1

รปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภม

ของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 Model of Thai Traditional Medicine Service in the Tertiary Public Health

System of Regional Hospitals and General Hospitals in the 12th Area Health Service

ภรณทพย ขนพทกษ

Pornthip Khunpitak

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการระบบสขภาพ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Degree of Master of Science in Health System Management Prince of Songkla University

2560 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

2

ชอวทยานพนธ รปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของ โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ผเขยน นางสาวภรณทพย ขนพทกษ สาขาวชา การจดการระบบสขภาพ

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก คณะกรรมการสอบ ............................................................. ......................................................ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.จรเนาว ทศศร) (ผชวยศาสตราจารย ดร.พงคเทพ สธรวฒ) อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ...................................................................กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.จรเนาว ทศศร) ............................................................. (ดร.ซอฟยะห นมะ) ...................................................................กรรมการ (ดร.ซอฟยะห นมะ) ........................................................ ...........กรรมการ (นายแพทยอมร รอดคลาย)

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน เปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการระบบสขภาพ

.…….……………………………..…….………….

(รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ) คณบดบณฑตวทยาลย

3

ขอรบรองวา ผลงานวจยมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และไดแสดงความขอบคณบคคลทมสวนชวยเหลอแลว

ลงชอ.................................................... (รองศาสตราจารย ดร.จรเนาว ทศศร) อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ลงชอ.................................................... (นางสาวภรณทพย ขนพทกษ) นกศกษา

4

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอน และไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน

ลงชอ.................................................... (นางสาวภรณทพย ขนพทกษ) นกศกษา

5

ชอวทยานพนธ รปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ผเขยน นางสาวภรณทพย ขนพทกษ สาขา การจดการระบบสขภาพ

ปการศกษา 2559

บทคดยอ

การวจยเชงพรรณนาครงนมวตถประสงคเพอศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทย และแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ ตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 โดยกลมตวอยาง คอ ผรบผดชอบงานแพทยแผนไทยใน 10 โรงพยาบาล จ านวน 39 คน เครองมอทใช คอแบบสอบถามและแนวค าถามสนทนากลม เกบขอมลระหวางเดอนกมภาพนธ ถงมนาคม 2560 วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ รอยละ และวเคราะหเชงเนอหา

ผลการศกษา พบวา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ม 2 ประเดน ไดแก (1) การใหบรการแพทยแผนไทย ซงประกอบดวย 4 ดาน คอ 1.1 ดานการรกษา 1.2 ดานการสงเสรมสขภาพ 1.3 ดานการปองกนโรค และ 1.4 ดานการฟนฟสภาพ (2) การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบดวย 5 ดาน คอ 2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย มจ านวนผปวยทเขามาใชบรการแพทยแผนไทยป 2559 โดยเฉลยรอยละ 11.40 ของจ านวนผปวยทงหมด ซงไดรบการวนจฉยและสงการรกษาโดยแพทยแผนปจจบนรวมกบแพทยแผนไทย และแพทยแผนไทยประยกตมากทสด เปดใหบรการทแผนกผปวยนอกและผปวยใน อกทงยงใหบรการคลนก OPD คขนานและคลนกขอเขาเสอม 2.2 ดานระบบยาสมนไพร มการใชยาสมนไพรเดยว จ านวน 13 รายการ ยาสมนไพรต ารบ จ านวน 41 รายการ และยาปรงเฉพาะราย 3 รายการ 2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร มเพยง 1 โรงพยาบาลทขนตรงตอผอ านวยการโรงพยาบาล 2.4 ดานการพฒนาบคลากร มการจดอบรมเฉลยปละ 2 ครง และ 2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ มเงนงบประมาณแผนดน เงนสนบสนนจาก สปสช. และเงนรายไดจากการใหบรการมาบรหารจดการ สวนแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยม 5 ดาน คอ (1) ดานระบบบรการแพทยแผนไทย สวนใหญมความคดเหนวาควรเพมใหครบทกงานบรการ ควรเปดใหบรการคลนกเฉพาะโรค ส าหรบการใหบรการคลนก OPD คขนาน ควรมการก าหนดโรค/ภาวะ ระดบความเจบปวย ใหชดเจน รวมไปถงการสงตอผปวย และควรมการจดการดานอาคาร สถานท ใหประชาชนเขาถงบรการ (2) ดานระบบยาสมนไพร ควรมการประชมรวมกนระหวางผบรหาร เภสชกร และแพทยแผนไทย เพอใหมการตมยาทไดมาตรฐาน GMP (3) ดานการจดระบบโครงสราง ควรมต าแหนงขาราชการบรรจอยางเพยงพอกบจ านวนปรมาณแพทยแผนไทยในโรงพยาบาล (4) ดานพฒนาบคลากร ควรมการอบรมระยะสน และระยะยาวในดานการใหบรการแพทยแผนไทย และ (5) ดานการจดสรรงบประมาณ ควรไดรบงบประมาณสนบสนนเพมจากกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก และ สปสช. สรปรปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปทควรจะเปนใหมครบทงดานการรกษา ดานการสงเสรมสขภาพ ดานการปองกนโรค และดานการฟนฟสภาพ แตทงนใหมงานบรการทเพมมากกวาโรงพยาบาลระดบปฐมภม และระดบทตยภม

6

Thesis Title Model of Thai Traditional Medicine Service in the Tertiary Public Health System of Regional Hospitals and General Hospitals in the 12th Area Health Service

Author Miss Pornthip Khunpitak

Major Program Health System Management Academic Year 2016

Abstract

This descriptive study aimed to examine current situation and management approach for the development of Thai traditional medicine in the Tertiary Public Health System of Regional Hospitals and General Hospitals in the 12th Area Health Service. 39 of Thai traditional medicine practitioners were involve in this study. Tools used were questionnaires and structured questions for the focus group discussion. Questionnaires were created by the researcher. Data collection was done from February to March 2017. Frequency, percentage, and content analysis were used for data analysis. The results of this study revealed that The current situation composed of two issues: (1) Thai Traditional Medicine Service consisted of 4 aspects: 1.1 treatment, 1.2 promotion health, 1.3 disease prevention, and 1.4 rehabilitation. (2) Thai Traditional Medicine Management consisted of 5 aspects: 2.1 Thai Traditional Medicine Service Systems. The number of patients entering the Thai traditional medicine service was 11.40% of the total number of patients in 2016. They were diagnosed and ordered treatment by modern medicine with Thai Traditional Medicine and Applied Thai Traditional Medicine. Provided services at outpatient and inpatient departments. It also offered parallel OPD clinics and knee osteoarthritis clinics. 2.2 Herbal Medicine System. There are 13 single herbs, 41 medicine herbs, and 3 specific cooking medicine herbs. 2.3 The structure. There was only 1 hospital managed directly made the hospital director. 2.4 The personnel development. Personnel development was provided by training for an average of twice a year. 2.5 The budget allocation. There were some budget from the NHS and revenue from services for supporting to the management. The management approach to Thai traditional medicine have five major items: (1) Management System for Thai Traditional Medicine Service (TTMS). Most commented that TTMS should be added to all services and opened for specialized clinics. Parallel OPD clinic services should be defined as disease/condition. The level of illness was clear with patient referral system. TTMS should be managed on the building side. Give people access to the service. (2) Herbal Medicine Management System. The manager,

7

pharmacist, and Thai traditional medicine doctor had to meet together for boiling medicines to have a standard dose of GMP. (3) The structural management approach. TTMS should have enough government officials suitable for amount of Thai traditional medicine in the hospital. (4) The management approach for personnel development. There should be short-term and long-term training for Thai Traditional Medicine Service. (5) The budget management approach. TTMS should receive additional funding from the Department of Traditional Thai Medicine, Alternative Medicine, and NHSO. In brief, Model of Thai Traditional Medicine Service in the Tertiary Public Health System of Regional Hospitals and General Hospitals in the 12th Area Health Service should compose of 4 aspects of the service system those will be treatment, health promotion, disease prevention, and rehabilitation. However, there should have more services than those in the primary hospitals and the secondary hospitals.

8

กตตกรรมประกาศ

การศกษาครงนประสบความส าเรจลลวงไดดวยด ผศกษาจงขอขอบคณทกทานทมสวนชวยเหลอในการศกษาครงนโดยเฉพาะรองศาสตราจารย ดร.จรเนาว ทศศร อาจารยทปรกษาหลก และดร.ซอฟยะห นมะ อาจารยทปรกษารวม ผชวยศาสตราจารย.ดร.พงคเทพ สธรวฒ ผอ านวยการสถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต เปนประธานคณะกรรมการสอบวทยานพนธ และนายแพทยอมร รอดคลาย คณะกรรมการสอบวทยานพนธ ทใหค าปรกษา ค าแนะน าทเปนประโยชนตอการศกษามาตลอด

ขอขอบพระคณส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ท ใหทนอดหนนการวจย ประจ าป 2559 และทนอดหนนการวจย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร นอกจากนยงขอขอบคณโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 และส านกงานสาธารณสขจงหวดสงขลา ทใหความอนเคราะหในการเกบขอมลและใหใชสถานทในการเกบขอมล สดทายนขอขอบคณก าลงใจจากครอบครว เพอนนกศกษารน 2 และรน 3 บคลากรสถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต และทกทานทใหก าลงใจดวยดมาตลอด

ภรณทพย ขนพทกษ

9

สารบญ หนา

สารบญ (9) รายการตาราง (11) รายการภาพประกอบ (13) บทท 1 บทน า

ความส าคญและทมาของปญหา วตถประสงค ค าถามการวจย

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

ขอบเขตของงานวจย

นยามศพทเฉพาะ

กรอบแนวคด

1 1 4 4 4 4 5 6

บทท 2 ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ

ระบบการแพทย ระบบการแพทยหลกในโลก

ระบบการแพทยพหลกษณ

การแพทยแผนไทย

ความหมายของค าทเกยวของ

ความเปนมาของการแพทยแผนไทย

สถานการณการแพทยแผนไทยในปจจบน

ความส าคญของวชาชพแพทยแผนไทย

แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาตกบการแพทยแผนไทย

การพฒนาการแพทยแผนไทยเขาสการดแลสขภาพ

การผสมผสานการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ

มาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข

ระดบการใหบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข

สถานการณการแพทยดงเดมในประเทศสมาชกอาเซยน

การจดบรการสาธารณสขในประเทศไทย หนวยงานสาธารณสขทเกยวของกบระบบบรการสขภาพ แผน Service Plane การแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน 2559 แผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา 2560

แนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลก 2007 งานวจยทเกยวของ

7 7 8 8

10 10 12 18 20 23 24 25 26 29 30 34 37 38 43 45 46

บทท 3 ระเบยบวธการวจย

สถานทศกษาและกลมตวอยาง ระยะเวลาในการศกษา

52 52 53

10

สารบญ (ตอ) หนา

บทท 3 ระเบยบวธการวจย (ตอ) เครองมอและการตรวจสอบคณภาพเครองมอ การพทกษสทธกลมตวอยาง การเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล

53 55 55 56

บทท 4 ผลการวจยและการอภปรายผล

ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ

ตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสข

ระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 อภปรายผล

57 57

59

68 79

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

สรปผลการวจย

ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช

ขอเสนอแนะในการท าวจย

84 84 87 87

บรรณานกรม 88

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก แบบสอบถาม

ภาคผนวก ข แนวค าถามสนทนากลม

ภาคผนวก ค รายชอผทรงคณวฒ

ภาคผนวก ง แบบประเมนคณภาพของแบบสอบถามโดยผเชยวชาญ

92 93

109 112 114

ประวตผเขยน 119

11

รายการตาราง หนา

ตารางท 2.1 จ านวนผประกอบโรคศลปะการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนไทย ประยกตปงบประมาณ 2556

ตารางท 2.2 จ านวนผปฏบตงานดานการแพทยแผนไทยในสถานบรการของรฐ

ตารางท 2.3 แนวทางการพฒนาระบบบรการ Service Plan สาขาการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน ตาม 6 Building Box

ตารางท 2.4 เปาหมายการตรวจราชการ ตารางท 2.5 รายละเอยดตวชวด (KPI Template) สาขาการแพทยแผนไทยและการแพทย

ผสมผสาน ตารางท 2.6 การพฒนาระบบยาสมนไพร ตารางท 3.1 กลมตวอยางท 1 ตามหนวยงานของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยใน

โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ตารางท 4.1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม

ตารางท 4.2 สถานการณปจจบนของการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน

โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการรกษา

ตารางท 4.3 สถานการณปจจบนของการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน

โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการสงเสรมสขภาพ

ตารางท 4.4 สถานการณปจจบนของการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการปองกนโรค

ตารางท 4.5 สถานการณปจจบนของการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน

โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการฟนฟสภาพ

ตารางท 4.6 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสข ระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ดานระบบบรการแพทยแผนไทย ตารางท 4.7 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสข ระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

รปแบบระบบยาสมนไพร ตารางท 4.8 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสข ระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ยา

สมนไพรทใชในระบบ ตารางท 4.9 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสข ระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ดานระบบโครงสรางองคกร

19 20

40 41

42 45

52 57

60

61

62

63

64

65

65

66

12

รายการตาราง (ตอ) หนา

ตารางท 4.10 อตราก าลงบคลากรงานการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ

ตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ในปจจบน ทง 9 โรงพยาบาล

ตารางท 4.11 แหลงสนบสนนงบประมาณงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ ตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ใน

ปจจบน ทง 9 โรงพยาบาล

ตารางท 4.12 ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทย แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทยดานการรกษา

ตารางท 4.13 การใหบรการคลนกเฉพาะโรคในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ตาราง 4.14 รปแบบด าเนนงาน OPD คขนานในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ตารางท 4.15 ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทย แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทยดานการสงเสรมสขภาพ

ตารางท 4.16 การสงเสรมสขภาพประชาชนตามกลมวยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

ตารางท 4.17 ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทย แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทยดานการปองกนโรค

67

68

69

69

71

73

73

74

13

รายการภาพประกอบ หนา

ภาพประกอบท 1.1 กรอบแนวคด ภาพประกอบท 2.1 กรอบแนวคดในการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

ภาพประกอบท 2.2 องคประกอบของระบบบรการสาธารณสข

ภาพประกอบท 4.1 รปแบบโครงสรางการบรหารงานของงานแพทยแผนไทยของโรงพยาบาล

ศนย/โรงพยาบาลทวไป

6 25 36

77

1

บทท 1

บทน า

1.1 ความส าคญและทมาของปญหา ปจจบนระบบการแพทยแผนปจจบนเปนการแพทยแบบวทยาศาสตรหรอการแพทยแบบสมยใหม ซงถอเปนระบบการแพทยกระแสหลก (Mainstream or Conventional Medicine) ทมอยในระบบบรการสาธารณสขของโลก แตอยางไรกตามในการขบเคลอนใหประชาคมโลกมสขภาพดถวนหนาไดนน ยอมไมสามารถผลกดนใหส าเรจลลวงลงไปไดดวยการแพทยแผนปจจบนเพยงระบบเดยว ดงนนองคการอนามยโลก (World Health Organization) จงไดประกาศสนบสนนใหมระบบการแพทย พหลกษณ (Pluralistic Medicine System) ทเนนการผสมผสานระหวางการแพทยสมยใหมรวมกบการแพทยทด ารงอยกอนการแพทยแผนปจจบน เชน การฝงเขม การใชสมนไพร การผดงครรภแบบดงเดม พธกรรม เปนตน รวมทงยงสนบสนนใหมการดแลสขภาพตนเอง หรอการใชความรประสบการณของประชาชน และสนบสนนใหมการบรณาการการแพทยดงเดมหรอการแพทยแผนโบราณ (Traditional Medicine) ซงเปนการแพทยนอกกระแสหลก อนเปนการดแลสขภาพทถกสงผานกนมาจากรนสรนของแตละประเทศใหเขามามสวนรวมในระบบสาธารณสขแหงชาตควบคไปดวยกน โดยท าใหประชาชนเขาถงและสามารถใชบรการได [1, 2 และ 3] ในปจจบนพบวาแตละประเทศมรปแบบการบรณาการการแพทยนอกกระแสหลกเขาสระบบบรการสขภาพทหลากหลายประกอบดวย 4 ลกษณะ [4] คอ (1) ระบบแบบเดยว (Monopolistic System) (2) ระบบแบบยอมรบบางสวน (Tolerant System) (3) ระบบแบบคขนาน (Parallel of Dual System) และ (4) ระบบแบบบรณาการ (Integrated System) ส าหรบในทวปเอเชย ประเทศสวนใหญมการบรณาการการแพทยนอกกระแสหลกเขาสนโยบายสาธารณสขแหงชาตในชวง 30-40 ปทผานมา และยงมความกาวหนาเพมมากขนในปจจบน

ส าหรบประเทศไทยเปนประเทศหนงทสงสมภมปญญาดานการดแลสขภาพมาตงแตสมยโบราณ คนไทยสมยกอนรจกการใชสมนไพรในการรกษาและปองกนโรคทงในรปแบบของอาหารและยา มการเรยนรและผสมผสานความรและวถปฏบตดานความเชอทางศาสนารวมกบศาสตรการแพทยอนๆ ทครอบคลมทงดานกาย จต สงคม และจตวญญาณ ตลอดจนมการถายทอดองคความรจากรนสรนมาอยางตอเนอง โดยมชอเรยกสมยนนวา การแพทยแผนโบราณ (Thai Traditional Medicine) ซงถอเปนการแพทยกระแสหลกทคประเทศชาตมาอยางยาวนานตงแตกอนสมยกรงสโขทย เมอประเทศสยามกาวสความเปนรฐชาต มการรบวฒนธรรมตะวนตกเขามาพรอมแบบแผนการกษาสมยใหม ไดมการกอตงโรงเรยนราชแพทยาลยทศรราชพยาบาลในสมยรชกาลท 5 เมอป พ.ศ. 2432 ใหมการเรยนการสอนทงดานการแพทยแผนโบราณและการแพทยแผนปจจบนไปควบคกนในชวงแรก ตอมาแบบแผนการรกษาของแพทยแผนโบราณถกมองวาเปนการรกษาทลาหลง มการยกเลกการเรยนวชาการแพทยแผนโบราณเพราะไมเขากบวฒนธรรมแบบฝรง และท าใหการแพทยแผนโบราณตองถกยกเลกลงในป พ.ศ. 2458 ประกอบกบมพระราชบญญตการแพทย พ.ศ. 2466 อนเปนกฎหมายการแพทยฉบบแรกทก าหนดใหแพทยแผนโบราณทเคยเปนอาชพอสระตองอยภายใตการควบคม และตองไดรบอนญาตใหขนทะเบยน

2

ถอเปนการกดกนแพทยแผนโบราณทไมสามารถมาขนทะเบยนได ไมใหสามารถท าการรกษาได ตลอดจนมมาตรการปราบปรามจบกมผทฝาฝนโดยมโทษทงจ าและปรบในอตราทสงมาก ท าใหประชาชนเกรงกลวและเอาต าราไปเผาทงท าลายจ านวนมาก ซงถอวาเปนจดเปลยนแปลงทส าคญทถกละเลยการพฒนาจากภาครฐ และน าไปสความเสอมถอยของการแพทยแผนโบราณในยคนน [5] จากทเปนการแพทยกระแสหลกของประเทศไทย ตองกลายมาเปนการแพทยนอกกระแสหลก ตอมาองคการอนามยโลกไดมมตตงเปาหมายทจะใหประชาชนทกคนมสขภาพดถวนหนา และภายใตการขบเคลอนขององคการอนามยโลกในโครงการสาธารณสขมลฐาน กระทรวงสาธารณสขไดรบนโยบายดงกลาวมาเปนนโยบายหลกของระบบสขภาพของประเทศ ไดตระหนกถงขอจ ากดของแพทยแผนปจจบนวาไมสามารถกระจายการใหบรการไดอยางทวถงและเสมอภาค เนองจากขาดแคลนบคลากร เครองมอราคาแพง คาใชจายทสง จากปญหาดงกลาวจงมการสนบสนนใหน าการแพทยนอกกระแสหลกมาใชในการดแลสขภาพอกทางหนง [6] ท าใหการแพทยแผนโบราณไดมการฟนฟขนมาใหม มการประกาศใชพระราชบญญตการประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2542 และใหยกเลกพระราชบญญตฉบบอนๆ ทขดแยงกบพระราชบญญตฉบบน ซงไดเปลยนจากการแพทยแผนโบราณเปนการแพทยแผนไทย ท าใหแพทยแผนไทยสามารถประกอบวชาชพสาขาการแพทยแผนไทย ซงครอบคลมทง 4 ประเภทคอ เภสชกรรมไทย เวชกรรมไทย หตถเวชกรรมไทย (การนวดไทย) และผดงครรภไทย [8] มบทบาทในการแกไขปญหาระบบบรการสาธารณสขในปจจบน ลดความเลอมล าของระบบบรการ เพมการดแลสขภาพดวยตนเอง ลดความแออดในโรงพยาบาล ลดการขาดทน และลดการขาดแคลนบคลากร โดยเฉพาะแพทยในระดบปฐมภม [9] มหนวยงานการแพทยแผนไทยในระดบกองและกรมในสงกดกระทรวงสาธารณสข มพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545 มาตรา 3 ไดก าหนดใหประเภทและขอบเขตบรการสาธารณสขในระบบหลกประกนสขภาพถวนหนา ครอบคลมถงบรการการแพทยแผนไทยตามกฎหมายวาดวยการประกอบโรคศลปะ คอ ใหมการบรณาการบรการรวมกบระบบการแพทยกระแสหลก นอกจากนธรรมนญวาดวยระบบสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2552 ใหการสงเสรมการแพทยทกระบบ เพอใหประชาชนมสทธในการเลอกใชและเขาถงการแพทยระบบตาง ๆ อยางเทาเทยม โดยหมวด 7 ระบใหมการสงเสรมสนบสนนการใชและพฒนาภมปญญาทองถนดานการแพทยแผนไทยในระบบบรการสขภาพ ในป 2556 กองทนแพทยแผนไทยไดรบการจดสรรงบคาบรการแพทยแผนไทยในอตรา 7.20 บาทตอประชากรผมสทธ เปนเงนจ านวน 33,561,613.00 บาท จดสรรแบบระดบเขต (Global Budget) โดยมอบหมายใหส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) ระดบเขต และส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาตของสาขาจงหวด ไดเพมสทธและประโยชนโดยพฒนากรอบการบรหารงบประมาณเพอการจดระบบบรการการแพทยแผนไทยของหนวยงานตางๆ ทงภาครฐและภาคเอกชน เพอใหเกดรปแบบทมประสทธภาพสงสด ในป พ.ศ. 2558 กรมพฒนาการแพทยแผนไทยไดก าหนดยทธศาสตรการด าเนนงานทเนน (1) การพฒนาระบบบรหารจดการทมประสทธภาพ (2) พฒนาระบบบรการการแพทยแผนไทย และ (3) เสรมสรางศกยภาพของศนยกลางบรการสขภาพนานาชาตดานการแพทยแผนไทย (Thai Traditional Medical Hub) ทเนนใหบรการรกษาพยาบาลและสงเสรมสขภาพดวยระบบบรการแพทยแผนไทย ผลตภณฑสขภาพ และสมนไพรไทย โดยก าหนดวสยทศนใหแพทยแผนไทยใหมคณภาพและไดมาตรฐานทกลายเปนแพทยทางหลกของประเทศไทยและไดรบการยอมรบในระดบสากล โดยยกระดบคณภาพบรการครอบคลมทงปฐมภม ทตยภม และตตยภม ชวยเพมขดความสามารถในการเขาถงบรการสขภาพ สรางเสรมสขภาพและปองกนโรคตลอดทกชวงวย และสงเสรมการใชชวตอยางมคณคาของผสงอาย นอกจากนยงสงเสรมความรวมมอและ

3

บรหารทรพยากรรวมระหวางรฐและเอกชน พฒนาสมนไพรไทยเพอการพงตนเองดานสขภาพ [11] จากความส าเรจในการฟนฟการแพทยแผนไทย ไดท าใหมสถาบนการศกษาดานการแพทยแผนไทยเกดขน ผลตบคลากรสาขาแพทยแผนไทยและแผนไทยประยกต มการสงเสรมการบรการการดานแพทยแผนไทยในสถานบรการภาครฐ มบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลรฐคดเปนรอยละ 75 มการจดตงโรงพยาบาลแพทยแผนไทยคขนานกบแผนปจจบน มโรงพยาบาลแพทยแผนไทยอสระของรฐบาล รวมทงจดท ากรอบอตราก าลงภาครฐส าหรบบรรจบคลากรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสข และจากการส ารวจในป พ.ศ. 2548-2550 พบวามผประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยรวมทกประเภททงสน 14,845 ราย ปจจบนมการด าเนนงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสขภาพทง 3 ระดบ ประกอบดวย (1) การบรการในระดบปฐมภม ประกอบดวย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ (รพ.สต.) ศนยเทศบาล ศนยสขภาพชมชน (ศสช.) ศนยสขภาพชมชนเมอง (ศสม.) และหนวยบรการอนๆ ทงภาครฐและเอกชน (2) ระดบทตยภม ประกอบดวย โรงพยาบาลชมชน (รพช.) โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป (รพศ./รพท.) และหนวยบรการอนๆ ทงภาครฐและเอกชน และ (3) ระดบตตยภม ประกอบดวย รพช.ทมศกยภาพ รพศ./รพท. โรงพยาบาลการแพทยแผนไทย โรงพยาบาลมหาวทยาลยทมการเรยนการสอน [12]

กวาสองทศวรรษทผานมา กระทรวงสาธารณสขไดบรณาการงานแพทยแผนไทยเขาสระบบบรการสาธารณสขปจจบน เพอลดการใชเทคโนโลยทางการแพทย ลดการใชยาแผนปจจบนและเวชภณฑทน าเขาจากตางประเทศ แตอยางไรกตามการพฒนาของการแพทยแผนไทยยงลาชาเมอเทยบกบการแพทยแผนปจจบน มความเหลอมล าของผลงานการบรการแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลแตละแหง ประกอบกบการแพทยแผนไทยทผานมานนยงมลกษณะกระจดกระจายไมครอบคลมทกจด บคลากรทปฏบตงานแพทยแผนไทยไมมกรอบก าลงรองรบอยางเพยงพอกบภาระงาน และองคกรตางๆ ทเกยวของยงขาดการโครงสรางทเขมแขงในการสนบสนนในการพฒนาดานตางๆ สงผลใหแพทยแผนไทยในสถานบรการของรฐยงไมกาวหนาเทาทควร [13] สภาพปญหาดานการแพทยแผนไทยในสถานบรการของรฐในปจจบน การเขาถงระบบบรการการแพทยแผนไทยของประชาชนคอนขางต า ประเทศไทยตองสญเสยคาใชจายในการซอเคมภณฑ และยาแผนปจจบนสง แพทยแผนไทยและเภสชกรรมไทยไมสามารถจดระบบบรการเภสชกรรมไทย ยาแผนไทย และสมนไพรไดครอบคลม และเนองจากการแพทยแผนไทยไดกาวเขาสระยะการเปลยนผานทส าคญ ทอาจน าไปสความเขมแขง หรอความออนแอของระบบสขภาพภาคประชาชนขนอยกบหลายปจจยดวยกน เพราะในการพฒนาการแพทยแผนไทยใหมประสทธภาพไดมาตรฐานเปนทยอมรบ นอกจากใชกลไกทางการเงนกระตนใหหนวยบรการจดบรการแพทยแผนไทย เพอผปวยสทธหลกประกนสขภาพถวนหนาเขาถงบรการแลว ยงตองอาศยกลไกการบรหารจดการ ระดบเขต และ ระดบจงหวด ในการขบเคลอนระบบการแพทยแผนไทย ใหไปในทศทางทเหมาะสมของแตละพนทดวย แลวน าไปสการพงตนเองของประชาชนไดดวยการดแลสขภาพดวยการแพทยแผนไทย นอกจากนจากการทบทวนวรรณกรรมทผานมายงไมมการศกษาสถานการณการแพทยแผนไทย และแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดงนน ในการศกษาครงนศกษาสถานการณการแพทยแผนไทย และแนวทางการจดการ เพอน าไปสรปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปทเหมาะสมกบในระบบสาธารณสขระดบในโรงพยาบาลศนย (รพศ.)/โรงพยาบาลทวไป (รพท.) ในเขตบรการสขภาพท 12 ใชเปนขอมลเบองตนในการสงเสรมใหการแพทย

4

แผนไทยอนเปนการแพทยทเปนระบบและมมาตรฐาน ใหกลายเปนทางเลอกหนงทใหบรการประชาชนอยางมประสทธภาพในระบบบรการสาธารณสขปจจบน รวมทงกอใหเกดการผลกดนระบบแพทยแผนไทยใหมการพฒนามากยงขน เกดการขบเคลอนทงในระดบเขต และระดบจงหวด สการพงตนเองของประชาชน 1.2 วตถประสงค

1.2.1 เพอศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

1.2.2 เพอศกษาแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 1.3 ค าถามการวจย

1.3.1 สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ ตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เปนอยางไร

1.3.2 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เปนอยางไร

1.3.3 รปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ควรเปนอยางไร 1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

ขอมลเบองตนทไดจากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป ทมการด าเนนงานในเขตบรการสขภาพท 12 น ามาใชเปนแนวทางการแกไขหรอสนบสนนในการปฏบตงาน เกดรปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยทเหมาะสมกบระบบสาธารณสขในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของในเขตบรการสขภาพท 12 รวมทงใชขอมลในการพฒนาเปนขอเสนอเชงนโยบายและรปแบบทางเลอกของระบบการดแลสขภาพทเชอมโยงการแพทยแผนไทยกบระบบบรการสาธารณสขแพทยแผนปจจบน

1.5 ขอบเขตของงานวจย งานวจยครงนเปนการศกษา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทย และแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เพอใหไดรปแบบการใหบรการแพทยแผน

5

ไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ทควรเปน ดวยวธการศกษาวจยเชงพรรณนา (Descriptive Research) กลมตวอยางทใชในการวจย คอ ผรบผดชอบในกลมงานการแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพท 12 จ านวน 10 โรงพยาบาล 39 ตวอยาง เกบขอมลระหวางเดอน กมภาพนธ-มนาคม พ.ศ. 2560 1.6 นยามศพทเฉพาะ

สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภม หมายถง เหตการณการด าเนนงานแพทยแผนไทยทใหบรการสขภาพแกผปวยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ม 2 ประเดน คอ

1. การใหบรการแพทยแผนไทย ประกอบดวย 4 ดาน ไดแก 1.1 ดานการรกษา คอ การดแลผปวยดวยวธการแพทยแผนไทยใหหาย หรอ

บรรเทาจากความเจบปวย 1.2 ดานการสงเสรมสขภาพ คอ การปฏบตดวยวธการแพทยแผนไทย เพอให

รางกายแขงแรง ปราศจากโรค 1.3 ดานการปองกนโรค คอ การกระท าบางสงบางอยางดวยวธการแพทยแผน

ไทย เพอไมใหเกดความเจบปวย 1.4 ดานการฟนฟสภาพ คอ การกระท าดวยวธการแพทยแผนไทย ให

ความสามารถทางกายดขนกวาเดม 2. การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบดวย 5 ดาน ไดแก 2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย หมายถง การด าเนนงานการดแลสขภาพ

ดวยการรกษาพยาบาล สงเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการการฟนฟสภาพ ของการแพทยแผนไทย 2.2 ดานระบบยาสมนไพร หมายถง กระบวนการจดการยาสมนไพรพนฐานใน

การบรการการแพทยแผนไทย ขนตอนดงน การคดเลอกยา การจดหาจดซอยา การกระจายยา การตดตามประเมนผลการใชยา

2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร หมายถง สายบงคบบญชาการบรหารงานและจดวางต าแหนงของบคคลใหเหมาะสมกบงานตลอดจนการจดสวสดการ เพอใหมประสทธภาพในการบรการการแพทยแผนไทย

2.4 ดานการพฒนาบคลากร หมายถง กระบวนการทจะเสรมสรางใหเกดการเปลยนแปลงของเจาหนาททรบผดชอบงานดานการแพทยแผนไทย เพอใหมศกยภาพในการปฏบตงานมากยงขน

2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ หมายถง การจดท ารายจายทก าหนดใหจายเพอการบรหารงานแพทยแผนไทยใหมประสทธภาพในการบรการการแพทยแผนไทย แนวทางการจดการดานการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภม หมายถง แนวปฏบตทควรท าเพอเปลยนแปลงการแพทยแผนไทยใหมประสทธภาพประกอบดวย ดานการจดระบบบรการแพทยแผนไทย ดานระบบยาสมนไพร ดานการจดระบบโครงสราง ดานพฒนาบคลากร และดานการจดสรรงบประมาณในโรงพยาบาลทวไป/โรงพยาบาลศนยในเขตบรการสขภาพท 12

6

1.7 กรอบแนวคด

งานวจย “รปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12” มกรอบแนวคดภายใตวสยทศนของกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก คอ โรงพยาบาลทงของรฐและเอกชน ตลอดจนชมชนและประชาชนเองกมการดแลสขภาพดวยการแพทยแผนไทยอยางเหมาะสม เพอใหเกดการพฒนาสขภาพอยางยงยน เปนการพงตนเองของประชาชนและของประเทศ จากภายใตวสยทศนดงกลาว มเปาหมายส าคญคอเกดการพฒนาสขภาพอยางยงยน ดงนนการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมจงจ าเปนตองมขอมลสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยทประกอบดวย 2 ประเดน ไดแก (1) การใหบรการแพทยแผนไทย ประกอบดวย 4 ดาน คอ การรกษา การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการฟนฟสภาพ และ (2) การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบดวย 5 ดาน คอ ระบบบรการแพทยแผนไทย ระบบยาสมนไพร ระบบโครงสรางองคกร การพฒนาบคลากร และการจดสรรงบประมาณ ซงสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยดงกลาวขางตน ยอมน าไปสแนวทางการจดการแพทยแผนไทย และรปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยตามมา

