inhoudsopgavedeeersteminuten.tudelft.nl/bijlagen/deel2/speechschrijv...this implies that people,...

Bijlage proefschrift De eerste minuten: Corpus Speeches 1

Inhoudsopgave [Klik op inhoudsopgave om naar plaats te gaan]

01a - Snoek ...................................................................................................................................................4 Address by the Minister of Economic Affairs, Mrs. A. Jorritsma-Lebbink, lunch Club du Jeudi (foreign diplomats in the Netherlands) hosted by its president Mr. John Morahan (embassy of Ireland), The Hague, 15 February 2001............................... 4

01b - Snoek ...................................................................................................................................................6 Speech van de staatssecretaris van Economische Zaken, drs. G. Ybema, lustrumcongres Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO), Amsterdam, 15 februari 2001 ...................................................................................................... 6

02a - Bavel .....................................................................................................................................................9 Toespraak van staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens de slotconferentie ‘Rea: toekomst voor vrouwen’ op 30 januari 2001 in congrescentrum de Eenhoorn in Amersfoort, uitgesproken door directeur-generaal R.IJ.M. Kuipers. ................................................................................................................................................................................. 9

02b – Bavel..................................................................................................................................................12 Toespraak door staatssecretaris dr. F. van der Ploeg van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen bij de uitreiking van de Joke Smitprijs op 27 november 2000 in Den Haag, uitgesproken mede namens staatssecretaris mr. A.E. Verstand-Bogaert van Sociale Zaken en Werkgelegenheid................................................................................................................................................ 12

03a - Willemsen...........................................................................................................................................15 Toespraak door staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op het najaarscongres van het Nederlands Genootschap voor Sociale Zekerheid op 23 november 2000 in Den Haag. ................................................................ 15

03b – Willemsen ..........................................................................................................................................20 Toespraak door staatssecretaris A.E. Verstand-Bogaert van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op het congres 'Arbeitsmarktpolitik im Zentrum Europas ein Ländervergleich' op 14 december 2000 in Düsseldorf.............................................. 20

04a - De Wit.................................................................................................................................................24 Toespraak opening JOS Schiphol; minister Korthals van justitie, dd28/02/01 ................................................................................ 24

04b- De Wit..................................................................................................................................................27 Correct is niet genoeg; Of.- Waarom ik in een Rolls wil rijden. Inleiding van Secretaris-Generaal van Justitie de heer Borghouts op de themaochtend interne behandeling van klachten, dd 21 feb 2001........................................................................................ 27

05a – Godschalk..........................................................................................................................................29 Toespraak door staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bij de opening van het pand van de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen op maandag 5 februari 2001 in Den Haag. ............................................................... 29

05b – Godschalk..........................................................................................................................................31 Toespraak van staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bij de ondertekening van het Arboconvenant Geestelijke Gezondheidszorg op donderdag 18 januari 2001 in Den Haag. ......................................................... 31

06a - Hauwert ..............................................................................................................................................33 Toespraak staatssecretaris Remkes (VROM): "Bevordering eigen woningbezit door verkoop van huurwoningen" OTB-Studiedag, 6 december 2000, Jaarbeurs Utrecht (spreekduur: 15 minuten)..................................................................................................... 33

06b - Hauwert ..............................................................................................................................................37 Speech staatssecretaris Remkes t.g.v. het afscheid van Peter Noordanus. Bijzondere raadsvergadering gemeente Den Haag, 26 januari 2001. (Uitspreektijd: 7 minuten)........................................................................................................................................... 37

08a – Simonse.............................................................................................................................................39 Speech van de minister van Economische Zaken, mw. A. Jorritsma-Lebbink, fonds werving diner, project voor Kinderen met Aids, Landgoed Lauswolt, Beetsterzwaag, 9 februari 2001. ........................................................................................................... 39

08b – Simonse.............................................................................................................................................42 Spreekpunten van de staatssecretaris van Economische Zaken, drs. G. Ybema, presenteren boek 'Entrepreneurship in the Netherlands', 14 februari 2001 ........................................................................................................................................................ 42

09a - Ruisen ................................................................................................................................................45 Inleiding door de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, de heer mr. L.J. Brinkhorst, op de jaarvergadering van AVEBE, woensdag 7 februari 2001 ................................................................................................................................................. 45

09b –Ruisen ................................................................................................................................................49 Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij de opening van de 21e LandbouwRai, 11 december 2000 te Amsterdam. .......................................................................................................................... 49


10a- Verdonk ...............................................................................................................................................52 Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij het slotdebat van Rustig, ruig of rationeel?.............................................................................................................................................................................. 52 een serie filosofische debatten over de verhouding natuur-cultuur. Kasteel Groeneveld, 7 december 2000 ................................. 52

10b – Verdonk .............................................................................................................................................54 Inleiding door de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mr. L.J. Brinkhorst, bij het in ontvangst nemen van de visienota van de AOC Raad: Het VMBO-groen, daar gaan we voor! op 18 december in Oegstgeest............................................ 54

11a –Oolthuis ..............................................................................................................................................56 Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij de opening van de expositie “Meer dan boeren”, 2 februari 2001 te Baarn................................................................................................................... 56

11b – Oolthuis .............................................................................................................................................58 Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij het NAI-debat over de reconstructie van de zandgronden, 7 februari 2001 te Rotterdam .................................................................................................. 58

12ab – FWillemsen......................................................................................................................................61 [ Toespraken ontbreken].................................................................................................................................................................. 61

13a – Oppewal ............................................................................................................................................62 Toespraak van minister Herfkens bij bijeenkomst Jubilee, te Utrecht, zaterdag 10 februari........................................................... 62

13b – Oppewal ............................................................................................................................................67 14a – Crezee ...............................................................................................................................................71

Toespraak van staatssecretaris Hoogervorst bij de ondertekening van de intentieverklaring arbo-convenant Defensie, op 17 januari in Soesterberg. .................................................................................................................................................................... 71

14b - Crezee................................................................................................................................................74 Toespraak staatssecretaris Hoogervorst bij het in ontvangst nemen van het CNV-onderzoeksrapport op woensdag 14 februari in Den Haag. ....................................................................................................................................................................................... 74

16a - Broekmeulen ......................................................................................................................................77 toespraak minister De Vries presentatie rapport commissie Oosting ,28 februari 2001 Enschede ................................................ 77

16b - Broekmeulen ......................................................................................................................................79 Toespraak minister Van Boxtel ICT en de stad 6 september 2000 Den Haag................................................................................ 79

17a - Wegter................................................................................................................................................84 Voorstel speech M[inister Aertsen] t.g.v. Bezoek Expo 2000.......................................................................................................... 84

17b - Wegter................................................................................................................................................86 Speech by J.J. van Aartsen Minister of Foreign Affairs, of the Netherlands on the occasion of the opening of the World Press Photo Exhibition Tehran, 29 May 2000 ........................................................................................................................................... 86

18a - Schoppen ...........................................................................................................................................87 Speech Minister Van Boxtel op de bijeenkomst “De toekomst van de Nederlandse samenleving” van het Centrum voor Politiek, Religie en Zingeving op 23 november 2000.................................................................................................................................... 87

18b - Schoppen ...........................................................................................................................................91 Speech Minister Van Boxtel bij de uitreiking van de WebWijzerAward Jaarprijs 2000, 24 januari 2001 ........................................ 91

19a – Bargerbos ..........................................................................................................................................94 Het NIID-Symposium "Spel zonder grenzen"; toespraak van de staatssecretaris van defensie de heer h.a.l. van hoof ter gelegenheid van het niid-symposium "spel zonder grenzen" op 12 oktober 2000 in den haag. ..................................................... 94

19b - Bargerbos...........................................................................................................................................99 Inleiding van de minister van Defensie, mr. F.H.G. de Grave, tijdens de gezamenlijke opening van het academisch jaar van KMA, KIM en IDL....................................................................................................................................................................................... 99

20a – Gerrits..............................................................................................................................................104 Toespraak van minister R.H.L.M. van Boxtel ter gelegenheid van een congres van de Bank Nederlandse Gemeenten over het grotestedenbeleid, 23 november 2000 .......................................................................................................................................... 104

20b - Gerrits...............................................................................................................................................110 Statement minister K.G. de Vries bij de ondertekening van het Nationaal Contract Openbare Gezondheidszorg Leiden, 22 februari 2001 ................................................................................................................................................................................. 110


21a - Dahlhaus ..........................................................................................................................................112 Tweede conceptspeech van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Margo Vliegenthart, ter gelegenheid van het LFC-congres “100 jaar consultatiebureau”, 29 maart 2001 te Papendal (Arnhem)................................................................. 112

21b - Dahlhaus ..........................................................................................................................................115 Speech van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ter gelegenheid van de Invitational Conference Hulpmiddelen Informatie Centrum (HIC),20 maart 2001. Aanvang: 10.05 uur.............................................................................. 115


01a - Snoek Address by the Minister of Economic Affairs, Mrs. A. Jorritsma-Lebbink, lunch Club du Jeudi (foreign diplomats in the Netherlands) hosted by its president Mr. John Morahan (embassy of Ireland), The Hague, 15 February 2001 The Internal Market of the European Union: The heart of Europe Mr. Morahan, ladies and gentlemen, It is my great pleasure to be present here today during this lunch organised by the Club du Jeudi, and furthermore to be asked to speak to you. Mr. Morahan wrote in his invitation to me that I could choose any subject I liked. I never know how to interpret such a request. That I know nothing about everything? Or that I know everything about nothing? I decided to regard it as a gesture of faith in my all-round expertise. You probably expected me - in my role as minister of Economic Affairs and vicepremier of the Netherlands - to focus on my home country. But that's not my intention. This afternoon, I would prefer to discuss the recent developments in Europe, in particular the Internal Market of the European Union. In discussing Europe, I am indirectly discussing the Netherlands too. 50 years ago, we Dutch belonged to the group of countries that stood at the cradle of the EU. And still today, the Netherlands firmly believes in "project Europe". Even though with respect to some points, we can be quite critical. I will return to that aspect later. Our pro-European stance is a consequence of our international orientation. As a trading nation, we must rely on economic contacts with other countries - not only in Europe, but also beyond. Not everyone is aware that the Netherlands, despite having only 16 million inhabitants, is one of the ten largest economies in the world. We owe most of this achievement to our overseas trade and investments. For this reason, we champion the liberalisation of trade and the reduction of trade barriers around the globe: * within the WTO; *in bilateral relations with countries throughout the world (also with your country, I say to each of you); and in the European Union. Ladies and Gentlemen, how are we really faring in Europe. From the newspapers, you sometimes get the impression that the European cart is gradually getting bogged down in the mud. That countries are at each other's throats for just a gram more voting weight. And that there is a lot of talk and little action. I would be the last one to claim that there aren't a lot of discussions going on in Europe. But all those words do in fact lead to something. We have achieved a great deal here in Europe, in a relatively short time. May I give you one example? Ten years ago, most European countries were wrestling with an extremely weak financial economic foundation, irresponsible budget deficits and a high level of inflation. A most unstable situation. As late as December 1993, Europe watcher Frits Bolkestein - who is currently European Commissioner - claimed that we could forget about establishing an Economic and Monetary Union in the near future. But just this once, Mr. Bolkestein proved to be wrong. Two years ago, the EMU commenced. In less than one year, 300 million Europeans will be paying with one coin: the euro. And the EMU has become a beacon of economic stability. No mean feat if you look at it overall. And still, I am not satisfied. More must and can be done. Ladies and Gentlemen, the heart of the European Union is the Internal Market. This implies that people, goods, services and capital can move freely through the Union. That we have fair competition: a level playing field. And that we co-ordinate our economic regulations as much as possible. But that heart is not beating strongly enough yet. The Internal Market is still far from perfect. Because otherwise, how do we explain that only 2 percent of labour in EU countries is of foreign origin? How do we explain that entrepreneurs who want to bring a new product to the market have to apply for a separate patent in each of the member states? Which will cost them three times as much as their colleagues in the United States? How do we explain that something simple like transferring money into a foreign bank account is still an adventure within the European Union? Not to mention the difficulties people have to face when they apply for a job in another country and want to continue their pension funding without interruption. How do we explain that European entrepreneurs are still bothered with countless safety regulations, technical standards, taxation regimes and advertising codes. We've heard some really sad stories. Like the story of that


wheelchair manufacturer who, despite complying with all the European regulations, still has extreme difficulties selling his products abroad. How do we explain that Europe - according to a recent editorial in the Financial Times - is "strangling itself in red tape". And - most important of all - how do we explain that European industry is losing ground to the US when it comes to innovation and IT? Ladies and Gentlemen, all these matters are indicating that the heart of Europe is still not beating strongly enough. Our Internal Market is still far from perfect. And that internal weakness is letting us down in today's global economy. I can still remember clearly that last year here in the Netherlands, we organised a Ministerial Conference on knowledge and innovation. Apart from the European ministers of economy, industry and innovation, we also invited a number of entrepreneurs. And they are not afraid to use undiplomatic language. One of them even stated plainly that he wanted to turn his back on Europe because in practice, the Internal Market still consisted of 15 markets. We want to do something about that. Because no matter how you look at it: in the global economy of today, it is the survival of the fittest. And the stronger your heart, the fitter you are. For that matter, there are many misunderstandings on that point. The 'fittest' is certainly not always the biggest or the most powerful. Increasingly, the fittest is the smartest. Knowledge is the key to economic success. And so, we must become smarter to become fitter. There is yet another reason why we must start working in a more clever way. At the moment, for each 10 persons in the labour force in Europe, 3 are aged 65 years or above. In 2050, that figure will be 5 in 10. This won't only have social consequences, but also economic ones. If the number of people active in the labour force decreases, then those workers will have to become more productive. And the only way to do that in the future will be through innovation. For these reasons, the European Council formulated the ambition last year in Lisbon to make Europe the most competitive and dynamic knowledge economy in the world. And to demonstrate that these are not just words, the Council immediately kicked off with a full-scale plan of attack. I can assure you that there is an enormous sense of urgency in Europe. In Lisbon, tough objectives were formulated, with concrete actions and deadlines. It would go too far to mention all the measures we are taking as EU member states. The main thing is: that we are creating a single, transparent European knowledge market; that we are tackling barriers to enterprise, such as administrative hurdles and complex regulations; and that we are working on all possible fronts to reinforce Europe's IT base (the so-called E-Europe plan of action). Each year, we will consider whether the implementation is still going according to plan and whether new actions are needed. To begin with, next month during the European Summit in Stockholm, Sweden. This coming Monday, my European colleagues and I will be meeting each other in Manchester to prepare the economic agenda for that Summit. Ladies and Gentlemen, I have told you how we as EU member states are doing our utmost to strengthen our heart - the Internal Market. That is not just urgently needed to realise our current ambitions. It is also essential with a view to future expansion. Because the European body is growing. New members will join us in the years to come. And the stronger the heart, the healthier the limbs, or members, will be. Thank you for your time.


01b - Snoek Speech van de staatssecretaris van Economische Zaken, drs. G. Ybema, lustrumcongres Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO), Amsterdam, 15 februari 2001 Meneer Dijkstra, dames en heren, Ik stel het zeer op prijs hier vanmorgen te zijn tijdens dit lustrumcongres van de VBDO. Tijdens bijeenkomsten als deze moet ik nog wel eens terugdenken aan mijn eerste maanden als staatssecretaris. Vanaf het prille begin was maatschappelijk verantwoord ondernemen een van de prioriteiten in mijn beleid. Maar in die begintijd voelde ik me nog wel eens een roepende in de woestijn als ik over dat onderwerp sprak. Die tijd is echt voorbij. Ik voel me langzamerhand alsof ik deel uitmaak van een groot koor. En van een woestijn is ook al lang geen sprake meer. We bevinden ons niet in een dorre vlakte, maar juist in uiterst vruchtbaar gebied. Ik wil u graag mijn ideeën geven over wat we als overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties kunnen doen om maatschappelijk verantwoord ondernemen te stimuleren. Daarbij zal ik ook iets zeggen over het advies dat de SER daarover onlangs op mijn verzoek heeft uitgebracht. Op dit moment bereiden we een kabinetsreactie voor op dat advies. Dat wordt volgende maand aan de Kamer aangeboden. Ik kan daar nog niet tot in detail op vooruitlopen. Maar mijn collega's vinden het vast niet erg als ik u alvast iets vertel. Daarbij zal ik ook ingaan op het in mijn ogen cruciale begrip transparantie. Dames en heren, naar mijn overtuiging is maatschappelijk verantwoord ondernemen naast de opmars van ICT - momenteel de belangrijkste trend in het bedrijfsleven. Veel mensen denken bij het woord 'trend' aan iets dat voorbijgaat. Aan een modeverschijnsel dat vanzelf weer overwaait. Maar daarvan is bij MVO geen sprake. Sommige modes gaan niet over. Kijk maar naar de spijkerbroek. Die is ook al 150 jaar in de mode. Je zou MVO kunnen zien als de spijkerbroek onder de trends in de economische wereld. Niet kapot te krijgen. De aanwijzingen worden steeds sterker dat bedrijven die maatschappelijk verantwoord ondernemen, ook financieel-economisch beter presteren. En daarmee worden die bedrijven interessante objecten om in te investeren. Duurzame fondsen blijken niet alleen goed voor het geweten, maar ook voor de portemonnee. Daar dragen we als overheid met fiscale stimulering ook een steentje aan bij. Het is dan ook niet voor niets dat duurzaam sparen en beleggen een groeimarkt is. In 12 jaar tijd is het bedrag dat in die markt omgaat bijna vertienvoudigd. Van elke 100 gulden die de Nederlander spaart, is inmiddels bijna 2 gulden duurzaam. Dat lijkt misschien nog weinig, maar 10 jaar geleden ging het nog maar om twee kwartjes. Het aandeel van het duurzaam belegd vermogen groeide in die tijd nog veel sneller; van slechts enkele promilles tot 1,2 procent. En de groei is er echt nog niet uit; in de VS zitten ze al boven de 10 procent. U als duurzame beleggers bent natuurlijk geïnteresseerd in de mate waarin duurzaam ondernemen 'wortel schiet' in het bedrijfsleven. Daar hebben we als EZ onderzoek naar gedaan. De resultaten zijn heet van de naald en u krijgt van mij de primeur. Uit het onderzoek blijkt dat iets meer dan de helft (5 1%) van de bedrijven zich op dit moment al op een of andere manier met MVO bezighoudt. Het gaat dan om het gemiddelde van alle bedrijven; groot en klein. Grote bedrijven houden zich overigens meer met MVO bezig dan kleinere bedrijven. Maar kleinere bedrijven besteden er relatief wel meer geld aan. Bij het grootbedrijf gaat het om 0,63% van de omzet; bij het kleinbedrijf om 0,86%. Ondernemers vinden MVO belangrijk. 87% zegt er een groot of redelijk belang aan te hechten. De rest vindt het onbelangrijk of weet het niet. Overigens: ruim 12% van de ondernemers zegt ronduit dat MVO leidt tot een verhoging van hun omzet. Bijna de helft van de ondernemers (46%) denkt dat het belang van MVO in de toekomst nog zal toenemen. 42% denkt dat het belang gelijk blijft. Opvallend is dat ondernemers niet met hun maatschappelijke houding te koop lopen. 13% geeft er in enige of grote mate bekendheid aan. Nog eens 21% doet dat in geringe mate. De rest geeft er niet actief ruchtbaarheid aan. Ik kom op dit punt van transparantie later nog terug. Dames en


heren, uit dit onderzoek blijkt dat maatschappelijk verantwoord ondernemen in veel bedrijven wortel heeft geschoten. Voor een groot aantal ondernemers maakt het gewoon deel uit van een eigentijdse, slimme bedrijfsvoering. De SER gaat in haar advies nog een stapje verder en noemt het een van de kerntaken van een onderneming. Een kerntaak die bedrijven overigens allemaal op hun eigen manier oppakken. Je ziet dan ook een enorme diversiteit ontstaan. Elke onderneming kiest de vorm die bij haar past. Voedingsconcem Unilever werkt samen met het Wereld Natuur Fonds aan de doorbraak van duurzame visserij. ICT-bedrijf Ordina laat zijn medewerkers wis- en natuurkunde geven op middelbare scholen. En modeontwerpster Cora Kemperman betaalt mee aan een project om kinderen van productiemedewerksters in India naar school te laten gaan. Wat me zo aanspreekt in het advies van de SER, is dat het oog heeft voor die diversiteit. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is maatwerk, zegt de SER. Het is iets dat binnen individuele ondernemingen moet opbloeien. De SER spoort ons als overheid aan om zoveel mogelijk ruimte te geven aan de verantwoordelijkheid en het initiatief van ondernemers. Dat is een lijn die ik onderschrijf. We moeten uitkijken met strakke regels het enthousiasme van ondernemers in de kiem te smoren. En waarom zouden we ook, als het draagvlak binnen het bedrijfsleven al zo sterk is. Ik kies ervoor actief mee te werken aan verdere versteviging van dat draagvlak, in plaats van regels uit te vaardigen vanuit een ivoren toren. Laten we niet vergeten dat forse krachten mééduwen in de goede richting. De media zijn tegenwoordig uiterst kritisch als bedrijven zich minder netjes gedragen. Wereldwijd houden zo'n 20.000 non-gouvernementele organisaties het doen en laten van bedrijven scherp in de gaten. Miljoenen consumenten laten hun aankopen afhangen van de maatschappelijke opstelling van bedrijven. Uit een recent onderzoek van researchbureau MORI bleek dat al een kwart van de Europese consumenten daarmee sterk rekening houdt. En u als beleggers wordt steeds kritischer. Ook op het terrein van duurzaam ondernemen geldt: money talks. Dames en heren, ik wil actief meewerken aan de verdere doorbraak van maatschappelijk verantwoord ondernemen. En daar ben ik ook al druk mee bezig. Ik wil u kort een indruk geven hoe. Bijvoorbeeld door maatschappelijke organisaties nadrukkelijk te betrekken bij handelsmissies. Zo heb ik voor mijn laatste reis naar China Amnesty International uitgenodigd om voor de deelnemende bedrijven een voordracht te houden over de mensenrechtensituatie. Ik kan u verzekeren dat er voor dat soort informatie-uitwisseling grote belangstelling is. Een ander punt: de vernieuwde richtlijnen voor multinationale ondernemingen die de OESOministerraad vorig jaar heeft vastgesteld. Bedrijven die internationaal zaken doen, hebben nu een goed internationaal referentiekader voor zaken als corruptie, mensenrechten, milieu en arbeidsomstandigheden. We moeten zorgen dat die richtlijnen ook echt bij het bedrijfsleven gaan leven. Samen met VNO-NCW en MKB Nederland werk ik hard aan een goede voorlichting. Maar er is meer mogelijk. Ik wil maatschappelijk verantwoord ondernemen ook verankeren in de instrumenten die we als overheid hebben om export en investeringen te bevorderen. Het lijkt me niet onredelijk om van ondernemers die van die instrumenten gebruikmaken te vragen de OESO-richtlijnen in acht te nemen. Verder ben ik bezig te onderzoeken of het mogelijk is om subsidie- en kredietaanvragen van ondernemers te toetsen op omkoping, milieuconsequenties en sociale omstandigheden. Dat luistert nauw en daar moeten we goed naar kijken. Momenteel bereid ik daarover een brief aan de Tweede Kamer voor. Een belangrijke rol bij de toepassing van de OESO-richtlijnen. zal het Nationaal Contactpunt voor Multinationale Ondernemingen spelen, dat bij mijn ministerie is ondergebracht. Ik ben blij dat de SER die rol ook ondersteunt. Bedrijven die vragen hebben over de OESO-richtlijnen kunnen bij het Nationaal Contactpunt te rade gaan. Het Contactpunt is ook een platform voor het uitwisselen van praktijkervaringen. En wie meent dat een bedrijf de richtlijnen overschrijdt, kan bij het Contactpunt een klacht indienen. Die wordt vervolgens serieus onderzocht. Daar zal een sterke preventieve werking van uitgaan. Dames en heren, er is binnen het bedrijfsleven en de overheid een enorme drive rond maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dat uit zich in allerlei initiatieven Maar de sleutel tot succes zit hem toch uiteindelijk in transparantie en openheid. De durf om te laten zien watje doet, om informatie uit te wisselen en de dialoog aan te gaan. Terecht


legt de SER daar in haar advies ook de nadruk op. Uit een recent onderzoek van PriceWaterhouse Coopers en Nyenrode blijkt dat inmiddels een derde van de 2500 grootste ondernemingen in Nederland een gedragscode heeft. Nog eens de helft is bezig er een te ontwikkelen. Dat beschouw ik als een goed begin. Zelf heb ik vorig jaar een checklist gemaakt als ruggensteun voor bedrijven die een eigen gedragscode willen opstellen. Vooral kleinere bedrijven ervaren dat als een welkome handreiking. Er is erg veel vraag naar. Ik verwacht dat voor steeds meer bedrijven een volgende stap zal zijn om open over hun maatschappelijke effecten te gaan rapporteren. Dat is geen bedreiging, maar juist een kans om je als bedrijf te profileren en positief te onderscheiden bij je stakeholders. Die stakeholders - en u als beleggers bent zeker niet de minst belangrijke - willen openheid. Ik zal me ten volle inzetten om die openheid verder te vergroten. En om te bereiken dat de verstrekte informatie voor u en voor de andere stakeholders zo goed mogelijk vergelijkbaar is. De SER adviseert het kabinet om de Raad voor de Jaarverslaglegging te vragen daar aanbevelingen voor te doen. Ik vind dat een hele interessante optie. De Raad heeft immers enorm veel expertise op het gebied van de externe verslaglegging van bedrijven. Daarnaast adviseert de SER om een onafhankelijk Kennis- en informatiecentrum rond maatschappelijk verantwoord ondernemen op te richten. Ik vind dat idee - dat zeer goed aansluit bij mij eigen opvattingen - zeer de moeite waard. Vooral als dat kenniscentrum een soort netwerkstructuur krijgt, zodat we een olievlek-werking krijgen. Dames en heren, ik heb u gezegd dat maatschappelijk verantwoord ondernemen geen mode is, maar een structureel verschijnsel. Ik heb u laten zien dat veel bedrijven er al enthousiast mee bezig zijn. Ik heb betoogd dat we zoveel mogelijk ruimte moeten laten aan het eigen initiatief van bedrijven, zonder in vrijblijvendheid te vervallen. Ik heb u geschetst hoe we als overheid - met het SER-advies als steun in de rug maatschappelijk ondernemen actief stimuleren. En dat transparantie daarbij een cruciaal begrip is. Als we samen doorgaan op de ingeslagen weg, groeit maatschappelijk verantwoord ondernemen uit tot de normaalste zaak van de wereld. Niets bijzonders. En zo hoort het ook. Rest mij om u een vervolg van deze dag toe te wensen met veel duurzaam rendement. Dank u wel.


02a - Bavel Toespraak van staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens de slotconferentie ‘Rea: toekomst voor vrouwen’ op 30 januari 2001 in congrescentrum de Eenhoorn in Amersfoort, uitgesproken door directeur-generaal R.IJ.M. Kuipers. Ik ben graag naar Amersfoort gekomen om dit rapport en deze brochure in ontvangst te nemen. De combinatie vrouwen, ziekteverzuim en WAO is een belangrijk thema. Welke factoren kunnen een verklaring geven voor het gegeven dat vrouwen - beduidend meer dan mannen - in de WAO belanden? Dat is de vraag die ons bezig houdt. Eenduidige en heldere verklaringen hebben we nog niet. Daarom is ieder onderzoek dat ons inzicht verder kan aanscherpen, mij zeer welkom. Eén van de verklaringen waarom juist vrouwen een extra risico lopen, zou kunnen zijn dat het denken in stereotype rolpatronen ons danig parten speelt. De man zorgt voor de kost. Zij heeft er een baantje bij. Ik weet het: het lijkt een uitspraak waar je in het jaar 2001 niet meer mee aan kunt komen. Het past ook van geen kant bij de hedendaagse werkelijkheid. Vrouwen willen werken. Ook vrouwen met een chronische ziekte. Vrouwen hebben een belangrijke en niet te onderschatten positie op de arbeidsmarkt. Vrouwen hebben het opleidingsniveau van mannen geëvenaard. Sterker, de studieresultaten zijn beter. En voor de economie is de inzet van vrouwen eenvoudig onmisbaar. En toch. Ik heb het bij verschillende gelegenheden eerder gezegd: we hebben zakelijk de omslag naar een tweeverdienersmaatschappij grotendeels gemaakt. Maar cultureel-psychologisch ligt het een stuk ingewikkelder. En dit onderzoek bevestigt wederom dat beeld. Er zit een seksespecifieke component in de hoge instroom van vrouwen in de WAO. ‘Strong beliefs’ zoals het in dit onderzoek zo treffend genoemd wordt, spelen een rol - hoe onbewust ook - in de benadering van de werkgever, de arbeidsdeskundige, de verzekeringsarts. Het maakt verschil of je een vrouw of een man bent bij de begeleiding van ziekteverzuim en de inspanningen voor reïntegratie. Bedrijfsartsen denken vaak bewust of onbewust dat er voor vrouwen wel belangrijker zaken zijn dan werk. En ook bij vrouwen zelf lijkt het werk vaak minder als centrale levensvervulling te worden gezien. Er is daardoor een duidelijk verschil in de manier waarop mannen en vrouwen zelf met ziekte en dreigende arbeidsongeschiktheid omgaan. Vastgeroeste rolpatronen lijken in ons land een veel grotere rol te spelen dan in de rest van Europa. Wellicht omdat we de sprong naar een tweeverdienersmaatschappij veel later en in een veel kortere periode hebben gemaakt dan andere landen. In Duitsland en Engeland hebben vrouwen de sprong naar de arbeidsmarkt al in het begin van de 20e eeuw gemaakt. In Nederland zijn we in de jaren zeventig voorzichtig begonnen. En de echte inhaalslag van vrouwen op de arbeidsmarkt heeft pas in het laatste decennium van de vorige eeuw zijn beslag heeft gekregen. In 1990 had ruim eenderde van de vrouwen een baan van minstens 12 uur per week. In 1999 was dat iets meer dan de helft van de vrouwen. We spreken dus over een relatief korte periode waarin we aan de nieuwe verhoudingen konden wennen. Maar dat moet wat mij betreft niet als excuus gebruikt worden. Het is nu de hoogste tijd om te werken aan een cultuuromslag. Zowel de uitvoeringspraktijk als vrouwen zelf moeten er van doordrongen raken dat de huidige oververtegenwoordiging van vrouwen in de WAO gewoon niet acceptabel is. Dus we moeten het vraagstuk zonder gêne op tafel leggen. En de


zaak gewoon bespreekbaar maken. Ik heb een paar concrete voorstellen die u vanmiddag in uw discussies kunt betrekken. Om te beginnen ben ik van plan om de Netherlands School of Occupational Health - de NSOH - een projectsubsidie te geven voor het ontwikkelen van een onderwijsmodule ‘Vrouwen en de WAO’. Zodat we in het opleidingstraject voor bedrijfs- en verzekeringsartsen zeker kunnen stellen dat er apart aandacht wordt besteed aan dit vraagstuk. Ik denk dat zo’n aanpak vruchten kan afwerpen. Want de NSOH is een belangrijk opleidingsinstituut voor de professionals op het gebied van arbozorg en reïntegratie. Volgens de eerste berichten heeft de NSOH wel oren naar zo’n module. Dus dat is een goed begin. Ook met de arboconvenanten moeten we een paar slagen in de goede richting kunnen maken. We zitten op dit moment in een buitengewoon intensief traject. Met 29 branches zijn intentieverklaringen getekend om tot een arboconvenant te komen. Met 11 branches zijn al arboconvenanten afgesloten. Het gaat om concrete maatregelen en meetbare inspanningen om ziekteverzuim en instroom in de WAO tegen te gaan in sectoren waar de risico’s het hoogst zijn. Overigens ook met sectoren waar veel vrouwen werken: de zorg en het onderwijs. Uitgangspunt is dat de maatregelen die we in zo’n convenant afspreken in gelijke mate aan vrouwen en mannen ten goede komen. U begrijpt dat als het met de uitvoering van het convenant in een van de sectoren niet goed gaat, ik dat bij de werkgevers- en werknemersvertegenwoordigers zal aankaarten om aanvullende afspraken te maken. Er is mij veel aan gelegen om de gewenste cultuuromslag een paar duwen in de goede richting te geven. Dan moet je tegelijkertijd op een aantal strategische punten insteken. Zoals het project bij de NSOH en de arboconvenanten. Maar ik wil ook graag met vertegenwoordigers van de uitvoeringspraktijk zélf in gesprek. Ik start binnenkort een overleg met de brancheorganisatie van de arbodiensten, de beroepsverenigingen van bedrijfs- en verzekeringsartsen en het LISV. Dat overleg kent één agendapunt: hoe kunnen we onnodige verschillen in behandeling tussen mannen en vrouwen tijdens het eerste ziektejaar wegnemen. Ik denk dat het hoog tijd is dat we het onderwerp stereotype beeldvorming en hoe dat doorwerkt in het dagelijks handelen, bespreken. Ik ga het overleg open tegemoet. Het is te vroeg om te zeggen waar we uitkomen. Het zal nog een heel vraagstuk zijn hoe we het doel kunnen operationaliseren. Maar zonder eerste stappen, bereik je het zeker niet. Zo’n eerste stap zou kunnen zijn dat niet alleen de aankomende maar ook de zittende artsen gaan deelnemen aan de module die de NSOH gaat ontwikkelen. En wellicht is het ook mogelijk om protocollen te maken die speciaal ingaan op de verschillende manieren waarop mannen en vrouwen omgaan met verzuim en werkhervatting. Tot slot wil ik nog een enkele opmerking maken over het persoonsgebonden reïntegratiebudget. Ik weet dat u daar zeer geïnteresseerd in bent. Sinds 1998 is het in principe mogelijk dat mensen met een handicap die werk zoeken op basis van de Wet REA zelf diensten en producten inkopen om hun reïntegratiekansen te vergroten. Er wordt geëxperimenteerd met de regeling in 3 regio’s. In de regio’s Midden Nederland,


Haaglanden en Maastricht. In de zomer van dit jaar verwachten we de eindevaluatie van de experimenten. De eerste signalen zijn echter niet onverdeeld gunstig. Er wordt weinig gebruik gemaakt van de mogelijkheden. Dat kan liggen aan het feit dat door de proefregio’s het bereik nog beperkt is. Mogelijk speelt de onbekendheid met de mogelijkheden een rol. Zowel bij de cliënten als bij de uitvoerders. Het kan zijn dat voor de uitvoerders de meerwaarde niet duidelijk is ten opzichte van de gewone mogelijkheden. Of omdat het misschien toch wel een hele grote stap is om zelf je weg te moeten zoeken. Zoals gezegd, van de zomer weten we meer. Maar ik wil u graag laten weten dat de gedachte dat de cliënt de mogelijkheid geboden moet worden om minder afhankelijk te zijn van de instanties, mij aanspreekt. In de nieuwe uitvoeringsstructuur voor de WW en de WAO hebben we dat ook vastgelegd. Juist voor vrouwen die het gevoel hebben dat ze door de uitvoering te passief worden benaderd, kan het persoonsgebonden reïntegratiebudget een goed instrument ter versterking van de eigen verantwoordelijkheid zijn. Deze conferentie is nog maar net begonnen. Maar ik denk dat er nu al zoveel stof tot discussie op tafel ligt, dat het nog een hele toer zal worden om het tijdschema te halen. Ik wens u een inspirerende en baanbrekende discussie toe.


02b – Bavel Toespraak door staatssecretaris dr. F. van der Ploeg van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen bij de uitreiking van de Joke Smitprijs op 27 november 2000 in Den Haag, uitgesproken mede namens staatssecretaris mr. A.E. Verstand-Bogaert van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Jureren voor de Joke Smitprijs is, zoals de naam van de prijs al doet vermoeden, een radicale bezigheid. Tweede en derde plaatsen worden niet toegekend. Het gaat om die ene organisatie, groep of persoon die in de ogen van de jury voldoet aan het belangrijkste criterium: een fundamentele bijdrage leveren aan de verbetering van de positie van vrouwen. ‘The winner takes it all’. Dit jaar is dat het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging, het IIAV. Mevrouw Sorgdrager, mevrouw Brinkgreve, mevrouw Yerli, mijnheer Ouwerkerk en mijnheer Schnabel, ik ben u zeer erkentelijk voor uw werk. U hebt zich met veel enthousiasme aan een niet eenvoudige opdracht gewaagd: kiezen uit bijna 30 inzendingen. Kwalitatief goede inzendingen. U kwam tot een unanieme voordracht. Een voordracht die ik met veel plezier heb overgenomen. Het juryrapport staat uitvoerig stil bij de betekenis van het IIAV, de omvangrijke collecties en de vele activiteiten die worden ondernomen. En niet te vergeten, de vanzelfsprekendheid waarmee dat gebeurt. Vanzelfsprekendheid. Daar wil ik graag met u over spreken. Rosa Manus, Johanna Naber en Willemijn Posthumus-van der Goot wisten heel goed wat ze deden toen ze in 1935 het Internationaal Archief voor de vrouwenbeweging oprichtten. Zij vonden dat het cultureel erfgoed van vrouwen en informatie over de vrouwenbeweging bewaard moest blijven. De eerste feministische golf was over zijn hoogtepunt heen. De belangstelling voor wat vrouwen bezighoudt en hun gevecht voor gelijke rechten en kansen begon te verflauwen. De grondlegsters van het IIAV hebben beseft dat informatie en toegang tot kennisbronnen van en over vrouwen een belangrijke voorwaarde is voor emancipatie. Dat is nog steeds de kern van het bestaansrecht van het IIAV. Wat de vrijwilligsters van het eerste uur echter nooit hebben kunnen bedenken is, dat zij de grondlegsters waren voor een topinstituut dat vrouwen wereldwijd van informatie voorziet. Van vulpen en systeemkaart naar stencilmachine en kopieerapparaat, van fax naar internet. Logische en vanzelfsprekende stappen? Alleen als je werkt vanuit een visie. En die heeft het IIAV. Ik zie het IIAV als een zakelijke, professionele, vooruitstrevende organisatie. Een organisatie die consequent werkt vanuit een visie: zorg dragen voor optimale informatievoorziening van en voor vrouwen. En een organisatie de strategisch handelt: niet afwachten en alleen het bestaande conserveren, maar doordacht en op basis van kennis en kunde vooroplopen. Met name de mogelijkheden van de informatie- en communicatietechnologie heeft het IIAV heel snel onderkend. Hierdoor is het IIAV de drijvende kracht achter de Nederlandse en mondiale informatievoorziening en kennis- en ideeënuitwisseling tussen en over vrouwen. Om u een


indruk te geven: in 1999 bezochten een kleine 40.000 mensen de IIAV-website. Zij waren goed voor meer dan 100.000 vragen. We hoeven ons dus niet af te vragen of er behoefte is aan de dienstverlening van het IIAV. Die behoefte zal alleen maar groeien, is mijn inschatting. Zo kunnen overheid en bedrijfsleven een beroep doen op de databanken bij het IIAV. Ik heb begrepen dat een ervan gevuld is met deskundige vrouwen op terreinen als economie, geografie en andere terreinen. Een andere databank bevat informatie over zo’n 300 mondiale informatiecentra. Het is ook eigen aan het IIAV om de belangen en de bedreigingen voor vrouwen in de informatiesamenleving scherp in het vizier te hebben. In de reactie op de Meerjarennota Emancipatiebeleid ‘Van vrouwenstrijd naar vanzelfsprekendheid’ verwoordt Joke Blom, directeur van IIAV, het zo: “Het is niet gebruikelijk dat het IIAV reageert op een beleidsnota van de regering. Het IIAV bewaakt zorgvuldig zijn positie als onafhankelijk en neutraal informatiecentrum en archief voor de vrouwenbeweging en neemt daarom doorgaans niet aan het debat deel. Dat er nu toch een reactie van het IIAV voor u ligt, houdt verband met het specifieke karakter van het hoofdstuk over de informatiesamenleving en de eveneens specifieke positie van het IIAV op het terrein van de informatievoorziening over de positie van vrouwen”. Het was niet eenvoudig om een reactie op te stellen, zo schrijft Joke Blom. De vraag is duidelijk: hoe kan ICT worden ingezet om het emancipatieproces en de emancipatieontwikkelingen te stimuleren, te versterken en te versnellen. De oplossingen liggen niet voor het oprapen, maar dat heeft het IIAV er niet van weerhouden een uitstekende reactie te geven. De kennissamenleving is van grote betekenis voor iedereen, ook voor vrouwen. Het is onze ambitie om de positie van vrouwen in de informatie en communicatiesector te verstevigen. Het kabinet stelt onder meer volgend jaar een miljoen gulden beschikbaar voor het verbeteren van de digitale infrastructuur en de ICT-deskundigheid van vrouwenorganisaties. En zo zal, zeker geïnspireerd door het IIAV, in 2001 een Landelijk Netwerk EVA (Ervaring, Kennis en Attituden) worden opgericht dat gaat adviseren over ICT in het emancipatiebeleid. Ik neem aan dat het IIAV met ons zal blijven meedenken. Toen mevrouw Verstand mij vroeg deze prijsuitreiking van haar over te nemen, ben ik zelf ook eens gaan meedenken.. Het IIAV is een categoriale instelling die materiaal verzamelt en toegankelijk maakt van en over de vrouwenbeweging. Maar het IIAV zal uiteraard nooit alle informatie over dit onderwerp zelf in huis hebben (en dat zou ze ook niet moeten willen, denk ik). Ook in andere collecties ligt veel informatie die voor dit onderwerp van belang is. ICT is naar mijn idee HET hulpmiddel om die bergen informatie met elkaar te verbinden. ICT maakt het mogelijk dwars door verschillende collecties heen te zoeken naar het antwoord op de vraag waarmee een willekeurige gebruiker is gaan zoeken. Ik investeer zelf op dit moment ook in digitalisering van collecties van musea, archieven en andere erfgoedinstellingen. Tegelijk ben ik bezig met een ingrijpende herziening van het openbare archiefbestel die door alle betrokkenen als te versnipperd en te kleinschalig wordt ervaren. De leidende gedachte hierachter is om deze collecties beter zichtbaar en beter toegankelijk te maken zodat niet alleen professionals hun weg kunnen vinden maar een veel


groter en diverser publiek de schatten in onze collecties kunnen vinden. Ik ben van mening dat DE uitdaging voor archiefbeherende instellingen de komende jaren is, om dwars door instituties en collecties heen, informatie beter toegankelijk te maken. Dat is ondenkbaar zonder ICT. Ik hoop dat het IIAV deze uitdaging wil oppakken. En ik hoop ook dat het IIAV met mij mee wil denken over de toekomst van het archiefbestel en wellicht een rol wil spelen in de discussies die het komende voorjaar hierover worden gevoerd.


