë resurset e vendit.

Parimet e qeverisjes së mirë

Tetë parimet e qeverisjes së mirë

1. Pjesëmarrja

2. Sundimi i Ligjit

3. Transparenca

4. Përgjegjëshmëri

5. Konsensusi

6. Barazia dhe gjithëpërfshirja

7. Efektiviteti dhe Efikasiteti

8. Llogaridhënia

25


Pjesëmarrja e barabartë e meshkujve dhe femrave është qelësi apo bazamenti i qeverisjes së mirë

Pjesëmarrja mundet të bëhet përmes: - institucioneve legjitime që e kanë këtë detyrë ose - përmes përfaqësuesve/të zgjedhurëve. Është me rëndësi të thuhet se demokracia përfaqësuese jodomosdoshmërisht i trajton kërkesat dhe brengat e një pjese të shoqërisë që në fakt kanë problem

të përfaqësohen në vendim-marrje Pjesëmarrja duhet të jetë e informuar dhe e organizuar, që nënkupton të drejtën

dhe lirinë e të shprehurit në një anë dhe një shoqëri civile të organizuar në anën tjetër

Qeverisja e mirë kërkon një kornizë ligjore fer, e cila siguron zbatushmëri të paanashme

Zbatimi i plotë dhe i paanshëm i ligjit kërkon institucione të pavarura të drejtësisë: Gjykata, prokurori dhe polici të paanshme

dhe të pastërt - jo korruptive Poashtu, sundimi i ligjit në qeverisje të mirë nënkupton mbrojtjen dhe

garantimin e plotë të të drejtave të njeriut, sidmos ndaj pakicave.

Transparenca nënkupton se vendimet e marura si dhe zbatimi i tyre është bërë në atë formë që në vetëvete përmbanë respektimin e

plotë të rregulloreve dhe ligjeve në fuqi. Transparenca poashtu nënkupton se informacionet janë në dispozicion të qytetarëve dhe se qasja është e lirshme sidomos për ata që këto vendime i prekin drejtpërdrejt. Poashtu, transparenca nënkupton se qytetarët kanë informacione të bollshme sa i përket vendimarrjes.

Qeverisja e mirë kërkon që institucionet të jenë të përgjegjëshme dhe të gatshme që t’ju shërbejnë të gjitha palëve (hisenikëve) të përfshirë në politika publike

Institucionet në konceptin e qeverisjes së mirë duhet tiu përgjigjen

palëve brënda një periudhe kohore të arsyeshme Gadishmëri për adresuar çështjet që jo-domosdosmërisht janë në

funksion të elitave që udhëheqin me qeverinë

Janë disa akterë dhe po aq pikëpamje të ndryshme në një shoqëri të caktuar

Qeverisja e mirë kërkon konsultim dhe për më shumë ndërmjetësim në

mes të interesave të ndryshme të shoqërisë në mënyrë që të arrihet një konsensus i përgjithshëm në atë se cka është interesi më i mirë për komunitetin, dhe se si mund të arrihet ky qëllim

Ky konsensus kërkon të identifikohet një prespektiv afatëgjate në atë se

cka në fakt nevoitet për një zhvillim të qendrueshëm Ky konsesus mund të arrihet vetëm atëherë kur e kuptojmë kontekstin

historik, kulturor dhe social të një shoqërie të caktuar

Mirëqenia e një shoqërie mvaret nga fakti se të gjithë pjestarët e saj e kanë ndjenjën e përkatësisë dhe gjithëpërfshirjes në proceset shoqërore.

Që kjo të ndodh duhet që të gjitha grupet shoqërore e në

vecanti ato të margjinalizuara që të kenë mundësinë që të përmirësojnë mirëqenien e tyre.

26


Qeverisja e mirë do të thotë vetëm atëherë kur institucionet prodhojnë

rezultate që I përmbushin nevojat e shoqërisë gjithmon duke I shfrytëzuar në mënyrën më të mirë burimet që I ka në dispozicion

Koncepti i efikasitetit në kontekstin e qeverisjes së mirë poashtu

përmbanë në veti shfrytëzimin e qëndrueshëm të pasurive natyrore dhe mbrojtjen e ambientit

Llogaridhënia është kërkesa dhe parakushti themelor i qeverisjës së

mirë Jo vetëm instiucionet e qeverisë, por, edhe sektori privat dhe

shoqëria civile duhet të japin llogari para publikut. Llogaridhënia nuk mund të zbatohet pa transparencë dhe pa sundim

të ligjit.

- Qeverisja e mirë është faktori kryesor për zhvillim dhe përspektivë të një vendi

- Qeverisja e mirë është një ideal jo i lehtë për tu arritur në

plotni duke qenë se jo shumë shtete, organizata e institucione kanë arritur që ti ofrohen këtij synimi

- Megjithatë, në rast se shoqëritë synojnë zhvillim të

qendrueshëm shoqëror, veprime konkrete dhe të matëshme duhet ndërmarrur për të arritur një ideal të tillë.

Faleminderit !

ligjëratë nga z. besnik tahiri magjistër i Qeverisjes lokale dhe Zhvillimit Ndërkombëtar – Kryetari i Komunës përfaqësues apo dominues

tahiri theksoi se në esencë, prezantimi synon të qartësojë pozicionimin e institucionit të kryetarit si institucion kyç në trekëndëshin, kryetar (ekzekutiv) - kuvend komunal (legjislativ) – qytetar (shoqërisë civile). Konstatimi themelor i dalë nga puna e KLGI-së është se roli i institucionit të kryetarit në sistemin e qeverisjes lokale në republikën e Kosovës shtron nevojën për më shumë kontroll, baraspeshë dhe mbi të gjitha llogaridhënie të brendshme institucionale, si dhe kundrejt publikut.

Gjatë punës me komunat është parë se për shkak të rolit shumë të fuqishëm të institucionit të kryetarit në njërën anë, dhe në anën tjetër rolit pasiv të Kuvendit Komunal, i kombinuar me apatinë qytetare rezulton me shfaqjen e një deficiti demokratik shumë shqetësues për zhvillimet e qeverisjes lokale tani dhe në të ardhmen.”

Kjo situatë mund të shpjegohet me mungesën e praktikave të dobishme dhe aranzhimeve të përcaktuara në mënyrë të qartë që do të sigurojnë llogaridhënien e kryetarëve të komunave në raport me vet qytetarët. përveç kësaj, një kulturë e përgjithshme demokratike që do të mbajë kryetarin vazhdimisht në përgjegjësi të detyrës dhe do të kërkojë llogari është pothuajse joegzistente pas përfundimit të cikleve zgjedhore, kryetarët mund të qeverisin pa marrë parasysh preferencat e qytetarëve.

pjesëmarrja zgjedhore dhe njohuritë e qytetarëve lidhur me mekanizmat e llogaridhënies mbeten shumë të ulëta dhe nga të njëjtit ka pak interes për proceset e pjesëmarrjes në vendimmarrje. Kjo vjen

27


si rrjedhojë se kryetarët në vazhdimësi po ngecin për të inkurajuar pjesëmarrjen e gjerë në komisione konsultative dhe duke marrë shumë pak informacion lidhur me rezultatet e debateve publike. shumica e komunave nuk kanë krijuar mekanizma jo-formal të konsultimit me aktorë tjerë duke përfshirë shoqërinë civile. Zhvillimi i mekanizmave të kontrollit në nivel publik nuk është stimuluar sa duhet nga kryetarët të cilët mbajnë në dorë buxhetin për financimin e shoqërisë civile.

e fundit por jo edhe nga rëndësia, ky botim shpjegon dominimin e kryetarit, si rezultat i një kulture të pasivitetit që përshkon shumicën e kuvendeve (asambletë Komunale) në nivel vendi. mungesa e përgjegjësisë horizontale është përsëri një pikëpyetje e dizajnit (rregullimit) institucional. Kjo shpjegohet pasi që Kuvendi komunal si institucion nuk ka linjë buxhetore, dhe në disa raste atyre ju mungojnë resurset themelore, duke përfshirë zyrat, pajisjet tjera të nevojshme për punë efikase dhe për të ushtruar përgjegjësitë e tyre. pasiviteti është rritur dukshëm si pasojë e një sistemi të politikës partiake, që vënë besnikërinë ndaj partisë më lartë se reagimin ndaj nevojave të qytetarëve

28


12/3/2014

1

‘KRYETARI I KOMUNËS –PËRFAQËSUES APO DOMINUES?’

- NJË KONTRIBUT NË FORCIMIN E LLOGARIDHËNIES INSTITUCIONALE DHE

TRANSPARENCËS NË NIVELIN LOKAL -

MsC. Besnik Tahiri

Strugë, 22 mars 2014


Përvoja e KLGI

• Hulumtimet dhe vlerësimi i nevojave institucionale

• Ofrimi i këshilldhënies, në politikëbërje dhe procese legjislative

• Ofrimi i trajnimeve specifike në lidhje me qeverisje lokale

• Ngritja e kapciteteve në qeverisjen lokale

• Sjellja e përvojës dhe praktikave ndërkombëtare

• Publikimet dhe Ekpertiza

Synon

• Publikimi synon të qartësoj pozicionet: Institucionit të Kryetarit (ekzekutivit) Kuvendit Komunal (legjislativit) Qytetarëve (shoqëris civile) • Publikimi shpjegon se për shkak të rolit shumë të

fuqishum të institucionit të kryetarit në njëren anë ,dhe rolit pasiv të Kuvendit Komunal,i kombinuar me apatinë qytetare rezulton me shfaqjen e deficitit demokratik

Mbështetet në:

• Përvojën dhe njohurinë e institutit në Qeverisje Lokale

• Kërkese e nivelit Lokal– Komunave, dalë nga programi AQL

• Ndërlidhjet me fushëveprimin e organizatave ndërkombëtare dhe atyre lokale

• Përputhet me trendet e dekoncentrimit të pushtetit, domosdoshmërisë për demokratizim dhe përkon me nevojen për kapacitete të fuqizuara institucionale

Dominimi i Kryetari

• Transformimi në fushën e qeverisjes lokale • Mungesa e linjave buxhetore të ndara për

Kuvendet Komunale

• Roli i opozites karshi qytetareve

Kryetari i Komunës vs Kuvendi Komunal

• Fuqizimi i rolit të Kryetarit karshi Kuvendit Komunal

• Ndërhyja e mekanizmave të partisë në qeverisjen lokale

• Dualizmi dhe paqartësia në zbatimin e përgjegjësive

29


12/3/2014

2

Kryetari Administron Administratën

• Emërimi i drejtorëve të drejtorateve

• Kontrolli i stafit civil

• Mungesa e harmonizimit në mes vizionit politik dhe shërbimit civil

• Zingjiri politik në përzgjedhjen e drejtorve të shkollave

Kryetari i Komunës dhe akterët tjerë-shoqëria civile, media

• Monitorimi i komunave nga shoqëria civile

• Kufizimi i kryetarit të komunës në legjislacion

• Komitetet Konsultative dhe Këshillave Lokal

• Subvencionimi i OJQ-ve, objektiviteti i shoqërisë civile

Kryetarët:tërheqja e qytetarëve më afër qeverisë ose shtyrja e tyre më larg ?

• Transparenca dhe llogaridhënja

• Niveli i komunikimit dhe cilësia e mardhënjeve me publikun

• Komunikimi efektiv dhe pjesmarrja e qytetarëve në hartimin dhe zhvillimin e politikave komunale

Roli dhe funksioni i zyrave për informim

• Konsoludimi zyrave komunale për komunikim dhe informacion

• Objektivat e rregulloreve komunale lidhur me transparencen

• Kontaktet e këshilltarëve komunal me qytetarët

Përfundim

• Progresi në konsolidimin e demokracisë së drejpërdrejt;Mungesa e angazhimit qytatarë dhe apatia

• Roli i kuvendeve komunale në monitorim dhe kontroll

• Emërimet e drejtorëve të drejtorateve

• Kompetencat e kryetarit dhe fuqia e qytetarëve në vendim-marrje dhe planifikim buxhetor

• Shoqëria civile në raport me fondet e institucioneve komunale

Rekomandime

• Kryetarët e komunave duhet të krijojnë platformë të qartë të komunikimit ; Përmes kësaj të sigurohet politik-bërja gjithpërfshirëse dhe trasnparente.

• Zyrat për informim publik duhet të sigurojn qasje më të madhe të publikut; Duhet të shtohet stafi dhe paisja me resurse dhe teknologji adekuate

• Kryetari i Komunës duhet të inkurajoj krijimin e komiteteve sektoriale

• MAPL dhe Asociacioni i Komunave duhet të inicojnë ngritjen e të ardhurave për Këshilltarët Komunal dhe të siguroj hapsirat dhe mbeshtetjen teknike.

30


12/3/2014

3

• Zgjedhja e drejtorëve nëpërmjet një procesi konkurues (profesional) të bazuar në kritere të qarta

• Krijimi i linjave të veqanta buxhetore për organizatat e shoqëris civile ; Financimi duhet të jetë subjekt i një vendimi të paanshëm.

.

Faleminderit !

www.klgi-ks.com

takim me kryetarin e Komunës së bogovinës z. Hazbi idrizi

Kryetari z. Idrizi njoftoi se ky është mandati i katërt si kryetar komune. ai para pjesëmarrësve theksoi se Bogovina gjendet në lartësinë prej 480 metrave dhe ka rreth 30.000 banorë. në vitin 1996 bëhet ndarja territoriale nga tetova e Kamjanit dhe Bogovinës, ndërsa në vitin 2004 bëhet një ndarje e re, bashkimi i Kamjanit me Bogovinën. “Ka një trend pozitiv me ndarjen e re të Komunës”. ndërkaq tani kemi arritur në dhënien në mënyrë elektronike të lejes për ndërtim.

Kemi arritur partneritet bashkëpunimi me elbasanin në projektin e financuar nga Be-ja. sa i përket tvsH-së ajo u kthehet komunave 4.5 %, kurse hyrjet e tjera të cilit i grumbullon komuna dalin nga tatimi mbi pronë, urbanizmi, taksa shit-blerjes etj. Kryetari Idrizi njoftoi po ashtu pjesëmarrësit me zhvillimet në këtë komunë, proceset që ka kaluar që nga decentralizimi, sfidat që ka kjo komunë.

po ashtu z. Idrizi sqaroi se për përmirësimin e buxhetit komunal apo rritjen e të hyrave në buxhet, duhet që të paguhen taksat dhe tatimet (obligimet e qytetarëve) ndaj komunës, me qëllim të përmirësimit të mirëqenies në komunë, pasi që këto shërbime që qytetarët paguajnë ndaj nesh, ne në një mënyrë ua kthejmë atyre duke realizuar projekte të ndryshme të cilët përmirësojnë infrastrukturën shkollore, rrugore dhe e gjitha kjo me qëllim që qytetarët të jenë kënaqur me nivelin e shërbimeve që ne iu japim atyre.

takim me ekzekutivin e komunës së Gostivarit

përfaqësuesit e ekzekutivit u deklaruan se Gostivari është njëra prej 5 komunave me të mëdha në maqedoni. Ka diku rreth 80.000 banorë. model i bashkëjetesës qytetare, se si duhet të jetojnë kombësitë e ndryshme në një vend, ku 65% janë shqiptarë, 19% maqedonas, të tjerët janë romë, turq dhe boshnjakë.

31


Këshilli komunal i Gostivarit ka 31 këshilltarë komunal; 21 shqiptarë, 6 maqedonas, 2 romë dhe 2 turq. Këshilli i propozon planet ndërsa kryetari dhe administrata e tij i ekzekutojnë. për të aprovuar një plan duhen së paku 16 nga këshilltarët komunal të jenë pro. Komuna ka 6 sektorë, ku 4 janë po ata që kanë qenë dhe më parë. në Gostivar funksionojnë edhe dy ndërmarrje publike.

me ndryshimin e ligjit për ndarje regjionale në vitin 2005, komunës së Gostivarit i bashkohen edhe 4 komuna të tjera. me decentralizimin, u dhanë komunave kompetenca për urbanizimin (p.sh dhënia e lejes për ndërtim). edhe arsimi me shkollat fillore dhe të mesme me decentralizim u transferuan në pushtetin komunal. por, infrastruktura shkollore mbetet në kompetencën e qeverisë qendrore. Gostivari ka një buxhet prej 16.000 milionë euro, afër 3 milionë janë për investime kapitale dhe ka të punësuar 122 punonjës.

takim me kryetarin e Strugës z. Ziadin Sela

delegacioni është pritur nga kryetari i komunës, z.Ziadin sela, i cili në këtë takim ka njohur ata lidhur me procesin e decentralizimit dhe karakteristikat e tjera. Kështu z. Besnik tahiri shprehu interesin të njihej nga Kryetari i Komunës së strugës në lidhje me arritjet dhe problemet në proceset e decentralizimit.