จะเหนไดวาภายใตกรอบแนวคดของงานวจยทน าเสนอนน สามารถแสดงได ดงภาพประกอบท 1.1 ดงน

ภาพประกอบท 1.1 กรอบแนวคด

สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทย

การจดการงานแพทยแผนไทย ระบบบรการแพทยแผนไทย ระบบยาสมนไพร ระบบโครงสรางองคกร การพฒนาบคลากร การจดสรรงบประมาณ

การใหบรการแพทยแผนไทย การรกษา การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การฟนฟสภาพ

แนวทางการจดการแพทยแผนไทย

รปแบบการใหบรการแพทยแผนไทย

7

บทท 2

ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ

การศกษารปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เปนงานวจยทเกยวของกบการบรการจดการของแพทยแผนไทยกบระบบสาธารณสขของประเทศไทยเพอใหสอดคลองกบแนวนโยบายของสถานบรการสาธารณสขภาครฐทมงใหการแพทยแผนไทยเปนระบบการแพทยกระแสหลกในระบบบรการสขภาพของประเทศคขนานกบการแพทยแผนปจจบน ซงในบทนไดรวบรวมรายละเอยดแนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ ประกอบดวยหวขอ ดงน

2.1 ระบบการแพทย 2.1.1 ระบบการแพทยหลกในโลก 2.1.2 ระบบการแพทยพหลกษณ

2.2 การแพทยแผนไทย 2.2.1 ความหมายของค าทเกยวของ 2.2.2 ความเปนมาของการแพทยแผนไทย 2.2.3 สถานการณการแพทยแผนไทยในปจจบน 2.2.4 ความส าคญของวชาชพแพทยแผนไทย 2.2.5 แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาตกบการแพทยแผนไทย 2.2.6 การพฒนาการแพทยแผนไทยเขาสการดแลสขภาพ 2.2.7 การผสมผสานการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ 2.2.8 มาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข 2.2.9 ระดบการใหบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข 2.2.10 สถานการณการแพทยดงเดมในประเทศสมาชกอาเซยน

2.3 การจดบรการสาธารณสขในประเทศไทย 2.4 หนวยงานสาธารณสขทเกยวของกบระบบบรการสขภาพ 2.5 แผนการจดระบบบรการสขภาพ (Service Plane) การแพทยแผนไทยและการ แพทยผสมผสาน 2560 2.6 แผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา 2560 2.7 แนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลก 2007 2.8 งานวจยทเกยวของ 2.1 ระบบการแพทย ระบบการแพทย (Medical System) ตามแนวความคดของ ดนน [14] คอ แบบแผนของสถาบนทางสงคมและวฒนธรรมทมววฒนาการมาจากพฤตกรรมของมนษยตอสขภาพ ระบบความเชอทางการแพทยถกรวบรวมขนจากความคด ความเปนเหตผลและหลกเกณฑซงมนษยจดระบบขนจากความร

8

และประสบการณทเกยวของกบการรกษา และการควบคมโรค และตามกรอบค าอธบายจากทฤษฎการเกดโรคของฟอสเตอร องคประกอบทส าคญในระบบการแพทยหนงๆ นน สวนทเปนพนฐานทสด คอ สวนทเรยกวา ทฤษฎการเกดโรค (Disease Theory System) และระบบการดแลสขภาพ (Health Care System) ทฤษฎการเกดโรคเปนสวนของระบบความเชอทวาดวยธรรมชาตของสขภาพ สาเหตและผลของความเจบปวยและหนทางทเหมาะสมในการแกไข ขณะทระบบการดแลสขภาพเปนกระบวนการทสงคมจดการเพอดแลรกษาผปวย ระบบการแพทย หากพจารณาจากเงอนไขดานตางๆ สามารถแบงออกได ดงน

2.1.1 ระบบการแพทยหลกในโลก ซงสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท ดงน คอ การแพทยกระแสหลก (Conventional Medicine or Mainstream

Medicine) คอ การแพทยแผนปจจบนการแพทยแผนปจจบนหรอแผนตะวนตก (Modern or Western Medicine) ถอเปนการแพทยแบบวทยาศาสตรหรอการแพทยแบบสมยใหม ทมบทบาทหลกซงเปนการแพทยทใหการรกษาทางยา การผาตด รงสรกษา ยาเคมบ าบด และวชาแพทยสาขาตางๆ โดยวชาความรดานแพทยศาสตร และการพยาบาล เปนวชาความรทแพทย พยาบาล ตองผานการเรยน การสอน การฝกฝน จากโรงเรยนแพทย โรงเรยนพยาบาล เปนความรทางวทยาศาสตร ทพสจนได ตรวจสอบได มแหลงทมาจากการศกษาถกตองตามหลกวชาและหลกสถต มการศกษาวจย มการเผยแพรองคความร และมการรบรองจากองคกร/สถาบนตางๆทวโลกวา ใหประโยชนตอผปวยไดจรง

การแพทยนอกกระแสหลกหรอการแพทยกระแสรอง (Unconventional Medicine) คอ การแพทยแผนไทย การแพทยพนบาน และการแพทยทางเลอก ซงเปนการแพทยทพฒนาขนจากภมปญญาทองถนและเปนความรทสบทอดตอกนมา

2.1.2 ระบบการแพทยพหลกษณ (Pluralistic Medicine System) คอ ระบบการแพทยทด ารงอยและมบทบาทในการดแลรกษาความเจบปวยอยมากกวา 1 ระบบ โดยตางกมระบบวธคด ทฤษฎ และวฒนธรรมทางการแพทยทแตกตางกน ยดถอความเปนจรง (Reality) สอภาษา และระบบอางองทแตกตางกน อนประกอบดวยระบบการดแลสขภาพหลายระบบทสะทอนดวยการใชรปแบบหลากหลายทางการแพทย เชน เนนการผสมผสานระหวางการดแลสขภาพตนเองหรอการใชความรประสบการณของประชาชน การแสวงหาวธการดแลโดยการพงพาหมอชาวบานในชมชน และการเขารบบรการทางการแพทย โดยผประกอบวชาชพรวมทงสนบสนนใหมการบรณาการการแพทยดงเดมหรอการแพทยแผนโบราณ (Traditional Medicine) อนเปนการดแลสขภาพทถกสงผานกนมาจากรนสรนของในแตละประเทศใหเขามามสวนรวมในระบบสาธารณสขแหงชาตของนานาประเทศควบคไปดวยกน [1,2,3] ท าใหแตละประเทศมการบรณาการการแพทยนอกกระแสหลกเขาสระบบบรการสขภาพทแตกตางกนไป เชน ประเทศในเขตอตสาหกรรม การแพทยดงเดมไดรบความนยมสงขน ประชากรของประเทศแคนาดา (รอยละ 70) ฝรงเศส (รอยละ 49) ออสเตรเลย (รอยละ 48) อเมรกา (รอยละ 42) และเบลเยยม (รอยละ 31) ตามล าดบ มประสบการณการใชการแพทยดงเดมในการดแลรกษาสขภาพ และผทใหการรกษาดวยการแพทยดงเดมกมจ านวนมากขน โดยใชวการผสมผสานการแพทยตะวนออกและการแพทยแบบดงเดมกบการแพทยแบบวทยาศาสตร เรยกวา การแพทยแบบบรณาการ ( Integrative Medicine หรอ Integrative East-West Medicine) เพอท าใหผปวยไดรบการดแลดานกาย ดานสงคม จตใจ และจตวญญาณ โดยผนวกเอาเทคโนโลยไมซบซอนและคาใชจายนอย เพอดแลชวตผปวยแบบองครวมและสราง

9

ความสมพนธทมประสทธภาพระหวางแพทยและผปวย ส าหรบในเอเชย สวนใหญมการบรณาการระบบสขภาพดงเดมเขาสนโยบายสาธารณสขแหงชาต ประมาณ 30-40 ปทผานมาและมความกาวหนาเพมมากขนในชวง 10 ปทผานมา เชน การแพทยแบบอายรเวทในประเทศอนเดย การแพทยจน การแพทยยนานและการแพทยธเบต มการสะสมองคความรทฤษฎ มบนทกการใชยาสมนไพรและการบนทกทางคลนก มการเรยนรฝกฝนผใหการดแลรกษาสขภาพผานสถาบนการศกษา สวนเขตแอฟรกา ลาตนอเมรกา และเอมรกาใต มการดแลสขภาพแบบพนบาน มการสะสมและถายทอดความรความช านาญในการดแลรกษาโรคในเครอญาตและกลมชาตพนธ มหมอยาสมนไพรมากกวาผดแลรกษาโรคทฝกฝนอยางเปนทางการ โดยเฉพาะการดแลรกษาผปวยเอดส หรอในกลมประเทศอาเซยนโดยเวยดนามเปนประเทศทมการผสมผสานการแพทยดงเดมเขาในระบบสาธารณสข และระบบการศกษาการแพทยแผนดงเดมในมหาวทยาลยกาวหนากวาประเทศสมาชกอาเซยนประเทศอน เพราะอยภายใตสงครามมาอยางยาวนาน จ าเปนตองพงพาตนเองดานสขภาพดวยการแพทยดงเดม โดยการแพทยดงเดมของเวยดนามไดรบอทธพลจากการแพทยแผนจน เนองจากอยภายใตการปกครองของจนนานนบพนป จากการจดอนดบขององคการอนามยโลกทางดานระบบบรการและระบบการศกษาการแพทยดงเดมของเวยดนามจดอยในกลม A ระดบเดยวกบจนและเกาหล สวนพมาเองกตองพงพาตวเองเพราะเปนประเทศปดมานาน จงตองอาศยการแพทยดงเดมของตนเองในการรกษาพยาบาลคอนขางมาก ท าใหการผสมผสานการแพทยดงเดมเขาในระบบสาธารณสข และระบบการเรยนการสอนเพอผลตแพทยแผนดงเดมพฒนาไปอยางมาก ในทางตรงขาม กมพชาและบรไนเปนสองประเทศในอาเซยนทยงไมไดผสมผสานการแพทยดงเดมเข าในระบบสาธารณสข ดวยสาเหตทแตกตางกน คอ กรณของกมพชา ต ารบต าราการแพทยถกท าลายหมดระหวางสงคราม มแพทยเสยชวตเปนจ านวนมาก เหลอแตแพทยพนบาน ซงยงตองอบรมพฒนาความรเพมเตม สวนบรไนเปนประเทศร ารวยทเนนแตการแพทยแผนปจจบน แตการใหบรการการแพทยดงเดมในคลนกเอกชนโดยแพทยแผนดงเดมทสวนมากผานการอบรมมาจากตางประเทศสามารถท าไดโดยไมผดกฎหมาย อนโดนเซยมการแพทยดงเดมทเรยกวา “จาม” การผสมผสานเขาในระบบบรการสาธารณสขตองอาศยแพทยแผนปจจบนทผานการอบรมเรองการใชยาจาม และการวจยเพอเกบขอมลประสทธผลของยาจาม ยงไมมการเรยนการสอนการแพทยจามระดบปรญญาตร [4,15,16,17] จากประสบการณของนานาประเทศทวโลก พบวา รปแบบความสมพนธระหวางการแพทยดงเดมกบการแพทยแผนปจจบนมลกษณะเดน 4 ประการ [18] คอ

1. ระบบแบบเดยว (Monopolistic System) เปนประเทศทใหสทธในการปฏบตทางการแพทยแบบเดยว คอ การแพทยแผนปจจบน

2. ระบบแบบยอมรบบางสวน (Tolerant System) คอ มการรองรบกฎหมายเฉพาะแพทยแผนปจจบน แตการแพทยดงเดมไดรบอนญาตใหปฏบตการทางการแพทยไดตามกฎหมายก าหนดและมใชระบบการแพทยเปนทางการ เชน ประเทศเยอรมน องกฤษ เปนตน

3. ระบบแบบคขนาน (Parallel of Dual System) คอ มกฎหมายรบรองทงระบบการแพทยดงเดม และระบบการแพทยแผนปจจบน แตเปนการปฏบตการทางการแพทยทเปนทางการและแยกจากกน เชน ประเทศอนเดย ปากสถาน ศรลงกา พมา เกาหลใต เปนตน

4. ระบบแบบบรณาการ (Integrated System) เปนระบบการแพทยดงเดมและแผนปจจบนมการบรณาการทงในระดบของการศกษาทางการแพทยและการปฏบตทางการแพทย อนเปนการ

10

เอาระบบการแพทยดงเดมผสมผสานเขาไปในระบบสขภาพแหงชาต เชน ประเทศจน เนปาล เกาหล เวยดนาม เปนตน

การแพทยสนบสนน (Complementary Medicine) คอ การรกษาโดยวธการอนทไมใชการแพทยแผนปจจบน วธการรกษาเปนการรกษาทไมรนแรง ไมใชแบบรกราน(Invasive) เปนการรกษาทใชควบคกบการรกษาแผนปจจบนได ท งนเพอการผอนคลาย หรอลดผลขางเคยงจากการรกษาทางการแพทยแผนปจจบน เชน การท าสมาธ การนวด การออกก าลงกาย โยคะ การใชสมนไพรบางชนดในการบรรเทาผลขางเคยงจากการรกษาดวยรงสรกษา หรอยาเคมบ าบด แตอยางไรกตาม กอนใชการแพทยสนบสนน ควรปรกษาแพทยแผนปจจบนผใหการรกษาโรคมะเรงกอนเสมอ เพราะการแพทยสนบสนนบางวธการ อาจมผลขด/ตาน กบการรกษาโดยการแพทยแผนปจจบน หรอ เพมผลขางเคยง/อาการแทรกซอนได โดยเฉพาะถาเปนวธการใชยาแบบรบประทาน

การแพทยทางเลอก (Alternative Medicine) คอ การรกษาดวยวธตางๆ อาจมทงแบบไมรกราน และแบบรกราน และปฏเสธการรกษาการแพทยแผนปจจบน ซงเปนวธการรกษาทแพทยแผนปจจบนไมแนะน า เพราะยงไมมการศกษาทางการแพทยและการวจยทสามารถระบไดแนชดวา การแพทยทางเลอกรกษาโรคมะเรงได

การแพทยผสมผสาน (Integrative Medicine) คอ การรกษาโดยการรกษาทงทางรางกายและจตใจไปพรอมๆกน รวมรกษากบการแพทยแผนปจจบน เชน การรกษาโดยแพทยแผนปจจบน รวมกบการท าสมาธ หรอวธผอนคลาย อนๆ ตามทไดรบค าแนะน าจากแพทยแผนปจจบนซงใหการรกษาโรคมะเรง เปนตน

การแพทยองครวม (Holistic Medicine หรอ Wholistic Medicine) คอ การรกษาทงทางรางกาย จตใจ และจตวญญาณ ซงอาจใชรวมกบการรกษาแผนปจจบนได ถาไมขด/ตานการรกษาแผนปจจบน และผปวยไดปรกษาแพทยแผนปจจบนดานโรคมะเรงทใหการรกษาผปวย และไดรบการอนญาตใหใชรกษารวมกนได

ซงจะเหนไดวาระบบการแพทยทวโลกมหลายแบบ แตละประเทศมความคลายคลง หรอแตกตางกนออกไป

2.2 การแพทยแผนไทย

2.2.1 ความหมายของค าทเกยวของ

ความหมายของวชาชพแพทยแผนไทยแบงออกเปน วชาชพและการแพทยแผนไทย [7] มรายละเอยดดงน

1. วชาชพ วชาชพ ความหมายตามพจนานกรมราชบณฑตสถาน พ.ศ.2542 หมายถง

วชาทจะน าไปใชในการประกอบวชาชพ เชน วชาแพทย วชาชางไม วชาชางยนต

11

วชาชพ ความหมายตามพจนานกรมฉบบมตชน พ.ศ. 2547 หมายถง ความรทเกยวกบการประกอบอาชพ เชน วชาชางทงหลายหรอตามรากศพทมาจาก วชา + อาชพ คอ อาชพทตองอาศยความรทไดจากการฝกฝนเลาเรยน

วชาชพ มาจากค าภาษาองกฤษ Professional หมายถง อาชวปฏญญาณ คอ อาชพทตองมการปฏญาณ ซงไดแก อาชพนกบวช แพทย คร เปนตน ดงนนวชาชพตองเปนอาชพทตองอาศยความร การฝกฝนประสบการณ ตลอดจนคณธรรม จรยธรรม หรอจรรยาบรรณแหงวชาชพ

2. การแพทยแผนไทย ความหมายตามพระราชบญญตการประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2542 หมายถง การประกอบโรคศลปะตามความรหรอต าราแบบไทยทถายทอดและพฒนาสบตอกนมา หรอตามการศกษาจากสถานศกษาทคณะกรรมการรบรอง โดยทการประกอบโรคศลปะ หมายถง การประกอบวชาชพทกระท าหรอมงหมายจะกระท าตอมนษยเกยวกบการตรวจโรค การวนจฉยโรค การบ าบดโรค การปองกนโรค การสงเสรมและฟนฟสขภาพ การผดงครรภ แตไมรวมถงการประกอบวชาชพทางการแพทยและสาธารณสขอนตามกฎหมายวาดวยการนนๆ

กลาวโดยสรป การแพทยแผนไทยตองเปนการประกอบโรคศลปะทอาศยการถายทอดจากครรบมอบตวศษยหรอเปนการศกษาจากสถาบนการศกษาทคณะกรรมการรบรอง ประกอบดวย 2 นยยะนนเอง การแพทยแผนไทย ตามพระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542 หมายความวา กระบวนการทางการแพทยเกยวกบการตรวจ วนจฉย บ าบด รกษา หรอปองกนโรค หรอการสงเสรมและฟนฟสขภาพของมนษยหรอสตว การผดงครรภ การนวดไทย และใหหมายความรวมถงการเตรยมการผลตยาแผนไทย และการประดษฐอปกรณ และเครองมอทางการแพทยท งน โดยอาศยความรหรอต าราท ไดถายทอดและพฒนาสบตอกนมา[19] ประกอบดวยองคประกอบ 3 ขอ ไดแก

ความร การฝกฝนทกษะและประสบการณเฉพาะ คณธรรม จรยธรรม และจรรยาบรรณแหงวชาชพ

วชาชพแพทยแผนไทย หมายความวา การประกอบอาชพทตองอาศยความรจากต าราแบบไทยทถายทอดและพฒนาสบตอกนมา หรอจากสถาบนการศกษาทมการเรยนการสอนการแพทยแผนไทย มการฝกฝนทกษะและประสบการณเฉพาะในสวนทเกยวของการแพทยแผนไทยอนไดแก เวชกรรมไทย เภสชกรรมไทย การผดงครรภไทย หรอการนวดไทย และตองมคณธรรม จรยธรรม หรอจรรยาบรรณแหงวชาชพก ากบดวย การประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย หมายความวา การประกอบวชาชพทกระท าหรอมงหมายจะกระท าตอมนษย เกยวกบการแนะน า การตรวจโรค การวนจฉยโรค การบ าบดโรค การรกษาโรคการปองกนโรค การสงเสรมและการฟนฟสขภาพ โดยอาศยองคความรดานเวชกรรมไทย เภสชกรรมไทย การผดงครรภไทย การนวดไทย การแพทยพนบานไทย และองคความรดานอนตามทรฐมนตรประกาศก าหนดโดยค าแนะน าของคณะกรรมการ ทงน ดวยกรรมวธการแพทยแผนไทยซงถายทอดหรอพฒนาสบตอกนมาตามต าราการแพทยแผนไทยหรอจากสถานศกษาทสภาการแพทยแผนไทยรบรอง กรรมวธการแพทยแผนไทย หมายความวา กรรมวธทเกยวของกบการแพทยแผนไทยทสภาการแพทยแผนไทยก าหนดหรอรบรองแลวแตกรณ

12

เวชกรรมไทย หมายความวา การตรวจ การวนจฉย การบ าบด การรกษา การปองกนโรค การสงเสรมและการฟนฟสขภาพ รวมถงการผดงครรภไทย เภสชกรรมไทย และการนวดไทย ทงนดวยกรรมวธ การแพทยแผนไทย

เภสชกรรมไทย หมายความวา การกระท าในการเตรยมยา การผลตยา การประดษฐยา การเลอกสรรยา การควบคมและการประกนคณภาพยา การปรงยาและการจายยาตามใบสงยาของผประกอบวชาชพ การแพทยแผนไทยหรอผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทยประยกตและการจดจ าหนายยาตามกฎหมายวาดวยยา ทงน ดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย

การผดงครรภไทย หมายความวา การตรวจ การวนจฉย การบ าบด การรกษา การสงเสรมสขภาพหญงมครรภ การปองกนความผดปกตในระยะตงครรภและระยะคลอด การท าคลอด การดแลการสงเสรมและการฟนฟสขภาพมารดาและทารกในระยะหลงคลอด ทงน ดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย

การนวดไทย หมายความวา การตรวจ การวนจฉย การบ าบด การรกษา การปองกนโรคการสงเสรมและการฟนฟสขภาพโดยใชองคความรเกยวกบศลปะการนวดไทย ทงนดวยกรรมวธการแพทยแผนไทย 2.2.2 ความเปนมาของการแพทยแผนไทย การแพทยแผนไทย เปนความรทสบทอดตอ ๆ กนมาจากภมปญญาของบรรพบรษ จากในอดตทไมมเทคโนโลยททนสมยเขามาใหการชวยเหลอ ชาวบานทเจบปวยจงตองหนไปพงพาหมอทอยตามชมชนหมบานในละแวกใกลเคยง ซงความเปนมาของการแพทยแผนไทยกอนสมยสโขทย สมยอยธยา และสมยรตนโกสนทรตอนตนนน ไมไดมการชชดลงไปถงวชาชพการแพทยแผนไทย เรมมการปรากฏหลกฐานเปนครงแรกในสมยรชกาลท 6 จากพระราชบญญตการแพทย พระพทธศกราช 2466 มค าวา “วชชาชพ” ปรากฏในเนอความของกฎหมายดงกลาว ดงนนวชาชพการแพทยแผนไทย จงเกดในสมยรชกาลท6 ตรงกบ พระพทธศกราช 2466 นนเอง [19] การแพทยดงเดมของไทยผกพนกบไสยศาสตร ความเชอมนในสงศกดสทธ นบถอภตผปศาจ เทพ เทวดา โดยมความเชอวาโรคภยไขเจบเกดจากอ านาจลกลบ ตอมาจงเกดการเรยนรและการใชประโยชนของพชและสตวสมนไพรในการบ าบดและรกษาโรคภยไขเจบ ซงมแตกตางกนไปในแตละทองถน กอนสมยสโขทย อาณาจกรขอมหรอกมพชามความเจรญรงเรองสงสด พทธศตวรรษท 16-17 และไดขยายอ านาจเขามาปกครองและมอทธพลในดนแดนบางสวนของไทยในปจจบน ไดแก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก ทราบลมแมน าเจาพระยา หลกฐานทเกยวของกบการเจบไขไดปวย และการดแลรกษาปรากฏในสมยพระเจาชยวรมนท 7 (กษตรยแหงกมพชา) ไดสรางอโรคยศาลากระจายอยในราชอาณาจกร และคนพบหลกฐานในประเทศไทย 22 แหง บรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย ไดแก จงหวดชยภม สรนทร ศรษะเกษ บรรมย อบลราชธาน รอยเอด ขอนแกน มหาสารคาม และนครราชสมา [19] โดยอโรคยศาลาเปรยบเหมอนโรงพยาบาล ประกอบดวยแพทย พนกงานจายยา พยาบาล เจาหนาทและคนงาน มวธการรกษาเปนแบบอายรเวทของศาสนาฮนด ทมอทธพลกอนทพทธศาสนามหายานจะเขามาในกมพชา ซงอโรคยศาลาจะมการรกษาดวยสมนไพรและการรกษาดวยเวทมนตคาถา ซงบชาพระพทธไภษชครไวฑรยประภาเมอไดสมผสรปปฏมาของพระองคหรอการสวดบชาและบวงสรวงดวยยาและอาหารจะท าใหโรคภยไขเจบหายได การนบถอพระพทธไภษชครไวฑรยประภามความเชอวาเปนองคพทธแพทยผท าหนาทรกษาโรคภยไขเจบใหแกสรรพสตว มหลกฐานคนพบทปรางคกเขวา อ าเภอเมอง จงหวดสารคาม เปนพระพทธรปแกะดวย

13

หนทราย หลงจากพระเจาชยวรมนท 7 สวรรคต ความเจรญรงเรองและอ านาจทางการเมองของกมพชาเรมเสอมลง พรอมกบความเจรญของรฐสโขทยในลมน าเจาพระยา ซงการบ าบดและรกษาโรคภยไขเจบไดรบอทธพลจากศาสนาและวฒนธรรม ทงจากอนเดย เขมร และจน จากระบบแพทยพนฐานอนเปน การแพทยทไดรบความรจากประสบการณกบความเชอทางไสยศาสตร เกดการผสมผสานหลอหลอมเปนรากฐานของการแพทยแผนไทยมาจนถงปจจบน โดยสามารถแบงพฒนาการของการแพทยแผนไทยตงแตสมยสโขทย สมยอยธยา และสมยรตนโกสนทร ดงรายละเอยดตอไปน [19] 1. การแพทยแผนไทยในสมยสโขทย

การรกษาการเจบไขไดปวยในสมยสโขทย รกษาดวยสมนไพรและการรกษาโดยวธทางพทธศาสนาและไสยศาสตร เปนการรกษาผสมผสานกนแบบพนบานโดยหมอกลางบานและพระสงฆทมความร หลกฐานทคนพบ ไดแก หนบดยาสมยทวาราวด จงเปนหลกฐานทางประวตศาสตร แสดงใหเหนวาระบบทางการแพทยในสมยนนมการใชสมนไพรพนบาน น ามาตม หรอพอก หรอบดใหละเอยดเพอรบประทาน นอกจากนยงมความเชอวาความเจบปวยเกดจากการกระท าของภตผปศาจเปนอ านาจอทธพลเหนอธรรมชาต ดงขอความในหนงสอไตรภมพระรวงวา “ผแลวามผใดไปไหวนบค ารพบชาแกกงจกรแกวนนดวยขาวตอกดอกไม แลกงจกรนนเพยรยอมบ าบดเสยซงความไขความเจบ” และยงคนพบตกตาเสยกบาล เปนตกตาแบบแมอมลก พออมลก ซงแสดงใหเหนวาในสมยสโขทยคงมปญหาเร องโรคเดกและการคลอดบตร ท าใหมพธเสยกบาลทท าขนเมอเดกแรกเกดไมสบาย ซงมความเชอวาเปนการกระท าของภตผ จะเหนไดวาการแพทยแผนไทยในสมยสโขทยยงไมไดชชดถงวชาชพแพทยแผนไทย และยงไมมความเปนระบบแบบแผน โดยมการรกษาผสมผสานกบหลกพระพทธศาสนากบพธกรรมทาง ไสยศาสตร

2. การแพทยแผนไทยในสมยอยธยา การแพทยแผนไทยในสมยอยธยา เรมปรากฏหลกฐานในสมยสมเดจพระบรม ไตรโลกนาถวามไขทรพษระบาด และสามารถดแลรกษาโรครายจนหายหมดสน โดยไมมการทงเมองใหรางอยางในสมยพระเจาอทอง ทมการอพยพผคนเมอเกดโรคหา (กาฬโรค) ระบาด ในสมยพระบรมไตรโลกนารถ ไมมผคนลมตาย ไดมการสถาปนาการแพทยแผนไทยอยางชดเจน โดยปรากฏในกฎหมายตราสามดวง มท าเนยบศกดนาของสวนราชการทางการแพทย ประกอบดวย

2.1 กรมแพทยา แบงออกเปน 2 ฝาย เจากรมแพทยาฝายทหารและเจากรมแพทยาฝายพลเรอน มหนาทดแลรบผดชอบดานการแพทย ไดแก ดานการแพทยาทหาร และฝาย พลเรอน

2.2 กรมหมอ แบงออกเปนฝายขวาและฝายซาย มหนาทจดยา เตรยมยา ตมยา และแสวงหาเครองยา

2.3 กรมหมอกมาร มหนาทดแลรกษาการเจบไขไดปวยของเดก เฉพาะโรคเดก 2.4 กรมหมอนวด แบงออกเปนฝายขวาและฝายซาย เจากรมหมอนวดฝายซาย

คอ หมอนวดฝายหญง หมอนวดฝายขวา คอ หมอนวดฝายผชาย มหนาทรกษาขนพนฐานการเจบไขไดปวยดวยการนวด

2.5 กรมหมอยาตา แบงออกเปนฝายขวาและฝายซาย มหนาทรบผดชอบเกยวกบโรคตา

14

2.6 กรมโรคหมอวรรณโรค แบงออกเปน 2 ฝาย คอ ฝายขวาและฝายซาย มหนาทรบผดชอบเกยวกบการรกษาบาดแผลชนดตางๆ

2.7 โรงพระโอสถ เปนต าแหนงนายแพทยแผนไทยใหญทสด เพราะมศกดนาสงสด หนาทดแลเกบรกษาตวยาสมนไพร และจ าแนกแจกแจง หมวดหมของตวยา รวมทงผลตยาต าราหลวง และยงท าหนาทประสานกบกรมอน ๆ เกยวกบแพทยแผนไทย ประสานงานกบหมอหลวง หมอพระ และหมอพน บานทมอยทวประเทศ เพอคอยดแลบ าบดรกษาผปวยทวราชอาณาจกรไทย นอกจากนยงปรากฏแหลงขายยาสมนไพร ทเรยกวา “ถนนปายา” ประกอบดวยรานขายยา เครองเทศ เครองไทย กลาวไดวาในสมยอยธยามการวางระบบบรหารการแพทยตามความเชยวชาญเฉพาะตามทกลาวมาขางตน แตอยางไรกดไมปรากฏหลกฐานเกยวกบโรงเรยนหรอสถาบนของการแพทยโดยตรง การฝกฝนเลาเรยน ยงคงศกษากนในตระกล หรอฝกหดกบหมอทมความช านาญ ซงใชเวลาศกษาและฝกฝนนานนบหลายป ตงแตรจกตนไมใบยา สรรพคณเครองยาสมนไพร การศกษาคมภร ฝกหดดอาการไขกบอาจารย เพอแนะน าเทยบอาการโรคเมอมความช านาญจงเรมการรกษาคนไขดวยตนเอง ในสมยสมเดจพระนารายณ มการตดตอคาขายกบตางประเทศทงเอเชยและยโรป ทรงใหเสรภาพในการนบถอศาสนา มการคนพบเอกสารในสมยพระองค คอ ต าราแพทยแผนไทย ทเรยกวา ต าราพระโอสถพระนารายณ เปนการวนจฉยโรคตามทฤษฎการแพทยแผนไทย อนไดแก ธาตสมฏฐาน อตสมฏฐาน อายสมฏฐาน และกาลสมฏฐาน และต ารายงกลาวถงการรจกสรรพคณยา รสของยา นอกจากนต าราพระโอสถพระนารายณถอไดวาเปนการผสมผสานของการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนอน ไดแก การแพทยแผนจน การแพทยแผนอนเดย การแพทยแผนตะวนตก เหนไดจากหลกฐานหมอยาในต าราพระโอสถพระนารายณ ประกอบดวย หมอไทย หมอจน หมออนเดย และหมอฝรง จะเหนไดวาการแพทยแผนไทยในสมยอยธยาเปนการพฒนาอกขนหนงมการแบงท าเนยบศกดนา มกรมตางๆทเกยวกบแพทยแผนไทยเกดขน และยงคนพบต ารามทฤษฎการแพทยแผนไทยน ามาสความเปนระบบมากขน

3. การแพทยแผนไทยในสมยรตนโกสนทร ภายหลงการเสยกรงศรอยธยาครงท 2 พ.ศ. 2310 ต าราวชาการแขนงตางๆ รวมทงการแพทยแผนไทยถกท าลายและสญหายไปมาก เมอพระเจาตากตงราชธานแหงใหมทกรงธนบรกยงพวพนอยกบการศกสงครามทยงไมสงบเรยบรอย การฟนฟวทยาการตาง ๆ จงเปนไปไดยาก โดยสามารถแบงรายละเอยดตงแตรชกาลท 1 จนถงรชกาลท 9 ดงรายละเอยดตอไปน สมยรชกาลท 1 ถอเปนจดเรมตนของการสรางสรรคความเจรญรงเรอง เรมฟนฟวทยาการตาง ๆ ส าหรบการแพทยและยงคงการรกษาตามแบบโบราณทสบตอกนมาแตครงสมยอยธยา ไดทรงปฏสงขรณวดโพธาราม หรอวดพระเชตพน ฯ เปนจดเรมมววฒนาการของการแพทยแผนไทย ไดโปรดใหมการจารกต ารายาและฤๅษดดตนไวตามศาลาราย มการจดตงกรมหมอโรงพระโอสถซงคลายกบในสมยอยธยา ผทรบราชการ เรยกวา หมอหลวง สวนหมอทรกษาประชาชนทวไป เรยกวา หมอราษฎร รปแบบการถายทอดความรเนนความสมพนธสวนตวระหวางครกบศษย และทรงโปรดใหวดพระเชตพนฯ เปนแหลงเผยแพรความร เพอประโยชนตอสาธารณชน สมยรชกาลท 2 มการรวบรวมต ารายาจากพระราชาคณะ ขาราชการ ตลอดจนราษฎร ซงหมอหลวงไดตรวจสอบและจดต าราไวในโรงพระโอสถ เรยกวา ต าราพระโอสถครง นอกจากนยงทรงไดปฏสงขรณวดราชโอรสาราม (วดจอมทอง) อ าเภอบางขนเทยน และทรงใหจารกต ารายา ต าราหมอนวด และต ารายาวางปลงในแผนหนตดตามก าแพงแกวของพระวหารและโบสถ และมการรวบรวม