03a - Willemsen Toespraak door staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op het najaarscongres van het Nederlands Genootschap voor Sociale Zekerheid op 23 november 2000 in Den Haag. Het is niet de gemakkelijkste vraag die u stelt aan de sprekers op uw congres: zullen we over honderd jaar nog wel een stelsel van sociale zekerheid kennen? Ik neem aan dat u van mij niet verwacht dat ik antwoord met een eenvoudig 'ja' of 'nee'. Want als ik één ding de afgelopen jaren heb geleerd, dan is het dat eenvoudige antwoorden op vragen over de sociale zekerheid helaas uiterst zelden kunnen worden gegeven. Ik veroorloof mij dus een wat langere beschouwing. Daarbij neem ik u om te beginnen mee naar de wieg van de sociale verzekeringen in Nederland. In die wieg ligt in 1901 de Ongevallenwet; het kind van de liberale minister Lely van Waterstaat, Handel en Nijverheid. Het is geen gemakkelijke geboorte. Aan de invoering van de Ongevallenwet zijn verhitte discussies voorafgegaan. De belangrijkste strijdvraag is -ook in die tijd al - die over de zeggenschap over de uitvoering. Wie voert de Ongevallenwet uit? De overheid of het bedrijfsleven? Lely wil de uitvoering in handen geven van de overheid, de Rijksverzekeringsbank. Dit voorstel kan geen genade vinden in de ogen van de Kamer. Onder aanvoering van de antirevolutionair Kuyper, die zeer hecht aan het beginsel van 'soevereiniteit in eigen kring', verzet de Kamer zich tegen een monopoliepositie van het rijk bij de uitvoering van de wet. Kuyper wil - ik citeer: 'in de woestijn van deze centralisatie, welke de Regering voorstelt, althans eene kleine privaatrechtelijke oase behouden'. Die oase van Kuyper zou de mogelijkheid van risico-overdracht door de werkgever aan bedrijfsverenigingen in moeten houden. De regering houdt echter voet bij stuk. Het wetsontwerp van Lely komt ongeschonden door de Tweede Kamer. Maar in de Eerste Kamer blijkt de oppositie tegen te grote staatsbemoeienis een niet te nemen barrière. De Senaat verwerpt het wetsvoorstel op 1 juni 1900 met 29 tegen 20 stemmen. Drie weken later komt Lely met een aangepast wetsontwerp. Daarin biedt hij ruimte voor particulier initiatief. Als werkgevers dat willen, kunnen ze zelf het ziekterisico dragen of dat herverzekeren. Maar zowel de beoordeling van het recht op een uitkering als de uitbetaling van de uitkering blijven in het publieke domein, bij de Rijksverzekeringsbank. Ondanks enig gemor in sociaal-democratische en in liberale kring, komt het voorstel nu ongeschonden door het parlement. Maar daarmee is - helaas - de discussie over de rolverdeling tussen overheid en sociale partners niet definitief beslist. Vooral de confessionele partijen blijven vurig pleiten voor grotere invloed van de sociale partners op de sociale verzekeringen. Die zeggenschapsdiscussie leidt niet zelden tot vertraging bij het invoeren van socialeverzekeringswetten. Met als dieptepunt de invoering van de Ziektewet. Die wordt in 1913 door het parlement aanvaard, maar kan pas worden ingevoerd in 1930; zeventien jaar later. In de eerste helft van de vorige eeuw is er een lappendeken van uitvoeringsorganisaties ontstaan. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog zien we dat vijf ziekte- en ongevallenwetten worden uitgevoerd door de Rijksverzekeringsbank, Raden van Arbeid, de Vereeniging Zeerisico en de bedrijfsverenigingen. De uitvoering is in de loop der jaren verschoven van centraal naar decentraal en van overheid naar sociale partners. De georganiseerde werkgevers en werknemers hebben in 1950 al een stevige voet tussen de deur bij de uitvoering van de sociale verzekeringen. In de tweede helft van de vorige eeuw is de sociale zekerheid voortdurend onderwerp van gesprek en studie. Maar grote veranderingen blijven in die tijd achterwege. In 1948 stelt de commissie-Van Rhijn voor de uitvoering van de sociale verzekeringen op te dragen aan bedrijfsverenigingen. De discussie over de voorstellen van Van Rhijn spitst zich toe op de vraag of er een Centraal of een Gemeenschappelijk Administratiekantoor moet komen. Het Centraal kantoor is een overheidskantoor, waaraan de bedrijfsverenigingen hun administratie verplicht uit moeten besteden. Een Gemeenschappelijk Administratiekantoor voert de administratie uit van de georganiseerde werkgevers en werknemers. De politiek kiest na twee jaar discussie voor dat laatste. Met de Organisatiewet


Sociale Verzekeringen 1952 komt niet alleen de uitvoering van de werknemersverzekeringen, maar ook het toezicht daarop vrijwel geheel in handen van de sociale partners. Die structuur houdt in hoofdlijnen stand tot tegen het einde van de vorige eeuw. Pas na de stelselherziening van 1987 ontstaat er Kamerbrede politieke ongerustheid als blijkt dat de voorgenomen bezuinigingen in de praktijk niet worden gehaald. In tegendeel: ondanks de verlaging van de uitkeringen, blijven de uitgaven voor de sociale zekerheid na 1987 onrustbarend stijgen. Als de Rekenkamer in 1992 vaststelt dat het toezicht op de uitvoering van de sociale verzekeringen ernstig te wensen overlaat, is voor de Kamer het moment aangebroken een diepgaand onderzoek in te laten stellen in de vorm van een parlementaire enquête onder leiding van Buurmeijer. In 1993 brengt de Commissie-Buurmeijer verslag uit van haar bevindingen. Het rapport van de commissie wordt unaniem door de Tweede Kamer onderschreven. De kritiek van Buurmeijer op het socialezekerheidsstelsel is niet mals. De verhoudingen binnen het systeem zijn uit balans geraakt. Er is sprake van gemeenschappelijke belangen van werkgevers, werknemers en uitvoerders om mensen een goede afvloeiingsregeling te bezorgen. De bedrijfsverenigingen houden zich vooral bezig met het verstrekken van de juiste uitkeringen. Voor de andere taak, beperken van de instroom en bevorderen van de uitstroom, is nauwelijks aandacht. De instrumenten daarvoor worden amper gebruikt. De GMD slaagt er niet in haar poortwachtersfunctie waar te maken. Er is geen controle op de keuringen. En van reïntegratie komt nauwelijks iets terecht. Het sombere beeld dat de commissie schetst, mondt uit in een reeks aanbevelingen. Het stelsel moet op een aantal punten ingrijpend worden gewijzigd. In zijn rapport formuleert Buurmeijer vier uitgangspunten voor een modern en duurzaam stelsel van sociale zekerheid. Activering door sterker het accent te leggen op preventie en reïntegratie. Regionale uitvoering. Geen invloed meer van werkgevers en werknemers op individuele gevalsbehandeling. Onafhankelijk toezicht. Een belangrijk deel van het gedachtegoed van Buurmeijer wordt verwezenlijkt in de Organisatiewet sociale verzekeringen van 1995. Beleid en uitvoering worden gescheiden en er komt onafhankelijk toezicht. Daarnaast worden werkgevers langs verschillende wegen geprikkeld om instroom in ziekte en arbeidsongeschiktheid tegen te gaan, de arbeidsomstandigheden te verbeteren en de uitstroom uit de sociale verzekeringen te bevorderen. Denk aan de geprivatiseerde ziektewet, de nieuwe Arbeidsomstandighedenwet, de premiedifferentiatie in de WAO en de Wet op de reïntegratie arbeidsgehandicapten. De Organisatiewet van 1995 luidt de overgangsfase in naar een totaal vernieuwde uitvoering. Voor de uitvoeringswereld is in 1995 vooral de scheiding tussen bestuur en uitvoering, de ontvlechting, van betekenis. De uitvoering van de werknemersverzekeringen moet worden opgedragen aan onafhankelijke uitvoeringsinstellingen. Er mogen geen personele banden meer bestaan tussen bedrijfsverenigingen, die door werkgevers en werknemers worden bestuurd, en uitvoeringsinstellingen. Er moet een zakelijke relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer komen. Na de enquête-Buurmeijer bestaat er bij de meeste partijen een vage notie dat er marktwerking in de uitvoering moet komen. Maar de belangrijke vraag hoe ver die marktwerking moet gaan, is toen niet beantwoord. In het regeerakkoord van 1998 hebben de coalitiepartners gekozen voor een politiek compromis. De uitvoeringsinstellingen zouden worden geprivatiseerd. Maar de beoordeling van het recht op een uitkering zou in publieke handen blijven. In feite ging het dus om een halve privatisering. Immers, meer dan veertig procent van het personeel van de uitvoeringsinstellingen was betrokken bij het vaststellen van het recht op een uitkering. De uitvoeringsinstellingen wezen erop dat de voorgestelde splitsing van taken tot onwerkbare verhoudingen zou leiden. Dossiers zouden voortdurend heen en weer geschoven moeten worden en niemand zou echt de eindverantwoordelijkheid dragen. Ik kon niet anders dan concluderen dat die kritiek hout sneed. De structuur was in dat kabinetsvoorstel te hybride. De dagelijkse werkprocessen zouden te zeer verstoord raken. Voor mij was duidelijk: zo ging het dus niet. Dus moesten we in het voorjaar van 1999 voor de beoordeling van het recht op een uitkering een duidelijke keuze maken: geheel privaat of geheel publiek. We hebben uiteindelijk gekozen voor een volledig


publieke beoordeling van het recht op een uitkering. Waarom de keuze voor een publieke uitvoering? Ten eerste omdat het gaat om uitgesproken publieke taken. Als je die privaat laat uitvoeren, moetje er echt zeker van zijn dat privatisering een superieure keuze is. En daar was ik in dit geval niet zeker van. Het zou bijvoorbeeld moeilijk zijn geworden de schijn te vermijden van verstrengeling van private naast publieke belangen bij de keuring van arbeidsongeschikten. Denk aan verzekeraars die hun private arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben gekoppeld aan de publieke WAO-verzekering. En ik vond het ook moeilijk me voor te stellen dat die verzekeraars dertig miljard aan collectief premiegeld op zouden gaan halen bij de bedrijven waarmee ze commerciële banden hebben. Immers, de instantie die WAO- en WW-premies int, moet hard op kunnen treden tegen een onwillige premiebetaler. Bovendien was al snel duidelijk dat private bedrijven die belangstelling toonden voor de uitvoeringsinstellingen die uvi's vooral zagen als instrument om nieuwe markten voor financiële dienstverlening aan te boren. Dat mag van mij, maar ons gaat het er natuurlijk om zoveel mogelijk mensen weer aan het werk te krijgen. Ik ben uiteindelijk tot de slotsom gekomen dat we zoveel extra bureaucratische regels hadden moeten inbouwen dat privatisering bijna onvermijdelijk op een drama zou zijn uitgelopen. En ik weet dat veel verzekeringsmaatschappijen stiekem opgelucht adem hebben gehaald toen duidelijk werd dat het die kant niet op zou gaan. De nieuwe uitvoeringsstructuur biedt grote bestuurlijke en organisatorische voordelen. De vijf uitvoeringsinstellingen worden samengevoegd in het Uitvoeringsinstituut Werknernersverzekeringen, het UWV. Het Lisv - dat zich overigens uitstekend van zijn taken heeft gekweten - verdwijnt en gaat op in het UWV. Het Ctsv fuseert met mijn directie toezicht tot een departementale inspectie die integraal en onafhankelijk toezicht gaat houden op het hele terrein van de sociale zekerheid. Het aantal zelfstandige bestuursorganen in de sociale zekerheid wordt teruggebracht van negen tot drie: het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen, de Sociale verzekeringsbank en de Centra voor Werk in Inkomen. Er komen kortere communicatielijnen, een eenvoudigere structuur, een duidelijkere verantwoordingsstructuur. De publieke verantwoordelijkheid voor de uitvoering kan beter worden waargemaakt. En de uitvoering zit niet langer in een schemergebied tussen markt en overheid waar de eindverantwoordelijkheid niet duidelijk is vastgelegd. De sociale partners maken niet langer deel uit van de besturen van de uitvoeringsorganen. Daar hebben we een stevig conflict over gehad. Maar ik ben ervan overtuigd dat we uiteindelijk de juiste oplossing hebben gevonden. De uitvoering is een complexe taak, die in het algemeen belang moet worden uitgevoerd. Het bestuur van dit soort organisaties is geen logische plek voor belangenbehartigers. Wel is het goed dat sociale partners hun betrokkenheid bij de uitvoering van de werknemersverzekeringen in adviserende zin kunnen waarmaken. Daarom hebben we de Raad voor Werk en Inkomen in het leven geroepen, die over een breed scala aan onderwerpen gaat adviseren. Bij de toewijzing van reïntegratiebudgetten krijgt de RWI een belangrijke rol. We hebben de publieke taken bij de uitvoering dus glashelder en werkbaar afgebakend. Dat neemt niet weg dat de nieuwe uitvoeringsstructuur per saldo een forse privatiseringsoperatie inhoudt. We maken immers niets publiek wat nu al niet publiek is. Wel privatiseren we de hele reïntegratiemarkt. De monopoliepositie van Arbeidsvoorziening verdwijnt. Bedrijven kunnen voor een periode van vijf jaar zelf gaan bepalen aan wie ze de reïntegratie van hun werknemers of ex-werknemers toevertrouwen. Het bedrijfsleven kan dus straks op het gebied van ziekte en arbeidsongeschiktheid het roer voor een groot deel zelf in de hand houden. Dank zij de premiedifferentiatie in de WAO kan een werkgever eigen risicodrager worden en zelf de verantwoordelijkheid nemen voor de kosten van de eerste zes jaar van ziekte en arbeidsongeschiktheid. Ook bedrijven die geen eigen risicodrager zijn, betalen de rekening voor de eerste zes jaar grotendeels zelf. De nieuwe uitvoeringsstructuur biedt het bedrijfsleven dus de mogelijkheid om ook de reïntegratie volledig voor zijn verantwoording te nemen. Tot slot nog een bespiegeling over de toekomst. Het is zonneklaar dat de beheersing van de WAO de grootste uitdaging is op het gebied van de sociale zekerheid. Ook al is het verschil met andere landen in de afgelopen jaren geslonken, Nederland is in internationaal opzicht nog steeds


koploper op het gebied van de arbeidsongeschiktheid. Enkele verschillen met het buitenland vallen op. De toetredingsdrempels zijn in ons land relatief laag. Anders dan in andere landen, kent onze WAO geen minimumverzekeringstermijn voor het ontstaan van het recht op een uitkering. In Duitsland bijvoorbeeld kennen ze een periode van vijfjaar. Ook komen Nederlanders al met een zeer laag arbeidsongeschiktheidspercentage in aanmerking voor een uitkering. Dat is in andere landen slechts in beperkte mate het geval. De wettelijke uitkeringshoogte is in Nederland na de ingrepen van de jaren tachtig en negentig niet meer bijzonder hoog. Deze ingrepen zijn echter vrijwel geheel gecompenseerd in CAO's en pensioenregelingen. Het bovenwettelijke traject beslaat nu ongeveer dertig procent van de wettelijke uitkeringen en betalingen. Degenen die voor een cappucino-model pleiten, realiseren zich kennelijk niet dat dit model al lang bestaat. Door de bovenwettelijke voorzieningen merken veel werknemers pas na twee jaar ziekte en arbeidsongeschiktheid iets in de portemonnee. De financiële prikkels komen pas op het moment dat de kansen op reïntegratie sterk gaan afnemen. In het buitenland treffen we dit verschijnsel in veel mindere mate aan. De druk op ons WAO-stelsel is op dit moment groot. Tussen 1998 en dit jaar dreigt het aantal aanvragen met 45% te stijgen. Ik heb daarom in deze kabinetsperiode veel beleid ontwikkeld om aan die druk op de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen het hoofd te bieden. Ten eerste is de hervorming van de uitvoeringsstructuur tot een robuust en evenwichtig stelsel van groot belang. Ik heb u daarover zojuist al het nodige verteld. Het feit dat er voor het eerst sinds vele jaren een duidelijk toekomstperspectief ligt, zal ongetwijfeld vruchten afwerpen. In de tweede plaats moet er zorgvuldiger en strikter worden gekeurd. Vooral mensen met psychische klachten worden te gemakkelijk volledig afgekeurd, terwijl ze zelf vaak het gevoel hebben nog wel degelijk veel te kunnen. Hoewel de uitvoering kampt met een gebrek aan menskracht, lijken de eerste tekenen van verbetering zich toch aan te dienen. Het aantal mensen dat tot de WAO wordt toegelaten of volledig wordt afgekeurd, lijkt licht af te nemen. Midden volgend jaar krijgen de uitvoeringsinstellingen de beschikking over een sterk verbeterd systeem voor het beoordelen van het recht op een WAO-uitkering. Dit systeem bevat twee uitermate belangwekkende vernieuwingen. Ten eerste zal de verzekeringsarts worden gevraagd psychische klachten nauwkeuriger te ontleden en explicieter in kaart te brengen. Het wordt daardoor voor de arbeidsdeskundige gemakkelijker vast te stellen welk werk mensen met psychische klachten nog wel kunnen doen. De artsen en arbeidsdeskundigen zullen daar ook beter voor worden opgeleid. Het aantal volledige afkeuringen zal hierdoor vermoedelijk afnemen. Ook de tweede innovatie is van verstrekkend belang. Het Lisv streeft ernaar volgend jaar juli alle verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen te hebben aangesloten op een geautomatiseerd informatiesysteem. Hierdoor wordt het mogelijk om per districtskantoor en zelfs per verzekeringsarts en arbeidsdeskundige zicht te krijgen op de keuringsresultaten. Dit biedt twee belangrijke mogelijkheden. Ten eerste wordt het mogelijk een verfijnd systeem van benchmarking te ontwikkelen. De deskundigen kunnen beter op hun werkwijze en resultaten worden aangesproken. Ten tweede wordt het beter mogelijk om verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen feedback te geven op hun verrichtingen. Het informatiesysteem kan dus zeer nuttig zijn op het gebied van bijscholing. Ik ben ervan overtuigd dat beide mogelijkheden tot terugdringing van het beroep op de WAO kunnen bijdragen. Nu concluderen de keuringsprofessionals in geval van twijfel vaak dat er sprake is van volledige arbeidsongeschiktheid, zonder onderzoek naar de resterende mogelijkheid tot functioneren. Ten derde ben ik er zeker van dat we met de introductie van financiële prikkels voor werkgevers in combinatie met de privatisering van de reïntegratiemarkt positieve resultaten zullen boeken. Die markt is nu nog erg pril. Werkgevers aarzelen nog om veel geld te besteden aan reïntegratie. Tegelijkertijd zijn ook de producten van arbo-diensten en reïntegratiebedrijven nog weinig overtuigend. Dat is ook geen wonder. Tientallen jaren lang zijn de problemen rond ziekte en arbeidsongeschiktheid op de collectiviteit afgewenteld. Het kost gewoon tijd voordat prikkels het beoogde effect sorteren en alle neuzen de goed kant op wijzen. Tenslotte wijs ik op het


wetsvoorstel dat ik heb ingediend om de gang van zaken in het eerste ziektejaar te verbeteren. In het eerste ziektejaar moet eerder worden ingegrepen en de samenwerking tussen arbo-diensten en uitvoeringsinstellingen moet worden verbeterd. Belangrijk is ook dat het moment van de keuring wordt geflexibiliseerd. Werkgevers en werknemers kunnen vragen om uitstel van de keuring. Maar ze kunnen daar ook toe worden gedwongen als blijkt dat ze niets hebben gedaan om werkhervatting te bevorderen. Daarmee wordt het automatisme uit de overgang van ziekte naar WAO gehaald. Er wordt gebeurt dus al veel. Niettemin heeft het kabinet het nuttig geoordeeld een commissie te vragen de arbeidsongeschiktheid aan een nauwlettend en kritisch onderzoek te onderwerpen. Dat doen we niet voor niets. Kijkend naar de WAO op langere termijn, ben ik niet geheel vervuld van zorgeloosheid. Het Centraal Planbureau heeft voorgerekend dat - vooral door de vergrijzende beroepsbevolking - het aantal arbeidsongeschikten toeneemt tot 1,25 miljoen in 2020. Ook als percentage van de beroepsbevolking dreigt de WAO weer te gaan stijgen. En de WRR heeft het kabinet voorgehouden dat ziekte en arbeidsongeschiktheid hét grote struikelblok vormen voor de noodzakelijke toename van de arbeidsparticipatie in de komende decennia. Positief vind ik in dit licht dat ook bij de vakbeweging de bereidheid blijkt te groeien om meer fundamenteel naar de WAO te kijken. Zo vind ik het opmerkelijk dat FNV-Bondgenoten bij de uitzend-cao na wil denken over scherpere financiële prikkels in het eerste ziektejaar. Nog opmerkelijker vind ik het WAO-plan dat het CNV onlangs heeft gepresenteerd. Het CNV wil nog slechts de mensen die om zware medische redenen volledig worden afgekeurd toelaten tot de WAO. Dan hebben we het over veertig procent van de mensen die nu voor WAO in aanmerking komen. De mensen die niet aan het criterium van het CNV voldoen, krijgen vervolgens een tijdelijke werkloosheidsuitkering en worden intensief begeleid naar werk. Zonder twijfel zal de commissie-Donner dit plan in haar overwegingen betrekken. Tot slot. Ik ben niet zo overmoedig dat ik mij waag aan een voorspelling over de sociale zekerheid in het jaar 2010. Wel wil ik met u 'back to the future' gaan. Wie de huidige hervorming van de uitvoeringsstructuur met historisch besef beschouwt, moet vaststellen dat SUWI in feite een gemoderniseerde variant is van de Ongevallenwet van de liberaal Lely. U begrijpt dat mij dat als liberaal afkomstig uit een confessioneel nest zeer aanspreekt. Ik ben ervan overtuigd dat voor deze uitvoeringsstructuur een betere toekomst is weggelegd dan voor de plannen van Lely destijds. De politiek zal niet opnieuw toestaan dat de uitvoering van de sociale zekerheid in handen van deelbelangen wordt gelegd. We krijgen nu een stabiel stelsel met een heldere verantwoordelijkheidsverdeling tussen publieke en private partijen. De politieke verantwoordelijkheid wordt versterkt. Dat betekent ook dat de politiek zich niet meer achter de uitvoering kan verschuilen. En ook dat is winst.


03b – Willemsen Toespraak door staatssecretaris A.E. Verstand-Bogaert van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op het congres 'Arbeitsmarktpolitik im Zentrum Europas ein Ländervergleich' op 14 december 2000 in Düsseldorf. Allereerst wil ik het Ministerium für Arbeit und Soziales, Qualifikation und Technologie des Landes Nordrhein-Westfalen prijzen omdat het dit congres over 'Arbeitsmarktpolitik im Zentrum Europas' heeft georganiseerd. Het is goed dat wij in Europa van elkaar weten waar we mee bezig zijn. Daardoor kunnen we van elkaar leren. Dat is belangrijk, zeker als het gaat om aan elkaar grenzende landen en regio's. Ik zal voor u de hoofdlijnen van bet Nederlandse arbeidsmarktbeleid schetsen. Daarbij gaat het mij er vooral om u deelgenoot te maken van mijn visie op de toekomst van de Nederlandse arbeidsmarkt. En op het beleid dat we de komende jaren moeten voeren. We hebben in Nederland al sinds enkele jaren geen werkloosheid van betekenis meer. In tegendeel, in vrijwel alle sectoren is sprake van gebrek aan personeel. En toch blijven er groepen in de samenleving die niet of maar moeizaam aan het werk komen. Juist in deze tijd van een bloeiende economie en groeiende werkgelegenheid, zijn de tekortkomingen van de Nederlandse arbeidsmarkt pijnlijk zichtbaar geworden. Ik noem vijf groepen die moeite hebben zich te handhaven of een plek te vinden op de arbeidsmarkt. Van de mensen die boven de 50 zijn werkt een veel te klein aantal. Allochtonen weten de weg naar werk veel moeilijker te vinden dan autochtonen. Mensen met een handicap slagen er zelden in werk te vinden. En voor de mensen met de laagste opleiding biedt de arbeidsmarkt nog weinig echte zekerheid. En dan de groep waar ik het vandaag met u over wil hebben: de vrouwen. Zowel vrouwen die willen herintreden als vrouwen die werk en zorg willen combineren, hebben het niet gemakkelijk op onze arbeidsmarkt. Dat is jammer, al die energie en al dat talent die niet genoeg worden benut. Ik vind het een belangrijke opgave om dat te verbeteren. Dat is sociaal natuurlijk van belang. Werk biedt mensen de beste garantie voor betrokkenheid bij de samenleving, de beste kansen op persoonlijke ontplooiing. Maar het is ook economisch noodzakelijk dat meer vrouwen werken. In een samenleving die vergrijst en ontgroent, hebben we die vrouwen op de arbeidsmarkt hard nodig. De regering is daar al van overtuigd. En gelukkig groeit ook in bedrijven en instellingen het besef dat ze niet meer buiten vrouwelijk talent kunnen. Ik citeer: "De manager van de 21e eeuw is geen man, maar een vrouw. De nieuwe manager koppelt besluitvaardigheid aan luistervaardigheid. Hardheid maakt plaats voor sensitiviteit. Het gaat in de 21e eeuw eerder om vrouwelijke dan om mannelijke eigenschappen." Dit zijn niet de woorden van een vrouwelijke voorvechter van gelijke rechten. De uitspraak is van topman Cees van der Hoeven van de multinationale onderneming Ahold, de op twee na grootste supermarkt ter wereld. Ik ben het eens met Van der Hoeven: Met vrouwelijk talent haal ie als bedrijf onmisbare capaciteiten en waarden in huis. Vrouwelijk talent om betere bedrijfsresultaten te boeken. Daar gaat het steeds vaker om. Het aantal vrouwen in topfuncties in het bedrijfsleven groeit de laatste jaren. Maar we zijn er nog lang niet. Aan de top van de grote bedrijven en instellingen treffen we op elke vijfentwintig mannen


slechts één vrouw. In overleg met werkgevers en vakbeweging proberen we dat te verbeteren. Vrouwen zijn nog bezig met een inhaalslag op de arbeidsmarkt. Maar die maken ze wel in een flink tempo. In 1983 werkte in Nederland ongeveer 35% van de vrouwen. Vorig jaar was dat al 5 1%. Veel van die vrouwen hebben een kleine deeltijdbaan hetgeen economische zelfstandigheid in de weg staat. Ons doel is dat in 2010 65% van de vrouwen werkt in banen van meer dan 12 uur. Een groot deel van de vrouwen zouden graag meer uren willen werken, terwijl veel mannen met een volledige baan juist minder zouden willen werken. En er is een enorm potentieel aan vrouwen die op zijn gehouden met werken om zich aan zorgtaken te wijden, maar die inmiddels weer zover zijn dat ze willen herintreden. Bedrijven en instellingen kunnen putten uit dat potentieel. Maar ze zullen dan vaak wel her- of bijscholing aan moeten bieden. Dat gebeurt nog onvoldoende. Wat doet het Nederlandse kabinet om te bevorderen dat er meer vrouwen kunnen werken? Voor laagopgeleide vrouwen is het vaak financieel niet aantrekkelijk om te gaan werken. Daarom verlagen we volgend jaar de belastingtarieven en komt er een arbeidskorting en een combinatiekorting. De arbeidskorting houdt in dat werkenden een bedrag in mindering mogen brengen op de hoeveelheid belasting die men moet betalen. Met de combinatiekorting willen we, zoals het woord al aangeeft, de combinatie van arbeid en zorg stimuleren. Als men meer dan 3938 Euro per jaar verdient en kinderen onder de 12 jaar heeft, kan per werkende ouder een bedrag van 138 Euro op de belastingafdracht in mindering gebracht worden. Daardoor wordt het volgend jaar voor vrouwen een stuk meer lonend om zich wel op de arbeidsmarkt te begeven. Maar het gaat niet alleen om geld. Vrouwen en mannen zullen arbeid en zorg evenwichtiger moeten verdelen. Te vaak zien we nog dat de man fulltime time werkt en de vrouw haar zorgtaken combineert met een deeltijdbaan. Of dat vrouwen na het krijgen van het eerste kind ophouden met werken. Vooral vrouwen met lagere opleidingen even hun baan op. Dit heeft te maken met een complex van factoren, zoals traditionele rolopvattingen, kwaliteit van het werk en beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen. We zien dat goedopgeleide vrouwen het krijgen van het eerste kind steeds langer uitstellen. En in een aantal gevallen komt van dat uitstel afstel. In Nederland worden meer vrouwen van boven de dertig voor het eerst moeder dan vrouwen die jonger zijn dan dertig. Duitsland volgt ons op de voet. België komt op de laatste plaats van de drie landen waarover we vandaag spreken. Hoe sterker het kindertal terugloopt, hoe groter het probleem in de jaren 2025 tot 2050. In die jaren moeten de kinderen van nu zorgen voor de welvaart in die tijd. De sociale voorzieningen, de gezondheidszorg, de pensioenen en uitkeringen. En wie denkt dat de grote gezinnen van de immigranten uitkomst bieden, komt bedrogen uit. In Nederland zien we dat immigranten zich wat betreft het kindertal snel aanpassen aan hun nieuwe omgeving. Het gemiddeld aantal kinderen van allochtonen blijkt binnen korte tijd terug te lopen tot het aantal dat in Nederland onder de autochtone bevolking gangbaar is. Laat er geen misverstand over ontstaan. De vrijheid om zelf te bepalen wanneer en hoeveel kinderen gewenst zijn, is een essentieel recht. Maar we mogen evenmin de ogen sluiten voor de effecten van de maatschappelijke druk om tussen het 25e en 40e jaar carrière te moeten maken.


En de effecten van tekortschietende voorzieningen, zoals te weinig kinderopvang. We ontkomen er dus niet aan met kracht te bevorderen dat veel meer mensen betaald werk kunnen combineren met zorgtaken. Dat is naast een emancipatoire ook een dwingende demografische noodzaak. Daarom moeten we werken voor vrouwen aantrekkelijker, lonender en gemakkelijker maken. Aantrekkelijker, door te investeren in opleidingen voor interessant werk. Ook in de bedrijven. Leren en werken niet meer na, maar naast elkaar. Lonender, onder meer door de fiscale voorzieningen die ik zojuist al noemde. Gemakkelijker, door onze samenleving zo in te richten dat zorgtaken en werken hand in hand kunnen gaan; voor mannen en voor vrouwen. Met dat laatste hebben we veel te laat een begin gemaakt, vind ik. We hebben in Nederland verlofregelingen en kinderopvang veel te lang nauwelijks serieus genomen. Met als gevolg dat we nu een forse inhaalslag moeten maken. In deze kabinetsperiode verdubbelen we het aantal kinderopvangplaatsen. Hoe stel ik mij een samenleving voor waarin vrouwen een gelijkwaardige plaats innemen op de arbeidsmarkt? Ik denk dat zo'n samenleving wordt gedragen door 3 pijlers: zelf zorgen, uitbesteden en een betere dagindeling. En met het belangrijke uitgangspunt dat mensen moeten kunnen kiezen. Ik wil deze 3 pijlers even kort toelichten. Te beginnen met het thema dagindeling. Tot voor een paarjaar geleden was het in Nederland nagenoeg onmogelijk om na 6 uur boodschappen te doen, op het gemeentehuis zaken te regelen of 's morgens vroeg bij de kinderopvang terecht te kunnen. Voor mensen die arbeid en zorg combineren zijn dat frustrerende ervaringen. Daar proberen we op experimentele basis verandering in te brengen. Bijvoorbeeld door schooltijden, kinderopvang, publieke dienstverlening, vrijetijdsvoorzieningen, openingstijden van winkels beter af te stemmen op werktijden. In deze kabinetsperiode hebben we in Nederland 60 miljoen gulden uitgetrokken voor experimenten die het combineren van arbeid en zorg gemakkelijker maken. Waarbij gezegd moet worden dat de verruiming van de winkeltijden onder het vorige kabinet voor veel mensen al een hele verbetering was. Dan de pijler: uitbesteden. Zoals gezegd. We geven een belangrijke impuls aan de kinderopvang. Van een andere orde, maar vaak van belang is de persoonlijke dienstverlening. De vraag naar persoonlijke dienstverlening groeit en het kabinet wil de komende jaren de randvoorwaarden scheppen om te stimuleren dat persoonlijke dienstverlening een nieuwe en volwaardige bedrijfstak wordt. We willen onder andere in Europees verband nagaan of een btw-verlaging, zoals bij andere arbeidsintensieve diensten, een mogelijkheid is om de kostprijs laag te houden. En tot slot: de pijler zelf zorgen. Voor zorg is tijd nodig. Dat willen we bevorderen door regelingen als zorgverlof, calamiteitenverlof, regelingen voor loopbaanonderbreking. We hebben ons voor het zorgverlof laten inspireren door de Duitse regeling. En we verkennen de mogelijkheden voor een regeling voor langdurig zorgverlof waarbij we ons voor de vormgeving zeker ook zullen laten inspireren door de Belgische regeling. Werknemers hebben sinds kort ook het wettelijk recht om als ze dat willen korter of langer te gaan werken. Als dat de bedrijfsbelangen niet schaadt. In het dagelijkse spraakgebruik het recht op


deeltijdwerk genoemd. Wij denken dat het met de introductie van dat recht voor vrouwen en mannen gemakkelijker is om door te blijven werken na het krijgen van kinderen. Het maakt het ook gemakkelijker dat man en vrouw elk een ruime deeltijdbaan vervullen. Voor de concretisenn- van het beleid hechten we in Nederland aan een specifieke verantwoordelijkheidsverdeling We gaan uit van een gedeelde verantwoordelijkheid: overheid, sociale partners en het individu. Vormgeving en invulling kunnen per regeling verschillen. Ik geef u een paar voorbeelden. Een collectief wettelijk recht is bijvoorbeeld het tiendaags zorgverlof De kosten worden gedeeld. Overheid, werkgever, en werknemer nemen ieder ongeveer eenderde voor hun rekening. We hebben ook regelingen die zich specifiek op werkgevers of werknemers richten. Zo is er een fiscale stimuleringsregeling betaald ouderschapsverlof die werkgevers wil stimuleren meer ruimte te bieden voor ouderschapsverlof Werkgevers hoeven minder loonbelasting en premie volksverzekeringen te betalen als zij het loon doorbetalen tijdens het ouderschapsverlof. En de hoop is uiteraard is dat werkgevers meer ouderschapsverlof gaan betalen. Een zelfde stimulerend effect verwachten we van de mogelijkheid om het fiscaal aantrekkelijker te maken voor werknemers om verlof te sparen. En het zal duidelijk zijn. Ook bij fiscale regelingen draagt de overheid haar steentje bij. Wetgeving is altijd nodig en relevant. Het is het instrument bij uitstek om te stimuleren en voorwaarden te scheppen voor wenselijke ontwikkelingen. In de lidstaten van de Europese Unie wordt verschillend gedacht over de mate waarin de overheid de samenleving moet sturen. Nederland deelt met de Scandinavische landen een traditie van stimulerend en voorwaardenscheppend beleid. Wij willen niet naar een nieuwe standaard, maar juist naar meer diversiteit en flexibiliteit. De overheid legt geen nieuw patroon op. De overheid verruimt voortvarend de voorwaarden voor mannen en vrouwen om werk en privé te kunnen combineren. Dat beleid biedt voor Nederland het beste uitzicht op de ambitie zoals die op de Europese raad in Lissabon is geformuleerd voor de Europese Unie: de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld worden die in staat is tot duurzame economische groei met meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang. Het is mijn overtuiging dat die sociale samenhang niet het gevolg is van meer groei en betere banen, maar dat het gaat om een wisselwerking. Naarmate een gemeenschap er beter in slaagt zoveel mogelijk mensen betrokken te houden bij arbeid en andere sociale activiteiten, zal zij economisch betere prestaties leveren. Het is de taak van de overheid de sociale en fysieke infrastructuur te scheppen die een evenwichtige verdeling van arbeid en zorgtaken tussen mannen en vrouwen mogelijk maakt. Dat is een investering in de toekomst die naar mijn vaste overtuiging zeer rendabel is.


04a - De Wit Toespraak opening JOS Schiphol; minister Korthals van justitie, dd28/02/01 Inleiding Dames en heren, Het zal u beslist niet zijn ontgaan dat Schiphol de afgelopen jaren explosief is gegroeid. In een tijdschrift las ik dat Schiphol al een metropool zonder inwoners genoemd wordt - een aardige typering. Vorig jaar vlogen bijna 40 miljoen passagiers via de luchthaven, zestig procent meer dan vijf jaar geleden. In 1990 was er 600.000 ton vracht, in 1999 - dus in minder dan tien jaar - verdubbelde dat naar 1,2 miljoen ton vracht. Een onvoorstelbare hoeveelheid, helemaal als ie hoort dat 1920 een goed jaar was met 22 ton vracht. U vraagt zich wellicht af wat de minister van Justitie met dit soort economisch getinte cijfers moet. Enig inzicht in de groei van de luchthaven is nodig als achtergrond voor wat ik hier wil zeggen. Naast de groei van passagiers- en goederenstromen is namelijk ook sprake van een toename van de criminaliteit op de luchthaven. Cijfers over 1920 heb ik niet opgezocht. Maar het zou mij niet verbazen als de toename van de criminaliteit groter is dan die van het aantal vervoerde passagiers en vrachtzendingen. Dat brengt mij tot mijn stelling voor vandaag. Voor mij is duidelijk dat de rechtshandhaving op Schiphol gelijke tred moet houden met de groei van Schiphol. Op Schiphol zijn steeds meer mensen bij elkaar op een relatief kleine oppervlakte en dat schept mogelijkheden voor malafide figuren. Daarnaast kan de enorme goederenstroom aantrekkingskracht uitoefenen op criminelen. We moeten er voor waken dat zij zich niet als een kind in de snoepwinkel wanen. Van belang is dus dat overheid en bedrijfsleven maatregelen nemen om op Schiphol de rechtshandhaving te waarborgen. De opening hier vandaag van het kantoor Justitie op Schiphol - kortweg JOS - is er een van. Ik ga zo ook in op een aantal andere maatregelen. Ik wil echter nu reeds benadrukken dat het succes van deze initiatieven ook afhankelijk is van de inspanningen van het bedrijfsleven. Zonder hun medewerking, of laat ik concreter zijn zonder uw medewerking, houden we Schiphol niet blijvend veilig voor passagier en vervoerder. Ook op dit aspect kom ik zo nog terug, maar ik kan nu al opmerken dat ik positieve signalen van de zijde van het bedrijfsleven heb vernomen en dat verheugt me. Ik ben hoopvol gestemd, maar als Rotterdammer blijf ik natuurlijk bij het adagium: geen woorden maar daden. Maatregelen Wat doet de overheid nu om de rechtshandhaving gelijke tred te laten houden met de groei van Schiphol. Ik wil hier enkele maatregelen noemen. In de eerste plaats heeft afgelopen maand zowel bij de algemene politiedienst als bij de recherchedienst van de Marechaussee op Schiphol een forse uitbreiding plaatsgevonden. Een zelfde ontwikkeling is aan de gang bij de douane. Ook deze dienst neemt snel in sterkte toe. Het gaat er niet alleen om dat deze diensten kwantitatief groeien.


Ook werken we aan de verbetering van de aanpak van de criminaliteit, de kwalitatieve kant. Daarom zetten we capaciteit in om beter zicht te krijgen op de kwetsbare plekken op de luchthaven. Daarbij moet u niet alleen denken aan bepaalde locaties op het luchthaventerrein. Van minstens even groot belang is dat beter zicht wordt verkregen op de normale, logistieke processen op de luchthaven en de risico's die zich daarbij voordoen. Processen als de vrachten bagageafhandeling kunnen, u kunt zich dat voorstellen, door criminelen worden misbruikt. Overheid en bedrijfsleven zullen moeten investeren om er achter te komen hoe dit misbruik plaatsvindt en wat er aan gedaan kan worden. Het kernteam Randstad Noord en Midden, een samenwerkingsverband tussen een aantal regionale politiekorpsen, de Marechaussee, de douane en de FIOD, verricht juist in dit opzicht belangrijk werk. Het zal namelijk leiden tot een betere zicht op de risicovolle plekken. Maar veel belangrijker is dat het kerntearn ook zal komen met aanbevelingen. Aanbevelingen die ertoe moeten leiden dat met name in de preventieve sfeer effectieve maatregelen kunnen worden getroffen. Ik reken het tot mijn taak er toezicht op te houden dat de aanbevelingen daadwerkelijk een vervolg krijgen. Een tweede maatregel van overheidszijde vormt de oprichting van het integriteitsplatforin Schiphol. Dit platform komt niet geheel toevallig vandaag voor de eerste keer bij elkaar. Ik heb het genoegen straks het eerste half uur van de eerste vergadering van het platform te mogen bijwonen. Daarna gaat men echt aan de slag. In het platform zijn overheidsinstanties en een aantal op Schiphol opererende bedrijven vertegenwoordigd. Doel is om door een gezamenlijke aanpak van overheid en bedrijfsleven de criminaliteit beter te bestrijden. Ik wil hier benadrukken dat deze samenwerking gegrondvest moet worden op het uitgangspunt dat van bedrijven verwacht mag worden dat ze zelf voldoende maatregelen treffen om criminaliteit te voorkomen. Die verantwoordelijkheid wil ik hier nog eens benadrukken. Om het maar eens kernachtig te zeggen. Ik denk dat anders dweilen met de kraan open wordt. Ik kom toe aan de derde maatregel: de toegangscontrole. Zowel voor de bestrijding van de criminaliteit in het algemeen als voor de beveiliging van de burgerluchtvaart in het bijzonder is een goede toegangscontrole controle van groot belang. Het bewaken van de toegangscontrole verdient in nauwe samenwerking met de beheerder van het gebied, voor de insiders A.A.S. genoemd, voortdurend aandacht. Op dit punt blijft alertheid geboden. En de laatste activiteit is datgene waarvoor we hier vandaag bijeen zijn: de oprichting van een kantoor van Justitie op Schiphol. Iedereen kent inmiddels Justitie in de Buurt. Op die manier wordt de afstand tussen justitie en de burger verkleint. Dit is trouwens een rijksbrede ontwikkeling. Je ziet dat departementen doen aan wat dan modern heet 'interactieve of participerende beleidsvorming'. Allerhande overheidsinstellingen creëren 'front-offices' om direct contact te kunnen leggen met de burger en bedrijven. Je zou kunnen zeggen dat er steeds beter vorm wordt gegeven aan de gedachte dat de burger er niet is voor de overheid is, maar de overheid voor de burger. En tegelijk is een beweging te zien dat burgers - en ook bedrijven - zich naast hun rechten bewuster worden van hun plichten. Over deze plichten hoort u mij vandaag een aantal opmerkingen maken. Het kantoor van Justitie op Schiphol stelt het Openbaar Ministerie in staat stelt veel directer contacten te onderhouden met allerhande instanties op de luchthaven over de aanpak van criminaliteitsvormen. Voor de Kmar en de douane, de opsporingsinstanties op Schiphol, moet dat een steun in de rug zijn. Ook kan het OM vanuit het JOS sneller en directer reageren op normschendingen door Schiphol-bezoekers. Vooral de veel voorkomende criminaliteit als zakkenrollerij, winkel- en bagagediefstal en auto-inbraken, leent zich goed voor een Lik-op-


stuk-benadering. Ik ga ervan uit dat zo'n benadering de bestrijding van overlastvormen op de luchthaven zeker ten goede komt. Ik ga er hier niet verder op in omdat ik zeker weet dat de Hoofdofficier van Haarlem, dhr. Van Brummen, er straks veel meer over zal vertellen. Tot zover de door de overheid getroffen maatregelen om de criminaliteitsaanpak niet te laten achterblijven bij de groei van Schiphol. Hoe nu verder? Ik gaf net al aan dat het optimale effect van de diverse maatregelen slechts zal worden bereikt als ook de bedrijven op de luchthaven investeren in criminaliteitspreventie. Ik heb hierover wel enige zorg. Veel bedrijven zien beveiliging op dit moment nog te veel als een kostenpost en als een belemmering om de processen binnen een bedrijf snel en efficiënt te laten plaatsvinden. Dat is het naar mijn mening niet terecht. Een goed niveau van beveiliging is naar mijn oordeel een basisvoorwaarde voor bedrijven om te kunnen functioneren en zaken te kunnen doen met anderen. Beveiliging is noodzakelijk om het economisch welvaren van de gehele luchthaven op de lange termijn zeker te stellen. Het zal wel de slechtste dienst zijn die we Schiphol en onszelf kunnen bewijzen als in de toekomst Schiphol bekend zou komen te staan als een broeinest van criminaliteit. Dat zal niet gebeuren. Onze nationale trots zal niet onze nationale schande worden. Maar dan moeten we natuurlijk wel de handen in één slaan. Ik blijf dat benadrukken, Van de overheid mag worden verwacht dat op signalen van bedrijven die hun interne huishouding op orde hebben een serieuze reactie komt. Let wel, dan moeten dat soort signalen wel komen. Het doen van aangifte is zo'n belangrijk signaal. Ik weet dat in de praktijk niet elke aangifte leidt tot een grootschalig opsporingsonderzoek. Daarvoor is helaas niet altijd voldoende capaciteit beschikbaar. Hoewel zoals ik reeds heb aangegeven de opsporingsinstanties op Schiphol zullen uitbreiden, zal die kloof niet eenvoudig te overbruggen zijn. Wel moet worden benadrukt dat aangiften tot een beter inzicht leiden in de criminaliteitsproblemen die spelen op de luchthaven en kan daardoor wel degelijk gerichter actie worden ondernomen. Daar heeft iedereen profijt van. Op een enkele crimineel na dan natuurlijk. Dames en heren, Ik kom tot een afronding. Schiphol is, nu en in de toekomst, gebaat bij een actieve aanpak van criminaliteit. De integriteit van alle processen die plaatsvinden op de luchthaven mag nimmer in het geding komen. Dat vraagt continu om maatregelen van de overheid en van het bedrijfsleven. Zoals eerder gezegd hebben overheid en bedrijfsleven duidelijk eigen verantwoordelijkheden om het criminaliteitsprobleem aan te pakken - ieder moet zijn tent op orde hebben, om het zo maar te zeggen. Maar daar bovenop zal intensiever samengewerkt kunnen en moeten worden tussen overheid en bedrijfsleven. Vandaag zetten we daartoe een grote stap door de opening van het JOS en de formele oprichting van het integriteitsplatform. Dat houdt Schiphol veilig ook in de toekomst. Ik wens u allen een behouden vlucht.