Kryetari i Komunës së Strugës, Ziadin Sela në përgjigje të kësaj pyetjeje u shpreh:

‘’Bashkë me marrjen e kompetencave si pushtet lokal trashëguam dhe detyrimet përfshirë edhe borxhet. e kam fjalën këtu për një borxh të marrë në vitin 1998 nga ndërmarrja publike ‘proaqva’’, ku deri tani ne kemi paguar 1 milion e 400 mijë euro, ndërsa Komuna e ohrit nuk ka paguar asnjë cent dhe ende vazhdojmë të paguajmë . ndërkohë që investimet janë bërë 90 për qind në ohër e 10 për qind në strugë. në ohër nuk mund të gjesh asnjë gyp azbesti , ndërsa në strugë po. ne hasim edhe me probleme të tjera si komunitet, të cilat janë përmendur në marrëveshjen e ohrit, por kjo nuk do të thotë se janë zgjidhur.

një çështje që është parashikuar në marrëveshjen e ohrit është vendimmarrja, që sanksionon parimin e Badenterit, i cili po shihet tani pas 10 viteve se nuk plotëson nevojat e kësaj popullate për pengimin e majorizimit. përkundrazi, ky parim përdoret në mënyrë që të pamundësojë komunat, që edhe nëse kanë shumicë shqiptare nëpërmjet këtij parimi bllokohen.

decentralizimi i pushtetit është gjithashtu një çështje tjetër e përmendur në marrëveshjen e ohrit dhe që ne vazhdojmë të kemi akoma probleme. ne realisht nuk kemi decentralizim të pushtetit në çdo aspekt. edhe nëse flasim për urbanizmin , ne mund të japim leje ndërtimi dhe të ngjashme, por përsëri fjalën e fundit e ka ministria e transportit dhe Lidhjeve.

ne mund të hapim debat publik me qytetarët për të sjellë plan gjeneral, mund të propozohet në këshill duke kaluar të gjitha filtrat edhe nëpërmjet propozimit të komunës, të votohet. natyrisht kjo bëhet nëpërmjet një kompanie private që do të harrojë teknikisht këtë plan. ne do të harxhojmë 1 vit, do të harxhojmë edhe para për të paguar këtë kompani dhe nëse i kujtohet ministrit përkatës nuk e kalon. është një pozitë shumë e vështirë për interesa e për mbajtjen e pushtetit.

me arsimin gjithashtu kemi probleme, trashëguam shkolla me buxhete të bllokuara dhe përsëri përballemi me ndarjen e mjeteve. ndarja e atyre mjeteve nuk përkon me situatën që ndodhemi tani. ne

32


kemi paralele edhe me 5 nxënës. e në këtë mënyrë 90 për qind e mjeteve shkojnë për rroga, sepse është e vështirë të bësh racionalizimin e paraleleve duke krijuar probleme sociale.

sa i përket buxhetit, 3.5 për qind e tvsH normalisht do të kthehej do të zgjidheshin shumë gjëra, mirëpo kjo nuk ndodh dhe kjo e kombinuar me ligjin për barazi rajonale të vitit 2009, jo vetëm që nuk i ndihmojnë barazisë rajonale por thellojnë pabarazitë duke përdorur standarde të dyfishta.’’

ndërkaq z.Besnik tahiri duke bërë përmbledhjen e asaj që u tha nënvizoi se ‘’tendenca e degradimit në vazhdim dhe mos dërgimi i investimeve kapitale, nga qendra tek komuna e varfëron shoqërinë. Që nënkupton se nuk ka decentralizim politik, nuk ka zhvillim të një komune, apo rajoni, pa përkrahje, pa mbështetje dhe pa zbatim të ligjit nga qeveria qendrore duke i’u referuar dhe problemet me borxhet.

ndërsa sa i përket tvsH-së z. tahiri tha se në komunat, Bogovinë, tetovë, Gostivar u fol me krenari për decentralizmin fiskal për faktin se 3.5 për qind i takojnë komunave nga 18 përqindëshi I përgjithshëm. por, në fakt ajo çka ndodh është formula e njëjtë si në Kosovë. për shkak se tvsH-ja mblidhet në total në qendër, ndërsa shpërndahet me një tjetër kriter, pra mblidhet në bazë kontributi, ndërsa shpërndahet në mënyrë proporcionale. decentralizimi fiskal ka kuptim vetëm nëse kontributi i kthehet qytetarit theksoi tahiri.

ndërsa pyetja tjetër kishte të bëjë në lidhje me lejet për urbanizmin.

‘’Leja elektronike na e komplikoi situatën për ca kohë. por e kemi tejkaluar këtë situatë. Ideja është që qytetari të ketë më shumë qasje, procesi të jetë më transparent , etj. vetëm se, ne kemi problem tjera më reale. nuk mund të aplikosh një sistem, ku aktualisht e përdorin vetëm 2 shtete në gjithë botën.

pa kaluar akoma në fazën tjetër digjitalizohet edhe kadastra dhe dalin probleme në drejtim të marrjes së certifikatës sepse sistemin ende nuk e kanë përshtatur. Kjo situatë na mori rreth 6 muaj. unë si kryetar komune sapo erdha, brenda dy javësh u soll ligji që lejet të jepen në mënyrë elektronike, ndërkohë që nuk ishte trajnuar asnjë punonjës, kompjuterit ishin të vjetër, etj. u detyruam të blejmë kompjutera të rinj, të trajnojmë stafin, të harxhojmë edhe për nënshkrimet elektronike, sepse veç kryetarit nevojiten dhe nënshkrimet e punonjësve të tjerë të urbanizmit.

megjithatë, ne e tejkaluam këtë situatë ndër të parët dhe ne japim përditë leje dhe në raport me komunat e tjera jemi ndër të parat me nr. e lejeve të dhëna. si koncept pra , e-lejet janë rregull, por praktikisht duhen menduar më tepër gjërat sepse përballemi me probleme shumë më të mëdha reale.‘’- sqaroi Kryetari i Komunës së strugës, z.Ziadin sela.

agron maxhuni, drejtor i departamentit ligjor - maPl

“Sistemi i organizmit dhe funksionimit të Komunave”

“bashkëpunimi ndër Komunal”

Kosova ka 38 komuna. Kufijtë administrativ janë bërë përmes zonave kadastrale. sistemi i vetëqeverisjes në Kosovë është një shkallësh. Komunat e kanë statusin e personit juridik. parimet e vetëqeverisjes lokale: parimi i ligjshmërisë, Qeverisjes së mirë, transparencës, efikasitetit dhe efektivitetit si dhe subsidiariteti.

Kuvendet Komunale miratojnë statutin e Komunës dhe rregulloret komunale. po ashtu miratojnë buxhetin, planet investuese, planin e punës, raportin vjetor si dhe mund të themelojnë trupat ndihmëse të Kuvendit Komunal.

33


Z.agron maxhuni foli edhe për standardet ndërkombëtare të adoptuara në legjislacionin e brendshëm, ku tha se këto standarde ndikojnë drejtpërsëdrejti në cilësinë e jetës së qytetarëve të Komunave të Kosovës. me tej ai vazhdoi se, Zbatimi i legjislacionit dhe parimeve të qeverisjes së mirë janë përgjegjësi e organeve te komunave që dalin nga zgjedhjet lokale.

partneriteti i qeverisë qendrore, qeverisë lokale, dhe instituteve të specializuara që merren më qeverisje lokale po ashtu ndikon në ofrimin e shërbimeve publike të qëndrueshme dhe cilësore për qytetaret e komunave. Z.maxhuni përfundoj se Ky partneritet ndikon ne ngritjen e kapaciteteve lokale të strukturave politike dhe administrative në ofrimin e shërbimeve të kërkuara nga vet qytetarët.

në prezantimin e tij, z. agron maxhuni, drejtor Ligjor në ministri të administrimit të pushtetit Lokal theksoi se, “legjislacioni aktual ofron mundësi të gjëra në fushën e BnK, si në nivel vendi ashtu edhe në nivel ndërkombëtar (...) parimi themelor për BnK është efektiviteti, dhe ekonomiciteti, ndërsa objektivat për hyrje të komunave në BnK bazohen në vullnet dhe interes të përbashkët në fushat sikurse zhvillimi socio-ekonomik, zhvillimi dhe shfrytëzimi i tokës, mbrojtja e mjedisit, planifikimi.”

të drejtën e bashkëpunimit ndër komunal e kanë: Kryetari i Komunës, Kuvendi i Komunës, Qytetarët (me së paku 5% me të drejtë votë), dhe Qeveria. “Kryetari i Komunës duhet të jetë kreativ”. ndërkaq në fund duke prezantuar rregullativën ligjore për bashkëpunim ndër-komunal z. maxhuni theksoi se komunat shumë pak po përdorin mundësitë që jep ky ligj për ofrimin e shërbimeve.

34


12/3/2014

1

RREGULLORJA NR. 23/2013 PËR PËRCAKTIMIN E PROCEDURAVE TË DHËNIES NË SHFRYTEZIM DHE KËMBIM TË PRONËS SË

PALUJTSHME NË KOSOVË

Agron MAXHUNI, Udhëheqës i Departamentit Ligjor dhe Monitorim të Komunave

Strugë, Mars 2014

Republika e Kosovës Republika Kosova - Republic of Kosovo

Qeveria - Vlada – Government Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal

Ministarstvo Administracije Lokalne Samouprave Ministry of Local Government Administration

______________________________________________________________________

QËLLIMI

Kjo rregullore ka për qëllim të përcaktojë procedurat dhe kriteret e dhënies në shfrytëzim dhe këmbimit të pronës së paluajtshme të komunës.

KOMISIONI PËR VLERËSIMIN E OFERTAVE DHE KOMISIONI PËR ANKESA

Kuvendi i Komunës themelon Komision Vlerësues prej 7 anëtarëve për vlerësimin e ofertave për dhënien në shfrytëzim të pronës së paluajtshme të Komunës.

Komisioni vlerësues është përgjegjës: - për zhvillimin e procedurave të ankandit publik si dhe vlerësimin e

ofertave për dhënien në shfrytëzim afatshkurtër të pronës së paluajtshme të komunës, brenda afatit prej 7 ditëve pas mbylljes së ankandit, dhe

- për zhvillimin e procedurave të konkursit, si dhe vlerësimin e ofertave për dhënien në shfrytëzim afatgjatë të pronës së paluajtshme të komunës, brenda afatit ligjor prej 15 ditëve nga mbyllja e konkursit.

Kuvendi i Komunës me vendim formon Komisionin e Ankesave i cili do

të shqyrtojë ankesat e palëve në procedurën e dhënies se pronës se paluajtshme në shfrytëzim.

DHËNIA NË SHRYTËZIM AFATSHKURTËR E PRONËS SË PALUAJTSHME TË KOMUNËS

Kryetari i Komunës i propozon për miratim paraprak Kuvendit të

Komunës pronën e paluajtshme të komunës për dhënien në shfrytëzim afatshkurtër.

Komuna duhet të përcaktoj çmimin fillestar për pronën, e cila jepet në

shfrytëzim afatshkurtër. Përmes ankandit publik bëhet përzgjedhja e fituesit në bazë të çmimit

më të lartë të ofruar në ankand publik, përmes ofertave të mbyllura. Njoftimi për ankandin publik për dhënien e pronës së paluajtshme të

komunës bëhet nga Komisioni përgjegjës i Komunës, në afat prej 30 ditësh para shpalljes se ankandit.

Njoftimi për ankand publik përfshinë: Emrin, përshkrimin, madhësinë

dhe lokacionin e pronës; çmimin fillestar; afatin e dhënies në shfrytëzim të pronës; veprimtaria që ushtrohet sipas destinimit te pronës; etj.

DHËNIA NË SHFRYTËZIM AFATGJATË E PRONËS SË PALUAJTSHME TË KOMUNËS

Kryetari i Komunës i propozon për miratim paraprak Kuvendit të Komunës pronën e paluajtshme të komunës, pasi të sigurohet që prona është e komunës.

Para publikimit të konkursit publik, Komisioni duhet të ketë në dispozicion: vendimin e Kuvendit të Komunës për dhënien në shfrytëzim të pronës; vendimin për themelimin e Komisionit vlerësues; certifikatën dhe kopjen e planit të pronës; emrin, përshkrimin, madhësinë dhe lokacionin e pronës; afatin e dhënies në shfrytëzim të pronës; veprimtaria që do të ushtrohet etj.

Zgjedhja e ofertës bazohet në kriteret vijuese: oferta ekonomikisht më e favorshme; vlera e investimit; numri i të punësuarve nga investimi; lloji i investimit që është me interes publik për komunën; përfitimi financiar i komunës.

PROCEDURA PËR MBAJTJEN E ANKANDIT PUBLIK Procesi i hapjes së ofertave të mbyllura bëhet në kohën dhe vendin e

shpallur për ankand publik.

Kryesuesi i komisionit pasi vërteton se, nuk ka konflikt interesi, deklaron të hapur procesin. Të paktën katër (4) anëtarë të Komisionit dhe Kryesuesi duhet të jenë të pranishëm gjatë hapjes së ofertave.

Në afat prej tre (3) ditë pune pas vlerësimit të ofertave në ankand publik, Komisioni vlerësues harton raportin përfundimtar për përmbylljen e ankandit.

Pas aprovimit të ofertës së përzgjedhur nga Komisioni për dhënje afatëshkurtër, njoftimi i dërgohet fituesit dhe vendoset në tabelën e shpalljeve dhe në ëeb-faqen zyrtare të komunës.

Palët e pakënaqura kanë të drejt të parashtrojnë ankesë te Komisioni për Vlerësimin e Ankesave në afat prej 15 ditësh. Nëse komisioni i ankesave konstaton se ka shkelje, ka të drejtë të kërkoj rishqyrtimin e procesit.

Nëse komisioni i vlerëson ankesat si të pabazuara, Kryetari i Komunës nënshkruan kontratën me fituesin e përzgjedhur nga Komisioni për dhënjen afatëshkurtër.

35


12/3/2014

2

Për dhënjen afatgjate, brenda tre (3) ditë pune nga përfundimi i vlerësimit të ofertave, Komisioni vlerësues i dërgon Kryetarit të Komunës dhe Kryesuesit të Kuvendit të Komunës raportin përfundimtar për procesin e përzgjedhjes së ofertës ekonomikisht më të favorshme, për aprovim në Kuvendin e Komunës.

Kuvendi i Komunës pas përfundimit të afatit për parashtrimin e ankesës, miraton me shumicë të votave ofertën e përzgjedhur të Komisionit Vlerësues.

Nëse procesi është atakuar me ankesë, atëherë Kuvendi i Komunë duhet të pres vendimin e Komisionit për shqyrtimin e ankesave.

Pas aprovimit të ofertës së përzgjedhur nga Kuvendi i Komunës, njoftimi i dërgohet fituesit dhe vendosët në tabelën e shpalljeve dhe në ëeb-faqen zyrtare të Komunës.

Kontrata për dhënien në shfrytëzim afatgjatë të pronës së paluajtshme të komunës, nënshkruhet brenda 15 ditë pune nga data e miratimit në Kuvendin e Komunës, nga Kryetari i Komunës në emër të komunës dhe nga fituesi i përzgjedhur.

E DREJTA E KTHIMIT TË PRONËS TË MENAXHUAR NGA AKP

Pas pranimit të Listës së pronës dhe kërkesës së komunës për tërheqje nga procesi i privatizimit dhe kthimit të tyre në pronësi të komunës me qëllim të realizimit të interesit publik lokal, të pronave që menaxhohen nga AKP, Qeveria e Republikës së Kosovës përmes Ministrisë Përgjegjëse për Vetëqeverisje Lokale të njëjtat lista dhe kërkesa i dërgon në AKP.

AKP bazuar në ligjin përkatës për AKP-në merr vendim për: aprovimin e kërkesave të parashtruara nga autoritetet lokale, ose refuzimin e këtyre kërkesave të parashtruara nga autoritetet komunale.

DHËNIA NË SHFRYTËZIM E PRONËS SË PALUAJTSHME TË KOMUNËS PËR RASTET E VEÇANTA

Dhënia në shfrytëzim e pronës së paluajtshme të komunës për raste të veçanta bëhet duke mos zhvilluar procedura të rregullta të konkurimit, konform kërkesave me shkrim të cilat paraqiten nga:

- Institucionet qendrore të Republikës së Kosovës; - Përfaqësitë diplomatike dhe konsullore, organizatat, institucionet

ndërkombëtare që kanë marrëveshje me Republikën e Kosovës; dhe - Bashkësitë fetare për nevoja të zhvillimit të aktiviteteve fetare.

Kur kërkesa bëhet nga institucionet ndërkombëtare, atëherë kërkesa komunës i adresohet nga Qeveria e Republikës së Kosovës.

Kuvendi i Komunës me shumicën e votave të anëtarëve të Kuvendit merr vendim për dhënien në shfrytëzim të pronës, nëse dhënia në shfrytëzim do të bëhet me kompensim ose pa kompensim, si dhe për mënyrën e pagesës.

Kontrata për dhënien në shfrytëzim të pronës së paluajtshme të komunës për raste të veçanta, nënshkruhet nga Kryetari i Komunës dhe nga përfaqësuesi i institucionit qendror.

KËMBIMI I PRONËS SË PALUAJTSHME TË KOMUNËS

Këmbimi i pronës së paluajtshme të komunës mund të bëhet me personat fizik dhe juridik, si dhe AKP.

Komuna mund të paraqesë kërkesë për këmbimin e pronës me pronat e paluajtshme nën administrimin e Institucioneve Qëndrore.

Komuna përkatëse ia paraqet kërkesën e arsyetuar titullarit të Institucionit Qëndror i cili ka nën administrim pronën e kërkuar.