15

เปนจารกต ารายาวดราชโอรส นอกจากนยงม การตรากฎหมาย ชอวา กฎหมายพนกงานพระโอสถถวาย ใหอ านาจในการคนหาพระโอสถในแผนดนโดยทไมมผใดสามารถคดคานได และมหนาทในการปรงยา โดยจดเปนศลปะและศาสตรขนสง เจาพนกงานพระโอสถตองไดรบความไววางพระราชหฤทย มหนาทปรงยาดวยความสตยซอ และละเอยดถถวนมความรบผดชอบสง ซงมขอจ ากดวาตองอยในตระกลทสบทอดเปนมรดกตกทอดเทานน สมยรชกาลท 3 ไดทรงปฏสงขรณ วดพระเชตพนฯ อกครง โดยมพระราชประสงคทจะไดเลอกสรรต าราตาง ๆ ใหจารกต ารายาไวในแผนศลาวดพระเชตพนฯ เพอเปนแหล งขอมลตางๆ ส าหรบมหาชน โดยไมเลอกชนวรรณะ ประกอบดวย ภาพเขยน รปปน ต ารายา ต าราหมอนวดพรอมรป 30 ค วชาเภสชสมนไพร รปปนฤๅษดดตน 80 ทา แผนจารกสมฏฐานโรค วธรกษาโรคเดกและผใหญ และโปรดเกลา ฯ ใหมโรงเรยนแพทยแผนโบราณ วดพระเชตพน ฯ มการจดพมพต ารายาศลาจารกวดพระเชตพนฯ เพอรกษาตนฉบบเดมมใหสญหาย สามารถแบงเปนหมวดหม ไดแก วชาบรหารรางกาย (ฤๅษดดตน) วชาเวชศาสตร วชาเภสช และวชาแผนนวด แบงออกหมวดหมอยางสมบรณ ภาพรวมของการแพทยแผนไทยถอวามการพฒนากวาในสมยกรงศรอยธยา นอกจากน สมยรชกาลท 3 การแพทยแผนตะวนตกเรมเขามามบทบาทตอการแพทยและสาธารณสข โดยมชชนนารชาวอเมรกน “หมอบรดเลย” เปนผรเรมการปลกฝปองกนโรคไขทรพษ ซงไดผลด มการใชยาควนนแกไขจบสน โดยกรมวงศาธราชสนท เปนแพทยคนแรกทเอายาฝรงมาใชรกษาโรค สมยรชกาลท 4 มการวาดภาพฤๅษดดตนไวทศาลาโถงวดมชฌมาวาส (วดกลาง) อ าเภอเมอง จงหวดสงขลา 40 ทา และถอไดวาเปนยคแหงการเปดประเทศ เรมมการเปลยนแปลงมงพฒนาตามอยางตะวนตก ในสมยของพระองค พระบรมวงศานวงศและขนนางชนผ ใหญ เรมนยมการแพทยตะวนตก เชน สตกรรม แตส าหรบราษฎรทวไปยงนยมการแพทยแผนไทยในการรกษาความเจบไขไดปวย เพราะการแพทยแผนไทยถอวาเปนจารต ประเพณ วฒนธรรม และยงคงเปนสวนหนงของการด าเนนชวตของคนไทย

สมยรชกาลท 5 พระองคไดเหนความส าคญและเสอมถอยของการแพทยแผนไทย จงโปรดเกลาใหมการฟนฟการแพทยแผนไทย ช าระต าราแพทยแผนไทย ทกระจดกระจายตามทตางๆ น ามารวมกนและตรวจสอบใหตรงกบตนฉบบเดม รวมเรยกวา “เวชศาสตรฉบบหลวง” โปรดเกลาตงศรราชพยาบาล โดยมพระราชประสงคใหเปนทอยอาศยของประชาชนทปวยไขและใหไดรบการรกษาตามควรแกฐานะ ซงใหการรกษาพยาบาลตามแบบตะวนตกและแพทยแผนไทยรกษาควบคกนไป ตามแตความสมครใจของคนไขทจะเลอกรบบรการ ตอมาไดทรงตงโรงเรยนฝกหดแพทย เรยกวา “โรงเรยนแพทยากร” ตอมาไดยกขนเปนโรงเรยนราชแพทยาลย หลกสตรการศกษา 3 ป ประกอบดวยแพทยแผนตะวนตกและแพทยแผนไทย ไดแก วทยาศาสตรพนฐาน วทยาศาสตรการแพทย และวชาการเกยวกบแพทยแผนไทย ไดแก ธาตวนจฉย สมฏฐานวนจฉย ธาตอภญญาณ อสรนทญาณธาต ปฐมจนดา โรคยา และวชาหมอนวด และในรชกาลท 5 ยงมการจดตงโอสถศาลา เพอจ าหนายและผลตยาไทย 10 ขนาน ไดแก ยาหอมอนทจกร ยาหอมเนาวโกฐ ยาเทพจตตรารมย ยานารายณถอนจกร ยาก าลงราชสห ยาอทย ยาสขไสยาสน ยาปถวธาตพการ ยาจนทลลา และยาธาตบรรจ นอกจากต าราเวชศาสตรฉบบหลวงแลว ยงมต าราอนๆ ทปรากฏในสมยนน ไดแก ต าราแพทยศาสตรสงเคราะหฉบบหลวง ต ารายาพระองคเจาสายสนทวงศ แพทยศาสตรสงเคราะหของโรงเรยนราชแพทยาลย ต าราแพทยศาสตรสงเคราะหของเวชศาสตรสโมสร ต าราเวชศาสตรวณณาของทานเจาคณประเสรฐศาสตรธ ารง (หมอหน) และต าราแพทยศาสตรสงเขปหรอ

16

เวชศกษาของพระยาพศณประสาทเวช (หมอคง) เหนไดวาการแพทยแผนไทยมต าราการแพทยเกดขนหลายต าราในสมยน สมยรชกาลท 6 ปรากฏวานกเรยนแพทยและประชาชนเลอมใสในการแพทยตะวนตกมากขน การแพทยไทยจงถกลดทอนบทบาทและหมดโอกาสในการถายทอดความรในโรงเรยนแพทย ในทสด ตอมาใน พ.ศ. 2466 จงมการคมการประกอบโรคศลปะขน ดวยพระราชบญญตการแพทย พระพทธศกราช 2466 พระราชบญญตฉบบนมจดมงหมาย เพอสวสดภาพของประชาชน ใหความคมครองปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบประชาชน อนเนองมาจากการประกอบวชาชพโดยผทไมมความรและมไดฝกหด และพระราชบญญตการแพทยใหถอวาการประกอบโรคศลปะตามค านยามในมาตรา 3 ถอวาเปนการประกอบวชาชพทางการแพทย ซงค าวา “วชชาชพ” ใหค านยามถง องคประกอบของวชาชพนนควรประกอบดวย ความร ความบรสทธของประกาศณยบตร และใหหมายรวมถง คณธรรม จรรยามารยาทในวชาชพดวย มปรากฏใหเหนในเนอความของกฎหมายพระราชบญญตดงกลาว ใหค านยามองคประกอบวชาชพ ประกอบดวย ความร ความบรสทธของปรญญาบตร และใหหมายรวมถง คณธรรมจรรยามารยาทในวชาชพ และใหค านยามโรคศลปะ หมายความวา การบ าบดโรคทางยา และทางการผาตด รวมทงการผดงครรภ การชางฟน การสตวแพทย การปรงยา การพยาบาล การนวด หรอการรกษาคนบาดเจบโดยประการใดๆ โดยทจะประกอบโรคศลปะตองได รบการขนทะเบยนและไดรบใบอนญาตตามพระราชบญญตดงกลาว ดงนนตามพระราชบญญตการแพทย พระพทธศกราช 2466 การแพทยแผนไทยจงเปนสวนหนงของวชาชพทางการแพทย โดยยงไมมการแบงเปนการแพทยแผนปจจบนและการแพทยแผนโบราณ เหนไดวาในสมยนแพทยแผนตะวนตกเขามามบทบาทแทนแพทยแผนไทย

สมยรชกาลท 7 ประเทศไทยพฒนาเขาสแบบตะวนตกรวมถงระบบการแพทยและ สาธารณสขของไทย การแบงดงกลาวเปนการปดกนการพฒนาการแพทยแผนไทย แตยงคงมการผลตยาแผนไทย โดยกองโอสถศาลาจนถง พ.ศ. 2484 จงเลกผลต นบเปนการยตบทบาทการแพทยแผนไทย ซงใหบรการโดยรฐอยางสนเชง พระองคไดตรากฎหมายเสนาบด แบงการประกอบโรคศลปะออกเปนแผนปจจบนและแผนโบราณ โดยก าหนดประเภทแผนปจจบน คอ ผประกอบโรคศลปะโดยความรจากต าราอนเปนหลกวชาโดยสากลนยม ซงด าเนนและเจรญขน อาศยการศกษา ตรวจคน และทดลองของผรในทางวทยาศาสตรทวโลก ประเภทแผนโบราณ คอ ผประกอบโรคศลปะโดยอาศยการสงเกต ความช านาญอนไดสบตอกนมาเปนทตง หรออาศยต าราอนมมาแตโบราณ มไดด าเนนไปในทางวทยาศาสตร สรปไดวา การประกอบวชาชพทางการแพทย แบงออกเปนวชาชพแพทยแผนปจจบน และวชาชพแพทยแผนโบราณ ซงวชาชพการแพทยแผนโบราณบงชใหเหนวาเปนการแพทยของไทยอาศยความรจากต าราทมมาแตโบราณ หรอการเรยนสบตอกนมา ไมใชการคนควาทดลอง วจยตามหลกวทยาศาสตรและการเลาเรยนสบตอ กนมา หรอความรจากต ารานน หมายถง ความเปนมาหรอศกษาจากต าราทเปนของไทยเทานน

สมยรชกาลท 8 มพระบรมราชโองการใหตราพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พทธศกราช 2479 ขนใชบงคบแทนพระราชบญญตการแพทย พระพทธศกราช 2466 เพอบ ารงมาตรฐานการประกอบโรคศลปะและเพอสวสดภาพของประชาชน โดยพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พทธศกราช 2479 ไดบญญตความหมาย ของค าวา “โรคศลปะ” หมายความวา กจการใดๆ อนกระท าโดยตรงตอรางกายมนษยในการบ าบดโรค ซงรวมถงการตรวจโรค และปองกนโรคตางๆ ในสาขาตางๆ 7 สาขา ไดแก เวชกรรม ทนตกรรม เภสชกรรม การพยาบาล การผดงครรภ กายภาพบ าบด และเทคนคการแพทย โดยแบงแผนการประกอบโรคศลปะเปนแผนปจจบนและแผน

17

โบราณ ใหค านยาม “การประกอบโรคศลปะแผนปจจบน” หมายความวา การประกอบโรคศลปะโดยอาศยความรอนไดศกษาตามหลกวทยาศาสตร ม 4 สาขา ไดแก ทนตกรรม เภสชกรรม กายภาพบ าบด และเทคนคการแพทย และ“การประกอบโรคศลปะแผนโบราณ” หมายความวา การประกอบโรคศลปะโดยอาศยความรจากต ารา หรอการเรยนสบตอกนมา อนมใชการศกษาตามหลกวทยาศาสตร ม 3 สาขา ไดแก เวชกรรม เภสชกรรม และผดงครรภ นอกจากนในสมยพระองคมการตงกระทรวงสาธารณสข เพอรวบรวมกจการแพทยทกแขนงเขามารวมในกระทรวงใน พ.ศ. 2485

สมยรชกาลท 9 เมอครงเสดจวดพระเชตพนฯ ทรงพระราชปรารภวาวดพระเชตพนฯ นบเปนแหลงรวบรวมต าราแพทยแผนไทย อนไดแก เวชกรรม เภสชกรรม ผดงครรภ และการนวด ท าใหเกดมการจดตงโรงเรยนแพทยแผนโบราณ ไดกอตงขนทวดพระเชตพนฯ ในป พ.ศ. 2500 นบแตนนสมาคมตางๆ กไดแตกสาขาออกไป ปจจบนมโรงเรยนและสมาคมแพทยแผนโบราณทมการด าเนนงานอยดงน โรงเรยนแพทยแผนโบราณวดพระเชตพนฯ สมาคมเภสชและอายรเวชโบราณแหงประเทศไทย (วดสามพระยา) สมาคมแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย (วดมหาธาต) และสมาคมแพทยแผนโบราณแห งประเทศไทย (วดปรนายก) สมาคมเหลานมหนาทถายทอดและเผยแพรความรเกยวกบการแพทยแผนโบราณ และเปดบรการรกษาผปวยโดยใชยาสมนไพร และวธการนวด พ.ศ.2525 ศาสตราจารยนายแพทย อวย เกตสงห ไดกอตงอายรเวทวทยาลยจากมลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดม เพอผลตแพทยอายรเวท ซงเปนแพทยแผนโบราณทสามารถใชความรทางวทยาศาสตรได รบผจบการศกษาระดบมธยมศกษาปท 6 ใชเวลาเรยน 3 ป นบเปนกาวแรกของการศกษาการแพทยแผนไทยในระบบสถาบนการศกษามาตรฐาน จากนนในป พ.ศ. 2530 พระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พทธศกราช 2479 (ฉบบแกไข) ไดแบงการประกอบโรคศลปะแผนโบราณออกเปน การประกอบโรคศลปะแผนโบราณทวไป และการประกอบโรคศลปะแผนโบราณประยกต จะเหนวาการประกอบวชาชพการแพทย สามารถแบงไดเปน การแพทยแผนปจจบน การแพทยแผนโบราณทวไป และการแพทยแผนโบราณแบบประยกต พ.ศ. 2536 กระทรวงสาธารณสขไดจดตงสถาบนการแพทยแผนไทย เพอเปนศนยกลางพฒนา ประสานงาน การสนบสนน และความรวมมอดานการแพทยแผนไทย และในป พ.ศ. 2542 ไดมการยกเลกพระราชบญญตควบคมการประกอบโรคศลปะ พทธศกราช 2479 มพระราชบญญตโปรดเกลา ฯ ใหตราพระราชบญญตการประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2542 ท าใหการแพทยแผนโบราณเปลยนชอเปน สาขาการแพทยแผนไทย ประกอบดวยประเภทเวชกรรมไทย เภสชกรรมไทย การผดงครรภไทย และการนวดไทย (เพมภายหลงการประกาศกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2544) และยงประกอบดวยสาขาการแพทยแผนไทยประยกต และตอมาใน พ.ศ. 2545 มการปฏรประบบราชการโดยโอนหนวยงานสถาบนการแพทยแผนไทย ศนยความรวมมอการแพทยไทย -จน และศนยประสานงานการแพทยทางเลอก มาสงกดกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข ซงมนโยบาย สงเสรม อนรกษ คมครองภมปญญาการแพทยแผนไทย การศกษาวจยและพฒนาการแพทยแผนไทย ตลอดจนนโยบายการแพทยพนบานและการแพทยทางเลอกและปจจบนจะเหนวาวชาชพการแพทยแผนไทย เรมมการศกษาในระบบสถาบนการศกษา โดยเฉพาะระดบมหาวทยาลยในสวนกลาง ไดแก มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช มหาวทยาลยรามค าแหง มหาวทยาลยมหดล มหาวทยาลย ธรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา และมหาวทยาลยรงสต สวนในภมภาค ไดแก มหาวทยาลยสารคาม มหาวทยาลยราชภฎเชยงราย และมหาวทยาลยแมฟาหลวง เปนตน ดงนนกลาวไดวาวชาชพการแพทยแผนไทยมการพฒนาระบบการเรยนการสอนใหเปนมาตรฐานในวชาชพ และมกรมพฒนา

18

การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ปจจบนไดมการเปลยนชอเปนกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

2.2.3 สถานการณการแพทยแผนไทยในปจจบน สถานศกษาทเปดสอนดานการแพทยแผนไทย สถาบนอดมศกษาทผานการรบรองจากคณะกรรมการวชาชพ มตงแตระดบ

อนปรญญาจนถงระดบบณฑตศกษา ขอมล ณ 22 พฤษภาคม 2556 [20] ดงรายละเอยดตอไปน 1. ระดบอนปรญญา จ านวน 5 แหง คณะกรรมการวชาชพรบรองเพยงแหงเดยว

โรงเรยนอายรเวทวทยาลย (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) ปจจบนโอนไปสงกดมหาวทยาลยมหดล (3 ป) ผลตเปนหลกสตร 4 ป ทดแทนของเดม

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร วทยาเขตปทมธาน (ยกเลกผลต) 3 ป วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดชลบร (3 ป) วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดพษณโลก (3 ป) วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดอบลราชธาน (2 ป) (ยกเลกผลตและ

อยระหวางการปรบปรงหลกสตร) 2. ระดบปรญญาตร

2.1 สาขาการแพทยแผนไทยประยกต จ านวน 8 แหง คณะกรรมการวชาชพรบรองทง 8 แหง

มหาวทยาลยแมฟาหลวง มหาวทยาลยบรพา มหาวทยาลยนเรศวร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร วทยาเขตปทมธาน มหาวทยาลยมหาสารคาม มหาวทยาลยมหดล มหาวทยาลยธรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

2.2 สาขาการแพทยแผนไทย จ านวน 14 แหง คณะกรรมการวชาชพรบรอง 11 แหง มหาวทยาลยสงขลานครนทร (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยรงสต (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน วทยาเขตสกลนคร (คณะกรรมการ

วชาชพรบรอง) มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยราชภฏยะลา (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยราชภฏสรนทร (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยรามค าแหง (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยราชภฏหมบานจอมบง (คณะกรรมการวชาชพรบรอง)

19

มหาวทยาลยราชภฏเพชรบร (คณะกรรมการวชาชพรบรอง) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช มหาวทยาลยราชภฏสงขลา วทยาลยเทคโนโลยทางการแพทยและสาธารณสขกาญจนาภเษก สถาบนพระ

บรมราชชนก (โครงการสมทบมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน วทยาเขตสกลนคร) 2.3 ระดบบณฑตศกษา

มหาวทยาลยธรรมศาสตร (ปรญญาโท) จฬาลงกรณมหาวทยาลย (ปรญญาโท/เอก)

จ านวนผประกอบโรคศลปะการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนไทยประยกต/ แพทยแผนไทยทปฏบตงานในโรงพยาบาลของรฐ

1. จ านวนผประกอบโรคศลปะการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนไทยประยกตตามปงบประมาณ 2556 ทขนทะเบยนเดม และขนทะเบยนใหม ขอมล ณ 30 กนยายน 2556 มรายละเอยดดงตารางท 2.1

ตารางท 2.1 จ านวนผประกอบโรคศลปะการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนไทยประยกต ปงบประมาณ 2556

ผประกอบโรคศลปะ ปงบประมาณ 2556

ขนทะเบยนเดม(คน) ใหม(คน) รวมทงหมด(คน)

การแพทยแผนไทย 56,875

57,036 เวชกรรมไทย 19,645 32 19,677 เภสชกรรมไทย 26,872 2 26,874 ผดงครรภไทย 7,692 63 7,755 นวดไทย 2,666 64 2,730 การแพทยแผนไทยประยกต 1,565 80 1,645

ทมา: ส านกสถานพยาบาลและการประกอบโรคศลปะ กรมสนบสนนบรการสขภาพ, 2556

2. จ านวนแพทยแผนไทยทปฏบตงานในสถานบรการของรฐ ทงแพทยแผนไทยประยกตและแพทยแผนไทย ขอมล ณ มถนายน 2550 มรายละเอยดดงตารางท 2.2

20

ตารางท 2.2 จ านวนผปฏบตงานดานการแพทยแผนไทยในสถานบรการของรฐ

จ านวนผปฏบตงานดานการแพทยแผนไทยในสถานบรการของรฐ (ส ารวจเมอ มถนายน 2550)

ระดบบรการ

จ านวนไดรบใบประกอบโรคศลปะ จบจากสถาบนการผลต

(2-4 ป) แตยงไมไดใบประกอบวชาชพ

ผทจบการฝกอบรม

อนๆ รวม

แพทยแผนไทยประยกต

แพทยแผนไทย

สอ./PCU 0 61 7 2,158 2,226 รพช. 23 143 201 625 992 รพท./รพศ. 8 26 19 258 311 รวม 31 230 227 3,041 3,529

ทมา: ส านกสถานพยาบาลและการประกอบโรคศลปะ กรมสนบสนนบรการสขภาพ, 2556

2.2.4 ความส าคญของวชาชพแพทยแผนไทย องคประกอบของวชาชพแพทยแผนไทย ประกอบดวย ความร ทกษะแ ละประสบการณและคณธรรมจรยธรรม และจรรยาบรรณแหงวชาชพ จะเหนวาผทจะประกอบอาชพทางดานแพทยแผนไทยไดตองมความรและประสบการณเฉพาะ อาศยการฝกฝนหาประสบการณจนเกดความช านาญ ความแมนย าในศาสตรของตน [19] แพทยไทยทเกงมความสามารถ วนจฉยและรกษาโรคไดถกตองตามหลกวชา นอกจากนยงตองมคณธรรม จรยธรรมก ากบ เหมอนเปนอาภรณของแพทยท าใหนอกจากเปนแพทยทเกงมความช านาญ ยงเปนแพทยทดสมกบวชาชพแพทยทไดรบการยกยองและยอมรบของคนในสงคม ดงนนความส าคญของวชาชพแพทยแผนไทย ยอมมความส าคญในเรองของการแกไขปญหาสขภาพ ปญหาสาธารณสขของประเทศ และยงมสวนชวยในการอนรกษและฟนฟองคความรการแพทยแผนไทย ซงถอวาเปนองคความรของชาต เปนมรดกทางวฒนธรรมทสบทอดกนมารนสรน สามารถแบงระดบความส าคญของวชาชพแพทยแผนไทย ไดเปน 4 ระดบคอ ความส าคญในระดบประเทศ ระดบสงคม ระดบวชาการ และระดบชมชน มรายละเอยดดงน 1. ความส าคญในระดบประเทศ

วชาชพแพทยแผนไทยถอไดวาเปนภมปญญาแหงชาต เปนเอกลกษณหรอมรดกทางวฒนธรรมของประเทศทสบทอดกนมาแตโบราณ ควบคมากบสงคมไทย เปนองคความร ความสามารถ และทกษะของคนไทยอนเกดจากการสงสมประสบการณทผานการเรยนรพฒนา และถายทอดสบตอกนในวถชวตของคนไทยอยางสมดลกบสภาพแวดลอม และเหมาะสมกบยคสมย การแพทยแผนไทยมลกษณะเปนองครวม ประกอบดวย กาย จต สงคม วฒนธรรม ธรรมชาตและสงแวดลอม มความสมพนธเชอมโยง สามารถสะทอนออกมาใน 3 ลกษณะ คอ ความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตสงแวดลอม ความสมพนธระหวางคนในสงคมหรอชมชน และความสมพนธระหวางคนกบสงศกดสทธ ภมปญญาและปรชญาการด ารงชวต นอกจากนรากฐานการแพทยแผนไทยยงมเอกลกษณและคณคาทโดดเดน มการสบทอดและววฒนาการตงแตสมยดกด าบรรพ ผกพนกบวถชวต พธกรรม ความเชอ อนไดแกไสยศาสตร สงศกดสทธ และสงทอยเหนอธรรมชาต ผสมผสานกบระบบการแพทยพนบาน ซงเปนการแพทยประสบการณอนเปนภมปญญาทองถน กบการแพทยแผนไทยทมรากฐานการแพทยอายรเวทของอนเดย กบพระพทธศาสนา

21

จะเหนวาการแพทยแผนไทย เปนการแพทยทมการหลอหลอม ถายทอดทางวฒนธรรม ผานกระบวนการเรยนร ลองผดลองถก เลอกสรร และการพฒนาองคความร ดงนนการแพทยแผนไทยจงนบวาเปน ภมปญญาแหงชาต หรอภมปญญาทองถน อนเปนเอกลกษณของชาตไทย เมอองคการอนามยโลก (WHO) ก าหนดใหทกประเทศจะตองก าหนดนโยบายของชาตใหมการแพทยแผนโบราณหรอแพทยพนบานกบงานสาธารณสขมลฐานประกอบกบการพฒนาของการแพทยแผนปจจบนหรอการแพทยแผนตะวนตก เปนระบบความรทมรากฐานวทยาศาสตรแบบลดสวน ศกษาองคประกอบทเลก (ทฤษฎเชอโรค) แบงแยกจตใจออกจากรางกายเดดขาด แตการแพทยแผนไทยหรอการแพทยทางเลอกอน ๆ จะมองความเจบปวยเปนองครวม มความใสใจรายละเอยดของผปวยแตละรายทง กาย จตใจ และสงคม ตรงกบการสงเสรมสขภาพแนวใหม ทเรยกวา “การสรางเสรมสขภาพ” คอ กระบวนการทชวยใหผคนสามารถควบคม และเพมพนสขภาพใหกบตนเอง เสรมใหมสขภาวะทางกาย จต และสงคม ไปสการมรางกายแขงแรง จตใจทสมบรณอายยนยาวและคณภาพชวตทดตามกฎบตรออตตาวา ทเนน “กระบวนการ” และ “ควบคม” ดวยกฎบตรออตตาวา 5 ประการ คอ นโยบายสาธารณะ การสรางสงแวดลอม กจกรรมชมชน การสรางทกษะและการปรบทศทางบรการสขภาพ ดงนนการแพทยแผนไทยจงเปนแนวทางการสรางเสรมสขภาพ เพราะเปนการรกษาทไดผลแลวยงสามารถถายทอดใหผปวยสามารถน าไปปฏบตไดดวยตนเอง ถอไดวาการแพทยแผนไทยเกดผลดตอสขภาพ และการเพมพลงอ านาจใหแกผปฏบต จงตรงกบหลกการของการสรางเสรมสขภาพ

2. ความส าคญในระดบสงคม ความส าคญในระดบสงคม จะเนนกลไกการควบคมวชาชพแพทยแผนไทย เพอความ

ปลอดภยของผปวยในสงคม ประกอบดวย กฎหมาย องคกรทเกยวของทงหนวยงานรฐ และหนวยงานเอกชน มรายละเอยดดงน

2.1 กฎหมาย โดยกฎหมายทเกยวของกบวชาชพแพทยแผนไทยโดยตรง ไดแก พระราชบญญตการประกอบโรคศลปะ พ.ศ. 2542 ของกองการประกอบโรค

ศลปะ กระทรวงสาธารณสข พระราชบญญตสถานพยาบาล พ.ศ. 2541 ของกองการประกอบ โรคศลปะ

กระทรวงสาธารณสข พระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 ของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา

กระทรวงสาธารณสข พระราชบญญตคมครองและสงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2542

ของกลมงานคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทยและสมนไพร สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข

2.2 หนวยงานรฐ โดยหนวยงานรฐทเกยวของในการควบคมวชาชพการแพทยแผนไทย และคมครองผบรโภคไดแก

กองการประกอบโรคศลปะ กระทรวงสาธารณสข จะดแลการสอบขนทะเบยน ควบคมการประกอบโรคศลปะ การอนญาตเปดสถานพยาบาล และพจารณาหลกสตรการแพทยแผนไทย และการแพทยแผนไทยประยกต ของสถาบนการศกษาทางการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนไทยประยกต

22

ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข ดแลเกยวกบโรงงานยา ผลตยา น าเขายา และรานขายยาแผนโบราณ การขอขนทะเบยนต ารบยาแผนโบราณ

สถาบนการแพทยแผนไทย กระทรวงสาธารณสข เปนองคกรหลกในการพฒนาการแพทยแผนไทยและสมนไพร การสรางเสรมสขภาพของประชาชน การถายทอดความร สงเสรมและสนบสนนการใหบรการการแพทยแผนไทย รวมทงการคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทย

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข มหนาทหลกดงน คอ

ก. สงเสรมการพงตนเองของประชาชน ข. การอนรกษ คมครอง ภมปญญาดานการแพทยแผนไทย ค. ศกษาและวจยการแพทยแผนไทย ง. พฒนาบคลากรดานการแพทยแผนไทย จ. พฒนาและสงเสรมระบบบรการการแพทยแผนไทย ฉ. สนบสนนการผลตยาไทย สมนไพร และผลตภณฑสมนไพร ช. การพฒนา สงเสรมและสนบสนนการแพทย พนบาน และการแพทย

ทางเลอก ซ. การก าหนดมาตรฐานการแพทยแผนไทย และการคมครองผบรโภค

2.3 หนวยงานเอกชน การแพทยแผนโบราณหรอการแพทยแผนไทยมการรวมกลมในรปสมาคม ชมรมแพทยแผนไทย ไดแก สมาคมแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย (วดปรนายก) สมาคมเภสชและอายรเวชโบราณแหงประเทศไทย (วดสามพระยา) สมาคมแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย (วดมหาธาต) สมาคมแพทยเภสชกรรมโบราณแหงประเทศไทย (นครบางยขน) โรงเรยนและสมาคมแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทยวดโพธ มบทบาท คอ ถายทอดความรเกยวกบการแพทยแผนโบราณ รบมอบตวศษย เปดบรการสถานพยาบาล โดยใชยาสมนไพรและการนวด และเผยแพรความร เกยวกบการแพทยแผนโบราณใหกบประชาชน สวนหนวยงานเอกชนอน ๆ ไดแก

โครงการสมนไพรเพอการพงตนเอง มบทบาทรวบรวมและเผยแพรความรทางดานสมนไพร

โครงการฟนฟการนวดไทย บทบาทชวยเผยแพรความรเกยวกบการนวดไทยระดบชาวบาน ใหสามารถพงพาตนเองได

อายรเวทวทยาลย(ชวกโกมารภจจ) โดยมลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดม ปจจบนยายไปอยคณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหดล เปนสถาบนทสรางแพทยแผนไทยทมความรพนฐานทางวทยาศาสตร

3. ความส าคญในระดบวชาการ จะเหนวาการแพทยแผนไทยมการพฒนา มมาตรฐานในวชาชพสงเกตไดจากกฎหมายท

เกยวของกบวชาชพแพทยแผนไทยทมการยกเลก ปรบ ใหสอดคลองเหมาะสมกบวชาชพแพทยแผนไทย นอกจากนสถาบนทใชในการศกษาเลาเรยนและถายทอดความรแตเดม มการเรยนการสอนอยในวดและสมาคม ทกลาวแลวในหวขอท 2 ความส าคญในระดบสงคม ปจจบนวชาชพแพทยแผนไทยมหลกสตรการเรยนการสอนทเปนระบบ และยงศกษาในสถาบนการศกษาทคณะกรรมการวชาชพรบรองอกดวย

23

4. ความส าคญในระดบชมชน

จะเหนวาการแพทยแผนไทยในระดบชมชน หรอระดบทองถน ประชาชนจ านวนมากยงคงพงพาการรกษาจากหมอพนบาน และหมอแผนไทยในยามเจบปวย ถอวาเปนการดแลสขภาพแบบพงพาตนเองของชมชนในระดบทองถน และการแพทยแผนไทยยงสอดคลองกบวถชวต ประเพณ วฒนธรรม และความเชอของคนไทย ดงนนการทวชาชพแพทยแผนไทยยงคงปรากฏในชมชนทองถนทวประเทศ ถอไดวาเปนการอนรกษภมปญญาการแพทยแผนไทย หรอการสบสานภมปญญาทองถนใหคงอยคกบสงคมไทย 2.2.5 แผนพฒนาสาธารณสขแหงชาตกบการแพทยแผนไทย ผลจากการประกาศท Alma Ata ประเทศสหภาพโซเวยตขององคการอนามยโลกทเนนใหการด าเนนงานของสาธารณสขมลฐานสงเสรมและสนบสนนใหน าการแพทยแผนโบราณหรอการแพทยทองถนมาใชรวมในงานสาธารณสขมลฐานโดยการผสมผสานกบการแพทยแผนปจจบนมผลอยางยงตอนโยบายสาธารณสขของประเทศไทย จะเหนไดจากแผนพฒนาสาธารณสข ฉบบท 4 เปนตนไป [21] ซงในทนจะกลาวถงรายละเอยดของแผนเฉพาะทเกยวของกบการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข มรายละเอยดดงน

แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 4-6 ในแผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 4 (2521-2524) รฐบาลมนโยบายใหมการ

สนบสนนการแพทยแผนไทยและเภสชกรรมไทย ใหมหนวยงานทชดเจนในการรบผดชอบในการด าเนนการผสมผสานการแพทยแผนไทยกบการแพทยแผนปจจบน โดยมแนวทางใหมการใชสมนไพรไทยมากขน สวนแผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 5 (2525 - 2529) ใหความส าคญกบการใชสมนไพรเชนเดม แตมแนวทางในการจดการและสงเสรมดานการใชสมนไพรทเปนรปธรรมและชดเจนมากยงขน เชน โครงการทดลองปลกสมนไพร โครงการทดลองเพอศกษารปแบบการพฒนาสมนไพร และการวจยพฒนาสมนไพรเพอน ามาทดแทนยาแผนปจจบน แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 6 (2530-2534) มแนวทางการพฒนาแพทยแผนไทยโดยเนนองคความร ในการด าเนนงานแพทยแผนไทยรวมกบการใหบรการสาธารณสข รวมดวยการแพทยแผนไทยประยกต ในแผนนจะเหนไดวางานการแพทยแผนไทยมการจดการทชดเจนมากขน

แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 7-8 ในแผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 7 (2535-2539) รฐบาลไดแถลงนโยบายตอ

รฐสภาวา“ใหมการผสมผสานการแพทยแผนไทยและสมนไพรเขากบระบบบรการสาธารณสขของชมชนอยางเหมาะสม” โดยมแนวทางในการสงเสรมและสนบสนนการใชสมนไพรรวมกบการแพทยแผนไทยเขากบระบบบรการสาธารณสขของชมชนทชดเจน มการพฒนารปแบบการผสมผสานการแพทยแผนไทยเขาสระบบบรการสาธารณสข ในแผนนกระทรวงสาธารณสขไดจดตงสถาบนการแพทยแผนไทยขนเปนหนวยงานระดบกอง สงกดกรมการแพทย โดยมบทบาทเปนศนยประสานการพฒนางาน การสนบสนน และใหความรวมมอดานการแพทยแผนไทยของกระทรวงสาธารณสข แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 8 (2540-2544) เนนการพฒนาการแพทยแผนไทยทสอดคลองกบแนวคดในการพฒนาประเทศ มแนวทางและวธการในการสงเสรมและสนบสนนรวมกบภาคเอกชน เพอใหมสวนรวมและผลกดนในการพฒนาการแพทยแผนไทยไดมากยงขน อกทงยงสนบสนนการใชวชาชพของหมอพนบานและหมอแผนไทยดวยการสนบสนนการใหมบรการการแพทยแผนไทยทงในภาครฐและภาคเอกชนเพอเปนการสงเสรมและ

24

ผลกดนการใชสมนไพรไทย ยาปรงของไทย อกทงมการพฒนาหลกสตรการแพทย การพยาบาล ในสถานบรการสาธารณสขใหมความสอดคลองมากขน โดยมเปาหมายเพอพฒนาการแพทยแผนไทยสอดคลองกบแนวคดในการพฒนาประเทศ

แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 9 แผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 9 (2545-2549) กระทรวงสาธารณสขมแนวทางในการ

ด าเนนงานโดยการสนบสนนการวจยการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ทงดานสมนไพร การจดการ ตลอดจนถงการดแลและพฒนาสขภาพของผใชบรการ โดยมการด าเนนการบรหารงานดวยองคกรมหาชนในก ากบของกระทรวงสาธารณสข สงผลใหมความคลองตวในการบรหารงานมากยงขน อกทงมการจดตงสถาบนวจยและการแพทยแผนไทยทมการด าเนนงานในรปแบบองคกรมหาชน

จากแผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 4-9 แสดงใหเหนวา กระทรวงสาธารณสขมนโยบายและทศทางกาด าเนนงานการแพทยแผนไทยทมการพฒนาอยางตอเนอง ทงดานนโยบาย แนวทางการจดการ อกทงการสงเสรมและสนบสนนการวจยดานตางๆ สงผลใหแนวโนมของสถานการณการแพทยแผนไทยมการยอมรบและปรบใชกบการแพทยแผนปจจบนในวงกวางมากขนตามล าดบ 2.2.6 การพฒนาการแพทยแผนไทยเขาสการดแลสขภาพ กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ก าหนดวสยทศนวา จะพฒนากรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกเพอชาวไทยและชาวโลก เพราะเราตองคดถงประโยชนของชาวไทยและเผอแผเพอเพอนรวมโลกของเราดวย ซงมเปาหมายในการพฒนา คอ ในโรงพยาบาลทงของรฐและเอกชน รวมทงประชาชนและชมชนตองมการดแลสขภาพดวยการแพทยแผนไทย อยางเหมาะสม เพอใหเกดสขภาพทยงยน ซงกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกมกรอบแนวคดในการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก [22] ดงภาพประกอบท 2.1

25

ภาพประกอบท 2.1 กรอบแนวคดในการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ทมา: ธนดา ขนบญจนทร, 2546 [22]

ตามกรอบแนวคดการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก แสดงใหเหนถงแนวทางในการพฒนาแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก เปนการพฒนาองคความรดานตางๆ ทงดานการเรยนการสอน มาตรฐานการใหบรการ ตลอดจนถงกฎหมายทครอบคลมทงภาครฐและเอกชน ท าใหสามารถควบคม ดแลประชาชน และไดรบประโยชนจากการแพทยในทกระดบอยางเหมาะสมเทาเทยมกน อกทงคมครองสงเสรม ภมปญญาไทยใหพฒนายงขนไป เพอใหเกดประโยชนสงสดทงตอสขภาพประชาชนและเศรษฐกจของประเทศ 2.2.7 การผสมผสานการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ การใหบรการทางการแพทยในปจจบน นอกจากการแพทยแผนตะวนตก ยงมการผสมผสานการใหบรการการแพทยแผนไทยซงเปนทางเลอกหนงในการดแลสขภาพของประชาชน โดยจดใหมการใหบรการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ มแนวทางในการผสมผสานการใหบรการแพทยแผนไทยดวยกน 3 วธ [23] มรายละเอยดดงน วธท 1 การรวมกนของการแพทย 2 ระบบในหนวยงาน (Combination of Indigenous System with The Western System) วธน คอ แพทยหรอผบรหารสาธารณสขทมแนวความคดเปนแบบแพทยแผนปจจบนทน าเอาการแพทยแผนไทยเขามาด าเนนงานรวมไวในระบบสาธารณสข ซงระหวางแพทยแผนปจจบนกบแพทยแผนไทยจะมความเปนอสระในการปฏบตหนาท

สถานการณโลก

นโยบายและยทธศาสตร

การเงน-การคลง

กฎหมาย

การพฒนา

องคความร ต ารา

หลกสตรการเรยนการสอน

มาตรฐานบรการผลตภณฑ

บคลากรและผลตภณฑ

ความรและภมปญญา

สงเสรม ปองกน รกษา ฟนฟ

ภาคประชาชน

ภาครฐ

ภาคเอกชน

บรการและ

ผลตภณฑทไดมาตรฐาน

สขภาพของประชาชน

และ

เศรษฐกจของประเทศ

กฎหมาย

การควบคม ก ากบ

การสงเสรมและคมครองภมปญญาไทย

26

บ าบดดแลรกษาตอผรบบรการ ซงผรบบรการจะมสทธเลอกรบการรกษาวาจะรกษาดวยระบบการแพทยแบบใด วธการนหากไมมความพรอมในการด าเนนงาน ไมไดค านงถงธรรมชาตและแนวคดทแตกตางกนของการแพทยทงสองระบบ อาจท าใหไดผลลพธทแตกตางกน เชน ผรบบรการอาจไดรบการสนบสนนชวยเหลอในการแพทยบางระบบ แตอาจไดรบการเพกเฉยในการแพทยบางระบบเชนกน หรอการปฏเสธวธนท าใหเกดการด าเนนงานอกรปแบบหนงและการจดบรการแยกสวน สามารถพบไดในสถานบรการสาธารณสขของรฐ คอ สถานอนามย ขอด คอ ในการด าเนนงานระหวางการแพทยสองระบบจะมอสระในการท างานและใหบรการแกผรบบรการ สวนผรบบรการสามารถเลอกใชบรการไดตามความตองการ สวนการยอมรบวธนตองใชระยะเวลา ทงนขนอยกบแนวทางการบรหารงานของผบรหารและเจาหนาทในระบบสาธารณสขนนๆ วธท 2 ความรวมกนระหวางแพทยทงสองระบบ (Collaboration Between The Two System) วธน คอ ทงแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนไทยรวมมอกนในการปฏบตงาน แพทยแผนไทยมกลไกวธในการตรวจ วนจฉย รกษาโรค โดยเจาหนาทในระบบสาธารณสขใหการยอมรบในคณภาพของงานบรการแพทยแผนไทย ซงวธนบคลากรแพทยแผนไทยจะเปนสวนหนงของการแพทยแผนปจจบน โดยมกลไกทส าคญ คอ มหนวยงานซงปฏบตการบรณาการการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนปจจบน โดยมอายรเวทหรอแพทยแผนไทยประยกตเปนผเชอมประสานระหวางการแพทยทงสองระบบ ส าหรบการใหบรการผใหบรการทงแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนไทย สามารถตรวจ วนจฉย รกษาโรค และสามารถสงตอผปวยซงกนและกนได ผรบบรการสามารถเลอกใชบรการแพทยระบบใดกได หรอสามารถเลอกใชบรการทงแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนไทยรกษารวมกนได วธนท าใหเกดการจดบรการแบบคขนาน สามารถพบไดในสถานบรการสาธารณสขของรฐ คอ โรงพยาบาล วธท 3 การปฏรปจดมงหมายเพอความเทาเทยมกนระหวางแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนไทย (Reorganization Aimed a Achieving Equality Between The Two System) วธน คอ ผใหบรการในการรกษาดแลสขภาพผรบบรการโดยวธการของแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนไทย ตองมการศกษาถงแนวคด วธการ เทคนคตางๆ ซงกนและกน มรปแบบการผสมผสาน 2 สวน คอ 1) การผสมผสานดานความรและการวจย และ 2) การผสมผสานในการใหบรการของการแพทยทงสองระบบในสถานบรการสาธารณสข มรปแบบการรกษา คอ ผรบบรการสามารถเลอกใชบรการแพทยระบบใดกได หรอจะใชบรการทงแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนไทยกได ขอด คอ ท าใหทงแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนไทยตองตระหนกตอจดแขงจดออนในแตละระบบ และยงเปนการปฏรปองคกรหนวยงานทท าหนาทในการดแลสขภาพ แนวความคด การด าเนนงาน และการผลตเจาหนาทดานสาธารณสข

2.2.8 มาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกมความเหนวา ควรจดท ามาตรฐานทงระดบโรงพยาบาล สถานอนามย และในสถานบรการสาธารณสขของรฐทสงกดกระทรวงสาธารณสข เพอเปนการพฒนาการแพทยแผนไทยใหไดมาตรฐาน มคณภาพและสามารถคมครองผรบบรการใหมความปลอดภย สามารถใชบรการไดอยางถกตองเหมาะสม อกทงมประสทธผล โดยมมาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ [24] ประกอบดวย

1. สถานทและเครองมอ มพนทใชสอยเพยงพอ สะดวก สะอาด ปลอดภย เปนระเบยบ และเอออ านวยตอการใหบรการ โดยมวสด อปกรณ และสงอ านวยความสะดวกในการใหบรการ ดงตอไปน

27

ทพกส าหรบรอรบบรการ ตองมเกาอหรอทนงส าหรบนงรอทเพยงพอตอจ านวนผเขามารบบรการ

จดลงทะเบยนมสมดทะเบยนบนทกจ านวนขอมลบางสวนของผมารบบรการประจ าวนหรอมคอมพวเตอร

หองตรวจโรค ตองจดใหมเตยงตรวจโรค ทนอน ผาปทนอน หมอน ผาคลมตวผรบบรการ โตะตรวจโรคและเกาอนง อางลางมอพรอมกอกน าชนดใชศอกเปด -ปด เครองมอ เชน เทอรโมมเตอรวดไข เครองฟงตรวจ (Stethoscope) เครองวดความดนโลหต

หองนวด ขนาดเหมาะสมตามจ านวนเตยง ประตมความกวางไมนอยกวา 0.90 เมตร ดานบนของประตมชองมองเปนกระจกใส และตองไมมอปกรณลอคประต เตยงนวดมขนาดไมนอยกวา 1.20 x 2.00 เมตร สง 0.40 เมตร ทวางระหวางเตยงไมนอยกวา 1.00 เมตร ถาเปนพนยกสงใหมความสงขนาด 0.40 เมตร เบาะทนอนตองแขงหมดวยหนงเทยม หรอพลาสตกพรอมผาปทนอน หมอน ผาขวางเตยง ผาคลมตวผรบบรการ ถาในหองทมเตยงหลายเตยง ตองมมานกนระหวางเตยงใหเปนสดสวน

หองอบไอน าสมนไพร ก. หองอบสมนไพรเดยว โดยมขนาดไมนอยกวา 1.20 x 1.20 เมตร ความสงของ

เพดานไมนอยกวา 2.00 เมตร พน ผนง ฝาเพดานท าดวยวสดทแขงแรง ทนทาน ทนน า ท าความสะอาดงายไมตองทาส ประตท าดวยวสดทนน า มความกวางไมนอยกวา 0.70 เมตร เปดออกจากภายใน ไมมอปกรณปดลอกประต ดานบนของหองมชองมองกระจกใส มพดลมดดอากาศ หรอชองระบายอากาศ มแสงสวางทเพยงพอ หลอดไฟควรใชชนดกนความชน และมฝาครอบหลอด มเครองควบคมอณหภม (Thermostat) ควบคมอณหภมไดไมเกน 45 0C สวนทอระบายไอน า ควรออกแบบใหกระจายความรอนไดทวถง และตดตงอยในทปลอดภยไมอยในต าแหนงทผปวยสมผสได มกรงสญญาณเรยกส าหรบกรณเกดเหตฉกเฉน มสญญาณเตอนบอกเวลา ทนงพกหนาหองอบ พรอมน าดม หมอตมไอน า มตะแกรงแยกสมนไพรออกจากน า และมระบบ Safety Valve

ข. หองอบไอน าสมนไพรรวม มขนาดไมนอยกวา 1.50 x 1.20 เมตร ความสงของเพดานไมนอยกวา 2.00 เมตร ตองแยกหองชาย-หญง ลกษณะอนเชนเดยวกบขอ ก.

ค. ตอบสมนไพร ลกษณะเชนเดยวกบขอ ก. หองประคบ มขนาดทเหมาะสมตามจ านวนเตยง ประตมความกวางไมนอยกวา

0.90 เมตร ดานบนของประตมชองมองกระจกใสและไมมอปกรณลอกประต เตยงประคบมขนาดไมนอยกวา 1.20 x 2.00 เมตร สง 0.40 เมตร ทวางระหวางเตยงไมนอยกวา 1.00 เมตร กรณเปนพนยกสงควรมความสงขนาด 0.40 เมตร ทนอนตองแขงหมดวยหนงเทยมหรอพลาสตก พรอมดวยผาปทนอน ผาขวางเตยง หมอนพรอมปลอกหม ผาคลมตวผรบบรการ มอางลางมอ กอกน าแบบใชศอก เปด-ปด มพดลมระบายอากาศ ทวางหมอน ารอน ลกประคบ โดยค านงถงความปลอดภย สะดวกตอการหยบใช

หองเปลยนเสอผา หองอาบน าและหองสวมแยกประเภทชาย-หญง โดยมขนาดไมนอยกวา 1 x 1 เมตร และมจ านวนเพยงพอกบผใชบรการ มการระบายอากาศ ไมอบชน ไมมกลนเหมน มแสงสวางทเพยงพอ มตส าหรบเกบของใชสวนตวของผรบบรการพรอมกญแจ มเสอผาทเหมาะส าหรบผรบบรการ มรองเทาแตะไวส าหรบเปลยน

28

หองหรอบรเวณเกบยา/จายยา มขนาดพอเหมาะในการเกบยา และจายยา มการจดเกบยา เรยงยาไวเปนระเบยบ และแยกเปนสดสวน

หองหรอบรเวณปรงยา สถานทตองสะอาด เปนระเบยบเรยบรอย และแยกเปนสดสวน มเครองชงและตวง มตเกบยาและอปกรณอนๆ ทจ าเปนในการปรงยา มอางลางมอ

มการจดสงอ านวยความสะดวกส าหรบผพการตามความเหมาะสม 2. สงแวดลอม หนวยบรการแพทยแผนไทยควรแยกเปนสดสวน สภาพแวดลอม

โดยทวไปมลกษณะทเหมาะสม ดงน การระบายอากาศ ใหด าเนนตามกฎหมายควบคมอาคาร ในกรณทระบายอากาศ

โดยวธธรรมชาตจะตองมชองเปดสภายนอกอาคารไมนอยกวารอยละ 10 ของพนทนน ส าหรบการระบายอากาศโดยวธกล เชน การใชพดลมดดอากาศตองมประสทธภาพเพยงพอทจะระบายอากาศระหวางในหองและนอกอาคาร

มแสงสวางเพยงพอสามารถมองเหนไดชดเจน การจดการมลฝอย มภาชนะส าหรบบรรจมลฝอยในจดตางๆ อยางเพยงพอ ตงอย

ในทสะดวกตอการทงมลฝอย โดยภาชนะท าดวยวสดไมดดซมน า ท าความสะอาดไดงายและมฝาปดมดชดไมใหสงกลน

ภายในหนวยบรการตองสะอาดเปนระเบยบเรยบรอยแบงพนทใชสอยเหมาะสม 3. บคลากร บคลากรเจาหนาททปฏบตงานในหนวยบรการแพทยแผนไทย จะตองม

คณสมบตเหมาะสมกบหนาท ดงน หวหนางานแพทยแผนไทย มความร ประสบการณดานการแพทยแผนไทยและ

สมนไพรไมนอยกวา 1 ป และผานการอบรมหลกสตรการแพทยแผนไทยจากกระทรวงสาธารณสข กลมผประกอบวชาชพ มใบประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทยประเภท

เวชกรรมแผนไทยหรอสาขาการแพทยแผนไทยประยกตหรอผประกอบวชาชพเวชกรรมทผานการอบรมหลกสตรดานการแพทยแผนไทย

กลมเจาหนาทผปฏบตงาน มคณสมบตตามระเบยบกระทรวงสาธารณสขวาดวยบคคลซงไดรบมอบหมายใหประกอบโรคศลปะสาขาการแพทยแผนไทย หรอสาขาการแพทยแผนไทยประยกต ในการควบคมของเจาหนาทซงเปนผประกอบโรคศลปะ หรอผประกอบวชาชพเวชกรรม พ.ศ.2545

4. การปฏบตงาน มการก าหนดขอบเขตบทบาทหนาทของผปฏบตงานทชดเจนและมการก าหนดขนตอนการปฏบตงาน ตลอดจนถงวธการปฏบตงานมาตรฐาน (Standard Operating Procedure: SOP) ทชดเจน และครอบคลมทงการตรวจวนจฉย การรกษา และการใหค าแนะน าแกผรบบรการในการดแลสขภาพตามศาสตรการแพทยแผนไทย

5. การควบคมคณภาพ ตองมแบบรายงานและทบทวนเหตการณอนไมพงประสงคจากการมารบบรการ และรายงานภายใน 7 วน เพอก าหนดมาตรการและมการก าหนดตวชวดมาตรฐาน เชน การวดระดบความพงพอใจของผรบบรการ

29

6. การจดบรการ ระดบโรงพยาบาล มการจดบรการ ดงน ก. การสงเสรมสขภาพ จดใหมการใหความร สาธต สอนดานการแพทยแผนไทย เชน

การฝกจต ท าสมาธ สวดมนต อาหารสขภาพอยางนอยเดอนละ 1 ครง จดใหบรการนวดเพอสงเสรมสขภาพและการอบสมนไพรเพอสงเสรมสขภาพ

ข. ดานการปองกนโรค การจดสมดลของโครงสรางรางกาย เชน การออกก าลงกายดวยฤๅษดดตนการใหความรในเรองการรบประทานอาหารผกพนบานตานโรค การรบประทานอาหารเฉพาะโรค เชน เบาหวาน จดใหบรการการนวดเพอปองกนโรคแทรกซอน

ค. การรกษาโรค บนทกการตรวจวนจฉยโรคดวยทฤษฎการแพทยแผนไทยและการจายยาและรกษาอาการของโรคตามผลการตรวจวนจฉย ดวยการใชยาสมนไพร ตองมยาสนนไพรอยางนอย 10 รายการ ทตองผานเกณฑการขนทะเบยนจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา/หรอผลตโดยองคการเภสชกรรม/หรอรบรองจากกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสข/หรอผลตโดยโรงพยาบาลของรฐทสงกดกระทรวงสาธารณสข การนวด (ถาม) การประคบสมนไพร (ถาม) และการอบสมนไพร (ถาม)

ง. การฟนฟสภาพ การนวดผปวยอมพฤกษ/อมพาต มการฟนฟสขภาพ ดแลมารดาหลงคลอด เชน การแนะน าอาหารเพอสขภาพมารดาหลงคลอด การอบสมนไพร การประคบสมนไพร

ระดบสถานอนามย มการจดบรการ ดงน ก. การสงเสรมสขภาพ จดใหมการใหความร สาธต สอน ดานการแพทยแผนไทย

เชน การฝกจต ท าสมาธ สวดมนต อาหารสขภาพอยางนอยเดอนละ 1 ครง จดใหบรการการนวดเพอสงเสรมสขภาพ (ถาม) และการอบสมนไพรเพอสงเสรมสขภาพ (ถาม)

ข. ดานการปองกนโรค การจดสมดลของโครงสรางรางกาย เชน การออกก าลงกายดวยฤๅษดดตนการใหความรในการรบประทานอาหารผกพนบานตานโรค การรบประทานอาหารเฉพาะโรค และจดใหบรการการนวดเพอปองกนโรคแทรกซอน

ค. การรกษาโรค บนทกการตรวจวนจฉยโรค การจายยาและรกษาอาการของโรคตามผลการตรวจวนจฉยโรค ดวยการใชยาสมนไพร ตองมยาสมนไพรอยางนอย 5 รายการ ทตองผานเกณฑ การขนทะเบยนจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา/หรอ ผลตโดยองคการเภสชกรรม/หรอรบรองจากกรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข/หรอผลตโดยโรงพยาบาลของรฐทสงกดกระทรวงสาธารณสข การใหบรการนวด การประคบสมนไพร การอบสมนไพร (ถาม) และการรกษาโรคดงกลาวใหเปนไปตามคมอและขอก าหนดของกระทรวงสาธารณสข

ง. การฟนฟสภาพ จดใหมกจกรรมฟนฟสขภาพ ดแลมารดาหลงคลอด เชน การแนะน าอาหารเพอสขภาพมารดาหลงคลอด การอบสมนไพร การประคบสมนไพร 2.2.9 ระดบการใหบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข มรปแบบในการด าเนนงานแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข แบงออกเปน 4 ระดบ [22] ดงน ระดบท 1 มการใชยาสมนไพรในการรกษาดแลสขภาพผปวย ระดบท 2 มการใชยาสมนไพรในการรกษาดแลสขภาพผปวยและเปดใหบรการคลนกการแพทยแผนไทย คอ นวด อบ ประคบ

30

ระดบท 3 มการใชยาสมนไพรในการรกษาดแลสขภาพผปวย เปดใหบรการคลนกการแพทยแผนไทย และมการผลตยาสมนไพร ระดบท 4 มการใชยาสมนไพรในการรกษาดแลสขภาพผปวย เปดใหบรการคลนกการแพทยแผนไทย มการผลตยาสมนไพร และพฒนาใหเปนศนยการฝกอบรม 2.2.10 สถานการณการแพทยดงเดมในประเทศสมาชกอาเซยน

จากการรวบรวมขอมลจากเอกสารวชาการ รายงานสถานการณการแพทยดงเดมของแตละประเทศ (country report) และจากการประชมหารอและศกษาดงานในประเทศสมาชกอาเซยน ซงมคณะท างานของอาเซยนทเกยวของกบการสงเสรมระบบบรการการแพทยดงเดม การแพทยเสรม และการแพทยทางเลอก (Traditional/Complementary, and Alternative Medicine TM/CAM) และการพฒนาและรบรองยา เปนผก ากบดแล ส าหรบสถานการณการแพทยดงเดมในประเทศสมาชกอาเซยนมรายละเอยดดงน [18]

1. รฐบรไนดารสซาลาม (State of Brunei Darussalam) การใหบรการการแพทยดงเดม ม 7 ศาสตร คอ การแพทยแผนมาเลย, การแพทย

แผนจน, การแพทยแผนอนโดนเซย, การแพทยแผนไทย, การแพทยแผนอนเดย, การแพทยอายรเวช, โฮมโอพาธ และการแพทยยนาน

การเรยนการสอน ยงไมมการผสมผสานบรการการแพทยดงเดมเขาสระบบบรการสาธารณสขและยงไมมการบรรจยาแผนดงเดมเขาสบญชยาหลกแหงชาต ย งไมไดรบการสนบสนนจากรฐบาล บรการสวนใหญจงเปนเชงธรกจ และยงไมมสถานศกษาดานการแพทยดงเดมในประเทศ

2. ราชอาณาจกรกมพชา (Kingdom of Cambodia) การใหบรการการแพทยดงเดม มประวตการใชศาสตรการแพทยเขมร (Traditional

Khmer Medicine) ต าราการแพทยเขมรจ านวนมากถกท าลายระหวางสงครามเขมรแดง การเรยนการสอน ปจจบนยงไมมการเรยนการสอนในสถาบน แตมการอบรมระยะ

สนแกหมอพนบาน บคลากรทางการแพทย 3. สาธารณรฐอนโดนเซย (Republic of Indonesia) กฎหมายสขภาพของ

อนโดนเซยก าหนดใหการแพทยดงเดมเปน 1 ใน 17 ของบรการสาธารณสข มการสงเสรม ปองกนโรค ในศนยสาธารณสขมลฐาน การรกษาและฟนฟในระดบโรงพยาบาล

การใหบรการการแพทยดงเดม มนโยบายแหงชาตดานการแพทยดงเดม เรยก “KOTRANAS” การแพทยดงเดมของประเทศอนโดนเซยเรยกวา จาม (JAMU) ชาวอนโดนเซยรอยละ 60 ใชจาม ในการสงเสรม ปองกน รกษา แตระบบประกนสขภาพในประเทศอนโดนเซยครอบคลมเฉพาะการฝงเขมเทานน ยงไมครอบคลมดวยยาจาม กระทรวงสาธารณสขมการจดหลกสตร 50 ชม. เพออบรมแพทยอาสาสมครระยะสน เพอใหแพทยเปนผสงยา ยาสมนไพรของอนโดนเซยแบงเปน 3 กลม 1) จาม 2) Standardized of Indonesia herbal medicines 3) Phytopharmacy

การเรยนการสอน ระบบการเรยนการสอนมเพยงอนปรญญาเทานน สวนหลกสตรปรญญาโทเนนการวจยยาจากสมนไพรในคณะแพทยศาสตรหรอเภสชศาสตร

31

4. สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว (Lao People’s Democratic Republic)

การใหบรการการแพทยดงเดม มการใชศาสตรการแพทยแผนลาว หรอยาพนเมองลาวและยาสมนไพรในประเทศ โดยไดรบการสนบสนนจากรฐบาล ซงอยในระบบการดแลสขภาพแหงชาต แต ณ ขณะนยงไมมโรงพยาบาลการแพทยดงเดมโดยเฉพาะ แตมแผนกการแพทยดงเดมเปนแผนกหนงในโรงพยาบาล

การเรยนการสอน ปจจบนยงไมมสถานศกษาเปดสอนการแพทยดงเดม แตมการบรรจวชาแพทยดงเดมเปนวชาหนงในหลกสตรคณะเภสชศาสตร

5. มาเลเซย (Malaysia) มาเลเซยก าหนดการแพทยดงเดมและการแพทยเสรมเปนนโยบายแหงชาตและเปนสวนหนงของระบบสขภาพในประเทศ โดยมรฐสนบสนน การแพทยแผนดงเดมและการแพทยเสรม

การใหบรการการแพทยดงเดม แบงเปน 4 กลมใหญ 1.การแพทยดงเดม ไดแก การแพทยแผนมาเลย (การใชยาสมนไพร, การนวดมาเลย, การครอบแกวแบบมาเลย (Bekam), การนวดพนบาน) การแพทยจน (การฝงเขมและรมยา, การครอบแกว, การนวดทยนาและชกง) และการแพทยดงเดมอนเดย (อายรเวท, สทธา, ยนาน, และโยคะ) 2.โฮมโอพาธ 3.การแพทยอสลาม หรอ รคยาห (Ruqyah) 4.การแพทยเสรมชนดอนๆ ปจจบนมการเปดใหบรการในโรงพยาบาล 10 แหง ใหบรการ 1) การนวดมาเลย รกษา Post-Stroke และอาการปวดเรอรง 2) การฝงเขม รกษา Post-Stroke และอาการปวดเรอรง 3) การใหยาสมนไพรจนรวมในการรกษาผปวยมะเรง 4) การดแลสตรหลงคลอดดวยการแพทยมาเลย 5) การนวดดวยการหยดน ามน (Shirodhara) แตการรบบรการตองไดรบการตรวจจากแพทยแผนปจจบนกอน

การเรยนการสอน เปดการเรยนการสอนหลายศาสตร ทงระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสง 6 หลกสตร (ผานการรบรอง 4 หลกสตร) และระดบปรญญาตร 7 หลกสตร (ผานการรบรอง 3 หลกสตร) แตปจจบนยงไมมพระราชบญญตเพอควบคมดแล จงมการรางเสนอเขาสสภาและอยในขนตอนสดทาย

6. สาธารณรฐแหงสภาพเมยนมาร (The Republic of the Union of Myanmar) การใหบรการการแพทยดงเดม การใหบรการในระบบสาธารณสข ม 3 แบบ คอ

1) การแพทยดงเดมพมา 2) การแพทยแผนจน 3) การแพทยอายรเวท พมามสถานบรการการแพทยดงเดมในระดบตางๆ ดงน 1) โรงพยาบาลการแพทย

ดงเดม 100 เตยง 3 แหง 2) โรงพยาบาลการแพทยดงเดม 50 เตยง 2 แหง 3) โรงพยาบาลการแพทยดงเดม 16 แหง 11 แหง 4) โรงพยาบาลระดบเขต 43 แหง 5) คลนกการแพทยดงเดมในชมชน 194 แหง มยาแผนดงเดมในบญชยาหลกแหงชาต 52 รายการ

การรกษาพยาบาลดวยการแพทยดงเดมในสถานพยาบาลของรฐไมเสยคาใชจาย โรงพยาบาลขนาด 100 เตยงทมณฑะเลย มการใหบรการรกษาพยาบาลดวยการแพทยดงเดมของพมา ประกอบดวย วอรดนวดและกายภาพบ าบด, อายรกรรม, แผลฝ, สต -นารเวช, การฝงเขมและรมยาและการรกษาแบบปญจกรรมมะ (Panchakarma Therapy) ของอายรเวท

บคลากรทางดานการแพทยดงเดมยงมงานใหบรการดแลสขภาพอน ไดแก งานสาธารณสขมลฐานซงการแพทยดงเดมสามารถเขาไปมสวนรวมในเกอบทกกจกรรม, การดแลสขภาพ

32

นกเรยนในโรงเรยน, การออกหนวยในชมชน, การใหบรการในพธการส าคญ เชน การประชมสภาในเนปดอว, งานประจ าปของวดส าคญๆ

การเรยนการสอน ปจจบน มหาวทยาลยการแพทยดงเดม (University of Traditional Medicine) ในกรงมณฑะเลย เปนสถาบนการเรยนการสอนการแพทยดงเดมเพยงแหงเดยวของพมา อยภายใตกรมการแพทยดงเดม กอตงเมอป 2544 สามารถผลตการแพทยดงเดมไดปละ 100-150 คน

หลกสตรปรญญาตรดานการแพทยดงเดม (Bachelor of Myanmar Traditional Medicine - BMTM) เปนหลกสตร 5 ป รบนกเรยนมธยมศกษาตอนปลายทจบสายวทยาศาสตรตามคะแนนผลการเรยนในโรงเรยน โดยไมมการสอบคดเลอกเขามหาวทยาลย ผทจบการศกษาจะตองสอบเพอรบใบอนญาตประกอบวชาชพ โดยสามารถใหการรกษาดวยการแพทยดงเดมของพมา การฝงเขมและการรมยาตามศาสตรการแพทยแผนจนและการรกษาแบบปญจกามาตามศาสตรอายรเวทได

7. สาธารณรฐฟลปปนส (Republic of the Philippines) การใหบรการการแพทยดงเดม การรกษาทางการแพทยเสรมและการแพทยทางเลอก

(TM/CAM) ในประเทศฟลปปนสไดรบความนยมในทกรปแบบ ไดแก การใชยาสมนไพร/อาหารสมนไพรในการดแลสขภาพเบองตน, การนวด, โฮมโอพาธและธรรมชาตบ าบด, Spiritual/Diving Healing, และพลงบ าบด (Energy Healing) มโรงพยาบาลของรฐ 4 แหง เอกชน 3 แหง และมคลนกเอกชนจ านวน 5 แหง ทใหบรการฝงเขม

ฟลปปนสไดรบรองมาตรฐานการรกษาโดยการฝงเขม, การนวดทยนา, ไคโรแพรกตก, และการนวดรกษา (Therapeutic Massage) และในสวนของศาสตรโฮมโอพาธ และธรรมชาตบ าบดอยในชวงของการรบรองมาตรฐาน นอกจากนมการใชการแพทยดงเดมของฟลปปนสทเรยกวา “ฮลอต” (Hilot) และยาสมนไพรทส าคญอก 10 ชนด

การเรยนการสอน ยงไมมโรงเรยนหรอมหาวทยาลยทมการเรยนการสอนโดยเฉพาะ มเพยงหนวยงานของรฐทมชอวา The Philippine Institute of Traditional and Alternative Health Care (PITAHC) ภายใตการควบคมของกรมการแพทย จดการอบรมเชงปฏบตการเพอจดท าหลกสตรแหงชาต เขาในหลกสตรทางดานการแพทย นอกจากนรฐบาลยงใหทนสนบสนนแกบคคลไปศกษาตอดานการแพทยแผนจน ณ สาธารณรฐประชาชนจน โดนเนนการฝงเขม และเชญอาจารยชาวจนมาสอนและใหความรดานศาสตรแผนจนแกนกศกษาฟลปปนส

PITAHC ยงมการจดอบรมแกบคคลทวไป เชนการนวดทยนา และการเตรยมยาสมนไพร

8. สาธารณรฐสงคโปร (Republic of Singapore) การใหบรการการแพทยดงเดม สงคโปรไดรบศาสตรการแพทยดงเดมจากคนสาม