04b- De Wit Correct is niet genoeg; Of.- Waarom ik in een Rolls wil rijden. Inleiding van Secretaris-Generaal van Justitie de heer Borghouts op de themaochtend interne behandeling van klachten, dd 21 feb 2001 Dames en heren, Een paar weken terug las ik iets opmerkelijks. Het stond in de krant, u zult het ook gezien hebben. Het ging om een kwestie waar we jaren niets van gehoord hadden, namelijk de kwestie Aantjes. Ik doel op het bericht dat de historicus De Jong erkent dat hij in 1978 fouten heeft gemaakt in deze zaak, dat hij te kort door de bocht ging bij het presenteren van zijn bevindingen. Dat het 22 jaar heeft geduurd voordat De Jong zoiets zegt, geeft aan hoe moeilijk het is om fouten toe te geven. En dat geldt niet alleen voor personen, dat geldt ook voor organisaties - die immers uit mensen bestaan. U gaat het vandaag met elkaar hebben over klachten en de afhandeling daarvan. Klachten hebben vaak te maken met fouten en fouten hebben weer veel te maken toegeven, met bekennen. En dat is moeilijk, daar bestaat een natuurlijke weerstand tegen. Ik ben geen psycholoog, maar ik kan. me voorstellen dat juist hierdoor het goed afhandelen van klachten zo lastig is. Dit is waarschijnlijk ook de reden waarom mensen een groot onderscheid maken tussen terechte en onterechte klachten. Volgens mij doet dat er voor de overheid niet zoveel toe. Ook een onredelijke burger moet op een correcte wijze te verstaan krijgen dat zijn grieven ongegrond zijn. Onze afdeling publieksvoorlichting [heeft] daar aan de lopende band mee te maken - en toch blijven ze netjes. 'Ik heb een klacht', zei een beller laatst. 'Ik zie de minister van justitie steeds in een mooi pak over Het Plein wandelen. Daar word ik doodziek van, want ik heb geen geld voor een mooi pak en ik kan ook geen beroep doen op de Wet Schuldsanering om een pak te kopen'. We hopen dan maar dat het telefoongesprekje wat opluchting biedt, want veel meer valt er - helaas- niet te doen in zo'n geval. Er zijn talloze klachten waaraan waar we wel iets kunnen doen, maar het nalaten. We hebben het te druk of we weten niet goed wat we kunnen of moeten doen. Het zal u niet verbazen dat ik waarde hecht aan het correct afdoen van klachten, sterker nog ik vind dat er meer moet gebeuren dan dat. Heel kort wil ik aangeven wat ik versta onder correct afdoen en waarom een correcte afdoening in mijn ogen niet genoeg is voor een organisatie die zichzelf serieus neemt. Graag geef ik wat ideeën over hoe we als overheid met klachten zouden kunnen omgaan. Daarbij denk ik aan verschillende strategieën die in geavanceerdheid oplopen. Ik begin even aan de basis. De meest simpele -en volgens sommigen zeer effectieve- vorm om klachten af te doen, is ze te negeren. U weet allemaal dat dat voor ons geen optie is.


Bijna net zo eenvoudig is wat ik maar noem de ad hoc afdoening van klachten - zonder vaste werkwijze, zonder een achterliggend idee over hoe klachten afgedaan dienen te worden. Ook dat station zijn we gepasseerd, er bestaan inmiddels tal van procedures. De volgende stap is een klacht volgens een vooropgezette, uitgedachte procedure af te doen. Je zou dit een correcte afdoening kunnen noemen. Als alles goed gaat en iedereen zich aan de voorschriften houdt, valt er juridisch en procesmatig niets op aan te merken. En toch is dit volgens mij niet genoeg. Het is weliswaar voldoende - het is het minimum wat de burger van ons mag verwachten maar het is niet genoeg. We komen een stap verder als klachten leiden tot aanpassingen. Van de klacht wordt dan wat opgestoken. We gaan proberen zaken te veranderen, om zo de klachten in de toekomst te laten verdwijnen. Het klinkt heel logisch, maar eenvoudig is dit niet. Want is een klacht aanduiding voor een eenmalige misser, of hebben we te maken met structurele problemen? En is er wel voldoende veerkracht, creativiteit en energie om oplossingen te zoeken voor die problemen? En zijn die oplossingen zo slim uitgedacht dat ze niet zelf weer voor nieuwe problemen zorgen? U hoort vandaag meer over dit leerstuk, dat ook bekend staat onder de noemer 'de klacht als gratis advies'. Als we dit stadium bereiken zijn we al heel ver, maar er is volgens mij een nog hogere vorm van klachtafhandeling. Daarbij verhelpt de organisatie niet alleen de klacht en het onderliggende probleem. Nee, het doet het ook nog eens op zo'n goede manier dat het vertrouwen van de klager niet alleen hersteld maar zelfs versterkt is. Een bekend verhaal is de automobilist die in Zwitserland de as breekt van zijn Rolls Royce. Hij belt naar de leverancier en doet zijn beklag. Hij heeft zich een duur merk met goede naam aangeschaft, zoiets zou toch niet mogen gebeuren. Nee meneer, zoiets mag niet gebeuren. Rolls Royce laat met een helikopter het onderdeel plus monteur vanuit Engeland naar de Alpen vliegen en vervangt de kapotte as... kostenloos. Overdreven? Ik weet niet of het overdreven is, maar ik weet wel dat sinds ik dit verhaal hoorde, een Rolls Royce hoog op mijn verlanglijstje staat. Ik dank u.


05a – Godschalk Toespraak door staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bij de opening van het pand van de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen op maandag 5 februari 2001 in Den Haag. Zeven jaren was de vereniging in Rijswijk gevestigd. Dat moeten zeven vette jaren zijn geweest. Niet voor niets bent u uit uw jasje gegroeid. Het is loon naar werken. Dat weet ik uit ervaring. Want als het over pensioenen gaat dan bent u er als de kippen bij om de belangen van de bedrijfstakpensioenfondsen te behartigen. Dikwijls met succes omdat de vereniging uitstekende contacten heeft met sociale partners en politieke partijen. Over lobbyen hoef ik u met andere woorden niets meer te leren. Ik twijfel er niet aan dat u zeer bewust een keuze hebt gemaakt voor een pand in het centrum van Den Haag. Nog dichter bij de Kamer en nog dichter bij het departement, zodat u nog beter uw werk kunt doen en we elkaar nog vaker tegenkomen. Dat laatste is voor mij altijd weer een bijzonder genoegen. Want we zijn zo langzamerhand oude bekenden. Maar dat is niet de enige reden. Een goed pensioenstelsel is van fundamenteel belang voor de samenleving, nu en in de toekomst. Nederland hééft een goed pensioenstelsel met een sterke tweede pijler. Daarin onderscheidt Nederland zich van veel andere landen in de Europese Unie. En dat biedt voordelen, zoals een duidelijke verantwoordelijkheidsverdeling. En, niet te vergeten, de mogelijkheid om de gevolgen van de vergrijzing van de samenleving veel beter op te vangen dan landen die sterk leunen op een omslagstelsel. Daarom is het noodzakelijk dat we die tweede pijler op orde houden. Het is bijna twee jaar geleden dat ik ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de ‘Wet betreffende verplichte deelneming in een bedrijfspensioenfonds’ mijn plannen voor de toekomst van de bedrijfstakpensioenfondsen ontvouwde. Geen afschaffing van de verplichtstelling, maar groot onderhoud en renovatie. Dat was de kern van mijn verhaal. Geen afschaffing, omdat de verplichtstelling zijn waarde had bewezen, van grote betekenis is geweest voor de kwaliteit en de breedte van de oudedagsvoorziening. Maar wel groot onderhoud en renovatie. Want het zware instrument van de verplichtstelling vraagt telkens weer om een rechtvaardiging. Verplichtstelling stelt met andere woorden eisen aan draagvlak, aan representativiteit. Daarop wilden we zicht krijgen, niet eenmalig maar regelmatig. Daarom stelde ik periodieke toetsing in het vooruitzicht. Daarom ook moest er een doorsneepremie komen. Maar het ging bij de renovatie om meer. Het ging ook om zuivere concurrentieverhoudingen tussen verplicht gestelde bedrijfstakpensioenfondsen en verzekeraars. We zijn bijna twee jaar verder. De ‘Wet betreffende verplichte deelneming in een bedrijfspensioenfonds’ zelf is er inmiddels niet meer. We hebben nu de Wet Bedrijfspensioenfondsen 2000. Zeg maar een nieuw huis, opgetrokken op de fundamenten van de oude woning. Een huis dat ook veel weg heeft van het vorige pand, maar dan zonder erkers en bijgebouwen. Kortom een gemoderniseerde wet aangepast aan de eisen van deze tijd. Een wet waarmee we weer vooruit kunnen. De bedrijfstakpensioenfondsen, de deelnemers en de overheid.


De bedrijfstakpensioenfondsen kunnen zich duidelijker concentreren op hun kerntaak: het aanbieden van pensioenregelingen op basis van collectiviteit en solidariteit. Ze zullen ook invulling moeten geven aan de Markt en Overheidbepalingen. Ik weet dat u ze liever niet had gezien. Maar eerlijke concurrentieverhoudingen vragen daar nu eenmaal om. De deelnemer weet dat zijn eigen gegevens door de bedrijfstakpensioenfondsen vertrouwelijk worden behandeld. En de overheid weet dat in ieder geval deze onderhoudswerkzaamheden aan de tweede pijler met succes voltooid zijn. Een geruststellende gedachte. Want ik zei het al eerder een goed pensioenstelsel is van fundamenteel belang voor de samenleving, nu en in de toekomst. Het Nederlandse pensioenstelsel staat als een huis. Daarbij heeft u een passende woning gezocht en gevonden. Die betrekt de Vereniging niet alleen, maar samen met de Stichting Pensioen Opleidingen. Want samen staat u sterker. Precies het gedachtegoed dat aan ons pensioenstelsel ten grondslag ligt. U hebt zeven vette jaren gehad in Rijswijk. Het gebeurt nogal eens dat daarop zeven magere jaren volgen. Maar ik ben er van overtuigd dat u dat niet zal overkomen. Ik wil u van harte feliciteren en wens u veel succes.


05b – Godschalk Toespraak van staatssecretaris J.F. Hoogervorst van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bij de ondertekening van het Arboconvenant Geestelijke Gezondheidszorg op donderdag 18 januari 2001 in Den Haag. Er zijn gebeurtenissen die je altijd weer een tevreden gevoel geven. Het ondertekenen van een arboconvenant is zo’n gebeurtenis. De schouders gaan er onder in de strijd tegen ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Dat is van groot belang. Vooral als het gaat om de zorgsector. Want weten allemaal dat het ziekteverzuim en de arbeidsongeschiktheid in de zorg flink hoger ligt dan het landelijke gemiddelde. Ook in de geestelijke gezondheidszorg. Dat gegeven krijgt altijd weer een extra lading omdat de negatieve gevolgen van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid in de zorg zich niet beperken tot de werknemers en werkgevers. Ook de zieken, mensen die op hulp zijn aangewezen worden er door getroffen. Het heeft u ongetwijfeld aangespoord om met nog grotere inzet te werken aan de totstandkoming van dit convenant. Het resultaat: concrete doelen en een fors plan van aanpak. Halvering van het verschil in ziekteverzuim tussen de GGZ-instellingen en het landelijke gemiddelde, reductie van de WAO-instroom met 10%, 30% minder blootstelling aan fysieke belasting en 10% aan psychische belasting. Dat zijn de doelen die u wilt halen voor 2004. Gaat dat lukken? Toen ik het plan van aanpak las viel mij de scherpe zelfanalyse op. U hebt zichzelf bepaald niet ontzien. Ik noem een paar voorbeelden uit het plan van aanpak die betrekking hebben op het verzuimbeleid: Onduidelijkheid over rollen, taken en verantwoordelijkheden, onvoldoende commitment bij het topmanagement, onvoldoende kennis en vaardigheden bij leidinggevenden en personeelsadviseurs om het ziekteverzuim daadwerkelijk aan te pakken, 55% van de tilhandelingen is onacceptabel gerekend naar de gezondheidsnorm, het bestaan van een verzuimcultuur. En zo kan ik nog wel even door gaan. Het is duidelijk: er schort nogal wat aan. Het mag vreemd klinken maar aan zo’n analyse ontleen ik goede hoop voor de toekomst. U loopt niet weg voor de feiten. Maar belangrijker nog: u weet nu precies waar de zwakke plekken zitten. Dus weet u ook precies wat u te doen staat, waaraan u moeten werken, welke maatregelen u moet treffen. Psychische en fysieke belasting, agressie en onveiligheid, werkdruk. Het zijn de belangrijkste oorzaken voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid in de geestelijke gezondheidszorg. U gaat ze vooral aanpakken via actief preventief beleid op instellingsniveau. Weer gaat u eerst goed kijken wat er fout gaat, stelt u als het ware een diagnose, om vervolgens richtlijnen, procedures en protocollen op te stellen, gedragsnormen vast te stellen, concrete maatregelen te treffen. Bovendien betrekt u alle werknemers binnen de instellingen bij het beleid. Van hoog tot laag. Terecht want goede arbozorg is een zaak van iedereen. Er ligt dus een duidelijke structuur die perspectieven biedt om de gestelde doelen te halen.


Toch mis ik iets in het convenant. Het doel en de route zijn duidelijk. Maar het zou goed zijn geweest als er op de weg naar het doel ook tussentijdse taakstellingen waren ingebouwd. Dat had betere mogelijkheid geboden om na te gaan of voldoende voortgang wordt gemaakt en zo nodig de koers bij te stellen, aanvullende maatregelen te treffen. Misschien is dat ook niet eenvoudig. De geestelijke gezondheidszorg onderscheidt zich nu eenmaal van andere sectoren in de zorg door een grote diversiteit aan zorgvormen en zorginstellingen, elk met zijn eigen problemen en met zijn eigen aanpak. Een instelling voor verslavingszorg of een crisisopvangcentrum kan niet op één lijn worden geplaatst met een instelling voor begeleid wonen of psychogeriatrische zorg. Maar een belangrijke gevolg van het ontbreken van tussentijdse taakstellingen is wel dat de verantwoordelijkheid voor het slagen van het convenant nog sterker bij de instellingen en ondernemingsraden komt te liggen. De instellingen zullen zich daarvan terdege bewust moeten zijn. De doelen zijn vastgesteld. En op die doelen wordt u uiteindelijk afgerekend. En dat zal niet meevallen. Want we leven in een tijd waarin we te maken hebben met een forse krapte op de arbeidsmarkt, zeker in de zorgsector. Een tijd ook waarin de zorgzwaarte toeneemt. En last but not least een tijd waarin de geestelijke gezondheidszorg zelf ook behoorlijk in beweging is. Er wordt met andere woorden veel van u gevraagd. Gaat het dus wel lukken? Ja. Daar ben ik toch van overtuigd. Waarom? Omdat ik vertrouw op uw inzet, betrokkenheid en toewijding. U hebt dagelijks te maken met mensen, geestelijk zieke mensen. Zwaar werk. Werk dat veel vraagt van mensen die veel willen geven. Ik wens u veel succes.


06a - Hauwert Toespraak staatssecretaris Remkes (VROM): "Bevordering eigen woningbezit door verkoop van huurwoningen" OTB-Studiedag, 6 december 2000, Jaarbeurs Utrecht (spreekduur: 15 minuten) [Sheet 1: Bevordering eigen woningbezit door verkoop van huurwoningenl Dames en heren, Mag ik u een vraag stellen: wie van u hier heeft een koopwoning? Wilt u uw hand opsteken? Dank u wel. Ik ga niet handmatig tellen. Ik weet dat dat riskant is tegenwoordig - in Amerika had ik nu al een juridische procedure aan mijn broek gehad - maar ik durf zo op het oog te stellen dat het hier gaat om veel meer dan de helft. Daarmee bent u dus niet representatief voor Nederland. Want maar 52 procent - dus maar net de helft - van de woningen in Nederland is koopwoning Ik ga ervan uit dat u bewust voor een koopwoning heeft gekozen. Daarmee hoort u tot een bevoorrechte groep. Veel mensen in Nederland zouden namelijk ook graag die keuze hebben. Uit het woningbehoefte-onderzoek blijkt dat in 2010 vijfenzestig procent van de huishoudens een eigen woning wil. Terwijl op dit moment nog maar iets meer de dan de helft van de mensen - Nederland hoort daarmee tot de achterhoede in Europa - een eigen woning heeft! Per saldo zouden 840 duizend huishoudens graag een koopwoning bemachtigen. En dat is meteen de reden dat we hier vandaag bij elkaar zitten. [Sheet 2: eigenwoningbezit in Europa] Misschien zegt u nu: 'Staatssecretaris, we willen allemaal wel meer maar het is nu eenmaal niet altijd Sinterklaas.' Dat vind ik echter te gemakkelijk. Ik zou u gelijk geven als het ging om een Rolls Royce voor de deur. Om twee bediendes in de huishouding. Of om drie vliegvakanties per jaar in een viersterrenhotel op Hawaï. Maar dan praten we over uitzonderlijke luxe, waar veel mensen niet eens naar talen. Als we het over wonen hebben, gaat het niet over uitzonderlijke luxe. Het gaat om een primaire levensbehoefte. Ik vind daarom dat woningcorporaties, gemeenten, makelaars, financiële instellingen, huurdersorganisaties en het rijk - kortom: u en ik - onze uiterste best moeten doen aan de woonwensen van de burger tegemoet te komen. [sheet 3: wonen is primaire levensbehoefte] Vandaag wil ik mij richten op de wens van veel mensen om een koopwoning te bemachtigen. Voor die opgave wend ik mij vooral tot de vertegenwoordigers van de woningcorporaties onder u. Dames en heren, Laat ik voorop stellen dat het rijk zich wat mij betreft de komende jaren blijft inzetten voor de bevordering van het eigen woningbezit met ook de hypotheekrente-aftrek als belangrijke financiële faciliteit. En daar is ook zeker niets mis mee. Want de vergroting van het eigen woningbezit is een legitiem doel met maatschappelijke meerwaarde. Misschien niet eens zozeer omdat eigen woningbezit kan - en ik zeg nadrukkelijk kan -leiden tot


een grote betrokkenheid bij de eigen woning én woonomgeving. Maar omdat eigen woningbezit burgers meer zeggenschap geeft. En bovendien een uitstekend voertuig is voor bezitsvorming in meer algemene zin. Wat mensen weerbaarder kan maken. Ik wil hier benadrukken dat dit alles niets afdoet aan de wenselijkheid van een vitale huursector. En ook het belang van een blijvende vorm van financiële ondersteuning voor huurders met een lager inkomen staat wat mij betreft niet ter discussie. In mijn verdere verhaal wil ik u laten zien hoe het rijk het eigen woningbezit wil bevorderen. En ik wil u - en vooral de vertegenwoordigers van de woningcorporaties onder u - oproepen om samen met mij die doelstelling van 65 procent eigen woningbezit in 2010 te realiseren. Want zoals vaker in het leven: wij - en wij is in dit geval het rijk - wij kunnen het niet alleen [sheet 4: 65% eigen woningbezit in 2010] Waar ligt de sleutel tot 65 procent eigen woningbezit in 2010? Voor het antwoord daarop, zal ik ingaan op drie vragen: 1. Welke twee belangrijke hobbels komen we tegen op weg naar 65 procent eigen woningbezit? 2. Welk gereedschap hebben we om die hobbels uit de weg te ruimen? 3. Hoe kunnen we samen dat gereedschap zo goed mogelijk ter hand nemen? Vraag 1, de hobbels op weg naar 65 procent eigen woningbezit. 1. Hobbel 1 is dat het niet snel genoeg gaat met de verkoop van huurwoningen. Het zijn er nu

jaarlijks 20 tot 25 duizend. Als we onze doelstelling van 65 procent eigen woningbezit in 2010 willen halen, moeten we omhoog naar 70 duizend woningen per jaar. Daarvan worden de corporaties geacht er 5 0 duizend te verkopen. Dat aantal kunt u ook terugvinden in de net verschenen nota 'Mensen, Wensen, Wonen'. Een nota met als motto: de burger centraal.

[Sheet 5: grotere verkoop huurwoningen] 2. Hobbel nummer twee zijn de woningprijzen. De prijzen van woningen zijn omhooggegaan

door de sterk toegenomen vraag en het achterblijven van het aanbod, vooral in het duurdere segment. Hierdoor stagneert de doorstroming en wordt het vooral voor starters en lagere inkomens steeds lastiger om te kopen.

Dan vraag 2: wat hebben we in onze gereedschapskist om die hobbels uit de weg te ruimen? [sheet 6: koopsubsidiel 1. Het eerste stuk gereedschap is de Wet Bevordering Eigen Woningbezit. Deze wet - die

gistermiddag in de Eerste Kamer is aangenomen - moet ervoor zorgen dat ook de lagere inkomens een woning kunnen kopen. Mensen met een inkomen tussen globaal 24 en 49 duizend per jaar krijgen per 1 januari aanstaande een koopsubsidie van maximaal 328 gulden per maand, eventueel vermeerderd met een toeslag voor de overdrachtsbelasting. Het wetsvoorstel is overigens ingediend door alle vier de grote kamerfracties! Waaruit mag blijken dat er brede politieke overeenstemming is over het streven naar meer koopwoningen. U begrijpt: dat doet een liberale staatssecretaris goed.

2. Het tweede stuk gereedschap - dat zich richt op de aanbodzijde van de koopmarkt - is de

verkoop van huurwoningen.


[sheet 7: verkoopambitie bij woningcorporaties moet omhoog] Veel huurders hebben belangstelling om hun huis van de woningcorporatie te kopen. En zoals het SCP onlangs nog eens aangaf. de voorraad sociale huurwoningen in Nederland is zó groot, dat de corporaties best kunnen verkopen. Zelfs na de verkoop van 500 duizend woningen in de komende tien j aar zal de sociale huursector in 20 10 nog uit een kleine twee milj oen woningen bestaan! Van een gemarginaliseerde huursector zal dan ook zeker geen sprake zijn. Bovendien snijdt het mes bij verkoop van huurwoningen aan twee kanten: huurders worden eigenaar en woningcorporaties krijgen geld. Geld dat bijvoorbeeld kan worden ingezet voor de broodnodige investeringen in de stedelijke vernieuwing. Dan kom ik toe aan vraag 3: hoe gebruiken we dat gereedschap? Allereerst de Wet Bevordering Eigen Woningbezit. Het zal u niet zijn ontgaan dat de politiek uitvoerig heeft stilgestaan bij de vraag of koopsubsidie ook kan worden toegekend bij tussenvormen van huur en koop; ook wel Maatschappelijk Gebonden Eigendom genoemd. Laat ik daar het volgende over zeggen: in principe heb ik er niets op tegen om aanvullende vormen van verkoop onder voorwaarden onder de wet te laten vallen. Ook niet als hier een wetswijziging voor nodig is. Maar dan moet wel als een paal boven water staan dat het zuiver om risicobeperkende voorwaarden gaat én dat er sprake is van een eerlijke verdeling van de lusten en lasten tussen koper en woningcorporatie. Wat mij betreft is dat nog niet altijd even duidelijk. Zeker niet als het gaat om verkoop met korting onder de voorwaarde dat de koper de waarde-ontwikkeling van de woning bij latere doorverkoop met de woningcorporatie deelt. Zulke constructies zijn ongetwijfeld goed bedoeld, ter bescherming van de koper. Maar ze mogen niet doorslaan in paternalisme. Ook mensen met een lager inkomen zijn in staat zelf beslissingen nemen. Ook zij hebben recht op de keuze om voor honderd procent eigenaar te worden van een woning en daarvan de vruchten te plukken. Met de Eerste Kamer is afgesproken dat we voortvarend aan de slag gaan met een verdere uitwerking van het begrip 'eerlijke verdeling'. Het 'Fair Value Model' biedt hiervoor goede aanknopingspunten. Daarbij zoeken we ook aansluiting met het Keurmerk Verzekerd Kopen dat in ontwikkeling is. De vormen van verkoop onder voorwaarden die dit zal opleveren, komen wat mij betreft dan óók voor koopsubsidie in aanmerking. Er is één mits: een woningcorporatie moet de koper in beginsel altijd het alternatief bieden om volledig eigenaar te worden van de woning. Dan wil ik nog iets zeggen over het bereik van de regeling. Laatst zei iemand van een corporatie me: "Er zijn nauwelijks nog woningen te vinden beneden de 247 duizend gulden. En de woningen die wel binnen deze prijsklasse vallen, zijn galerijflats en portiekwoningen in de wijken die op de schop moeten." Natuurlijk, de prijzen op de koopwoningmarkt zijn de afgelopen enorm gestegen en zitten nog altijd in de lift. Alhoewel er grote regionale verschillen bestaan. Maar wist u dat er op dit moment nog steeds zo'n 950 duizend huurwoningen zijn in de prijsklasse die voor koopsubsidie in aanmerking komt? Bovendien kunnen woningcorporaties hun woningen onder de marktwaarde aanbieden. Sowieso mogen ze zakken tot tien procent onder de marktwaarde. Maar als de bewoner gebruik gaat maken van de koopsubsidie, is zelfs een korting toegestaan van twintig of dertig procent! Daarnaast kan de verkoop van meer huurwoningen de prijzen van koopwoningen drukken, zodat ook iets gedaan wordt aan de oorzaken van de turbulentie op de woningmarkt. Wat is er trouwens mis met galerij flats en portiekwoningen? Het overgrote deel van de woningvoorraad in onze steden bestaat uit gestapelde bouw. Het zijn woningen waar veel mensen al jaren lang met plezier wonen. Waarom zouden die mensen, als zij dat willen, die woningen niet


mogen kopen? Voorwaarde is natuurlijk wel dat die huizen in een goede bouwkundige staat verkeren. En het is even vanzelfsprekend datje geen woningen gaat verkopen die op de lijst staan om over een paar jaar gesloopt te worden. Er zal dus altijd sprake moeten zijn van lokaal en regionaal maatwerk. Als woningcorporaties hun huurders echt als klant beschouwen, moet men hun eventuele koopwens ook serieus nemen als dat op een verantwoorde manier kan. Ook dat is een legitieme reden om tot verkoop over te gaan. Het per se in stand willen houden - als doel op zich - van het eigen huurbezit of de eigen beheersorganisatie is niet van deze tijd. Ik vind dan ook dat kopers met BEW subsidie geen onaanvaardbaar risico nemen. Allereerst omdat ik denk dat de burger heel goed zelf dat risico kan inschatten en daarbij wordt geholpen door zijn hypotheekverstrekker. Die heeft daarin ook nadrukkelijk een verantwoordelijkheid. Daarnaast geldt dat de burger die een corporatiewoning koopt, een hypotheek met een looptijd van dertig jaar moet afsluiten en zijn rente voor minstens vijftien jaar moet vastleggen. Ook is een Nationale Hypotheek Garantie verplicht. Alles overziend verwacht ik van de verkoop van huurwoningen de komende jaren een forse impuls voor het eigen woningbezit in ons land. De koopsubsidie zal daaraan een belangrijke bijdrage leveren. Voor succes is het wel noodzakelijk dat we de handen ineenslaan. En dat we een Nationaal Akkoord Wonen tekenen. waarin we indicatieve afspraken maken over de aantallen woningen die moeten worden verkocht. Ik hoop daar zeer binnenkort uit te komen met Aedes, de koepel van woningcorporaties, en de VNG. Dames en heren, laten we de handen ineenslaan. Ik heb er vertrouwen in dat we eruit kunnen komen. En ik ga ervan uit dat we die 65 procent eigen-woningbezit in 2010 moeten kunnen halen. Zo lang we de burger maar centraal stellen. Of zoals een corporatiedirecteur het laatst zei: het enige wat telt, is een tevreden klant. Met andere woorden: de klant is koning. [sheet 8: de klant is koning] En dat credo zal u allen hoop ik aanspreken.


06b - Hauwert Speech staatssecretaris Remkes t.g.v. het afscheid van Peter Noordanus. Bijzondere raadsvergadering gemeente Den Haag, 26 januari 2001. (Uitspreektijd: 7 minuten) Peter, Elf j aar lang heb je letterlijk vorm gegeven aan wonen, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing in Den Haag. Je hebt nu een nieuwe stap gezet. Maar gelukkig blijf je betrokken bij de onderwerpen die ik net noemde, zij het iets meer op afstand. Dat wordt althans van een voorzitter van de VROMRaad verwacht en ik twijfél er niet aan dat jouw wijsheid dat ook zal garanderen. Dames en heren, Waarin onderscheidde Peter Noordanus zich als wethouder? Ik denk dat hij het zelf treffend omschrijft in een van de vele interviews die zijn verschenen sinds hij zijn vertrek aankondigde. 'Mijn kracht', zegt hij in dat interview, 'ligt in het sluiten van bondgenootschappen. Iedereen moet een plekje krijgen op de groepsfoto van het succes.' Het lijkt ijdel om samen met iedereen op de foto te willen. En misschien is Peter ook wel een beetje ijdel of zelfs arrogant. Gekscherend noemt hij zichzelf af en toe de kalief. Al twijfelen sommigen of dat wel een grap is. Maar ene mevrouw Lispet uit de Schilderswijk zegt in de Haagse Courant van eind december: 'Hij kan arrogant overkomen, maar daar moet ie doorheen prikken. Eigenlijk is het een heel lieve man'. Zelf vind ik Peter ook beslist niet misplaatst ijdel als hij zich erop beroept dat hij goed mensen bij elkaar kan brengen. Bij het Handvest Kwaliteit Vinex, bijvoorbeeld, is het hem gelukt alle partijen om de tafel te krijgen. En Peter is ook terecht trots op het bondgenootschap dat hij in Den Haag Zuidwest heeft weten te sluiten met de buurtbewoners. Evenals op het project 'De Resident', waar de gemeente Den Haag laat zien hoe levendig en divers nieuwbouw in de binnenstad kan zijn. En op de Groothandelsmarkt, waar Peter het idee van de ongedeelde stad handen en voeten heeft gegeven. Koop- en huurhuizen bijeen. Ouderen, jongeren, een project voor gehandicapten, voor elk wat wils. Dat is jouw kracht: mensen bij elkaar brengen. Peter, Voor staatssecretarissen van VROM was je jarenlang een constante factor in bestuurlijk overleg. Je was voorzitter van de commissie Bouwen en Wonen van de VNG en als zodanig vertolker van het standpunt van de gemeenten. Maar omdat de vier grote gemeenten zo ook hun eigen opvattingen hebben, hadden die ook weer een eigen overleg met VROM. In geen van beide clubs verloor je overigens ooit het belang van de gemeente Den Haag uit het oog! Ikzelf herinner mij in dit verband ook met name de ISV-verdeeldiscussie. Een van je stokpaardjes is de aftrekbaarheid van de hypotheekrente. Als lid van de VROM-Raad heb je je in een advies sterk gemaakt voor afschaffing daarvan. Ook al heeft het kabinet al verscheidene malen uitgelegd waarom dat niet wenselijk is. Maar, dames en heren, Peter blijft doodleuk roepen dat je geen groot voorspeller hoeft te zijn om te zien dat de hypotheekrenteaftrek voor de bijl gaat. Niet onder het mom, zegt ie zelf, van 'Peter Noordanus heeft altijd gelijk'. Maar wel omdat hij hier gewoon gelijk heeft. Was getekend Peter,Noordanus. Uiteraard.


Ongetwijfeld zal de hypotheekrente-afrek ook een belangrijk aandachtspunt blijken voor de nieuwe voorzitter van de VROMraad. In het kader van een nuttige tijdsbesteding waarschuw ik echter wel: zo lang ik op deze stoel zit, zullen adviezen om te morrelen aan dit onderwerp zaad op de rotsen zijn. En je weet hoe weinig vruchtbaar dat is. Ik ken Peter ook als iemand die vaak beren op de weg ziet. En als ze er niet zijn, dan sleept hij ze er met de haren bij. Zoals nog niet zo lang geleden bij een tentoonstelling over welstand, hier in het Atrium. In het kielzog van de VNG en de Federatie Welstand kreeg het Haagse volk te zien welke rampen zich in Nederland, en in het bijzonder in Den Haag, zouden voltrekken als het parlement mijn voorstellen voor verruiming van het vergunningvrij bouwen zou aannemen. Met behulp van fotocollages werden prachtige straten omgebouwd tot een chaotisch beeld van woningen met aanbouwsels, schotelantennes, verschillende soorten kozijnen en reclame-opschriften. Dat was dus zwaar overdreven, want reclameuitingen vallen niet onder deze wet. Maar bovendien werden straten uit beschermde stadsgezichten getoond. Daar wordt - evenals dat nu het geval is - niets vergunningvrij. Graag had ik vandaag ook een collage laten maken, maar dan om het tegendeel aan te tonen. Een van mijn medewerkers heeft daartoe een aantal architecten benaderd. Hij wilde een fotocollage van een saaie straat die juist door een verantwoorde toepassing van vergunningvrij bouwen een boeiend, gedifferentieerd beeld zou opleveren. Helaas is deze poging gestrand. Er was geen architect die daaraan wilde meewerken. Vergunningvrij bouwen lijkt niet automatisch te stroken met de financiële belangen van architecten. Een ander voorbeeld van beren op de weg is een brief van begin december, namens de G 4, over de monitoring ISV. Je vreesde dat de uitvoering een te grote belasting zou zijn voor het gemeentelijk apparaat. Je opvolger Hilhorst heeft inmiddels een gepeperde reactie gekregen. Met verwijzing naar de resultaten van proeven onder een aantal gemeenten, waaruit onder meer bleek dat het met het tijdsbeslag wel meevalt. Mits je als gemeente je kwaliteitssysteem goed op orde hebt. Peter, je hebt er nooit een geheim van gemaakt tijdens deze raadsperiode op zoek te willen gaan naar een andere levensbestemming. Ik citeer je uit een ander interview: 'Ook als je de politiek als feest beleeft, is het niet goed om als een van de laatste gasten te vertrekken. Het wethouderschap van een grote stad is de leukste baan die er in het openbaar bestuur is. Leuker dan minister en veel leuker dan het burgemeesterschap.' Gelukkig zeg je niets over de functie van staatssecretaris, maar misschien is die carrièrestap nooit in je hoofd opgekomen. 'Maar' - zeg je in dat interview vervolgens - 'je verslijt wel. Je wordt cynisch. Soms weet je al wat mensen gaan zeggen voor ze je kamer binnenkomen.' Einde citaat. Peter, ik hoop dat je niet wist wat ik ging zeggen voordat ik déze kamer - of misschien beter: deze zaal - binnenkwam. Heel veel succes in je nieuwe functie. Ik zie uit naar de eerste adviezen van de VROM-Raad onder jouw voorzitterschap.


08a – Simonse Speech van de minister van Economische Zaken, mw. A. Jorritsma-Lebbink, fonds werving diner, project voor Kinderen met Aids, Landgoed Lauswolt, Beetsterzwaag, 9 februari 2001. Dames en heren, Juist vanavond zou ik me prettig moeten voelen. Want ik ben omringd door goede vrienden en kennissen. En ik geniet van een heerlijk diner in een prachtige omgeving, hier in mijn geliefde Friesland. En toch voel ik me niet prettig, en dat heeft alles te maken met de reden waarom ik hier sta; en met het waarom van deze avond: namelijk HIV, aids en de Zuid-Afrikaanse kinderen die hierdoor getroffen worden. Precies datzelfde - dubbele - gevoel had ik, toen ik afgelopen oktober op handelsmissie in Zuid-Afrika was. Ik had me tevoren enorm op die reis verheugd, want zoals u weet, heb ik Zuid-Afrika in mijn hart gesloten. Want het is niet alleen een prachtig land met een heerlijk klimaat. Het is ook een land met strijdvaardige en moedige mensen die na jaren van rassenscheiding, geweld en onderling wantrouwen, nu hard werken aan de opbouw van een nieuw Zuid-Afrika. En dat lukt ze verbazingwekkend goed, want langzaam zie je dat nieuwe Zuid-Afrika uit de steigers komen. Je ziet -met vallen en opstaan - een Zuid-Afrika vorm krijgen waar zowel blanken als zwarten volwaardig kunnen deelnemen aan een nieuwe maatschappij. Een nieuwe maatschappij waar naleving van mensenrechten, bestrijding van corruptie, de zorg voor goede onderwijsvoorzieningen en bevordering van de democratie centraal staan. En langzaam zie je dat er ook - door het verminderen van het overheidstekort, het omlaag brengen van de inflatie, het doorvoeren van privatiseringen en het aanmoedigen van buitenlandse investeringen - een stevig fundament wordt gelegd onder het economische bestel. En dat was dan ook een belangrijke reden voor mij, om in oktober met een handelsmissie naar Zuid-Afrika af te reizen. Maar die economische invalshoek was niet de enige reden; we wilden met die reis de Zuid-Afrikaanse regering ook een hart onder de riem steken. Om ze vooral aan te moedigen vast te houden aan de ingeslagen koers die er in eerste instantie op gericht is om de economie van het land weer aan het draaien te krijgen en mensen aan een baan te helpen. Om meteen daarna, met het geld dat zo verdiend wordt, iets te doen aan de sociale omstandigheden van de bevolking. Dat klinkt heel hard, maar de Zuid-Afrikaanse regering heeft gewoon geen andere optie. Gegeven de beperkte financiële middelen, moeten er keuzes worden gemaakt. En geloof me, uit gesprekken met een aantal Zuid-Afrikaanse ministers, weet ik hoe ze daar mee geworsteld hebben. Want zij worden dagelijks geconfronteerd met die erfenis van de jaren van Apartheid; de armoede, de golfplaten woonwijken, het menselijk leed. Toch hebben ze leren leven met die keuze die ze gemaakt hebben. Ze hebben geleerd te accepteren dat er in hun prachtige land armoede wordt geleden. En ze hebben geaccepteerd dat er voor grote groepen van de bevolking nog geen fatsoenlijke behuizing voorhanden is. Daar hebben ze zich bij neergelegd omdat dit nu eenmaal een onvermijdelijke onderdeel is van de ontwikkelingsfase waarin Zuid-Afrika zich op dit moment bevindt.


Toch, dames en heren, bieden dit soort economische wetmatigheden bitter weinig troost als je ziet hoe het merendeel van de mensen onder erbarmelijke omstandigheden moet leven op het platteland, of in de townships. Ik heb dan ook grote bewondering voor de manier waarop die mensen - vreedzaam en met veel geduid - hun kruis dragen in de wetenschap dat in ieder geval hun kinderen, of de kinderen van hun kinderen, zullen opgroeien in een rechtvaardiger Zuid-Afrika; met gelijke kansen voor iedereen. Maar wat doe je, dames en heren, als ook dat toekomstbeeld aan diggelen wordt geslagen? Wat doe je, als je als zwangere vrouw te horen krijgt dat je geïnfecteerd bent van het HIV-virus. En je dus weet, dat niet alleen je eigen leven in gevaar is, maar ook dat van je kind. Kun je dan - gegeven de erbarmelijke levensomstandigheden en gegeven het feit dat nog niet de helft van de HIV-babies ouder zal worden dan drie jaar - toch nog de kracht opbrengen om te blijven doorvechten voor jezelf en je kind? Ik vind dan ook niet dat we te hard mogen oordelen als een aantal van die vrouwen die extra last niet meer kunnen dragen. En afstand doen van hun kinderen of - als ze wat ouder zijn - ze de straat opsturen in de hoop dat ze door iemand worden opgevangen die hen wel de nodige liefde en aandacht kunnen geven. En gelukkig is er in Kaapstad zo iemand die zich het lot van de HIV~kinderen aantrekt. Of beter gezegd: iemanden; namelijk Aukje en Toby Brouwer, die nu al weer 10 jaar geleden Friesland verlieten om de Schone Poort op te zetten. Een project dat niet alleen bedoeld is voor de opvang en begeleiding van kinderen met aids, maar - zeker zo belangrijk -om de mensen ook voor te lichten over hoe de ziekte te voorkomen. Toby Brouwer zal daar zometeen nog wat meer over vertellen. Waar hij echter waarschijnlijk niet heel erg duidelijk op zal hameren, en dat zeg ik met alle respect omdat ik hem ken als een bescheiden man, is dat het project 'De Schone Poort' heel hard geld nodig heeft. En dan absoluut niet omdat het project in financiële moeilijkheden zou verkeren, maar meer omdat het project afhankelijk is van giften en donaties van particulieren. Want hoewel de Zuid-Afrikaanse regering de salarissen betaalt van de helft van de in totaal 40 medewerkers, moet het project het verder zonder overheidssteun doen. Vandaar, en daar wil ik mee afsluiten, doe ik een beroep op uw gulle Friese hart. Na het diner worden namelijk een aantal items geveild. En ik wil u vragen daar royaal op te bieden. Want het geld is hard nodig. Niet alleen om Toby en Aukje de gelegenheid te geven door te gaan met de opvang en het begeleiden van deze kinderen en hun ouders, maar ook omdat voorlichting over deze ziekte zo hard nodig is. Want vergeet niet, het officiële percentage HIV-geïnfecteerden in Zuid-Afrika ligt tussen de 8 à 10% van de volwassen bevolking, hoewel aangenomen wordt dat het werkelijke cijfer het dubbele hiervan is. En om het zo mogelijk nog erger te maken: 23% van alle zwangere vrouwen is geïnfecteerd. En dat zal er waarschijnlijk in resulteren dat er in 2004 1,5 miljoen weeskinderen zullen zijn in Zuid-Afrika. Dames en heren, Wij zullen vanavond - met onze giften - geen halt kunnen toeroepen aan het virus. Maar we kunnen wel tonen dat we begaan zijn met het lot van met name de kinderen. Want hoewel het voor veel van deze kinderen waarschijnlijk te laat is, hoop ik dat door goede


voorlichting, de volgende generatie wel kan proeven van de vruchten die het nieuwe ZuidAfrika ongetwijfeld zal voortbrengen. Ik dank u voor uw aandacht.


08b – Simonse Spreekpunten van de staatssecretaris van Economische Zaken, drs. G. Ybema, presenteren boek 'Entrepreneurship in the Netherlands', 14 februari 2001 Dames en heren, Allereerst natuurlijk van harte welkom bij de presentatie van het boek 'Entrepreneurship in the Netherlands 2001'. Met deze keer als thema: New economy; new entrepreneurs. Ik zal zometeen wat dieper ingaan op de inhoud van het boek, maar voordat ik dat doe, vertel ik u eerst wat u deze middag kunt verwachten. Na mijn toespraak volgen nog twee korte inleidingen. De eerste zal gegeven worden door een mede-auteur van het boek, professor Elizabeth Garnsey van de Universiteit van Cambridge. En voor wie haar niet kennen: Professor Garnsey is een autoriteit op het terrein van ondernemerschap. Zo heeft ze een aantal zeer spraakmakende artikelen geschreven over de groeicyclus van ondernemingen. En verder wordt ze dikwijls ingeschakeld door CBI, de Britse werkgeversorganisatie. Professor Garnsey zal in haar inleiding ingaan op het ondernemen in de Nieuwe Economie. De tweede inleiding komt voor rekening van Lambert Pater, voorzitter van GrowthPIus, een organisatie die de belangen behartigt van snelgroeiende ondernemingen in Nederland. Ik heb een paar keer een bijeenkomst met een aantal leden van zijn organisatie bijgewoond en ik kan u vertellen; dat is bijzonder inspirerend. Lambert Pater zal in zijn inleiding een reactie geven op het boek en daarna, daar ga ik tenminste van uit, zal hij wat vertellen over de kansen én de bedreigingen die deze snelle groeiers in de 2 l' eeuw te wachten staan. Na zijn inleiding is er de gelegenheid vragen te stellen. Niet alleen aan professor Garnsey, Lambert Pater en mijzelf, maar ook aan Peter van Hoesel, de directeur van het EIM. De vragen aan professor Garnsey kunnen overigens gewoon in het Nederlands worden gesteld. Een tolk zal ze voor haar vertalen. En tenslotte, na afloop, kunt u een exemplaar van 'Entrepreneurship in the Netherlands' meenemen. Goed. Tot zover de logistieke informatie. Nu het boek, want daar draait het vanmiddag toch allemaal om. Het is alweer voor het vierde achtereenvolgende jaar dat het EIM en EZ dit boekwerk uitgeven. En neem van mij aan, al die aandacht is volkomen terecht, want het startend ondernemerschap is één van de belangrijkste bronnen van onze huidige welvaart. Heel kort wil ik dat aan de hand van wat voorbeelden uit het boek, laten zien. Allereerst is natuurlijk iedereen altijd benieuwd wat die starters in economisch opzicht nu precies bijdragen. En meestal zijn dat gegevens die ons iets vertellen over het recente verleden. Maar het is natuurlijk interessanter om eens in de toekomst te kijken. En dat kan nu voor het eerst, dankzij een rekenkundig model dat het EIM speciaal hiervoor heeft ontwikkeld. Dat model voorspelt op basis van cijfers en ontwikkelingen uit het recente verleden, wat we voor de periode 2001-2005 kunnen verwachten als het gaat om de welvaartseffecten van startend ondernemerschap. En dat is heel wat. Want volgens het EIM-scenario zullen starters en ondernemingen jonger dan 5 jaar, in 2005 maar liefst bijna 390.000 mensen aan een baan helpen en een toegevoegde waarde creëren van maar liefst 22,4 miljard gulden. En de verwachting is dat deze bijdragen aan onze welvaart in de jaren daaropvolgend, dus vanaf 2005, blijvend zo hoog zullen zijn.