Pas dorëzimit të kërkesës dhe gjithë dokumentacionit të kërkuar, Institucionet Qëndrore ndërmarrin të gjitha veprimet e nevojshme verifikuese, për të identifikuar dhe konfirmuar se prona që kërkohet të këmbehet është e lirë për këmbim.

Institucioni Qendror e informon Kuvendin e Komunës të dorëzoj kërkesën pranë ZVPP në Departamentin e Tatimit në Pronë, për vlerësimin e pronave të paluajtshme të përfshira në procesin e këmbimit.

Brenda 10 ditëve të punës mbas miratimit të aktit të vlerësimit nga ZVPP, Institucioni Qëndror i propozon Qeverisë marrjen e vendimit për këmbimin e pronave të paluajtshme

KUFIZIMI I DHËNIES SË PRONËS SË PALUAJTSHME NË SHFRYTËZIM

Kuvendi i Komunës nuk mund të jap në shfrytëzim afatgjatë pronën e paluajtshme 6 muaj para përfundimit të mandatit të rregullt ligjor.

Në rast të zgjedhjeve të jashtëzakonshme, të gjitha aktivitetet do të pezullohen, nga moment i shpalljes së zgjedhjeve, deri në çertifikimin e rezultateve dhe konstituimin e organeve komunale.

Anëtaret e Kuvendit të Komunës përjashtohen nga procesi vendimmarrës nëse ai/ajo ose ndonjë anëtar i afërt i familjes ka interes personal ose material.

Anëtaret e Komisionit Vlerësues përjashtohen nga procesi vlerësues nëse ai/ajo ose ndonjë anëtar i afërt i familjes ka interes personal ose material.

Anëtaret e Komisionit për Shqyrtimin e Ankesave përjashtohen nga procesi i shqyrtimit ankesave nëse ai/ajo ose ndonjë anëtar i afërt i familjes ka interes personal ose material.

Në çfarëdo faze kur autoriteti lokal konstaton se ka apo ka pasur konflikt interesi është i obliguar që të inicoj rastin sipas detyrës zyrtare për anulimin e pasojave juridike të shkaktuara në kundërshtim me parimin e konfliktit të interesit.

Faleminderit për vëmendjen Tuaj!

36


12/3/2014

1

SISTEMI I ORGANIZIMIT DHE FUNKSIONIMIT TË

KOMUNAVE Agron Maxhuni Udhëheqës i Departamentit Ligjor dhe Monitorim të Komunave Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal

Sistemi i vetëqeverisja lokale në Kosovës është një shkallësh, Komuna është njësi themelore e

vetëqeverisjes lokale; Komunat kanë statusin e personit

juridik; Në bazë të Ligjit për Kufijtë

administrativ, Republika e Kosovës ka gjithsejtë 38 komuna. Ndarja administrative e komunave

është bërë në bazë të zonave kadastrale. Organet e komunës janë Kuvendi i

Komunës dhe Kryetari Organet e komunës zgjedhën në

mënyrë të drejtpërdrejtë nga qytetarët; Mandati i anëtarëve të KK dhe

Kryetarit të komunës zgjatë katër

Organet e Komunës Parimet e vetëqeverisjes lokale

Parimi i ligjshmërisë; Qeverisjes së mirë; Transparencës; Efikasitetit dhe efektivitetit; dhe Subsidiaritetit

Llojet e Kompetencave Komunat ushtrojnë kompetenca: Vetanake (burimore); Vetanake të zgjeruara; Të deleguara.

Kompetencat e Kuvendit të Komunës

• Miraton statutin e komunës dhe rregulloret komunale;

• Miraton buxhetin dhe planet investuese;

• Miraton Planin e punës dhe raportin vjetor;

• Themelon trupat ndihmëse të KK;

Zgjedh kryesuesin (zëvendës kryesuesin dhe nënkryetarin e komunës për komunitet);

Përcakton nivelin e tarifave dhe ngarkesave; Miraton Simbolet e komunës; Miraton emërimin e rrugëve lokale,

shesheve dhe vendeve tjera publike; Miraton vendimin/et për bashkëpunim ndër-

komunal; Miraton vendimin për t’u bashkuar me

asociacionet; etj

Shpërndarja e Kuvendit të Komunës

Dështon në kryerjen e funksionit të detyrueshëm ligjor, duke rrezikuar të

drejtat themelore të qytetarëve;

Nuk zgjedh kryesuesin brenda 30 ditëve pas themelimit (konstituimit);

Nuk miraton statutin brenda 60 ditëve pas themelimit (konstituimit);

Nuk mban mbledhje për më shumë se gjashtë muaj;

Nuk miraton buxhetin sipas afatit ligjor;

37


12/3/2014

2

Aktet e kuvendeve të komunave

Kuvendi i Komunës, bazuar ne nenin 12 te LVL‐se, miratojnë këto akte komunale; Statutin e Komunës, Rregulloren e punës së Kuvendit, Rregulloret komunale te cilat derivojnë nga ligjet, Rregulloret për zbatimin e përgjegjësive komunale; Vendimet e karakterit të përgjithshëm të KK; Aktet tjera të përcaktuara me ligje sektoriale;

PRONA KOMUNALE -Menaxhimi

PRONA KOMUNALE -Menaxhimi

Kriteret për dhënien e pronës komunale në shfrytëzim afatshkurtër dhe afatgjatë;

• Publikimi i saj në ueb faqen e komunës; • Harmonizimi me planin zhvillimor të komunës • Interesi publik • Plotësimi i kushteve mjedisore; • Plotësimi i kushteve urbanistike

Kuvendi i Komunës nuk mund të jap pronën e komunës në shfrytëzim afatgjatë 6 muaj para përfundimit të mandatit të rregullt ligjor.

Demokracia Lokale Informimi publik dhe konsultimi i qytetarëve para miratimit të akteve; E drejta e peticionit; Iniciativa e qytetarëve; Referendumi; Komitetet Konsultative.

Administrata Komunale

Shërbimi civil

• Administrata lokale – shërbimi civil organizohet dhe funksionon në bazë të Ligjit për Shërbimin Civil;

• Udhëheqësi i personelit është shërbyesi më i lartë në administratën komunale;

• Shërbyesit civil në komunë nuk mund të jenë pjesë përbërëse e Kuvendit të Komunës dhe të emëruarave brenda ekzekutivit të komunës;

Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal është institucioni përgjegjës për mbikëqyrjen e kompetencave komunale për të cilat ligji nuk i ka përcaktuar detyrimin ligjor për mbikëqyrje një organi tjetër

Mbikëqyrja e komunave

Shqyrtimi administrativ

Ka për objektiv forcimin e organeve lokale në permbushjen e përgjegjësive të tyre përmes këshillimit, mbështetjes dhe ndihmës Të siguroi ligjshmëri të aktiviteteve të organeve të

vetëqeverisjes lokale si dhe të sigurojë që të drejtat dhe interesat e qytetarëve të respektohen. Ky lloj shqyrtimi nuk synon ngushtimin ose kufizimin e të

drejtës së organeve komunale në kryerjen e detyrave të tyre. Ndërhyrja nga autoriteti mbikëqyrës të jetë proprcionale

me rëndësinë e interesave që synohet të mbrohen

Konsultimi Paraprak Komuna mund të kërkojë nga autoriteti mbikëqyrës që paraprakisht ta

vlerësojë ndonjë akt para se të miratohet.

Autoriteti e vlerëson aktin dhe i përgjigjet organit komunal brenda 15 ditësh.

Në rast se nga MAPL vlerësohet se akti i komunës bie në përgjegjësi të ministrive sektoriale atëherë të njëjtin e adreson në ministrin e linjës jo më vonë se dy ditë nga data e pranimit dhe protokolimit të tij në MAPL.

Shqyrtimi i ligjshmërisë Ushtrohet për kompetencat

vetanake dhe ato te zgjeruara.

Kryetari i komunës është i obliguar që MAPL t’ia dërgojë listën e të gjitha akteve të miratuara nga ai dhe kuvendi i komunës për çdo muaj, dhe më së largu deri më datën 10 të muajit vijues.

Pas pranimit të kësaj liste, MAPL mund të kërkojë rishqyrtimin e ligjshmërisë së secilit akt nëse e vlerëson të nevojshme.

Llojet e shqyrtimit administrativ

Konsultimin paraprak;

Shqyrtimin e ligjshmërisë,

dhe

Shqyrtimin e përshtatshmërisë;

38


12/3/2014

3

Sa i përket shqyrtimit të detyrueshëm të ligjshmërisë, MAPL-ja zyrtarisht shqyrton ligjshmërinë e akteve në vijim:

Aktet e përgjithshme të miratuara nga kuvendi i

komunës;

Vendimet për aktivitetet e përbashkëta të partneriteteve për bashkëpunim;

Aktet duhet t’i dërgohen MAPL-së brenda 7 ditësh nga dita e aprovimit nga Kuvendi i Komunës dhe nënshkrimit nga Kryesuesi;

MAPL-ja është e obliguar që brenda 15 ditësh ta ofrojë mendimin e saj rreth ligjshmërisë së aktit në fjalë.

Shqyrtimi i ligjshmërisë

Shqyrtimi i përshtatshmërisë

Kjo lloj mbikëqyrjeje ushtrohet vetëm për

kompetencat e deleguara.

Autoriteti delegues ka të drejtë të kërkojë nga komuna një kopje të aktit dhe brenda 30 ditësh e vlerëson atë akt.

Kur autoriteti delegues gjykon se akti në fjalë nuk është i përshtatshëm, atëherë mund të kërkojë nga komuna që atë akt ta ndryshojë apo zëvendësojë.

Nëse komuna nuk e ndryshon apo zëvendëson aktin e tillë, atëherë autoriteti delegues mund ta ndryshojë atë akt, ta zëvendësojë apo edhe ta pezullojë ekzekutimin e tij dhe e informon organin komunal për vendimin e marrë brenda 5 ditësh.

Monitorimi i komunave

Monitorimi i Komunave është një proces i vazhdueshëm dhe dinamik.

Ky proces nënkupton shtrirjen e mbikëqyrjes në dy organet kryesore

komunale, duke përfshirë:

• Monitorimin e mbledhjeve të kuvendeve të komunave, dhe

• Monitorimin e Ekzekutivit/Kryetarit të Komunës dhe drejtorive.

Organizimi i monitorimit Zyrtarët e Departamentit Ligjor dhe Monitorim të Komunave, janë përgjegjës të monitorojnë numër të caktuar të Komunave.

Sistemi i monitorimit të Komunave

DLMK

Zyrtari I Monitorimit

KOMUNAKuvendi

KomunësKryetari i Komunës

MAPL

1. Monitorimi on-line2. Vizitat periodike

sipas planit vjetortë monitorimit

AdministrataDrejtoritëkomunale

Evidentimi irasteve tëshkeljeve ligjore

Evidentimi i aktivitetete tëKomunave

Zyrtarët e monitorimit, janë pjesë e divizionit për monitorim të komunave të Departamentit Ligjor dhe Monitorim të Komunave, dhe monitorojnë të gjitha aktivitetet e komunave.

Monitorimi elektronik (on-line) i Komunave

MAPL ka realizuar dy projekte me qëllim të avancimit të sistemit të monitorimit dhe komunikimit me Komunat e Republikës së Kosovës:

1) “Programi për Qendrat Për Shërbim të Qytetarëve dhe integrimi i tyre me Ueb faqet Komunale, me portalin Ministror dhe atë Qeveritar”;

2) Monitorimi i mbledhjeve të kuvendeve të komunave përmes “Teleprezencave;

Monitorimi i punës së administratës komunale MAPL ka zhvilluar sistemin e monitorimi të komunave të mbështetur në dy mënyra kryesore:

1) Përmes monitorimit me pjesëmarrje të drejtpërdrejtë në komuna dhe

2) Përmes monitorimit elektronik i cili realizohet në disa forma të ndryshme.

Monitorimi elektronik i Kuvendeve të Komunave mbështetet në Udhëzimin Administrativ Nr. 2012/01 për Monitorimin e Kuvendeve të Komunave përmes pajisjeve të teknologjisë informative “Teleprezencave”.

PROCEDURA E MONITORIMIT TË KOMUNAVE Monitorimi i mbledhjeve të kuvendeve Faza përgatitore Zyrtari monitorues është i obliguar të monitorojë të gjitha mbledhjet e Kuvendeve të Komunave. Zyrtari shqyrton paraprakisht të gjitha dokumentet që i janë dërguar bashkë me njoftimin për mbajtjen e mbledhjes dhe jep rekomandimet përkatëse para mbajtjes së mbledhjes.

Faza e dytë Zyrtari i monitorimit, monitoron mbledhjet e kuvendeve të komunave. Zyrtari monitorues mund të monitoroj mbledhjen “online” ashtu siç parashihet me udhëzimin administrativ për teleprezencat, apo mund të marr pjesë fizikisht në mbledhje. Pas monitorimit të mbledhjes, zyrtari i monitorimit, harton informatën për mbajtjen e seancës, më së largu deri në ora 12:00, ditën e nesërme.

Monitorimin e Ekzekutivit/Kryetarit të Komunës dhe drejtorive.

Faza e parë ‐ Në këtë fazë do të përcaktohen fokus-grupet që do të monitorohen. Përcaktimi i këtyre fokus-grupeve do të bazohet nga gjetjet e evidencuara, nivelin e respektimit të dispozitave dhe procedurave të ligjeve në fuqi nga komuna

Faza e dytë ‐ Në këtë fazë do të përcaktohen objektivat kryesore të monitorimit, identifikimi i nevojave të mbikëqyrjes, njohja me problemet.

Faza e tretë ‐ Ndarja e detyrave të zyrtarëve monitorues, përcaktimi i resorëve të ndryshëm për monitorim, strukturimi i grupeve

Faza e katërt ‐ Kontakti me komunën dhe realizimi i vizitave Faza e pestë ‐ Përmbledhja e informatave, ndarja e detyrave specifike, krijimi i raportit kualitativ.

Raportet e monitorimit të Komunave Departamenti Ligjor dhe

Monitorim të Komunave harton raportet periodike të monitorimit të Komunave, si në vijim:

Raportet individuale; Raportet tremujore të monitorimit të

komunave; Raportet gjashtëmujore të monitorimit të

komunave; Raporti vjetor i monitorimit të komunave; Monitori i vendimeve dhe rregulloreve.

39


12/3/2014

4

Procesi i vlerësimit të ligjshmërisë së akteve të komunave

Pranimit të Aktit ; Përcaktimi i Kompetencës; Kompetencat e institucioneve tjera; Shqyrtimi i akteve; Adresimi (përgjigja);

Mënyra e adresimit të përgjigjes nga MAPL-ja tek komuna është e ngjashme me atë të pranimit, por kryesisht përdoret komunikimi me postë.

Në letër-komunikim (përgjigje) MAPL-ja e njofton komunën lidhur me çështjen konkrete.

Për aktet që përfshihen në shqyrtimin e rregullt afati për paraqitjen e vlerësimit është brenda 15 ditësh

Po ashtu për aktet që përfshihen në shqyrtimin e detyrueshëm afati është brenda 15 ditësh.

Ndërsa për aktet për të cilat komuna kërkon konsultim paraprak, afati është brenda 30 ditësh.

Vlerësimi i ligjshmërisë së akteve komunale nga MAPL

DLMK DLMK SP SP

Nënshkrimi nga Ministri Nënshkrimi nga Ministri

Dërgimi i aktit

Pranimi i aktit nga MAPL

Dërgimi i vlerësimit

Komuna Komuna Arkivi i MAPL‐së Arkivi i MAPL‐së

Vlerësimi i ligjshmërisë

DMK DMK DZL DZL

Kont

rolli

mi i

vl

erës

imit

nga

Udhë

heqë

si i

Depa

rtam

entit

Konfirmimi i ligjshmërisë brenda 15 ditësh

Fig. 1. Skema e vlerësimit të ligjshmërisë së akteve komunale nga MAPL

Fig. 2. Skema e vlerësimit të ligjshmërisë së akteve komunale nga ministritë përgjegjëse

Arkivi i MAPL‐së

Arkivi i MAPL‐së

DLMK DLMK SP ‐ MAPL SP ‐ MAPL Dërgimi i aktit

Pranimi i aktit nga

MAPL

Ministria e Linjës

Ministria e Linjës

Dërgimi i aktit për vlerësim

Komisioni përkatës ndërministror

Komisioni përkatës ndërministror

Vlerësimi i ligjshmërisë së akteve komunale nga Ministritë përgjegjëse

DMK DMK DZL DZL

Verif

ikim

i i

kom

pete

ncës

nga

U

dhëh

eqës

i i

Depa

rtam

entit

Shqyrtimi i kompetencës për vlerësim të ligjshmërisë së aktit

Konfirmimi i ligjshmërisë brenda 15 ditësh

Vlerësimi i ligjshmërisë

KOMUNIKIMI ME KOMUNAT MAPL ka rolin koordinues ndërmjet nivelit qendror dhe

lokal. Me këtë rast, në vazhdimësi është avancuar procesi i komunikimit ndërmjet komunave dhe MAPL‐se.