เชอชาตทอาศยอยในประเทศ ไดแก การแพทยแผนจน, การแพทยแผนมาเลย และการแพทยแผนอนเดย (เชนอายรเวท) ซงการแพทยแผนจนเปนศาสตรทนยมใชมากทสด ในขณะทการแพทยแผนมาเลยจะพบในชมชนชาวมาเลยทรกษาโรคกบแพทยสมนไพร (Dukun) และนกผดงครรภ (Bidan) สวนการแพทยแผนอนเดยพบในชมชนชาวอนเดย ตงแตพ.ศ. 2550 เปนตนมา แพทยและทนตแพทยทไดรบใบอนญาตใหประกอบวชาชพการแพทยแผนจนสามารถบรการฝงเขมเปนหนงในบรการทางการแพทยได นอกจากนโรงพยาบาลและคลนกยงไดรบอนญาตใหจางแพทยแผนจนเพอใหบรการฝงเขมแกผปวยได

33

การเรยนการสอน เปนการเรยนการสอนแพทยแผนจน สวนมากจะรวมมอกบมหาวทยาลยในจนทงในระดบปรญญาตรและโท ในขณะทผประสงคจะประกอบอาชพแพทยแผนจนในสงคโปรตองผานการสบขนทะเบยนการแพทยแผนจนของสงคโปร สวนการขนทะเบยนเปนแพทยฝงเขมนน จ ากดใหเฉพาะแพทยและทนตแพทยทผานการอบรมดานการฝงเขมเทานน

9. สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม (Socialist Republic of Vietnam) การใหบรการการแพทยดงเดม การแพทยแผนเวยดนามมประวตยาวนานกวา 4,000

ป ประกอบดวยทฤษฎทอางองตามหลกปรชญาของชาวเอเชยโบราณ มต ารบยาแผนดงเดมจ านวนมากซงรบมาจากคนทง 54 เผาพนธทอาศยอยในประเทศ

ปจจบนเวยดนามไดรบการจดอนดบจากองคการอนามยโลกวาเปนประเทศทมการผสมผสานการแพทยดงเดมกบการแพทยแผนปจจบนในเกรดเอ เชนเดยวกบจนและเกาหล โดยม National Hospital of Traditional Medicine เปนศนยความรวมมอขององคกรอนามยโลกดานการแพทยดงเดม

การแพทยแผนเวยดนามไดบรรจไวในระบบบรการสขภาพแหงชาต โดยสามารถแบงบรการการรกษาโดยใชการแพทยแผนดงเดมของเวยดนามเปน 3 ประเภทใหญๆ คอ 1.การแพทยองกรรมวธ (Procedure-Based Therapy) เชน การฝงเขม, ไคโรแพรกตก, ชกง และการจดปรบกระดกและเสนเอน (Osteopathy) 2.การรกษาทใชการท างานของรางกาย (Body-Work Therapy) เชน การนวด และการกดจดสะทอน 3.การรกษาโดยใชยาสมนไพร ทงยาสมนไพรจนและเวยดนาม มยาแผนดงเดมอยในบญชยาหลกแหงชาต 94 ต ารบ ใชวตถดบสมนไพรมากกวา 300 ชนด

ปจจบน โรงพยาบาลการแพทยดงเดมของเวยดนามน าเทคโนโลยการแพทยแผนปจจบนมาใชในการตรวจวนจฉยโรค และรกษาดวยการแพทยดงเดมหรอการแพทยผสมผสาน การรกษาโรคดวยการแพทยดงเดมในเวยดนามสามารถพบไดในโรงพยาบาลการแพทยดงเดมและในแผนกการแพทยดงเดมในโรงพยาบาลทวไป แบงสถานพยาบาลของภาครฐไดเปน 4 ระดบ คอ 1) สวนกลาง มโรงพยาบาลการแพทยดงเดมจ านวน 5 แหง 2) สวนภมภาค 53 จงหวด ใน 63 จงหวด มรพ.การแพทยดงเดม และทกโรงพยาบาลจงหวดมหนวยแพทยดงเดม และโรงพยาบาลทวไปมแผนกการแพทยดงเดมมากกวา 90% 3) ระดบอ าเภอ มแผนกการแพทยดงเดมกวา 93.8% ภายใตการควบคมของโรงพยาบาลอ าเภอ 4) ระดบคอมมน มสถานอนามยระดบต าบลและคอมมน 79% ทใหบรการ นอกจากนนยงมโรงพยาบาลการแพทยดงเดมของเอกชนอก 9 แหง และคลนกอกประมาณ 10,000 แหง

การเรยนการสอน มหนวยงานจดการเรยนการสอนทงระดบปรญญาและหลงปรญญาทงสน 8 แหง มทงมหาวทยาลยเฉพาะ และคณะหรอภาควชาในมหาวทยาลยแพทยศาสตรทผลตทงแพทยแผนปจจบนและแพทยแผนเวยดนาม

หลกสตรการเรยนการสอนการแพทยดงเดมของเวยดนามสรปไดดงน 1) ระดบหลงปรญญา (Postgraduate Training) ไดแกหลกสตรปรญญาโทและเอก

ทางการแพทยดงเดม และมหลกสตรเรยนเพงทางการแพทยดงเดมส าหรบแพทยแผนปจจบน 1 ป 2) ระดบมหาวทยาลยและวทยาลย ประกอบดวยหลกสตรการแพทยแผนดงเดม 6 ป

หลกสตรนเรยนการแพทยแผนปจจบน 4 ป และเรยนการแพทยแผนดงเดม 2 ปหลง, หลกสตรการแพทยแผนดงเดม 4 ป เปนหลกสตรส าหรบหมอทท างานในชนบทพนทหางไกล, หลกสตรการแพทยแผนดงเดม

34

แลกเปลยนกบตางประเทศ เชนหลกสตรทเรยนกบประเทศจน, หลกสตรการพยาบาลทเรยนทงศาสตรการแพทยแผนปจจบนและการแพทยดงเดม 3 ป

3) ระดบมธยมศกษาตอนปลาย หลกสตร 2 ป เปนผชวยแพทย, พยาบาลทางการแพทยดงเดม และเภสชกรทางการแพทยดงเดม ในสวนของวทยาลยและโรงเรยนแพทย มแผนกการแพทยดงเดมส าหรบฝกอบรมพยาบาล เจาหนาทและผชวยเหลอแพทย โดยใชเวลาเรยน 3 ป นอกจากนมการใหความรดานการแพทยดงเดมแกบคลากรสาธารณสขในรปแบบการฝกอบรมตางๆ

4) การศกษานอกระบบ ภาคเอกชนโดยสมาคมตางๆ มบทบาทในการสอนหมอพนบาน และหมอแผนดงเดม ในระดบประกาศนยบตรโดยไดร บรองจากกระทรวงศกษาธการและกระทรวงสาธารณสข 2.3 การจดบรการสาธารณสขในประเทศไทย การจดบรการสาธารณสข (Health Care Service) ในประเทศไทย สามารถจดแบงระดบการใหบรการ 5 ระดบ คอ ระดบครอบครว ระดบสาธารณสขมลฐาน ระดบตนระดบกลางและระดบสง การรกษาพยาบาล เปนลกษณะของการจดบรการสาธารณสขแบบผสมผสานทงการสงเสรมสขภาพ การปองกนและควบคมโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสภาพ มากนอยแตกตางกนไปในแตละระดบของการจดบรการ มรายละเอยดดงน [25]

1. การดแลสขภาพดวยตนเอง ในระดบครอบครว (Self Care Level) คอ การพฒนาใหประชาชนสามารถพงตนเองได ดแลตนเองได ประชาชนมความตระหนกถงสขภาพของตนเอง เลอกวธการดแลสขภาพดวยตนเอง เชน การลดการสบบหร การออกก าลงกาย การรบประทานผกปลอดสารพษ เปนตน

2. การจดบรการสาธารณสขมลฐาน (Primary Health Care Level) คอ การด าเนนงานในการดแลสขภาพโดยมประชาชนชาวบานจดกนเอง ผใหบรการการจดบรการระดบน คอ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) หรออนๆทไมใชเจาหนาทของรฐ มการจดบรการในระดบชมชน ทผสมผสานทงการรกษา การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการฟ นฟสภาพ และมขนบธรรมเนยมวฒนธรรมในชมชนมาเกยวของในการจดบรการสขภาพตามความตองการของชมชนเอง โดยเนนการสงเสรมสขภาพและการปองกนโรคมากทสด ประมาณรอยละ 90 การรกษาและการฟนฟสภาพ รอยละ 10 [26]

3. การจดบรการสาธารณสขระดบตน (Primary Care Level) คอ การด าเนนงานในการดแลสขภาพโดยผใหบรการการจดบรการระดบน คอ เจาหนาทสาธารณสขประเภทตาง ๆ และแพทยทวไป มการจดบรการในระดบสถานอนามยและโรงพยาบาลชมชน และยงไมมการดแลสขภาพทใหบรการแบบองครวมในระดบครวเรอน โดยเนนการสงเสรมสขภาพเปนสวนใหญ รอยละ 50-75 การรกษาและการฟนฟสภาพ รอยละ 25-50

4. การจดบรการสาธารณสขระดบกลาง (Secondary Care Level) คอ การด าเนนงานในการดแลสขภาพโดยผใหบรการการจดบรการระดบน คอ แพทย และเจาหนาทสาธารณสขอนๆ มการจดบรการในระดบโรงพยาบาลทวไป (รพท.) โรงพยาบาลเอกชนและคลนกเอกชน โดยเนนการรกษาและการฟนฟสภาพประมาณรอยละ 75

5. การจดบรการสาธารณสขระดบสง (Tertiary Care Level) คอ การด าเนนงานในการดแลสขภาพโดยผใหบรการการจดบรการระดบน คอ ผเชยวชาญพเศษใหบรการดานการรกษาและการ

35

ฟนฟสภาพถงรอยละ 90 สวนการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรคและการควบคมโรคเพยงรอยละ 10 มการจดบรการในระดบโรงพยาบาลขนาดใหญ คอ โรงพยาบาลศนย (รพศ.) โรงพยาบาลมหาวทยาลย (รพ.ม.) และโรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญ

องคประกอบของระบบสาธารณสข แบงออกเปนองคประกอบหลกและองคประกอบสนบสนน [25,27] คอ

1. องคประกอบหลก ไดแก ทรพยากรทางสาธารณสข การจดองคกรดานทรพยากร และการจดบรการสาธารณสข มรายละเอยดดงน

1.1 ทรพยากรทางสาธารณสข ซงตองพจารณาถงการผลต การกระจาย และการบรหารจดการทรพยากรทง 4 ประเภท ไดแก

ก าลงคน เชน แพทย เภสชกร ผชวยแพทย เปนตน สถานบรการตางๆ เชน คลนก สถานอนามย โรงพยาบาล เปนตน อปกรณ เครองมอเครองใช รวมทงเวชภณฑตางๆ องคความร ทงความรทมอยเดม (การช าระต ารา) และการวจยหาความรใหมๆ

1.2 การจดองคกรดานทรพยากร ทรพยากรตางๆ จะถกจดไปอยในองคกรตางๆ เพอบรหารจดการใหเกดบรการแกประชาชนตอไป

ภาครฐ เชน กระทรวงสาธารณสข กระทรวงอนๆ โครงการประกนสงคมหรอประกนสขภาพ

ภาคเอกชน เชน ประชาชนทวไป บรษทเอกชนตางๆ บรษทประกนสขภาพตางๆ องคกรเอกชน มลนธ หรอสมาคมตางๆ

1.3 การจดบรการสาธารณสข ซงอาจแบงตามความซบซอนของบรการเปน การบรการสาธารณสขมลฐาน (Primary Care) การบรการสาธารณสขชนกลาง (Secondary Care) การบรการสาธารณสขชนสง (Tertiary Care) โครงการพเศษตางๆ (Special Program)

หรอแบงตามประเภทของบรการเปน การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล การฟนฟสภาพ

2. องคประกอบสนบสนน ซงเปนสวนส าคญในการสนบสนนใหองคประกอบหลกตางๆ สามารถพฒนาและด าเนนการไดอยางด องคประกอบเหลาน ไดแก

2.1 การบรหารจดการ ซงประกอบดวย การวางแผน การตดตาม และการประเมนผล ระเบยบ ขอบงคบ และกฎหมาย การสรางความเปนผน ารวมทงเจตนารมณทางการเมอง ระบบขอมลขาวสาร

2.2 การจดการดานการเงน ไดแก

36

แหลงเงนจากรฐและเอกชน การใชเศรษฐศาสตรสาธารณสข เพอการวางแผนและบรหารจดการ บทบาทขององคกรระหวางประเทศในการสนบสนนทางการเงน

องคประกอบทงองคประกอบหลกและองคประกอบสนบสนนสามารถแสดงใหเหนความเชอมโยงกนได ดงภาพประกอบท 2.2

ภาพประกอบท 2.2 องคประกอบของระบบบรการสาธารณสข ทมา: สวทย วบลผลประเสรฐ, 2550 [25]

การจดบรการสาธารณสข การบรการสาธารณสขมลฐาน การบรการสาธารณสขชนกลาง การบรการสาธารณสขชนสง โครงการพเศษตางๆ

การบรการจดการ ความเปนผน า การตดสนใจ การวางแผน การปฏบต ควบคมก ากบ ขอมลขาวสาร การควบคมทางกฎหมาย

การพฒนาทรพยากร ก าลงคน สงอ านวยความสะดวก เครองมอและเวชภณฑ ความร

การจดองคกรดานทรพยากร ภาครฐ (ทกระดบ) โครงการประกนสขภาพ องคกรเอกชนตางๆ ภาคเอกชน

การสนบสนนทางเศรษฐกจ ภาครฐ นายจาง องคกรเอกชน องคกรระหวางประเทศ รายไดของประชาชนโดยตรง

37

2.4 หนวยงานสาธารณสขทเกยวของกบระบบบรการสขภาพ ซงประกอบไปดวยหนวยงานระดบจงหวด ระดบอ าเภอ ระดบต าบลและหมบาน ตามล าดบ มรายละเอยดดงน [27]

1. หนวยงานระดบจงหวด 1.1 ส านกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.) เปนหนวยงานท าหนาท การบรหาร

สงเสรมสนบสนน ควบคม ดแล ก ากบ และประสานงานกจกรรมสาธารณสขตางๆของจงหวดในการสงเสรมสขภาพ ปองกนและควบคมโรค รกษาและการฟนฟสภาพ บรหารงานไปตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสข ใหเกดผลงานตามเปาประสงค โดยมนายแพทยสาธารณสขจงหวดเปนหวหนาสวนราชการ สายงานขนตรงตอจงหวด

1.2 โรงพยาบาลศนย (รพศ.) เปนโรงพยาบาลทมขนาดใหญพเศษ มเตยงผปวยไวรกษาภายใน ตงแต 500 เตยงขนไป เปนโรงพยาบาลทอยในจงหวดหรอเปนศนยกลางของจงหวดตางๆ ของเขตนนๆ ตามเปาหมายคอใหบรการททดเทยมกบโรงพยาบาลขนาดใหญในกรงเทพมหานคร ใหบรการในโรคทมความซบซอนและความสามารถของการใหบรการกตองมความเชยวชาญพเศษ

1.3 โรงพยาบาลทวไป (รพท.) เปนหนวยบรการสาธารณสขระดบจงหวด ทตงอยในจงหวดหรออ าเภอใหญ ๆ มขนาดเตยงผปวยไวรกษาภายในตงแต 200 - 500 เตยง ซงมความแตกตางกนไปตามจ านวนประชากรในพนทนนๆ มหนาทสนบสนนจดบรการสาธารณสขใหประชาชนมาใชบรการ โดยเนนการรกษา การรบ-สงตอผปวยจากโรงพยาบาลชมชน สถานอนามย สถานบรการสาธารณสขชมชน และสามารถสงตอผปวยไปยงโรงพยาบาลศนย

2. หนวยงานระดบอ าเภอ 2.1 ส านกงานสาธารณสขอ าเภอ (สสอ.) เปนหนวยงานท าหนาท การบรหาร

สงเสรม สนบสนน และควบคมดแลการปฏบตงานของสถานอนามย (สอ.) และการประสานกจกรรม งานบรการสาธารณสขตางๆ ในอ าเภอ โดยมสาธารณสขอ าเภอเปนหวหนา และมสายงานขนตรงตออ าเภอ

2.2 โรงพยาบาลชมชน (รพ.ช.) เปนหนวยบรการสาธารณสขระดบอ าเภอ ครอบคลมประชากรประมาณ 10,000 คนในอ าเภอนนๆ มเตยงผปวย 10-150 เตยงลงมา เจาหนาทประกอบดวยแพทยและบคลากรสาธารณสขอน ๆ ปฏบตงาน ใหบรการดานการรกษา การปองกนและควบคมโรค การสงเสรมสขภาพ การรบ-สงตอผปวยไวรกษา หรอรกษาตอเนอง และดานการรกษาในรปแบบพเศษอนๆ ซงในขณะนมโรงพยาบาลชมชนครบทกอ าเภอทวประเทศ ยงมการกระจายการใหบรการสาธารณสข คอ มหนวยบรการของสวนราชการอนๆ เชน มหาดไทย กลาโหม และของเอกชน กระจายอยตามจดตางๆ ทวไป

3. หนวยงานระดบต าบลและหมบาน 3.1 สถานอนามย (สอ.) เปนหนวยงานสาธารณสขระดบต าบล ครอบคลม

ประชากรประมาณ 5,000 คนในต าบลนนๆ ใหบรการทงในดานการรกษา การสงเสรมสขภาพ การปองกนและควบคมโรค ในปจจบนมสถานอนามยทวไป สถานอนามยขนาดใหญ และสถานอนามยทเปนศนยสงเสรมสขภาพต าบล กระจายอยครอบคลมทกต าบล และบางต าบลอาจมหลายสถานอนามยได ในทนขนอยกบลกษณะทางประชากร ภมประเทศ และปจจยอน ๆ

3.2 ศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) เปนหนวยงานระดบหมบาน ด าเนนงานโดยอาสาสมครสาธารณสข ใหการสนบสนนวสดอปกรณบางอยาง และสนบสนนใหความร

38

วชาการตางๆแกประชาชนในหมบาน จดตงขนอยภายใตโครงการสาธารณสขมลฐานเพอใหประชาชนมสขภาพดถวนหนา และปจจบนมศนยสาธารณสขมลฐานชมชน (ศสมช.) กระจายอยครอบคลมในทกหมบานทวประเทศและเกอบครอบคลมทวทกหมบาน 2.5 แผนการจดระบบบรการสขภาพ (Service Plane) การแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน 2560

จากยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข ปงบประมาณ พ.ศ. 2559 (เฉพาะยทธศาสตรเนนหนก) ทมวสยทศน “ภายในทศวรรษตอไป คนไทยทกคนจะมสขภาพแขงแรงเพมขนเพอสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศทงทางตรงและทางออมอยางยงยน” โดยมยทธศาสตรการด าเนนงานทเนนหนก ซงประกอบดวย

ยทธศาสตรท 1 พฒนาสขภาพตามกลมวย ยทธศาสตรท 2 พฒนาและจดระบบบรการทมคณภาพมาตรฐาน ครอบคลม ประชาชน

สามารถเขาถงบรการได ยทธศาสตรท 3 พฒนาระบบบรหารจดการเพอสนบสนนการจดบรการ ซงในยทธศาสตรท 2 ในหวขอท 2.6 ไดกลาวถง แผนการจดระบบบรการสขภาพ

(Service Plane) สาขาการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน ทระบถงตวชวด สถานการณ/สภาพปญหาส าคญ เปาหมาย/ตวชวด Health Outcome และ Service Outcome มาตรการส าคญ แนวทางการพฒนาระบบบรการ Service Plan สาขาการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน ตาม 6 Building Box ดงตารางท 2.3 -2.5 มรายละเอยดดงน [28]

ตวชวด รอยละของผปวยนอกไดรบบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ทไดมาตรฐาน (>รอยละ 18.5)

สถานการณ/สภาพปญหาส าคญ การพฒนาระบบบรการสาธารณสขในประเทศไทยไดสงเสรมและสนบสนนศาสตร

การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกเปนสวนหนงของระบบสขภาพ รวมถงการพฒนาภมปญญาทองถนเพอใชในการดแลสขภาพประชาชนทกกลมวยโดยพบวาประชาชนมแนวโนมในการเขาถงบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกเพมมากขน กลาวคอ รอยละของผปวยนอกไดรบบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทไดมาตรฐาน ใน พ.ศ.2557 คดเปนรอยละ 16.02 พ.ศ. 2558 คดเปนรอยละ 17.51 และ พ.ศ. 2559 คดเปนรอยละ 17.15 ตามล าดบ

เปาหมาย/ตวชวด (Health Outcome) ประชาชนทกกลมวยเขาถงระบบบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

เปาหมาย/ตวชวด (Service Outcome) รอยละผปวยนอกไดรบบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทได

มาตรฐานรอยละ 18.5 มาตรการส าคญ

1. ใชกลไกการบรหารในสวนภมภาคในการขบเคลอนแผนพฒนาบรการ โดยก าหนดใหม Chief Thai Traditional and Alternative Medicine Officer (CTMO) และกระบวนการมสวนรวมของผบรหารเขตและจงหวด

39

2. คลนกการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในสถานบรการสาธารสขทกระดบเขาสกระบวนการรบรองคณภาพ

3. สถานบรการสาธารณสขทกแหงมคลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทไดมาตรฐานตามบรบทของหนวยบรการ

40

ตารางท 2.3 แนวทางการพฒนาระบบบรการ Service Plan สาขาการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน ตาม 6 Building Box

การจดบรการสขภาพ (Health Service Delivery)

ระบบสารสนเทศ (Information

System and Sharing)

ก าลงคนดานสขภาพ (Health Workforce)

การเงนการคลงสาธารณสข (Financing)

ผลตภณฑทางการแพทย วคซนและเทคโนโลย

การอภบาลระบบ (Leadership and

Governance)

การมสวนรวม (Community Precipitation)

1.คลนกแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในสถานบรการสาธารณสขทกระดบเขาสกระบวนการรบรองคณภาพ 1.1 รพศ./รพท. เขตละอยางนอย 2 แหง (A-M1) 1.2 รพช. จงหวดละอยางนอย 2 แหง (M2-F3) 1.3 รพ.สต.อ าเภอละอยางนอย 2 แหง ใน รพ.สต. ขนาดใหญ หรอ สถานอนามยเฉลมพระเกยรตหรอ รพ.สต. ทถกใหเปน Primary Care Cluster (PCC) 2. สถานบรการสาธารณสขทกแหงมการจดบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสานทมคณภาพมาตรฐานตามบรบทของหนวยบรการไดแก คลนกครบวงจรดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก, คลนก OPD แพทยแผนไทยคขนาน, คลนกบรการผปวยใน (IPD) ดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

1. การพฒนาระบบฐานขอมลบรการ (HDC) 2. การประชาสมพนธ องคความรดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

1. การจดตงกลมงาน/ฝายการแพทยแผนไทยในสานกงานสาธารณสขจงหวดทกแหง 2. การพฒนาบคลากรดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกใหมความรความช านาญในการใหบรการสขภาพ เชน การใชยาสมนไพร การรกษาเฉพาะโรค 3. การสงเสรมการท างานประจ าสงานวจย (R2R) ดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในหนวยบรการสขภาพ

งบสนบสนนของส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) 11.61 บาท/ประชากร

1. มการใชยาสมนไพรในหนวยบรการทกระดบ โดยแบงระดบดงตอไปน 1.1 รพศ./ รพท. / รพช. อยางนอย 30 รายการ 1.2 รพ.สต. อยางนอย 10 รายการ 2.สงเสรมการใชยาสมนไพร First line drug 3.สงเสรมใหการจายยาปรงเฉพาะราย ใน รพศ./รพท. และ รพช. 4. สงเสรมใหมการใชหตถการทางการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน เชน การนวด อบสมนไพร ประคบสมนไพร สมาธบ าบด ฝงเขม เผายา ยางยา สมยา ทบหมอเกลอ ฯลฯ

ก าหนดใหม CTMO (Chief Thai Traditional and Alternative Medicine Officer) ทกเขต/จงหวดขบเคลอนการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในสวนภมภาค

บรณาการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกกบการดแลสขภาพตามกลมวยในชมชน ภายใตบรบทของระบบสขภาพปฐมภม (Primary Care Cluster)

ทมา: ส านกงานยทธศาสตร, 2560

40

41

ตารางท 2.4 เปาหมายการตรวจราชการ

ทมา: ส านกงานยทธศาสตร, 2560

เปาหมาย มาตรการด าเนนงานใน

พนท แนวทางการตรวจ

ตดตาม ผลลพธทตองการ

ประเดนตรวจราชการทมงเนน : ผปวยนอกไดรบบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทไดมาตรฐานเพมขน รอยละผปวยนอกไดรบบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทไดมาตรฐาน รอยละ 18.5

1. มแผนพฒนาระบบบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก (Service Plan) ระดบเขต/จงหวด 2. ม Chief Thai Traditional and Alternative Medicine Officer (CTMO) ระดบเขต/จงหวด 3. หนวยบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกเขาสระบบพฒนาคณภาพโรงพยาบาล 4. สถานบรการสาธารณสขทกแหงมคลนกบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทไดมาตรฐาน

1. พจารณาจากกลไกการขบเคลอนตามแผนพฒนาระบบบรการสขภาพสาขาการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน 2. ประเมนตามคมอการพฒนาคณภาพมาตรฐานหนวยบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกของกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก 3. ระบบรายงานจาก HDC

1. หนวยบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในสถานบรการทกระดบเขาสกระบวนการรบรองคณภาพ 1.1 รพศ./รพท. เขตละอยางนอย 2 แหง A-M1 1.2 รพช. จงหวดละอยางนอย 2 แหงM2-F3 1.3 รพ.สต. อ าเภอละ 1 แหง (รพ.สต. ขนาดใหญ หรอ สถานอนามยเฉลมพระเกยรต หรอ รพ.สต. ทถกก าหนดใหเปน Primary Care Cluster (PCC) ทกแหง) 2. สถานบรการมการจดบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทมคณภาพมาตรฐาน ตามบรบทของหนวยบรการ ไดแกคลนกครบวงจรดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก, คลนก OPD แพทยแผนไทยคขนาน, คลนกบรการผปวยใน (IPD) ดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

42

ตารางท 2.5 รายละเอยดตวชวด (KPI Template) สาขาการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน หมวด Service Excellence (บรการเปนเลศ) แผนท การพฒนาระบบบรการสขภาพ (Service Plan) โครงการท โครงการพฒนาระบบบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยผสมผสาน ลกษณะ Leading Indicator ระดบการชวด จงหวด ชอตวชวดเชงปรมาณ รอยละของผปวยนอกไดรบบรการการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอกทไดมาตรฐาน ค านยาม 1. ผปวยนอก หมายถง ประชาชนทมารบบรการตรวจรกษาพยาบาล

สงเสรมสขภาพปองกนโรค และฟนฟสภาพทโรงพยาบาลแตไมนอนพกรกษาตวในโรงพยาบาล

2. การบรการดานการแพทยแผนไทย หมายถง บรการรกษาพยาบาลสงเสรมสขภาพปองกนโรคและฟนฟสภาพ ดงน

การรกษาดวยยาสมนไพร การนวดเพอรกษา-ฟนฟสภาพ การประคบสมนไพรเพอรกษา-ฟนฟสภาพ การทบหมอเกลอ การนวดเพอสงเสรมสขภาพ การอบไอน าสมนไพรเพอสงเสรมสขภาพ การประคบสมนไพรเพอสงเสรมสขภาพ การใหค าแนะน าการดแลสขภาพดวยการสอนสาธตดานการแพทย

แผนไทย การฝกกายบรหารดวยทาฤๅษดดตน

3. การบรการดานการแพทยทางเลอก หมายถงการบรการรกษาพยาบาลสงเสรมสขภาพและฟนฟสภาพ ประกอบดวย

การฝกสมาธบ าบด ฝงเขม การกดจดบ าบด การแพทยทางเลอกอนๆไดแก การนวดปรบสมดลโครงสรางรางกาย

4. บรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกทไดมาตรฐาน หมายถงบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในสถานบรการสาธารณสขของรฐในสงกดกระทรวงสาธารณสข

5. สถานบรการสาธารณสขของรฐ หมายถง โรงพยาบาลศนย โรงพยาบาลทวไป โรงพยาบาลชมชนและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

เกณฑเปาหมาย ปงบประมาณ 2560 ปงบประมาณ 2561 ปงบประมาณ 2562 ปงบประมาณ 2563 ปงบประมาณ 2564

รอยละ 18.5 รอยละ 19 รอยละ 19.5 รอยละ 20 รอยละ 20

43

วตถประสงค เพมอตราการเขาถงบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ซงเปนสวนหนงของการบรการทางการแพทยและสาธารณสขครบวงจร

ประชากรกลมเปาหมาย ประชาชนทเขารบบรการในสถานบรการสาธารณสขของรฐ สงกดกระทรวงสาธารณสขทกระดบ

วธการจดเกบขอมล - การบนทกขอมลในระบบรายงาน 43 แฟม - การรายงานจากจงหวด

แหลงขอมล - 43 แฟม (Service /Person / Diagnosis_OPD / Drug_ OPD / Procedure_ OPD /Provider ) - ขอมลรายงานจากส านกงานสาธารณสขจงหวด

รายการขอมล 1 A = จ านวนครงทมารบบรการการแพทยการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในสถานบรการสาธารณสขของรฐ

รายการขอมล 2 B = จ านวนครงทมารบบรการทงหมดของสถานบรการสาธารณสขของรฐ สตรค านวณตวชวด (A/B) X 100 ระยะเวลาประเมนผล รายไตรมาส ทมา: ส านกงานยทธศาสตร, 2560 2.6 แผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา 2560 จากแผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา 2560 มยทธศาสตร กลยทธ เปาหมาย ทเกยวของ มรายละเอยดดงน [29] ยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยจงหวดสงขลา

1. พฒนาระบบบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก 2. เสรมสรางความเขมแขงของภาคเครอขาย 3. พฒนาระบบยาสมนไพร 4. พฒนาระบบการบรหารจดการดานแพทยแผนไทย 5. พฒนาระบบสารสนเทศ

ยทธศาสตรท 1: พฒนาระบบบรการดานการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กลยทธ: สงเสรมใหประชาชนเขาถงบรการแพทยแผนไทยเพมขน เปาหมาย : 1. มผรบบรการแพทยแผนไทยเพมขน 2. มหองตรวจแพทยแผนไทยทแผนกผปวยนอกคขนานกบหองตรวจแพทยแผน

ปจจบน 3. ผรบบรการตรวจรกษาดานอนๆทไมใชหตถเวช (นวด) เพมขน 4. ประชาชนไดรบบรการทมคณภาพ 5. ประชาชนใชศาสตรการแพทยแผนไทยดแลสขภาพ 6. ผรบบรการมความพงพอใจ 7. สถานบรการสาธารณสขทกระดบไดมาตรฐานตามเกณฑ รพ.สส.พท. 8. บคคลากรดานการแพทยแผนไทยไดรบการพฒนาศกยภาพ

44

ตวชวด: 1. รอยละของผรบบรการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข (รพ.สต. รอยละ 30 รพช. รอยละ 20 รพท.รอยละ 8

2. มหองตรวจแพทยแผยไทยทแผนกผปวยนอกคขนานกบหองตรวจแพทยแผนปจจบนรอยละ 100 (ป 2558 นโยบายกระทรวงรอยละ 75

3. ผรบบรการตรวจรกษาดานอนๆทไมใชหตถเวช ไมนอยกวารอยละ 25 ของผใชบรการแพทยไทย

4. มการใหบรการรกษาโรคตาม CPG 5. ผสงอาย/อสม. มการใชศาสตรการแพทยแผนไทยไมนอยกวารอยละ 60 6. ผรบบรการมความพงพอใจในระดบดขนไป ไมนอยกวารอยละ 85 7. รพ.ผานการประเมนระดบดเยยม ไมนอยกวารอยละ 60 รพ.สต.ผานการประเมน

มาตรฐาน รพ.สส.พท. ไมนอยกวารอยละ 50 8. บคลากรดานการแพทยแผนไทยไดรบการพฒนาศกยภาพ

8.1 แพทยแผนไทยสามารถจายยาปรงเฉพาะราย 8.2 แพทยแผนไทยไดรบการอบรมเพมพนทกษะอยางนอยปละ 1 ครง 8.3 สหวชาชพ ไดรบการอบรมเรองยาสมนไพรปละ 1 ครง 8.4 ผชวยแพทยแผนไทยไดรบการอบรมฟนฟปละ 1 ครง 8.5 ศกษาดงานอยางนอย 3 ป 1 ครง

ยทธศาสตรท 2: เสรมสรางความเขมแขงของภาคเครอขาย กลยทธ: สงเสรมการมสวนรวมของภาคเครอขาย เปาหมาย: มเครอขายทเขมแขง 16 เครอขาย (ระดบอ าเภอ) ตวชวด: 1. มการแตงตงคณะกรรมการเครอขายแพทยแผนไทยระดบอ าเภอ

ประกอบดวยผรบผดชอบงานแพทยแผนไทย ระดบอ าเภอ , รพ.และรพ.สต.หนวยงานทเกยวของ

มการประชมคณะกรรมการอยางนอยปละ 2 ครง มการด าเนนงานเกยวกบแพทยแผนไทย มการจดท าฐานขอมลบคลากร และภมปญญาดานการแพทยแผนไทยใหเปน