Dat grotere 'marktaandeel' om het zo maar eens te noemen, dat jonge bedrijven in de toekomst naar zich toe zullen trekken, kent een aantal oorzaken. De belangrijkste is natuurlijk het feit dat juist starters en jonge ondernemingen goed zijn toegerust om de kansen die de economie van de 2 1 e eeuw bieden, te pakken. Zo zijn ze in de regel flexibeler, innovatiever en wendbaarder als grotere bedrijven. En juist die eigenschappen worden steeds belangrijker omdat de klant kritischer wordt. En maatwerk eist. Of een betere dienstverlening. Of alle twee. Verder speelt ook mee dat 'het ondernemen' en 'het ondememerschap' op steeds meer sympathie van de samenleving zal kunnen rekenen. En die positieve grondhouding zal zijn weerslag hebben op het denken over bijvoorbeeld het stigma op falen, of op het belang van het bijbrengen van studenten en leerlingen van een ondernemende houding. Met alle gevolgen van dien. In het EZ-hoofdstuk van Entrepreneurship in the Netherlands hebben we een aantal van die trends voor de 2 l' eeuw op een rij Ij e gezet. Ik noem er een paar: • Vrouwen en migranten zetten eerder de stap om een eigen zaak te beginnen; • familiebedrijven, die in het verleden grote problemen kenden om de aangewezen opvolger

inderdaad zover te krijgen, kennen die problemen in veel mindere mate; • steeds meer ondernemers stappen uit hun oude onderneming en beginnen weer een nieuw

bedrijf, • ondernemers die failliet zijn gegaan of hun onderneming hebben opgeheven, proberen het

in toenemende mate voor een tweede keer; • grotere ondernemingen zullen steeds meer belang gaan hechten aan ondememerschap

binnen de onderneming. Intrapreneurship en corporate venturing zullen dus een grote vlucht gaan nemen.

• En de laatste trend die naar ik hoop zal doorbreken - en die verzin ik er nu even ter plekke bij - is dat al die broodje aap verhalen over het snelle failliet gaan van startende ondernemingen en de daaraan verbonden kosten voor de samenleving uit de wereld worden geholpen. Want, in tegenstelling tot wat wel eens wordt gezegd in de media, vallen de lasten van ondememerschap, dus de kosten van faillissement en een opheffing, volledig in het niet bij de baten. Uit berekeningen van het EIM, blijkt zelfs dat de kosten die zijn verbonden aan een faillissement en een opheffing, omgerekend maar 8% bedragen van de bruto opbrengsten van de succesvolle starters.

En die 8%, dames en heren, zal in de toekomst nog verder dalen. En ook dat blijkt weer uit EIMonderzoek, dat overigens niet in het boek is opgenomen. Want wat hebben we gedaan? We hebben geprobeerd om de te verwachten gevolgen van het huidige en nog uit te voeren EZ-beleid, te vertalen in de EIM-cijfers over de periode 2001-2005. Of anders gezegd: we hebben geprobeerd aan te geven wat bijvoorbeeld de veranderingen in de Faillissementswet en de afschaffing van de Vestigingswet de samenleving gaat opleveren aan extra ondernemers, aan extra banen en aan extra omzet. En let wel, pin me niet vast op de uitkomsten, want ik kan ze nog niet hardmaken. Maar ze geven wel een goede indicatie. Want, als alles loopt zoals het zou moeten lopen, dan kunnen we verwachten dat aan het einde van de periode 2001 - 2005: • Door het afschaffen van de Vestigingswet en de positieve effecten van de Commissie

Onderwijs en Ondernemerschap, het aantal jonge bedrijven met 25.000 extra zal toenemen. • Voorts zullen door wijzigingen in de Faillissementswetgeving en het afnemen van het stigma

op falen, zo'n 3600 extra ondernemers besluiten te herstarten. • Ook zullen startende ondernemingen sneller doorgroeien, omdat zij door de teruggedrongen

administratieve lasten, eerder personeel zullen aannemen.


• En verder zal het aantal faillissementen van jonge bedrijven door wijzigingen in de faillissementswetgeving afnemen.

• En tot slot: ondernemingen in de problemen zullen door wijzigingen in wederom de Faillissementswet eerder aan de bel trekken, waardoor hun onbetaalde schulden en hun vermogensverlies afneemt.

Omgerekend in harde cijfers komt het er op neer, dat het beleid dat wij vanuit EZ voorstaan in 2005 kan bijdragen aan een extra 67.000 banen en 4,5 miljard gulden aan toegevoegde waarde. En let wel, die extra toename is structureel van aard. En wat ik ook niet moet vergeten: deze berekeningen houden nog niet eens rekening met het feit dat het EZ-beleid ook zijn weerslag zal hebben op de grotere en langer gevestigde ondernemingen, waar bijvoorbeeld het gros van de faillissementen plaatsvindt. Dus naar alle waarschijnlijkheid vallen de cijfers nóg hoger uit. En dat maakt van mij een gelukkig man. Dames en heren, dit lijkt me een prima moment om het woord te geven aan professor Garnsey.


09a - Ruisen Inleiding door de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, de heer mr. L.J. Brinkhorst, op de jaarvergadering van AVEBE, woensdag 7 februari 2001 Toen ik bij de voorbereiding van deze bijeenkomst een blik wierp in het AVEBE-jaarverslag dacht ik even dat ik een receptenboek in handen had. Ik stuitte op een gerecht voor croûtons voor pastei en soep, een stevig garengerecht en een gerecht voor polyester flensjes. Bij nader inzien bleek het toch om uw jaarverslag te gaan. Ik kan u zeggen: de culinaire illustraties in uw jaarverslag bevielen mij wel. Want met deze recepten geeft u aan dat u de eindgebruiker goed in beeld heeft. U laat zien dat u gericht bent op de wensen van uw afnemers. En dat is iets wat ik bijzonder waardeer. Want zo’n oriëntatie op de partijen aan het einde van de keten is voor de agrosector van eminent belang. -- In Voedsel en Groen heb ik aangegeven dat we een omslag moeten maken van aanboddenken naar vraagdenken. De agrosector moet produceren wat de markt vraagt en inspelen op de wensen van de maatschappij. Het komt aan op marktgerichtheid en maatschappelijk verantwoord ondernemerschap. Daarbij passen een toenemende internationalisering, ruime aandacht voor kennis en innovatie, en nauwe samenwerking binnen de agroketens. -- De noodzaak tot marktgericht produceren heeft alles te maken met de internationale ontwikkelingen: de WTO-onderhandelingen en de uitbreiding van de Europese Unie. Grensbelemmeringen vallen weg, met als gevolg toenemende concurrentie. De internationale markt wordt hét speelveld voor het Nederlandse agrocomplex. -- De WTO-onderhandelingen en de uitbreiding van de Unie zullen ook consequenties hebben voor het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. In Agenda-2000 is afgesproken dat het landbouwbeleid in 2002 geëvalueerd wordt. Óf en in welke mate deze mid-term review gevolgen heeft voor de marktordening aardappelzetmeel, is moeilijk te voorspellen. Maar alles wijst erop dat de overheidssubsidies voor uw sector op termijn onder druk komen te staan. U zult zich daar als onderneming tijdig op moeten voorbereiden. -- Bij de aanpassing van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid zal ik mij inzetten voor het creëren van een level playing field. Ik vind dat producenten op voet van gelijkheid met elkaar moeten concurreren. Dat vereist een terugdringing van marktverstorende overheidssteun, maar het vereist ook een gelijke behandeling van de verschillende agrarische sectoren. Dat betekent in uw geval dat de koppeling tussen de regeling voor aardappelzetmeel en de regeling voor granen gehandhaafd moet blijven. Bovendien zullen ook onze handelspartners concessies moeten doen. De liefde kan natuurlijk niet van één kant komen. -- De mate waarin AVEBE weet in te spelen op de veranderingen in het Europees beleid zullen bepalend zijn voor de toekomst van uw onderneming. Want opereren in een vrije markt vraagt om stuurmanskunst. Op de markt kunt u schatrijk worden, maar u kunt er ook straatarm worden. In een vrije markt komt het aan op goed ondernemerschap en marktgerichtheid. -- In dat kader wil ik een klein uitstapje maken naar de consumptieaardappelen. Een product waar


de prijzen volledig door de markt worden bepaald. Zoals u weet zijn de prijzen voor consumptieaardappelen momenteel bedroevend laag. Met LTO heb ik daar onlangs een constructief gesprek over gehad. We waren het er snel over eens dat de overheid hier geen invloed op heeft. Voor consumptieaardappelen bestaat er immers geen marktordening. We hebben hier voor honderd procent te maken met een marktprobleem. Een marktprobleem dat alleen door goed ondernemerschap kan worden opgelost. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Want als individuele ondernemer begint u niet veel tegen de grote supermarktketens. Ik vind het dan ook positief dat LTO het gesprek aangaat met andere partners in de keten en zo, los van de overheid, op zoek gaat naar een mechanisme om iets aan de prijzen te doen. Ik op mijn beurt heb aangegeven dat de consument zich moet realiseren dat er voor kwaliteit betaald moet worden. Boeren behoren beloond te worden voor de inspanningen die zij verrichten in het kader van voedselveiligheid en milieu. Ik heb dan ook gezegd dat ik bereid ben mee te denken over het opzetten van kwaliteitscertificeringsprogramma’s. Dit om de kwaliteit van het product beter herkenbaar te maken voor de consument. -- Bij de consumptieaardappelen komt het dus volledig aan op marktgerichtheid. Hetzelfde zal op termijn ook voor zetmeelaardappelen gaan gelden. Marktgericht produceren betekent dat u zich moet concentreren op datgene waar u goed in bent. Gelet op de prijzen in Nederland voor grond en arbeid, moet AVEBE het niet hebben van lage kostprijzen. U zult het moeten zoeken in hoogwaardige toepassingen. En dan met name in hoogwaardige toepassingen waarbij aardappelzetmeel preferent is. -- Marktgericht produceren betekent ook dat AVEBE nog meer dan in het verleden de concurrentie moet aangaan op de wereldmarkt. AVEBE zet nu al meer dan 40% van haar producten af buiten de Unie. U bent in vele landen actief. Niet alleen op het gebied van vermarkting en verkoop, maar ook op het gebied van verwerking van de daar aanwezige grondstoffen. Mondiaal neemt de vraag naar aardappelzetmeel toe. Vooral in Zuidoost-Azië is er sprake van forse groei. Hier liggen voor uw onderneming veel kansen. Ik heb echter de indruk dat de toenemende internationalisering van AVEBE door de Nederlandse primaire sector nog teveel als een bedreiging wordt gezien. Maar besef wel dat deze streek alle belang heeft bij een sterke AVEBE. En om sterk te kunnen blijven moet AVEBE zijn vleugels uitslaan en meegroeien met de internationale ontwikkelingen. Uit het jaarverslag blijkt dat de regio’s buiten Europa in belangrijke mate hebben bijgedragen aan het bedrijfsresultaat van AVEBE. Zonder deze internationale poot zou AVEBE het wel eens zeer moeilijk kunnen krijgen, Een belangrijke bron van werkgelegenheid in deze streek zou dan in gevaar komen. En daar is niemand mee gediend. -- Naast internationalisering verdient ook kennisontwikkeling en innovatie alle aandacht. U besteedt veel energie aan de ontwikkeling van nieuwe producten en processen. Boeiend daarbij is de groeiende vraag naar plantaardige eiwitten. In het verleden was het vrijkomend eiwit een groot probleem bij de winning van aardappelzetmeel. Het gaf forse milieubelasting en AVEBE heeft daarin flink moeten investeren. In verband met het perspectief van plantaardig eiwit tracht AVEBE nu het eiwitgehalte in zetmeelaardappelen te verhogen. Zo ziet u maar weer dat bedreigingen binnen enkele jaren kunnen veranderen in kansen. In dit verband verdient ook de participatie van AVEBE in het grasproject de aandacht. Met name voor de akkerbouw biedt een dergelijke benadering van bioraffinage grote kansen ten aanzien van milieu, natuur, voedselveiligheid en vooral ook de markt. -- Bij innovatie gaat het niet alleen om verbeteringen van binnenuit. Vernieuwingen komen ook steeds meer van buiten de sector. Ik denk daarbij aan biotechnologie en ICT: Veelbelovende


technologieën, zeker ook voor de landbouw. Maar dat betekent niet dat alles wat technisch mogelijk is, zomaar kan worden toegestaan. Toepassingen van nieuwe technologieën moeten maatschappelijk verantwoord zijn. en de veiligheid voor mens en milieu mag absoluut niet in het geding zijn. De toelating van genetisch gemodificeerde gewassen vereist dan ook grote zorgvuldigheid en een grondige wetenschappelijke toetsing. Op die manier kan biotechnologie in een verantwoord kader worden geplaatst. “Verantwoord vooruit” is dan ook het motto van de Integrale Nota Biotechnologie van het kabinet. -- Belangrijk aandachtspunt daarbij is het gebruik van de antibioticumresistentiegenen. In verband met de risico’s voor de humane en dierlijke gezondheidszorg, zullen we daar terughoudend mee moeten omgaan. Zowel de Europese Commissie als het Europees Parlement hebben inmiddels aangegeven dat ze de toepassing van antibioticumresistentiegenen op termijn in zijn geheel willen verbieden. Ik ga ervan uit dat ook het bedrijfsleven in dezen zijn verantwoordelijkheid neemt. En tijdig omschakelt naar alternatieve methoden. — Biotechnologie is een sleuteltechnologie die vele maatschappelijke vragen oproept. Het is dan ook een onderwerp waarover we in alle openheid met het publiek moeten communiceren. Met de instelling van de Commissie biotechnologie en voedsel, heeft het kabinet het initiatief genomen voor zo’n breed publiek debat. Dit debat richt zich niet alleen op maatschappelijk organisaties. Er wordt ook nadrukkelijk gemikt op het gewone publiek. Ook u als onderneming roep ik op om aan dit debat deel te nemen. Ik zie trouwens ook een belangrijke verantwoordelijkheid voor de gehele keten waar u deel van uit maakt. Grijp uw kans om te laten zien hoe u met biotechnologie omgaat. Want goede informatie over de mogelijkheden en onmogelijkheden van biotechnologie is bij dit debat van essentieel belang. -- Wat voor biotechnologie geldt, geldt ook voor de agroproductie in zijn geheel: Zowel het product als de wijze van produceren moeten voldoen aan maatschappelijke randvoorwaarden. De hele discussie over mest en Minas gaat ook uw sector niet voorbij. Ik weet dat de mestnormen forse inspanningen vereisen, maar zeg niet te snel dat de normen niet haalbaar zijn. Uit het project Praktijkcijfers is gebleken dat ook in ùw gebied (de veenkoloniën) hele goede mineralenresultaten mogelijk zijn. Stel u daarvoor òpen! En gebruik deze resultaten in uw eigen bedrijf. - Ook binnen het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid neemt de aandacht voor maatschappelijke randvoorwaarden toe. Instrumenten als cross compliance en modulatie staan volop in de belangstelling. Vorig jaar hebben we in nauw overleg met de sector de eerste afspraken gemaakt over cross compliance: - Voor snijmais werden afspraken gemaakt over geïntegreerde onkruidbestrijding. - En voor zetmeelaardappelen werd bepaald dat de loofdoding voor minimaal 70% mechanisch moet plaatsvinden. -- Recente AID-controles naar de naleving van cross compliance in de aardappelzetmeelteelt leverden het volgende beeld op: 89% van de gecontroleerde bedrijven bleef vorig jaar keurig binnen de norm. Tweederde van de bedrijven gebruikte zelfs helemaal geen chemische middelen bij de loofdoding. Daar staat wel tegenover dat 11% van de gecontroleerde bedrijven zich niet aan de cross compliance-voorwaarde hebben gehouden. Ik ga ervan uit dat de landbouwsector zijn verantwoordelijkheid neemt en het percentage overtredingen de komende jaren zal terugbrengen. Het overgrote deel van telers heeft laten zien dat de norm goed haalbaar is. -- Voor dit jaar heb ik de implementatie van cross-compliance uitgebreid met een maatregel om


het begroeid houden van braakliggende percelen te stimuleren. Ik ben voornemens om cross compliance nog verder uit te bouwen. Een nota over dit onderwerp zal ik in de loop van dit jaar naar de Tweede Kamer sturen. Daarin zal ik ook ingaan op mijn beleidsvoornemens over modulatie: de afroming van directe inkomenssteun ten behoeve van meer communautaire middelen voor plattelandsbeleid. Ik roep u, en in het bijzonder de akkerbouw, op om serieus mee te denken over de mogelijkheden van modulatie. Modulatie is geen diefstal, zoals LTO-akkerbouwvoorzitter Aike Maarsingh onlangs stelde. Modulatie is een mogelijkheid om overheidssubsidies op een andere manier in de regio in te zetten. Via modulatie komen meer middelen beschikbaar voor de verbetering van de kwaliteit van het landelijk gebied. Hoe je het ook wendt of keert, de hoogte van de directe inkomenssteun kan ik u niet blijvend garanderen. Het lijkt me daarom beter dat de sector constructief meedenkt over nieuwe bestedingsmogelijkheden in plaats van de hakken in het zand te zetten. -- De Veenkoloniën drijven nu voor een belangrijk deel op één product: aardappelzetmeel. Dat is voor een streek natuurlijk geen gezonde situatie. Bovendien blijft de sociaal-economische situatie in de Veenkoloniën achter bij de rest van Nederland. Om de problematiek van de Veenkoloniën goed in beeld te krijgen heb ik onlangs de Commissie Hoekstra ingesteld. Deze commissie zal een analyse maken van de sociaal-economische situatie in de Veenkoloniën. En buigt zich over de vraag waarom de vele projecten en plannen die er al zijn geweest niet tot een betere conditie van het gebied hebben geleid. Ik verwacht het rapport van de commissie in april. Het kabinet zal dan in de loop van de zomer met een reactie kunnen komen. -- AVEBE en het veenkoloniale gebied gaan dus interessante tijden tegemoet. Aan het begin van mijn betoog heb ik erop gewezen dat AVEBE goed is in het samenstellen van recepten. Ik constateer dat u ook voor uzelf een goed recept heeft samengesteld. In ieder geval zijn de ingrediënten uitstekend: Marktgerichtheid, internationaliseren, kennis en innovatie en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Deze ingrediënten vormen een goede basis voor de toekomst. Ik wil AVEBE dan ook uitdagen om op de ingeslagen weg verder te gaan. Want je kunt nog zulke mooie recepten maken. Het komt uiteindelijk aan op de bereiding.


09b –Ruisen Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij de opening van de 21e LandbouwRai, 11 december 2000 te Amsterdam. Ik ben bijzonder verheugd dat ik vandaag in u midden kan zijn om deze 21e LandbouwRai officieel te openen. Het zal u bekend zijn dat ik grote waarde hecht aan vernieuwing van de agrarische sector. Innovatie is één van de speerpunten van mijn beleid. Dat betekent uiteraard niet dat alles dan maar op de schop moet. Want innovatie en het in ere houden van waardevolle tradities kunnen hand in hand gaan. Deze schitterende beurs is daarvan een uitstekend bewijs. De LandbouwRai is in de loop der jaren uitgegroeid tot hét ontmoetingspunt van agrarisch Nederland. Voorlichting over de nieuwste ontwikkelingen speelt daarbij een belangrijke rol. De LandbouwRai zou ik dan ook willen omschrijven als een traditie op het gebied van vernieuwingen. Dit soort tradities draag ik een warm hart toe. -- Ik vertel u niets nieuws. De landbouwsector heeft te maken met ingrijpende veranderingen. De landbouwmarkt internationaliseert. Grensbeschermende maatregelen worden steeds verder teruggedrongen. Met als gevolg: toenemende marktwerking. Bovendien heeft de agrarische sector te maken met een consument die hoge eisen stelt. De consument wil een gegarandeerd veilig product van hoge kwaliteit. -- Bij veranderingen heb je altijd te maken met voorlopers en achterblijvers. Achterblijvers zien de veranderingen in de maatschappij als een bedreiging. Maar ze vergissen zich. Uiteindelijk komen ze met de rug tegen de muur te staan. Voorlopers nemen de signalen vanuit de maatschappij serieus. Ze zijn bereid hun bedrijfsvoering aan te passen. En staan open voor de nieuwste ontwikkelingen. -- Ontwikkelingen die in toenemende mate worden ingegeven door maatschappelijke trends. In het verleden verliep het innovatieproces in de landbouw vrijwel autonoom. Vernieuwingen kwamen voort vanuit de landbouw zelf. Een efficiënte bedrijfsvoering stond daarbij centraal. Ik zeg niet dat innovaties op dat terrein niet meer waardevol zijn. Maar er is meer nodig. De centrale vraag moet zijn: “Hoe kan ik nieuwe ontwikkelingen gebruiken om mijn bedrijfsvoering af te stemmen op de wensen van maatschappij?” Zo’n houding biedt perspectief. -- Bij een tweetal maatschappelijke ontwikkelingen zou ik wat nader stil willen staan. Allereerst iets over de zorg van de consument over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. En vervolgens iets over ICT. -- Terugdringing van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen heeft onze volle aandacht. Niet alleen met het oog op de kwaliteit van onze leefomgeving en de voedselveiligheid, maar ook met het oog op het internationale imago van de Nederlandse landen tuinbouw. Het gebruik van insecten- en schimmelbestrijdende middelen, is de afgelopen jaren nauwelijks afgenomen. Over het algemeen is de plantaardige sector nog veel te afhankelijk van chemische middelen. Van alternatieve bestrijdingsmethoden wordt nog onvoldoende gebruik gemaakt. Dat komt ten dele doordat sommige methodes nog in de kinderschoenen staan. Ik ben dan ook blij met de innovaties die hier op de LandbouwRai op dit vlak worden gepresenteerd. Maar ook in het denken en handelen van de telers moet er nog het een en ander veranderen. Het besef dat we toe moeten naar geïntegreerde gewasbescherming moet gemeengoed worden. De ontwikkeling van de sector in deze richting is onontkoombaar. Ik zal de omslag naar


geïntegreerde gewasbescherming bevorderen. Een belangrijk instrument daarbij is certificering van bedrijven volgens geïntegreerde normen. Binnenkort zal ik mijn beleidsnota “Zicht op Gezonde Teelt“ presenteren. Daarin zal ik mijn gedachten over geïntegreerde gewasbescherming op gecertificeerde bedrijven nader uitwerken. -- In dat kader wil ik ook uw aandacht vragen voor het gebruik van driftarme spuitdoppen. Zoals u weet ben ik van plan om het gebruik van driftarme doppen verplicht te stellen. Ik heb inmiddels een ontwerp-regeling over het testen van driftarme doppen ter goedkeuring aan de Europese Commissie voorgelegd. Na goedkeuring van deze regeling zal worden getoetst welke doppen er driftarm zijn. Daarna zal ik het gebruik van driftarme doppen verplicht stellen. Ik wil de sector aansporen om vooruitlopend op deze wettelijke verplichting al zoveel mogelijk gebruik te maken van driftarme spuitdoppen. -- Vervolgens nog iets over ICT. De agrosector maakt steeds nadrukkelijker deel uit van een netwerk van producten, consumenten, toeleveranciers, retailers, kennisinstellingen, belangenbehartigers en niet te vergeten: de overheid. ICT zal grote gevolgen hebben voor de onderlinge relaties binnen dit netwerk. Zo zal zowel de vraag náár als het aanbod ván agrarische producten met behulp van ICT inzichtelijker worden gemaakt. Dat betekent dat producten zich nog beter moeten onderscheiden, zowel ten aanzien van prijs als ten aanzien van kwaliteit. Ook voor de bedrijfsvoering zal ICT grote consequenties hebben. Ik denk aan precisielandbouw, robotisering en automatisering van bedrijfsprocessen. In het interpaviljoen hier op de LandbouwRai kunnen ze u er alles over vertellen. -- Initiatieven voor de toepassing van ICT zullen in hoofdzaak vanuit de sector zelf moeten komen. De overheid wil de sector daar graag bij behulpzaam zijn. Het is aan de overheid randvoorwaarden te stellen en eventuele belemmeringen weg te nemen. Belangrijk aandachtspunt is de relatie tussen de overheid en de individuele ondernemer. Momenteel wordt er op mijn ministerie gewerkt aan de ontwikkeling van een digitaal LNV-loket. Daarmee wordt beoogd de informatievoorziening richting individuele agrariërs te verbeteren en krijgt men de mogelijkheid om electronische transacties met LNV af te wikkelen. -- ICT is dus voor mij een belangrijke prioriteit. Maar ook andere innovatieve ontwikkelingen hebben onze volle aandacht. Momenteel wordt op het ministerie van LNV gewerkt aan de vaststelling van een agro-innovatiefonds. Daarmee wil LNV veelbelovende innovaties een financiële impuls geven. Het nieuwe agro-innovatiefonds zal zich meer richten op ketens en op clusters van bedrijven. Het agro-innovatiefonds is voor een deel revolving. Dat wil zeggen: de overheidsinvestering moet zichzelf terugverdienen. Voor dit revolving fund is reeds 40 miljoen gulden gereserveerd. Als aanvulling op het revolving fund voorziet het agro-innovatiefonds ook in subsidies. Subsidies voor vernieuwingen die zeer waardevol zijn, maar die op korte termijn geen rendement opleveren en dus zonder overheidssubsidiës niet van de grond zullen komen. Dit laatste geldt bijvoorbeeld voor sommige innovaties gericht op de kwaliteit van het landelijk gebied. -- Dames en heren, De Nederlandse landen tuinbouw heeft een sterke internationale positie. Om die positie te kunnen handhaven is innovatie onontbeerlijk. Niet alleen op het vlak van een efficiënte bedrijfsvoering, maar ook op het vlak van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Innoveren is meer dan techniek. Technici kunnen nog zulke technische hoogstandjes verzinnen, maar als u als sector het belang daarvan niet inziet en de burger de vernieuwing niet accepteert, is zo’n innovatie ten dode opgeschreven. Innovatie heeft dan ook alles te maken met bewustwording.


Het heeft alles te maken met oog hebben voor de trends in de samenleving. Voorlopers hoef ik dat niet te vertellen. Maar sommige ondernemers hebben af en toe een duwtje in de rug nog. De LandbouwRai kan daarbij een belangrijke rol vervullen. Ik wens u allen een succesvolle week toe. Hiermee verklaar ik deze LandbouwRai voor geopend.


10a- Verdonk Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij het slotdebat van Rustig, ruig of rationeel? een serie filosofische debatten over de verhouding natuur-cultuur. Kasteel Groeneveld, 7 december 2000 Een stuk grond in cultuur brengen betekende tot voor kort: heide-, bos- of zandgrond ontginnen en geschikt maken voor de landbouw. Nu betekent het eerder het omgekeerde: landbouwgrond uit productie nemen om er heide, bos of een zandverstuiving van te maken. Zelfs de zogenaamde ruige natuur moeten wij vandaag de dag in cultuur brengen. Anders hebben we helemaal geen ruige natuur meer in ons kleine, dichtbevolkte land. Overal herken je hier de mensenhand. In Nederland is de traditionele tegenstelling tussen natuur en cultuur een schijntegenstelling geworden. Wat betekent dat voor de discussie? Is die overbodig geworden? Kunnen we maar beter naar huis gaan? Nee, want ik vind het belangrijk dat filosofen en literatoren creatief blijven sleutelen aan beelden, verhalen, perspectieven en idealen die mede richting kunnen geven aan beleid. Ik wil alleen maar zeggen: de overeenkomst tussen de drie soorten natuur die tijdens deze debatten aan de orde zijn geweest, is dat ze door mensen zijn gevormd. Elke soort natuur die wij nastreven, ook de ruige natuur, is een uiting van onze cultuur. De mens wil zijn cultuur herkennen en zich thuis voelen in het landschap. De vraag is dan. Welk landschap? Dat is een kwestie van smaak en persoonlijke voorkeur. Omringen we ons met ruige natuur in nieuwe natuurgebieden? Met de rust van oude cultuurlandschappen? Of kiezen we toch liever voor het rationele en functionele karakter van moderne stadslandschappen? Al die keuzemogelijkheden kunnen verwarring wekken. Het is dus zinvol om deze debatten te benutten om gezamenlijk tot heldere definities te komen van begrippen als 'landschap', 'cultuur' en 'natuur'. Uit onderzoek van Alterra blijkt bijvoorbeeld dat de één een heel ander beeld heeft van 'de echte natuur' dan de ander. Jagers, hengelaars, vogelaars en vrijwillige landschapsbeheerders blijken verschillend te denken over wat 'echte natuur' nu eigenlijk is. Vogelaars zien natuur vooral als grootschalig en autonoom. Jagers hebben een veel breder natuurbeeld, waarin de aanwezigheid van de mens belangrijk is. Sportvissers zien natuur vooral als iets om in te zitten en te ontspannen. Vrijwilligers, tenslotte, vinden het belangrijk dat hun activiteiten bijdragen aan een gezonde natuur. Dat geldt overigens ook voor jagers en vogelaars. Zo zie je hoe makkelijk er een Babylonische spraakverwarring over het begrip natuur kan ontstaan. Bij het verhelderen en analyseren van dit begrip heeft u, schrijvers en filosofen, dus een duidelijke taak. Maar hoeveel invloed hebben uw uiteenzettingen op de discussie in bredere lagen van de samenleving? Dit debat speelt zich natuurlijk niet alleen af binnen de muren van Kasteel Groeneveld. Wat ik wil weten is: hoe denken die 16 miljoen Nederlanders die hier vandaag niet aanwezig zijn, er eigenlijk over? Bij beleidsontwikkeling en beleidsuitwerking moet uitgegaan worden van natuurbeelden die op lokaal en regionaal niveau leven. Pas dan kun je echt spreken van Natuur voor Mensen, Mensen voor Natuur. Miljoenen individuele en persoonlijke natuur- en cultuurbeelden zijn tijdens deze debatten samengebald tot drie grote visies. Elk van deze drie heeft hier een grote voorvechter gehad. De schrijver Willem van der Toorn beet de spits af met een pleidooi voor het rustgevende, historisch gegroeide cultuurlandschap. Daaraan kun je de gewoonten en gebruiken van onze ouders en voorouders aflezen. De filosoof Petran Kockelkoren vindt dat niet zo belangrijk. Hij voelt meer voor een functioneel landschap, waarin stedelingen kunnen recreëren. Ook Frans Vera en Hans Achterhuis hebben hun visie gegeven in deze reeks. Vera is bekend als een fel voorvechter voor nieuwe natuur. De verschillen zijn op scherp gezet. Dat houdt de discussie levendig.


Moet je stelling nemen? Een keus maken voor een van de drie? Moet je bijvoorbeeld vóór ruige natuur zijn, of tegen functionele natuur? Ik kies voor een pluriform Nederlands natuurbeleid. Ik wil de verschillende natuurbeelden bij elkaar brengen. Ze vullen elkaar aan. Ze kunnen allemaal vorm krijgen. In combinatie met elkaar. Of apart, op verschillende plaatsen in Nederland. Met die gedachte wil ik aan de slag. We staan immers aan de vooravond van de implementatie van de beleidsnota Natuur voor Mensen, Mensen voor Natuur. Ik wil u uit deze nota een voorbeeld geven van een geslaagde combinatie van de drie natuurbeelden in één programma. Dat is de taakstelling voor zeven robuuste verbindingen van het programma Groots-Natuurlijk. Die verbindingen zijn bedoeld om de ruimtelijke samenhang en ecologische kwaliteit van de EHS te versterken en tegelijkertijd te investeren in grotere eenheden natuur. Dit is belangrijk voor mobiele soorten, die een groter verspreidingsgebied krijgen. Ook kwetsbare soorten zijn erbij gebaat; zij krijgen een grotere overlevingskans. De naam 'robuust' zegt het al: dit plan past binnen het natuurbeeld 'ruig'. Dit plan lijkt op het eerste gezicht dus vooral de nieuwe-natuurgedachte te omarmen. Maar robuuste verbindingen kunnen ook bijdragen aan de landschappelijke en culturele identiteit. Bijvoorbeeld in het geval van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. En ze kunnen ook een functie vervullen bij duurzaam waterbeheer. Bijvoorbeeld door veiligheidsmaatregelen en ecologische kwaliteit in één keer te realiseren langs de rivieren. Robuuste verbindingen passen dus ook binnen de natuurbeelden 'rustig' en 'rationeel'. Kortom, de drie natuurbeelden waarover deze debatten gaan, kunnen naast elkaar bestaan. Het is belangrijk dat we ons daarvan bewust blijven. Dat we eerst even in de spiegel kijken, voordat we elkaar in de haren vliegen over de Nederlandse natuur. Met deze laatste opmerking wil ik een opmaat geven tot de lezing van de heer Keulartz, die een 'beschaafde strijd om de natuur' voor ogen heeft.


10b – Verdonk Inleiding door de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mr. L.J. Brinkhorst, bij het in ontvangst nemen van de visienota van de AOC Raad: Het VMBO-groen, daar gaan we voor! op 18 december in Oegstgeest Hartelijk dank voor deze visienota Het VMBO-groen, daar gaan we voor! Met deze nota wil de AOC Raad duidelijkheid scheppen over de ambitie van het VMBO-groen. U schetst een ideaalbeeld van dit onderwijstype. U wilt dat het VMBO-groen een brede, maatschappelijk gerichte opleiding wordt, in een 'groen jasje'. Het is een ambitieus en nastrevenswaardig plan. Het vraagt veel van de onderwijsinstellingen. In hoeverre wij de contouren van uw ideaalbeeld al kunnen ontwaren hier, bij het Groene Delta College in Oegstgeest, zullen minister Hermans en ik straks tijdens de rondleiding bezien. Maar eerst nog iets anders over dat ideaalbeeld. In hoeverre sluit het eigenlijk aan bij mijn onderwijsbeleid? Ik streef naar onderwijs dat mensen opleidt om innovatief en maatschappelijk verantwoord te functioneren in een 'groene omgeving'. En ik streef naar onderwijs dat internationaal toonaangevend is. Deze ambities heb ik geformuleerd in mijn beleidsbrief 'Groen onderwijs 2010'. Het VMBO-groen kan een deel van mijn aspiraties realiseren. Het is dan wel belangrijk dat u een aantal zaken voortvarend aanpakt. Ten eerste moet elke instelling zijn kernopleidingen bepalen en zich daarin profileren. Zo kan elke instelling een aantal specifieke opleidingen met voldoende kritische massa en een hoge kwaliteit bieden. Ten tweede moeten instellingen samenwerken met andere onderwijsinstellingen binnen en buiten het groene onderwijs. Vooral voor kleine opleidingen en nieuwe, brede opleidingen is samenwerking belangrijk. Welke kernopleidingen een instelling het beste kan kiezen, is afhankelijk van de eigen onderwijstraditie en van de omgeving waarin de instelling functioneert. Die omgeving is ook van invloed op de samenwerkingsmogelijkheden. Welke andere (V)MBO's zijn er in de buurt? Dat bepaalt overigens ook de keuzes die leerlingen kunnen maken. Van alle VMBO-groen leerlingen stroomt veertig procent door naar het MBO-groen. De overige zestig procent waaiert uit over andere MBO's, of gaat werken. Doorstroming in alle richtingen dus. Daaruit blijkt dat het VMBO-groen breed georiënteerd is. Maar het VMBO-groen kan meer. De instroom is nog niet breed genoeg. Het aantal allochtone jongeren dat kiest voor groen onderwijs, is nog te laag. Dus uw voornemen om een aantrekkelijk programma voor alle soorten leerlingen te bieden, ook voor allochtonen, moet snel worden uitgevoerd. Ik heb tot nu toe drie aandachtsgebieden voor het VMBO-groen besproken, die ook in de visienota aan de orde komen: profileren op kernopleidingen, samenwerking zoeken met andere instellingen binnen en buiten het groene onderwijs en een breed programma bieden dat voor allerlei typen leerlingen aantrekkelijk is. U noemt ook ICT. Daarvoor wil ik vandaag bijzondere aandacht vragen. U spreekt van ICT als vliegwiel voor een actieve rol van leerlingen. Dat zie ik ook zo. Een onderwijsprogramma dat door ICT wordt ondersteund, kan leerlingen nieuwsgierig maken en nieuwsgierig houden. Leerlingen kunnen, dankzij de computer, actief en zelfstandig blijven leren. Maar met ICT kan meer. U kunt nieuwe onderwijsvormen ontwikkelen met meer opleidingen op maat. Praktijkkennis kan dankzij ICT sneller bekend zijn bij docenten. Dat leidt wellicht tot nieuwe vormen van praktijkleren. En er kunnen ook andere vormen van kennisuitwisseling met organisaties binnen en buiten het onderwijs worden ontwikkeld. Maar de belangrijkste winst van ICT in het onderwijs is de mogelijkheid om op afstand te leren. Met andere woorden: minder klassikaal onderwijs en meer individuele begeleiding via de computer. Dat kan een oplossing zijn voor de beruchte problemen met de kritische massa van opleidingen. Kortom: ICT biedt een waaier van mogelijkheden. Wie niet meedoet, valt vroeg of laat uit de


boot. Dat zal u niet overkomen, als u op de ingeslagen weg voortgaat. Ik zou zelfs willen zeggen: het overige onderwijs kan van uw ideaalbeeld leren. De leerlingvolgsystemen, persoonlijke aandacht en kleinschalige setting die u voor ogen staan, kunnen een voorbeeld zijn voor andere opleidingsinstituten. Met inzet, ondernemerschap en ambitie kunt u uw doel bereiken. De ministeries van LNV en OC&W willen u de ruimte geven. Wij zijn bereid eventuele wettelijke knelpunten te bekijken en zo nodig op te lossen. Ik hoop dat uw ideaalbeeld en de aandachtspunten die ik u vandaag heb meegegeven, samen een leidraad zullen vormen voor uw werk aan een goede toekomst voor het VMBO-groen. Management, docenten, leerlingen en AOC-Raad: benut uw creativiteit. Ik wens u veel succes.


11a –Oolthuis Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij de opening van de expositie “Meer dan boeren”, 2 februari 2001 te Baarn Af en toe denk ik: sommige mensen wíllen het gewoon niet begrijpen. Neem nou het hoofdartikel in de Boerderij van vorige week. Het ging over de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening, en de kop luidde: “Landschap wint van landbouw”. Landschap wint van landbouw: dat is dus klinkklare onzin. Ik kan het weten, want LNV had een flinke inbreng in de Vijfde Nota. En als je het artikel vervolgens leest blijkt ook wel dat de kop misplaatst is. Want waar de intensieve veehouderij inderdaad pas op de plaats moet maken, kan ook de Boerderij er niet omheen dat de Vijfde Nota goed nieuws brengt voor de grondgebonden landbouw. Die heeft in Nederland een uitstekend perspectief. De grondgebonden landbouw zal nog meer dan nu gaan fungeren als drager van het landschap. Zeker gezien de toenemende populariteit van agrarisch natuur- en landschapsbeheer. De kop had dus eigenlijk moeten zijn: “landschap profiteert van landbouw”. ... Landschap en landbouw: het is geen kwestie van winnen of verliezen. De twee zijn immers onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het Nederlandse landschap zonder landbouw is ondenkbaar. Waar het nu om gaat is het opkrikken van de kwaliteit van het landelijk gebied. Of om het anders te zeggen: het platteland moet mooier, leuker en natuurlijker worden. Het agrarische natuur- en landschapsbeheer speelt daarin een belangrijke rol. De Portfolio van de groene dienstverlening en de tentoonstelling Meer dan boeren laten zien tot wat voor resultaten dat kan leiden. ... Eerst even over de portfolio. Dit fraaie drukwerk sluit goed aan bij een ander boek over agrarisch natuur- en landschapsbeheer, dat ik een jaar geleden in ontvangst mocht nemen. Dat boek heette Verder dan de keukentafel en was gemaakt door SBNL. Het was een soort leidraad voor boeren die een agrarische natuurvereniging willen oprichten. De Portfolio van de groene dienstverlening laat zien wat die verenigingen vervolgens tot stand kunnen brengen. En dat is niet niks. Voor haar prestaties in West Nederland verdient In Natura een groot compliment. Deze organisatie is de motor achter het agrarische natuur- en landschapsbeheer in dit gebied. Met succes: de prachtige foto’s in de portfolio spreken voor zich. ... Agrarisch natuur- en landschapsbeheer is een succes. En niet alleen in West Nederland. Dat merken we goed bij mijn ministerie. De regeling Programma Beheer mag zich verheugen in een grote populariteit. De doelstelling voor het aantal natuurlijk beheerde hectares landbouwgrond is inmiddels ruimschoots gehaald. Dat stemt tevreden. Maar de groei van het aantal aanvragen is zo explosief dat we door het van tevoren


vastgestelde budget dreigen heen te raken. Dat brengt mij in een lastig parket. Programma Beheer is belangrijk, maar het succes mag natuurlijk niet ten koste gaan van andere beleidsdoelen. Vorige week heb ik met de Tweede Kamer afgesproken om te kijken waar nog extra geld vandaan gehaald kan worden. Ik zal daar binnenkort uitsluitsel over geven. ... Één van die andere beleidsdoelen is de groen-blauwe dooradering van het landschap. Dit is een van de kernthema’s in mijn nieuwe natuurbeleid. Ik wil het landelijk gebied een forse kwaliteitsimpuls geven door de komende 20 jaar te investeren in de aanleg van 40.000 ha aan karakteristieke landschapselementen. U moet dan denken aan houtwallen, boerengeriefbosjes, moerasjes, beken, paden en ga zo maar door. Typisch Nederlandse landschapselementen dus, die helaas grotendeels zijn verdwenen. Als je die karakteristieke elementen op de goede plekken in het landschap aanlegt, dan knapt de hele omgeving ervan op. Zo kun je door te investeren in 40.000 ha extra groen zo’n 400.000 ha landschap een kwaliteitsimpuls geven. Voor deze groen-blauwe dooradering is de komende 20 jaar 50 mln per jaar beschikbaar. ... De uitvoering van deze kwaliteitsimpuls gebeurt decentraal. LNV gaat niet voorschrijven wat waar moet gebeuren, want dat weten de mensen ter plekke vaak veel beter. Ik reken dus op initiatieven vanuit de regio. De regie van de uitvoering ligt bij de provincies. Hun eerste taak is het selecteren van geschikte gebieden voor 6 á 8 proeftuinen. Er zijn nu in totaal zo’n 30 kandidaat-gebieden aangemeld, waarvan maar liefst 17 door agrarische natuurverenigingen. De selectie, begin februari, wordt dus nog een lastige klus. In die proeftuinen, de naam zegt het al, gaan we het idee van de groen-blauwe dooradering in de praktijk testen. Na twee jaar weten we dan hoe we het aan moeten pakken, wat het beste werkt. En dan gaan we in heel Nederland aan de slag. ... Een mooier, leuker en spannender landschap. LNV zal daar flink in investeren. Maar het eigenlijke werk gebeurt natuurlijk op het platteland zelf. Ik ben blij dat agrarische natuurverenigingen als In Natura bereid zijn het voortouw te nemen. Verenigingen die hun sporen in de afgelopen jaren hebben verdiend. Dat brengt de tentoonstelling Meer dan boeren in beeld. De tentoonstelling, en ook de portfolio, geven inspiratie voor de kwaliteitsimpuls die het Nederlandse platteland nodig heeft. Ik wens u veel kijkplezier.