Rregullisht organizohen: Takimet konsultative me kryetarët e komunave; Takimet konsultative me drejtorët e administratës; Takimet e rregullta me kryesuesit e Kuvendeve Pjesëmarrje direkte në seancat e kuvendeve të komunave, si dhe Vizitat periodike në komuna.

40


12/3/2014

1

Bashkëpunimi ndër-komunal

Agron Maxhuni, Udhëheqës i Departamentit Ligjor dhe Monitorim

të Komunave/MAPL email: [email protected]; [email protected].

Korniza Legjislative/BNK Kushtetuta e Republikës së Kosovës (RK);

kapitulli X (neni 124 pika 5) Ligji për Vetëqeverisje Lokale (Kreu V neni 28) Ligji për Bashkëpunimin Ndër-komunal Ligi nr.

04/L-010 i datës 21 korrik 2011; Rregullorja Për Proceduren e Bashkëpunimit

komunal ndërkombëtar; si dhe Rregullorja për nxitjen e BNK-së

Parimet dhe efektet e tyre Parimet e bashkëpunimit ndër-komunale -

ekonomiciteti, efikasiteti dhe efektiviteti - kanë për qëllim që komunat bashkëpunuese gjatë ushtrimit të përgjegjësive dhe kryerjes së shërbimit të përbashkët të kenë shpenzime më të vogla, përfitime më të mëdha, si dhe që bashkëpunimi të jetë i mundshëm dhe në të njëjtën kohë i arritshëm për palët/komunat, që janë pjesë e bashkëpunimit ndër-komunal. Parimi i ekonomiciteti, efikasitetit dhe efektivitetit kanë për objektiv ofrimin e shërbimeve komunale në dobi për qytetarët.

Parimet e Bashkëpunimit

Bazat e BNK Rëndësia e BNK Interesi i përbashkët lokal; Ushtrimi i një ose më shumë kompetence

vetanake ose të zgjeruar të komunës; Vullneti i lirë i komunave për të krijuar

BNK; Ndarja e roleve, përgjegjësive, bashkimin e

resurseve; Përmirësimi i ekonomicitetin, efikasitetit

dhe efektivitetit të ofrimit të shërbimeve Publike për qytetarët

41


12/3/2014

2

Nisma e BNK-së Inciativat/Nismat e BNK-së Organet Komunale, kryetari i

komunës 1/3 e anëtarëve të KK; Qytetarët, së paku 5 % e qytetarëve

me të drejtë vote; Qeveria e Republikës së Kosovës;

Nxitja e BNK-së Qeveria e Kosovës, përmes

stimulimeve financiare dhe administrative;

MAPL, Identifikon fushat me rëndësi dhe interes më të gjerë të BNK– dhe propozim ndarja e mjeteve;

Financimi i BNK – buxheti i Kosovës, buxhetet komunale, donacionet dhe mjetet tjera të lejuara

Fushat e BNK

Ofrimi i Shërbimeve të përbashkëta administrative;

Ofrimi i shërbimeve të përbashkëta publike;

Planifikimi dhe zhvillimi i përbashkët strategjik;

Financimi i përbashkët.

Përfitimet nga BNK

Ndarjen e shpenzimeve për kryerjen e detyrave dhe shërbimeve të ofruara;

Uljen e shpenzimeve për njësi dhe përmirësimin e cilësisë së shërbimeve publike përmes arritjes së një niveli të zhvillimit ekonomik dhe qasjes në teknologji më të avancuar

Përfitimet nga BNK

Arritjen e madhësisë minimale ekonomike e cila arsyeton ofrimin e një shërbimi;

Ofrimin e nivelit të njëjtë të cilësisë së shërbimeve në të gjitha komunat në fjalë.

42


12/3/2014

3

Përfitimet nga BNK

Përmirësimi i përformancës ekonomike, sociale dhe të mbrojtjes së mjedisit përmes planifikimit të bashkërenduar;

Tërheqja e fondeve të investimeve nga burimet publike, private ose donatorët të rezervuara

Kapacitetet Komunale Është zhvilluar programi i trajnimeve për

BNK, për strukturat vendimmarrëse dhe ekzekutive;

Identifikimi dhe zhvillimi fushave dhe burimeve që komunat mund ta ndajnë me njëra tjetrën për të arritur BNK të qëndrueshëm;

Krijimi i mundësive për aplikim në programet përfituese dhe mundësitë për financim për bashkëpunim ndër-komunal, nga BE apo Këshilli i Evropës

Pjesëmarrja e Qytetarëve E drejta për të marr pjesë aktive në

zhvillimin e programeve të BNK; E drejta për të iniciuar

drejtpërsëdrejti BNK; Pjesëmarrja aktive në tubimet publike

të organizuara nga strukturat lokale për politikat e BNK

Sfidat e BNK Mungesa e kapaciteteve komunale

për të identifikuar fushat e përbashkëta të BNK;

Hezitimi i strukturave politike dhe vendimmarrëse për të hyrë në BNK;

Mos pjesëmarrja aktive e qytetarëve në këtë proces.

Marrëveshja e BNK-së

Palët kontraktuese; Lëndën kryesore të marrëveshjes; Qëllimin dhe afatin kohor; Të drejtat dhe detyrimet e palëve; Forma ligjore dhe burimet e financ.; Kushtet për shkëputje të saj; Procedura e zgjidhjes së konflikteve; Hollësi tjera siç janë pajtuar palët.

Nënshkrimi i marrëveshjes Kryetari/et e Komunave dhe miratimi

nga Kuvendi i Komunës/Kuvendet e Komunave;

Publikimi në Gazeten Zyrtare;

43


lidershipi dhe të folurit publik

Hotel Harmonia – Durrës 3 – 5 prill 2014

ligjëruesit:

� Besnik tahiri, magjistër i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit ndërkombëtar � ariana Haxhiu-maci, anttarc

temat:

� Lidershipi � dallimi në mes liderit dhe menaxherit � aftësitë individuale në komunikim (dëgjimi, aftësia për të bërë pyetje dhe aftësia për të folur) të

folurit publik � një zëdhënës i mirë dhe Intervista në media � Intervista e improvizuar me pjesëmarrësit/regjistrim dhe reflektim mbiintervistat e bëra / vlerësimi

i trajnimit

44


12/3/2014

1

Udhëheqja


Besnik Tahiri

Drejtor Ekzekutiv Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale

Ky Program është mbështetur nga Ambasada Norvegjeze dhe Friedrich Ebert Foundation

Çfarë është Udhëheqja?

Udhëheqja e njerëzve

Ndikimi në njerëz

Urdhërimi i njerëzve

Udhëheqja e njerëzve

Tipet e Liderëve

Lideri me pozitën e arritur Lideri me personalitet, karizmë Lideri me shembull morali Lideri me pushtetin që ka Lideri intelektual Lideri për shkak të aftësisë për të

përmbushur gjëra

Menaxherët vs. Liderët

Menaxherët Fokusi në gjëra Bënë gjërat mirë Planifikimi Organizimi Drejtimi Kontrolli Ndjekja e

rregullave

Liderët Fokusimi në njerëz Bënë gjërat e

duhura Inspirimi Ndikimi Motivimi Ndërtimi Formimi i entitetit

Aktivitetet e zakonshme

Planifikimi Organizimi Drejtimi Kontrollimi

Planifikimi

Menaxheri Planifikimi Buxhetimi Caktimi i objektivave Caktimi i hapave të

hollësishëm Ndarja e burimeve

LideriKrijimi i

strategjisëCaktimi i drejtimeve

Krijimi i vizionit

45


12/3/2014

2

Organizimi

Menaxheri Krijon struktura Përshkrimin e

detyrave Plotëson stafin Hierarkinë Delegon Trajnon

Lideri I mbledh njerëzit

për krijimin e strategjisë Komunikimi Rrjetet

Drejtimi i punës

Menaxheri Zgjidhë probleme Negocion Sjell konsensusin

Lideri Fuqizon

njerëzit Lider nxitës

Kontrollimi

Menaxheri Implementon

sistemet e kontrollit

Masat e performancës

Identifikon variantet

Rregullon variantet

Lideri Motivon Inspiron I jep kuptim

përmbushjes

Veçoritë e udhëheqjes Inteligjenca Më inteligjent

sesa jo-liderët Dituria Njohja Të qenit në

gjendje për kryerjen e punëve

Fizike Nuk shihet

korrelacion

Personaliteti Lehtësimi verbal Ndershmëria Iniciativa Agresiv Vetëbesim Ambicioz Origjinaliteti Socializimi Adaptimi

Stilet e udhëheqjes Delegimi Lidhja e ulët/detyrat

me nivel të ulët Përgjegjësitë Punëtorët me vullnet

Pjesëmarrja Lidhja e lartë/detyrat

me nivel të ulët Lehtësimi i vendimeve Ka aftësi por jo vullnet

Shitja Detyrat e

larta/marrëdhënia e lartë

Shpjegimi i vendimeve Ka vullnet por jo aftësi

Tregimi Detyrë e

lartë/marrëdhënia e ulët

Dhënia e udhëzimeve Mbikëqyrja e afërt

Liderët e Ri Mbajnë Shënime

Këshillë e përgjithshme Shfrytëzimi i

përparësive të periudhës tranzitore

Marrja e këshillave dhe këshillimi

Paraqitja e ndjeshmërisë për paraardhësin

Mësimi i udhëheqjes

Sfidat Nevoja e

shpejtë për dije Themelimi i

marrëdhënieve të reja Pritjet Ekuilibri

personal

46


12/3/2014

3

Pengesat e liderit të ri

Nuk mëson shpejt Izolimi Di gjithçka Mban ekipin

ekzistues Marrja shumë

punë përsipër

Kapja e personave të gabuar

Sindromi i pasardhësit

Shtatë Parimet Themelore

Të pasurit dy apo tri vite për të bërë progres financiar dhe kulturor Njohja e strategjisë aktuale,

synimeve, dhe sfidave. Formimi i hipotezave në prioritetet operuese Balancimi i fokusit të prioriteteve me

fleksibilitet për përmirësim në implementim….

Shtatë Parimet Themelore

Vendosja për arkitekturën e re organizative Ndërtimi i besueshmërisë personale

dhe momentumit Fitimi i të drejtës për transformimin

e entitetit Mbani mend, nuk ka “asnjë” mënyrë

për të menaxhuar tranzicionin

Detyrat themelore

Krijimi i Momentumit Mësimi i teknologjive

të të mësuarit, vizionimi, dhe ndërtimi i koalicionit Menaxhimi i vetes

Krijimi i Momentumit

Fondacioni për ndryshim Vizioni i asaj se si do

të duket organizata Ndërtimi i bazës

politike për të mbështetur ndryshimin

Modifikimi i kulturës për t iu përshtatur vizionit

Mëso dhe dij për kompaninë Sigurimi i fitoreve

të hershme Së pari vendosja e

synimeve afatshkurtra Kur arrihet bëni punë

të madhe Duhet përshtatur me

strategjinë afatgjate

Krijimi i Momentumit

Ndërtimi i besimit Kërkon shumë mirëpo

mund të plotësohet E qasshme por jo

shumë e njohur I fokusuar por

fleksibil Aktiv Mund të bëjë thirrje

të forta por humane

47


12/3/2014

4

Mësimi i Teknologjive

Mësimi nga burimet e brendshme dhe të jashtme Vizionimi – zhvillimi i strategjisë Mjetet për shtyerje vs. tërheqje Çfarë vlerash përqafon strategjia? Çfarë sjelljesh janë të nevojshme?

Komuniko vizionin Tekst i thjeshtë - Kanalet më të mira Kuptimi i qartë - Bëje vet!

Mundësimi i Teknologjive

Ndërtimi i koalicionit Mos injoro politikën Ndryshimi teknik nuk

mjafton Menaxhimi politik nuk

është i njëjtë sikurse të qenit politik Parandalimi i

koalicioneve bllokuese Ndërtimi i kapitalit

politik

Menaxhimi i Vetes

Të jesh i vetëdijshëm

Përkufizo stilin tënd të udhëheqjes

Merrni këshilla dhe këshilloni Këshilla nga eksperti

për liderin Këshilla është e

hollësishme

Llojet e ndihmës Teknike Politike Personale

Tiparet e këshilltarit Kompetent I besueshëm Avanco statusin

tënd

Sa larg mund të shkosh?

48


KomuNiKimi

Komunikimi përcaktohet si një shkëmbim informacioni midis dërguesit dhe marrësit dhe si një përceptim i të kuptuarit midis individëve të përfshirë. analizat e këtij shkëmbimi tregojnë që komunikimi është një proçes i dyanshëm që konsiston në lidhjen e njëpasnjëshme të disa elementëve (shih figurën e mëposhtme).

ProCeSi i KomuNiKimit

KaNali KaNaliDërGueSi KoDoN meSaZHi ÇKoDoN marrëSi

dërguesi. dërguesi është një individ, grup, ose organizatë që dëshiron ose përpiqet të komunikojë me një marrës të caktuar. marrësit mund të jenë gjithashtu individë, grupe ose organizata.

Kodimi. Komunikimi fillon me një dërgues që kodon një ide ose mendim. Kodimi përkthen mendimet në një kod ose gjuhë që mund të kuptohet nga të tjerët. në përgjithësi kodimi mund të jetë me fjalë, numra, gjeste, pa fjalë siç mund të jenë shprehjet e fytyrës ose pikturat. mund të përdoren metoda të ndryshme për të koduar ide të ngjashme.

mesazhi. produkti i kodimit është mesazhi. për mesazhet kanë rëndësi dy gjëra: së pari, ato janë më shumë se sa shohim me sy. mesazhet mund të përmbajnë axhenda të fshehura si dhe reagime emocionale.

Kanali i transmetimit. njerëzit komunikojnë duke përdorur kanale të ndryshme transmetimi. ato mund të jenë komunikim ballë për ballë, thirrje telefonike, postë elektronike, videokonferencat, memot ose letrat e shkruara, fotografitë ose vizatimet. Zgjedhja e kanalit të transmetimit varet nga shumë faktorë duke përfshirë natyrën e mesazhit, qëllimin e tij, llojin e audiencës, hapësirën kohore për transmetimin e mesazhit dhe preferencat personale. të gjitha të mësipërmet kanë avantazhet dhe disavantazhet e tyre. Bashkëbisedimet ballë për ballë, për shembull, janë të dobishme kur kemi për të komunikuar çështje delikate dhe që kërkojnë feedback dhe ndërveprim intensiv. telefonat janë të përshtatshëm, të shpejtë, private por janë vetëm informacioni verbal. megjithëse memot ose letrat e shkruara janë harxhim kohe, ato janë një mënyrë e mirë kur është e vështirë për t’u takuar me një person tjetër, kur dokumentat me shkrim dhe zyrtare janë të rëndësishme dhe kur komunikimi ballë për ballë nuk është i nevojshëm për të kuptuar gjërat.

Çkodimi. Çkodimi është versioni i marrësit për kodimin. Çkodimi konsiston në përkthimin e aspekteve verbale, gojore ose vizuale të një mesazhi në një formë që mund të interpretohet. marrësit mund të mbështeten në përpunimin e informacionit social për të përcaktuar kuptimin e një mesazhi gjatë çkodimit.

49


marrësi. marrësi është individi apo grupi që merr mesazhin, interpreton kuptimin e tij, dhe pastaj reagon ndaj mesazhit të marrë. Interpretimi i një mesazhi shpesh mund të dallojë nga ai që ka synuar dërguesi. Kjo nënkupton që komunikimi i sukseshëm arrihet me vështirësi. për reduktimin e moskomunikimit rekomandohet përdorimi i disa kanaleve të transmetimit.

Feedback-u. përgjigjja e marrësit ndaj mesazhit është thelbi i feedback-ut. në mënyrë specifike marrësi kodon një përgjigje dhe e transmeton atë tek dërguesi origjinal. Ky mesazh i ri më pas çkodohet dhe interpretohet. pra siç shihet, feedback-u përdoret për një kontroll të plotë. ai i jep dërguesit një ide se sa saktë është kuptuar mesazhi i tij. pra komunikimi përshkon një cikël që mund të vazhdojë me një tjetër.

Feedback-u është më efektiv kur përdoren kriteret e mëposhtme:

� është specifik dhe jo i përgjithshëm � është përshkrues dhe jo gjykues � merr në konsideratë nevojat e dërguesit dhe marrësit � është informues dhe jo imponues � jepet në kohën e duhur

barrierat në komunikim

Ka disa arësye që mund të shkaktojnë pengesë në transmetimin e mesazhit nga marrësi për tek dërguesi.

� preokupacioni � pengesa emocionale � Qëndrimi armiqësor � eksperienca e kaluar � axhenda e fshehur � përdorimi i stereotipave � mendja e shpërndarë � artikulacioni � statusi

llojet e komunikimit

Komunikimi mund të jetë:

� verbal � joverbal � simbolik

Komunikimi verbal (me anë të fjalëve) është një formë komunikimi tek i cili ne mbështetemi më shpesh për të shprehur mendimin ose mesazhin. njerëzit kuptohen dhe merren vesh nëpërmjet asaj që thonë dhe artikulojnë.

Komunikimi simbolik është perceptimi i botës nëpërmjet simboleve. Komunikimi simbolik është pasiv, dhe mesazhet simbolike shpesh interpretohen. disa nga simbolet që përdoren:

50


Veshja

veshja tregon shumë për atë që ne jemi, për vlerat tona, statusin, ose faktin se sa konservativë apo liberalë jemi.