ปจจบน ยทธศาสตรท 3: พฒนาระบบยาสมนไพร กลยทธ: สงเสรมการใชยาสมนไพร เปาหมาย: 1. สถานทผลตยาผานมาตรฐานและมรายการยาทสามารถผลตไดเพมขน 2. รายการยาแผนไทยในสถานบรการเพมขน 3. มการสงเสรมการใชยาสมนไพร ตวชวด: 1. มสถานทผลตยาทผานมาตรฐาน GMP 2. มรายการยาทสามารถผลตไดไมนอยกวา 15 รายการ

ป 2558 รายการยา เพมขนเปน 8 รายการ ป 2559 รายการยา เพมขนเปน 10 รายการ ป 2560 รายการยา เพมขนเปน 15 รายการ

45

ตารางท 2.6 การพฒนาระบบยาสมนไพร

ระดบสถานบรการ จ านวนยาแผนไทยส าเรจรป จ านวนรายการยาปรงเฉพาะราย รพ.สต.ทไมมแพทยแผนไทย ไมนอยกวา 10 รายการ - รพ.สต.ทมแพทยแผนไทย ไมนอยกวา 25 รายการ รายการยาปรงเฉพาะรายไมนอย

กวา 50 รายการ รพช. ไมนอยกวา 30 รายการ รายการยาปรงเฉพาะรายไมนอย

กวา 50 รายการ รพศ., รพท. ไมนอยกวา 30 รายการ รายการยาปรงเฉพาะรายไมนอย

กวา 50 รายการ ทมา: ส านกงานยทธศาสตร, 2560 ยทธศาสตรท 4: พฒนาระบบบรหารจดการดานแพทยแผนไทย กลยทธ: พฒนาระบบการบรหารจดการทกดาน เปาหมาย: 1. การบรหารการเงนทมประสทธภาพ

2. การบรหารบคคลแบบธรรมภบาล ตวชวด: 1. มแผนการด าเนนงานและแผนการใชงบประมาณระดบจงหวด/อ าเภอ

2. มการบรหารจดการงบลงทนตาม Service plan 3. มการบรหารบคคลตาม Service plan

ยทธศาสตรท 5: พฒนาระบบสารสนเทศ กลยทธ: พฒนาระบบสารสนเทศ เปาหมาย: มขอมลรายงานการบรการใหสมบรณถกตอง ตวชวด: 1. มการรายงานขอมลการใหบรการทสมบรณถกตอง

2. มคณะท างานตรวจสอบความถกตองของขอมลรายงานการใหบรการดานการแพทยแผนไทย

2.7 แนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลก 2007 จากแนวคดระบบสขภาพขององคการอนามยโลกป 2007 ตงแตระบบรการ ก าลงคนดานสาธารณสข ระบบขอมลสขภาพ การเขาถงยาทส าคญ งบประมาณ ไปจนถง ผน าและอภบาลระบบ มรายละเอยดดงน [30]

1. ระบบบรการ มความครอบคลมและมการใหบรการทเหมาะสมทงการสงเสรม ปองกน รกษา

และฟนฟสขภาพแกประชาชน การเขาถงบรการไดงายและใกลชดประชาชน เชน มหนวยบรการปฐมภมใกล

บาน เพอเลยงอปสรรคในการเขารบบรการ ไมวาจะเปนดานคาใชจาย ระยะทาง ความคมครอง ประชาชนทกคนทงทเปนผปวยและผทมสขภาพดสามารถรบ

บรการไดเทาเทยมกน

46

ความตอเนองในการใหบรการสขภาพ มการสงตอผปวยผานเครอขายใหบรการ ตามเงอนไขสขภาพ

คณภาพบรการ มประสทธภาพ ปลอดภย โดยยดผปวยเปนศนยกลาง และใหบรการไดทนเวลา

บคคลเปนศนยกลาง โดยใหประชาชนรบรและเขาใจในระบบบรการสขภาพ และมสวนรวมในการดแลสขภาพของตนเอง

การประสานงาน เครอขายบรการสขภาพในทองถนสามารถประสานงานกบเครอขายสขภาพระดบอนๆไดด และมการดแลผปวยไดตอเนอง ทงในภาวะฉกเฉนและภาวะปกต

ความรบผดชอบและประสทธภาพ การบรการสขภาพทดตองบรรลตามวตถประสงคและแผนการด าเนนการดงขางตน มการสญเสยทรพยากรทนอย เปนความรวมมอและความรบผดชอบรวมทงภาคประชาชนและภาคสงคม

2. ก าลงคนดานสาธารณสข ตองมเพยงพอตอการใหบรการ WHO แบงบคลากรดานสขภาพเปน 9 ประเภทหลกดวยกนดงน แพทย, การพยาบาลและการผดงครรภ, บคลากรทนตกรรม, บคลากรเภสชกรรม, บคลากรสขภาพในหองปฏบตการ, บคลากรดานสขภาพสงแวดลอมและประชาชน, บคลากรดานชมชนและดานสขภาพแบบดงเดม, ผใหบรการดานสขภาพอนๆ และบคลากรดานการจดการสขภาพและสนบสนน

3. ระบบขอมลสขภาพ ม 4 องคประกอบทใชในการพจารณาและถอวาเปนขอมลทด ขอมล ควรจะเปนขอมลทอยในระยะเวลาเดยวกน รวมทงมประวตขอมล

ยอนหลงเพอใชประกอบการพจารณา การรวบรวมขอมลจากแหลงขอมลทแตกตางกนเพอใชประกอบในการตดสนใจ การสงเคราะหและวเคราะหขอมล การสอสารและการใชงานขอมล

4. การเขาถงยาทส าคญ หมายรวมถงวคซน และผลตภณฑทใชเทคโนโลยทางการแพทยทมคณภาพ ปลอดภย และมคาใชจายทเหมาะสม 5. งบประมาณ เปนตวขบเคลอนส าคญในระบบสขภาพ ซงตองจดสรรใหครอบคลมความตองการและเหมาะสม เพอใหประชาชนไดรบบรการอยางทวถงและมประสทธภาพ 6. ผน าและอภบาลระบบ มบทบาทส าคญในการบรหารจดการ การตดสนใจ การวางนโยบายตางๆ และอนมตงบประมาณ 2.8 งานวจยทเกยวของ ชตมา หมวดสง วรรณ จนทรสวาง และไหมไทย แกวศร (2549) ไดท าการศกษาความตองการใชบรการการแพทยแผนไทยของผสงอายในต าบลเขาชยสน จงหวดพทลง โดยพบวา ผสงอายมความตองการใชบรการการแพทยแผนไทยดานการนวดรกษาตามอาการมากทสด รองลงมา คอ การใหความรเรองการกนอาหารเพอปรบธาตและการแชน าแรจากบอน ารอนเขาชยสน โดยตองการใหผใหบรการเอาใจใสเปนกนเองเหมอนญาตใกลชด ใหค าแนะน าเพอการตดสนใจทเหมาะสม และมโอกาสพดตยกบหวหนาทรบผดชอบเมอมปญหา [31]

47

ชชวาล นฤพนธจรกล (2549) ไดท าการศกษาปจจยทมผลตอการยอมรบบรการการแพทยแผนไทยของประชาชนในจงหวดสพรรณบร โดยประยกตใชดวย Precede Proceed Model รวมกบทฤษฎการยอมรบ เพอหาความสามารถในการท านาย พบวา ระดบการยอมรบบรการการแพทยแผนไทยอยในระดบปานกลาง รอยละ 62.9 สวนความสามารถในการท านายระดบการยอมรบบรการการแพทยแผนไทยขนอยกบปจจยดานการไดรบขอมลขาวสารดานการแพทยแผนไทยมากทสด รองลงมา คอ ความเชอดานการแพทยแผนไทย การรบรดานการแพทยแผนไทย และการเขาถงแหลงบรการการแพทยแผนไทย [32] สชล แวนแกว (2550) ไดท าการศกษาการยอมรบในการผสมผสานการแพทยแผนไทยเขาสระบบบรการสาธารณสขของผบรหารทางการแพทยและสาธารณสขในสามจงหวดชายแดนภาคใต โดยมวตถประสงค คอ เพอศกษาการยอมรบ ปจจยดานคณลกษณะและปจจยเสรมในการผสมผสานการแพทยแผนไทยเขาสระบบบรการสาธารณสขและประสทธภาพของการแพทยแผนไทย พบวา ผบรหารทางการแพทยและสาธารณสขของสามจงหวดชายแดนภาคใต สวนใหญไมเคยเขารบการประชม สมมนา ฝกอบรมดานการแพทยแผนไทย อกทงเหนวานโยบายการผสมผสานดานการแพทยแผนไทยเขาสระบบสาธารณสขไมชดเจน และงบประมาณของหนวยงานไมเพยงพอในการด าเนนงานดานการแพทยแผนไทย [33] บญใจ ลมศลา (2551) ไดท าการศกษาปจจยทสงผลตอความส าเรจในการจดบรการสขภาพดานการแพทยทางเลอกในสถานบรการของรฐ โดยท าการศกษาทโรงพยาบาลด าเนนสะดวก โดยศกษาปจจยดาน 1) ภาวะผน า 2) รปแบบการบรหารจดการ 3) ความพรอมของสถานบรการ 4) การเปนแหลงทองเทยง 5) การสนบสนนจากสวนกลางและภมภาค และ 6) ความพงพอใจของผมารบบรการ โดยน าผลทศกษามาเปนขอมลเบองตนในการตดสนใจของผบรหารในการสงเสรมและสนบสนนการจดการบรการสขภาพดานการแพทยทางเลอกในโรงพยาบาลของรฐตอไป [34] ธรยา นยมศลปและณฏฐกา คาผล (2552) ไดท าการศกษาการแพทยทางเลอกและการน าไปใช พบวา การแพทยทางเลอกสวนใหญน ามาใชเสรมกบการรกษาแผนปจจบน เรยกวา "การแพทยเสรมและการแพทยทางเลอก" ซงไดรบความสนใจแพรหลายทงในอเมรกา ยโรป และในเอเชย ซงในประเทศไทยมการน าการแพทยทางเลอกมาใชดแลผปวยเพมมากขนและถกน าเขาระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต เหตผลทมการใชการแพทยทางเลอกมากขนเรอยๆ ทวโลก เนองจากสามารถน ามาใชไดงาน ผลขางเคยงนอย และสามารถน ามาเสรมในการรกษาโรคตางๆ ทการแพทยปจจบนไมสามารถรกษาได [35] สมคด บางโม (2553) ไดท าการศกษารปแบบองคการและการจดการ พบวา โครงสรางขององคกร คอ ภาพรวมของหนวยงานยอยและความสมพนธของหนวยงานยอยในองคกร โครงสรางทเปนพนฐาน 4 แบบ ไดแก 1) โครงสรางองคกรแบบงานหลก ซงแบงหนวยงานยอยออกตามลกษณะของภารกจหลกขององคกร การควบคมการบงคบบญชาแยกออกเปนสายงานโดยตรง ลกษณะไมซบซอนมากนก ไมมหนวยงานทปรกษาหรอคณะกรรมการ 2) โครงสรางองคกรแบบงานหลกและทปรกษา จะมหนวยงานหลกและหนวยงานทปรกษาชวยแกปญหาในเรองการขาดค าแนะน าปรกษา หนวยงานทปรกษาจะเปนผเชยวชาญเฉพาะงาน ท าใหการบรหารขององคกรมประสทธภาพมากขน 3) โครงสรางองคกรแบบหนาทการงานเฉพะกจ เปนการจดแบบแยกงานเฉพาะออกไปตามประเภทของงาน แตละหนวยงานมอ านาจหนาทเดดขาด มหนวยงานทปรกษาของตนเอง หนวยงานแตละหนวยงานมผเชยวชาญและม

48

อ านาจสงการในหนวยงานนนได ท าใหงานด าเนนไปอยางสม าเสมอ และ 4) โครงสรางองคกรแบบ เมทรกซ เปนการผสมผสานโครงสรางแบบตางๆ เขาดวยกนในองคกรเดยวกนจดตงเปนโครงการเฉพาะขน โดยจดหนวยตามหนาทและทมโครงการ สมาชกของทมโครงการจะถกรวบรวมจากแผนกตางๆ มาอยภายใตอ านาจของผบรหารโครงการ [36] ประภา ลมประสตร และคณะ (2554) ไดท าการศกษาบทบาทพยาบาลอนามยชมชนในระบบสขภาพใหมทงกอนและหลงปฏรประบบสขภาพ โดยท าการศกษาในจงหวดพษณโลก พบวา ผบรหารมความเหนวาระบบสขภาพใหมเนนการสรางเสรมสขภาพ ท าใหพยาบาลตองปฏบตบทบาทเพมมากกวากอนการปฏรปทกดาน [37] พทธนนท พนศรกล (2554) ไดท าการศกษาปจจยทมผลตอการยอมรบการใชบรการทางการแพทยแผนไทยประเภทการนวดไทยของประชาชนในอ าเภอเมอง จงหวดบรรมย พบวา การยอมรบการใชบรการทางการแพทยแผนไทยประเภทการนวดไทยของประชาชนในอ าเภอเมอง จงหวดบรรมย โดยรวมอยในระดบมาก เมอจ าแนกตามเพศ อาย ระดบการศกษา มยอมรบการใชบรการทางการแพทยแผนไทยประเภทการนวดไทยไมแตกตางกนทระดบนยส าคญทางสถต 0.05 และเมอพจารณาถงรายได อาชพ ปจจยสนบสนนดานการรบรขาวสาร ดานเจตคต ดานความเชอเกยวกบการแนวแผนไทย ดานการสนบสนนจากครอบครวและดานการสนบสนนจากชมชน มยอมรบการใชบรการทางการแพทยแผนไทยประเภทการนวดไทยแตกตางกนทระดบนยส าคญทางสถต 0.05 [38] ส านกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพไทย (2554) ไดศกษาการพฒนาระบบบรการแพทยแผนไทยในจงหวดสราษฎรธาน พบวา จงหวดสราษฎรธานมการพฒนาระบบบรการแพทยแผนไทยแบบกาวกระโดด หากเทยบกบทอนๆ ทมการพฒนาระบบงานดานนมากอน ทงนความส าเรจในการพฒนานนเกดจากการพฒนาอยางเปนระบบและรอบดาน ทงดาน 1) การน าระบบนโยบายและระบบสนบสนนทเขมแขง 2) กลไกการคลงสนบสนนการพฒนาระบบการแพทยแผนไทย 3) การผลตทรพยากรส าหรบระบบบรการแพทยแผนไทย และ 4) การพฒนาระบบบรการ [39] นลเนตร วระสมบตและคณะ (2554) ไดท าการศกษาการใชยาสมนไพรในระบบบรการสขภาพปจจบนในเครอขายบรการสขภาพอ าเภอสงเนน จงหวดนครราชสมาโดยศกษาปจจยหลกทมอทธพลตอการใชยาสมนไพรอยางมประสทธภาพ เพอใหแพทย บคคลากรสาธารณสข ทงแผนปจจบนและแผนไทย มการใชยาจากสมนไพรในการรกษาผปวยอยางมประสทธผล ประสทธภาพ และมความปลอดภยตรงตามมาตรฐานเวชกรรมไทย ซงท าการศกษา 3 ระยะ คอ ระยะกอนปฏบตการ ระยะปฏบตการ และระยะประเมนผล พบวา ระยะกอนปฏบตการ สถานการณใชยาสมนไพรอยในเกณฑด มลคาการใชยาจากสมนไพรของโรงพยาบาลเปนไปตามเปาหมาย ระยะปฏบตการ พบวา นโยบายดานยาจากสมนไพรของโรงพยาบาลเออตอการใชยาจากสมนไพรในเครอขายบรการสขภาพ แตไมมนโยบายทชดเจนในกลมแพทยปจจบน ขาดการประชาสมพนธเชงรกในสถานบรการและชมชน ผลการใชยาสมนไพร พบวา ชวยรกษาและบรรเทาอาการใหดขน ปลอดภย และผลขางเคยงนอย และระยะประเมนผล พบวา ปจจยเชงระบบผใหบรการแผนปจจบน แผนไทยและประชาชนผรบบรการสงผลตอการใชยาสมนไพรและผลการใชยาจากสมนไพร [40] เพชรทว นวลมณ (2556) ไดท าการศกษาความพงพอใจของบคลากรดานสาธารณสขตอการจดบรการรวมระหวางการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนปจจบน ในเขตอ.กดบาก จ.สกลนคร

49

พบวา ความพงพอใจตอการบรหารทรพยากรบคคลดานการแพทยแผนไทยของหนวยงานอยในและการจดการบรการรวมระหวางการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนปจจบนอยในระดบปานกลาง [41] ธระยทธ วงศชย (2556) ไดท าการศกษาบทบาทเภสชกรและบคคลากรสาธารณสขกบการพฒนางานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลของรฐ เพอศกษาลกษณะการด าเนนงาน ปญหาอปสรรคของการพฒนางานการแพทยแผนไทย และบทบาทเภสชกรและบคคลากรสาธารณสขกบการพฒนางานแพทยแผนปจจบนอนๆ ตอการพฒนางานการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลของรฐ โดยพบวา งานแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลรฐหลายแหงมแนวโนมพฒนาการไปในทศทางทดขน แตยงมบางโรงพยาบาลทยงมขอบกพรอง เนองมาจากจ านวนบคคลากร นโยบายการสนบสนน ดงนน พฒนาการและอปสรรคของงานการแพทยแผนไทยในสถานบรการของรฐขนกบนโยบายของผบรหาร ระบบสนบสนนตางๆ และบทบาทของบคคลากรทก ากบดแลงานแพทยแผนไทย [42] โชตษา แกวเกษ (2556) ไดท าการศกษาคณภาพบรการตามความคาดหวงและทไดรบจรงของผรบบรการแพทยแผนไทยประยกต ศนยการแพทยกาญจนาภเษก มหาวทยาลยมหดล โดยท าการศกษาจากผรบบรการจ านวน 149 คน แลวใชแบบสอบถามตามแนวคด Servqual โดยมคาความเทยงของระดบคณภาพบรการตามความคาดหวงและทไดรบจรงเทากบ 0.949 และ 0.959 ตามล าดบ ซงมความแตกตางของคณภาพบรการตามคาดหวงระหวางประสบการณการใชบรการครงแรกและเคยมาใชบรการแลวอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 อกทงผรบบรการมความเหนตอคณภาพบรการทคาดหวงทส าคญ 3 อนดบแรก คอ การใหบรการทรจกและเขาใจในผรบบรการ บรการทสรางความมนใจบรการทตอบสนองตอความตองการ ตามล าดบ [43] จฑามาศ แซลม และคณะ (2556) ไดท าการศกษาการใชแพทยแผนไทยรวมกบการแพทยแผนปจจบนในการดแลครรภ กรณศกษาหมบานทาโต อ าเภอสะเดา จงหวดสงขลา เพอสบคนองคความรดานการใชแพทยแผนไทยของชาวบานหมบานทาโตและการใชแพทยแผนไทยรวมกบการแพทยแผนปจจบนในการดแลครรภ พบวา การใชแพทยแผนไทยรวมกบการแพทยแผนปจจบนในการดแลครรภของหมบานทาโตยงคงใชคกนมาตงแตอดต เนองจากยงเปนทตองการเพอใชในการรกษา ดแลสขภาพของคนไทย [44] เสวย อคาพนธ (2556) ไดท าการศกษาแนวทางการพฒนาการใหบรการ การแพทยแผนไทย ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล กรณศกษา โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล อ าเภอเมองกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธ พบวาแนวทางการพฒนาการใหบรการ การแพทยแผนไทย ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ในดานนโยบาย ผบรหารของหนวยงานจะตองมวสยทศนในการ ก าหนดนโยบาย ด าเนนงาน และสามารถทจะถายทอดแนวคดและหลกการ ทงการแพทยแผนไทย ไปยงผปฏบต และสอสารนโยบายทชดเจน ในดานการพฒนาบคลากรสาธารณสข พบวา ความพรอมของบคลากรทางดานการแพทยแผนไทยมความจ าเปน และตองมการพฒนาบคลากรการแพทยแผนปจจบน ใหความร ความเขาใจดานแนวคดของการแพทยแผนไทยและตองสรางการยอมรบ การพฒนาการแพทยแผนไทย รวมทงบรณาการเขากบการแพทยแผนปจจบน และมการพฒนาความรดานการแพทยแผนไทย อยางตอเนอง ดานของการบรการระบบเวชภณฑแพทยแผนไทย พบวายงมไมเพยงพอ ในการใหบรการ ดานการวนจฉยโรค และรกษาโรค ทงแพทยแผนไทย และแพทยแผนปจจบน จะตองก าหนดแนวทาง วนจฉย และกระบวนการรกษารวมกน และก าหนดชองทางสงตอระหวางกนอยางชดเจน โรคหรอกลมอาการทบ าบดรกษาไดด ดวยการแพทยแผนไทย หรอโรค หรอกลมอาการท ใชการบ าบดรกษา ทงการแพทยแผน

50

ไทย และแผนปจจบน ส าหรบการบรณาการดานการแพทยแผนไทย กบแผนปจจบน พบวา ถงแมจะใชทฤษฏในการ บ าบดรกษาโรคตางกน กสามารถบรณาการ เขากนได ทงในมต ของการสรางเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาล และการฟนฟสภาพ ส าหรบขอเสนอแนะในการด าเนนงาน ผบรหารควรใหความส าคญกบการพฒนาการแพทยแผนไทย โดยเนนการบรณาการเขากบการแพทยแผนปจจบน และก าหนดนโยบายในการด าเนนงานอยางชดเจน ควรมการสรรหาบคลากรดานการแพทยแผนไทย ไปปฏบตงานในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล มการก าหนดภาระงานแพทยแผนไทย และก าหนดมาตรฐานการปฏบตงาน ดานการแพทยแผนไทย CPG ของแตละโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ตามศกยภาพอยางชดเจน มการพฒนาบคลากรสายงานแพทยแผนปจจบน และการแพทยแผนไทยทปฏบตงานในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลอยางตอเนอง มการก าหนดนโยบายดานการใชยาสมนไพร และ ระบบรายการยา สมนไพร ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลมากขน และสนบสนนงบประมาณ เพอการจดซอเวชภณฑมากขน เชนกนดวย จงจะสามารถสนบสนนการพฒนา การบรณาการการใหบรการการแพทยแผนไทย กบแผนปจจบน ไดอยางเหมาะสม และตอเนอง [45]

กานดาพร จนสมทร และสรพร คงฆะรตน (2556) ไดศกษาการใชยาสมนไพรทดแทนยาแผนปจจบน ณ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาวงตาล อ าเภอสารภ จงหวดเชยงใหม พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง อายมากกวา 60 ป กลมตวอยาง รอยละ 61.2 มความรในระดบสงเกยวกบยาสมนไพร ไมทราบอาการไมพงประสงคของยาสมนไพรทใช แตสวนมากมทศนคตทดตอการใชยาสมนไพรและเหนดวยอยางยงวาการใชยาสมนไพรมความปลอดภย มประโยชนจรง และอยากไดรบยาสมนไพรตอไป ใชยาสมนไพรตามค าแนะน าของแพทย เลอกใชยาสมนไพรทดแทนยาแผนปจจบนเพราะวธการใชยาไมซบซอน มทศนคตทดตอยาสมนไพร และเหนวาเปนภมปญญาพนบานทใชกนมานาน ประสทธผลทใชยาสมนไพรสวนใหญท าใหผปวยบรรเทาหรอหายจากโรค [46]

จนทรทรา เจยรณย และคณะ (2556) ไดท าการศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทย การผดงครรภไทย และการใชสมนไพรของหมอพนบาน กรณศกษาหมอพนบานรอบเขตพนท เขอนน าพง จงหวดสกลนคร ไดกลาววา ขอดการใชแพทยแผนไทย คอ 1) เปนการดแลโดยองครวม 2) เปนการรกษาทเสยคาใชจายนอย ประหยดงบประมาณ 3) ยาแผนไทยหาไดในทองถนไมจ าเปนตองซอ และ 4) เปนการรกษาตามอาการธาตมากกวาตามระบบอวยวะ ขอดอยการใชแพทยแผนไทย 1) รกษาโรคบางชนดไมได 2) โรคเรอรงรายแรง ทพสจนไมไดวาใชสมนไพรรกษาได 3) การน าสมนไพรมาใช ตองถกสวนทใช ใชถกขนาด และถกโรค บางชนดเปนสมนไพรทมอนตราย และ 4) ประชาชนดอยโอกาสเขาถงความรยาก มกถกหลอกลวกไดงาย ในเรองสรรพคณยาสมนไพร ทโฆษณาเกนความจรง แนวโนมของสมนไพรไทย ดานนโยบาย เนนการท าใหสขภาพด และเนนการสงเสรมสขภาพมากกวาการรกษาเทานน จดสทธประโยชนดานหลกประกนสขภาพของประเทศใหครอบคลมทง 2 อยางทเนน แสดงสาธารณชนใหเหนความคมคาของแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก รฐบาลสามารถลดงบประมาณประเทศจากอทธพลของธรกจขามชาตดานยา โดยสงเสรมแพทยแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก วถสขภาพทยงยนมากกวาการพงพาการน าเขายาแผน [47] กรกช อนทอง ( 2559) ไดท าการศกษารปแบบการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล กรณศกษาจ.ตรง พบวา รปแบบการใหบรการสขภาพดวยการ แพทยแผนไทยในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล กรณศกษาจ.ตรง มการใหบรการครอบคลม 4 ดาน คอ การรกษาโรค การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการฟนฟสภาพ โดยใหบรการมากทสด คอ

51

ดานการฟนฟสภาพ รองลงมา คอ การรกษาโรค การปองกนโรค และการสงเสรมสขภาพ ตามล าดบและขอเสนอตอผก าหนดนโยบายในการใหบรการดวยการแพทยแผนไทยในการสนบสนนบคลากร ผใหบรการตองไดรบการพฒนาเพอใหมคณภาพและสามารถใหบรการครอบคลมทกงานการแพทยแผนไทย [48] Eisenberg et al. (1998) ศกษาแนวโนมการใชแพทยทางเลอกในสหรฐอเมรกา ระหวางป 1990-1997 โดยการสมตวอยาง จ านวน 3,594 คน โดยในป 1991 ศกษากลมตวอยางจ านวน 1,539 คน และป 1997 จ านวน 2,055 คน พบวา รปแบบการรกษามดวยกน 6 รปแบบ คอ การรกษาดวยสมนไพร การนวด การบ าบดดวยวตามน การดแลตนเองแบบกลม การแพทยพนบาน และการใชธรรมชาตบ าบด ส าหรบกลมอาการทใชการแพทยทางเลอก ไดแก โรคเรอรง ภาวะทางจต เครยด ปวดศรษะ และปญหาในอดต [49] Eugenia C., Chunliu Z. and Charles J. H. (2002) ศกษาบทบาทของแพทยแบบเสรมและแพทยทางเลอกในโรคสมาธสน พบวา การรกษาโดยการแพทยทางเลอกนน แบงเปน 2 วธ คอ 1. วธทางชวเคม เชน ยาสมนไพร วตามน อาหารเสรมโภชนาการ โดยสมนไพรทใช ไดแก คาโมมายด กาวา กาวา (ตระกลพรกไทย) วาเลอเลยน ซงจะชวยลดอาการกระสบกระสาย ใบแปะกวยชวยเรองความจ า การนวดจะชวยเพมการไหลเวยนโลหต ชวยผอนคลาย ลดอาการตงเครยด ไคโรแพลกทส (การจดกระดก) เปนการจดแนวกระดกสนหลง แตยงมการศกษาทใชเกยวกบสมาธสนนอย 2. วธชวพลงงานบ าบด โดยใชการฝงเขม การสมผสโดยการสงพลงงาน และการใชธรรมชาตบ าบด [50] จากการส ารวจงานวจยทเกยวของกบการแพทยแผนไทย แสดงใหเหนวา ปญหาการแพทยแผนไทยไดรบความสนใจมากยงขน มการศกษาถงปจจยทมผลตอการยอมรบการใชบรการทางการแพทยแผนไทยเปนสวนใหญ รองลงมา คอ การใชยาสมนไพร บทบาทของแผนแพทยไทย คณภาพและความพงพอใจในการใชบรการแพทยแผนไทย และแนวทางการพฒนาแพทยแผนไทย ตามล าดบ ซงการพฒนางานแพทยแผนไทยใหสอดคลองระบบสาธารณสขกลบยงไมไดรบความนยม ดงนน ในการ ศกษาครงนจงตองการศกษาสถานการณปจจบน และแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสภาพท 12 เพอใชเปนขอมลเบองตนในการสงเสรมใหการแพทยแผนไทยใหมการพฒนามากยงขน อกทงยงผลใหเกดการขบเคลอนระบบการแพทยแผนไทย ระดบเขต และระดบจงหวดทเหมาะสมของแตละพนท โดยก าหนดเปนประเดนยทธศาสตร ระดบเขต และระดบจงหวด เพอใหสอดคลองกบยทธศาสตรชาตและแนวนโยบายของสถานบรการสาธารณสขภาครฐทมงใหการแพทยแผนไทยเปนระบบการแพทยกระแสหลกในระบบบรการสขภาพของประเทศคขนานกบการแพทยแผนปจจบนตอไป

52

บทท 3

ระเบยบวธการวจย

การศกษาครงนเปนวจยเชงพรรณนา (Descriptive Research) มวตถประสงคเพอศกษาสถานการณปจจบน และแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 มรายละเอยดของวธการด าเนนวจย ดงน

3.1 สถานทศกษาและกลมตวอยาง 3.2 ระยะเวลาในการศกษา 3.3 เครองมอและการตรวจสอบคณภาพเครองมอ 3.4 การพทกษสทธกลมตวอยาง 3.5 การเกบรวบรวมขอมล 3.6 การวเคราะหขอมล

3.1 สถานทศกษาและกลมตวอยาง 3.1.1 สถานทศกษา: เปนโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12ประกอบดวย 10 โรงพยาบาล ไดแก โรงพยาบาลสงขลา โรงพยาบาลหาดใหญ โรงพยาบาลตรง โรงพยาบาลยะลา โรงพยาบาลพทลง โรงพยาบาลเบตง โรงพยาบาลสตล โรงพยาบาลนราธวาส โรงพยาบาลปตตาน และโรงพยาบาลสไหงโก-ลก 3.1.2 กลมตวอยาง: ทใชในการศกษา ม 2 กลม คอ กลมตวอยางท 1. เปนผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยทปฏบตงานในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ไดแก นายแพทยระดบช านาญการพเศษ เภสชกรระดบช านาญการ พยาบาลวชาชพระดบช านาญการ พยาบาลวชาชพระดบปฏบตการ แพทยแผนไทยระดบช านาญการ แพทยแผนไทยระดบปฏบตการ แพทยแผนไทย (ลกจางชวคราว) แพทยแผนไทยประยกต (ลกจางชวคราว) เจาพนกงานสาธารณสขระดบปฏบตงาน และนกวชาการสาธารณสข (ลกจางชวคราว) รวมจ านวน 39 คน ดงรายละเอยดดงตารางท 3.1 ตารางท 3.1 กลมตวอยางท 1 ตามหนวยงานของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

กลมตวอยางท 1

1. โรงพยาบาลสงขลา 11 2. โรงพยาบาลหาดใหญ 4 3. โรงพยาบาลตรง 1

53

ตารางท 3.1 (ตอ)

โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

กลมตวอยางท 1

4. โรงพยาบาลยะลา 3 5. โรงพยาบาลพทลง 3 6. โรงพยาบาลเบตง 2 7. โรงพยาบาลสตล 6 8. โรงพยาบาลนราธวาส 4 9. โรงพยาบาลปตตาน 3 10. โรงพยาบาลสไหงโก-ลก 2

รวม 39

กลมตวอยางท 2 หวหนางานหรอแพทยแผนไทย ทปฏบตงานในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 แตละโรงพยาบาลสงตวแทนหวหนาแพทยแผนไทยหรอแพทยแผนไทยเขารวมสนทนากลม (Focus Group) โรงพยาบาลละ 1 คน โดยสามารถมาเขารวมสนทนากลมได 9 คน 9 โรงพยาบาล ไดแก หวหนางานแพทยแผนไทย 2 คน แพทยแผนไทยระดบช านาญการ 1 คน แพทยแผนไทยระดบปฏบตการ 4 คน แพทยแผนไทย (ลกจางชวคราว) 2 คน 3.2 ระยะเวลาในการศกษา: กมภาพนธ-มนาคม พ.ศ. 2560

3.3 เครองมอและการตรวจสอบคณภาพเครองมอ เครองมอทใชในการศกษา ประกอบดวย 1. แบบสอบถาม และ 2. แนวค าถามสนทนากลม โดยมรายละเอยด ดงน 1. สรางขนเองจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ และการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป แบงเปน 3 ตอน ตอนท 1 ขอมลทวไป เปนค าถามปลายปดและเปด จ านวน 8 ขอ ตอนท 2 สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เปนค าถามปลายปด ม 2 ประเดน คอ 1. การใหบรการแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 4 ดาน คอ 1.1 ดานการรกษา เปนค าถามปลายปด จ านวน 1 ขอใหญ 10 ขอยอย

1.2 ดานการสงเสรมสขภาพ เปนค าถามปลายปด จ านวน 1 ขอใหญ 18 ขอยอย

1.3 ดานการปองกนโรค เปนค าถามปลายปด จ านวน 1 ขอใหญ 8 ขอยอย

1.4 ดานการฟนฟสภาพ เปนค าถามปลายปด จ านวน 1 ขอใหญ 6 ขอยอย

2. การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 5 ดาน คอ

2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย เปนค าถามปลายปด จ านวน 5 ขอ

