İndeksler
DESCRIPTION
İNDEKSLER. İndeksler, basit yada bileşik bir iktisadi olayın zaman ve mekan itibariyle gösterdiği değişmeleri, bir nispet halinde ifade eder. Değişikliklerin mutlak rakamlar yerine yüzdeler halinde ifade edilmesi anlaşılabilirlik yönünden daha uygun olur . - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
İNDEKSLER
İndeksler, basit yada bileşik bir iktisadi olayın zaman ve
mekan itibariyle gösterdiği değişmeleri, bir nispet halinde ifade
eder. Değişikliklerin mutlak rakamlar yerine yüzdeler halinde
ifade edilmesi anlaşılabilirlik yönünden daha uygun olur.
BASİT İNDEKSLER BİLEŞİK İNDEKSLER
– Fiyat İndeksi - Tartısız Fiyat İndeksi– Miktar İndeksi - Tartılı Fiyat İndeksi
- Tartısız Miktar İndeksi
- Tartılı Miktar İndeksi
BASİT İNDEKSLER
Bir mal veya hizmetin fiyat, miktar ya da değerindeki artış veya azalışı ifade eder.
• Fiyat İndeksi
100*0
p
pI n
Bir fiyat indeksi oluşturabilmek için bir zaman dilimi temel
olarak seçilir ve her dönemin fiyatı bu temel dönem fiyatının
bir yüzdesi olarak belirtilir. İndeksi hesaplanacak dönemdeki
fiyat pn ve temel dönemdeki fiyat po ile gösterilirse basit fiyat
indeksi
Örnek:Örnek:
(424/424)*100=100(424/424)*100=100
(361/424)*100=85(361/424)*100=85
(318/424)*100=75(318/424)*100=75
ÖRNEKÖRNEK1983 yılından 1990 yılına kadar olan dönemde dünya altın 1983 yılından 1990 yılına kadar olan dönemde dünya altın fiyatları( ons başına dolar ile) aşağıdaki gibidir.fiyatları( ons başına dolar ile) aşağıdaki gibidir.
1983 yılı fiyatı esas alınırsa, zaman serisindeki bütün 1983 yılı fiyatı esas alınırsa, zaman serisindeki bütün fiyatlar 1983 yılı altın fiyatına bölünerek 100 ile çarpılır.fiyatlar 1983 yılı altın fiyatına bölünerek 100 ile çarpılır.
Yıllar Altın Fiyatı Basit İndeks
1983 424 100
1984 361 85.14151
1985 318 75
1986 368 86.79245
1987 448 105.6604
1988 438 103.3019
1989 383 90.33019
1990 387 91.27358
• Miktar İndeksi
İndeksi hesaplanacak yıldaki miktar temel yıldaki miktara
bölünerek 100 ile çarpılırsa basit miktar indeksi hesaplanır.
İndeksi hesaplanacak dönemdeki miktar qn ve temel
dönemdeki fiyat qo ile gösterilirse basit miktar indeksi;
100*0
q
qI n
YıllarOto adedi İndeks
1988 2133 100
1989 2349 110.1266
1990 2233 104.6882
1991 2282 106.9855
1992 2380 111.5799
1993 2450 114.8617
1994 2550 119.5499
1995 3500 164.0881
1996 4000 187.5293
1997 4200 196.9058
ÖrnekBir otomobil fabrikasının son 10yılda üretip sattığı araba sayısı aşağıdaki gibidir.1988 yılındaki miktar esas alındığında diğer yıllara ait miktar indekslerini bulmak için 1988 yılının değerine bölünüp 100 ile çarpılır;
(2133/2133)*100=100
(2349/2133)*100 =1.10*100=110
(4200/2133)*100=1.97*100=197
BİLEŞİK İNDEKSLER
Birden fazla mal veya hizmet kaleminin fiyat, miktar veya
kıymetindeki değişmeyi incelemek istediğimizde bileşik
indekslerden faydalanırız.
TARTISIZ İNDEKSLERToplam Fiyat İndeksi
Birden fazla mal veya hizmet kaleminin fiyatındaki nisbi
değişim incelenmek istediğinde bu indeks kullanılır.Tartısız
toplam fiyat indeksi:
100*0
p
pI n
ÖRNEKBeş yağ çeşidinin yıllık ortalama fiyatları aşağıdaki gibidir. Bu verilere dayanarak yağ için toplam fiyat indeksini hesaplayınız
Yağın Türü 1988 1989 1990 1991 1992 1993
Tereyağı 3723 11104 13489 21730 35301 56918
Ayçiçek Yağı 1684 2378 3305 6418 10319 16763
Zeytin Yağı 3013 4270 7870 11527 18311 29807
Yemeklik Margarin 1262 1828 2750 5458 8559 15016
Kahvaltılık Margarin 1686 2541 3267 6404 10608 18324
Toplam 11368 22121 30681 51537 83098 136828
1988 yılını esas aldığımızda diğer yılların toplam yağ fiyatları
1988 yılı toplam fiyatına bölünerek 100 ile çarpılır ve toplam yağ fiyatları indeksi aşağıdaki gibi hesaplanır.