Flokët

thuhet që meshkujt që mbajnë mjekër janë më liberalë se meshkujt pa mjekër dhe meshkujt me flokë të gjatë presupozohet që kanë filozofi të ndryshme politike, ekonomike dhe sociale në dallim nga ata me flokë të shkurtër.

bizhuteritë

personat e martuar mbajnë rreth në gisht. një vath në njerin vesh ose përdorimi i bizhuterive të rënda janë mesazhe pasive që interpretohen nga njerëzit e tjerë.

simbole të tjera mund të jenë kozmetika, lloji i makinës, venddodhja e shtëpisë etj.

Komunikimi jo verbal (pa fjalë) realizohet nga shprehjet e fytyrës apo lëvizjet e trupit. Ky lloj komunikimi realizohet në distanca të afërta dhe të largëta. disa forma të këtij lloj komunikimi janë:

Qëndrimi i trupit

mënyra se si njerëzit e mbajnë trupin tregon se si ata janë dhe se si komunikojnë me ambientin.

Prekja

ajo është forma më e fuqishme e komunikimit joverbal. ne komunikojmë egërsi, interes, besim, butësi, ngrohtësi, dhe një varg emocionesh të tjera përmes prekjes.

Kontakti me sy

Kontakti me sy vlerësohet shumë. shpesh vërtetësia e fjalëve të bashkëbiseduesit vërtetohet nga kontakti me sy.

Nënzërat

ne themi “ë, ë, ë” kur përpiqemi të gjejmë një fjalë. ne lëshojmë një varg tingujsh gjatë bashkëbisedimit me një person.

Distanca

Çdo person thuhet që ka një hapësirë psikologjike përreth tij. nëse personi tjetër e zë atë hapësirë, ai mund të tensionohet, ose të çpërqëndrohet. ne kërkojmë të vendosim një distancë midis nesh dhe të tjerëve, në varësi të lidhjes dhe motiveve që kemi drejt personit tjetër. Këto arsye për vendosjen e distancave shpesh nuk shfaqen por interpretohen nga sjellja.

Xhestet

Xhestet thonë shumë në një proçes komunikimi. një shtrëngim duarsh i jep shumë kuptim bisedës.

Vokalizmat

mënyra se si ne i vokalizojmë fjalët, vendos kuptimin e mesazhit që merr bashkëbiseduesi.

51


moDelet e KomuNiKimit

modeli-Prind

Konfrontuesi

Çfarë po ndodh këtu?… (irritim)ju duhet ti jepni zgjidhje problemit tim menjëherë … (kërkesë)e dija, me të vërtetë e dija… (pompozitet)më mirë bëj diçka, sepse ndryshe unë… (kërcënim)

i konfrontuari

ju jeni përgjegjës për këtë… (fajësim)ju duhet të bëni … (kontroll)mos u mërzitni, s’ka ndodhur asgjë… (shmangie)Ka edhe më keq se kaq … (shmangie)

modeli i rritur

Konfrontuesi

ne kemi një problem. të shohim nëse… (zgjidhje e problemit)më lë të t’ju tregojë problemin… (dhënie informacioni)e kuptoj se ju mund të më ndihmoni… (verifikim)jam i mërzitur. sapo mësova se . (paraqitje)

i konfrontuari

të shohim nëse mund ta zgjidhim problemin tuaj (zgjidhje e problemit)a mund të më thoni më tepër… (kërkim informacioni)të shohim nëse ju kuptova drejt… (verifikim)mendoj se ju kam kuptuar… (qetësim/neutralizim)

modeli-Fëmijë

Konfrontuesi

dua… (kërkuese)Kjo nuk është e drejt…. (ankesë)Ç’është kjo… (ankesë)e di që ke të drejtë, por … (qetësi)nëse ju e bëni këtë… (marrëveshje)

i konfrontuari

nuk është faji im…. (pakënaqësi)nuk di se çfarë t’ju bëj… (konfuzionim)jo, nuk mund të bëj gjë… (irritim)në rregull, në rregull, do të (shmangie)

52


aftësitë individuale në komunikim

Komunikimi është aftësia më e rëndësishme që ne kemi në jetë. ne harxhojmë pjesën më të madhe të kohës duke komunikuar. të mos harrojmë se janë shpenzuar vite për të mësuar se si të flasim, lexojmë apo shkruajmë. po për dëgjimin?

Dëgjimi

dëgjimi ka të bëjë me të kushtuarit e një vëmendje të madhe mesazheve që dërgohen nga dikush tjetër. dërguesi i mesazhit ka nevojë të dijë se marrësi po dëgjon me vemendje. mbajtja e një qëndrimi të trupit drejt që inkurajon një bisedë të hapur si dhe mbajtja e kontaktit me sy janë esenciale. pasi merr mesazhin, marrësi duhet të reagojë duke perifrazuar, ose reflektuar në atë mënyrë që të kuptohet se e ka kuptuar drejt mesazhin e marrë.

“Kërko së pari të kuptosh!” ne gjithmonë kërkojmë të kuptohemi nga të tjerët por pak vëmendje kushtojmë për ti dëgjuar të tjerët. shumica e njerëzve shpenzojnë më tepër kohë duke dëgjuar në krahasim me aktivitetet e tjera të lidhura me komunikimin. megjithatë një përqindje e madhe e tyre asnjëherë nuk arrijnë të bëhen dëgjues të vëmendshëm. Lista e mëposhtme përmban disa nga shfaqjet më të zakonshme të dëgjimit të pavëmendshëm.

� mungesa e vëmendjes. dëgjuesit janë të hutuar ose mendojnë për diçka tjetër. Ka raste kur mos dëshira për të dëgjuar shoqërohet me mungesë të vëmendjes.

� pseudodëgjimi. Ka njerëz që kur janë duke menduar për diçka tjetër hiqen sikur po dëgjojnë me vëmendje atë që thuhet. Kjo i krijon përshtypjen folësit që dëgjuesi e ka marrë informacionin e duhur.

� dëgjon por nuk i vë veshin asaj që thuhet. ndodh që një person dëgjon vetëm disa fakte ose detaje duke mos kapur kuptimin e vërtetë të frazës.

� ndërprerja. dëgjuesi nuk ka durim të dëgjojë frazën deri në fund, po ndërhyn duke ia lënë folësit fjalinë në mes.

� dëgjon atë që do të dëgjojë. njerëzit shpesh mendojnë se dëgjuan nga folësi atë çka ata donin të dëgjonin. pra, ata refuzojnë të dëgjojnë atë që u tha në të vërtetë.

� mosmarrveshja. disa dëgjues duket sikur presin rastin për të sulmuar dikë. ata dëgjojnë me synimin për të gjetur diçka me të cilën ata nuk janë dakort.

një nga mënyrat që njerëzit mund të përdorin për përmirësimin e aftësive dëgjuese është identifikimi i dobësive dhe përpjekjet për t’i ndryshuar ato. p.sh. në qoftë se dikush kupton që është një pseudo-dëgjues, ai mund t’i kërkojë folësit që të përsërisë edhe një herë atë ç’ka tha. nuk është e këshillueshme të përdoret fraza “më fal po e kisha mendjen diku tjetër”. njerëzit mund të arrijnë të përmirësojnë aftësitë e tyre dëgjuese. më poshtë listohen disa mënyra sjelljeje që ndihmojnë të dëgjuarit aktiv.

� Kushtimi i vëmendjes. në qoftë se njerëzit duan të bëhen dëgjues aktivë, ata duhet të përpiqen t’i kushtojnë vëmendje folësit.

� dëgjimi i të gjithë mesazhit. Kjo përfshin gjetjen e kuptimit si në mesazhet verbale ashtu edhe në ato jo verbale. Kjo përfshin edhe dëgjimin e gjërave të papëlqyeshme apo të pa dëshërueshme.

� dëgjo pastaj vlerëso. dëgjimi i folësit pa u përpjekur për të nxjerrë konkluzione të menjëherëshme ndihmon shumë procesin e të dëgjuarit.

53


aftësia për të bërë pyetje

� pyetjet që inkurajojnë komunikimin � pyetjet që përçojnë besim. janë pyetjet që mbështesin bashkëbiseduesin duke i ofruar ndihmë

dhe duke nënkuptuar besimin tek ai. � pyetjet sqaruese. janë pyetje që sqarojnë probleme të ndryshme. � pyetjet empatike. pyetjet empatike tregojnë shqetësim për problemet emocionale të

bashkëbiseduesit. Këto pyetje bëhen më tepër për të shprehur shqetësim se sa për të zgjidhur problemin. Këto lloj pyetjesh përçojnë empati, gjenerojnë besim, dhe ndërtojnë raporte mirëbesimi.

� pyetje të hapura. pyetjet më të dobishme janë pyetjet e hapura. ato stimulojnë reflektim dhe mendim. pyetjet e hapura të ftojnë për të qenë krijues në eksplorimin e mendimeve.

aftësia për të folur

Kur flisni para të tjerëve ju dëshironi që ata t’ju dëgjojnë me vemëndje. Për të realizuar këtë mbani parasysh:

� shikoni në sy personin me të cilin flisni. Kur flisni me një grup njerëzish përpiquni t’i kushtoni vëmendje një numri sa më të madh njerëzish që të mundeni.

� shmangni monotoninë. Flisni qartë, pa gabime. shqiptoni mirë fjalët. sigurohuni se po përdorni tonin e duhur dhe gjestet e duhura.

� Flisni me entuziazëm. � Bëjuni pyetje dëgjuesve. mënyra më e mirë për ti përfshirë të tjerët në diskutim është t’ju bësh

pyetje. � Flisni në mënyrë të përmbledhur. njerëzit e kanë të vështirë t’ju dëgjojnë me vemendje kur ju

flisni shumë gjatë. � Zgjidhni një ambient të përshtatshëm dhe pa zhurma. � përdorni shembuj për të përforcuar atë që thoni.

te Folurit Ne PubliK

Përgatitja dhe shpërndarja e mesazhit

Ç’është mesazhi?

“mesazhi” është një deklaratë e përmbledhur dhe bindëse rreth qëllimit tuaj të fushatës dhe që tërheq vëmendjen e publikut për atë çka ju dëshironi të arrini, përse dhe si doni ta arrini. duke qenë se qëllimi i mesazhit është t’ju nxisë për veprime, ai duhet t’ju inkurajojë për aksione të veçanta që ju do t’ju duhet të ndërmerrni me auditorin tuaj.

eshtë e rëndësishme që ju të ndiheni dhe të paraqiteni para auditorit si “njeriu që njeh jetën e tyre” apo si “njeriu i popullit”. nëse mesazhi juaj bazë (slogani) do të përmbajë dhe paraqesë këtë, atëhere mesazhi juaj do të jetë i suksesshëm.

elementet kryesore të mesazhit

elementët kryesorë të mesazhit janë:

� përmbajtja/Idetë: Çfarë idesh doni të përçoni? Çfarë argumentash do të përdorni për të bindur auditorin tuaj?

� Gjuha: Çfarë fjalësh do të zgjidhni që mesazhi të depërtojë qartë dhe në mënyrë efektive? a ka fjalë që juve duhet/ose nuk duhet ti përdorni?

54


� Burimi/adresuesi i mesazhit: Cili do ti përgjigjet auditorit dhe sa i besueshëm do të jetë ai? � Forma: në çfarë mënyre do ta shpërndani mesazhin për të patur ndikim maksimal? (takime me

audiencën, radio, njoftime publike, komunikatë/konferencë shtypi, letër, broshurë etj.) � Koha dhe vendi: Kur është koha më e përshtatshme për të shpërndarë mesazhin? a gjendet për të

shpërndarë mesazhin një kohë e përshtatshme dhe vend i cili do të rrisë besueshmërinë ose do t’i japë atij më tepër ndikim politik?

elementët e përmbajtjes së mesazhit

� Çfarë dëshëroni të arrini? � pse dëshëroni ta arrini atë (rezultat pozitiv nga veprimi i ndërmarrë dhe /ose pasoja negative nga

mos ndërmarrja e veprimit)? � si propozoni të arrini atë? � Çfarë veprimi kërkoni ju të ndërmarrë auditori juaj për t’ju mbështetur juve? � mesazhet e suksesshme shpesh janë të përbëra nga fjalë, fraza, ose ide që kanë kuptim pozitiv ose

kuptim të veçantë për grupin përfitues. Fjalë të tilla si “familje”, “pavarësi” “mirëqënie”, ”komunitet” ose “siguri kombëtare” janë disa shembuj.

Përgjithësisht mesazhi zhvillohet sipas skemës së mëposhtme:

DeKlarimi FaKte/SHiFrambëSHtetëS

SHembuj/HiStori

Komponentë të mesazhit

studimet kanë treguar se mesazhet që përmbajnë tre komponentë kanë mundësi më të mëdha për t’u dëgjuar nga audienca.

Komponenti i parë është Deklarimi

në këtë komponent të mesazhit jepet një deklarata e përgjithshme që shprehet me fjalë të dukshme, fraza që tërheqin vëmëndje, si dhe ton konçiz dhe deklarativ.

Komponenti i dytë: Fakte mbështetëse

në komponentin e dytë jepet një informacion i bazuar në fakte, studime ose të dhëna që mbështesin dhe shtojnë besushmërinë e deklaratës së përgjithshme.

Komponenti i tretë: Shembuj domethënës

për të bërë më të besueshëm mesazhin, në komponentin e tretë të tij jeni të kujdeshëm që të jepni informacion që përkon me çështjen që mbroni duke ilustruar me shembuj jetësor.

55


Kritere të një mesazhi të suksesshëm

mesazhi do të jetë i suksesshëm dhe do të ketë propabilitet për tu “dëgjuar”, nëse do të plotësojë disa kritere si:

� të jetë i përshtatshme/aplikueshme për audiencën (t’i përgjigjet pyetjes së audiencës: Çfarë ka në të për mua?)

� të përmbajë fakte të vërteta (sado të dhimbshme të jenë ato) � të jetë konsistent me mesazhe të tjera të shpërndara nga ana juaj � të jetë konçiz dhe i përpiluar në kohë � të shpërndahet në momentin e duhur � të jetë i besueshëm � të jetë i hartuar me terma pozitive (mënjanoni “jo-të”) dhe me një gjuhë të pastër (mos përdorni

zhargon)

SHPërNDarja e meSaZHit

mesazhi bazë do të funksionojë nëse ai do t’i prezantohet audiencës së synuar. Që të mund ta realizoni këtë duhet të bazoheni tek vullnetarët si dhe të siguroheni, që si anëtarët e partisë tuaj ashtu dhe vullnetarët e njohin mesazhin tuaj (janë azhornuar me të). përpiquni të depërtoni tek segmente si gratë dhe të rinjtë.

Zgjedhja e “kanalit” për të shpërndarë mesazhin duhet të bëhet nën dritën e dy kritereve:

efektivitetit (disa kanale janë më të suksesshme se sa të tjerët në përçimin e mesazheve dhe ndihmojnë në realizimin e objektivave)

� eficencës (kanalet e shpërndarjes së mesazheve kanë kosto) � egzistojnë dy tipe kanalesh për të shpërndarë mesazhin:

Direkt

mjetet direkte janë konsideruar më efektive, por dhe më të kushtueshme. në këto mjete personi përfshihet direkt në fjalime, mbledhje, bisedime kokë më kokë, demostrime, takime me publikun, dhe të tjera ngjarje. në se ju do të jeni mjeti i transmetimit të mesazhit, duhet të ndërgjegjësoheni për faktin se si mund të mbështeteni nga xhestet tuaja për përcjelljen e mesazhit.

indirekt

mjetet indirekte janë më pak të kushtueshme, por konsiderohen më pak efektive në arritjen e objektivave të komunikimit. mjetet indirekte përfshijnë artikuj në gazetë, reportazh në radio, spot televiziv, postera, bluza, etj.

Kur ju përdorni metodën direkte

Kur ju jeni duke dërguar mesazhe direkte tek audienca me anë të fjalimeve, mbledhjeve, demostrimeve, dhe bisedimeve kokë më kokë, apo takimeve me publikun, dëgjuesit tuaj do të fiksohen në çështje. Kjo do të thotë se ata janë duke dëgjuar për “çfarë ka në të për ne?” për arsye se një numër i madh mesazhesh mund tu dërgohen atyre nga i gjithë ambjenti, dëgjuesit tentojnë të gjejnë çfarë është ajo që u përket direkt atyre.

56


duke qenë se në metodën direkte ju do të jeni përballë audiencës, është e nevojshme që mesazhet të përpunohen në mënyrë të tillë që të depërtojnë sa më shumë tek audienca për ta prekur atë.

për të realizuar këtë, ju duhet të futeni “në mendje” të audiences dhe ta shihni botën siç e shohin ata. përpiquni të zbuloni cilat janë shqetësimet e audiencës, vlerat, problemet, çështjet, shpresat, frika, prokupimet, ëndrat e kështu me radhë. pra shikoni realitetin me sytë e tyre.

mos harroni!

e rëNDëSiSHme ëSHtë të KuPtoNi ÇFarë DëSHerojNë ata të DëGjojNë, DHe jo ÇFarë DëSHeroNi ju t’u treGoNi atYre

tre këshilla për zhvillimin dhe shpërndarjen e mesazhit.