54

2.2 ดานระบบยาสมนไพร รปแบบระบบยาสมนไพรของการแพทยแผนไทย เปนค าถามปลายปด

จ านวน 4 ขอ

ยาสมนไพรทใชในระบบยาของการแพทยแผนไทย เปนค าถามปลายเปด จ านวน 1 ขอ

2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร เปนค าถามปลายปด จ านวน 1 ขอ

2.4 ดานการพฒนาบคลากร เปนค าถามปลายปด จ านวน 2 ขอ

2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ เปนค าถามปลายปดและเปด จ านวน 4 ขอ

ตอนท 3 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

3.1 แนวทางการจดการดานการจดระบบบรการแพทยแผนไทย เปนค าถามปลายเปด จ านวน 1 ขอ

3.2 แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพร เปนค าถามปลายเปด 1 ขอ 3.3 แนวทางการจดการดานการจดระบบโครงสราง เปนค าถามปลายเปด 1 ขอ 3.4 แนวทางการจดการดานการพฒนาบคลากร เปนค าถามปลายเปด 1 ขอ 3.5 แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณ เปนค าถามปลายเปด 1 ขอ

2. แนวค าถามสนทนากลม สรางขนจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของและจากผลแบบสอบถามขอมลการใหบรการดานการแพทยแผนไทยทผวจยไดเกบขอมลจากผรบผดชอบงานแพทยแผนไทย เกบขอมลสนทนากลมหวหนาหรอแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 หวขอแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย /โรงพยาบาลทวไป ประกอบดวย 5 ดาน คอ

1. ดานระบบบรการแพทยแผนไทย ม 5 ขอแนวค าถาม 2. ดานระบบยาสมนไพร ม 1 ขอแนวค าถาม 3. ดานระบบโครงสรางองคกร ม 3 ขอแนวค าถาม 4. ดานการพฒนาบคลากร ม 2 ขอแนวค าถาม 5. ดานการจดสรรงบประมาณ ม 2 ขอแนวค าถาม

การตรวจสอบคณภาพเครองมอ 1. การทดสอบความตรงของแบบสอบถาม (Validity) ผวจยไดน าเสนอแบบสอบถาม

ทสรางขนใหผทรงคณวฒ จ านวน 3 ทาน ตรวจแบบสอบถามใหตรงกบเนอหาทท าการวจย และสอดคลองกบวตถประสงคของการวจยทงในดานโครงสราง (Construct Validity) และความเทยงตรงของเนอหา (Content Validity) น าแบบสอบถามวดผลสมฤทธโดยใหผทรงคณวฒพจารณาความเทยงตรงเชงเนอหาโดยใชดชนความสอดคลองระหวางแบบสอบถามกบจดประสงค โดยใชสตรการหาดชนความสอดคลองดงสมการ 3.1

N

RIOC

3.1

55

เมอ IOC แทน ดชนความสอดคลองระหวางขอของแบบสอบถามกบจดประสงค

ΣR แทน ผลรวมของคะแนนความคดเหนของผทรงคณวฒหรอผเชยวชาญ N แทน จ านวนผทรงคณวฒหรอผเชยวชาญ

การใหคะแนนของผเชยวชาญหรอผทรงคณวฒแตละคนใหคะแนนตามเกณฑ ดงน ใหคะแนน +1 เมอผ เชยวชาญหรอผทรงคณวฒแนใจวาแบบสอบถามนน

สอดคลองกบจดประสงค ใหคะแนน 0 เมอผเชยวชาญหรอผทรงคณวฒไมแนใจวาแบบสอบถามนน

สอดคลองกบจดประสงค ใหคะแนน -1 เมอผเชยวชาญหรอผทรงคณวฒแนใจวาแบบสอบถามนนไม

สอดคลองกบจดประสงค แลวเลอกแบบสอบถามทมดชนความสอดคลองระหวางขอของแบบสอบถามกบ

จดประสงค 0.5 ขนไปไว ถาไมพอใหน าขอของแบบสอบถามทมดชนความสอดคลองต ากวา 0.5 มาปรบปรงแกไข และใหผเชยวชาญหรอผทรงคณวฒตรวจสอบใหมใหไดแบบสอบถามตามทก าหนด ไดผลคาดชนความสอดคลองระหวางขอของแบบสอบถามกบจดประสงคเทากบ 0.8 3.4 การพทกษสทธกลมตวอยาง ผวจยไดค านงถงการพทกษสทธของกลมตวอยาง จงไดน าโครงรางวทยานพนธเขารบการพจารณาดานจรยธรรมการวจย จากคณะกรรมการจรยธรรมดานการวจยทางสงคมและการวจยเชงทดลองในมนษยของสถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต มหาวทยาลยสงขลานครนทร (เลขท 019/58 ลงวนท 11 สงหาคม 2558) เมอผานการอนมต ผวจยไดท าการพทกษสทธของกลมตวอยาง แนะน าตว ชแจงในการเขารวมวจยใหผเขารวมการวจยทราบวตถประสงคและขนตอนการวจย พรอมทงลงนามยนยอมและขอความรวมมอในการเกบขอมลจากกลมตวอยาง โดยชแจงสทธทกลมตวอยางสามารถเขารวมการวจย หรอสามารถปฏเสธทจะไมเขารวมการวจยในครงนได โดยไมมผลกระทบใดๆ ตอกลมตวอยาง ส าหรบขอมลทไดจากกการวจยครงนจะไมมการเปดเผยใหเกดความเสยหายแกกลมตวอยางทท าการวจย และในการรวบรวมขอมลจะไมระบชอ หรอทอยของกลมตวอยาง โดยผวจยเสนอการวจยในภาพรวมและน ามาใชประโยชนในการศกษาเทานน 3.5 การเกบรวบรวมขอมล

1. การเกบขอมลแบบสอบถาม ขอมลการใหบรการดานการแพทยแผนไทย เกบขอมลในผรบผดชอบงานแพทยแผนไทยโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 มขนตอนในการเกบรวบรวมขอมล ดงน

1.1 ท าหนงสอจากสถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต ถงผอ านวยการโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เพอขออนญาตและขอความรวมมอ จากผรบผดชอบงานแพทยแผนไทยในการตอบแบบสอบถาม

1.2 โทรศพทเพอแจงและนดหมาย ในการเกบขอมลกบกลมตวอยางผรบผดชอบงานแพทยแผนไทยโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

56

1.3 ลงพนทเกบขอมลโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถาม มประเดนขอสงสยในแบบสอบถามสามารถถามผวจยไดทนท

1.4 ตรวจสอบความถกตองครบถวนของการตอบแบบสอบถาม 2. สนทนากลมหวหนาหรอแพทยแผนไทยโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขต

บรการสขภาพท 12 มวธการ ดงน 2.1 ท าหนงสอจากสถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต ถงผอ านวยการ

โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เพอขออนญาตและขอความรวมมอเชญกลมตวอยางหวหนางานแพทยแผนไทยหรอแพทยแผนไทยเขารวมสนทนากลม

2.2 เตรยมการสนทนากลม ประกอบดวย สงหนงสอเชญหวหนางานแพทยแผนไทยหรอแพทยแผนไทยโรงพยาบาล

ศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 โดยก าหนดวน เวลา และสถานท ในการสนทนากลม เตรยมทมวจย ประกอบดวย ผน าการสนทนา ผชวย ผจดบนทก และ

ชางภาพ บนทกเสยง/วดโอ เตรยมอปกรณ เชน คอมพวเตอรเพอน าเสนอแนวค าถาม กระดาษ สมด

บนทก ปากกาส กลองถายรป เครองอดเสยง เปนตน เขยนบนทกขอความขออนญาตใชสถานทในการจดสนทนากลม โดยใชหองประชมแพทยแผนไทยของส านกงานสาธารณสขจงหวดสงขลาเปนสถานทสนทนากลม

2.3 จดสนทนากลม (Focus Group) ผจดบนทกวาดแผนผงทนง เขยนชอก ากบ และใหหมายเลขแทนชอ เพอ

สะดวกในการจดบนทก ผด าเนนการสนทนา (Moderator) กลาวตอนรบผเขารวมสนทนากลม

แนะน าทมวจย และชแจงวตถประสงคในการสนทนากลม และขออนญาตในการบนทกเสยง ถายภาพ เรมการสนทนาโดยยดตามแนวค าถามทเตรยมไว ใชเทคนคการสะทอนคด

(Reflecting) ในระหวางการสนทนาเพอใหไดขอมลทถกตอง และสรางบรรยากาศในการสนทนากลมไมใหผเขารวมสนทนากลมหลงประเดนในการสนทนา ผบนทกขอมล จดบนทกขอมล

3.6 การวเคราะหขอมล

1. ขอมลจากแบบสอบถาม ใชสถตเชงพรรณนาในการวเคราะห คอ การแจกแจงความถ และรอยละ สวนค าถามแบบปลายเปดใชการวเคราะหเชงเนอหา (Content Analysis) จดกลมใหไดประเดน

2. ขอมลจากการสนทนากลม ใชการวเคราะหเชงเนอหา (Content Analysis) โดยถอดเทปบนทกเสยงการสนทนากลมค าตอค า จดกลมใหไดประเดนเพอตอบค าถามการวจย

57

บทท 4

ผลการวจยและการอภปรายผล

งานวจยรปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เปนการศกษาวจยเชงพรรณนา (Description Research) โดยมผลการวจย แบงเปน 3 สวน ดงรายละเอยดตอไปน 4.1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

4.2 สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 4.3 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

4.1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง

จากการศกษารปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 จ านวนกลมตวอยาง 39 คน ขอมลทวไปของกลมตวอยาง พบวา สวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 89.74) ซงมอายระหวาง 20-29 ป มากทสด (รอยละ 56.41) สวนทเหลอมอายตงแต 30 -59 ป (รอยละ 43.58) โดยสวนใหญมระดบการศกษาปรญญาตร (รอยละ 87.18) มใบประกอบวชาชพเวชกรรมไทย นวดไทย ผดงครรภไทยและเภสชกรรมไทยครบทง 4 ใบ มากทสด (รอยละ 64.10) ซงมต าแหนงเปนแพทยแผนไทย (ลกจางชวคราว) มากทสด (รอยละ23.08) รองลงมาทจ านวนใกลเคยงกนต าแหนงแพทยแผนไทยระดบปฏบตการ (รอยละ 20.51) สวนต าแหนงทเหลอมหลายประเภท ไดแก นายแพทยระดบช านาญการพเศษ เภสชกรระดบช านาญการ พยาบาลวชาชพระดบช านาญการ พยาบาลวชาชพระดบระดบปฏบตการ แพทยแผนไทยระดบช านาญการ แพทยแผนไทยประยกต (ลกจางชวคราว) เจาพนกงานสาธารณสขระดบปฏบตงาน และนกวชาการสาธารณสข (ลกจางชวคราว) (รอยละ 56 .47) และมประสบการณการท างานดานการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลทวไป 1-5 ป มากทสด (รอยละ 56.41) นอกนนมประสบการณการท างานดานการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลทวไป 6-20 ป (รอยละ 35.89) และในโรงพยาบาลศนย 6-15 ป (รอยละ 7.69) ดงตารางท 4.1 ตารางท 4.1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม (n=39)

ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม จ านวน (คน) รอยละ

เพศ

หญง

ชาย

35

4

89.74

10.26

58

ตารางท 4.1 (ตอ)

ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม จ านวน (คน) รอยละ

อาย 20-29 ป 30-39 ป 40-49 ป 50-59 ป

22 6 3 8

56.41 15.38 7.69 20.51

ระดบการศกษา

อนปรญญา

ปรญญาตร

5 34

12.82 87.18

การมใบประกอบวชาชพ

นวดไทย

เภสชกรรมไทย

2 1

5.13 2.56

เวชกรรมไทย นวดไทย ผดงครรภไทยและเภสชกรรมไทย

(ครบ4ใบ) แพทยแผนปจจบน

แพทยแผนไทยประยกต พยาบาล

เภสชศาสตร

25 1 5 3 2

64.10

2.56 12.82 7.69 5.13

ต าแหนงในการปฏบตงานใน รพศ./รพท. นายแพทยระดบช านาญการพเศษ

เภสชกรระดบช านาญการ

พยาบาลวชาชพระดบช านาญการ

พยาบาลวชาชพระดบระดบปฏบตการ

แพทยแผนไทยระดบช านาญการ

แพทยแผนไทยระดบปฏบตการ

แพทยแผนไทย (ลกจางชวคราว) แพทยแผนไทยประยกต (ลกจางชวคราว) เจาพนกงานสาธารณสขระดบปฏบตงาน

นกวชาการสาธารณสข (ลกจางชวคราว)

1 1 2 3 1 8 9 4 5 5

2.56 2.56 5.13 7.70 2.56 20.51 23.08 10.26 12.85 12.85

ประสบการณในการท างานดานการแพทยแผนไทย (ป) รพศ.

6-10 11-15

2 1

5.13 2.56

59

ตารางท 4.1 (ตอ)

ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม จ านวน (คน) รอยละ

ประสบการณในการท างานดานการแพทยแผนไทย (ป) รพท.

1-5 6-10 11-15 16-20

22 3 10 1

56.41 7.69 25.64 2.56

4.2 สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ม 2 ประเดน ไดแก 4.2.1. การใหบรการแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 4 ดาน โดยมรายละเอยด ดงน 4.2.1.1 ดานการรกษา

4.2.1.2 ดานการสงเสรมสขภาพ

4.2.1.3 ดานการปองกนโรค 4.2.1.4 ดานการฟนฟสภาพ 4.2.2. การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 5 ดาน โดยมรายละเอยด ดงน 4.2.2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย

4.2.2.2 ดานระบบยาสมนไพร

4.2.2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร

4.2.2.4 ดานการพฒนาบคลากร

4.2.2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ 4.2.1 การใหบรการแพทยแผนไทย

4.2.1.1 ดานการรกษา จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การใหบรการแพทยแผนไทยดานการรกษา พบวา ทงการตรวจวนจฉยดวยหลกการแพทยแผนไทย การใชยาสมนไพรตามกลมอาการดวยยาสมนไพรเดยว ยาสมนไพรต ารบ การพอกยาสมนไพร การนวดเพอการรกษา การอบไอน าสมนไพรเพอการรกษาโรค การประคบสมนไพรเพอการบ าบดรกษา มใหบรการในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ทง 9 โรงพยาบาล แตในการใชยาตม/ยาปรงเฉพาะราย มใหบรการใน 6 โรงพยาบาล (รอยละ 66.67) และการนวดจดกระดกปรบโครงสรางมใหบรการใน 4 โรงพยาบาล (รอยละ 44.44) ในขณะทการรกษาโรคตอกระจก/ตอเนอ/ตอลม/ตอหน ดวยหนามหวายขม (การบงตอ) ไมมการใหบรการทง 9 โรงพยาบาล

ดงตารางท 4.2

60

ตารางท 4.2 สถานการณปจจบนของการใหบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการรกษา (n = 9)

รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. ดานการรกษา

งานบรการปจจบน ม ไมม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ตรวจวนจฉยดวยหลกการแพทยแผนไทย 9 100.00 - - การใชยาสมนไพรตามกลมอาการดวยยาสมนไพรเดยว ยาสมนไพรต ารบ

9 100.00 - -

การใชยาตม/ยาปรงเฉพาะราย 6 66.67 3 33.33 การพอกยาสมนไพร 9 100.00 - - การนวดเพอการรกษา 9 100.00 - - การอบไอน าสมนไพรเพอการรกษาโรค 9 100.00 - - การประคบสมนไพรเพอการบ าบดรกษา 9 100.00 - - การนวดจดกระดกปรบโครงสราง 4 44.44 5 55.56 การรกษาโรคตอกระจก/ตอเนอ/ตอลม/ตอหน ดวยหนามหวายขม (การบงตอ)

0 100.00 9 100.00

4.2.1.2 ดานการสงเสรมสขภาพ จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การใหบรการแพทยแผนไทยดานการสงเสรมสขภาพ พบวา การสงเสรมสขภาพดวยกายบรหารทาฤๅษดดตน/มณเวช การดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย ทงดานกายานามย จตตานามย และชวตานามย การประคบสมนไพร การนง/นาบ/การทบหมอเกลอ การอบไอน าสมนไพร/การเขากระโจม และการใหความรปฏบตตวหลงคลอด มใหบรการในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ทง 9 โรงพยาบาล แตในการนวดเพอการสงเสรมสขภาพ/การนวดดวยน ามนหอมระเหย การใชสมนไพรเพอการฟนฟรางกายมารดาหลงคลอด และการสงเสรมการใชสมนไพรดแลตนเองดวยสมนไพรในสาธารณสขมลฐาน เชน ลงพนทชมชนใหความรสนบสนนปลกพชสมนไพร มใหบรการใน 8 โรงพยาบาล (รอยละ 88.89) สวนการแชน าสมนไพร และการใชนวตกรรมสงเสรมสขภาพการ มใหบรการใน 7 โรงพยาบาล (รอยละ 77.78) สวนการสงเสรมการดแลสขภาพในแตละกลมวยดวยหลก 8 อ. เชน จดกจกรรมใหความรปรบพฤตกรรม มใหบรการใน 6 โรงพยาบาล (รอยละ 66.67) สวนการพอกผว/ขดผวดวยสมนไพร มใหบรการใน 3 โรงพยาบาล (รอยละ 33.33) ในขณะทการแตงทอง/ทาบรหารเพอใหคลอดงาย และการรดผาหนาทอง มใหบรการใน 2 โรงพยาบาล (รอยละ 22.22) และการนงถานและการอาบน าสมนไพร มใหบรการเพยง 1 โรงพยาบาล เทานน (รอยละ 11.11) ตามล าดบ ดงตารางท 4.3

61

ตารางท 4.3 สถานการณปจจบนของการใหบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการสงเสรมสขภาพ (n = 9)

รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. ดานการสงเสรมสขภาพ

งานบรการปจจบน ม ไมม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การนวดเพอการสงเสรมสขภาพ/การนวดดวยน ามนหอมระเหย 8 88.89 1 11.11 การสงเสรมสขภาพดวยกายบรหารทาฤๅษดดตน/มณเวช 9 100.00 - - การดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย

กายานามย เชน การรบประทานอาหารสมนไพรประจ าธาตเจาเรอน

จตตานามย เชน การสวดมนต, การนงสมาธ, การเดนจงกลม

ชวตานามย เชน สงเสรมการด าเนนชวตทถกตอง, การจดการจดสงแวดลอมทเหมาะสม

9

9

9

100.00

100.00

100.00

- - -

- - -

การใชสมนไพรเพอการฟนฟรางกายมารดาหลงคลอด 9 100.00 - - การแตงทอง/ทาบรหารเพอใหคลอดงาย 2 22.22 7 77.78 การแชน าสมนไพร 7 77.78 2 22.22 การประคบสมนไพร 9 100.00 - - การนง/นาบ/การทบหมอเกลอ 9 100.00 - - การนงถาน 1 11.11 8 88.89 การอบไอน าสมนไพร/การเขากระโจม 9 100.00 - - การพอกผว/ขดผวดวยสมนไพร 3 33.33 6 66.67 การอาบน าสมนไพร 1 11.11 8 88.89 การรดผาหนาทอง 2 22.22 7 77.78 การใหความรปฏบตตวหลงคลอด 9 100.00 - - สงเสรมการดแลสขภาพในแตละกลมวยดวยหลก 8 อ. เชน จดกจกรรมใหความรปรบพฤตกรรม

6 66.67 3 33.33

ใชนวตกรรมสงเสรมสขภาพ 7 77.79 2 22.22 สงเสรมการใชสมนไพรดแลตนเองดวยสมนไพรในสาธารณสขมลฐาน เชน ลงพนทชมชนใหความรสนบสนนปลกพชสมนไพร

8 88.89 1 11.11

4.2.1.3 ดานการปองกนโรค จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยใน

ระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การใหบรการแพทยแผนไทยดานการปองกนโรค พบวา ทงการอบไอน าสมนไพร การประคบสมนไพร การดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย ทงดานกายานามย จตตานามย และชวตานามย และการ ปองกนการเกดภาวะเจบปวยดวยกายบรหารทาฤๅษดดตน/มณเวชมใหบรการในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ทง 9 โรงพยาบาล แตการจดทาปรบโครงสรางสมดลมณเวช เชน ปองกนไมใหเกดอาการปวดเรอรงโรคจากการท างาน มให บรการใน 8

62

โรงพยาบาล (รอยละ 88.89) สวนการนวดเพอการปองกนโรค เชน การนวดปองกนภาวะเดกตวเหลอง และการแชน าสมนไพร มใหบรการใน 5 โรงพยาบาล (รอยละ 55.56) ดงตารางท 4.4

ตารางท 4.4 สถานการณปจจบนของการใหบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการปองกนโรค (n = 9)

รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. ดานการปองกนโรค

งานบรการปจจบน ม ไมม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การนวดเพอการปองกนโรค เชน การนวดปองกนภาวะเดกตวเหลอง

5 55.56 4 44.44

การอบไอน าสมนไพร 9 100.00 - - การประคบสมนไพร 9 100.00 - - การแชน าสมนไพร 5 55.56 4 44.44 การดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย ปองกนโรคไมตดเชอ/โรคเรอรง

กายานามย เชน การรบประทานอาหารสมนไพรประจ าธาตเจาเรอน

จตตานามย เชน การสวดมนต, การนงสมาธ, การเดนจงกลม

ชวตานามย เชน สงเสรมการด าเนนชวตทถกตอง, การจดการจดสงแวดลอมทเหมาะสม

9

9

9

100.00

100.00

100.00

- - -

- - -

การจดทาปรบโครงสรางสมดลมณเวช เชน ปองกนไมใหเกดอาการปวดเรอรงโรคจากการท างาน

8 88.89 1 11.11

ปองกนการเกดภาวะเจบปวยดวยกายบรหารทาฤๅษดดตน/มณเวช

9 100.00 - -

4.2.1.4 ดานการฟนฟสภาพ จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การใหบรการแพทยแผนไทยดานการฟนฟสภาพ พบวา ทงการนวดเพอการฟนฟ การประคบสมนไพร การใหค า แนะน าทาบรหาร/การรบประทานอาหาร/การดแลสขภาพเพอลดภาวะแทรกซอน การใหค าแนะน าญาตในการดแลผพการและการเยยมบานออกชมชน (Home Health Care) (ปฏบต งานเชงรก) มใหบรการในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ทง 9 โรงพยาบาล ดงตารางท 4.5

63

ตารางท 4.5 สถานการณปจจบนของการใหบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการฟนฟสภาพ (n = 9)

รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. ดานการฟนฟสภาพ

งานบรการปจจบน ม ไมม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การนวดเพอการฟนฟ 9 100.00 - - การประคบสมนไพร 9 100.00 - - การใหค าแนะน าทาบรหาร/การรบประทานอาหาร/การดแลสขภาพเพอลดภาวะแทรกซอน

9 100.00 - -

การใหค าแนะน าญาตในการดแลผพการ 9 100.00 - - การเยยมบานออกชมชน (Home Health Care) (ปฏบตงานเชงรก)

9 100.00 - -

4.2.2. การจดการงานแพทยแผนไทย

4.2.2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การจดการงานแพทยแผนไทย ดานระบบบรการแพทยแผนไทย พบวา มจ านวนผปวยทเขามาใชบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ในป 2559 โดยเฉลยรอยละ 11.40 ของจ านวนผปวยทงหมดทเขามาใชบรการในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 มการวนจฉยและสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทยโดยแพทยแผนปจจบนรวมกบแพทยแผนไทย และแพทยแผนไทยประยกตมากทสด จ านวน 5 โรงพยาบาล (รอยละ 55.56) รองลงมา คอ แพทยแผนปจจบน และแพทยแผนไทย จ านวน 4 โรงพยาบาล (รอยละ 44.44) สวนลกษณะการจดบรการการแพทยแผนไทย เปดใหบรการแผนกผปวยนอก (OPD) และแผนกผปวยใน (IPD) ส าหรบกรณผปวยแผนกผปวยใน (IPD) เปนกรณดแลมารดากอนคลอดและหลงคลอด และผปวยตดเตยงโรคหลอดเลอดสมองบนward จ านวน 7 โรงพยาบาล (รอยละ 77.78) เปดใหบรการเฉพาะแผนกผปวยนอก (OPD) จ านวน 2 โรงพยาบาล (รอยละ 22.22) เปดใหบรการคลนก OPD คขนาน และคลนกขอเขาเสอม ทง 9 โรงพยาบาล มผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยใชสทธการรบบรการมทงเสยคาใชจายดวยตนเอง ระบบประกนสขภาพแหงชาต (บตร 30 บาท) ระบบประกนสงคม ระบบสวสดการภาครฐ/รฐวสาหกจและระบบประกนสขภาพของบรษทเอกชน ทง 9 โรงพยาบาลและสทธผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยสวนใหญเปนระบบสวสดการภาครฐ/รฐวสาหกจมากทสด ทง 9 โรงพยาบาล ดงตารางท 4.6

64

ตารางท 4.6 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย (n = 9)

ระบบบรการแพทยแผนไทย จ านวน (รพ.) รอยละ

การวนจฉยและสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทย ด าเนนการโดย

แพทยแผนปจจบน และแพทยแผนไทย

แพทยแผนปจจบน แพทยแผนไทย และแพทยแผนไทยประยกต

4 5

44.44 55.56

ลกษณะการจดบรการการแพทยแผนไทย

ใหบรการแผนกผปวยนอก (OPD) ใหบรการแผนกผปวยนอก (OPD) และ แผนกผปวยใน (IPD) ใหบรการคลนก OPD คขนาน

ใหบรการคลนกขอเขาเสอม

2 7 9 9

22.22 77.78 100 100

ผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยมสทธ เสยคาใชจายดวยตนเอง ระบบประกนสขภาพแหงชาต (บตร 30 บาท)

ระบบประกนสงคม ระบบสวสดการภาครฐ/รฐวสาหกจ ระบบประกนสขภาพของบรษทเอกชน

9 9 9 9 9

100 100 100 100 100

สทธผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยสวนใหญ ระบบสวสดการภาครฐ/รฐวสาหกจ

9

100

4.2.2.2 ดานระบบยาสมนไพร

รปแบบระบบยาสมนไพรของการแพทยแผนไทย

จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การจดการงานแพทยแผนไทย ดานระบบยาสมนไพร รปแบบระบบยาสมนไพรของการแพทยแผนไทย พบวา แพทยแผนไทยจะเสนอรายการยาสมนไพรทตองการใชในระบบใหกบแผนกเภสชกรรม โดยแพทยแผนไทยคดเลอกแหลงผลต จ านวน 1 โรงพยาบาล (รอยละ 11.11) และแผนกเภสชกรรมเปนผคดเลอกแหลงผลต จ านวน 8 โรงพยาบาล (รอยละ 88.89) หลงจากคดเลอกแหลงผลตแลว แผนกเภสชกรรมจะเปนผด าเนนการจดซอยาสมนไพรเขาสระบบทง 9 โรงพยาบาล มการกระจายยาจากแผนกเภสชกรรมและแผนกแพทยแผนไทย จ านวน 6 โรงพยาบาล (รอยละ 66.67) สวนอก 3 โรงพยาบาล (รอยละ 33.33) กระจายยาจากแผนกเภสชกรรมเทานน ผปวยรบยาทแผนกเภสชกรรมและแผนกแพทยแผนไทย จ านวน 6 โรงพยาบาล (รอยละ 66.67) สวนทเหลออก 3 โรงพยาบาล (รอยละ 33.33) รบยาทแผนกเภสชกรรมเทานน ในขณะทการตดตามประเมนผลการใชยาสมนไพร สวนใหญแพทยแผนไทยเปนผตดตามและประเมนผลการใชยาสมนไพร จ านวน 5 โรงพยาบาล (รอยละ 55.56) และแพทยแผนไทยรวมกบเภสชกรตดตามและประเมนผลการใชยาสมนไพร จ านวน 4 โรงพยาบาล (รอยละ 44.44) ดงตารางท 4.7

65

ตารางท 4.7 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ ตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 รปแบบระบบยาสมนไพร (n = 9)

รปแบบระบบยาสมนไพรของการแพทยแผนไทย จ านวน (แหง) รอยละ

การคดเลอกยาและจดซอยาสมนไพร

แพทยแผนไทยเสนอรายการยาสมนไพร

แพทยแผนไทยคดเลอกแหลงผลต

เภสชกรรมคดเลอกแหลงผลต

เภสชกรรมจดซอยาสมนไพร

9

1 8

9

100.00

11.11 88.89 100.00

การกระจายยา

แผนกเภสชกรรม

แผนกเภสชกรรมและแผนกแพทยแผนไทย

3

6

33.33

66.67

การรบยาของผปวย

แผนกเภสชกรรม

แผนกเภสชกรรมและแผนกแพทยแผนไทย

3

6

33.33

66.67

การตดตามประเมนผลการใชยา

แพทยแผนไทย

แพทยแผนไทยและเภสชกร

5

4

55.56

44.44

ยาสมนไพรทใชในระบบยาของการแพทยแผนไทย

จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การจดการงานแพทยแผนไทย ดานระบบยาสมนไพร ยาสมนไพรทใชในระบบยาของการแพทยแผนไทย พบวา ทง 9 โรงพยาบาล มการใชยาสมนไพรเดยว จ านวน 13 รายการ ยาสมนไพรต ารบ จ านวน 41 รายการ และยาปรงเฉพาะราย 3 รายการ ดงตารางท 4.8

ตารางท 4.8 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ ตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ยาสมนไพรทใชในระบบ

ประเภทยา รายการยา

ยาสมนไพรเดยว

1. ยาบวบก (แคปซล, ชาชง) 6. ยามะขามแขก 10. ยาชาชงกระเจยบแดง 2. ยามะระขนก (แคปซล, ชาชง) 7. ยาเถาวลยเปรยง 11. ยาชาชงหญาดอกขาว 3. ยารางจด (แคปซล, ชาชง) 8. ยาขมนชน 12. ยาชาชงชมเหดเทศ 4. ยาหญาปกกง (แคปซล, ชาชง) 9. ยาฟาทะลายโจร 13. ยาชาชงหญาหนวดแมว 5. ยาขง (แคปซล, ชาชง)

66

ตารางท 4.8 (ตอ)

ประเภทยา รายการยา

ยาสมนไพรต ารบ

1. ยาหอมทพโอสถ 15. ยาปลกไฟธาต 29. ยาทงเจอรทองพนชง 2. ยาหอมเทพจตร 16. ยาไฟประลยกลป 30. ยาทงเจอรพล 3. ยาหอมนวโกฐ 17. ยาสตรหลงคลอด 31. ยาบวบก (ครม) 4. ยาหอมแกลมวงเวยน 18. ยาเขยวหอม 32. ยาพญายอ (ครม, โลชน) 5. ยาหอมอนทจกร 19. ยาจนทนลลา 33. ยาพรก (เจล, ครม) 6. ยาธาตอบเชย 20. ยาประสะจนทนแดง 34. ยาไพล(ยาครม) 7. ยาธาตบรรจบ 21. ยาหาราก 35. ยาตรผลา (แคปซล/ชาชง) 8. ยาเบญจกล 22. ยาแกไอผสมกานพล 36. ยาประสะมะแวง 9. ยาธรณสนฑะฆาต 23. ยาแกไอมะขามปอม 37. ยาอ ามฤควาท 10. ยาประสะกานพล 24. ยาน ามนไพล 38. ยาปราบชมพทวป 11. ยาเหลองปดสมทร 25. ยาสหศธารา 39. ยาบ ารงโลหต 12. ยาผสมเพชรสงฆาต 26. ยาขผงไพล 40. ยาลกประคบสมนไพร 13. ยารดสดวงมหากาฬ 27. ยากษยเสน 41. ยาผสมเถาวลยเปรยง 14. ยาประสะไพล 28. ยาแกลมอมพฤกษ

ยาปรงเฉพาะราย

1. ยาพอกเขา 2. ยาสตรวยทอง 3. ยาแกลมปะกง(ไมเกรน)

4.2.2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ทง 9 โรงพยาบาล การจดการงานแพทยแผนไทย ดานระบบโครงสรางองคกร พบวา ปจจบนโครงสรางการบรหารงานของแพทยแผนไทยจดเปนงานในกลมภารกจปฐมภมจ านวน 3 โรงพยาบาล (รอยละ 33.33) รองลงมา คอ อยในกลมงานการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก และกลมงานผปวยนอก เทากน คอ 2 โรงพยาบาล (รอยละ 22.22) อกทงอยในกลมงานพยาบาล จ านวน 1 โรงพยาบาล (รอยละ 11.11) และแยกเปนฝายโดยขนตรงตอผอ านวยการโรงพยาบาล จ านวน 1 โรงพยาบาล (รอยละ 11.11) ดงตารางท 4.9 ตารางท 4.9 สถานการณปจจบนของการจดการงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ ตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานระบบโครงสรางองคกร (n = 9)

ระบบโครงสรางองคกร จ านวน (แหง) รอยละ

แยกเปนฝาย ขนตรงตอผอ านวยการแพทย เปนงานหนงในกลมงานพยาบาล

เปนงานหนงในกลมงานผปวยนอก

1

1

2

11.11 11.11 22.22

เปนงานหนงในกลมงานภารกจปฐมภม เปนงานหนงในกลมงานการแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก

3

2

33.33 22.22

67

4.2.2.4 ดานการพฒนาบคลากร จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การจดการงานแพทยแผนไทย ดานการพฒนาบคลากร พบวา ปจจบนอตราก าลงบคลากรงานการแพทยแผนไทยทง 9 โรงพยาบาล มทงหมด 244 ราย ดงตารางท 4.10 และมการพฒนาศกยภาพของบคลากรงานการแพทยแผนไทยโดยการอบรม ทงดานการรกษา ดานการสงเสรมสขภาพ ดานการปองกนโรค และดานการฟนฟสภาพ โดยเฉลยปละ 2 ครง