11b – Oolthuis Inleiding door de Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, mevrouw G.H. Faber, bij het NAI-debat over de reconstructie van de zandgronden, 7 februari 2001 te Rotterdam Voor veel mensen is de reconstructie van de zandgronden onlosmakelijk verbonden met varkens. We hebben allemaal de beelden van de varkenspestcrisis nog op het netvlies. Deze crisis maakte de tijd en de geesten rijp voor fikse maatregelen in de zandgrondgebieden. De crisis als katalysator. Maar de reconstructie van de zandgronden gaat over zoveel meer dan varkens. Het gaat over de kwaliteit van deze gebieden als geheel. We moeten de kwaliteitserosie van de zandgronden een halt toeroepen. Wat het landschap betreft is dat vooral een ontwerpopgave. Een zaak dus van opdrachtgevers, ontwerpers en bewoners. ... Voordat ik ga toelichten hoe we de reconstructie willen aanpakken eerst nog even het waarom. Waarom nemen we de zandgronden op de schop? Waarom investeert de Rijksoverheid tussen 1999 en 2010 1,1 miljard gulden aan reconstructiedoelen, een bedrag dat via de ruimte-voor-ruimte regeling nog eens verdubbeld wordt? Het antwoord is eenvoudig. We doen dat om deze gebieden, die grote delen van Brabant, Limburg, Gelderland, Overijssel en Utrecht beslaan, opnieuw aantrekkelijk te maken. … De reconstructie van de zandgronden is daarom veelomvattend. We volgen een integrale benadering, waarbij we zoeken naar een nieuwe balans tussen de verschillende functies. In het verleden stonden functies als landbouw, wonen, natuur, recreatie, landschap en waterbeheer op zich. Deze beleidsfragmentatie heeft bijgedragen aan het probleem. Want de beleidsfragmentatie leidde tot fragmentatie van opdrachten en ontwerpen. En dat willen we met de reconstructie nu juist anders doen. Daar kom ik nog op terug. ... Eerst wil ik kort de verschillende componenten van de reconstructie nalopen. Te beginnen met natuur. We gaan de zandgronden natuurlijker maken. We willen de Ecologische Hoofdstructuur in deze gebieden versneld realiseren. Maar ook buiten de EHS zullen de zandgronden aan waarde winnen. Dit bereiken we onder meer door groen-blauwe dooradering van het landschap. Groen-blauwe dooradering houdt in dat karakteristieke landschapselementen als houtwallen, poelen en beekdalen terugkeren. Maar ook allerlei nieuwe elementen worden aangelegd. Vaak robuuste of stevige elementen die ook voor de recreatie dienen. ... Op dit moment overheersen varkensstallen het landschapsbeeld. Van die overheersing willen we van af, zeker als de stallen leeg staan. De manier om dat te doen is de ruimte voor ruimte-regeling. Via deze ingenieuze constructie worden op passende lokaties woningen gebouwd, in ruil voor de sloop van stallen. De financiële winst komt voort uit de bouw van woningen. Deze zal naar verwachting 1,1 mld gulden opleveren voor de reconstructie. De milieuwinst zit hem in de mestproductierechten en varkensrechten die de boer met zijn stal mee moet verkopen. Het animo voor deze beëindigingsregeling is groot. In totaal staat zo’n 200 ha steen op de nominatie voor de sloop. Dat staat gelijk de afbraak van een kleine stad. ... Er zullen dus heel wat stallen verdwijnen. Maar er blijven er ook heel wat over. Een hoofddoel van de reconstructie is immers de revitalisering van de agrarische sector. Met minder bedrijven een betere toekomst. Die toekomst ligt wat de intensieve veehouderij betreft in de landbouwontwikkelingsgebieden. Daar is de landbouw de hoofdfunctie. Ook in de zogenaamde verwevingsgebieden is plaats voor landbouw, voor zover deze zich verdraagt met andere functies. In de extensiveringsgebieden is intensieve landbouw taboe. De provincies bepalen de


zonering van deze gebieden. Het watersysteem zal daarbij leidend zijn. Het is de bedoeling om de extensiveringsgebieden zoveel mogelijk te laten samenvallen met bestaande natuurgebieden en natte gebieden, zoals beekdalen. ... Het zal u duidelijk zijn: we staan voor een enorme uitdaging. We hebben de unieke kans om een groot, verrommeld deel van Nederland een flinke kwaliteitsimpuls te geven. Die kans moeten we met zijn allen grijpen. Hoe gaan we dat aanpakken? ... Het voortouw voor de reconstructie ligt bij de provincies. Zij zijn verantwoordelijk voor de planvorming en de uitvoering van de reconstructie. De provincies hebben de regierol en zijn opdrachtgever. Het belang van die laatste taak kan nauwelijks worden overschat. Want: geen goed ontwerp zonder goede opdrachtgever. De 6 pilot-projecten getuigen ervan dat de provincies voortvarend te werk gaan, nog voordat de Reconstructiewet van kracht is. Dat is dus veelbelovend. Ook voor de gemeenten is een belangrijke rol weggelegd. Zij kunnen optreden als opdrachtgever voor deelprojecten. Het Rijk faciliteert. Dat wil zeggen: creëert de wettelijke mogelijkheden, stelt randvoorwaarden en zorgt voor een deel van de financiering. ... Wat het ontwerp betreft heeft het Rijk een speciale rol. Zoals u weet is de reconstructie zandgronden een van de negen “grote projecten” in het kader van de 3e Architectuurnota. LNV heeft dit project geadopteerd. Ik ben dus de adoptiemoeder van de reconstructie als ontwerpopgave. Deze ontwerpopgave valt uiteen in drie delen. ... Als eerste en meest concrete de gebouwen zelf. Gebouwen worden gesloopt en nieuwe woningen worden gebouwd. De provincies en gemeenten bepalen waar en onder welke voorwaarden dat gebeurt. Natuurlijk is het zonde om architectonisch waardevolle gebouwen te slopen. Wat wij ook niet willen is dat de kavels worden volgebouwd met standaard cataloguswoningen. Daar wordt niemand beter van. ... De tweede opgave is natuurlijk het landschap en de stadsranden. Wij realiseren de EHS in delen van de zandgebieden. Daar wordt het leger: minder bebouwing, minder cultuur, meer natuur. Ook ontwerpen we het cultuurlandschap opnieuw. Een nieuwe inrichting, met voor een deel ander bodemgebruik en stedelijke gebruiksfuncties ín het landschap. ... De derde opgave ligt wat minder voor de hand wellicht. De reconstructie van de zandgebieden is ook een stedenbouwkundige opgave. De nieuwe bouwkavels komen immers niet alleen op het bedrijf zelf. Ze zullen soms geconcentreerd aan de randen van de dorpen worden geplaatst. En ook is het denkbaar dat de bouwkavels in kleine clusters in het landschap komen. In sociaal opzicht maakt dat nogal wat uit; individueel op het platteland, of kleine sociale eenheden (een soort buurten) in het landschap. Maar ook wanneer de kavels aan de randen van de dorpen komen is er een interessante opgave. We hebben hier de kans een nieuwe dorpsrand te maken: een nieuw dorpsgezicht, een nieuwe overgang van stad naar land. En vaak wordt net buiten die nieuwe dorpsrand bebouwing gesaneerd en wordt het daar leger. Met een fraai contrast tussen open en dicht tot gevolg - mits we het goed ontwerpen natuurlijk. ... Wat het interessant maakt is dat deze drie onderdelen eigenlijk één ontwerpopgave vormen. Het is met recht een groot project. Een gebiedsgericht project, waarin de verschillende functies met elkaar in samenhang worden gebracht. Daar is wel haast bij. Als we nog even wachten dan liggen de plannen er al en is de pap gestort. In de komende maanden zullen we met de provincies, maar ook met de andere departementen en de rijksbouwmeester gaan verkennen hoe we de ontwerpopgave in de reconstructie gaan aanpakken.


... Hier in de zaal zitten naar ik aanneem veel ontwerpers: stedenbouwkindigen, landschapsarchitecten, architecten en planologen. U wil ik oproepen om hun verbeelding de vrije loop te laten. Om lef te tonen, om nieuwe wegen in te slaan. Dit is jullie kans! Verras de opdrachtgevers met spannende ideeën, met nieuwe concepten, met oplossingen die voorbij het voor de handliggende gaan. Experimenteer en daag de opdrachgevers uit. Want ik zal mijn best doen, maar het begint toch echt bij de ontwerpers zelf, bij u dus. Ik zal het proces zoveel mogelijk faciliteren, maar u moet het doen.


12ab – FWillemsen [ Toespraken ontbreken]


13a – Oppewal Toespraak van minister Herfkens bij bijeenkomst Jubilee, te Utrecht, zaterdag 10 februari “Leden van de jury, eigenlijk zitten de verkeerde mensen in de beklaagdenbank. Wie zijn immers het IMF en de Wereldbank? Het zijn publieke instellingen. En de eigenaars van die instellingen zijn wij, de bevolkingen van hun lidstaten, de voornaamste aandeelhouders. Wie zijn de regelaars, of beter de ontregelaars, van de wereldeconomie? Niet het IMF en de Wereldbank, maar de G-7, of misschien de G-1: de Verenigde Staten.” Zo opende ik in 1988 als openbaar aanklager mijn aanklacht op het NGO-tribunaal tijdens de Jaarvergadering van de Wereldbank en het IMF. Dat gold toen in Berlijn en daar is niets aan veranderd. Directeur Ann Pettifor van Jubilee Engeland heeft gelijk: James Wolfensohn is slechts een internationaal ambtenaar. Het gaat erom de pijlen te richten op de grote aandeelhouders, de politiek verantwoordelijken. En dan doel ik met name op leiders van de G-7. Vandaag is hier in Utrecht weer een tribunaal. Nog steeds gaat het over schulden. Nog steeds staan de meeste ontwikkelingslanden, waaronder de armste, zwaar in het rood. Nog steeds gaat betaling van rente en aflossing ten koste van bijvoorbeeld sociale investeringen. Dertien jaar later, geen stap verder? Dat is gelukkig niet waar. Destijds in Berlijn vergeleek ik het werk van de internationale financiële instellingen met een dokterspraktijk en ik stelde vier ernstige tekortkomingen vast. Het loont de moeite ze nog eens na te lopen en te kijken waar we nu staan. Klacht 1: De dokter heeft zijn vakliteratuur niet bijgehouden. De theorie van Wereldbank en IMF is op zijn best ouderwets en op zijn ergst onwetenschappelijk te noemen, zei ik in Berlijn. Het heeft even geduurd, maar dat ligt nu anders. Het laatste World Development Report van de Wereldbank heeft eindelijk een brede, moderne kijk op armoedebestrijding, inclusief het belang van ‘empowerment’ van de armen. De economische oogkleppen van de structurele aanpassing zijn afgedaan. Verandering ook binnen IMF. Direct na mijn aantreden heb ik een gesprek daarover gehad met toenmalig IMF-directeur Camdessus. Later samen met mijn collega’s uit Noorwegen, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, de Utstein-4. Tekenend is de wijziging van het ESAF, het vroegere loket voor verzachting van de pijn van structurele aanpassing. Dat is veranderd in PRGF: Poverty Reduction and Growth Facility. En die wijziging reikt verder dan alleen het etiket: het gaat nu echt om armoedebestrijding. Terecht, want het geld komt ook uit het ontwikkelingsbudget. Klacht 2: De dokter heeft de patiënt nauwelijks onderzocht. Wereldbank en IMF verdiepen zich niet in de verschillen van land tot land. Ze werken met standaardrecepten, zei ik in Berlijn. Ook hier: veranderingen ten goede. Nu zetten beide instellingen hun volle gewicht achter


armoedestrategieën. Op maat te schrijven door de landen zelf. Geen blauwdrukken meer vanuit Washington. Maar breed gedragen plannen voor aanpak van de armoede: de Poverty Reduction Strategy Papers ofwel PRSP’s. De Nederlandse inzet is om vooral ook maatschappelijke groeperingen te betrekken bij het ontwerpen daarvan, zodat er draagvlak voor is en de stem van de armen wordt gehoord. Dat de ontwikkelingslanden die strategieën echt als iets van zichzelf zien is essentieel. Alleen als de patient zelf aangeeft waar de pijn zit, kan de dokter het juiste medicijn adviseren. Klacht 3: De dokter moet niets weten van een second opinion Er gaapt een diepe kloof tussen Washington en New York. Wereldbank en IMF hebben weinig op met het gedachtengoed binnen de Verenigde Naties. Dat was toen. Inmiddels is er een brede consensus over de internationale ontwikkelingsdoelstellingen. Tijdens grote VN-conferenties in Kopenhagen, Beijing, Cairo en Rio is overeenstemming bereikt over de ‘zeven beloftes’. Zoals basisonderwijs en basisgezondheidszorg voor iedereen en halvering van extreme armoede voor het jaar 2015. We zijn er nog niet. De kloof tussen Washington en New York is nog niet gedicht, maar is wel smaller dan voorheen. De Philadelphia-groep, een initiatief van Nederland en Zweden, draagt daaraan bij. Ook in het veld. Er zijn bemoedigende voorbeelden van bredere samenwerking. Het mooiste is de wereldwijde alliantie voor vaccins en immunisatie, GAVI, waaraan Nederland tot 2005 een kwart miljard gulden bijdraagt. Op initiatief van James Wolfensohn en Gro Harlen Brundtland coördineren de verschillende spelers hun inspanningen. Niet alleen de VN-organisaties en de Wereldbank, maar ook de particuliere sector, donoren en hulpontvangende landen. Klacht 4: De dokter maakt onderscheid tussen zijn eigen familie (de industrielanden) en de ziekenfondspatienten (de ontwikkelingslanden). Bijvoorbeeld wel kritiek op tariefmuren in ontwikkelingslanden, heel erg stil over de afscherming van hun markten door de rijke landen. Ook dat is veranderd. De Wereldbank en het IMF zetten nu in toenemende mate hun prestige in om de hypocrisie van de rijke landen aan te klagen. Twee citaten ter illustratie: “Volgens onze schatting zijn de jaarlijkse kosten van alle handelsbarrieres door de rijke landen meer dan het dubbele van de totale ontwikkelingshulp”, zei Wolfensohn in september in Praag. En Köhler van het IMF zei in augustus in een speech: “Als de bereidheid van de ontwikkelingslanden zichzelf te helpen gecombineerd wordt met forse schuldvermindering en een krachtig initiatief van de rijke landen om hun markten te openen, dan kan het doel van de Verenigde Naties om het aantal armen in 2015 te halveren gehaald worden.” Na deze vier klachten gaf ik ook vier actiepunten. 1: Het taboe over kwijtschelding van schulden aan Wereldbank en IMF moet verdwijnen. Daar kan ik kort over zijn. Mede dankzij Oxfam en Jubilee heeft juist het debat over de multilaterale schulden de boventoon gevoerd. Kwijtschelding ervan is allang geen taboe meer.


De discussie gaat over de voorwaarden. En over het tempo. 2. Het voorwaardenbeleid moet anders. Geen structurele aanpassing, maar beleid gericht op versterking van de positie van de armsten. Over structurele aanpassing oude stijl heeft niemand het meer. Wereldbank en IMF zijn wijzer geworden van de ervaringen. Ze hebben nu veel meer oog voor flankerend beleid om de armsten toegang tot productiemiddelen en markten te bieden. Dat heeft natuurlijk ook alles te maken met de omslag in het denken, waar ik net al over sprak. Er zijn nieuwe condities. Die gaan over het minimumbedrag voor gezondheid en onderwijs, of over goed bestuur. President Mugabe van Zimbabwe klaagt nu over de Wereldbank omdat hij niet over corruptie wil spreken. 3. De jury zou de stafleden van WB en IMF moeten veroordelen een maand te leven in een krottenwijk in een willekeurig Derde-Wereldland. Dat was toen mijn uitsmijter. Toenmalig minister van Financien, Onno Ruding was daar toen woedend over. Inmiddels is het staand beleid bij de Wereldbank dat landendirecteuren ten minste een week bij een arme familie doorbrengen. Ik heb daar Ruding nog wel eens fijntjes op gewezen. Inmiddels hebben ongeveer 250 stafleden die ervaring opgedaan. 4. Het is hoog tijd voor een nieuw Bretton Woods, een internationale conferentie over vergroting van de kapitaaloverdracht van Noord naar Zuid. Bij dat actiepunt wil ik wat langer stilstaan. Dat was het meest urgent en dat dreigt er nu dan toch eindelijk van te komen. De voorbereidingen van een grote conferentie over financiering voor ontwikkeling zijn in volle gang. Breed opgezet. Over schuldenlast, maar ook over de middelen die een land zelf kan mobiliseren via besparingen, belastingen en investeringen. Over de internationale private kapitaalstromen, over de inkomsten uit handel. Over omvang en kwaliteit van de hulp, inclusief ontbinding. Met ook de coherentie en consistentie van de internationale architectuur op de agenda. Zo’n brede aanpak spreekt mij bijzonder aan. Schulden zijn een immens probleem. Maar we moeten ons er niet op blindstaren. Wat telt is het complete plaatje van de financiering van ontwikkeling. Van de strategieën per land om de internationaal overeengekomen doelstellingen te halen. Ik ben altijd een fan geweest van Jubilee 2000. Vanwege de geweldige mobilisatie van publieke opinie en de uitoefening van politieke druk. Nu Jubilee 2000 ophoudt en Jubilee Nederland klaar staat voor een hopelijk even succesvolle doorstart wil ik pleiten voor een bredere kijk. Financiering voor Ontwikkeling lijkt me een schitterend speerpunt. Dat is ook het perspectief van waaruit Nederland bijdraagt aan verlaging van de schuldenlast. Ik ben altijd voor snelle en ruimhartige kwijtschelding geweest. Sneller en ruimhartiger dan het huidige HIPC-beleid. Met twee grote mitsen. De eerste mits is dat er een bevredigend antwoord moet zijn op de vraag wie gaat profiteren van de schuldverlichting. De armen hebben nooit geprofiteerd van de leningen, maar ze zijn wel de eersten die de prijs


van de schuldencrisis hebben betaald. Laat ze dan nu ook de eersten zijn die profiteren van kwijtschelding. Terugkijkend kun je zeggen dat veel leningen onverantwoord zijn verstrekt. Regeringen zuchten onder de zware hypotheek die dictatoriale of corrupte voorgangers hebben nagelaten. Of dat inhoudt dat we nu al die schulden van de ene dag op de ander moeten kwijtschelden? Dat vind ik niet. Op dat punt verschil ik van mening met Jubilee. Kwijtschelding is ook een vorm van schaarse hulpmiddelen besteden. Geld dat je maar een keer kunt uitgeven. Ik wil er zeker van zijn dat het niet in de zakken van kleptocraten verdwijnt. Ik wil er zeker van zijn dat het maximaal bijdraagt aan armoedevermindering. Dat geldt voor alle hulp die Nederland geeft. En dus ook voor schulden die we kwijtschelden. Er is geen enkele reden om gedreven door schuldgevoelens die voorwaarden opeens te laten vallen bij kwijtschelding. Het HIPC-initiatief is ook op die gedachte gebaseerd. Terecht. Kijk bijvoorbeeld naar Uganda. Kwijtschelding van schulden aan dat land helpt echt. Het vrijkomende geld gaat rechstreeks naar scholenbouw en alfabetisatie. De laatste cijfers laten zien dat het aantal armen in Uganda de afgelopen twee jaar is gedaald van 44 naar 35 procent. Eerst het beleid op orde. Eerst zekerheid dat de armen profiteren van de vrijvallende middelen. En dan vervolgens ook genereuze kwijtschelding. Ik noemde al de armoedestrategieë, de PRSP’s, op te stellen met inspraak van NGO’s. Zo kan ik garanderen, in overleg met alle betrokken partijen, dat het vrijkomende geld echt gebruikt wordt voor armoedebestrijding. De tweede mits is dat er een bevredigend antwoord komt op de vraag wie betaalt voor de schuldverlichting. De G-7 landen zeggen wel kwijtschelding toe, maar het blijft bij lippendienst. Er komt in de praktijk veel te weinig terecht. In de loop van dit en volgend jaar bereiken veel landen het punt waarop er boter bij de vis moet. Als zij een goede armoedestrategie hebben, dan moeten de rijke landen verder over de brug komen. Het gaat om 17,4 mrd $, terwijl de donoren tot dusver slechts een kleine 6 mrd $ hebben toegezegd aan het HIPC-initiatief. Het is onverteerbaar als landen die voldoen aan alle voorwaarden van het initiatief de toegezegde vermindering van hun schulden niet krijgen. Bovendien verzet Nederland zich ertegen dat het grootste deel van die schuldkwijtschelding betaald wordt uit de inkomsten van de multilaterale banken zelf. Laat de Wereldbank het zelf maar betalen, stelt de G-7. Maar tot dusver werd de winst van de bank doorgesluisd naar IDA, het loket voor zachte leningen. Zoals de G-7 het doet is schuldverlichting een sigaar uit eigen doos, waarvan zelfs een deel wordt betaald door andere arme landen. Zo betalen uiteindelijk landen als Bangladesh en Nepal, die wel altijd aan hun verplichtingen hebben voldaan, het gelag. Nederland doet meer. Nederland doet niet aan mee aan broekzak-vestzak methodes. Onze schuldverlichting is additioneel. Er is dit jaar ruim 1,3 miljard gulden meer beschikbaar dan ik – gegeven de toenmalige meerjarencijfers - dacht toen ik aantrad in 1998. Voor klimaatbeleid en de Antillen hoef ik niet meer op te draaien. Dat is winst. Verder is de economie harder gegroeid dan


verwacht. Bovendien is er een herberekening geweest van het Bruto Nationaal Product. De uitkomst daarvan is per onmiddellijk doorberekend in mijn budget. Dat is in het verleden wel eens anders geweest. Tel daarbij de effecten van de landenkeus: meer geld, additioneel, voor de armere landen - minder voor landen als Brazilie, Chili, Marokko of Turkije. En dan heb ik het nog niet eens over de Nederlandse solo-actie om de gevolgen van de verslechtering van de ruilvoet op te vangen. Katoen, koffie en andere grondstoffen daalden in prijs, terwijl de olieprijs enorm steeg. Afgelopen zomer kregen we de cijfers binnen over de rampzalige gevolgen hiervan voor met name Afrikaanse HIPC-landen. De profijt van het schuldeninitiatief, straks aan het eind van een lange tunnel, verdampt zo voor ze hem binnen hebben. In Praag heeft Nederland aan de bel getrokken. We hebben gepleit voor extra financiering. Geen respons. Vervolgens heeft Nederland op zijn dooie eentje Ghana, Mali, Tanzania, Uganda en Zambia in totaal NLG 344 mln extra ondersteuning gegeven. Kortom, ik steek er mijn hand voor in het vuur: de Nederlandse schuldenverlichting is additioneel aan de hulp die deze landen regulier kregen. Conclusie Ik vergeleek het beleid van Wereldbank en IMF met een dokterspraktijk. De afgelopen twaalf jaar is de kwaliteit van die praktijk verbeterd. De dokters zijn beter op de hoogte, ze beginnen meer oog te krijgen voor eigen blinde vlekken en de waarde van inzichten van anderen. Ze gedragen zich minder als arrogante betweters. Ze ontpoppen zich meer als gezondheidsadviseurs die de eigen inzichten en de eigen diagnose van hun steeds mondiger klanten serieus nemen. Dat alles mag geen lippendienst blijven. We rekenen hen af op hoe ze het in de praktijk brengen en houden dat via onze posten nauwlettend in de gaten. Vorige week is een Utstein-missie teruggekomen uit Washington, die heeft gepolst hoe het gaat met de PRSP’s. We hebben zeker geen blind geloof, maar monitoren het van dag tot dag. Mijn belangrijkste klacht nu is de geringe financiële armslag van de praktijk. Hoeveel tijd, energie en geld de dokters kunnen steken in de behandeling van de ziekenfondspatienten is een afweging die ze niet zelf kunnen maken. Die afweging maakt de politiek. De internationale gemeenschap – met name de G-7 uitgezonderd het Verenigd Koninkrijk - blijft daarbij in gebreke. Ik hoop dat Jubilee de politiek verantwoordelijken dat luid en duidelijk te verstaan blijft geven. Want belofte maakt ......


13b – Oppewal Gelegenheid: [Herfkens <?>Toekomst van de NCDO; Jubileumspeech, duidelijk maken dat minister en NCDO op een lijn zitten] Informeren, organiseren, bewustmaken, lobbyen, overtuigen, actievoeren, uitwisselen, discussieren. Vandaag staan we stil bij het werk aan een betere wereld vanuit Nederland. De NCDO heeft daaraan in zijn dertigjarig bestaan enorm bijgedragen. Ik wil iedereen hartelijk danken voor de inzet en de betrokkenheid. Het bestuur en medewerkers van de NCDO. En vooral al die organisaties die hen hebben bestookt met plannen en ideeën. Draagvlak is daarvoor een misleidend passief woord. Wat al die mensen doen is veel meer dan beleid dragen. Het is vooral een kwestie van trekken en duwen. Om organisaties, om beleid, om structuren, om mensen een kant op te buigen die daadwerkelijk een verschil maakt voor de armste groepen in de wereld. Dat is volgens mij de kern. Daar draait het om. In 1970. [noot: mogelijk is Prins Claus aanwezig. Dan hier gelegenheid hem persoonlijk te noemen. Hij werd op 2 december 1970 de eerste voorzitter van de NCO. Als belangrijkste taak zag hij om een mentaliteitsverandering tot stand te brengen ten gunste van de arme landen.] Daar draait het nu nog steeds om. In de loop van de jaren zijn heel uiteenlopende antwoorden verzonnen op de vraag hoe je daaraan handen en voeten geeft. Zo had oprichter Udink had daar heel andere ideeën bij dan de linkse organisaties die NCO-gelden in de wacht sleepten. De minister kwam thuis uit New York met prachtige VN-voorstellen op zak over een betere wereld. Die stonden voor zijn gevoel mijlen ver van een boycot van Angolese koffie of de verkoop van zakjes met rietsuiker. Het leidde tot heftige politieke debatten. Minister De Koning beklaagde zich eind jaren zeventig dat een kwart van alle Kamervragen over de NCO ging, terwijl die nog geen procent van zijn begroting uitmaakte. Kamerlid Erica Terpstra wilde weten waarom de NCO in vredesnaam mee betaalde aan de publicatie ‘Wie heeft de macht in Breda?’. Het ontging haar volledig wat dat te maken had met ontwikkelingssamenwerking. En mij eigenlijk ook, moet ik haar met terugwerkende kracht toegeven. Wie de NCDO die dertig jaar gevolgd heeft, ziet de slinger heen en weer gaan. Van bewustwording naar politieke relevantie. Van dieptebenadering naar werken in de breedte. ‘Diep en wollig’ versus ‘breed en leeg’, zoals Hans Beerends schreef in zijn boek over geschiedenis en toekomst van de Derde-Wereldbeweging. Hijzelf zag meer in een derde variant: ‘radicaal en dynamisch’. Een flink deel van die drie decennia ben ik vanuit diverse rollen zelf actief betrokken geweest bij die debatten. Eerst als activist in de Derde-Wereldbeweging en ontvanger van subsidies in vele gedaanten te beginnen als voorzitter van de Evert Vermeer Stichting, later als Kamerlid en nu als minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Ik ben altijd voor het accent op de politieke relevantie geweest. In oktober 1988 zei ik als Kamerlid op een NCO-bijeenkomst: “Bewustwording is slechts relevant voor de armen in de Derde Wereld, als dat daadwerkelijk tot beleidsveranderingen leidt. De Nederlandse Derde-


Wereldbeweging heeft daarin gefaald en zal blijven falen zolang zij nalaat het draagvlak te vertalen in pressie op de politiek." Er zijn gelukkig genoeg voorbeelden waar dat wel gelukt is. Zoals de acties tegen dumping van EG-voedseloverschotten op de wereldmarkt of de wereldmars tegen kinderarbeid en voor een scherpere ILO-conventie. En niet te vergeten: Jubilee 2000, de internationale campagne tegen de schuldenlast. Ook plaatselijke groepen vonden hun plek binnen die nationale campagnes. En er was aandacht voor in de media. Toen ik in 1998 terugkeerde in Nederland bleek mij opnieuw hoe ingewikkeld dat is. Om milieu en ontwikkeling te verbinden. Om mondiaal en lokaal aan elkaar te knopen. Om zichtbaar en politiek relevant te zijn. Ook op het ministerie ervaren wij dat. De NCDO en ik hebben het afgelopen jaar veel over deze kwesties nagedacht. Soms waren de randen van het debat scherp. We hebben gezocht naar een nieuwe balans. En die hebben we gevonden. Ik ben blij te kunnen zeggen dat de kou uit de lucht is. Ik heb geen boodschappenlijstje neergelegd. Ik heb wel in overleg met de NCDO de kaders vastgesteld. Die staan in het nieuwe programma Voorlichting Meningsvorming Duurzame Ontwikkeling, dat ik onlangs heb goedgekeurd. De hoofdpunten daarvan: Meer aandacht voor actuele thema’s die van direct belang zijn voor ontwikkelingslanden. Waar mogelijk bundeling van activiteiten en programma’s, die meer onderlinge samenhang vertonen. Zichtbaarheid voorop. Nu is het aan de maatschappelijke organisaties om met voorstellen te komen. Er is geen enkel ander land met een instelling als de NCDO. Een organisatie op afstand van de overheid die met geld van de overheid activiteiten van maatschappelijke groeperingen kan financieren. Die verworvenheid moeten we in ere houden. Het draagvlak voor OS is nog altijd hoog. Nog steeds staat ruim driekwart van de bevolking achter de omvang van het budget. Dat blijkt uit een recent onderzoek van het ministerie. En 25 procent vindt dat het budget moet stijgen, dat zijn er meer dan vroeger. Bijna 60 procent vindt dat hulp helpt, 15 procent – dat zijn er ook meer dan voorheen - denkt dat hulp niemand helpt die het echt nodig heeft, 25 procent zit er tussenin. Dat zijn geen slechte cijfers. Maar er zijn ook zorgelijke tendenzen. De twijfel over de besteding van het geld dat Nederland uitgeeft aan ontwikkelingshulp neemt toe, een trend sinds 1986. Wel steun voor de uitgaven – maar een tanend geloof in de resultaten ervan. Voor het ministerie is dat reden om de resultaten van hulp veel centraler in te zetten in de communicatie de komende jaren. Daar valt veel te winnen, zo blijkt ook uit het onderzoek. Zonder nadere uitleg vindt bijna de helft van de ondervraagden het huidige beleid redelijk tot uitstekend. Na uitleg van het beleid dat ik voer - zoals hulp geven aan minder landen, meer gebruik maken van deskundigen uit de landen zelf en grotere zeggenschap van de ontvangende landen over de hulp - stijgt dat percentage tot ruim tachtig. Opmerkelijk, want traditioneel leidt meer kennis van hulpbeleid juist tot meer scepsis. Bij draagvlak gaat het mij niet alleen om de besteding van de hulp. Ik ben geen minister van hulp, maar minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Juist vanwege de samenhang met het


bredere beleid hebben we een minister nodig. Ik wil ook beoordeeld worden op resultaten op dat vlak. Op mijn inzet voor schuldvermindering, voor hervorming van het landbouwbeleid, voor ontbinding, voor vrije markttoegang - zo hard vechten voor vrijere markttoegang - of zelfs voor behoud van bestaand marktaandeel. [noot: eventueel opmerking over BSE] Ik kan voor al die zaken nog zo hard vechten, als ze niet hoger op de politieke agenda komen door aandacht in de media, als er geen beweging achter zit die sterk en serieus is, en als er niet in meerdere EU-landen voor wordt gestreden, dan winnen de geïnstitutionaliseerde belangen het veel te vaak. Dan dreigt een vicieuze cirkel. Minder druk, dus minder coherentie. Minder coherentie, dus minder resultaten. Minder resultaten, dus minder draagvlak. Minder draagvlak, dus minder druk. Om bijvoorbeeld een werkelijk coherent EU-beleid te bereiken moet de Derde-Wereldbeweging een vuist durven maken naar de landbouwsector, de visserij, de industrie, etc. Meer actie-gericht werken. Waarom hoor ik bijvoorbeeld zo weinig van de Derde-Wereldbeweging over de ontmanteling van het voorstel van commissaris Lamy om de Minst Ontwikkelde Landen voor alle producten (behalve wapens) vrije toegang te geven tot de Europese markt? Als iets soortgelijks dreigde in milieubeleid dan hing Greenpeace of MilieuDefensie binnen de kortste keren hoog in de schoorsteenpijpen van de suikerindustrie. Met zoemende camera’s van alle omroepen erbij. Waar blijven zulke signaal-acties van de Europese ontwikkelingsorganisaties? Waar zijn de klimploegen en de speedboten van de Derde-Wereldbeweging? Waar is de brede coalitie die met eigentijdse middelen de samenleving kan mobiliseren? De maatschappelijke organisaties roep ik op om de NCDO te bestoken met voorstellen voor zulke campagnes en acties. En de NCDO om dat te bundelen en de samenhang te bewaken. De NCDO krijgt de komende vier jaar f 80 miljoen. Daarnaast heb ik f 32 miljoen toegezegd voor het programma Kleine Plaatselijke Activiteiten. De vraag of dat geld genoeg is hangt af van de hoeveelheid, de kwaliteit en de reikwijdte van de ingediende plannen. Als die overweldigend zijn, dan valt er met mij over extra geld te praten. [noot: Ton Waarts en Henny Helmich moeten bij het slot van uw toespraak vooraan staan] Na 23 jaar neemt Ton Waarts vandaag afscheid. Als geen ander heeft hij de organisatie bijelkaar gehouden. Tot de laatste dag heeft hij zich met hart en ziel ingezet. Overal en altijd was Ton aanwezig. Met een open oog en oor voor nieuwe ontwikkelingen. Ik denk bijvoorbeeld aan een debat in de Melkweg waar Ton in debat ging met ‘hackers’ die in Afrika waren geweest voor het project Move Your World. De voortzetting van dat project heeft Ton behendig de NCDO weten binnen te loodsen. En dat geldt ook voor het Platform Duurzame Ontwikkeling. Tons imperium heeft zich in de loop van die jaren steeds verder uitgebreid. Zijn laatste inspanning was om nog voor zijn afscheid met mij op een lijn te komen. Ook dat is een hele prestatie. Hij laat een NCDO na waarin ik veel vertrouwen heb. Als dank wil ik hem ter afscheid dit cadeau overhandigen. [noot: u geeft hem een sculptuur uit Zuid-Afrika, voor zijn nieuwe huis. Want hij heeft niet alleen ander werk, Ton is ook net verhuisd] Tons afscheid betekent niet dat zijn opvolger Henny Helmich in een gespreid bedje terechtkomt. Hij staat voor de uitdaging het nieuwe kader concreet in te vullen. Gelet op zijn vorige functie bij de OESO, denk ik dat de NCDO een goede aan hem heeft en ik wens hem heel veel succes. En als het me niet bevalt, dan zal ik aan de bel trekken. [noot: u krijgt bij binnenkomst een koebel van de NCDO, die u nu kunt laten klingelen. Henny


Helmich heeft ook zo’n bel en zal ‘terugbellen’ en een zeer kort woordje spreken]


14a – Crezee Toespraak van staatssecretaris Hoogervorst bij de ondertekening van de intentieverklaring arbo-convenant Defensie, op 17 januari in Soesterberg. Op mijn ministerie werken we op dit moment aan een arbocovenant voor beroepsmusici. Jazeker, ook die mensen hebben ook te maken met arbeidsomstandigheden en met beroepsrisico’s. Wat dacht u dat het grootste risico voor hen vormt? Dat is lawaai. U zult als buitenstaander bij bijvoorbeeld klassieke muziek alleen maar denken aan zoetgevooisde klanken. Maar ik kan u verzekeren dat het in een orkestbak lelijk kan spoken, zeker als je ingeklemd zit tussen de tuba en de pauken. Veel mensen, waaronder militairen, vragen zich af wat het leger met arbo-beleid van doen heeft. Wat moet een organisatie die in principe gaat over kwesties van leven en dood in’s hemelsnaam met geluids- of tilnormen? Als een gevechtspatrouille een vijandelijke eenheid uitschakelt, is dat wel het laatste waar je aan denkt. Wat dat betreft werd het beste convenant ten aanzien van arbeidsomstandigheden in het Nederlandse leger getekend in het Wageningse hotel De Wereld, in 1945. Tegelijkertijd is de laatste jaren duidelijk geworden dat juist een krijgsmacht die midden in de samenleving staat, het aan zichzelf verplicht is hoge normen te stellen aan de arbeidsomstandigheden. Ik denk aan asbest en de Cannerberg. Ik denk ook aan het zeer behoedzame optreden van staatssecretaris Van Hoof rond de kwestie van het verarmd uranium. We hebben als samenleving ervoor gekozen om een goedgetraind leger in stand te houden. Een leger dat voorbereid moet zijn op gevechtshandelingen. In de krijgsmacht komt het, ondanks alle technologische snufjes en hulpmiddelen, aan op fysieke wendbaarheid, snelheid en kracht. Soms is zelfs fysiek geweld nodig. Oefenen in man-tot-man-gevechten, in je verweren als je zelfs complete boomstronken op je dak krijgt. De video die we daarnet gezien hebben, laat wat dat betreft niets aan duidelijkheid te wensen over. Het ligt dan ook voor de hand dat het onderwerp ‘fysieke belasting’ in het convenant centraal komt te staan. We ondertekenen zo direct een intentieverklaring. Daarin spreken wij af om binnen één jaar te komen tot een convenant dat praktische afspraken en meetbare en dus te toetsen taakstellingen bevat. Daarmee geven wij een belangrijke aanzet tot de verbetering van de arbeidsomstandigheden voor de werknemers bij de krijgsmacht. De overheid wil daarbij graag helpen en zal als medeondertekenaar van de intentieverklaring ook haar steentje bijdragen. In deze kabinetsperiode trekken wij 160 miljoen gulden uit voor arboconvenanten. Waaruit mag blijken dat wij het onderwerp hoog op de agenda hebben staan. De voordelen van betere arbeidsomstandigheden zijn voor iedereen duidelijk. Minder ziekteverzuim, minder mensen in de WAO. Anders gezegd: ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid zijn uiteindelijk de prijs die we betalen voor slechte arbeidsomstandigheden.


Maar dat niet alleen. Een goed niveau van arbeidsomstandigheden is een belangrijke factor voor het aantrekken en behouden van personeel - zoals u weet bij Defensie geen onbelangrijk aspect. Met een goed arbo-beleid profileert een werkgever zich als een zorgvuldige en daarmee aantrekkelijke werkgever. Bovendien: goede arbeidsomstandigheden zijn van belang voor de motivatie van de werknemers. Wat we moeten voorkomen is dat het convenant verwordt tot een papieren tijger. Of om in uw termen te spreken: een losse flodder die zijn doel niet kan raken. Daarom is het van groot belang dat het arbobeleid gaat leven op alle niveaus van de verschillende delen van de krijgsmacht. Dat alle betrokkenen overtuigd zijn van de noodzaak van een goed arbo-beleid en dat het niet alleen een zaak is van bevelhebbers en een handvol arbo-deskundigen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Tot voor kort was de houding bij grote delen van Defensie dat arbo-beleid vooral iets is voor de burgermaatschappij. Niet voor Defensie. “Dat is toch een andere wereld”, werd dan gezegd. Onder verwijzing naar de ‘operationele inzetbaarheid’ is arbo-beleid maar al te vaak op afstand gehouden. Wat dat betreft is er een interessante parallel met de bouw, een sector die qua fysieke belasting veel overeenkomsten vertoont met Defensie. Ook in de bouw werd het onderwerp ‘arbo’ aanvankelijk niet echt serieus genomen. “Arbo is iets voor watjes”, was daar het geluid. “Met regeltjes en voorschriften kun je geen huizen bouwen.” Stoere taal, u kent dat wel. Die mentaliteit in de bouw is in een aantal jaren behoorlijk veranderd. Vooral omdat men zich realiseert dat iedereen, werknemers en werkgevers, baat heeft bij veiligheidsnormen en heldere afspraken over bijvoorbeeld het maximale tilgewichten en optimale tiltechnieken. Ook bij Defensie is een behoorlijke cultuurverandering gaande. Nog veel personeelsleden zullen hun schouders op voor allerlei situaties die hun gezondheid in gevaar kunnen brengen. “We hebben het altijd zo gedaan, waarom moet het nu anders?” Arbo is echter een onderdeel van normale bedrijfsvoering. Die bedrijfsvoering kan efficiënter als arbo ook in preventieve zin wordt gehanteerd. Dat vergt wèl een structurele en systematische aanpak. Zodat Defensie zo min mogelijk verrast wordt door incidenten en ongevallen. Wat betekent dat in concreto? Dat betekent dat er Risico-Inventarisaties en Evaluaties moeten worden gemaakt. Dergelijke inventarisaties vormen immers de basis van elke verbetering van de arbeidsomstandigheden. Om deze inventarisaties handen en voeten te geven moeten ze voorzien zijn van activiteitenplannen en van inzichtelijke kosten- en batenplaatjes. Verder moet er een systematiek ontwikkeld worden om de voortgang van een en ander in beeld te krijgen. Kortom, nog genoeg werk aan de winkel. Met het uitbrengen van het Arbo-beleidskader heeft u al veelbelovende eerste stappen gezet. Zoals gezegd: bij de uitwerking van de intentieverklaring is het van groot belang dat er meetbare afspraken worden gemaakt. Afspraken die helder zijn voor iedereen die het aangaat. Afspraken die ook qua verantwoordelijkheden duidelijk zijn.


Dat allemaal zal nog heel wat denkwerk kosten. Gaandeweg zal blijken dat arbo geen vreemde eend in de bijt van het leger is, maar dat het leger iets te winnen heeft met de verbetering van de arbeidsomstandigheden. Ik wens u alle succes daarbij en zie u graag binnen een jaar terug voor de ondertekening van een convenant.


14b - Crezee Toespraak staatssecretaris Hoogervorst bij het in ontvangst nemen van het CNV-onderzoeksrapport op woensdag 14 februari in Den Haag.

Hartelijk dank voor dit onderzoeksrapport. U hebt zelf aangegeven dat de uitkomsten van het onderzoek sporen met uw WAO-plan van vorig jaar september. Toen heb ik dat een moedig plan genoemd. Dat wil ik hier herhalen, omdat u bereid bent om het WAO-stelsel kritisch tegen het licht te houden. Sterker nog: u hebt uw nek uitgestoken door met een eigen plan te komen. Graag wil ik met u een aantal overwegingen en feiten over arbeidsongeschiktheid op een rijtje zetten. Vooropgesteld: ik denk dat er maar heel weinig mensen zijn die doelbewust de WAO opzoeken. Dat lees ik ook terug in het rapport. Maar als je eenmaal in dat WAO-systeem zit, lijkt het voor sommige mensen een gevangenis. Ik heb daar onlangs onderzoek naar laten doen. In een fors aantal gevallen gaat het om zelfgekozen gevangenschap. Op de vraag ‘Voelt u zich langere tijd duidelijk sterker en gezonder en bent u in staat méér te werken zonder dat u dit doorgeeft?’, antwoordt 16 procent bevestigend. Deze mensen hebben hun leven ingesteld op de WAO en willen dat niet meer kwijt. Anderen die wèl uit deze gevangenis willen ontsnappen, ervaren de WAO als een stigma. Met een WAO-stempel is het niet makkelijk solliciteren. Veel mensen komen onnodig in de WAO terecht: ze worden er als het ware in gezogen, doordat er in het eerste ziektejaar onvoldoende werk gemaakt wordt van reïntegratie, door henzelf of door de werkgever; vaak door een te geringe inspanning van allebei. Dit beeld rijst ook op uit uw rapport. Ziekteverzuim is niet alleen een kwestie van ziekte, maar ook van sociaal gedrag. Dat wil ik met een paar voorbeelden toelichten. Bij het Midden- en Kleinbedrijf is het ziekteverzuim erg laag: met 3,3 procent is dat nog niet de helft van het ziekteverzuimpercentage van grote bedrijven. Waarom is het daar zo laag? Niet omdat het MKB over gezonder personeel beschikt. Grotere bedrijven hebben meer kans op de arbeidsmarkt dan kleine. Wèl omdat in het MKB werkgever en werknemer dicht bij elkaar zitten. Er is veel sociale controle. Er is veel onderlinge afhankelijkheid: als er iemand ziek is, ligt meteen het hele bedrijf plat. Daardoor is er veel minder afwentelingsgedrag dan in een groot bedrijf. Een tweede voorbeeld. Er is een tamelijk sterk verband tussen het ziekteverzuim en de economische conjunctuur. Bij een laagconjunctuur zien we meestal een laag ziekteverzuim. In een krappe arbeidsmarkt, waar we momenteel mee te maken hebben, een hoog ziekteverzuim. Deels komt dat door een hogere werkdruk. Maar ook omdat werknemers in een krappe arbeidsmarkt zich makkelijker ziek melden, dan wanneer er banen op de tocht staan. Ook uit uw rapport blijkt dat ziekteverzuim deels door de instelling van mensen zelf wordt


bepaald. Of zieke werknemers uiteindelijk in de WAO belanden, hangt niet in de laatste plaats af van de acties die deze mensen zelf in dat eerste ziektejaar ondernemen. En natuurlijk ook van de wijze waarop de werkgever daarmee omgaat. Ziekteverzuim is dus deels sociaal gedrag. En gedrag is mede afhankelijk van omgevingsfactoren. Als je de inrichting van het eerste ziektejaar in Nederland vergelijkt met die in andere landen, dan blijkt dat die in ons land in hoge mate gericht is op bescherming - meer dan op activering. In Nederland is er bijvoorbeeld de facto geen sprake van inkomensverlies als je ziek wordt. Verder is er bij ziekte geen medisch attest nodig van de arts, terwijl dat in veel landen een vanzelfsprekendheid is. De in ons land lange ontslagbescherming bij ziekte voorkomt willekeur van de werkgever, maar is tevens een van de redenen dat bij arbeidsconflicten vaak de weg van het ziekteverzuim wordt gekozen. Ten slotte zijn onze toetredingsdrempels tot de WAO internationaal gezien laag. Ik wil niet zeggen dat ons stelsel per se leidt tot strategisch gedrag van werknemers. Verreweg de meeste zieke werknemers vinden zelf de weg terug: zij gaan weer aan de slag. Toch is er in ons land een cultuur ontstaan waarbij er te gemakkelijk met ziekteverzuim wordt omgegaan. Dat geldt overigens óók voor de werkgever. Ook hij wordt door dit systeem veel te weinig aangezet om actie te ondernemen om de zieke werknemer weer aan de slag te krijgen. Het label ‘ziekte’ is in Nederland een veel te makkelijke oplossing om zogenaamde probleemmedewerkers in te parkeren. Opvallend is, en dat blijkt ook uit uw rapport, dat juist rond de WAO-keuring veel passiviteit wordt doorbroken. De veelgehoorde bewering dat mensen die langer dan drie maanden ziek zijn vrijwel altijd in de WAO verdwijnen, is een fabeltje. Als de keuring in zicht komt, zo tussen de 9 en 12 maanden van het eerste ziektejaar, gaat ruim 20 procent van de zieke werknemers weer aan het werk. Uw rapport toont aan dat het aantal werkhervattingen stijgt, zonder dat de reïntegratie-inspanningen toenemen. Klaarblijkelijk is het vooruitzicht van de WAO-keuring zo confronterend dat er veel spontane werkhervatting optreedt. Mensen schrikken zich een hoedje: ‘De WAO - dat was toch ook weer niet de bedoeling.’ Vervolgens zien we dat zo’n 25 procent bij de keuring niet wordt toegelaten tot de WAO. Twee-derde van de afgewezenen voor de WAO gaat vervolgens weer aan het werk. Het verdwijnen van het uitkeringsperspectief leidt klaarblijkelijk tot veel reïntegratie. De conclusie moet dus zijn dat juist rond de WAO-keuring heel veel reïntegratiedynamiek ontstaat. Meer dan 40 procent van de potentiële WAO-instroom wordt rondom de 12e maand voorkomen. De grote meerderheid van deze mensen gaat gewoon weer aan het werk. Dat leidt mij tot een tweede conclusie, namelijk dat een generieke verlenging van het ziektejaar, zonder verdere maatregelen en voorwaarden, riskant zou zijn. Dan loop je het risico een situatie van passiviteit te verlengen. De winst die we nu boeken rond de beoordeling van het recht op een uitkering zouden we dan kwijt zijn. Mensen zitten dan nog langer in de ziektewet en komen daar nog moeilijker uit.