� shpërndani një mesazh konsistent tek auditori nëpërmjet kanaleve të ndryshme të komnikimit gjatë një periudhë relativisht të gjatë kohore.

mesazhet nuk absorbohen nga auditori dhe nuk influencojnë opinionet e tyre brenda natës-përsëritja është jetike (e domosdoshme). Konsistenca është gjithashtu thelbësore, kështu mos e ndryshoni mesazhin deri sa ai të absorbohet plotësisht nga auditori juaj.

� sigurohuni që mesazhi të shpërndahet nga burime të besueshme për auditorin.

dërguesi i mesazhit është shpesh ose disa herë më i rëndësishëm se sa vetë mesazhi. psh nëse ju jeni duke u përpjekur të arrini tek publiku nëpërmjet shtypit, përdorni një gazetë që lexohet gjërësisht dhe është e respektuar. nëse grupi juaj përfitues janë prindët, përpiquni ti arrini ato nëpërmjet organizatave të prindërve ose nëpërmjet prindërve të tjerë.

� Krijoni mesazhe të kuptueshme për auditorin

përdorni “gjuhën” e grupit përfitues. evitoni termat teknike si dhe gjuhën e rëndomtë. nëse paraqitja e mesazhit përdor diagrama ose skema, bëjini ato sa më të qarta.

� të organizosh dhe të drejtosh një takim (mbledhje)

Çfarë do të ndodhi nëse ju keni një program dhe askush nuk prokupohet për të? asgjë nuk siguron suksesin e programit tuaj më tepër se sa pjesëmarrja e qytetarëve në vlerësimin e nevojave të tyre, problemeve dhe shpresave për të ardhmen. ju do të doni të dini çfarë njerëzit mendojnë rreth çështjeve të rëndësishme. të jeni të sigurt, ata do t’ju tregojnë mendimin e tyre, nëse ju do t’ja siguroni këtë mundësi. përfshirja e qytetarëve në identifikimin dhe zgjidhjen e problemeve është quajtur r-e-s-p-e-K-t! respekt dhe ndjeshmëri për njerëzit të cilëve ju dëshëroni t’u shërbeni.

� respekt � dëgjim � mirëkupim

57


Çfarë janë takimet me publikun?

në “takimet publike” qytetarët diskutojnë çështje të rëndësishme. më parë se të marrin pjesë në këto takime, njerëzit janë të interesuar të dinë rreth subjektit/çështjes që do të drejtojë diskutimin. takimet në publik:

� u japin njerëzve me background të ndryshëm mundësinë për të shprehur pikëpamjet e tyre, përfshi këtu dhe gratë e të rinjtë;

� janë hapi i parë drejt të kuptimit të nevojave dhe burimeve të komunitetit

Pse i organizojmë dhe drejtojmë takimet?

� ato i ofrojnë mundësinë grupit tuaj për të kuptuar më mirë pikëpamjet e ndryshme në komunitet � ato publikojnë interesat e grupit tuaj � ato krijojnë mundësi që grupi juaj të pasohet nga njerëz të tjerë � ato mund të ndihmojnë në vendosjen e lidhjeve të grupit tuaj me të tjerë njerëz që janë të aftë

dhe kanë dëshirë të ndihmojnë � ato mund të sigurojnë për grupin feedback

takimet me publikun janë të hapura për çdo anëtar të komunitetit. takimet publike ofrojnë për njerëz me background të ndryshëm mundësinë për të shprehur pikepamjet e tyre rreth çështjeve të rëndësishme që i shqetësojnë ata si dhe çfarë duhet bërë lidhur me këto çështje.

Çfarë ju nevojitet për të organizuar dhe drejtuar një mbledhje?

� vendi i takimit � anëtarë të komunitetit � një person që të lehtësojë (fasilitojë) takimin � një person që të mbajë shënim çështjet kryesore � dëshira për të dëgjuar me vëmëndje

identifikimi i çështjeve dhe shqetësimeve

� Cilat janë problemet? � Cilat janë rezultatet e këtyre problemeve? � Cilët ndikohen nga problemet-direkt ose indirekt? � si janë të ndikuar ata? � a janë këto çështje shqetësim i mbarë komunitetit?

barriera për zgjidhjen e problemit

� Kush mund të jetë në kundërshtim të përpjekjeve për të parandaluar ose zgjidhur problemin? � Cilët janë limitet për zgjidhjen e problemit? � si mund të kapërcehen barrierat?

58


Cilat janë burimet e nevojshme për zgjidhjen e problemit?

� Cilët burime janë të nevojshme? � Cilët persona apo grupe mund të kontribuojnë? � sa para dhe çfarë materiale nevojiten? � Kur mund të sigurohen ato?

Si të organizojmë një takim me publikun?

� Zhvilloni takimin në vende të ndryshme në mënyrë që të siguroni një pjesëmarrje sa më të madhe. � planifikoni takimin në një vend publik i cili të jetë i pranueshëm dhe komfort, psh në shkollë ose

në ndërtesa të qeverisë lokale. � nëse është e mundur mbani takimet në mbrëmje për të evituar konfliktet që mund të lindin në

shkolla apo punë, � publikoni takimin sa më gjërë që të jetë e mundur. përdorni fletë-palosje dhe postera. sigurohuni

që data, koha, dhe vendi të jenë përfshirë në to. � Inkurajoni personalisht liderat e komunitetit dhe anëtarë të ndryshëm të tij të marrin pjesë në takim.

Kërkohuni atyre të rekrutojnë edhe persona të tjerë. ofrimi i pijeve freskuese dhe biskoturinave ikurajon bashkimin dhe tonin miqësor.

Si duhet drejtuar një takim publik?

� përcaktoni një fasilitator/lehtësues i cili është i njohur dhe i respektuar, ka aftësi të mira dëgjimi dhe aftësi për të fokusuar pjesëmarrësit në diskutime,

� Bëni të ditur kohën e përfundimit të takimit dhe respektoni atë, � përcaktoni një person për të mbajtur shënim çfarë thonë pjesëmarrësit, � siguroni informacion për komunitetin tuaj. nëse pjesëmarrësit janë të paktë në numër u krijoni

atyre mundësinë të prezantohen ose të shkruajnë emrin e tyre në një fletë. � jepuni të pranishmëve kohë për të adresuar çështje të tilla si: cilat janë çështjet që prokupojnë

komunitetin, barrierat dhe pengesat për të adresuar çështjet dhe shqetësimet, burimet e komunitetit për tu ndryshuar, alternativa të rekomanduara dhe zgjidhje.

� Konkludoni me një përmbledhje të asaj që është arritur dhe një plan paraprak për veprim. � pregatisni një përmbledhje të shkurtër të mendimeve të të pranishmëve dhe dhe shpërndajuani

të gjithë pjesëmarrësve, i falenderoni ata duke theksuar mundësitë për përfshirje të mëtejshme.

59


Një ZëDHëNëS i mirë

Për të qenë një zëdhënës i mirë duhet të:

� përcaktoni qëllimin e fjalimit si dhe audiencën. � përcaktoni se çfarë dëshëron audienca të kuptojë, të mbajë në mend dhe të mësojë (shkruani

qëllimin e fjalimit përafërsisht me 25-30 fjalë). � paraqisni thelbin e fjalimit me citate, elementë statistikorë, me shembuj dhe me informacione të

tjera interesante. � skruani hyrjen e fjalimit. � shkruani fundin e fjalimit. mbyllja të jetë e fuqishme si dhe të përmbledhë shkurt qëllimin. � Kujtoni se ju keni diçka të rëndësishme për të thënë dhe njërëzit duhet t’ju dëgjojnë. Kini besim

ne vetvete. � Filloni fjalën tuaj me diçka që do të shkaktojë tërheqjen e vëmendjes, që mund të jetë kjo një

shaka, një anekdotë, një pyetje ose një citat. � përgatisni në mendjen tuaj mesazhe bazë, të cilat duhet t’i keni të gatshme para ngjarjeve. � Qëndroni në gadishmëri, merrni frymë thellë dhe relaksohuni. Imazhi është 90% e ngjarjes. � planifikoni kohë për pyetje dhe përgjigje. � eshtë mirë që dikush t’ju prezantojë paraprakisht para të pranishmëve. � mos u befasoni nëse diçka nuk shkon në rregull. mos u shqetësoni nëse do t’ju ndërpresin fjalën! � Fjalitë të jenë të shkurtra dhe konçize. � Fjalimi mund të zgjasë jo më shumë se 20 minuta, që do të thotë 7-10 faqe të shkruara.

rekomandohet që 12-15 rreshta të lexohen në rreth 1 minutë. � theksoni pjesët që ju mendoni se janë më të rëndësishme, bëni pauza efektive, por mos i zvarrisni

fjalët. � mos lexoni fjalimin, do të bëheni monoton, flisni duke u mbështetur në koncept tezat. � 90% të kohës shikoni të pranishmit. � nervozizmin eventual shndrrojeni në entuziazëm. � Gjestikulo natyrshëm si në jetën e përditshme � dëgjoni pyetjet me vëmëndje dhe pa reaksione, përgjigjuni një pyetjeje në një kohë.

mos kapërce nga pyetjet, disiplino mesazhin-përmbaju mesazhit-përsërit mesazhin herë pas here-përgjigju pyetjeve të gazetarëve me mesazhe kyçe-unifiko mesazhin me mesazhe të tjera të dërguara

� mos i përsërisni pyetjet, mos përsërisni fjalët negative. nëse shtrohen pyetje negative, perifrazojini ato në qasje pozitive.

� përqëndrohuni në dy ose tre pika kyçe. përgjigjuni pyetjeve në mënyrë të tillë, që intervistuesi t’ju bëjë pyetje që të kenë lidhje me me njërën nga pikat kyçe tuaja.

� shikojini të gjithë, jo vetëm atë që ju ka drejtuar pyetjen. � përgjigjuni sa më thjeshtë dhe sa më drejtpërdrejtë. � nëse nuk dini të përgjigjeni për diçka specifike, pohoni se “nuk e dini” dhe se do të interesoheni të

informoheni për të menjëherë. � në varësi të disponibilitetit tuaj apo të mungesës së tij, të tillë do të ndjehen edhe ata që ju

dëgjojnë.

60


Për të qenë të besueshëm:

Që të jeni të besueshëm gjatë dhënies së mesazhit është e rëndësishme të kombinohen si përmbajtja e mesazhit ashtu dhe forma e dhënies së tij:

� jepni një mesazh të qartë � përdorni një gjuhë të thjeshtë në përputhje me audiencën � përdorni kanalin e duhur në kohën e duhur për të tërhequr vemëndjen e audiencës. � Bëje të ineteresuar audiencën (çfarë është në mesazh për të). � Ilustroni me shëmbuj, mos përdorni statistika të komplikuara, përdorimi i përqindjeve është më i

përshtatshëm. � përputhuni me kulturën e audiences. � jini ekspresive (të gjalla). � përdorni gjuhën e trupit (gjestet). � miratoni me lëvizje të kokës. � vendosni kontakt me sy. � përdorin sensin e humorit. � mos ndërprisni gazetarët apo përfaqësues të audiencës kur ju pyesin apo kur ju drejtojnë kërkesa. � mos qëndro në pozicion mbrojtës, shprehu lirshëm. mbi të gjitha ji pozitive.

intervistat në media

media, veçanërisht televizioni, ju ekspozon në sfida të veçanta. ndikimi mund të jetë i fuqishëm, edhe në kohë të kufizuar në disa sekonda. ju duhet të bëni çdo fjalë të flasë.

në television pamja vizuale shton të tjera sfida. ju mund të thoni fjalët e duhura, por kërcitja e gishtave, tendosja e muskujve të fytyrës dhe veshja e pa përshtatshme, dëmton mesazhin tuaj.

Përgatitja për intervistën

Brenda temës ose formatit të paraqitjes, përcaktoni dy ose tre çështje që ju doni të bëni gjatë intervistës. parashiko përgjigje të pyetjeve që mund t’ju bëhen.

Lër përshtypjen se faktet që mbështesin pozicionin tuaj ju vijnë në mëndje lehtë dhe janë aktuale.

përpara intervistës azhornohu me lajmet e gazetës së mëngjesit, me radion televizionin për të gjetur materiale që përkojnë me çështjet që do të diskotohen.

Paraqitja fizike dhe lëvizjet e trupit

mbaji duart larg mikrofonit në tavolinë, mos i përplasni gishtat në tavolinë, ose të lëvizni këmbët në dysheme, fiksoni këmbët në dysheme, mos i vendosni në mbështetësen e karrikes.

mos vështroni poshtë ose merrni frymë rëndë pranë mikrofonit, mos rrotulloni qafën, mos prekni/kapni herë pas here rrobet.

evitoni lëvizjet e menjëherëshme të trupit (ngritjen në këmbë, shtrirjen në karrike etj) që mund t’ju nxjerrin jasht kuadrit të kamerave

61


Paraqitja personale

vishuni në mënyrë serioze. eshtë mirë që gratë të vishen me veshje zyrtare (kostume), preferohet me ngjyra të forta.

Gratë nuk duhet të mbajnë bizhuteri të rënda me diamantë, vathë të mëdhenj apo karfica.

mos mbani gjyslyke dielli. Hiqni nga xhaketa kartën e identifikimit, pineskat apo gjithçka të egzagjeruar.

Kur jeni e ulur mos qëndro dhe mos u përkul në njërën anë. Kur jeni e ulur mos i fusni dhe nxirrni duart nga xhepi.

mbani kokën lart në mënyrë që të mos lini përshtypjen e një fajtoreje kur jeni duke dëgjuar apo folur. evitoni ngritjen e syve drejt tavanit.

përpiquni që shprehja e fytyrës të përkojë me seriozitetin e çështjes që po diskutoni. mos buzëqeshni/qeshni kur jeni në pozitë të vështirë.

Kërkoni t’ju bëhet pak tualet për të reduktuar reflektimet e dritës.

62


63


moDuli i tretË

roli i meDieVe DHe SHoQËriSË CiVile NË DemoKratiZimiN e KomuNaVe

Hotel emerald 23 shtator 2014

ligjëruesit:

� Besnik tahiri, drejtor i Institutit Kosovar për Qeverisje Lokale � Fatmir Haxholli, magjistër i studimeve Bashkëkohore evropiane � Kushtim sadiku, KLan Kosova � adriatik Kelmendi, Kryeredaktor i KoHa vizionit � petrit Zogaj, drejtor i Lëvizjes FoL � osman Bllaca, Koordinator i programeve Inpo

temat:

� prezantimi i Hulumtimit: Klinetelizmi dimension alternativ i qeverisjes në Komuna � roli i medias në rritjen e transparencës dhe llogaridhënies në Komuna � roli i shoqërisë Civile në demokratizim dhe qeverisje të mirë në Komuna � organizimi dhe Funksionimi i Qeverisjes Lokale në evropë

Hotel emerald 24 shtator 2014

ligjëruesit:

� Besnik tahiri, drejtor i Institutit Kosovar për Qeverisje Lokale � jan Braathu, ambasador i mbretërisë së norvegjisë � norbert piljs, menaxher i programeve – demos � Kai Hofman, GIZ udhëheqës i programit për Qeverisje Lokale � Gunter Fehlinger, GIZ udhëheqës i ekipës së Kadastrit

temat:

� tipet e Qeverisjes Lokale në evropë � modeli norvegjez i Qeverisjes Lokale � modeli Holandez i Qeverisje Lokale � modeli Gjerman dhe austriak i Qeverisjes Lokale

64


roli i mediave dhe Shoqërisë Civile në Demokratizimin e Komunave

besnik tahiri, Drejtor ekzekutiv - KlGi: Hapja e modulit

adriatik Kelmendi, Kryeredaktor KoHa vision: Kontribut të madh në këtë fushë japin zyrtarët komunalë, bashkëpunimi i dyanshëm është i rëndësishëm që opinioni të mbetet i kënaqur me informacionin. Komunat plasojnë informacione dhe bëjnë veprime, andaj mund të ketë keqkuptime nga palëte si rezultat i mospërvojës së gazetarit apo formimit të tij profesional. Informimi në demokraci ka ekzistuar qysh me fillimin e demokracisë duke e ditur se sa i rëndësishëm është ky proces për shkak se qytetari kërkon llogaridhënie nga ata qe i ka votuar me votë të drejtpërdrejt. ne se gazetar nuk e kemi kohen për të gjitha lajmet që i plasojnë komunat është detyrë e redaktorit t’i përzgjedh ata lajme qe janë kryesore dhe qe kanë ndikim te drejtpërdrejt në jetën e qytetarit.

si bëhet përzgjedhja e lajmit kryesor: në media nacionale si Ktv që ka frekuenca kombëtare i jepet rëndësi lajmit si arsimi, shëndetësia dhe temave politike sepse politika lidhet me shumë faktor. ne nuk i dimë të gjitha problemet, nuk duhet pritur që gazetari të vij tek ju mirëpo duhet që të plasoni informacionin që është i rëndësishëm. Informimi nga qytetarët, detyra e gazetarit është ta përgatis atë lajm në mënyrë profesionale pa ndikime emocionale.... Ka shumë punë të mira të cilat nuk duken. punët e mira vijnë ngadalë ndërsa ato te këqija shumë shpejt dhe kanë impakt të madh. mediat i japin rëndësi disa lajmeve që zgjojnë kureshtjen e opinioni. pa informata nuk krijohet gjykim i drejtë, pa informata nuk ka opinion, pa opinion nuk ka mendim kritik. diktatura e neutralizon opinionin informacion . Informata nuk duhet të jetë e ndikuar nga pushteti.