100*0
p
pI n
Yıllar Toplam İndeks
1988 11368 100
1989 22121 194.5901
1990 30681 269.8892
1991 51537 453.3515
1992 83098 730.9817
1993 136828 1203.624
Örneğin:Örneğin: (22121/11368)*100=1.945*100=195(22121/11368)*100=1.945*100=195
(30681/11368)*100=2.69*100=270(30681/11368)*100=2.69*100=270
TOPLAM MİKTAR İNDEKSİ:
Birden fazla mal veya hizmet kaleminin miktarındaki nisbi
değişimi incelemek istediğimizde bu indeks kullanılır.
Tartısız toplam miktar indeksi;
100*0
q
qI n
ÖRNEKYıllar itibariyle otomotiv sanayiinde üretilen motorlu araç sayısı aşağıdaki gibidir.
• Araç Türü 1988 1989 1990 1991 1992 1993
• Kamyon 12766 11581 16679 16906 20743 29739
• Kamyonet 7282 7464 0355 13061 16452 20088
• Otomobil 120796 118095 166222 195599 265090 343481
• Otobüs1042 931 1663 1017 1419 2026
• Minibüs 7868 7915 12668 14567 17883 19559
• Traktör 31327 19602 30739 21964 23012 33294
• Toplam181081 165588 238326 263114 344599 448187
1988 yılında üretilen toplam motorlu araç sayısı esas alındığında toplam motorlu araç indeksleri;
Örneğin
(165588/181081)*100=0.91*100=91
(238326/181081)*100=1.316*100=132
…
Yıllar Toplam İndeks
1988 181081 100
1989 165588 91,44416
1990 238326 131,6129
1991 263114 145,3018
1992 344599 190,301
1993 448187 247,5064
• TARTILI İNDEKSLER
Fiyat indeksleri hesaplanırken miktarlar, miktar indeksleri
hesaplanırken fiyatlar tartı olarak kullanılır
n 0
0 0
p qI *100
p q
LASPEYRES FİYAT İNDEKSİ
Bir mal veya hizmet grubuna ilişkin fiyat indeksi hesaplanırken,
temel dönem miktarları tartı olarak kullanılırsa Laspeyres
fiyat indeksi elde edilir.
p0 q0 p1 q1
1993 1994
Mallar Fiyat Miktar Fiyat Miktar
Arpa 18.3 64 22.3 54.24
Buğday 24 175 28.7 164
Pirinç 119.8 2.1 131.4 1.98
1993 temel yıl
1993 yılını temel alarak 1994 yılına ait Laspeyres fiyat indeksi1993 yılını temel alarak 1994 yılına ait Laspeyres fiyat indeksi;;
120100)1.2(8.119)175(24)64(3.18
)1.2(4.131)175(7.28)64(3.221994
I
1993 yılına göre fiyatların %20 oranında arttığını söyleyebiliriz.
n 0
0 0
p qI *100
p q
LASPEYRES MİKTAR İNDEKSİ
Bir mal veya hizmet grubuna ilişkin miktar indeksi
hesaplanırken temel dönem fiyatları tartı olarak kullanıldığında
Laspeyres miktar indeksi elde edilir. Bu indeks;
ÖRNEK: Laspeyres fiyat indeksi konusunda verilen örnek için
1993 yılını temel alarak 1994 yılına ait Laspeyres miktar
indeksi ;
p0 q0 p1 q1
1993 1994
Mallar Fiyat Miktar Fiyat Miktar
Arpa 18.3 64 22.3 54.24
Buğday 24 175 28.7 164
Pirinç 119.8 2.1 131.4 1.98
1994
54.24(18.3) 164(24) 1.98(119.8)100 92
64(18.3) 175(24) 2.1(119.8)I
1993 yılına göre miktarların %8 oranında azaldığını söyleyebiliriz.
100*00
0
pq
pqI n
TEMEL (BAZ ) DÖNEMİN DEĞİŞTİRİLMESİ
•Özellikle resmi kurum ve kuruluşlar tarafından açıklanan
endeks sayıları genellikle temel dönemi değiştirerek
güncelleştirmek mümkündür.
100 EOY
YBY
II
I
IOY : Belirlenen yeni baz döneme göre hesaplanan endeks
IE : Hesaplanacak dönemin eski değeri
IYBY : Belirlenen yeni baz dönemin eski endeks değeri
IOY : Belirlenen yeni baz döneme göre hesaplanan endeks
IE : Hesaplanacak dönemin eski değeri
IYBY : Belirlenen yeni baz dönemin eski endeks değeri
Aşağıda bir ürünün 5 yıl için basit fiyat endeksleri verilmiştir. Temel dönemin 2005 yılı olması durumunda yeni endeks değerini hesaplayınız.
100100 62.5
160OYI
120100 75
160OYI
190100 118.75
160OYI
220100 137.5
160OYI
Yıl Endeks Yeni endeks
2003 100 62.5
2004 120 75
2005 160 100
2006 190 118
2007 220 137.5
100 EOY
YBY
II
I