Toch ben ik met u van mening dat het automatisme van de WAO-keuring moet worden doorbroken. Voor zieke werknemers die op de weg terug zijn, kan de WAO-keuring te vroeg komen. In dat geval werkt de WAO-keuring niet reïntegrerend, maar stigmatiserend. Daarom vind ook ik dat het moment van de WAO-keuring geflexibiliseerd moet worden. Sterker nog, ik heb dat al neergelegd in het Wetsvoorstel verbetering poortwachter, dat nu bij de Raad van State ligt. We moeten echter voorkomen dat uitstel van de keuring tevens tot uitstel van werkhervatting leidt. Daarom moet er een bewuste beslissing van werknemer en werkgever aan ten grondslag liggen. De werkgever zal dan de loondoorbetaling moeten continueren. Omdat hij daarmee vijf jaar WAO-premie kan voorkomen, kan zo’n investering meer dan lonen. Onder deze voorwaarde weten we zeker dat uitstel van de keuring een integraal onderdeel van de reïntegratie is en niet een poging tot afstel. Zo blijft de rode-lampfunctie van de WAO-keuring behouden, maar kan het licht op oranje voor hen die op de goede weg zijn. Ik kom tot een afronding. Zoals ik in het begin al zei: ik vind het moedig van het CNV om het WAO-stelsel kritisch onder de loep te nemen en om met een plan te komen dat voor een vakbond geen eenvoudige conclusies bevat. Met eenvoudige conclusies komen we er ook niet meer, want het stelsel staat zwaar onder druk. Het aantal WAO-aanvragen is de laatste twee jaar met ongeveer 50 procent gegroeid. Mede dankzij een strengere keuringspraktijk stijgt de uiteindelijke instroom minder snel. Maar als de huidige aanwas niet wordt teruggedrongen, komen we wel in de problemen. Binnenkort komt, zoals u weet, een commissie onder voorzitterschap van de heer Donner met adviezen over de toekomst van de arbeidsongeschiktheidsregelingen op langere termijn. Het kabinet zal deze rapportages dan zo spoedig mogelijk voorleggen aan de SER, zodat er in het komend najaar een duidelijk beeld ontstaat van de beleidsopties voor de WAO. Ik wil daar niet op vooruitlopen. Maar ik ben ervan overtuigd dat de Commissie-Donner ook serieus zal kijken naar de plannen die het CNV heeft gelanceerd. Waar het uiteindelijk om gaat, is dat het zelfcorrigerend vermogen van het WAO-stelsel wordt vergroot. Dat mensen niet langer onnodig de WAO worden ingezogen. Dat mensen juist méér op hun eigen kracht worden aangesproken en ook méér in staat worden gesteld hun eigen kracht te benutten. Want van één ding ben ik overtuigd: mensen worden niet gereïntegreerd; uiteindelijk reïntegreren zij zichzelf.


16a - Broekmeulen toespraak minister De Vries presentatie rapport commissie Oosting ,28 februari 2001 Enschede Eerst wil ik de heer Oosting en de leden van zijn commissie, én degenen die de commissie hebben ondersteund van harte bedanken voor hun inzet de afgelopen maanden. U heeft vorig jaar zonder veel mitsen en maren een grote. verantwoordelijkheid op u willen nemen: het verrichten van onafhankelijk onderzoek haar de vreselijke ramp die Enschede en zijn inwoners heeft getroffen. Aan dit onderzoek heeft u vele maanden intensief gewerkt. Aan de hand van uw rapport en de daarin opgenomen conclusies en aanbevelingen zullen de noodzakelijke gevolgtrekkingen worden verbonden en lessen worden geleerd. Door overheden, bedrijven en burgers. De vuurwerkramp van Enschede is onuitwisbaar in ons geheugen gegrift. De slachtoffers, de doden en gewonden, de ongelofelijke verwoesting zullen ons altijd bijblijven. Dit geldt ook voor de hulpverleners die zich tijdens en na de ramp volledig hebben ingezet om iedereen zo goed mogelijk te redden, te helpen en te troosten. Met name denk ik aan de hulpverleners die zelf hun leven in de waagschaal stelden en van wie sommigen zelf slachtoffer van de ramp werden. Waarom een onafhankelijk onderzoek? Omdat optreden en verantwoordelijkheden van verschillende overheden en van een particulier bedrijf in het geding waren. Omdat daarover één van de betrokkenen moeilijk zelf onafhankelijk kan oordelen. Omdat de burgers in het algemeen en de slachtoffers in het bijzonder recht hebben op een objectief en zo precies mogelijk beeld van wat er gebeurd en gedaan is. Omdat we willen leren van wat er niet goed is gegaan. Het kabinet zal eind maart een reactie geven op de al eerder uitgekomen inspectierapporten én op het rapport van de commissie Oosting. Dan zal het kabinet aangeven welke acties het neemt, zodat daarover uitvoerig met de volksvertegenwoordiging gedebatteerd kan worden. Aldus zal dit debat in het teken moeten staan van het herwinnen van vertrouwen. Want het vertrouwen van burgers in de overheid hangt rechtstreeks samen met de mate waarin de overheid haar verantwoordelijkheid voor veiligheid waarmaakt. Burgers moeten er op kunnen rekenen dat de overheid de grootst mogelijke aandacht aan die veiligheid besteedt. Twijfel daarover moet worden weggenomen. Burgers moeten weten, maar ook kunnen waarnemen dat de overheid de zorg voor hun veiligheid tot haar belangrijkste taken rekent. Dat kan alleen door in alle openheid over het veiligheidsbeleid te spreken, het daadkrachtig uit te voeren en daarover verantwoording af te leggen. Een heldere verdeling van taken en verantwoordelijkheden tussen de verschillende overheden, én een goede samenwerking, is noodzakelijk voor een succesvol veiligheidsbeleid. We spreken niet voor niets over 'de veiligheidsketen'. Dit geldt zowel voor het voorkomen als het bestrijden van rampen. Een ramp stoort zich niet aan grenzen en instanties. Ook naar aanleiding van de cafébrand in Volendam is door velen opgemerkt dat veiligheid niet alleen door de overheid moet worden bevorderd. Veiligheid staat of valt met samenwerking. Samenwerking die zich niet beperkt tot de overheden, de politie, de brandweer en de andere hulpverleners. Ook de bijdrage van burgers en bedrijven daaraan is onmisbaar. In een risicovolle samenleving moeten risico's worden beperkt door risicobewuste, verantwoordelijke mensen. De overheid dient te bevorderen dat de veiligheidsketen uit sterke schakels bestaat, dat de hele


samenleving zich bewust is van het belang van zorg voor veiligheid. De overheid moet er voor zorgen dat bij alle ruimtelijke, technologische en economische veranderingen in onze samenleving het veiligheidaspect de volle aandacht krijgt. Niet alleen vlak na een ramp, als de wonden nog vers zijn en de drukinkt van de rapporten nog nat is. We moeten niet alleen aanbevelingen doen en beleid uitstippelen. We moeten daadwerkelijk zaken veranderen en verbeteren. We moeten niet alleen afspraken maken, maar we moeten die afspraken ook nakomen. We moeten niet alleen zeggen wat we gaan doen, maar ook metterdaad doen wat we zeggen. Laten we ons daartoe vandaag verplichten en elkaar daarop voortdurend aanspreken en beoordelen!


16b - Broekmeulen Toespraak minister Van Boxtel ICT en de stad 6 september 2000 Den Haag Weet u nog wat de Rode Koningin tegen Alice zei toe die in Spiegelland rondzwierf? Ze zei: 'Here, you see, it takes all the running you can do to keep in the same place. If you want to get somewhere, you must run at least twice as fast as that" 'Here' was in Spiegelland, maar het zou net zo goed ICT-land kunnen zijn. Want dat is nou precies wat wij moeten doen om de ICT-ontwikkelingen bij te houden: minimaal twee keer zo hard lopen als normaal! Wat kan de EU doen? Dat was ook de conclusie van de onlangs gehouden Europese 'dot-com'-top in Lissabon: er moet een alomvattend e-Europe actieplan komen. Want de Europese Unie moet de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld worden, gekenmerkt door duurzame groei, stijgende werkgelegenheid en sociale samenhang. Geef toe: dat klinkt als een klok. Hier spreekt durf uit en nieuw elan. Helaas is ook dit actieprogramma van de EU nog niet concreet en praktisch genoeg om ons van onze plaats te laten komen. Terwijl er zoveel mogelijkheden en kansen zijn voor de EU om werkelijk een verschil te maken. Wat ik bijvoorbeeld nog mis in de plannen van de Europese Commissie is een stevige aanpak bij het invoeren van Europese standaarden, zoals voor de computertaal XML, die wereldwijd HTML begint te vervangen als standaard voor presentatie, opslag en uitwisseling. Ook zou de EU moeten investeren in een Europees netwerk voor ICT-initiatieven. Een herkenbare, toegankelijke locatie op het lnternet voor de uitwisseling van kennis en ervaring, best practices en worst case scenario's, bijvoorbeeld als het gaat om beveiliging en privacybescherming. Ik heb er zelf voor gezorgd dat in Nederland, net als in de VS en de UK, een apart domein voor overheidsorganisaties op Internet komt. Electronische overheid voor een sterkere democratie en een betere dienstverlening Bij alle dingen die we doen speelt techniek een steeds belangrijkere rol. ICT-ontwikkelingen zijn doorgedrongen in alle haarvaten van onze samenleving. ICT heeft ook grote gevolgen voor de relatie tussen overheid en burger en daardoor ook voor de inrichting en het functioneren van de overheid. Thomas Jefferson zei: "Our laws and institutions must move forward hand-in-hand with the progress of the human mind'. En deze human mind is de laatste decennia gemiddeld hoog opgeleid en zeer mondig. Burgers hebben - terecht - hooggespannen verwachtingen als het gaat om het beleid, de diensten en de producten van de overheid. ICT moet worden ingezet om de democratie te versterken, de participatie te verhogen en de dienstverlening te verbeteren. De overheid moet ophouden een zwarte doos te zijn, en moet een toegankelijke gesprekspartner en dienstverlener worden, maar een paar 'klikken' van iedere burger verwijderd. Eén overheid, één loket. Ten eerste als het gaat om de versterking van de democratie. ICT is tenslotte een middel dat vele nieuwe mogelijkheden biedt als het om meedenken, meepraten en meebeslissen gaat. Ten tweede bij ons streven naar verbetering van de overheidsdienstverlening. Ook op dat gebied kan ICT veel betekenen, zoals we laten zien in het project 0L2000. ICT kan er voor zorgen dat iemand niet meer bij tien verschillende loketten hoeft aan te schuiven om een bedrijfje op te zetten of een bouwvergunning aan te vragen, dat er geen onduidelijkheid meer is over de wachtlijsten in de gezondheidszorg, maar dat iedereen duidelijke antwoorden krijgt op duidelijke vragen. Geen verkokerde overheid, maar een overheid die haar dienstverlening organiseert op basis van common sense: duidelijk, begrijpelijk, toegankelijk. In dat kader ga ik ook


onderzoeken of het grootschalig plaatsen van openbare lnternetzuilen in de Nederlandse steden, net als in Singapore, een goed middel is. Een aansprekende overheid moet in staat zijn om haar burgers bij de beleids- en besluitvorming te betrekken, om de band tussen politiek, bestuur en burger nieuw leven in te blazen. In eerste instantie door alle relevante overheidsinformatie via het Internet toegankelijk te maken voor burgers. Een eerste stap daarin was de opzet van de portal site www.overheid.nl. Net als de al iets langer functionerende Zweedse site, geeft overheid.nl toegang tot allerlei overheidsinformatie, zoals de stukken van de Staten-Generaal en de verschillende ministeries. Iedere gemeente een interactieve website Ook de lokale overheden zijn via deze site toegankelijk. Helaas heeft op dit moment nauwelijk eenderde van de Nederlandse gemeenten een eigen website, en veel van die websites zijn under construction of zijn niet meer dan een omgevallen folderkast met gedateerde informatie. Dat moet anders. Ik zal mij er sterk voor maken dat in 2002 alle gemeenten een eigen website hebben. Daar heb ik ook geld voor beschikbaar gesteld. Niet zomaar een bladersite, maar een interactieve website, waar iedere burger die gegevens kan vinden die hij of zij nodig heeft, én de mogelijkheid biedt tot interactie tussen burgers en hun gemeentebestuur. Want een aanspreekbare overheid kan niet volstaan met informatie over wat is, maar moet ook bereid zijn informatie te leveren over wat er mogelijk gaat komen, moet bereid zijn daarover te discussiëren, moet moeite doen om burgers bij de besluitvorming te betrekken. Niet alleen bij de verkiezingen, eens in de vier jaar, maar iedere dag, iedere week. Dan betrekken we burgers pas echt bij de politiek en het bestuur, dan pas is er werkelijk sprake van een interactieve overheid. Daarom ben ik van plan om, naast de mogelijke invoering van elektronisch stemmen, een brede interactieve discussie te initiëren over een aantal aansprekende punten uit het integratiebeleid. Een discussie met eenduidige stellingen en vragen. Een discussie die niet vrijblijvend is, maar waarbij ik duidelijk zal aangeven wat het effect van ieders input zal zijn. Om dit soort interactieve initiatieven te bundelen, te stimuleren en verder uit te werken zal het kabinet een deel van het lCT-budget - de eerste keer trouwens dat er in de Miljoenennota speciaal geld wordt gereserveerd voor ICT-ontwikkelingen bij de overheid - besteden aan de oprichting van een Expertisebureau voor lnnovatieve Besluitvorming. Grotesteden- en integratiebeleid en ICT Maar, van de overheid wordt niet alleen verwacht dat ze eigen initiatieven neemt, dat ze launching costumer is, maar ook dat ze op het juiste moment een stapje opzij kan zetten om allerlei partnerships, maar ook allerlei eigen initiatieven van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties volop de kans te geven. Want niet alleen in technische zin draait het succes van de ICT-revolutie om bandbreedte, ook in termen van betrokkenheid en participatie is voldoende bandbreedte van groot belang. Dat is ook de basis van het grotesteden- en integratiebeleid: samen met alle betrokkenen, met bestuurders, bedrijven en bewoners, zorgen dat iedereen die in Nederland woont volledig kan participeren in de samenleving, én - mede daardoor - onze steden, onze stedelijke woonomgeving, opnieuw in balans brengen. En dan bedoel ik ook: in balans met de eisen en mogelijkheden van de kennissamenleving. Dat vraagt niet alleen om verbeteringen op het gebied van infrastructuur en economie, maar ook moet er veel aandacht worden geschonken aan de sociale structuur van onze steden. Op dit gebied moeten we ons concentreren op drie aspecten: • Het voorkomen van een digitale tweedeling, te beginnen in de wijken met de grootste


achterstand. • Het verbeteren van de arbeidsmarktpositie van de inwoners van achterstandswijken • Het versterken van de sociale cohesie in de wijk Voor de verwezelijking van deze doelstellingen is ICT een uitstekend hulpmiddel. Een hulpmiddel dat echter nog veel te weinig wordt gebruikt. Dat moet anders. Digitale Trapveidjes brengen ICT in de buurt Om het goede voorbeeld te geven heb ik de Digitale Trapveldjes gelanceerd. Dit zijn fysieke locaties in achterstandswijken waar de bewoners gebruik kunnen maken van computerapparatuur en kunnen leren omgaan met het Internet. Er komen Trapveldjes in scholen, buurthuizen, staddeelkantoren, bibliotheken en andere openbare ruimten. Wijkbewoners, jong en oud, allochtoon en autochtoon kunnen daar surfen en chatten, maar ook cursussen volgen via het Net, vacaturebanken bezoeken en sollicitatiebrieven schrijven. De Trapveldjes zijn daarom ook prima plaatsen om met elkaar en van elkaar te leren, om mensen te ontmoeten, niet alleen via het Net, om weer eens bij te praten over het wel en wee van de buurt. De eerste Trapveldjes worden voor de helft door mij gefinancierd. De andere helft moet worden opgebracht door een joint-venture van gemeente en bedrijfsleven. Zesentwintig steden krijgen dit jaar ieder een half miljoen startsubsidie, de vier grootste steden krijgen zelfs ieder 1 miljoen. Nu al blijkt deze aanpak een overweldigend succes. Ongeveer twaalf ICT-bedrijven nemen deel aan de jointventures en nu al blijkt dat de spin-off onze stoutste verwachtingen overtreft. In Rotterdam zijn er bijvoorbeeld al plannen voor zestig Trapveldjes, en ook andere steden hebben grootse plannen. Als we zo doorgaan zullen er over twee jaar wel 300 trapveldjes zijn! Een prachtig voorbeeld van publiekprivate samenwerking die een maatschappelijke investering genereert van ruim 300 miljoen gulden! Digitaal onderwijs is de basis voor een succesvolle e-conomie Ook in het onderwijs blijven nog veel kansen liggen door onvoldoende ICT-inzet. Terwijl daar juist de basis moet worden gelegd voor onze kennismaatschappij. Scholen moeten zodanig worden uitgerust dat kinderen al op jonge leeftijd leren omgaan met ICT. Daarom investeert mijn collega van Onderwijs in de aanschaf van computers en lnternetaansluitingen voor scholen. Daarom wil ik dat ook in het kleuteronderwijs aandacht komt voor ICT. Dat is tenslotte de generatie die zich later geen leven zonder ICT meer kan voorstellen. Maar de overheid is niet alleen verantwoordelijk, kán niet alleen verantwoordelijk zijn. Ook het bedrijfsleven, de maatschappelijke organisaties en de burgers zelf moeten zich beter bewust worden van hun rol, en tijdig hun verantwoordelijkheid nemen. De Trapveldjes laten zien dat bedrijven steeds vaker bereid zijn maatschappelijke investeringen te doen. KPN heeft bijvoorbeeld een basisschool in De Bilt uitgerust met de meest geavanceerde computerapparatuur. Een prachtig initiatief. Ik hoop dat binnenkort ook scholen in achterstandswijken op die manier 'adopteert' worden door IKIPN of een ander bedrijf met maatschappelijke verantwoordelijkheid. Want er moeten meer scholen komen als de Hogendorpschool in het Rotterdamse achterstandswijk Delftshaven. Deze basisschool is door externe investeerders helemaal on-line gebracht. Daar zijn ook plannen voor een samenwerking met het naastgelegen bejaardenhuis zodat de bejaarden 's avonds computerlessen kunnen volgen op de computers van de school. Alleen digitale steden maken deel uit van de toekomst


Maar ook dichter bij huis, hier in Den Haag, hebben we een prachtig voorbeeld van brede samenwerking, namelijk het ResidentieNet, de stad op Internet voor alle burgers. Dit initiatief laat zien wat er allemaal kan als lokale bestuurders, en de burgemeester zelf, zich persoonlijk inspannen om iets nieuws van de grond te krijgen! Dat geldt ook voor de regio Eindhoven waar binnenkort wordt gestart met de eerste Kenniswijk. De Kenniswijken zijn een stedelijke proefopstellingen om te zien hoe lCT het leven in de stad kan veranderen. Een project dat de mogelijkheid biedt om innovaties op het gebied van lCT-toepassingen op het gebied van consumentendiensten, infrastructuur en Internetgebruik, dichter bij de burger te brengen. Een samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en onderwijs- en kennisinstellingen, waar alle betrokkenen van kunnen profiteren. Natuurlijk moet in zo'n Kenniswijk ook de overheidsdienstverlening honderd procent digitaal zijn. Daar maak ik geld voor vrij. Dat doe ik ook in twee andere steden die met overheidsdienstverlening de hoogste ambities hebben. Wat mij betreft is één van die twee steden Enschede, waar zich dit voorjaar een verschrikkelijke vuurwerkramp heeft voltrokken. De gemeente Enschede heeft juist ook toen laten zien hoe ICT gebruikt kan worden om in zo'n crisissituatie doeltreffend met burgers, bedrijven en andere overheden te communiceren. Deze voorbeelden laten zien dat ICT een uitstekend hulpmiddel is om de fysieke, economische en sociale doelstellingen van het grotestedenbeleid te verwezenlijken. Want de toepassingen zijn legio. Daarom wil ik dat meer steden veel vaker gebruik maken van ICT bij de uitvoering van hun ontwikkelingsplannen. ICT is tenslotte méér dan een doel op zich, méér dan een manier om de plannen vorm te geven. ICT is vooral een middel om allerlei plannen uit te voeren. De steden moeten zich realiseren dat ICT een onmisbaar element is voor de stedelijke ontwikkeling. ICT biedt mogelijkheden die er nu niet zijn. ICT maakt communicatie tussen bestuurders en bewoners gemakkelijker. Een eigen website voor het grotestedenbeleid kan daaraan een uitstekende bijdrage leveren. Op deze site kunnen dan alle stedelijke ontwikkelingsplannen worden gepubliceerd en kan er regelmatig bericht worden over de voortgang van de uitvoering. Maar ICT brengt ook bewoners, mensen in de buurt, in de wijk, dichter bij elkaar. Mensen kunnen door middel van ICT hun dagelijks leven efficiënter indelen en stroomlijnen, kunnen een babysit regelen, kunnen boodschappen doen, kunnen via het Net met familie praten en de krant lezen. ICT is zeker geen vrijblijvende keuze. ICT is voor alle steden een verplicht nummer. Want ICT brengt mensen en instellingen samen, schept nieuwe evenwichten, kan isolementen doorbreken. ICT en gsb zijn daarom onafscheidelijk. In de vorig jaar door de steden gemaakte ontwikkelingsplannen op basis waarvan het geld voor het grotestedenbeleid wordt verdeeld, kwam lCT nog niet zo vaak voor als zou kunnen en ik zou wensen. Dat was de laatste keer, kan ik u verzekeren. Volgende plannen, volgende projecten, volgende subsidieverzoeken worden voortaan door een scherpe ICT-bril bekeken. Ik kan u verzekeren dat ik voortaan bij de toekenning van nieuwe gsb-gelden de aanwezigheid van lCT-gerelateerde projecten zwaar zal meewegen. Of, nog scherper gesteld: zonder ICT geen geld! Want zoals steden de motor van de economie zijn, is ICT de motor van de nieuwe steden. lk wil deze gelegenheid gebruiken om de steden op hun verantwoordelijkheid te wijzen. Samen moeten we er voor zorgen dat over tien jaar iedere stad een kennisknooppunt is in de ICT-economie! Ik ben er van overtuigd dat al deze ontwikkelingen, activiteiten en nieuwe mogelijkheden invloed zullen hebben op de stad en de stedelijkheid. Niet in die zin dat de steden ophouden te bestaan, dat stedelijkheid een archaïsch begrip wordt. Zeker niet. Wel zullen de steden er anders uit gaan zien, anders gaan functioneren, de inwoners en bestuurder zullen andere wensen hebben, andere


prioriteiten stellen. Net als de heer Mitchell ben ik er van overtuigd dat de steden zullen veranderen, maar niet zullen verdwijnen. Op welke manier en in welk tempo dat zal gebeuren, kan ik op dit moment moeilijk voorspellen. De door mij ingestelde Commissie ICT en de Stad, onder leiding van Gerlach Cerfontaine - de CEO van Schiphol - zal een agendazettende rol hebben als het gaat om de toekomst, de e-shaping van de stad. Ik ben benieuwd naar hun conclusies en veranderingsvoorstellen, die ik vóór het einde van dit jaar verwacht. Maar op dit moment ben ik vooral benieuwd naar de conclusies en aanbevelingen die uit deze conferentie zullen voortkomen. Conclusies en aanbevelingen die we moeten vertalen in concrete voorstellen waar de EU, de steden en mijn collega's in de EU hun voordeel mee kunnen doen. Ik zal onze voorstellen niet alleen inbrengen in het Nederlandse kabinet, maar ik zal ze ook toesturen aan de Eurocities en aan de Europese Commissie. Deze internationale conferentie is slechts een begin van een brede internationale en in ieder geval Europese aandacht voor ICT. De EU moet een inspirator worden als het er om gaat tijdig in te spelen op de gevolgen van ICT voor de stedelijke ontwikkeling. Daarom pleit ik er voor om dit onderwerp op de agenda te zetten voor de eerstkomende EU-top. Tot slot: ik hoop dat deze conferentie een inspiratiebron zal zijn voor mij en voor alle andere aanwezigen. Schroom niet om verrassende, vernieuwende, creatieve en vindingrijk ideeën en plannen te komen. Want net als de Witte Koningin in Spiegelland ben ik bereid om wel zes onmogelijke dingen te geloven vóór het ontbijt.


17a - Wegter Voorstel speech M[inister Aertsen] t.g.v. Bezoek Expo 2000 Hannover, 6 juni 2000 Majesteit, Excellenties, dames en heren, Achter de Expo 2000 schuilt een sterk optimisme, een vertrouwen in de toekomst. Expo 2000 lijkt te willen zeggen: onze toekomst maken wij zelf. Voor Nederland heeft die toekomst altijd sterk samengehangen met ruimte. In letterlijke zin, vanwege de noodzaak land te winnen op de zee, maar ook in figuurlijke zin, vanwege de behoefte om culturele, politieke en andere expressies zoveel mogelijk vrij baan te geven. Het scheppen van ruimte is dan ook verbonden met het karakter van de Nederlandse samenleving. Daarom hebben we dat gekozen als motto voor onze aanwezigheid op deze eerste Expo van het nieuwe millennium: ‘Holland schafft Raum’. (Nederland) Daarmee willen we hier in Hannover twee boodschappen uitdragen. De eerste is dat we een dynamisch land zijn. Zo dynamisch als de elementen van lucht, water en aarde in Nederland zijn, zo dynamisch zijn wij zelf. Een samenleving die stilstaat, groeit niet en verspeelt daarmee waardevolle mogelijkheden voor de toekomst. Nederland richt zich op de toekomst, zoekt naar nieuwe ruimte voor ontwikkeling en welzijn; naar een optimale balans tussen mens en natuur. Nederland zoekt nieuwe technologie, nieuwe dimensies voor onze samenleving. We verleggen onze grenzen voortdurend. Nederland is dynamisch en vooruitstrevend. (Betrekkingen Nederland – Duitsland) De tweede Nederlandse boodschap in Hannover is dat onze betrekkingen met Duitsland, en in het bijzonder met de aangrenzende Bundesländer Niedersachsen en Nordrhein-Westphalen, een belangrijke plaats hebben in die toekomst, in onze ruimte. In de Europese context worden onze bilaterale betrekkingen, met de federale Duitse regering maar ook met de Länder, steeds belangrijker. We blijven zoeken naar mogelijkheden van samenwerking met onze Duitse buren, naar nieuwe kansen. Ook daarin scheppen we ruimte. (Nederlands paviljoen) Deze twee boodschappen indachtig, een dynamisch Nederland en een groot belang van onze relatie met Duitsland, hebben wij gekozen voor het ambitieuze ontwerp van het Nederlands paviljoen voor de Expo 2000. Het kan pretentieus lijken dat wij in het land van onze belangrijkste handelspartner een zo omvangrijk eigen huis hebben neergezet (40 meter hoog). Maar het is de beste manier om de twee Nederlandse boodschappen van ambitie tijdens de Expo 2000 te onderstrepen: ambitie voor de toekomst van ons land, èn ambitie voor onze relatie met Nedersachsen en het federale Duitsland. (Metafoor voor Nederland)


Het inventieve ontwerp voor het Nederlandse paviljoen, met de opeengestapelde landschappen, is een mooie metafoor voor Nederland. Het Hollandse landschap is immers een idee, zoals een Nederlandse schrijver (Willem van Toorn) ooit schreef. Gemaakt door mensenhanden, het ultieme voorbeeld van het samenspel tussen mens en natuur, gesteund door technologie. (Metafoor voor relatie met Duitsland) Het Nederlandse paviljoen past ook heel goed bij onze bijzondere relatie met Duitsland. Vervlechting op economisch, politiek en cultureel gebied, contacten op alle niveaus: gelaagdheid en diversiteit zijn in onze relatie terug te vinden. Dat geldt ook voor de ambitie en openheid die het paviljoen uitstraalt: onze betrekkingen worden niet begrensd door een horizon. Het potentieel is enorm, in Nedersachsen en daarbuiten. (Slot) Majesteit, Excellenties, dames en heren, het Hollandse landschap is weleens omschreven als een idee, uit noodzaak geboren; de betrekkingen tussen Nederland en Duitsland zijn een noodzaak, met ideeën gevoed. Ze zijn zelfs meer dan dat: er is sprake van grensoverschrijdende samenwerking op basis van echte vriendschap. Dat hebben we aan de Duitse hulpverlening tijdens de recente ramp in Enschede weer kunnen zien. Die vriendschap stellen wij zeer op prijs. Verder bouwen aan de toekomst betekent verder bouwen aan onze relatie: in de breedte en in de diepte, met nieuwe ideeën en op zoek naar nieuwe kansen. Ons paviljoen hebben we gebouwd in de hoogte, ons vertrouwen in de toekomst strekt over de volle breedte, en onze relatie met u groeit verder, in de volle diepte.


17b - Wegter Speech by J.J. van Aartsen Minister of Foreign Affairs, of the Netherlands on the occasion of the opening of the World Press Photo Exhibition Tehran, 29 May 2000 Excellencies, Ladies and gentlemen, I do not speak Farsi. Nor is it likely that many of you speak Dutch. But there is a language that we all speak. It is one that we share with people everywhere around the globe. That is the language of images and pictures. With drama and happiness captured in single frames, who needs to be told about the anguish of those who lost their homes? Who needs to hear the sound of the crowd to feel the pride of the champion? There are numerous pictures here in the Niavaran Cultural Centre today that tell us stories that only the greatest poets like your own Saadi or Hafez would have been able to capture in words. But let me mention one that was taken by Lara Scott, who won the first prize in the Singles category. Her picture shows us a mother bathing her autistic child, who has a beautifully serene look on her face. A story of suffering and love, a mixture of happiness and deep emotion, all is embraced in this split-second masterpiece. I personally like this one in particular because it is a combination of contrasting emotions, yet in harmony. There are many more pictures that deserve a close look. Photojournalists from around the world have participated in the world press photo contest. A relatively large number of those, seventy-three, were from the Islamic Republic of Iran. It shows that there are many highly professional photojournalists in your country. Some of them are present today, and I welcome them. I also extend a warm welcome to the representatives of your government who are with us. Also, I should like to welcome the Chairman of the World Press Photo Foundation, my fellow countryman Mr. Wolffensperger. The World Press Photo Foundation that he chairs was founded in the Netherlands in 1955. Each year, the number of photo-entries exceeds that of the year before. That means more than just numbers. It confirms the wide support for the key message that World Press Photo carries: a picture can travel without boundaries, free as a bird. One picture can tell a story of a thousand words. Photography makes an image the ultimate expression of freedom of speech. It can speak without words. Freedom of expression travels without boundaries, and so it should be. Because no society in the world can really prosper, neither culturally nor economically, without freedom of expression. Excellencies, ladies and gentlemen, photography is the only language that does not require ears to reach the heart. All we need to do is open our eyes and we will hear the voices and the noises, feel the joy and the drama. All these pictures are a mirror of ourselves and of the world in which we live. We must treasure them if we want to know who we are and what our world is like.


18a - Schoppen Speech Minister Van Boxtel op de bijeenkomst “De toekomst van de Nederlandse samenleving” van het Centrum voor Politiek, Religie en Zingeving op 23 november 2000 Dames en heren, Wanneer we praten over de betekenis van religie in de Nederlandse traditie, kom ik onvermijdelijk uit bij Erasmus. Ik denk in het bijzonder aan zijn beroemde boek Lof der Zotheid. Daarin trekt de auteur van leer tegen wat hij ziet als machtsmisbruik door de kerk van Rome. Hij hekelt de pausen van zijn tijd en ook de intellectuelen die hen steunen en die - ik citeer - “allerlei motieven bedenken, om met goed fatsoen het dodelijk staal te kunnen hanteren en zijn medemens tussen de ribben te steken, wat voor hen blijkbaar absoluut geen afbreuk doet aan Christus’ gebod van naastenliefde”. Het gaat mij niet om de katholieke kerk. Waar het mij om gaat is dat het citaat staat voor de manier wij in Nederland graag met religie omgaan, van welke stroming ook: verdraagzaam en met respect voor de Nederlandse Grondwet en de gelijkwaardigheid tussen individuen. Erasmus was een tijdlang priester, maar geen gelovige die kritiekloos volgde wat er in Rome werd gezegd. Hij leverde ironisch commentaar op misstanden in kerk en samenleving en bepleitte een humanistisch getinte visie op het geloof. Verder was hij een warm voorstander van tolerantie, zowel religieus als anderszins. Hij prefereerde humor boven fanatisme, dialoog boven tirannie en nederigheid boven machtsmisbruik. Erasmus pleitte als een van de eersten in zijn tijd voor meer rechten voor vrouwen, van wie hij vond dat ze in de gelegenheid gesteld moesten worden om hun intellectuele capaciteiten onbelemmerd te gebruiken. Daarnaast protesteerde Erasmus krachtig tegen de vervolging van joden. Zo veel verschillende godsdiensten als we nu in Nederland hebben, waren er nog niet in de tijd van Erasmus, rond 1500. Het is hier niet van belang dat Erasmus katholiek was. Wat telt is zijn benadering van geloof en samenleving: zijn tolerantie, zijn respect voor andersdenkenden en zijn relativeringsvermogen. Hij belichaamt daarmee de manier waarop we in Nederland graag tegen deze zaken aankijken. Die manier wordt alleen maar noodzakelijker naarmate het aantal in ons beleden religies toeneemt. Ik citeer de openingszin van punt 8 in uw tienpuntenplan: “Waar de dialoog stopt of geen kans krijgt, begint de verwijdering”. Op grond daarvan pleit u voor een goede beheersing van de Nederlandse taal door alle Nederlandse burgers. Daarmee kan ik van harte instemmen, maar een werkelijke dialoog vereist natuurlijk ook de open houding die Erasmus voorstond. In de nota Nieuwe buren, nieuwe verantwoordelijkheden hebben we kunnen lezen over de rol die religie kan spelen als bindmiddel in de multiculturele samenleving. Ik deel met de organisatoren de overtuiging dat we in onze maatschappij naar kenmerken moeten zoeken die ons binden en ons niet blind moeten staren op wat ons kan scheiden. Met zwartgalligheid schiet de integratie van etnische minderheden niet op. We moeten kijken naar de kansen die de multiculturele samenleving ons biedt. En daarmee kom ik eerst op een punt van kritiek op de nota. Daarin staat namelijk dat de integratie van minderheden in het algemeen slecht verloopt en dat de problemen van de derde generatie groter zijn dan die van de generaties daarvoor.


Tot mijn genoegen kan ik die stelling tegenspreken. De integratie van minderheden verloopt in het algemeen namelijk uitstekend. Over de derde generatie hebben we nog onvoldoende gegevens om vérgaande conclusies te trekken, maar de tweede generatie heeft aanmerkelijk minder problemen dan de eerste. Het integratiebeleid van het kabinet werpt op vele terreinen vruchten af. Dat beleid beperkt zich natuurlijk niet tot religieuze aspecten. Ik geef u een voorbeeld. Tussen 1994 en 1999 is de werkloosheid onder etnische minderheden gedaald van 26% naar 14%. De jeugdwerkloosheid onder allochtonen laat in dezelfde periode een daling zien van 25% naar 12%. Het verschil in werkloosheid tussen allochtone en autochtone jongeren is sterk verminderd: van 12% in 1994 naar 7% in 1999. En dat terwijl het aantal nieuwkomers in die periode is toegenomen, evenals de arbeidsdeelname van allochtonen. En zo zijn er veel meer voorbeelden te geven. Ik noem het onderwijs. De Integratiemonitor 2000 maakt duidelijk dat de tweede generatie aanmerkelijk beter presteert dan de eerste. Het slagingspercentage van Turkse en Marokkaanse HAVO/VWO lag in 1999 hoger dan in 1998. Voor Marokkaanse HAVO-leerlingen bedroeg de stijging 8%. Ander voorbeeld: de groeiende politieke participatie van etnische minderheden. Recent onderzoek laat zien dat er inmiddels ruim honderdtachtig allochtone gemeente- en deelraadsleden zijn, wat ruimschoots meer dan een verdubbeling betekent ten opzichte van 1994. Die allochtone raadsleden voelen zich bovendien prima op hun plaats in hun politieke functies, zo is gebleken. Dat is belangrijk nieuws, want de politieke participatie draagt bij aan de integratie en emancipatie van de verschillende etnische groepen in Nederland. Etnische politici stralen uit dat je als oud- of nieuwkomer invloed kunt uitoefenen op je omgeving. Dat zijn wat cijfers, maar ook op straat en om ons heen zien we dat de integratie voortschrijdt. Denken we eens aan de jeugdcultuur. Dan kunnen we vaststellen dat integratie voor een deel een autonoom proces is, dat zich niets aantrekt van dikke beleidsnota’s, deftige essays en gewichtige debatten. Zo konden we onlangs in het Volkskrant Magazine lezen hoe van oorsprong ‘zwarte’ cultuuruitingen omarmd worden door jongeren van welke kleur of afkomst dan ook. In het stuk komt de acteur en schrijver van Surinaamse afkomst Jörgen Tjon a Fong aan het woord, die zegt: “In de Bijlmer lopen witte meisjes rond die beter Surinaams spreken dan ik.” Ook dat is integratie, en het laat zien wat een bruisende en onvoorspelbare mix de vermenging van culturen oplevert. En wat dacht u van de verkiezing van Raja Moussaoui tot eerste Miss Nederland van Marokkaanse afkomst? Terecht wijst u in uw tienpuntenplan dan ook op het belang van beeldvorming. Natuurlijk weten we allemaal dat er nog genoeg te doen is op het gebied op het gebied van integratie, maar het is tevens noodzakelijk om tegenwicht te bieden aan de pessimistische geluiden die maar al te gemakkelijk opstijgen. Hoe kan nu religie bijdragen aan de integratie van minderheden? Om te beginnen is het van belang om het begrip ‘religie’ ruim te interpreteren. Aan het eind van de twintigste en het begin van de eenentwintigste eeuw zien we een toename van wat ik zal omschrijven als ‘spiritualiteit’. Spiritualiteit fungeert dan als een verzamelnaam voor vele verschillende godsdiensten en levensovertuigingen, soms binnen een kerk, moskee of tempel georganiseerd en soms geheel los daarvan. Iets dergelijks blijkt ook uit het rapport Secularisatie in de jaren negentig van het Sociaal Cultureel Planbureau dat eind september verscheen. Het rapport constateert dat de ontkerkelijking voortschrijdt, maar dat tegelijkertijd een sterkere nadruk op de moraal wordt gelegd. Nu zijn moraal en religie twee verschillende dingen, maar niemand zal ontkennen dat er


een duidelijk verband tussen de beide begrippen bestaat. Zo is de Nederlandse bevolking in de jaren negentig meer belang aan het gezin gaan hechten, abortus op lichtvaardige gronden sterker gaan afkeuren en belastingfraude krachtiger gaan veroordelen. Verder staat een groter deel van de bevolking welwillend tegenover transcendentale stromingen. Naar mijn idee zitten er twee kanten aan een religie als factor in een multiculturele samenleving. Er zitten kansrijke aspecten aan, maar ik zie ook risico’s. Om dat duidelijk te maken maak ik gebruik van een boek van de Amerikaanse wetenschapper Benjamin Barber. Het boek heet Jihad Vs. McWorld en gaat over twee mondiale ontwikkelingen, die tegen elkaar ingaan en elkaar tegelijk aanvullen. Barber constateert enerzijds een mondiale hang naar uniformiteit, gestimuleerd door economische eenwording en globalisering. Als voorbeelden noemt hij drie M-en: MTV, Microsoft en McDonald’s. Zo zijn er meer bedrijven die hun invloed steeds nadrukkelijker laten voelen over de hele wereld. Daartegenin gaat een heel andere ontwikkeling: we zien overal stromingen die pleiten voor aandacht voor de eigen etnische groep, religieuze stroming en regio. Mensen die zichzelf onvoldoende herkennen in de global village strijden voor hun eigen deelbelangen, en dat gaat lang niet altijd op vreedzame wijze. Niet zelden gebruiken zij ook godsdienst om zich te onderscheiden van en af te zetten tegen anderen. Orthodoxe varianten, van welke godsdienst ook, hebben meestal een averechtse invloed op integratie. Maar het vooropstellen van religie hoeft natuurlijk helemaal niet negatief te zijn. Ik denk dat er aan twee voorwaarden moet worden voldaan, wil religie de maatschappelijke cohesie bevorderen. In de eerste plaats moeten we juist díe aspecten van de verschillende godsdiensten beklemtonen, die in overeenstemming zijn met de heersende normen en waarden in Nederland. Aan de hand van Erasmus noemde ik al een paar van die waarden. In de nota noemt u verder zelfwerkzaamheid en zelfredzaamheid. Daarmee raakt u aan de kern van ons integratiebeleid. Zelfwerkzaamheid en zelfredzaamheid zijn immers bij uitstek begrippen die op één lijn staan met actief burgerschap. Het integratiebeleid streeft ernaar dat iedere inwoner van ons land de rechten krijgt en de plichten vervult die behoren bij zijn of haar status als Nederlands burger. Gelijkwaardigheid en wederzijds respect zijn hierin dus ook sleutelbegrippen. Vanuit welk waardesysteem burgers hun leven betekenis geven, is hun eigen zaak, zolang zij hun handelen toetsen aan de algemeen geldende normen. Vaak geeft dat helemaal geen probleem. Veel religieus getinte gebruiken van etnische minderheden leveren geen enkel conflict op met de Nederlandse samenleving. Ik noem het vieren van religieuze feestdagen en het in acht nemen van begrafenisriten. Andere gewoonten, zoals ritueel slachten, kunnen botsen met de normen van sommigen, maar staan niet haaks op fundamentele waarden. Ook voor zulke gevallen moet het mogelijk zijn om af te wijken van de Nederlandse standaard. Echter, in het geval dat religieuze mores in strijd zijn met de Nederlandse Grondwet, dan zal het de Grondwet zijn die prevaleert. Een tweede vereiste, willen we religie kunnen gebruiken om de maatschappelijke cohesie te vergroten, is dat we gemeenschappelijke normen vaststellen, zelfs als die op verschillende waarden zijn gebaseerd. Een simpel voorbeeld: verschillende buurtbewoners hoeven niet van hetzelfde geloof te zijn om met zijn allen van mening te zijn dat hun buurt schoongehouden moet worden en op grond daarvan actie te ondernemen. Het gaat er dus om dat we ons niet fixeren op de verschillen. Dan kunnen we religie aanwenden om bruggen te bouwen in plaats van ons terug te trekken op ons eigen erf.