Besnik tahiri, drejtor ekzekutiv - KLGI: Keqkuptimi i mediave në raport me komunën është problem i madh që ndikon në lajm, redaktori duhet të vendos për lajme që janë të rëndësishme pra nuk është presion thirrja telefonike. nuk duhet kuptuar se puna është kryer kur ne e kemi dërguar lajmin, pra Impakti arrihet kur del lajmi. ekziston komunikimi zyrtar dhe jo zyrtar, gazetarët kanë problem me financim, pagat i kanë shumë të vogla sa që nuk arrijnë t’i mbulojnë shpenzimet e tyre.

adriatik Kelmendi, Kryeredaktor KoHa vision: nga gjithsejt 38 komuna ka shumë pak tv lokale. ne nuk e seleksionojmë lajmin ne bazë të atyre komunave që kanë tv lokale. tv lokale kanë tendencë të afrimit me pushtetin komunal për të ekzistuar. një lajm i mirë kërkon të punohet shumë që të lind si lajm. Zhvillimi i teknologjisë jep avantazh, në plasimin e lajmit. mos hezitoni në plasimin e informacionit, mos hezitoni të thoni se nuk kemi tv lokale kemi alternativa tjera për plasim të informacionit, nuk është turp të thirret gazetari. Komuna e Graçanicës ka pas problem me bashkëpunim me tv e prishtinës mirëpo tash është gjendja më e mirë. edhe gazetaret nuk janë perfekt edhe ata shikojnë ngjarjet që kanë jehon më të madhe. sa i përket lirisë së medias në Kosovë jemi më mirë se vendet në rajon si mali i Zi, maqedonia bile edhe Kroacia si vend anëtar i Be-së, por kjo nuk është se na kënaq, e as nuk është ajo e standardeve më të larta.

65


Kushtrim sadiku, KLan Kosova: më kanë bërë shumë përshtypje zyrat e informimit në disa komuna si komuna e vushtrrisë dhe ajo e Gjakovës se si i qasen komunikimit me mediat. është e rëndësishme të mos hezitoni të komunikoni me tv lokale. tv lokale kanë rëndësi të madhe por kanë tendencë të jenë zëdhënëse të komunave që është shumë shqetësuese, kemi shumë gazetarë të mediave lokale që punojnë edhe si zëdhënës të informimit në komuna e edhe në media lokale. pra fuqizim i mediave lokale është krucial. ne si media nacionale kemi bashkëpunim me tv lokale , por ndodh që shpesh ne kemi informacionet e një komune ndërkaq tv lokale nuk i ka.

organizimi dhe Funksionimi i Qeverisjes lokale në evropë

jan Braathu, ambasador i mbretërisë së norvegjisë: Kam kënaqësinë të flas për këtë fushë. Ky rajon është bërë pjesë e imja në faza të ndryshme. norvegjia ka një qasje të rëndësishme në rajon. ajo në forma të ndryshme ndihmon këtë pjesë të rajonit edhe pse ne jemi larg, në skajin verior të evropës. ne mendojmë se konfliktet ndikojnë në të gjithë ne.

-Komunat norvegjeze në tranzicion- politika lokale në norvegji është e rëndësishëme, referimi është prioritet . norvegjia ka qenë pjesë e një politike centraliste, decentralizmi nuk ka ardhur vetvetiu. në vitin 1837 ka ardhur ndryshimi i madh dhe kjo periudhë është koha e pavarësimit tonë. në këtë periudhë ne e kemi bërë ngritjen e politikës lokale dhe kemi dëshiruar të jemi të pavarur ngase kemi punuar tokat tona. ne ishim mësuar të mos jemi të varur nga të tjerët.

66


Qysh më 1837 i themeluam 389 komuna. norvegjia ka kishën shtetërore e cila kishte ndikim të madh dikur, edhe kur unë kam lindur është dashur të pagëzohem në kishë mirëpo ky fenomen sot është krejt i zbehur dhe nuk e ka qasjen që e ka pas në vitet 1800-1850. në këtë periudhë norvegjia ishte shteti më i varfër në evropë, mirëpo me zhvillimin ekonomik fillon edhe shtimi i komunave dhe fillon transformimi politik. ne si njerëz jemi shumë të pavarur në vitin 1830 kishim 749 komuna, qeveria mendoi se janë tepër andaj i reduktoj 1897 në 451 komuna sot kur po flasim ne vitin 2014 kemi 428 komuna. Qeveria dëshiron t’i reduktoj në 109 komuna, ka pasur përpjekje për referendum ku qytetarët e komunave të deklarohen mirëpo ai referendum ka dështuar. Këshillat komunale për 5000 banorë i kanë 11 këshilltarë qyteti i tretë nga madhësia i ka 83 këshilltarë. ne nuk e zgjedhim drejtpërdrejt kryetarin e komunës por ne zgjedhim vetëm këshilltarë komunal përjashtim bënë oslo që e bënë zgjidhjen drejtpërdrejt. Ka diskutim se në zgjedhjet lokale të marrin pjesë ne votim personat me moshë deri ne 16 vjeç, votuesi duhet te regjistrohet ne at komunë . qytetaret e shteteve nordike qe jetojnë ne komuna nja 30 qershori kanë te drejt vote, nga viti 1970 është mundësuar lëvizja e lirë e njerëzve.

Zgjidhjet bazohen ne lista te partive, votuesi ka të drejtë të bëj transferimin e kandidatit nga një listë në listën tjetër. në norvegji janë 3 gjuhë zyrtare, mesatarja e daljeve në zgjedhje është 64%. Qeveria mundohet t’i stimulojë femrat në politikë sepse për neve është shumë shqetësuese ku vetëm 22 komuna nga 428 udhëhiqen nga femrat. Komunat tona janë shumë të vogla. shteti i jep detyrat dhe buxhetin mirëpo madhësia territoriale është shumë e madhe. madhësia mesatare e një komune është 11 000 banorë. Britania mesataren 17 000 banorë, Be ka mesataren 5400 banorë. madhësia mesatare e territorit është 710 km2 nëse bëhet reduktimi në 109 komuna do te kemi komuna tepër të mëdha në Be. madhësia e komunës jep vështirësi në menaxhimin e saj. Kemi dy trende në norvegji, ne vitin 2020 do të kemi pensionerë me shumë por do te kemi shkallë të lartë të lindjes. me ketë rast komunat do te ballafaqohen me kujdesin shëndetësore te fëmijëve dhe shërbimeve gjithherë ne rritje. Komunat e vogla kanë probleme me ofrimin e shërbimeve. qeveria argumenton se sa me pak komuna shërbimet janë me te mira. norvegjia i shikon fqinjët e vet. ne kemi shikuar danezët. ata kanë krijuar komuna të mëdha. ekspertët kanë konstatuar se krijimi i komunave të mëdha në danimarkë nuk ka dhënë rezultate. Bashkëpunimi ndër komunal është rritur p.sh Zjarrfikësit mund të jenë të dy komunave ky bashkëpunim ka dhënë rezultate, po ashtu kemi edhe bashkëpunim edhe te komunave nordike. është ndryshe me Kosovën, besoj që tipi i bashkëpunimit do të jetë i mirë edhe për ju. Qytetarët në komuna më të vogla janë më të lumtur, 45% të kandidatëve në listë duhet te jenë femra, në komunën time ka pasur referendum për bashkim me një komunë tjetër mirëpo komuna qe kemi dashtë te bashkohem ajo nuk na ka pranuar neve. patriotizmi lokal ne norvegji është shumë i madh. norvegjia ka 19 kantone qeveria, dëshiron largimin e tyre, kantonet janë përgjegjës për arsimin e mesëm ato mbikëqyrin komunat, secili kanton ka guvernatorin që emërohet nga shteti, komunat mund te menaxhohen nga kantonet . shumica e njerëzve nuk merren me politika te mëdha ata merren me politikat qe kanë ndikim te drejtpërdrejt ne lagjen e tyre , norvegjia nuk ka industri të madhe , ekonomia është ndërruar me të madhe që nga vitet e 30-ta. ne i kushtojmë më prioritet ndotjes së ambientit dhe pagave të punëtoreve sa i përket këtyre të dyja ne jemi shumë rigoroz .

norbert piljs, menaxher i programeve – demos: Qeverisja lokale në Holandë: Kush është armiku me i madh në Holandë? uji . në vitin 1500 ka qënë bashkëpunimi më i madh sa i përket mburojës së detit ku shumë detyra kanë kaluar në qeverisjen lokale. në vitin 1848 kushtetutën e kemi strukturuar dhe kemi rregulla joformale . ne jemi monarki por jemi demokraci me aranzhime për monarkun. Qeveria është e ngjashme me Kosovën sa i përket formimit, mbreti e jep mandatarin për formimin e Qeverisë, ka pako të balancuar të pushteteve. ne nuk kemi gjykatë kushtetuese, jemi në Be dhe kemi vendosur ligje të Be-së. Qeveria është në Hagë. Holanda ka 12 provinca dhe 403 komuna. Ka pasur edhe më shumë komuna.

67


në tri nivelet kemi ciklin 4 vjeçar pastaj kemi partinë nacionaliste dhe parti lokale të cilat regjistrohen vetmn në komuna. Korniza ligjore në Kosovë është e mirë. Komuna ka të drejtën e disa politikave. në kompetencë te saj ka bashkëpunimin qendër-komunë. Qeveria qendrore ka politikat sociale, arsimin etj. provincat kanë rol të njëjtë me kantonet në norvegji. provincat nuk mund të mbledhin taksat . Komunat kanë taksat e ngjashme me të Kosovës. është duke u diskutuar largimi i provincave.

Gjatë viteve 800 komuna janë shkrirë. shteti nuk ndërhyn. shkrirja bëhet në bazë të vullnetit. Ky proces është organik . mendoj se komunat e vogla mund të shkrihen. Komunat kanë këshillin komunal. ata zgjedhin drejtorët. Kryetari i komunës emërtohet nga mbreti pasi e kemi trashëguar me kushtetutë. ne jemi kritikuar për diktaturë edhe pse jemi demokraci. Kryetari përzgjidhet si anëtar i asamblesë. ‘Kryetari i komunës cakton drejtorin e policisë. ai vendos për ndërhyrje policore. Këshilli ka fuqi legjislative. administruesi i qytetit është shërbyesi me i lartë, ai ka fuqi të marr, të largojë njerëz nga puna. ai mbron shërbyesit civil nga politika .

Qeverisja lokale ka kompetenca të ngjashme me Kosovën . në fushën e arsimit ajo vetëm e mirëmban infrastrukturën. Financimi bëhet si në Kosovë me grante në bazë te banove por edhe ne bazë te kilometrave katrorë. secila komunë ka të hyrat vetanake. 25% e buxhetit kombëtar shpenzohet për komuna, për dallim nga Kosova ku janë vetëm 12% . pjesëmarrja qytetare në diskutim është shumë e vogël. Licencat për ndërtim publikohen me qëllim që njerëzit të mund t’i refuzojnë. Bashkëpunimi ndër komunal është shumë i madh. decentralizimi shpresoj të vazhdoj të zhvillohet edhe në Kosovë.

Kai Hofman, GIZ - udhëheqës i programit për Qeverisje Lokale: Gjermania ka qenë gjithmonë e ndarë. ne nuk kemi qytetin kryesor si ju prishtinën. në vitin 1918 e hoqëm qafe mbretin. me Hitlerin kishim 37 parti dhe gjithçka ishte e politizuar. ne kemi dështuar në demokraci por tash jemi të stabilizuar. Komunat dështuan për shkak të problemeve . me përfundimin e Hitlerit ne ishim si koloni ku aleatët udhëheqnin. Kjo tashmë është pjesë e historisë kurse pas planit marshall u zhvilluam . në 15 vitet e fundit u pa dështimi i pjesëmarrjes së qytetarit. në Gjermani kemi 5 komuna të pavarura nga federata, kemi qytete që kanë valutë lokale. në Gjermani ekzistojnë dallime ekonomike veri-jug . shumë komuna në veri kanë bankrotuar si rezultat i ndërtimit të rrugëve të shumta si dhe mosarritja e mirëmbajtjes së tyre. Qytetet kujdesen për infrastrukturën dhe jo për shpenzimet tjera. Kur bëni projekte mendoni edhe për mirëmbajtjen e tyre .

nga ana tjetër z.Besnik tahiri tha: ne bëjmë gabim që kërkojmë kompetenca por nuk kemi kapacitet. pjesëmarrja e qytetarëve në diskutim ka logjikë vetëm kur jep rezultate. unë mendoj që faji është tek komunat që nuk bëjnë përpjekje për vetdijësimin e qytetarëve. mospjesëmarrja e qytetarit është rezultat i përceptimit të udhëheqësit si politikanë të korruptuar.

Gjermania ka luftuar me Francën por pastaj u pa që është gabim të mbajnë inate dhe kështu iu kthyen bashkëpunimit. ne duhet t’i edukojmë fëmijët tanë në frymën e këtij bashkëpunimi .

68


Gunter Fehlinger, GIZ – udhëheqës i ekipës së Kadastrit foli për mbështetjen dhe bashkëpunimin ndër-komunal. vjena ka shumë probleme sikur ju. austria ka ngjashmëri me juve mirëpo ka edhe shumë dallime. austria është në Be dhe ky anëtarësim i kontribuon infrastrukturës së komunës .austria është republikë Federale e përbërë nga 9 regjione të cilat funksionojnë shumë mirë . Kosova në letër është shumë e decentralizuar por në realitet është shumë centraliste. prishtina është qytet shumë i madh, kjo nuk ekziston në austri. nuk duhet të krijohet vetëm një regjion kosovarët, serbët etj decentralizimi është i suksesshëm në Zvicër e austri. Kurse në Kosovë për shkak të decentralizimit kemi centralizim edhe kjo nuk i ndihmon demokracisë.

69


moDuli i KatËrt

Komitetet KoNSultatiVe DHe SiStemi NËN – KomuNal i QeVeriSjeS loKale

ohër, republika e maqedonisë09 – 11 tetor 2014

ligjëruesit:

� Besnik tahiri, magjistër i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit ndërkombëtar � Begzad sinani, Kryetar i Komunës – Kamenicë � Bajrush Ymeri, nënkryetar i Komunës – novobërdë � agron maxhuni, drejtor Ligjor – mapL

temat:

� Komitetet Konsultative � sistemi nën – komunal i Qeverisjes Lokale � obligimet e Komunave bazuar në Ligjet sektoriale

70


Qytetari jashtë vendimmarrjes

duke jetuar në zonat rurale, mbi gjysma e qytetarëve të Kosovës është e përjashtuar nga përfaqësimi, konsultimi, vendimmarrja dhe në veçanti nga qasja në shërbime në nivel komune. ndonëse, do të duhej të jenë instrument kyç në ingranimin e ekspertizës lokale, prezantimet dhe diskutimet në lidhje me komitetet konsultative, në modulin e katërt të “akademisë për Qeverisje Lokale – III”, tregojnë se komitetet janë kryesisht jo funksionale. Funksionalizimi i këtyre mekanizmave sikurse edhe këshillave lokale, do të ishte një hallkë e rëndësishme për ndërtimin e një lidhjeje të qëndrueshme mes përfaqësimit politik dhe qytetarit me ekspertizën lokale, që do të rezultonte me një politikbërje me cilësore.

evidenca nga të dhënat e Institutit Kosovar për Qeverisje Lokale, tregon se deri më tani, komitetet konsultative në komuna dhe këshillat lokale, paraqesin vetëm një aspekt formal të përmbushjes së kritereve ligjore, duke mos i shërbyer qëllimit të lidhjes me qytetarin, njohuritë dhe ekspertizën sektoriale.

Kur kësaj i shtohet fakti se edhe dy takimet obligative të komunës me qytetarët, si dhe dëgjimet publike për buxhetin, janë kthyer në ngjarje të thata dhe pa përmbajtje, moduli i i katërt konstatoi se, pjesëmarrja dhe përfaqësimi i publikut në proceset vendim-marrëse janë kthyer në një “lojë” të pa kuptimtë! nga diskutimet dhe puna në grupe nga ky modul dolën rekomandimet si vijon:

niveli nën-komunal duhet të nxjerrë procedura specifike të funksionalizimit të këshillave lokale që do të kishin buxhet për aktivitete që lidhen me demokratizimin e qeverisjes lokale;

Komitetet konsultative këshillëdhënëse duhet pozicionuar si hallkë e rëndësishme e politik-bërjes në komunë;

Konsultimet publike duhet të kthehen në platformë të drejtimit strategjik dhe zhvillimor duke u bërë pjesë integrale e gjithë ciklit politik-bërës, nga hartimi deri tek zbatimi.

Qytetarët e Përjashtuar

në thekset fillestare të këtij programi u vlersua se deri më tani, ne nuk kemi arritur që ta konsolidojme sistemin e qeverisjës lokale, i cili do të mundësonte që qytetarët të konsultohen, të jenë pjesëmarrës, dhe të përfaqsohen aktivisht në vendimmarrje.

për pasojë, në njërën anë kemi shumicën dominante të qytetarëve që janë të shkëputur dhe indiferent në lidhje me zhvillimet komunale, ndërsa në anën tjetër kemi përfaqësim të vetëm një numri të vogël të tyre dhe atë kryesisht nëpërmes strukturave të partive politike. Gjithashtu u diskutua se kjo kulturë politike e lënies anash, ose e përjashtimit të shumicës së qytetarëve, është rezultat i një qasje të gabuar në procesin e konsololidimit të demokratizimit, ku përfitues nga programe të speciailzuara për demokratizim kanë qenë kryesisht qytetarët e zonave urbane.

71


rrjedhimisht, në gjithë këtë proces ne shohim që qytetarët marrin shërbime të pakta dhe jo cilësore, nuk ka aktivizëm qytetar në mbrojtje dhe promovim të interesit publik dhe projekteve të mirëqenies e zhvillimit dhe qeverisje me mungesë legjitimiteti të mirëfilltë politik e qytetarë.

duke marrë si shembuj përvojat e mira perëndimore disa praktika të mira vendore, si dhe përvojën e përfaqsuesve në fushën e qeverisjes lokale, Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale, nëpërmes programit të “akademisë për Qeverisje Lokale-III” do të trajtojë këtë temë dhe do të dalë me të gjeturat dhe rekomandimet specifike në drejtim të konsolidimit demokratik lokal dhe përfshirjes së qytetarëve.

oFrimi i SHërbimeVe loKale – PlotëSimi i NeVojaVe të SHFrYtëZueSit të FuNDit

Komunat duhet avancuar kapacitetet e nevojshme për të përmirësuar cilësinë dhe efikasitetin e shërbimeve sektoriale që u ofrohen qytetarëve. Këto kapacitete fokusohen në krijimin e standardeve duke u bazuar në konsultimin publik, duke shtuar kapacitetet për përmirësimin e efikasitetit me të cilin ofrohen këto shërbime dhe duke zbatuar mekanizmat efikas me kosto të ulët për funksionet jopolitike në zyra, për të ulur koston e shërbimit të resurseve njerëzore në mënyrë që të ridrejtohen fondet e rëndësishme për investime kapitale në programe zhvillimore.

për të forcuar në mënyrë efikase kapacitetet ë ofrimin e shërbimeve, jo vetëm që duhet t’i kushtohet vëmendje intervenimeve specifike në sektor por shtrohet nevoja për përdorimin e një numri të mjeteve të rëndësishme të menaxhmentit që janë në gjendje të përmirësojnë në mënyrë të ndjeshme produktivitetin e një vargu të gjerë të shërbimeve komunale – që sillen prej shërbimeve më të dukshme sektoriale si arsimi, shëndetësia, uji i pijshëm, higjiena dhe transporti publik, deri tek ato që janë më të pa dukshme por jo më pak të rëndësishme siç janë shërbimet administrative.

Komunat duhet të bëjnë përpjekje për ndihmë teknike që kanë për qëllim forcimin e kapaciteteve në tri nga këto fusha të ofrimit të shërbimeve: (i) caktimi i standardeve të funksionimit në ofrimin e shërbimeve; (ii) objekte adekuate ku do të kryhen të gjitha shërbimet në një vend, për ta bërë më efikas ofrimin e shërbimeve në zyrat e pranimit për qytetarët dhe (iii) përmirësimin e efektshmërisë së

Bërja më efikase e shërbimeve dhe ndërtimi i kapaciteteve të zyrës së pranimit duhet të vihet si prioritet në mënyrë që klientëve t’u ofrohet lehtësia e marrjes së

shërbimeve që u duhen duke ofruar shumë shërbime në një vend dhe duke zvogëluar kështu kohën që u duhet qytetarëve për të marrë informacion. Kjo do të zvogëlojë

vëllimin e punëve për një numër të madh të shërbyesve civil duke u mundësuar atyre zgjidhjene shpejtë të çështjet specifike që ngrisin qytetarët.

72


shërbimeve më kosto të ulët përmes marrëveshjeve për ofrimin e shërbimeve në mënyrë të përbashkët ose ndër-komunale.

Caktimi i standardeve në ofrimit të shërbimeve.

në nivelin komunal, ndërlikueshmëria e kompetencave dhe aftësimi i dobët kanë rezultuar në ofrim e shërbimeve që është bërë edhe më i paqartë nga një varg procedurash, rregulloresh, direktivash dhe kushtesh. për më tepër, standardet nuk mund të caktohen në mënyrë arbitrare – duhet të zhvillohen procese të konsultimit të vazhdueshëm me komunitetet lokale (udhëheqësit e fshatrave, bizneset, shoqërinë civile, grupet e interesit) për përcaktimin e standardeve të shërbimeve kryesore si ai: i kujdesit shëndetësor dhe arsimit, qasjes në ujë të pastër, transport publik dhe grumbullimin e mbeturinave.

ofrimi i shërbimeve përmes bashkëpunimit ndër-komunal

objektivi i bashkëpunimit ndër-komunal është përmirësimi i menaxhimit të çështjeve lokale dhe cilësia e ofrimit të shërbimeve komunale me çmime të pranueshme. Bashkëpunimi ndër-komunal është më i dobishëm kur qon në ngritjen e efikasitetit ekonomik, në rastet kur komunat i kombinojnë resurset e tyre për të shfrytëzuar ekonomitë e atij niveli dhe për të ndarë detyrat sipas ekspertizës së duhur.

begzad Sinani, Kryetar i Komunës – Kamenicë: Çdo përpjekje për përfaqësimin e fshatrave bartë probleme të natyrave të ndryshme, mirëpo ne e kemi filluar këtë proces. ne jemi munduar në mënyrën më të mirë për ta gjetur një modalitet në harmoni me ligjet e aplikushme kemi pas trajnime dhe kemi përpiluar rregullore në këtë drejtim. në komunën e Kamenicës ekzistojnë 73 lokalitete dhe 17 fashtra. ne jemi marrë me decetralizminin dhe në vitin 2012 e kemi ndryshuar rregulloren. përkundër participimit dhe pjesëmarrjes së qytetarëve në fshatëra ka qenë e vogël dhe jo e kënaqëshme.

ne zgjedhjen e këshillave lokale nuk ka pasur participim pasi që pjesëmarrja ka qenë shumë e vogël. për mua si kryetar prioritet është qasja e kryetarit me këshillat lokale. Kryetari i këshillave lokale zgjidhet me procedurë dhe miratohet në Kuvendin Komunal. Financimi bëhet në vijën buxhetore të komunës por praktika ka dëshmuar që është e rëndsishëm kshillat komunal.

bajrush Ymeri, Nënkryetar i Komunës – novobërdë: ne kemi problme të ngjajshme, unë sa i përket kësaj teme dua të japë disa informacione nga përvoja ime. përfaqsimi ëeshtë i rëndësishëm ngase ne dijmë të jemi lokalsitë. në vitin 2012 kemi funksionalizuar Këshillat Komunal pasi që nga viti 2002 deri në vitin 2007 nuk ka pas interesim nga komuna për degjimin e zërit të qytetarit. ne i kemi 25 këshilla nga 33 fshatra rreth 171 persona i kemi të involvuar në këtë proces duke u mundësuar një mëditje të vogël për kryetarët e këshillave dhe një mbushje telefoni në muaj. procesi i themelimit nuk ka qenë i lehtë. Keto këshilla na kanë dhënë shumë rezultate të mira. dikur nuk ka qenë e lehtë funksionimi i tyre, por tash gjithçka është në rregull.

73


“meKaNiZmi i liGjeVe Për KomuNa”

agron maxhuni, drejtor Ligjor – mapLministria e administrimit të pushtetit Lokal,

përkatësisht departamenti Ligjor në monitorim të Komunave, duke u mbështetur në përgjegjësitë që dalin nga shtojca XII te rregullores se punës se Qeveris për përgjegjësit e Zyrës se Kryeministrit dhe ministrive, ka përcaktuar objektivat dhe prioritetet, që do të ndikonin në zhvillimin e legjislacionit lokal për të zbatuar legjislacionin primar si dhe ka hartuar mekanizmin e obligimeve ligjore për komuna.

Qëllimi i këtij mekanizmi është zbatimi i obligimeve ligjore të komunave që dalin nga legjislacioni i miratuar në Kuvendin e Kosovës për periudhën 2008-2013. Ky mekanizëm ju jep mundesi Komunave që të kryejne obligimet ligjore në hartimin e legjislacionit sekondar dhe obligimeve tjera që burojne nga legjislacioni primar.

mekanizmi synon të lehtësojë punën e organeve lokale duke identifikuar dhe pasqyruar obligimet ligjore për nivelin lokal i cili konform këtyre obligimeve duhet te ndërmerr hapat që kërkohen për fushat e caktuara, për të kryer kështu obligimet ligjore duke respektuar procedurat dhe afatet ligjore.

mapL, do t`i ndihmojë komunat në përmbushjen e obligimeve ligjore dhe do të përcjell obligimet për secilen komunë në veçanti se a kanë arritur t`i përmbushin obligimet karshi legjislacionit në fuqi.

Ky dokument është hartuar, për të përkrahur komunat me qëllim të përcjellës së obligimeve ligore të komunave që dalin prej legjislacionit bazë për vetëqeverisjen lokale dhe legjislacionit sektorial.

74


75


moDuli i peStË

QeVeriSja loKale NË KoSoVË (pËrpjeKjet Drejt SHËrbimeVe eFiKaSe

NË NiVeliN loKal)

Durrës, republika e Shqipërisë

27– 29 nëntor 2014

ligjeruesit:

� Besnik tahir, magjistër i Qeverisjes Lokale dhe Zhvillimit ndërkombëtar � Fatmir Haxholli, magjistër i Integrimeve evropiane

temat:

� Qeverisja Lokale në Kosovë (përpjekjet drejt shërbimeve efikase në nivelin lokal) � Komunat në rolin e organizatave me performancë të lartë � roli i Komunave karshi Integrimit evropian

76


QeVeriSja DHe aDmiNiStrata loKale – Në roliN e orGaNiZatëS me PerFormaNCë të lartë

Komunat duhet të angazhohen që përmes rishikimit funksional të administratës të definojnë referencat e punës dhe pozicionet e stafit në secilin sektor. Komunat duhet të shtojnë vëmendjen në një varg çështjesh të rëndësishme, që përqendrohen në mënyrë specifike në nevojën për të bërë një rishikim funksional dhe për të siguruar që shërbyesit civil komunal të plotësojnë kushtet e duhura administrative dhe profesionale që kërkohen për kryerjen e funksioneve komunale.

rishikimi funksional i personelit në nivel komunal

Komunat duhet të bazohen në përvojën e vendeve të evropës Lindore, që janë marrë me sfida të ngjashme të personelit duke u mbështetur në punët që kanë të bëjnë me rishikimin funksional me qëllim që të identifikojnë në mënyrë sistematike, të ripërcaktojnë nevojat më të rëndësishme funksionale dhe të bëjnë ndarjet organizative në komunë, duke i risistemuar punonjësit në bazë të profileve dhe të aftësive të tyre që lidhen me njësitë e ri-definuara funksionale të komunës.

rishikimi funksional ndërlidhet me përpjekjet e mëdha për aftësimin e punonjësve me qëllim të ngritjes së aftësive të tyre. një iniciativë e tillë duhet të plotësohet edhe me pako të ndihmës dhe përkrahjes profesionale e teknike nga mapL dhe map që do të ketë për qëllim të krijojë një sistem të qëndrueshëm për menaxhimin e personelit, të bazuar në meritokraci.

menaxhimi dhe udhëheqja në procesin e modernizimit

modernizimi i menaxhmentit ka për qëllim që në mënyrë gjithëpërfshirëse të zhvillojnë aftësitë e rëndësishme dhe përgjithësisht të ndryshojnë mënyrën e të menduarit të menaxherëve dhe punëtorëve komunalë drejt një kulture më proaktive të menaxhimit.

FiNaNCat NDërQeVeritare DHe KomuNale

Krijimi dhe menaxhimi i të hyrave lokale

vjelja e tatimit është një sfidë shumë e madhe për komunat e Kosovës, të cilat e marrin shumicën e financimit të tyre nga pushteti qendror. në anën tjetër kjo ka quar në një diskutim të rëndësishëm në lidhje me nivelet e duhura të financimit të komunave përmes granteve – d.m.th., se a u janë dhënë komunave mandate pa u ndarë edhe fondet përkatëse. për këtë arsye Komunat duhet të jenë në gjendje të përcaktojë sasinë e ndryshimit ndërmjet të hyrave potenciale vetanake dhe kërkesave të tyre për fonde për të administruar shërbimet që u janë dhënë si përgjegjësi.

Sistemet lokale të investimeve kapitale

për përmbushjen e përgjegjësive të tyre të reja në ofrimin e shërbimeve sektoriale të përcaktuara në LpFL dhe në porpozimin e ahtisarit, pushteteve lokale do t’u duhet një rritje e madhe në financimin për investime kapitale – për të mos thënë ndërrim të plotë të sistemit ekzistues lokal të financimit për investime kapitale.

për momentin, komunat e Kosovës funksionojnë me mekanizma të dobët, të formuar aty për aty, për financimin e investimeve kapitale të kufizuar në masë të madhe me opsionet që janë në dispozicion në kuadër të procesit vjetor të buxhetit. duke pasur parasysh mungesën e vizionit të planifikimit zhvillimor në procesin e buxhetit, financimi i investimeve kapitale në komuna është penguar në mënyrë të ngjashme dhe nga vendimmarrja ad hoc dhe afatshkurtër.

77


Komunat rrezikojnë të përfundojnë 2014-ën me dhjetëra milionë euro suficit

duke qenë të kufizuara nga Ligjet në fuqi, procedurat e komplikuara të prokurimit dhe pamundësia për rishikim buxhetor, Komunat pritet të kenë me dhjetëra milionë euro suficit.

Instituti Kosovar për Qeverisje Lokale në kuadër të programit edukativ akademia për Qeverisje Lokale –moduli v, bashkë me pjesëmarrës komunal diskutoi rrugën që duhet ndjekur drejt avancimit të mëtejshëm të qeverisjes lokale, në veçanti ofrimin e shërbimeve dhe ngritjen e performacës së komunave.

Gjatë diskutimeve u vu theksi tek menaxhimi financiar nga komunat duke pasur parasysh se Ligji për Financat e pushtetit Lokal (LFpL) ka për qëllim forcimin e autonomisë fiskale dhe të përgjegjësive të komunave për menaxhimin – në proporcion me kompetencat e tyre për ofrimin e shërbimeve – dhe në të njëjtën kohë sigurimin e një kornize efikase për përgjegjësi fiskale ndërinstitucionale.

për momentin, komunat e Kosovës funksionojnë me mekanizma të dobët, të formuar aty për aty sa i përket financimit të investimeve kapitale dhe po ashtu janë të kufizuara në masë të madhe me opsionet që janë në dispozicion në kuadër të procesit vjetor të buxhetit. duke pasur parasysh mungesën e vizionit të planifikimit zhvillimor në procesin e buxhetit, financimi i investimeve kapitale në komuna është penguar në mënyrë të ngjashme dhe nga vendimmarrja ad hoc dhe afatshkurtër.

duke qenë të kufizuara nga Ligjet në fuqi, procedurat e komplikuara të prokurimit dhe pamundësia për rishikim buxhetor Komunat pritet të kenë me dhjetëra milionë euro suficit, shto këtu faktin se këto të fundit kanë marrë përsipër dhe mbulimin e rritjes së pagave. andaj shtrohet nevoja që Komunat bashkë me ministrinë e administrimit të pushtetit Lokal dhe ministritë e linjës të gjejnë mënyra më të sakta drejt procesit të planifikimit dhe manaxhimit të financave në nivelin lokal.

pra Komunat e kanë të domosdoshme që të ndërtojnë sistemin e planifikimit të Integruar duke vendosur në të një tërësi parimesh operative për të siguruar realizim sa më të efektshëm dhe të harmonizuar, të planifikimit dhe monitorimit të politikave qeverisëse në tërësi. Kështu sigurohet një kuadër i gjerë brenda të cilit funksionojnë proceset kryesore të qeverisjes për planifikimin financiar dhe të politikave. sistemi i planifikimit të Integruar duhet të jetë sistemi kyç i vendimmarrjes për përcaktimin e drejtimeve strategjike dhe shpërndarjen e burimeve.

nëpërmjet një procesi gjithëpërfshirës, qëllimi kryesor i spI-së duhet të jetë hartimi i një plani strategjik, duke përfshirë këtu edhe harmonizimin, përshtatjen e sistemeve ekzistuese të planifikimit brenda sistemit të ri, riorganizimin e strukturave organizative, dhe eliminimin e kërkesave të përsëritura nga sektorët. në këtë mënyrë shmanget copëzimi dhe përsëritja mes politikave kryesore të qeverisjes dhe proceseve të planifikimit financiar.

instituti kosovar për qeverisje lokale gjenerata e tretë · ky dokument është produkt dhe...

Documents