Ik wijs er voor alle duidelijkheid op dat integratie natuurlijk niet uitsluitend met religie te maken heeft. Daarmee refereer ik aan punt 7 in uw pamflet, waarin u kerk, moskee en gebedsruimte aanbeveelt als plaatsen waar autochtonen en allochtonen elkaar kunnen ontmoeten. We moeten niet uit het oog verliezen dat je daarmee slechts een deel van de bevolking bereikt; anderen zal je dus op een andere manier moeten benaderen. Hoe religie wel degelijk een constructieve rol kan spelen in het samenbrengen van bevolkingsgroepen, zien we in de praktijk aan het programma Islam en burgerschap, waarvoor in maart een startconferentie is gehouden. In het programma wordt de islam beschouwd als een rijke bron van normen en waarden, die door moslims kan worden gebruikt om integratie te bevorderen en het concept burgerschap vorm te geven. Het accent ligt op gedeelde normen en waarden binnen de Nederlandse samenleving. Het project stimuleert de dialoog binnen de Nederlandse moslimgemeenschap over manieren waarop islamitische waarden op deze wijze kunnen worden ingezet. Het zet moslims in Nederland ook aan om zich in te laten met issues die in onze maatschappij spelen. Daarmee wordt de participatie en uiteindelijk de integratie bevorderd. En misschien dat dan zelfs huwelijken tussen moslims en niet-moslims een normaler verschijnsel kunnen worden! In dit verband merk ik op dat het kabinet er een groot voorstander van is dat in Nederland toereikende voorzieningen voor het opleiden van religieuze voorgangers zijn, zoals de imamopleiding. We willen de ontwikkeling van zulke erkende opleidingen stimuleren. We hechten eraan dat imams en andere religieuze voorgangers goed zijn ingeburgerd. Er zullen mensen zijn die zich tegen integratie blijven verzetten, zoals de nieuwe rector van de Islamitische Universiteit Rotterdam, die meent dat islamitische mannen hun vrouwen mogen slaan, en dat moslims nooit met niet-moslims zouden mogen trouwen. Maar het is verheugend om te zien hoe krachtig het overgrote deel van de Nederlandse moslims de uitspraken van de heer Akgündüz veroordeelt. In dit verband laat ik nog een ander punt uit uw pamflet de revue passeren, en wel het tiende en laatste. Daarin pleit u ervoor dat scholen en andere maatschappelijke instanties niet alleen excursies organiseren naar verre oorden, maar ook in de eigen omgeving. Culturele diversiteit is immers dichterbij voorhanden dan vroeger. Dat lijkt me een uitstekende manier om kennis van en begrip voor elkaars leefwijze te vergroten. Ik hoop dan ook dat scholen en instanties dit idee op grote schaal. De samenleving is gebaat bij initiatieven die, zoals het project Islam en burgerschap, de verbinding maken tussen religieuze praktijk en Nederlandse context, verdienen navolging. Integratie hangt niet alleen van interreligieuze samenwerking af, maar mits godsdienst op de juiste manier wordt benaderd, dan kan zij zeker een gunstig effect hebben op het harmonisch naast elkaar leven van verschillende etnische groepen. Ik dank u voor uw aandacht.


18b - Schoppen Speech Minister Van Boxtel bij de uitreiking van de WebWijzerAward Jaarprijs 2000, 24 januari 2001 Dames en heren, Op dit moment weet ik net even meer dan u en dat wilde ik nog een paar minuten zo houden. Dan zal ik bekendmaken wie de winnaar is van de WebWijzerAward Jaarprijs 2000. Voor het zover is, wil ik een paar dingen zeggen over de digitale overheid in het algemeen. Het weekblad The Economist wijdde vorig jaar een special aan e-politics en e-government. Het blad wijst erop dat steeds meer consumenten gewend zijn aan snelle, op maat gesneden service van bedrijven op het net. Is het niet onwaarschijnlijk, zo vraagt de auteur zich af, dat diezelfde consument genoegen blijft nemen met een verouderde opvatting van dienstverlening door de overheid? Dat is inderdaad onwaarschijnlijk. De overheid heeft immers te maken met burgers die steeds mondiger en beter opgeleid zijn. Deze geëmancipeerde burgers zijn gewend zelf sturing te geven aan hun leven, zelf de regie in handen te hebben, onvoorspelbaarder zijn geworden. Hun loyaliteit gaat uit naar meerdere doelen tegelijk, zelfs als dat soms niet logisch lijkt. Zij kopen bij de Bijenkorf, maar ook bij Zeeman. Ze zijn lid van Natuurmonumenten, maar willen wel dat die nieuwe wijk er komt. Directe belangen en persoonlijke interesse geven de doorslag bij de keuzen van burgers. Het is met die burgers dat de overheid te maken heeft. E-government kan zowel forse besparingen opleveren als een betere service. Administratieve rompslomp kost Nederland nu 16 miljard gulden per jaar. In januari 2003 zal elke Nederlander een digitale handtekening krijgen. Iedere Nederlander kan dan beschikken over een digitaal kluisje: een afgegrendelde plek op Internet waar burgers hun belastingaangifte, salarisadministratie, aanvragen voor kinderbijslag, banksaldi, beleggingsportefeuille, verzekeringen, hypotheken, medische gegevens enzovoort kunnen opslaan. Dat scheelt niet alleen rompslomp, maar verhoogt ook de service. Stelt u zich maar voor dat je automatisch bericht ontvangt dat je in aanmerking komt voor huursubsidie. De overheid zal daartoe klantgerichter moeten worden in de front office en de back office ingrijpend moeten verbouwen. Is het immers niet onzinnig om allemaal losse ambtelijke afdelingen en instanties in stand te houden, als je je vergunning straks kunt aanvragen via www.overheid.nl? Ik merk op dat we als overheid druk bezig zijn met het vergroten van de veiligheid van Internet en telecommunicatie. Dat is nodig, want het ontbreken van beveiliging van uitgewisselde gegevens vormt een belemmering voor een adequate dienstverlening. Binnen één à twee jaar zullen we met verschillende nieuwe initiatieven komen. Het Project Digitale Handtekening, dat inmiddels loopt, is er daarvan één. Over www.overheid.nl gesproken - laat ik u meteen maar vertellen dat deze site met ingang van vandaag vernieuwd is. De nieuwe site is veel sneller en meer vraag-gericht, gastvrijer dan de vorige. Burgers hoeven dus minder bedreven te zijn met computers en Internet om er hun weg te kunnen vinden. Daarnaast biedt de site meer informatie, zoals scholen, bibliotheken, musea en zorginstellingen in de eigen buurt. Ook kan de gebruiker met één druk op de knop alle persberichten van centrale en decentrale overheden oproepen. De nieuwe site is bovendien toegankelijk voor visueel gehandicapten. En we blijven werken aan verbeteringen, ook in de


hoop daarmee gemeenten en andere overheden te inspireren. Achter mij ziet u nu de nieuwe website geprojecteerd. Onder invloed van informatie- en communicatietechnologie zien we ook nieuwe vormen van democratie ontstaan. Beleid zal interactief tot stand komen, in samenspraak met burgers en andere belanghebbenden. Zowel beleidsvoorbereiding als -uitvoering vinden in toenemende mate plaats binnen een interactief proces. De digitale overheid biedt de burger de kans om veel vlotter en comfortabeler deel te nemen aan het proces van beleidsvoorbereiding. Vroeger moest hij daarvoor naar het stadhuis om een inspraakavond te bezoeken. Nu hoeft hij er zijn huis niet eens meer voor uit. Ik merk het zelf op mijn site www.ministervanboxtel.nl, waar burgers over allerlei aspecten van mijn beleid meepraten. Per maand worden er maar liefst tien- tot veertienduizend bezoekjes afgelegd aan de site, waarbij gemiddeld zo’n vijf pagina’s worden geopend De burger heeft dus zeker belangstelling voor overheidswebsites. Tenminste, als die sites kwalitatief van voldoende niveau zijn. En op dat gebied zijn we er nog lang niet. Zowel het aanbieden van producten en diensten op Internet als het ontsluiten van bestuurlijke informatie gebeuren in volstrekt onvoldoende mate. Daarin schuilt ook het belang van de WebWijzerAward: we zien voorbeelden van organisaties die begrepen hebben welke eisen e-government stelt en die daarop inspelen. Dat geldt natuurlijk zeker voor de winnaar, die ik nog steeds niet verklap. Ik roep andere overheidsorganisaties nadrukkelijk op om een voorbeeld te nemen aan de twaalf maand-winnaars van de WebWijzerAward. Tot mijn genoegen gebeurt er veel op dit gebied. Dat blijkt uit het vorige week verschenen en in mijn opdracht uitgevoerde onderzoek Internetmonitor, dat uitwijst dat het aantal overheidswebsites in het jaar 2000 met maar liefst 50% is toegenomen. We willen de opgedane kennis van en ervaring met interactieve besluitvorming zo breed mogelijk verspreiden. In 1998 is al een handleiding uitgebracht met tips hoe overheden en elektronische burgerconsultatie kunnen uitvoeren. Welk elektronisch gereedschap zij daarvoor kunnen gebruiken, kan een ieder zien op www.helpdeskoverheid.nl. Verder heeft de Helpdesk, samen met het veld, een kwaliteitsrichtlijn opgesteld. In de richtlijn staan minimumnormen, zowel op technisch als op inhoudelijk gebied, waaraan overheidswebsites moeten voldoen. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de toegankelijkheid van sites voor blinden en slechtzienden. Het is tijd om de beslissing van de jury bekend te maken, maar niet voordat ik de juryleden bedankt heb voor hun werk. Zij hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan de modernisering van de overheid, aan het toegankelijk maken van overheidsinformatie en aan de ontkokering. Terzake nu. De winnaar is een site die fraai vormgegeven, actueel en gebruiksvriendelijk is en waar je in een mum van tijd een schat aan informatie kunt vinden over alles wat met watermanagement te maken heeft, alfabetisch gerangschikt van aanleg tot en met zwemwaterkwaliteit. Dames en heren, u heeft het misschien al geraden: ik heb het over www.waterland.net, de inzending van Rijkswaterstaat. Ik feliciteer de makers van www.waterland.net van harte met het winnen van de WebWijzerAward. Ter illustratie citeer ik uit het juryrapport: “Rijkswaterstaat laat met


waterland.net duidelijk zien dat een overheidsinstantie met behulp van Internet de binnen de overheid vaak zo aanwezige hokjesgeest kan doorbreken.” Daar sluit ik me graag bij aan en ik spreek de hoop uit dat zij vele overheidsorganisaties zullen inspireren tot het vervaardigen van efficiënte, bruikbare, overzichtelijke websites. Ik feliciteer ook de overige winnaars, want ook zij hebben voorbeelden gesteld die navolging verdienen. Als u straks de zaal verlaat, ontvangt u dan ook een boek waarin alle winnaars van 2000 staan vermeld. Ik dank u voor uw aandacht.


19a – Bargerbos Het NIID-Symposium "Spel zonder grenzen"; toespraak van de staatssecretaris van defensie de heer h.a.l. van hoof ter gelegenheid van het niid-symposium "spel zonder grenzen" op 12 oktober 2000 in den haag.

Dames en heren, het doet mij genoegen uw congres, inmiddels voor de derde maal, te mogen toespreken. Het thema van dit jaar, "Spel zonder Grenzen", spreekt tot de verbeelding. Het speelveld is groter dan ooit, in feite gaat het om de hele wereld, terwijl afstanden door technologische ontwikkelingen steeds kleiner worden. De thuisplaat, in honkbaltermen, op dit immense speelveld is eigenlijk allang niet meer de nationale staat. Door de voortschrijdende internationalisering wordt het speelveld er niet overzichtelijker op. De spelregels lijken onduidelijker te worden en de belangen in het spel zo groot dat de sportiviteit er niet voortdurend afspat, als u begrijpt wat ik bedoel. Een ander beeld dat de titel "Spel zonder Grenzen" oproept, is dat van het immens populaire tv-programma in de jaren zeventig, waar veel Nederlanders voor thuis bleven. Een vast onderdeel van de uitzending was de zeephelling, waar de deelnemers uit alle macht tegenop krabbelden. Vaak mislukten de pogingen omdat ze tevergeefs houvast zochten en eindigde de klauterpartij weer aan de voet van de helling. Andere bezienswaardige onderdelen speelden zich af boven een waterbak. Voor je het wist ging er iemand kopje onder ging. In het Spel zonder Grenzen dat materieelverwerving heet, zijn er soms van die momenten dat ik mij op een zeephelling waan of het gevoel heb dat een nat pak dreigend dichtbij is. Ik vermoed dat een aantal van u dat gevoel zullen herkennen, want zeker op het terrein van de defensie-gerelateerde industrie hebben de veranderingen zich de afgelopen jaren met duizelingwekkende snelheid voltrokken. Fusies, overnames en andere vormen van samenwerking hebben het internationale speelveld ingrijpend gewijzigd en vergen heel veel van het aanpassingsvermogen van de spelers, groot en klein. De politieke stand van zaken Overheden en industrie spelen samen, maar hebben ook een eigen rol. Ik zal u deelgenoot maken van mijn spelopvatting, maar niet voordat ik Generaal De Gaulle citeer, die al inzag dat 'Fransen zich alleen bij een bedreiging verenigen.' Want, aldus De Gaulle, 'niemand kan een land verenigen dat 265 verschillende soorten kaas produceert.' Je kunt deze redenering moeiteloos doortrekken naar Europa, met dien verstande dat het aantal kaassoorten in Europa bijkans oneindig is. Als rechtgeaarde Alkmaarder ben ik overigens van mening dat de smaak van de kaas uit mijn stad onovertroffen is. Terug naar generaal De Gaulle. Frappant is ook zijn opmerking 'dat een bedreiging de samenwerking bevordert'. In politiek opzicht was het inderdaad de situatie op de Balkan, in het bijzonder Kosovo, die blijkbaar nodig was om het Europese Veiligheids- en DefensieBeleid (EVDB) het extra zetje in de rug te geven waardoor dit sinds 1999 in een stroomversnelling is geraakt en waardoor gebleken operationele tekortkomingen metterdaad worden aangepakt. Deze nieuwe fase in de Europese defensiesamenwerking moet ook worden benut om elkaars inspanningen te stimuleren. De Nederlandse regering heeft in dit kader, bovenop het reguliere defensiebudget, een fonds van fl. 200 miljoen ingesteld voor specifieke Europese behoeften. We zullen dit geld gebruiken om


de Europese defensiecapaciteit te versterken. Afgelopen maand, het zal u niet zijn ontgaan, hebben minister De Grave en zijn Duitse ambtgenoot Scharping overeenstemming bereikt over een financiële bijdrage aan de strategische-luchttransportcapaciteit van Duitsland in ruil voor Nederlandse trekkingsrechten. Zo'n overeenkomst is ook denkbaar inzake maritieme transportmiddelen. Samen met Frankrijk maakt Nederland zich sterk voor een maritieme Headline Goal. Intensieve stafbesprekingen moeten leiden tot concrete voorstellen voor de eerdergenoemde Capabilities Commitment Conference van 20 november a.s.. Samenwerking In de Navo en onder Europese landen is sinds enige tijd een opmerkelijke proliferatie, in de goede zin des woords, van bilaterale en multilaterale operationele afspraken waarneembaar. Deze variëren van "eye catchers" zoals het Eurocorps en het Duits-Nederlandse legerkorps tot de overeenkomst over strategisch luchttransport. Zij die nog twijfelen aan de mogelijkheden van een Europese defensiepolitiek moeten onder ogen zien dat Europese samenwerking steeds meer van de grond komt. Op materieelgebied is de industrie de grote gangmaker geweest, en zo hoort het ook. Fusies, overnames en andere vormen van samenwerking, vooral in de luchtvaartsector, hebben geleid tot betere mogelijkheden om tot schaalvergroting te komen. Als resultaat van dergelijke overeenkomsten zijn er inmiddels drie Europese bedrijven, Thomson, EADS en British Aerospace, die deel uitmaken van de top 10 van de grootste wapenproducenten in de wereld. Dit is in economisch opzicht zonder meer een opvallend succes. De alarmerende berichten over de technologische kloof tussen de Verenigde Staten en Europa moeten kennelijk worden genuanceerd. Er zijn voorbeelden, Cougar en NH90, die aantonen dat die achterstand niet op alle onderdelen even groot is en niet onoverbrugbaar hoeft te zijn. Hier ligt dus een uitdaging. Bij verschillende gelegenheden heb ik erop gewezen dat het eigenlijk vreemd is dat het momentum in de Europese veiligheids- en defensiepolitiek en de dynamische ontwikkelingen in industriële sectoren niet gepaard gaan met een vergelijkbare sprong voorwaarts in de materieelsamenwerking op overheidsniveau. Vorig jaar kon de Europese Raad van Ministers het niet eens worden over een voorstel van de Commissie voor een gemeenschappelijk standpunt over een Europees materieelbeleid. Zo'n gemeenschappelijk standpunt zou niet alleen de voorwaarden voor industriële samenwerking hebben kunnen verbeteren, maar zou ook de transparantie van verwervingsbeleid en procedures hebben kunnen bevorderen. Een ander voorbeeld van het gebrek aan vooruitgang in de Europese materieel-samenwerking betreft de Weag, de Western European Armaments Group. In de laatste bijeenkomst voor de zomer zijn we er weer niet in geslaagd succes te boeken bij de overgang van de Weag naar de EU. Er zit gewoon geen schot in. Het is dan ook begrijpelijk dat het Franse EU-voorzitterschap er niet voor voelt de agenda voor verdragsherzieningen te belasten met extra elementen, zoals materieelbeleid. Het materieelbeleid Hoe komt het nu dat een Europees materieelbeleid maar niet van de grond komt? Ik noem u vier factoren: De eerste is de politiek. In het afgelopen decennium hebben de internationale politieke omstandigheden geleid tot wijzigingen in budgetten - bezuinigingen dus - die gepaard zijn gegaan met neerwaartse aanpassingen van behoeften en neerwaartse aanpassingen van materieelprogramma's. Deze neerwaartse spiraal creëerde onzekerheid, onder bedrijven, maar ook onder politici. De omstandigheden om tot een daadkrachtig en gecoördineerd Europees materieelbeleid te komen, waren dan ook ongunstig. Inmiddels is er in elk geval in Nederland


sprake van een trendbreuk en is de daling van het defensiebudget tot staan gebracht. Een tweede factor is dat het verschil in grootte tussen de Europese landen leidt tot uiteenlopende belangen. De grote landen hebben grote industriële belangen, en hun overheden wensen dus een zekere vrijheid van handelen te behouden. In ons land is de defensie-gerelateerde industrie in belangrijke mate een zaak van het midden- en kleinbedrijf. Niet groot, maar vaak wel zeer gespecialiseerd en kwalitatief hoogstaand. Daarmee zijn wij geen grote bedreiging voor grote industriële belangen in de grotere landen. Integendeel, die industrieën zouden in het Spel zonder Grenzen juist hun voordeel kunnen doen met die specifieke Nederlandse kwaliteiten. De derde factor is mijns inziens de neiging van de strijdkrachten in de lidstaten om bij de vaststelling van hun operationele behoeften en vervangingsschema's telkens iets nieuws en specifieks te ontwikkelen. Vijftien jaar geleden al waarschuwde mijn voorganger Van Houwelingen voor de noodzaak van harmonisatie op dit gebied. Zij argumentatie was destijds overtuigend, maar tot dramatische verbeteringen hebben zijn pleidooien bepaald niet geleid. Wij zijn er niet in geslaagd zijn woorden in daden om te zetten. In tegendeel, te vaak slagen de krijgsmachtdelen van onze strijdkrachten er in verschillende operationele behoeften te formuleren voor dezelfde categorie materieel. Als gevolg hiervan blijven de mogelijkheden voor standaardisatie beperkt. Zelfs een langere periode van operationele samen-werking is geen garantie voor standaardisatie. Ik wijs op de ervaringen met de UK-NL amphibious force, die sinds de oprichting in 1972 een indrukwekkend niveau van integratie heeft bereikt. Maar niet met hetzelfde materieel. Dit is een ontnuchterende conclusie. In feite is het succes van de NH90, waarvoor de strijdkrachten het wel over gezamenlijke operationele eisen eens zijn geworden, geen regel maar een positieve uitzondering. De vierde en laatste factor is de houding onder defensie-bedrijven. Ook dit is een factor van belang. Een aantal bedrijven is zich ter dege bewust van het ontbreken van Europa in de defensiesector. Woordvoerders van de industrie pleiten dan ook geregeld voor een gemeen-schappelijke markt voor defensieproducten. Deze wens wordt echter niet gedeeld door de Europese defensie-industrie in haar geheel. Er is nog steeds een aanzienlijk deel van die industrie dat meer heil lijkt te zien in gefragmenteerde en beschermde markten dan in een gemeenschappelijke markt. Wat te doen? De vier factoren samen hebben tot dusver een voorspoedige ontwikkeling van een Europees materieel-beleid niet bepaald bevorderd. Wat is nu nodig om hierin verandering te brengen? Ik wil u een aantal punten voorleggen, echter zonder te pretenderen dat ik op alle vragen een antwoord heb. Op de allereerste plaats moeten we blijven nadenken over de ontwikkeling van een gezamenlijk materieel-beleid, dat gerelateerd is aan het gemeen-schappelijke defensiebeleid. Stap voor stap moeten de toch nog bestaande drempels tussen onze nationale markten worden weggenomen en moet de afstand tussen defensiematerieel en de interne markt worden verkleind. Dit is een zaak van langere adem en hoe de samenwerking er op den duur zal uitzien, is moeilijk te voorspellen. Een tweede punt betreft de toekomst van bestaande internationale samenwerkingen. Met betrekking tot de Weag heb ik al aangegeven dat er niet veel vooruitgang zit in het denken over


de toekomst van dit orgaan: met het een onderdeel van de EU worden of moet het een zelfstandig bestaan gaan leiden. Daarnaast is er het samenwerkingsverband Occar en het LoI-initiatief. Wat de Nederlandse regering betreft, zijn dit welkome initiatieven, mits ook kleinere landen er bij worden betrokken. Vandaar de Nederlandse belangstelling voor zowel Occar als LoI. Maar met Weag, met Occar en met LoI is er nog niet die Europese samenwerking op materieelsgebied. Toch zou er langzamerhand uitzicht moeten komen op een aanpak waarbij deze drie samenwerkingsverbanden bij elkaar komen. Ik heb bij andere gelegenheden de vergelijking getrokken met rijdende treinen die allemaal van verschillende stations zijn vertrokken. Het is zaak dat al deze treinen uiteindelijk op hetzelfde eindstation arriveren, en als het even kan op een ordentelijke manier. Mijn derde punt betreft Occar. Nederland is zo goed als klaar voor deelneming en is bereid mee te doen aan een materieelproject van enige omvang. We doen dus wat we hebben beloofd en ik heb eigenlijk geen reden te twijfelen aan de bereidheid van andere landen hún toezeggingen na te komen. Ik ben me ervan bewust dat de samenwerking in het verleden niet over rozen is gegaan. Frankrijk heeft het GTK-project verlaten om industriële redenen, en het Verenigd Koninkrijk en Nederland hebben van verdere deelneming aan Trigat afgezien omdat dit project door de tijd was ingehaald. Alle betrokken landen beseffen echter dat samenwerking en harmonisatie de enige weg voorwaarts is. Nederland koerst op deelneming aan het GTK-project en steunt voorts het verzoek van Duitsland om het NH90-project bij Occar onder te brengen. De wereld is nog veel groter dan Europa. Last but not least daarom enkele woorden over de vertrouwde transatlantische relatie. In de loop van dit jaar heeft een aantal Europese projecten opmerkelijk goed gescoord: Griekenland overweegt Eurofighters te kopen, het VK verkoos de Meteor boven de Amraam-raket, het productie-MoU voor de NH90 werd ondertekend en het militaire transportvliegtuig van Airbus kreeg groen licht. Zoals was te verwachten, leidden deze ontwikkelingen in de Verenigde Staten tot enige lichte paniek en tot hernieuwde waarschuwingen tegen een "Fortress Europe" en protectionisme, een onderwerp overigens waarmee met name de Amerikaanse Senaat heel goed weg weet. Ook in de toekomst zullen Europese successen tot enige spanning leiden. Het is een wederzijds belang te voorkomen dat dergelijk spanningen escaleren. Defensie, zo heb ik meermalen ten overstaan van de NIID uiteengezet, huldigt geen dogmatische opvattingen als het aankomt op de verwerving van materieel; het beste materieel voor de beste prijs is ons uitgangspunt. Tegen deze achtergrond moet u ook de contacten met de Lockheed-Martin en Boeing zien over de eventuele deelneming aan de EMD-fase van het JSF-project. Maar ook de contacten met Eurofighter, Dassault en Saab. Ik kom aan het einde van mijn betoog. Buitenlandse Zaken, Defensie en Economische Zaken hebben de Adviesraad Internationale Vraagstukken gevraagd een advies aan de regering uit te brengen over de ontwikkeling van een Europees militair-industrieel beleid. Ik herhaal daarbij nog eens mijn visie over de grenzen van de verschillende verantwoordelijkheden. De overheden gaan over Europees defensie-materieel beleid en de industrie over Europees industriebeleid. Binnen die grenzen pretendeer ik niet alle antwoorden paraat te hebben. Vragen heb ik des te meer, en ik wil u nadrukkelijk uitnodigen mee te denken. Ik refereerde eerder aan het initiatief van Defensie om de Duitse krijgsmacht financieel te steunen bij de opbouw van een luchttransport vloot. Dit is een novum. Wat ontbreekt, ik hoor het sommigen van u denken, zijn harde afspraken over compensatie of participatie. Er staan


'slechts' trekkingsrecht tegenover. Je kunt je afvragen of Defensie hiermee niet de belangen van de Nederlandse industrie verkwanseld. Je zou de benadering waarvan afspraken over compensatie en participatie deel uitmaken ook kunnen betitelen als 'oud ='. Dat oude denken stoelt op de aanname dat nationaal defensie-geld zo�denken direct mogelijk ten goede moet komen aan de nationale defensie-industrie. Is er niets anders te bedenken dan compensatie of participatie? Ik heb het antwoord niet gereed. Wel vraag ik mij af, en ik leg die vraag ook aan U voor, of Europese bedrijven niet veel beter dan nationale overheden in staat zijn over grenzen heen te kijken en hun weg te vinden, binnen Europa en ook daarbuiten. Is een krachtige concurrentiepositie op het Europese speelveld uitsluitend afhankelijk van nationale geldstromen? Ik denk hierbij niet alleen aan grote, internationale bedrijven, maar ook aan gespecialiseerde onderaannemers waarvan Nederland er een aanzienlijk aantal telt. Aan het MKB dus. Ik pleit er vandaag dus absoluut niet voor het defensiematerieelbeleid rigoureus te ontkoppelen van de inschakeling van de Nederlandse defensiebedrijven. Ik vraag me hardop af of er 'nieuw denken' mogelijk is, het denken over alternatieve wegen om de Europese defensie-industrie te betrekken bij een Europees materieel beleid. Ik nodig u uit daar in de komende tijd over mee te denken en ben graag bereid de gedachtewisseling daarover op een ander moment voort te zetten. Dames en heren, ik rond af. In het "Spel zonder Grenzen" hebben vooral de grote spelers het een en ander te zeggen. Het is zinloos deze realiteit te ontkennen. Het is echter cruciaal dat de kleinere spelers niet buitenspel komen te staan. U bent straks in de gelegenheid een van de grote spelers, de minister van Defensie van Frankrijk, aan te horen. Zijn aanwezigheid is het beste bewijs van de stelling dat de groten de kleinen serieus nemen. Ik wens u veel genoegen bij de speech van minister Richard en gedurende de rest van de dag. Dank u.


19b - Bargerbos Inleiding van de minister van Defensie, mr. F.H.G. de Grave, tijdens de gezamenlijke opening van het academisch jaar van KMA, KIM en IDL. Breda, 4 september 2000 Inleiding Het is mij een genoegen het woord tot u te richten ter gelegenheid van de eerste gemeenschappelijke opening van het Academisch jaar van de hogere defensie opleidingsinstituten. Het is een gedenkwaardige gelegenheid. Zoals in de Defensienota werd aangekondigd, worden de drie opleidingsinstituten samengebracht in één nieuwe bestuursvorm, waardoor een aanzienlijk nauwere samenwerking ontstaat. De directeuren van de instellingen zullen samen het College van Bestuur gaan vormen en er komt één curatorium. Dat Breda, Den Helder en Rijswijk dichter bij elkaar komen te liggen blijkt ook uit de oprichting van een gezamenlijke Faculteit Militaire Wetenschappen die de inhoudelijke afstemming van het onderwijs en het onderzoek aan de KMA, het KIM en het IDL moet gaan waarborgen. Ik wil benadrukken dat we bij de invoering van een nieuwe bestuursvorm voor de officiersopleidingen niet over één nacht ijs gaan. Deze gemeenschappelijke opening van het Academische jaar is het symbolische begin. De directeuren van de instituten hebben mij, samen met de bevelhebbers en de Chef defensiestaf, een voorstel voorgelegd voor een nieuwe opzet. Ik heb hun gevraagd in de komende maanden de bestuurlijke, financiële, juridische en onderwijskundige aspecten van de herstructurering verder uit te werken. Daarna worden eind dit jaar definitieve stappen gezet. Ik wil dat we even de tijd nemen; de nauwe samenwerking tussen de instituten moet worden begrepen en gedragen door de meest betrokkenen. De koers is echter helder: We werken toe naar een gezamenlijke, 'joint' officiersopleiding, waar jonge officieren doelmatiger en doeltreffender, kortom beter, worden voorbereid op een carrière bij één van de onderdelen van de defensieorganisatie. Vorig jaar, bij de opening van het academisch jaar bij het IDL in Rijswijk, heb ik gesproken over het thema 'samenhang en verscheidenheid'. Ik heb toen onder meer betoogd dat de politiek en de maatschappij de defensieorganisatie als één entiteit beschouwen. Militair personeel moet zich dan ook niet uitsluitend als lid van een eenheid of een krijgsmachtdeel beschouwen, maar als lid van de defensieorganisatie als geheel. Dat weerspiegelt de operationele werkelijkheid van de toekomst; die wordt gekenmerkt door gemeenschappelijkheid. Ik wil dat vandaag nogmaals onderstrepen: U behoort tot de vaandeldragers van een esprit de corps 'nieuwe stijl', waarin de binding met de eigen eenheid als vanzelfsprekend samen gaat met een open houding ten opzichte van de omgeving. Kritisch, communicatief en betrokken, dat zijn belangrijke eigenschappen die de militaire leiders van de toekomst moéten hebben. De bestuurlijke en inhoudelijke integratie van de drie instituten moet ertoe bijdragen dat onze jonge officieren daar van meet af aan mee vertrouwd raken. Het moet ze met de paplepel worden ingegoten. Dat gezegd hebbend, wil ik niet verhullen dat ik mij niet verzet zou hebben tegen een iets radicalere koers richting integratie, maar ik voel er niets voor de zaak te forceren. Het is immers cruciaal dat de herinrichting van de officiersopleidingen met overtuiging wordt gedragen door de meest betrokkenen. Ik kan het echter niet laten u te wijzen op het voorbeeld van Bols, het oer-Nederlandse bedrijf uit 1634 dat 366 jaar later besloot tot vérgaande internationale samenwerking. Als Bols zich had vastgeklampt aan zijn rijke, met jenever doortrokken historie,


was het al geruime tijd geleden ter ziele gegaan. Hetzelfde lot zou de Gele Rijders beschoren zijn geweest als aspirant-officieren nog steeds hun eigen paard met verzorger zouden moeten meebrengen. Ik hoop dat de KMA en het KIM hun rijke historie nog lang zullen koesteren, maar dat ruimte wordt geboden voor maatregelen die het bestaansrecht van de officiersopleiding in de toekomst veilig stellen. De kwaliteit van onze professionele officieren is cruciaal voor de uitvoering van de toekomstige taken van de krijgsmacht. Die zijn veeleisend en moeten worden verricht in een onvoorspelbare internationale veiligheidssituatie. De internationale veiligheidssituatie Ik neem de gelegenheid te baat om kort stil te staan bij de veiligheidssituatie in de wereld. In de NRC sprak H.J.A. Hofland een dag of tien geleden van 'enorme ruïnes die de Koude Oorlog heeft achtergelaten waarmee Europa zich tot op de dag van vandaag geen raad weet'. Hij wees in dit verband op de deplorabele toestand van de Russische kerncentrales, de ecologische wantoestanden in de olie-industrie en het verval van de Russische volksgezondheid. Een andere ruïne die Hofland noemt, ons zeer vertrouwd, is het voormalig Joegoslavië, waar Milosevic zich elf jaar na de val de Muur nog steeds weet te handhaven. Het bizarre toneelstuk dat hij opvoert ten koste van vier van onze landgenoten is even onaanvaardbaar als onheilspellend, omdat het doet denken aan de tactiek die zijn vazallen eerder in Bosnië hebben beproefd. Aan de waakzaamheid en het slagvaardige beleid dat deze ruïnes van de Koude Oorlog van het democratische Westen vergen, ontbreekt het volgens Hofland. Hij veronderstelt dat democratieën pas laat wakker worden omdat ze de redelijkheid waardoor ze zelf bestaan, ook aan hun vijanden toeschrijven en omdat ze pas op het laatste moment bereid zijn hun comfort op te offeren. Het Westen ontwikkelt zich volgens hem van een politieke tot een economische beschaving die zijn politieke instinct en voorstellingsvermogen kwijt raakt. Soms wordt het verrast als een van de ruïnes van de Koude Oorlog ineens begint te bewegen. Ik bewonder Hofland om zijn gave een analyse zo beeldend te verwoorden dat je de ruïnes als het ware voor je ziet, met daarbij een paar grote, dolende dinosauriërs. Een gevoel van moedeloosheid bevangt je. Moedeloosheid kan snel verkeren in berusting en passiviteit, een toestand waarin niets doen de meest voor de hand liggende optie wordt. Voor Defensie - u, ik, wij allemaal - is niets doen echter géén optie. De missie van Defensie strookt niet met afzijdigheid en passiviteit, maar veronderstelt betrokkenheid, verantwoordelijkheid en initiatief. Defensie wil bijdragen aan de oplossing van problemen elders in de wereld, omdat de veiligheid van anderen ook onszelf ten goede komt. Een sprekend voorbeeld hiervan is Rusland. Rusland Jonathan Eyal, de 'outspoken' directeur van wat ik maar even het Britse defensie-instituut noem, concludeerde dat de ramp onlangs met onderzeeër de Koersk de wezenlijke tragedie illustreert van een land dat, ook nu het communisme verdwenen is, de waarheid nog altijd niet onder ogen kan zien. De Koersk, aldus Eyal, is symptomatisch voor een dieper woekerende Russische kwaal: die van de vermeende hervorming van de strijdkrachten. Die hervormingen zijn volgens hem een fiasco, met onder meer een reusachtige, extreem dure nucleaire vloot zonder logistieke ondersteuning, duizenden wapenfabrieken die niets produceren, tienduizenden tanks die de Tjetsjeense rebellen niet aankunnen, en miljoenen soldaten die onvoldoende te eten krijgen. Het beste waartoe de gruwelijke tragedie van de Koersk volgens hem kan leiden, is een serieus debat in Moskou over hoeveel strijdkrachten Rusland werkelijk nodig heeft. Een Amerikaanse waarnemer schreef ooit dat de relatie tussen de Verenigde Staten en


Rusland in essentie neerkomt op 'the management of decay', het zo goed mogelijk begeleiden van het verval. Inderdaad is het beheer van de nucleaire en ook de chemische erfenis van de Sovjet-Unie voor Rusland een loden last. Alexander Pikajev van het Moskouse Carnegiefonds-centrum en onze eigen Generaal-majoor der Mariniers b.d. Homan, voormalig directeur van het IDL, hebben in recente publicaties gepleit voor hulp aan Rusland, vooral om zijn nucleaire erfenis veilig op te ruimen. Ik hoop dat hun oproep niet aan dovemansoren gericht is geweest, met name in de Europese landen die tot dusver nog geen steun verlenen. De Nederlandse regering overlegt sinds vorig jaar met Rusland over een bijdrage aan een project om plutonium uit kernkoppen veilig op te slaan. Vier jaar geleden alweer hebben Buitenlandse zaken en Defensie maximaal 25 miljoen gulden beschikbaar gesteld voor de opruiming van chemische wapens. Hoe bescheiden de omvang van de hulp tot dusver ook is, Nederland brengt hiermee zijn betrokkenheid bij de veiligheid van Rusland tot uitdrukking. Het alternatief, niets doen, is geen optie. De VN Afzijdigheid of betrokken zijn is ook de keuze waarvoor we staan als het om vredesoperaties gaat. Niet alleen in ons land wordt nagedacht over manieren om vredesoperaties effectiever te maken. Onder het motto 'dure vredestaken zijn goedkoper dan oorlog' heeft een commissie van deskundigen op 23 augustus een rapport aan SGVN Kofi Annan gepresenteerd met een breed pakket aan maatregelen om debacles als in Bosnië en Rwanda in de toekomst te voorkomen. De commissie bepleit, onder meer, efficiëntere strategieën voor conflictpreventie en het opbouwen van vrede ("peace building"), robuuste geweldsinstructies voor VN-soldaten als strijdende partijen vredesakkoorden ondermijnen, grotere en beter bewapende troepenmachten, duidelijke, geloofwaardige en haalbare mandaten van de VN-Veiligheidsraad en organisatorische verbeteringen. Het rapport is een voortreffelijk staaltje van kritisch zelfonderzoek door de VN. Een aantal lessen komt ons zeer bekend voor: 'Geen enkele fout heeft meer schade berokkend aan de reputatie en de geloofwaardigheid van VN-vredeshandhaving in de jaren negentig dan haar weigering om slachtoffer van agressor te onderscheiden', aldus de commissie. Wat haar betreft, blijven instemming van de lokale parijen, onpartijdigheid en het gebruik van geweld als zelfverdediging de basisprincipes van vredeshandhaving door de VN. Maar als een van de partijen een vredesakkoord schendt, kunnen de VN niet langer alle partijen als gelijken behandelen en lijdzaam getuige zijn van geweld tegen burgers, want dat kan, aldus de commissie, 'in het ergste geval leiden tot medeplichtigheid aan het kwade'. Kofi Annan heeft direct de aanbevelingen van de commissie overgenomen en de lidstaten opgeroepen meer geld vrij te maken voor vredesoperaties en hun besluitvorming te verbeteren. Hij heeft daarin gelijk, want wat kunnen de VN méér dan de lidstaten bereid zijn te doen? De keuze is aan de lidstaten: afzijdig blijven of betrokken zijn. Met dit rapport heeft de SGVN een aanzet gegeven tot een fundamenteel debat over de rol van de VN in de toekomst. Als de aanbevelingen van de commissie leiden tot concrete maatregelen, zal in ieder geval de kans dat Nederland op basis van het eigen toetsingskader positief kan reageren op verzoeken van de VN toenemen. Vandaag publiceert de commissie-Bakker haar rapport inzake de besluitvorming over vredesoperaties in de afgelopen tien jaar. Tien jaar, van Cambodja tot Kosovo, waarin Nederland betrokken is geweest bij uiteenlopende operaties die tot doel hadden de vrede en de veiligheid in verschillende delen van de wereld te bevorderen. Tien jaar ook, waarin ons land op hardhandige wijze is geconfronteerd met de grenzen van dergelijke operaties. U begrijpt dat ik het TCBU-rapport grondig ga bestuderen. Ik hoop dat de commissie-Bakker niet heeft volstaan met het registreren van de wijze waarop de besluitvorming tot stand is gekomen, maar het oog ook op de toekomst heeft gericht. Een goede samenwerking tussen parlement en regering als


het op de deelneming aan militaire operaties aankomt, is immers onmisbaar voor een breed maatschappelijk draagvlak. Ik was dan ook erg blij toen onlangs uit onderzoek bleek dat 67 procent van de bevolking veel waardering heeft voor de inzet van Nederlandse militairen in voormalig Joegoslavië. De mannen en vrouwen die zich daar hebben ingezet, hebben het dubbel en dwars verdiend. Europa en Defensie Uit wat ik tot dusver heb gezegd moge één ding duidelijk zijn: een wezenskenmerk van het defensiebeleid in de nieuwe tijd is de internationale inbedding ervan. Met name in Europees verband is daar nog veel werk aan de winkel. Aan de defensie-inspanningen van de Europese landen kan nog veel verbeteren. Stilaan dringt het besef door dat de economische grootmacht ook in politiek en militair opzicht een rol te vervullen heeft. In het kader van de uitwerking van de Europese militaire "Headline Goal" dient Nederland de komende maanden te besluiten welke eenheden zullen worden aangeboden aan de EU, op de zogenoemde "Capabilities Commitment Conference" van 20 november a.s. De nationale bijdragen vallen in twee delen uiteen. Het eerste gedeelte betreft de initiële bijdragen die de EU-lidstaten medio september informeel dienen aan te leveren bij het interim Militaire Comité. Vervolgens worden deze bijdragen vergeleken met de behoeften die zijn uitgewerkt op basis van drie scenario´s, de "illustrative profiles". Aan de hand van de gesignaleerde verschillen kunnen de Europese tekortkomingen worden vastgesteld, alsmede de additionele bijdragen om deze tekortkomingen zoveel mogelijk ongedaan te maken. De Nederlandse bijdrage aan de'Headline Goal' berust op een aantal duidelijke uitgangspunten: - Het eerste uitgangspunt is dat de Nederlandse bijdragen aan de Headline Goal zijn gekoppeld aan het nationale defensiebeleid en de nationale defensieplannen. Voor het initiële aanbod zijn de plannen van de Defensienota het uitgangspunt. Wat betreft crisisbeheersing (niet-artikel 5-operaties) wordt geen onderscheid gemaakt tussen de EU en de Navo: Nederland biedt beide organisaties zijn "gereedschapskist" aan; - Ten tweede dient Nederland een actieve bijdrage te leveren aan het wegwerken van geconstateerde Europese tekortkomingen. Daarbij wordt nadrukkelijk rekening gehouden met het Defense Capabilities Initiative, dat wil zeggen: de door de Navo geconstateerde "gaten". We moeten naar mijn overtuiging bereid zijn daarvoor zonodig een extra inspanning te leveren. Berichten in de media dat Defensie hiervoor geld krijgt uit de financiële meevallers van het Rijk, kan ik bevestigen noch ontkennen. Ik ben echter hoopvol gestemd; - Het derde uitgangspunt, ten slotte, is dat Nederland in aanvulling op bestaande samenwerkingsverbanden aansluiting zoekt bij andere landen, in het bijzonder de "grote" drie: Berlijn, Londen en Parijs. Dat bevordert de doelmatigheid en de effectiviteit, nationaal en op Europees niveau. Ik kan U zeggen dat wij op dit gebied tal van initiatieven hebben genomen. Slotopmerkingen Bijdragen aan de internationale vrede en veiligheid kan veel voldoening geven, zowel politiek als persoonlijk. Het werken als militair bij Defensie veronderstelt een bepaalde motivatie. Defensie zélf zal er echter ook alles aan moeten doen om haar mensen te blijven motiveren. Defensie moet een goed werkgever zijn. Dit besef is zonder meer aanwezig bij de ambtelijke en politieke leiding van de organisatie. Het is niet voor niets dat in de Defensienota een ambitieus personeelsbeleid is uitgestippeld, dat zowel de organisatie als de individuele werknemer ten goede moet komen. Daarvoor zijn ook forse financiële middelen uitgetrokken. De lat ligt hoog de komende jaren, en we zullen alle zeilen moeten bijzetten om onze doelen te realiseren. Ondanks enige conjuncturele tegenwind op de arbeidsmarkt ben ik er van overtuigd dat Defensie een bloeiperiode tegemoet gaat, die mensen voortreffelijke mogelijkheden biedt zich persoonlijk en professioneel te ontwikkelen. Met de Defensienota is het solide fundament


gelegd waarop we de komende jaren kunnen voortbouwen. Ik haal tot slot graag Luitenant-generaal b.d. Folmer aan, lid van de Commissie Vrede en Veiligheid van de Adviesraad Internationale Vraagstukken. Hij sprak tijdens het recente symposium 'Kennis, Kracht, Krijgsmacht' in Delft. Net als Hofland in de NRC stelde de heer Folmer vast dat ten gevolge van de uitputting van de Sovjet-Unie het westen in een hele nieuwe situatie is beland, waarin sprake is van een door sommigen als definitief beschouwde voorsprong op welke militaire concurrent dan ook. Ook hij wees er op dat zo'n voorsprong gebruikelijk leidt tot zelfgenoegzaamheid en verwaarlozing van het apparaat dat aan de basis van dit succes stond. Anders dan Hofland stopte de generaal niet na deze waarnemingen. Ik citeer: 'Gelukkig zijn er de nieuwe taken voor de krijgsmacht, die in de Defensienota worden omschreven als het leveren van een bijdrage aan de internationale rechtsorde'. Daar wordt wel eens cynisch over gedaan. Ten onrechte, zegt Folmer: 'Want ik ben er diep van overtuigd dat de bescherming van andermans integriteit en existentie er niet in geringe mate toe kan bijdragen dat het gevaar voor aantasting van de eigen existentie blijvend kan worden afgewend. En als er dus in deze taken een element van welbegrepen eigenbelang schuilt, is dat niet iets om je voor te schamen'. Ik wens alle aankomende cadetten en adelborsten, en hun ouderejaars toe dat zij in hun actieve carrière ook de persoonlijke motivatie weten te vinden die generaal Folmer zo treffend onder woorden bracht. Ik kan u de overeenkomstige rang niet toezeggen, maar wens u wel een leerzaam en succesvol academisch jaar toe. Dank u.


20a – Gerrits Toespraak van minister R.H.L.M. van Boxtel ter gelegenheid van een congres van de Bank Nederlandse Gemeenten over het grotestedenbeleid, 23 november 2000 Ik ben de Bank Nederlandse Gemeenten dankbaar dat zij dit congres heeft georganiseerd. We zijn de afgelopen jaren druk doende geweest met het inventariseren van problemen en behoeften in de grote steden, met het ontwikkelen van visies, en met het maken van afspraken. Nu gaat het erom deze plannen hun beslag te laten krijgen, zichtbaar en voelbaar te maken voor de inwoners en de gebruikers van de stad. Ik hoef voor dit gezelschap niet meer te spreken over de uitgangspunten van het grotestedenbeleid. U kent mijn visie op de complete stad - u helpt deze tenslotte te realiseren -, u kent de drie pijlers waarop het grotestedenbeleid is gebaseerd en het idee van de integrale aanpak. Als dat niet zo is, zit u mogelijk in de verkeerde zaal. In ieder geval heeft u dan een belangrijke ontwikkeling gemist. Dames en heren, Ik wil het even met u hebben over een straat in een grote stad. De straat bestaat, maar ik hoef de naam hier niet te noemen. Simpelweg omdat het een straat is zoals er vele zijn in grote en middelgrote steden. Laten we het gewoon houden op De Straat. De Straat ligt in een achterstandswijk. Een wijk dus, met mensen uit de lagere inkomensgroepen, waar de werkloosheid hoger is dan in andere delen van de stad, waar veel etnische minderheden wonen. Een wijk ook, die moeite heeft aan huisartsen en onderwijzers te komen, en die vaak als onveilig wordt ervaren. Vorig jaar is ongeveer de helft van de bewoners uit De Straat weggetrokken. Niet uit vrije wil, maar omdat hun oude huizen in het kader van de stadsvernieuwing worden vervangen door nieuwbouw. Aan een kant van De Straat zijn 10 jaar geleden al nieuwe huurwoningen geplaatst, gedeeltelijk sociale woningbouw. De inwoners van De Straat, zoals die er de afgelopen jaren bijstond, vormden een bont gezelschap. Dan heb ik het niet alleen over afkomst, maar ook over zaken als gezinssamenstelling, opleidingsniveau en inkomen - hoewel het laatste, het inkomen, bij de meesten van hen laag was. Op de plaats van de oude, goedkope etagewoningen komen vooral duurdere eensgezinswoningen: koopwoningen van ongeveer 3,5 ton. De gemeente hoopt hiermee ook gezinnen met betere inkomens naar de wijk te halen, en meer variatie in de bevolkingssamenstelling krijgen. Op zich heeft dit project kans van slagen. De Straat schurkt tegen het centrum aan, en er zijn gelukkig nog mensen die er best wat voor over hebben om in de nabijheid te wonen van de vele voorzieningen die een stadscentrum biedt. Maar er spelen meer overwegingen. Of er goede scholen in de buurt zijn, bijvoorbeeld- Of de kinderen op straat kunnen spelen, hoe het is gesteld met de veiligheid. Want in de periode dat de huizen dichtgetimmerd zijn, en een groot deel van de straat braak ligt, is er een toenemende overlast. Elders in de wijk heeft de politie maatregelen genomen tegen drugscriminaliteit en De Straat, die nu in een overgangsfase zit, is een aantrekkelijke locatie geworden voor dealers. Bovendien wordt De Straat onderbroken door een ingang naar een achtergelegen hofje. Daar, zo weten bewoners en politie, is nogal eens rottigheid.


Er zijn nog meer vragen. Hoe krijg je eenheid in de straat? Gaan de nieuwe bewoners ook naar het kroegje op de hoek, net als veel van de vroegere bewoners deden. Maken zij gebruik van de kleine supermarkt en de avondwinkel even verderop? Of vraagt een nieuwe straat om nieuwe voorzieningen, een ander winkelaanbod, andere sociale voorzieningen. Trekken de bewoners nieuwe bedrijvigheid aan, kunnen deze dan hun goederen aangevoerd krijgen? Werken de bewoners in de stad? Gaan zij dan met de fiets, de auto of het openbaar vervoer? Of werken zij buiten de stad, en welk vervoer gebruiken ze dan? U ziet het: bij een - op stadsniveau - betrekkelijk klein project moeten al heel wat vragen worden gesteld, heel wat problemen worden opgelost, om het tot een succes te maken. Dan heb ik het belangrijkste nog niet genoemd, namelijk: wie stelt deze vragen, hoe moeten de problemen worden aangepakt en welke partijen moeten hierbij worden betrokken? Kortom, het grotestedenbeleid in een notendop. U heeft mij gevraagd hier te spreken over de stand van zaken van het grotestedenbeleid. Het stellen van die vraag is stukken makkelijker dan het geven van het antwoord. Het grotestedenbeleid heeft twee belangrijke elementen die niet los van elkaar kunnen worden gezien. Allereerst de doelstelling: het sociaal, economisch en fysiek versterken van de steden. Ten tweede de aanpak: een hecht partnerschap tussen steden, rijk en publieke en private partners, waarbij oude bureaucratische schotten worden weggehaald, met sterk resuitaatgericht beleid waarmee problemen in hun onderlinge samenhang worden gezien en aangepakt. Dit laatste aspect speelt zich voornamelijk af aan de'binnenkant'van het Rijk, de gemeentehuizen en andere instellingen - niet direct merkbaar voor de buitenwereld. Sommigen zijn er enthousiast over; anderen beschouwen het mogelijk als een ongewenste reorganisatie. Maar het is een onontbeerlijke transformatie om tot meetbare resultaten te komen. Net zoals het grotestedenbeleid een andere benadering vraagt van de verschillende partners, namelijk dat zij over de eigen schutting heenkijken. Beide elementen zijn belangrijk voor het opnemen van de stand van zaken. Ik zie op beide terreinen beweging. De stadsbesturen zijn samen met de woningcorporaties de transformatieslag aan het maken. Met name door de herstructurering van de bestaande woningvoorraad werken zij aan een differentiatie van woonmilieus waardoor de stad weer aantrekkelijker wordt voor de middengroepen. In de wijkontwikkelingsplannen gaat het niet meer alleen om de paar honderd nieuwe woningen, maar ook om de huisvesting voor Turkse senioren, en zaken als zorgvoorzieningen en de aanpak van veiligheid. Zo komen er ook in De Straat naast de eerder genoemde koopwoningen enkele huurwoningen bestemd voor ouderen of invaliden. Bewoners en gemeenteraad hadden hier destijds op aangedrongen, met het oog op toekomstige behoeften van inwoners van de wijk. Deze benadering is een fundamentele verworvenheid van het grotestedenbeleid. Dat er al in de ontwikkelingsfase wordt nagedacht over toekomstige behoeften en mogelijke knelpunten. Maar ook in bestaande wijken moeten we flexibel en creatief zijn om met op maat gesneden initiatieven te komen. Daarin past ook de aanpak van de brede school, bijvoorbeeld de open wijkscholen in Nijmegen. Hier worden kinderen na schooltijd opgevangen, waarbij men meteen let op hun gezondheid en welzijn. De school fungeert ook als centrum waar volwassenen, autochtonen en allochtonen, hun kennis kunnen bijspijkeren.


Je ziet in veel steden een professionalisering van de buurtbeheerbedrijven. Deze schakelen werklozen in bij het opknappen van de buurt. In Maastricht scoren de buurtbeheerders een positief bedrijfsresultaat en is er een maatschappelijk rendement van 1.9 miljoen. Inspringend op onveiligheidsgevoelens van bewoners van de Almelose wijk Kerkelande, is er met GSB-geld een politiepost gevestigd. Het is een ongewone post, heb ik begrepen. Agenten bepalen er zelf hun werktijden en kunnen hierdoor werken op tijden dat hun aanwezigheid het hardst nodig is. Deze voorbeelden laten zien dat het grotestedenbeleid bezig is te beklijven. Betrokken organisaties spelen in op behoeften in de wijk maar weten ook, zoals in het geval van de buurtbeheerbedrijven, beter gebruik te maken van het potentieel dat in de wijk aanwezig is. Ook bij de steden zelf dringen de uitgangspunten door tot in de'ingewanden'van de organisatie. Ik weet bijvoorbeeld dat Maastricht werkt aan een nieuwe organisatiestructuur, gebaseerd op het ordeningsconcept stad-wijk-burger. Ook constateer ik met veel genoegen dat in veel steden de GSB-systematiek van prestatiegericht beleid terug te zien is in de voorjaarsnotals, begrotingen en jaarrekeningen. Zo maken we het grotestedenbeleid structureel. Maar er zijn nog wel degelijk knelpunten. Er zijn problemen binnen de sociale pijler: de veiligheid, de leefbaarheid, het jeugdbeleid, om er enkele te noemen. Vanzelfsprekend gaat het hier om hardnekkige problemen, maar er is meer aan de hand. De heer Kerckhaert van de VNG heeft enige tijd geleden gewezen op kenmerken van de beleidscontext van de sociale pijler: vrij veel tamelijk los van elkaar staande regelingen van de departementen betrokken bij de sociale pijler, een toename van het aantal planverplichtingen, een wisselende positie van het lokale bestuur, waardoor de gemeentelijke regiefunctie per beleidsthema varieert. De heer Schnabel van het SCP heeft hier nog aan toegevoegd: sectoren binnen het welzijnsveid wantrouwen elkaar, verkokering niet alleen bij het Rijk maar ook bij de gemeente. En: het innovatief vermogen van gemeenten is nog te beperkt. Dergelijke pijnpunten zijn niet beperkt tot de sociale pijler. Blijkbaar zit het tweede aspect, de werkwijze, ondanks mijn eerdere positieve opmerkingen nog niet bij iedereen goed tussen de oren. Zolang participanten nog op de oude verkokende wijze doorgaan met hun eigen werk, zo lang zal het grotestedenbeleid aan effectiviteit inboeten. Dit betekent dat u en ik, vooruitlopend op de resultaten van de noodzakelijk herstructurering in de sociale pijler, nu al in onze dagelijkse praktijk inhoud moeten geven aan de vereiste intensiveringsslag en cultuuromslag. Een omslag, ik zeg het nog maar eens, die onontbeerlijk is voor het welslagen van het grotestedenbeleid, en daarmee onontbeerlijk voor de toekomst van de stad. Samen moeten wij een ambitieus beleid voeren dat inspeelt op behoeften van inwoners en bedrijven en andere gebruikers van de stad, maar waarbij we ook van hen gebruik maken. Met andere woorden: beleid dat inspeelt op het zelforganiserende vermogen in de samenleving. Kon ik anderhalf jaar geleden nog melden dat het Rijk 16.5 miljard gulden investeert in de steden, nu is dat bedrag opgelopen tot 17.5 miljard, met name door extra investeringen in de pijler werk en economie. Ik wil dat de bijdragen van stadsbesturen, bedrijfsleven, woningcorporaties, kamers van koophandel en bewoners elkaar versterken en wel zodanig dat dit bedrag komende jaren door samenwerking van de stad met de verschillende partners zal


toenemen tot 1 00 miljard. Publiek-private samenwerking dus. Op verschillende terreinen zie ik een goede inzet van ondernemers. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de commissie-grotestedenbeleid van het VNO-NCW. Deze commissie wil de mogelijkheden voor bedrijvigheid in de steden optimaliseren, en zij heeft hierbij ook aandacht voor de veiligheid en leefbaarheid van wijken. Samenwerking vereist organiserend vermogen. Steeds weer komt dit als kritische succesfactor naar voren, onder meer in gesprekken met ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf. We kunnen hier gezamenlijk een fikse rij goedlopende projecten opnoemen. Dat is winst. Maar net als bij de culturele omslag aan de 'binnenkant van' overheden en instellingen gaat hier óók, niet alléén maar óók, om het minder zichtbare: in hoeverre zijn de projecten een basis voor structureel verbeterde contacten tussen overheden, bedrijven en burgers? Zien we de mogelijkheden, en worden ze voldoende benut? Ik wil hier een gedachte aanhalen, waarbij ik mijn blik richt op de organisator van deze bijeenkomst, de BNG. De BNG is als belangrijke bankier voor de overheden een interessante partner voor de steden. Zowel bij beleidsvoorbereiding, inbreng van know- how op het gebied van investeringen, als bij de uitvoering van beleid door investeringen (mede te) financieren. Maar de BNG zou ook andere banken kunnen activeren om hun deskundigheden in te zetten bij de ontwikkeling van de sociale en economische infrastructuur in de steden. Dat zou bij voorkeur in samenwerking met die andere banken kunnen gebeuren, opdat effectieve publiek-private samenwerking de uitvoering van het grotesteden versterkt. Dames en heren, De stad is geen statisch gegeven. Zij is continu in ontwikkeling. De steden en hun partners staan voor de uitdaging om bij de uitvoering van de Meerjaren Ontwikkelingsprogramma's ook daadwerkelijk een inhoudelijke vernieuwingsslag te maken, gebaseerd op de dynamiek van stedelijke processen. Hoe zorgt u dat mensen van verschillende afkomst, met verschillende gezinssamenstellingen, uit verschillende inkomensgroepen met genoegen in de stad wonen? Dat velen niet, geconfronteerd met negatieve ervaringen als criminaliteit, wegtrekken en mensen alleen nog in de stad wonen omdat ze het niet kunnen betalen om te verhuizen? Hoe zorgt u dat foot-loose bedrijven zich graag nestelen in uw stad, en daarmee zorgt voor de nodige economische impulsen? Bovendien: hoe verbindt u de inwoners en bedrijven aan elkaar? En hoe verbindt u de inwoners onderling? De grote steden zijn in 2010 multiculturele steden. Elsevier sprak onlangs van 'de grote verkieuring'. Volgens de recente cijfers van het CBS woonden op 1 januari 2000 in Amsterdam 324.565 allochtonen, in Rotterdam 237.045, in Den Haag 176.9104 en in Utrecht 69.545. De meerderheid van deze allochtonen behoort tot de etnische minderheden. Als wij bedenken dat nu al de meerderheid van de jeugd van deze steden van allochtone afkomst is, dan is het duidelijk dat een aanzienlijk deel van de vitale bevolking in 2010 van allochtone herkomst zal zijn. Vaak koppelen we deze constatering aan problemen. Soms is dat ook zo, en verschillende groepen uit de etnische minderheden vragen absoluut om extra aandacht en inzet. Maar minstens zo vaak gaat het om waardevol human capital De vraag is: hoe pak je het aan? En wat voor organisatie vraagt het?


Dames en heren, We hebben nog veel werk voor de boeg. Ik zeg met nadruk: wé. Want dat de steden de regie voeren bij de uitvoering, en de partners het nodige werk verzetten, betekent niet dat ik rustig achterover leun. Allereerst moet er ook bij het Rijk zelf nog een grote slag gemaakt worden. Van groot belang is de actie stroomlijning financiële verantwoording en de mogelijke vervolgstap hierop: harmonisatie van rijksvoorwaarden aan de voorkant. Om tot een verdere integrale benadering van het grote stedenbeleid te komen, richt het Rijk zich volgens afspraak in de stadsconvenanten vooral op de ontschotting en deregulering binnen de sociale pijler om zo de gemeentelijke regie binnen deze pijler te versterken. De Tweede Kamer is op dit punt ook heel duidelijk geweest met moties van de afgevaardigden De Cloe en Van Heemst, over noodzakelijke verbeteringen in deze beleidstructuur. Ik denk dat wij met zijn allen, politiek en maatschappelijke organisaties, op grond van de grote problemen in de sociale pijler te ver zijn doorgeslagen in complexiteit aan regels en complexiteit aan netwerken. Het Kabinet heeft ervoor gekozen niet lukraak met aanpassingen van deze beleidsstructuur te komen, maar dit te doen op grond van een gedegen analyse. Zeer binnenkort zal het Sociaal Cultureel Planbureau komen met het eindrapport naar de bestuurlijke aspecten van het jeugdbeleid. Ik ga hiermee aan de slag om te zorgen dat de regiefunctie van de steden in de sociale pijler toeneemt. Ik voer overigens op dit moment de motie De Boer uit. In deze motie wordt de regering gevraagd om met drie steden een onderzoek te starten naar de mogelijkheid van decentralisatie van overige rijkssubsidies uit de welzijn-, onderwijs- en zorgsector, die de realisatie van de lokale leefbaarheidsdoelen vereenvoudigen en verstevigen. Interessant is met name ook het tweede deel van de motie. nameiiik het bevorderen van de leefbaarheid in achterstandswijken door de gemeentelijke regie te versterken. Wij gaan de motie in 3 steden uitvoeren. Een ander punt op mijn prioriteitenlijst heeft te maken met de leefbaarheid en de veiligheid. Voor de nieuwe ICES-ronde 2002-2014 laat ik een claim voorbereiden, gericht op de invloed van leefbaarheid, veiligheid en sociale infrastructuur op het vestigingsklimaat voor bedrijven en mensen met midden- en hoge inkomens. Overigens gaat er deze kabinetsperiode ongeveer 6.5 miljard gulden om in de ICES. Van dit bedrag is ongeveer 1 miljard bestemd voor het pakket Vitaliteit Steden. Het grootste deel van dat miljard is opgenomen in de 17.5 miljard die de 25 steden in het kader van het grotestedenbeleid hebben ontvangen. Maar naast het pakket Vitaliteit Steden zijn ook andere onderdelen van het ICES- pakket voor de van belang. Denkt u bijvoorbeeld aan het bereikbaarheidspakket, dat bijna de helft van de totale ICES-gelden omvat. Dit betekent: investeringen in de stedelijke en regionale infrastructuur en in achterlandverbindingen. Dus mede ten behoeve van de steden. Nu is mijn prioriteitenlijst behoorlijk lang, en ik kan hier niet alles noemen. Wat ik nog wel wil benadrukken is ik het het beleidsconcept van het GSB nog eens goed tegen het licht ga houden. Op welke punten is verbetering wenselijk en mogelijk? Ook hier wil ik dat het bijdraagt aan de uitvoering, niet dat het de uitvoering in de weg zit. Daarom ga ik de Raad voor het Openbaar Bestuur vragen om een advies over de optimalisatie van het stelsel van het GSB. Bovendien zal de SER beging 2002 met een rapport komen waarin de huidige praktijk van het GSB wordt getoetst aan het advies 'Samen voor de stad' dat


de SER in maart 1998 uitbracht. Tot slot vind ik het belangrijk dat ik voeling houd met de steden. Vanaf januari volgend jaar wordt het 'Maandag: Stedendag'. Met andere woorden: ik ga werkbezoeken brengen aan al die steden die zo hard werken aan de uitvoering. Ik wil dan graag van de steden én hun partners horen hoe het ermee staat, wat de ervaringen zijn. Ik ga afsluiten. In De Straat staan de oude panden nog dichtgetimmerd, wachtend op de sloop. Ik wil dat De Straat een evenwichtige straat wordt, met bewoners van divers pluimage, met goed op elkaar ingespeelde voorzieningen in de buurt. De huidige en toekomstige bewoners verdienen een complete stad.


20b - Gerrits Statement minister K.G. de Vries bij de ondertekening van het Nationaal Contract Openbare Gezondheidszorg Leiden, 22 februari 2001 Geachte aanwezigen, Als we terugdenken aan onze eigen schooltijd, dan komt ongetwijfeld bij velen ook de schooldokter weer in beeld, of de schooitandarts. Dan werd je beurt voor beurt uit de klas gehaald, om vervolgens -vaak in de kamer van het schoolhoofd- een koude stethoscoop tegen je rug gedrukt te krijgen en vragen te beantwoorden van een onbekende man in een witte jas. En op wonderbaarlijke wijze kwam net in de tijd dat je grotemensentanden kreeg de 'tandendokter' langs. Die vertelde je alles over gebitsverzorging, en liet je zien hoe je je tanden moest poetsen. Nu hoorde ik overigens laatst van mijn tandarts dat kinderen doorgaans hun tanden beter poetsen dan volwassenen, dus misschien moet de tandendokter op zoek naar een nieuwe doelgroep. Niet iedereen had, en heeft, het nut van dergelijke fenomenen als de schooldokter en de schooitandarts altijd helder voor ogen. De meeste kinderen gaan toch twee keer per jaar naar de tandarts, moeders nemen hun kinderen toch mee naar de dokter als ze ziek zijn? En toch bleek de schooitandarts een paar kinderen te vinden die nog nooit een wachtkamer van binnen had gezien, en nog steeds stuit de schooldokter op individuele gevallen van verwaarlozing of het ogenschijnlijke onuitroeibare schoolprobleem van de hoofdluis. Daar ligt de grote en vaak stille kracht van de openbare gezondheidszorg, een zorg die gericht is op de gehele bevolking of delen daarvan, zonder dat de burger eerst op zoek moet naar die hulp. Waarom is vanuit het Rijk niet alleen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport vertegenwoordigd, maar ook het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties? Ik ga immers niet over artsen en ziekenhuizen -dat zit in het pakket van mijn collega van VWS. Toch is het antwoord op deze vraag eenvoudiger dan bij het eerste aanschouwen van het onderwerp lijkt: openbare gezondheidszorg is een verantwoordelijkheid van het openbaar bestuur, en daarmee een zorg van gemeenten. Bij openbare gezondheidszorg denken we in eerste instantie aan het belangrijke werk van de Gemeentelijke Gezondheidsdiensten, de GGD'en. Maar we mogen nimmer uit het oog verliezen dat de wet aan het lokale bestuur op dit gebied een aantal taken oplegt, zoals de verplichting om gezondheids(facet)beleid te voeren. Ik vind een heldere bestuurlijke verantwoordelijkheid en een coördinerende rol van gemeenten onontbeerlijk voor een goed functionerende lokale openbare gezondheidszorg. De coördinerende taak is juist bij gemeenten zo op z'n plaats omdat niemand anders dan het lokale bestuur beter in staat is om de zorg voor de openbare gezondheid een plek te geven in alle onderdelen van het lokale beleid. Hiermee is de regierol van de gemeenten overigens niets nieuws; gemeenten dragen die verantwoordelijkheid ook op het terrein van het integrale veiligheidsbeleid, en grote steden bij het grotestedenbeleid. Op beide terreinen bemerken we de voordelen van het gebruik door de gemeenten van haar tentakels in de lokale samenleving. Want net zo min als veiligheid alleen een zaak is van de politie, net zo min als een slecht leefklimaat in een wijk kan worden opgelost met alléén de


bouw van nieuwe huizen, net zo min kan gezondheid alleen een zaak zijn van de dokter. De samenleving is te complex, de verschillende problemen lopen te zeer door elkaar om duidelijke scheidslijnen aan te brengen. Dat neemt overigens niet weg dat iedereen de eigen verantwoordelijkheden moet kennen. Maar om een voorbeeld te noemen: vanuit het overleg voor het integraal veiligheidsbeleid merken we dat de politie in toenemende mate te maken krijgt met mensen met psychologische of psychiatrische problemen. In geval van overlast bellen mensen toch in eerste instantie de politie. Uiteraard is de cel meestal niet de beste plek voor deze mensen. Dus moeten gemeenten, politie en zorginstellingen hier nauwe afspraken over maken. Dames en heren, We hebben het hier vandaag over het welbevinden van lokale gemeenschappen, en daarmee over het welbevinden van Nederland. Het doet mij deugd dat dit contract, dat nu vier partners kent, de 'zwaan kleef aan'-methode hanteert. Want ik denk dat in de nabije toekomst nog vele belangrijke partners ons pad zullen kruisen. Dit is slechts het begin. Ik dank u wel.


21a - Dahlhaus Tweede conceptspeech van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Margo Vliegenthart, ter gelegenheid van het LFC-congres “100 jaar consultatiebureau”, 29 maart 2001 te Papendal (Arnhem). Koninklijke Hoogheid, mevrouw de voorzitter, dames en heren, [Intro] Wereldwijd missen miljoenen kinderen een faire kans op een goede ontwikkeling, door ziekte, ondervoeding, armoede en geweld. In Nederland is dat anders. Wij beschikken over een landelijk netwerk van zorgvoorzieningen dat ervoor zorgt dat baby‘ s, peuters en kleuters een goede start in het leven maken. Ik heb het hier over een netwerk van consultatiebureaus. Prachtige voorzieningen, effectief en toegankelijk. Maar ondanks deze zorg moeten wij voortdurend alert blijven; moeten we werken aan ons hoge kwaliteitsniveau. Het consultatiebureau is dan bij uitstek de plaats waar gezondheidsrisico’ s, opvoedings- en ontwikkelingsproblemen kunnen worden gesignaleerd, zodat tijdig en gerichte verwijzing mogelijk is. Honderd jaar consultatiebureau betekent dan ook honderd jaar vernieuwing. [Oorsprong] Ik duik even de geschiedenis in, naar 1901, toen de Haagse kinderarts dr. Plantenga het eerste particuliere bureau voor zuigelingenzorg oprichtte. Daar liggen de wortels van de consultatiebureaus. Twee jaar later, in 1903, was Amsterdam de eerste gemeente in Nederland die het initiatief nam iets aan zuigelingenzorg te gaan doen. En dat gebeurde niet zomaar. [Reden van het ontstaan] De Amsterdamse Geneeskundige Dienst had in 1903 een onderzoek uitgevoerd naar de zuigelingensterfte in Amsterdam. In de armste buurten stierf bijna één op de drie baby’ s. Van de zuigelingen die geen borstvoeding kregen, lag dat cijfer nóg hoger. Maar liefst de helft stierf. Toch bleek er iets opvallends aan de hand te zijn. Er was een zeer arme buurt in Amsterdam, waar veel mínder baby’ s stierven. We praten over de jodenbuurt, waar de zuigelingensterfte rond één op de vijf lag. En wat bleek? De joodse moeders gaven hun zuigelingen vaker en langer borstvoeding dan moeders uit andere bevolkingsgroepen. En hierdoor werd het eerste gemeentelijke consultatiebureau een feit. Twee keer per week organiseerde de gemeente Amsterdam een polikliniek voor zuigelingen en jonge kinderen. Het zal u niet verbazen dat de nadruk aanvankelijk lag op één ding, namelijk borstvoeding. [Tijdsbeeld, relateren aan nu] We spreken over de tijd van Engelse ziekte, besmettelijk hoofdzeer, ondervoeding en armendokters. Dat lijkt met onze ogen van nu een tijd van kommer en kwel. Want, waar moet je in hemelsnaam beginnen? Maar, het begin van de vorige eeuw bracht ook een kentering teweeg in de collectieve preventie: door elementaire voorzieningen als de beschikbaarheid van goed drinkwater en de aanleg van riolering, is veel gezondheidswinst geboekt. Ondanks het feit dat we nu 100 jaar verder zijn, zijn sommige aandachtsgebieden van toen goed vergelijkbaar met die van nu. Want, wat vindt u van de huisartsen die al in 1906 schreven, ik citeer: “Immers, voorkomen, verbeteren of genezen wij ziekten of zwakheden der jeugd, dan zal het aantal minderwaardige levens dalen, die later in hospitalen of sanatoria, in tuchthuizen


of krankzinnigengestichten moeten worden onderhouden, of door openbare armenzorg en particuliere liefdadigheid moeten worden gesteund”. Einde citaat. Dit is toch niet minder dan het beschrijven van doelstellingen die wij nu gebruiken voor onze openbare gezondheidszorg, maar dan in de taal van een eeuw terug? En het onderzoek dat de gemeente Amsterdam in 1903 liet uitvoeren naar de oorzaak van de sterfte onder pasgeborenen, is een mooi voorbeeld van wat we nu, vele tientallen jaren later, ‘evidence based’ onderzoek zouden noemen. Ook kunnen we stellen, dat in deze studie risicogroepen werden benoemd, en dat aanzetten zijn gegeven voor beleid, gericht op het terugdringen van (vermijdbare) sociaal-economische gezondheidsverschillen. En daar zijn wij nu dagelijks mee bezig! Dames en heren, gezondheidsbedreigingen voor de jeugd zijn van alle tijden. Was het 100 jaar geleden rachitis, nu is het de bewegingsarmoede. Was het toen ondervoeding, nu is het overgewicht. Was het de vorige eeuw vuil drinkwater, nu is het belangrijk te voorkomen dat kinderen gaan roken. De jeugdgezondheidszorg zal een helder antwoord moeten kunnen geven op problemen die al heel oud zijn, maar zal ook moeten anticiperen op nieuwe situaties. [Wat heeft het opgeleverd?] 100 jaar jeugdgezondheidszorg heeft veel opgeleverd. Rond 1900 stierven er nog 170 kinderen per duizend nieuwgeborenen, anno 2001 nog maar 5. Volgens recente cijfers krijgen zeven van de tien pasgeboren baby’ s in de eerste zes maanden van hun leven borstvoeding. De vaccinatiegraad voor zuigelingen ligt boven de 95%, deelname aan de hielprik is 99%. Een tijdige opsporing van scoliose, visus- en gehoorstoornissen zorgt ervoor dat er zonodig interventies kunnen worden gepleegd. Hier hebben kinderen hun hele leven lang plezier van. [Rol en positie consultatiebureaus] Bij het behalen van de positieve resultaten in onze jeugdgezondheidszorg spelen de consultatiebureaus een cruciale rol. De positie van deze instellingen is in een eeuw tijd wel enorm veranderd. Nog maar kort geleden was de consultatiebureau-arts een “mevrouw-arts”; een vrouwelijke arts met kinderen die naast haar gezin nog een aardig klusje erbij deed. Een erg hoge status had ze niet in de wereld van artsen, dat moge duidelijk zijn. De laatste jaren heeft de consultatiebureau-arts, en daarmee ook het bureau met al zijn medewerkers, een grote kwaliteitsslag gemaakt. En dat wordt ook steeds meer buíten het domein van de jeugdgezondheidszorg onderkend. Consultatiebureaus zijn laagdrempelige, kwalitatief hoogstaande instellingen, die de entree vormen naar een goede gezondheid van elk kind. De taken van het bureau werden de laatste jaren uitgebreid. Er wordt opvoedingsondersteuning gegeven. Er is steeds meer aandacht voor de psycho-sociale problematiek van kinderen. De interculturalisatie heeft zijn intrede gedaan door de enorme toestroom van kinderen van niet-Nederlandse afkomst. Aandacht voor probleemkinderen en kindermishandeling behoort ook tot de taken. Het bureau maakt dan ook serieus werk van vroegsignalering. En een actueel thema is ervoor te zorgen dat wij in Nederland onze hoge vaccinatiegraad blijven halen. Want, het komt steeds vaker voor dat ouders vaccineren ter discussie stellen, en het is aan het consultatiebureau de ouders te stimuleren hun kinderen zeker te laten inenten. Ik zal hier niet verder uitwijden over al deze taken, want deze onderwerpen komen vandaag nog uitgebreid aan de orde. Ik wil graag iets zeggen over mijn activiteiten in de jeugdgezondheidszorg. [Beleid van nu] De laatste vijf jaar zien we een groeispurt in de jeugdgezondheidszorg. En dat komt doordat er veel is gebeurd. Ik denk aan het integraal dossier. Elke baby wordt in zijn ontwikkeling gevolgd, tot aan zijn negentiende jaar. Nu is het dossier nog van papier, over enkele jaren werkt u waarschijnlijk met een elektronische variant. Niet alleen voor het kind, zijn familie en de arts is


zo’ n dossier prettig. Ook de beleidsmakers hebben er baat bij. Het maakt het namelijk gemakkelijker gegevens te verzamelen die als basis voor beleid kunnen worden gebruikt. Ik ondersteun dergelijke ontwikkelingen van harte. Een ander voorbeeld zijn standaarden. Op dit moment zijn er standaarden voor scoliose, visus en kindermishandeling in voorbereiding. ZorgOnderzoek Nederland kan voor de periode 2000-2003 de ontwikkeling van standaarden voortzetten. Deze ontwikkelingen leveren een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van zorg. Deze week is de Programmeringsstudie Effectonderzoek JGZ afgerond. In dit onderzoek zijn allerlei JGZ-activiteiten op hun effecten geanalyseerd. Het programma zal de komende jaren dienen als richtsnoer voor onderzoek naar effectiviteit binnen de jeugdgezondheidszorg. Op basis daarvan kunnen de juiste prioriteiten voor beleid worden bepaald. En zo is de cirkel weer rond. Ja, en dan heb ik het nog niet gehad over het pièce de résistance: het basistakenpakket. Na een eeuw van gescheiden optrekken van de JGZ 0 tot 4 jaar en de JGZ 4 tot 19 jaar, is nu voor het eerst een zorgpakket beschikbaar voor de gehele JGZ, van 0 tot 19 jaar. Op dit moment werken we hard aan de wijziging van de Wet collectieve preventie volksgezondheid, waarmee het basistakenpakket wettelijk wordt verankerd. Een belangrijk voordeel is dat het volledige pakket aan preventie en zorg aan elk kind in Nederland wordt aangeboden. De inhoud van het basistakenpakket heb ik deze week formeel vastgesteld. Daarmee is opnieuw een belangrijke mijlpaal in de jeugdgezondheidszorg, en dus ook binnen het consultatiebureau, gerealiseerd. [rol overheid] De overheid moet ervoor zorgen dat er een kwalitatief hoogstaande en toegankelijke jeugdgezondheidszorg is. Er is besloten om de gemeenten hierbij een belangrijke taak te geven. Zij voeren de regie. Zij kunnen als geen ander de samenhang en de kwaliteit in het aanbod van de jeugdgezondheidszorg op lokaal niveau verbeteren, samen met andere partijen. Om vroegtijdige signalering te verbeteren, wordt vanaf 2001 jaarlijks f 35 miljoen gulden extra aan de consultatiebureaus toegekend. Zij zullen dit geld investeren in het opsporen van achterstanden in de ontwikkeling van jonge kinderen. Ook gaan zij meer werk maken van de doorverwijsfunctie van het bureau. Ouders krijgen meer ondersteuning. Samenwerking met andere hulpverleners krijgt een extra impuls. Er zijn nog veel andere ontwikkelingen die kunnen worden opgezet. Op dit moment wordt de wettelijke basis hiervoor gecreëerd. Koninklijke Hoogheid, dames en heren, Waar staan we over 10 of 15 jaar? In mijn visie hebben we dan in Nederland een laagdrempelige, toegankelijke jeugdgezondheidszorg voor elk kind. Goed opgeleide en bijgeschoolde professionals werken er met plezier. Zij voeren hun taak uit op basis van door henzelf ontwikkelde standaarden en protocollen. Er is sprake van een hoog bereik, met name onder risicokinderen, en is een goede basis aanwezig voor langer gezond leven van pasgeborene en jongere. De ontwikkeling van het kind wordt vastgelegd via een elektronisch integraal dossier. De ontwikkeling van het kind wordt gemonitord, met behulp van een uniforme registratie. We praten dan uiteraard over een integrale jeugdgezondheidszorg, die is ingebed in een gemeentelijk netwerk van consultatiebureaus, peuterspeelzalen, voorschoolse voorzieningen, GGD’ en, scholen en jeugdzorg. Met het basispakket 0-19 jaar zijn we weer een stapje dichterbij. De komende tijd zullen we nog veel stappen zetten. Ik wens u daarbij heel veel succes.


21b - Dahlhaus Speech van de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ter gelegenheid van de Invitational Conference Hulpmiddelen Informatie Centrum (HIC),20 maart 2001. Aanvang: 10.05 uur. U heeft - denk ik - wel eens kennis gemaakt met de jongens van het Olympisch rolstoelbasketbalteam. In ieder geval heeft u vast een demonstratie van ze gezien, bijvoorbeeld op een thuiszorgbeurs. Ik vind het fantastisch hoe zij met hun rolstoel omgaan. Soms is het wel eens een beetje shockerend, vooral voor wie dit niet gewend is. Want heeft u ze wel eens roltrappen af zien gaan met z’n allen? Een enorm kabaal levert dit op. Het is prima dat deze jongens een hulpmiddel hebben, waar ze zich zo goed mee kunnen redden. Ook minder zichtbare of minder heroïsche hulpmiddelen kunnen het leven prettiger maken. Wat te denken van een vergrootglas? Of incontinentieverband? Dames en heren, doordat er duizenden soorten hulpmiddelen ontwikkeld zijn, is het voor veel mensen mogelijk een veel aangenamer leven te leiden. En daar gaat het ons per slot van rekening allemaal om. Hulpmiddelen vergroten de kwaliteit van leven van mensen met beperkingen. De buurman van 70 doet zelfstandig boodschappen, mét zijn rollator; de visueel gehandicapte kan gewoon haar werk doen, mét een aangepast toetsenbord; de collega met de ziekte van Crohn heeft een stoma maar voelt zich toch zeker, dánkzij goede plakken en zakjes. Het ministerie van VWS houdt zich niet alleen bezig met Volksgezondheid, de eerste V van de naam. Ook Welzijn is voor ons belangrijk, zie de tweede letter. Hulpmiddelen zorgen ervoor dat mensen zich prettiger voelen; zichzelf beter kunnen redden. En dan nog even de laatste letter van ons alfabet, de S, die staat voor sport. Zelfs voor veel mensen met ernstige lichamelijke beperkingen, is het mogelijk te sporten. Dankzij diverse hulpmiddelen. Ook búiten de beleidsterreinen van VWS spelen hulpmiddelen een belangrijke rol bij de maatschappelijke participatie van mensen met beperkingen. Arbeidsreïntegratie zou nauwelijks mogelijk zijn zonder de juiste hulpmiddelen. Denk maar eens aan werkplekaanpassingen bij RSI-klachten. Hulpmiddelen zijn dus ontzettend belangrijk. En dat belang zal nog verder toenemen. Steeds meer mensen maken gebruik van steeds meer hulpmiddelen. Dat komt door de vergrijzing én door nieuwe technologische ontwikkelingen. Gelukkig worden hulpmiddelen niet langer gezien als uitsluitend een kostenpost, maar als een nuttige toevoeging aan het dagelijks leven. Er is structureel meer geld beschikbaar om de sterke groei in het hulpmiddelengebruik op te vangen. Tot voor kort mocht het jaarlijks budget voor hulpmiddelen - zo'n 1,4 miljard gulden - groeien met slechts enkele procenten. Nu bedraagt dat percentage bijna 10%, en dat is zeer fors. Vergrijzing en nieuwe technologische ontwikkelingen zijn inderdaad twee belangrijke drijfveren achter de groei van de hulpmiddelen, maar er is nog een derde oorzaak. En die heeft te maken met de veranderende rol van de cliënt. Daar waar we vroeger te maken kregen met gehandicapten, chronisch zieken en ouderen die door overheid, dokter en verzekeraar in een passieve rol werden geduwd, zien we nu een groep die opkomt voor zijn eigen belangen en die als volwaardige burger wil deelnemen aan de samenleving.


Het is heel goed dat de cliënten een grotere invloed willen hebben op de wijze waarop de zorg georganiseerd wordt. In de discussie over de toekomst van het zorgstelsel is dit gegeven de rode draad. Zowel bij de modernisering van de AWBZ als in de nota Modernisering Curatieve Zorg, die eind februari in de Ministerraad is besproken, is vraagsturing het uitgangspunt. Op alle fronten zijn we dus bezig de patiënt en de cliënt centraal te stellen. Wil ‘de vraag’ daadwerkelijk het uitgangspunt kunnen zijn, dan moet de consument over de juiste informatie beschikken om een goede keuze te kunnen maken. De invoering van productgebonden budgetten voor hulpmiddelen zal geen succes worden, wanneer de burger objectieve en betrouwbare informatie moet ontberen. De consument heeft dus een nieuwe rol geclaimd, én gekregen. Maar daarmee zijn we er nog niet. Dat moet in de praktijk wel allemaal geregeld worden. En dat kan niet wanneer we in Den Haag zoveel regels gaan bedenken, dat er voor u geen speelruimte meer is. Daarom treedt de overheid terug, en legt een deel van de verantwoordelijkheden neer bij andere spelers in de zorg. Bij de consument, de aanbieder, en de zorgverzekeraar. Wel zal ik er voor zorgen dat aan een aantal belangrijke voorwaarden wordt voldaan. Zoals solidariteit, of recht op zorg. De zorgverzekeraar claimt de regierol, en daarover zijn afspraken gemaakt tussen het ministerie van VWS en Zorgverzekeraars Nederland. De verzekeraar krijgt onder andere geld om experimenten uit te voeren die de doelmatigheid in de hulpverlening vergroten. De aanbieder dient vervolgens goede producten te ontwikkelen en te leveren, die aansluiten bij de vraag van de cliënt. Omdat hulpmiddelen op zoveel verschillende terreinen worden gebruikt, is het nauwelijks mogelijk een overzicht te maken wat er allemaal kan, wat daarvoor nodig is en hoe je aan het juiste hulpmiddel komt. U kent vast wel de voorbeelden. Ik ken ze ook. Ik denk aan iemand die spierdystrofie kreeg. Langzaamaan kreeg ze lichamelijke beperkingen. En het werden er steeds meer. Eerst had ze enkele eenvoudige hulpmiddelen nodig in huis, later vroeg ze om een rolstoel en nog weer iets later moest dat een elektrische worden. Vervolgens was het nodig haar huis aan te passen. Alles gelijkvloers, alles beneden. U wilt niet weten hoeveel instanties, organisaties en instellingen ze heeft moeten raadplegen. Om over de financiële afwikkeling nog maar te zwijgen. En dan heb ik het alleen nog maar over haar privé-leven. Ze had ook nog een baan! En die wilde ze graag houden. Voor haar, en de talloze anderen die afhankelijk zijn van hulpmiddelen, zijn wij met z’n allen verplicht deze middelen overzichtelijk te presenteren. Welke er zijn, waar ze voor dienen, waar ze te krijgen zijn en wat ze kosten. Daarvoor is het Hulpmiddelen Informatie Centrum opgericht. Het HIC helpt door de bomen het bos te zien. Het HIC overstijgt bovendien de klassieke domeinen in de zorg. Om maar eens een mooi woord te gebruiken: het helpt mee aan de ontschotting. Het ministerie van VWS beschouwt het als haar verantwoordelijkheid de positie van de patiënt te versterken. In het nieuwe hulpmiddelenbeleid wordt hieraan vorm gegeven door de informatievoorziening rond hulpmiddelen te verbeteren. Met de oprichting van het HIC is daarmee een begin gemaakt. In de plannen voor het Centrum staat de patiënt met zijn zorgvraag centraal. Het HIC schept de voorwaarden voor de realisatie van een meer vraaggerichte hulpmiddelenzorg en een grotere keuzevrijheid. Ik wil eraan herinneren dat ik bij het initiatief voor oprichting van Het HIC enkele uitgangspunten heb gehanteerd. Het Centrum wordt een onafhankelijke stichting, vóór en dóór het veld. Dit


betekent dat het geen overheidsinstrument is waarmee kostenbeheersing wordt beoogd. Wél verwacht ik dat het HIC zal bijdragen aan het kostenbewústzijn en op die manier de doelmatigheid zal bevorderen. Inzicht geven in kwaliteit en bruikbaarheid voor een redelijke prijs lijkt mij een belangrijke taak voor het HIC. De belangenpartijen, die straks deel zullen uitmaken van de adviesraad, zullen in nauwe samenwerking met het bestuur, vorm moeten geven aan de inhoud en verschijningsvorm van het HIC. Verder vind ik het belangrijk dat het HIC in de toekomst open staat voor elk relevant informatieaanbod over hulpmiddelen, mits dit betrouwbaar en objectief is. Het HIC zal zich onder andere manifesteren op het Internet. Ik besef goed dat veel gehandicapten fysieke beperkingen tegenkomen als ze het Internet op willen. Om hierin verbetering te brengen heb ik het project "Drempels weg" in het leven geroepen. Rond het thema toegankelijkheid van Internet zal op 28 maart a.s. in de Jaarbeurs te Utrecht een grote manifestatie plaatsvinden, waar ik ook aanwezig zal zijn. Ik verwacht u daar allen weer tegen te komen. Het businessplan voor het HIC is gerealiseerd door de grote inzet van een aantal vertegenwoordigers van belangenorganisaties. Ik wil deze mensen bedanken voor hun enthousiaste en constructieve bijdrage. Het businessplan zoals dat voor ons ligt, geeft een helder beeld van wat Het HIC wel en wat het niet zal worden. Daarvoor mij complimenten. Vandaag zal Het HIC van start gaan. Dit betekent dat de onafhankelijke stichting HIC het businessplan zal gaan uitvoeren. De basis is gelegd maar er wacht nog een zware taak voor bestuur en adviesraad. Ik wil u graag het bestuur van de stichting HIC voorstellen. De voorzitter: de heer Czyzewski, directeur van het Boumanhuis te Rotterdam. Twee bestuursleden: mevrouw Edit Hallensleben en de heer Martin van de Krogt. Ik wens de nieuwe stichting veel succes bij de uitvoering van de plannen.

inhoudsopgavedeeersteminuten.tudelft.nl/bijlagen/deel2/speechschrijv...this implies that people,...

Documents