ตารางท 4.10 อตราก าลงบคลากรงานการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ในปจจบน (n = 9)

ต าแหนง จ านวน (ราย)

รพ.1 รพ. 2 รพ.3 รพ.4 รพ.5 รพ.6 รพ.7 รพ.8 รพ.9

แพทย 1 - - - 1 - 1 1 - พยาบาล 1 2 - - - 1 1 - 1

เภสชกร - - - - - - - 1 - แพทยแผนไทย 4 4 2 2 1 4 3 - 2

แพทยแผนไทยประยกต 1 - 1 1 1 1 1 1 - ผชวยแพทยแผนไทย 5 40 5 13 8 16 34 25 16

เจาหนาทสาธารณสข 2 2 1 3 - 12 2 - 2

พนกงานชวยเหลอคนไข

- 10 - 3 - - 5 2 2

รวม 13 58 9 22 10 34 46 29 23

รวมทงหมด 244 4.2.2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ จากการศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 การจดการงานแพทยแผนไทย ดานการจดสรรงบประมาณ พบวา ทง 9 โรงพยาบาล ในการจดสรรงบประมาณการด าเนนงานการแพทยแผนไทย ปงบประมาณ 2559 ของแตละโรงพยาบาล โดยตองเขยนโครงการเสนอตอผบรหาร ซงไมสามารถระบยอดเงนทแนชดได เพราะขนกบแตละโครงการทจะเขยนเสนอตอผบรหาร โดยมแหลงสนบสนนงบประมาณงานแพทยแผนไทย ทง 9 โรงพยาบาล มเงนงบประมาณแผนดน เงนสนบสนนจาก สปสช. และเงนรายไดจากการใหบรการทใชในการบรหารงานแพทยแผนไทย อกทงม 3 โรงพยาบาล (รอยละ 33.33) ทไดรบเงนบรจาคจากหนวยงานเอกชนสนบสนนรวมดวย และยงมเงนสนบสนนจากกรมแพทยแผนไทย เงนสนบสนนจาก สสจ. อกอยางละ 1 โรงพยาบาล (รอยละ 11.11) ดงตารางท 4.11 แตทงหมดนไมสามารถระบยอดเงนทไดรบการสนบสนนได สวนใหญมการจดสรรงบประมาณใชในการด าเนนงานดานการรกษามากทสด แตยงขาดงบประมาณในการจดการอาคารสถานท และวสด-อปกรณทจ าเปนตองใชในการพฒนางานแพทยแผนไทย ใหมความพรอมในการด าเนนงาน การด าเนนงานการแพทยแผนไทยป 2559 โดยรวมแลวทง 9 โรงพยาบาล ไมไดจดท าบญชรายรบ-รายจาย แตจะท าเปนการเขยนโครงการเสนอตอผบรหาร

68

ตารางท 4.11 แหลงสนบสนนงบประมาณงานแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ในปจจบน (n = 9)

รปแบบระบบโครงสรางการแพทยแผนไทย จ านวน (แหง) รอยละ

เงนงบประมาณแผนดน

เงนสนบสนนจาก สปสช. เงนรายไดจากการใหบรการ

เงนสนบสนนจากกรมแพทยแผนไทย

เงนสนบสนนจาก สสจ. เงนบรจาคจากหนวยงานเอกชน

9

9

9

1

1

3

100.00

100.00

100.00

11.11 11.11 33.33

4.3 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

จากการศกษาแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ประกอบดวย 5 ดาน ไดแก

4.3.1 แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย

4.3.2 แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพร

4.3.3 แนวทางการจดการดานระบบโครงสรางองคกร

4.3.4 แนวทางการจดการดานการพฒนาบคลากร

4.3.5 แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณ

โดยมรายละเอยด ดงน 4.3.1 แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย

จากการศกษาแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย แยกตามงานบรการสขภาพได 3 ประเดน ไดแก การรกษา การสงเสรมสขภาพ และการปองกนโรค สวนประเดนการฟนฟสภาพ พบวา มการใหบรการครบทกงานแลว จงไมไดน ามาเปนประเดนหาแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ส าหรบรายละเอยดของแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ทง 3 ประเดน มรายละเอยดดงตอไปน 4.3.1.1 งานบรการดานการรกษา จากการศกษาแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการรกษา พบวา ผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยมความคดเหนวาควรเพมการใหบรการการใชยาตม/ยาปรงเฉพาะราย รอยละ 100 การนวดจดกระดกปรบโครงสราง ควรเพมการใหบรการรอยละ 76.92 และไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 23.08 สวนกา รรกษาโรคตอกระจก/ตอเนอ/ตอลม/ตอหน ดวยหนามหวายขม (การบงตอ) มความคดเหนวาควรเพมการใหบรการรอยละ 82.05 และไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 17.95 ส าหรบ เหตผลของความคดเหนทควรเพมการใหบรการ เนองจากเปนการเพมทางเลอกในการรกษาใหแกผป วย สวนเหตผลของความคดเหนทไมควรเพมการใหบรการ เนองจากสถานทไมมความพรอมในการใหบรการและขาดผใหบรการทมความช านาญและกระบวนการรกษาคอนขางยงยาก ดงตารางท 4.12

69

ตารางท 4.12 ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทย แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทยดานการรกษา (N=39)

รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. ดานการรกษา

ความคดเหน ควรเพม ไมควรเพม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การใชยาตม/ยาปรงเฉพาะราย 39 100.00 - - การนวดจดกระดกปรบโครงสราง 30 76.92 9 23.08

การรกษาโรคตอกระจก/ตอเนอ/ตอลม/ตอหน ดวยหนามหวายขม (การบงตอ)

32 82.05 7 17.95

จากการสนทนากลมเกยวกบแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการรกษา พบวา ควรมการเปดใหบรการแพทยแผนไทยเปนคลนกเฉพาะโรค เพอยกระดบงานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปใหเปนศนยความเชยวชาญเฉพาะโรค ดงตารางท 4.13

ตารางท 4.13 การใหบรการคลนกเฉพาะโรคในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

คลนกเฉพาะโรค ดานการรกษา คลนกโรคไมเกรน 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย

2. การนวดรกษา 3. การกดจด 4. การประคบสมนไพร 5. การอบไอน าสมนไพร 6. การรบประทานยาสมนไพร 7. สอนทาบรหารมณเวช ฤๅษดดตน

คลนกอมพฤกษ-อมพาต 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การนวดรกษา 3. การประคบสมนไพร 4. การอบไอน าสมนไพร 5. การเผายา 6. การรบประทานยาสมนไพร

คลนกโรคระบบทางเดนหายใจสวนตน 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การอบไอน าสมนไพร 3. การประคบสมนไพร 4. การสมยา 5. การรบประทานยาสมนไพร

70

ตารางท 4.13 (ตอ)

คลนกเฉพาะโรค ดานการรกษา คลนกโรคสตร (รกษาหญงวยทอง มบตรยาก หญงปวดทองประจ าเดอน ประจ าเดอนมาไมปกต)

1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การนวดรกษา 3. การประคบสมนไพร 4. การอบไอน าสมนไพร 5. การรบประทานยาสมนไพร 6. สอนทาบรหารมณเวช ฤๅษดดตน

คลนกโรค Office syndrome 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การนวดรกษา 3. การนวดจดปรบโครงสรางกระดกมณเวช 4. การประคบสมนไพร 5. สอนทาบรหารมณเวช ฤๅษดดตน

คลนกโรคเรอรง NCD (ความดนโลหตสง เบาหวาน ไขมน): ไดรบการสงตอจากแพทยแผนปจจบน

1. การรบประทานยาสมนไพร 2. การแชเทาดวยน าสมนไพร 3. สอนปรบพฤตกรมใชหลก 8 อ.

คลนกโรคมะเรง 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การรบประทานยาสมนไพร

คลนกโรคตบ 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การรบประทานยาสมนไพร

คลนกโรคสะเกดเงน 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การรบประทานยาสมนไพร

คลนกผสงอาย 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. ใหการรกษาองครวม ดแลกาย จตใจ ผสงอาย

คลนกมารดาหลงคลอด 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การนวดรกษา 3. การประคบสมนไพร 4. การอบไอน าสมนไพร 5. การทบหมอเกลอ 6. การใหค าแนะน าปฏบตตวหลงคลอด 7. การรบประทานยาสมนไพร

คลนกนอนกรน 1. ตรวจโรคแบบแพทยแผนไทย 2. การนวดรกษา 3. การสมยา 4. การเผายา

71

ตารางท 4.13 (ตอ)

คลนกเฉพาะโรค ดานการรกษา คลนกอดบหร (ท ารวมกบงานเวชกรรมสงคม หรอคลนกอดบหรของแพทยแผนปจจบน)

1. การรบประทานยาสมนไพร 2. การอบไอน าสมนไพร 3. การท าสมาธบ าบด

นอกจากนยงมผลการศกษาทไดจากการสนทนากลมเกยวกบแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการรกษาของการใหบรการคลนก OPD คขนาน ผรบผดชอบงานแพทยแผนไทยมความคดเหนวา ควรอยตดกบหองตรวจ OPD แพทยแผนปจจบน ตงอยดานหนาของโรงพยาบาล มวสด-อปกรณในหองตรวจครบตามาตรฐานหองตรวจโรค มปาย ขอความ ไวนล ประชาสมพนธ ทเหนเดนชดของคลนก OPD คขนานทระบขอความวาสามารถรกษาโรค/อาการใดไดบาง มพยาบาลคดกรองทมความรความเขาใจแยกโรค/อาการ (โรค/อาการใดบางท สามารถรกษาแบบแพทยแผนไทยได) ทจะสงผปวยตอมาหองตรวจแพทยแผนไทย OPD คขนาน ควรมการประชมและจดระบบเรองการรกษาผปวยแบบแพทยแผนไทย การสงตอผปวย การก าหนดโรค/ภาวะ ระดบความเจบปวย ใหชดเจน ทแพทยแผนไทยควรสงตอแพทยแผนปจจบนหรอแพทยแผนปจจบนสงตอแพทยแผนไทย แพทยแผนไทยควรหมนฝกทกษะการตรวจวนจฉยโรค การรกษาโรคดวยวธการแพทยแผนไทย สรางความช านาญ และแพทยแผนไทยควรสรางการสอสารและความสมพนธภาพทดโดยมลกษณะของความสมพนธแบบเอออาทรกบผปฏบตงานทเกยวของ และในดานองคประกอบของการบรหารจดการ โดยใชการมสวนรวมของบคลากร ทงทางการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนปจจบนไดแก แพทย พยาบาล เภสชกร ผชวยพยาบาล สรางความเชอมนและการยอมรบการรกษาแบบแพทยแผนไทยใหแกแพทย พยาบาล เภสชกร และผปวย โดยมรปแบบด าเนนงาน OPD คขนาน ดงตาราง 4.14

ตาราง 4.14 รปแบบด าเนนงาน OPD คขนานในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

รปแบบงาน OPD คขนาน การด าเนนงาน OPD คขนาน

แบบท 1 1.1 ผปวยยนบตรทหองบตร 1.2 แจงอาการกบหองบตร 1.3 หองบตรสงผปวยมาโดยตรงมาสหองตรวจ OPD คขนาน 1.4 พยาบาลคดกรองสงผปวยเขาตรวจคลนก OPD คขนาน 1.5 แพทยแผนไทยท าการตรวจวนจฉย สงการรกษาแบบแพทยแผนไทย 1.5.1 ถาผปวยรบยา สามารถรบยาไดทหองจายยา OPD

1.5.2 ถาแพทยแผนไทยสงผปวยท าหตถการแพทยแผนไทย ใหผปวยสามารถไปทแผนกแพทยแผนไทยซงมาจากการสงตอของแพทยแผนไทยทคลนก OPD คขนาน

72

ตาราง 4.14 (ตอ)

รปแบบงาน OPD คขนาน การด าเนนงาน OPD คขนาน

แบบท 2 2.1 ผปวยยนบตรทหองบตร 2.2 แจงอาการกบหองบตร 2.3 หองบตรสงผปวยพบแพทยแผนปจจบนท OPD หรอแพทยแผนกอนๆ 2.4 พยาบาลคดกรองสงผปวยเขาตรวจกบแพทยแผนปจจบน

2.5 แพทยแผนปจจบนสงผปวยมาพบแพทยแผนไทยทหองตรวจ OPD คขนาน 2.6 แพทยแผนไทยท าการตรวจวนจฉย สงการรกษาแบบแพทยแผนไทย

2.6.1 ถาผปวยรบยา สามารถรบยาไดทหองจายยา OPD

2.6.2 ถาแพทยแผนไทยสงผปวยท าหตถการแพทยแผนไทยใหผปวยสามารถไปทแผนกแพทยแผนไทยซงมาจากการสงตอของแพทยแผนไทยทคลนกOPDคขนาน

4.3.1.2 งานบรการดานการสงเสรมสขภาพ จากการศกษาแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการสงเสรมสขภาพ พบวา การนวดเพอการสงเสรมสขภาพ/การนวดดวยน ามนหอมระเหย การสงเสรมการดแลสขภาพในแตละกลมวยดวยหลก 8 อ. เชน จดกจกรรมใหความรปรบพฤตกรรม ใชนวตกรรมสงเสรมสขภาพ และการสงเสรมการใชสมนไพรดแลตนเองดวยสมนไพรในสาธารณสขมลฐาน เชน ลงพนทชมชนใหความรสนบสนนปลกพชสมนไพร ผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยมความคดเหนวาควรเพมการใหบรการ รอยละ 100 เนองจากเปนการสงเสรมสขภาพใหแกผปวยทสามารถท าไดงาย ไมยงยาก จงควรเพมการใหบรการ สวนการแตงทอง/ทาบรหารเพอใหคลอดงาย มความคดเหนวาควรเพมการใหบรการรอยละ 92.31 และไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 7.69 และการรดผาหนาทอง ควรเพมการใหบรการรอยละ 89.74 และไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 10.26 ทงการแตงทอง/ทาบรหารเพอใหคลอดงายและการรดผาหนาทอง ส าหรบเหตผลของความคดเหนทควรเพมการใหบรการ เนองจากสามารถไปบรณาการกบกลมงานการพยาบาลแผนกฝากครรภ (ANC) ของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปได สวนความคดเหนทไมควรเพมการใหบรการ เนองจากขาดผใหบรการทมความช านาญ สวนการแชน าสมนไพร มความคดเหนวาควรเพมการใหบรการรอยละ 82.05 เนองจากสามารถใหบรการไดงาย ไมยงยากและไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 17.95 เนองจากขาดงบประมาณสนบสนนคายาสมนไพรทน ามาแช การนงถาน ควรเพมการใหบรการรอยละ 76.92 เนองจากสามารถเพมทางเลอกการสงเสรมสขภาพใหแกผปวยหลงคลอดและไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 23.08 เนองจากการนงถานในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปควนไฟจากการนงถานสงผลกระทบตอผปวยแผนกอนๆได สถานทไมมความพรอมในการใหบรการ การพอกผว/ขดผวดวยสมนไพร ควรเพมการใหบรการรอยละ 84.61 และไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 15.39 การอาบน าสมนไพร ควรเพมการใหบรการรอยละ 71.80 และไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 28.20 ทงการพอกผว/ขดผวดวยสมนไพรและการอาบน าสมนไพร ส าหรบความคดเหนทควรเพมใหบรการ เนองจากสามารถเพมทางเลอกการสงเสรมสขภาพและเปนทนยมในการดแลผวของกลมผหญง สวนความคดเหนทไมควรเพมการใหบรการ เนองจากสถานทไมมความพรอมในการใหบรการ ดงตารางท 4.15

73

ตารางท 4.15 ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทย แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทยดานการสงเสรมสขภาพ (n = 39)

รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. ดานการสงเสรมสขภาพ

ความคดเหน ควรเพม ไมควรเพม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การนวดเพอการสงเสรมสขภาพ/การนวดดวยน ามนหอมระเหย

39 100.00 - -

การแตงทอง/ทาบรหารเพอใหคลอดงาย 36 92.31 3 7.69

การแชน าสมนไพร 32 82.05 7 17.95

การนงถาน 30 76.92 9 23.08

การพอกผว/ขดผวดวยสมนไพร 33 84.61 6 15.39

การอาบน าสมนไพร 28 71.80 11 28.20

การรดผาหนาทอง 35 89.74 4 10.26

สงเสรมการดแลสขภาพในแตละกลมวยดวยหลก 8 อ. เชน จดกจกรรมใหความรปรบพฤตกรรม

39 100.00 - -

ใชนวตกรรมสงเสรมสขภาพ 39 100.00 - - สงเสรมการใชสมนไพรดแลตนเองดวยสมนไพรในสาธารณสขมลฐาน เชน ลงพนทชมชนใหความรสนบสนนปลกพชสมนไพร

39 100.00 - -

จากการสนทนากลมเกยวกบแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการสงเสรมสขภาพ พบวา ควรสงเสรมสขภาพประชาชนตามกลมวยเพอใหงานบรการการสงเสรมสขภาพเปนเลศ ประชาชนมสขภาพดทกกลมวยตามนโยบายกระทรวงสาธารณสข โดยมแนวทางการจดการ ดงตารางท 4.16

ตารางท 4.16 การสงเสรมสขภาพประชาชนตามกลมวยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ประชาชนตามกลมวย งานบรการดานการสงเสรมสขภาพ เดกปฐมวย 1. ใชยาหมกผมก าจดเหา

2. ใหอมน ายาบวนปากสมนไพรสงเสรมสขภาพฟน, เดกน าหนกเกนสอนทาบรหารรางกาย 3. เดกน าหนกนอยแนะน าการรบประทานอาหารตามวยตามธาตเจาเรอน 4. สอนสาธตท ายาสมนไพรงายๆทใชดแลสขภาพ 5. ดแลพฒนาการเดกพเศษโดยการท ามณเวช

74

ตารางท 4.16 (ตอ)

ประชาชนตามกลมวย งานบรการดานการสงเสรมสขภาพ วยรน 1. แนะน าการอดบหรสอดคลองกบการด าเนนงานของคลนกอดบหร

2. แนะน าการดแลตนเองอาการปวดประจ าเดอน 3. การสงเสรมใชสมนไพรในการดแลผวพรรณ 4. ดแลหญงปวดทองประจ าเดอน ประจ าเดอนมาไมปกตใหสอดคลองกบการด าเนนงานคลนกโรคสตร

วยท างาน 1. แนะน าทากายบรหารมณเวช ฤๅษดดตน 2. สงเสรมสขภาพปรบพฤตกรรมดวยหลก 8 อ. รวมกบการด าเนนงานของคลนกโรค Office syndrome

วยสงอาย 1. แนะน าทากายบรหารทเหมาะกบสภาวะรางกาย, สงเสรมสขภาพปรบพฤตกรรมดวยหลก 8 อ. 2. สมาธบ าบด 3. จดกลมเรยนรการท ายาสมนไพรเพอการดแลสขภาพตนเองและสงเสรมใหมสมพนธภาพกบเพอนๆกลมวยเดยวกน

สตร 1. สตรกอนคลอดแพทยแผนไทยสงเสรมสขภาพรวมกบแผนก ANC ของโรงพยาบาลสอนทากายบรหาร 2. สตรหลงคลอดแพทยแผนไทยสงเสรมสขภาพใหค าแนะน าการปฏบตตวหลงคลอด

4.3.1.3 งานบรการดานการสงเสรมสขภาพ จากการศกษาแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการปองกนโรค พบวา การจดทาปรบโครงสรางสมดลมณเวช เชน ปองกนไมใหเกดอาการปวดเรอรงโรคจากการท างาน ผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยมความคดเหนวาควรเพมการใหบรการ รอยละ 100 สวนการนวดเพอการปองกนโรค เชน การนวดปองกนภาวะเดกตวเหลอง มความคดเหนวาควรเพมการใหบรการรอยละ 92.31 และไมควรเพมการใหบรการ รอยละ 7.69 ส าหรบเหตผลของความคดเหนทควรเพมการใหบรการ เนองจากเปนการเพมทางเลอกในการปองกนโรคใหแกผปวย สวนเหตผลของความคดเหนทไมควรเพมการใหบรการ เนองจากขาดผใหบรการทมความช านาญ ดงตารางท 4.17

ตารางท 4.17 ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทย แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทยดานการปองกนโรค (n = 39)

งานบรการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. ดานการปองกนโรค

ความคดเหน ควรเพม ไมควรเพม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ การนวดเพอการปองกนโรค เชน การนวดปองกนภาวะเดกตวเหลอง

36 92.31 3 7.69

การจดทาปรบโครงสรางสมดลมณเวช เชน ปองกนไมใหเกดอาการปวดเรอรงโรคจากการท างาน

39 100.00 - -

75

จากการสนทนากลมเกยวกบแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการปองกนโรค พบวา การปองกนโรคส าหรบการแพทยแผนไทย เนนเรองการสอน แนะน า การปฏบตตว การรบประทานอาหารใหตรงกบธาตเจาเรอนของแตละบคคล รวมทงการแนะน าการออกก าลงกายทาบรหารมณเวช ฤๅษดดตน ในการดแลสขภาพในเบองตน รวมทงการสอนการท าสเปรยตะไครหอมไลยง ก ายานจดไลยง เพอปองกนโรคไขเลอดออกในเบองตนอกดวย เพอใหงานปองกนโรคเปนเลศ ประชาชนสขภาพด ปลอดภยจากโรค งานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป จากการสนทนากลมเกยวกบแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ประเดนงานบรการดานการฟนฟสภาพ พบวา การฟนฟสภาพผสงอาย ผพการ ผปวยประคบประคอง ควรท ารวมกบสหวชาชพเมอผปวยไดรบการประเมนวา ควรไดรบการฟนฟสภาพแบบไหนทเหมาะสม ถาควรไดรบการฟนฟสภาพแบบแพทยแผนไทย แพทยแผนไทยกนดการฟนฟสภาพใหการนวด ประคบสมนไพร ใหค าแนะน าทาบรหาร สอนญาต/คนดแล ตดตามเปนระยะเวลาทก าหนด เมอสภาพรางกายดขนแลว อาจขยนใบสงตอให รพ.สต. ใกลเคยงดแลตอ และโรงพยาบาลควรมการโทรสอบถามตดตามอาการตอเนอง ถาผปวยมปญหาสขภาพเกดขนอก รพ.สต. เขยนใบสงผปวยกลบมาทโรงพยาบาล โดยใบสงตอ/ใบสงกลบผปวย ควรมการเขยนบอกถงอาการแรกเรม ระยะด าเนนอาการ การไดรบการรกษา ฟนฟสภาพอยางไรไปแลวบาง ควรดแลตออยางไร เพอผรบใบสงตอจะไดดแลผปวยไดอยางถกตองและเปนแนวทางเดยวกน ใหงานการดแลผสงอาย ผพการ ผปวยประคบประคอง มสมรรถภาพทดขน

มประเดนเพมเตมจากการสนทนากลม ดงน การจดการดานอาคาร/สถานทแพทยแผนไทย ปจจบนอาคาร/สถานทใหบรการแพทยแผนไทยสวนใหญมกมพนทจ านวนจ ากด และอย

ในทเขาถงยาก ดงนนแนวทางในการจดการ คอ ควรมอาคารแพทยแผนไทยแยกเปนอาคารเดยวทมทตงอยสวนหนาของโรงพยาบาลหรอในกรณทอยภายในอาคารเดยวกน แผนกแพทยแผนไทยควรอยสวนหนาของอาคารนนและคขนานกบงานแพทยแผนปจจบน เพอใหประชาชนเขาถงบรการ งายตอการประชาสมพนธ อกทงยงสะดวกตอการสงตอผปวย และเปนทางเลอกในการดแลสขภาพใหผปวยเหนชดเจน สวนในกรณทเปนอาคารเดยว ตวอาคารควรเปนแบบเรอนไทยซงเปนเอกลกษณแพทยแผนไทย โดยภายในตวอาคารหรอแผนกตองมการแบงสดสวนหองใหบรการตามศกยภาพทโรงพยาบาลสามารถเปดใหบรการได เชน ทพกคอยผรบบรการ หองตรวจ-วนจฉยโรค หองนวด/ประคบสมนไพร หองอบสมนไพร หองดแลมารดาหลงคลอด หองเปลยนเสอผา หองอาบน า หองวางวสด-อปกรณ หองกายบรหารฤๅษดดตน/มณเวช หองสมาธบ าบด หองปรงยาสมนไพร หองตรวจ OPD คขนานแพทยแผนปจจบน ใหอยสวนหนาของโรงพยาบาล เพอใหประชาชนเขาถงบรการและสะดวกตอการสงตอผปวย

วสด-อปกรณทใชในการใหบรการแพทยแผนไทยทไดมาตรฐาน

ทพกคอยผรบบรการ : มเกาอเพยงพอตอผมารอรบบรการ มหนงสอความรแพทยแผนไทย และแผนประชาสมพนธเกยวกบงานทางการแพทยแผนไทย

หองตรวจ -วนจฉยโรค : มโตะ เกา อ เครองวดความดน เครองฟงตรวจ (stethoscope) ไมกดลน ไมเคาะเขา ไฟฉาย ส าล แอลกอฮอล แผนวงกลมธาตเจาเรอน คอมพวเตอรบนทกขอมล เตยงตรวจโรค ทนอน ผาปทนอน หมอนพรอมปลอกหมอน ผาคลมตวผมารบบร การทสะอาด พรอมใหบรการตรวจแกผปวย

76

หองนวด/ประคบสมนไพร : ควรเปนทงหองนวด/ประคบสมนไพรเดยวหรอหองนวด/ประคบสมนไพรรวม ถาเปนหองรวมตองมมานกนระหวางเตยงเปนสดสวน มเตยง ขนาดหองขนาดเตยงตามมาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ เบาะนอน ผาปทนอน หมอนพรอมปอกหมอน ผาขวางเตยง ผาคลมตวผรบบรการ หมอหรอกระทะไฟฟานงลกประคบสมนไพรและมทวาง มพดลมระบายอากาศหรอชองระบายอากาศใหอากาศถายเทไดสะดวก

หองอบสมนไพร : มขนาดหองตามมาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ ควรเปนหองอบสมนไพรรวมเพอความสะดวกและเพยงพอกบปรมาณผรบบรการ หรอจะเปนหองทมตอบไอน าสมนไพรตามมาตรฐานของตอบไอน าสมนไพร

หองดแลมารดาหลงคลอด : หองมผามานปดมดชด มเตยง เบาะพรอมผาป หมอนพรอมปอกหมอน ผาคลมตวผรบบรการ มเตาไฟฟา หมอเกลอ ผาขนหน ชนวางอปกรณทปลอดภยหยบใชสะดวก

หองสมยา เผายา : มเตยง เบาะพรอมผาป หมอนพรอมปอกหมอน ผาคลมตวผรบบรการ ชนวางอปกรณสมยา เผายา หองควรมดชด อากาศปลอดโปรง

หองเปลยนเสอผา : แยกเปนชาย-หญง มตส าหรบเกบของสวนตวของผรบบรการ

หองอาบน า : แยกเปนชาย-หญง หรออาจแยกเปนหองอบไอน าสมนไพรชาย-หญง มอปกรณอาบน า มรองเทาแตะเขาอาบน า หรอถามพนทเพยงพอควรมอางอาบน าเพอใชแชน าสมนไพร

หองวางวสด-อปกรณ : มชนวางแกวน าอน กระตกน ารอน ชนวางกะละมงแชเทา ตเยน อนๆ

หองกายบรหารฤๅษดดตน/มณเวช : ควรเปนหองมพนทโลง อากาศปลอดโปรง มชดอปกรณส าหรบดวดโอสาธต

หองสมาธบ าบด : ควรเปนหองทเงยบสงบ อากาศปลอดโปรง ชดอปกรณเปดเสยงดนตร ชดอปกรณกลนอโรมา หรออาจรวมเปนหองเดยวกบหองกายบรหารฤๅษดดตน/มณเวช

หองปรงยาสมนไพร : มชนหรอตเกบยาสมนไพรทไดมาตรฐานปองกนความชน แมลง ฝนไดด มหมอตมยา อปกรณตกตวงยา ตาชง เปนหองทสะอาด ปลอดโปรง แสงสวางเพยงพอ

หองตรวจ OPD คขนานแพทยแผนปจจบน : มวสด-อปกรณเหมอนกบหองตรวจ-วนจฉยโรคทแผนกแพทยแผนไทย ตงอยภายในแผนก OPD ของโรงพยาบาลเพอการสงตอผรบบรการทสะดวก 4.3.2 แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพร

จากการศกษาสถานการณการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ในปจจบน ทง 9 โรงพยาบาล ดานระบบยาสมนไพร พบวา ปจจบนแพทยแผนไทยจะเสนอรายการยาสมนไพรทตองการใชในระบบใหกบแผนกเภสชกรรม โดยการคดเลอก จดซอ และการกระจายยาสมนไพร และเนองจากนโยบายกระทรวงสาธารณสขก าหนดใหโรงพยาลศนย/โรงพยาบาลทวไป มยาสมนไพรอยางนอย 30 รายการ ซงโรงพยาบาลในเขตบรการสขภาพท 12 สามารถท าไดแลว แตยงขาดการจายยาตม ถาจะจดใหโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปมการจายยาตมเฉพาะรายใหแกผปวยมแนวทางการจดการ ดงน

77

ผบรหาร เภสชกร แพทยแผนไทย ตองมการประชมรวมกน เพอก าหนดหลกเกณฑและหนาทรบผดชอบในการด าเนนงานเพอใหมการตมยาทไดมาตรฐาน GMP และน าเขาสระบบ สามารถเบกไดทกสทธการรกษาของผปวย โดยมแนวทางในการจดการ คอ แพทยแผนไทยไปปรงยารวมกนกบเภสชกรทฝายผลตยาเภสชกรรม แลวด าเนนการบรรจยามแพคเกจทมาตรฐาน สามารถสะดวกใช ไมยงยากซบซอน แลวสงยาไปเกบทหองจายยา OPD เมอแพทยแผนไทยตรวจ สงยาใหแกผปวย ผปวยสามารถรบยาตมไดทหองจายยา OPD สามารถใชยาตม/ยาปรงเฉพาะรายไดสะดวก

4.3.3 แนวทางการจดการดานระบบโครงสรางองคกร

โครงสรางองคกรแบบหนาทการงานเฉพาะ จะเปนการจดแบบแยกงานเฉพาะออกไปตามประเภทของงาน มหนวยงานทปรกษาของตนเอง หนวยงานแตละหนวยงานมผเชยวชาญและมอ านาจสงการในหนวยงานนนได ท าใหงานด าเนนไปไดอยางสม าเสมอ ดงนน โครงสรางการบรหารงานของงานแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปควรมรปแบบโครงสราง ดงน

ภาพประกอบท 4.1 รปแบบโครงสรางการบรหารงานของงานแพทยแผนไทย

ของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป

โดยมอตราก าลงบคลากรและหนาทรบผดชอบ ดงน 1. ผบรหารโรงพยาบาล 1 คน : ดแลควบคมทงหมด มอ านาจสงสด

ผบรหารโรงพยาบาล

แพทย

แพทยแผนไทย เภสชกร พยาบาล

ผชวยเหลอคนไข/พนกงานชวยการพยาบาล

เจาหนาทบนทกขอมล/ธรการ

ผชวยแพทยแผนไทยจาง

พนกงานบรการ

เจาพนกงานแพทยแผนไทย

/อายรเวท

เจาพนกงานเภสช

78

2. แพทย 1-2 คน : เปนหวหนาฝายมหนาทดแลควบคมบรหารงานแพทยแผนไทย ใหเปนไปตามเปาประสงค

3. แพทยแผนไทย 6-10 คน : ท าหนาทตรวจวนจฉย สงการรกษา ใหการรกษา สงเสรม ปองกนโรค ฟนฟสภาพ แบบแพทยแผนไทย

4. เภสชกร 1-2 คน : ท าหนาทควบคมระบบยาสมนไพร ตงแตการคดเลอกยา คดเลอกแหลงผลต การจดหาจดซอยา การกระจายยา การตดตามประเมนผลการใชยารวมกบแพทยแผนไทยและแพทยแผนปจจบน

5. พยาบาล 2-3 คน : (จ านวนขนอยกบแพทยแผนไทย) ท าหนาทคดกรอง สงผปวยเขาตรวจกบแพทยแผนไทย ดแลควบคมความเสยงทจะเกดขนกบผปวย

6. เจาพนกงานแพทยแผนไทย/อายรเวท 1-2 คน : ท าหนาทชวยแพทยแผนไทยท าหตถการการรกษา เชน นวด ประคบสมนไพร บนทกขอมลผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยส าหรบผปวยทแพทยแผนไทยยงไมไดคยขอมลเขาสระบบโปรแกรมของโรงพยาบาลและอนๆ

7. เจาพนกงานเภสช 1-2 คน : ท าหนาทชวยเภสชกรผลตยา บนทกขอมลผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยส าหรบผปวยทแพทยแผนไทยยงไมไดคยขอมลเขาสระบบโปรแกรมของโรงพยาบาลและอนๆ

8. ผชวยเหลอคนไข/พนกงานชวยการพยาบาล 2 คน : (จ านวนตามบรบทจ านวนผปวย) ท าหนาทจดล าดบผปวยเขาตรวจ ผปวยเขารบการรกษาแบบแพทยแผนไทย ชวยเหลอผปวยทมาใชบรการแพทยแผนไทย บนทกขอมลผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทย ส าหรบผปวยทแพทยแผนไทยยงไมไดบนทกขอมลเขาสระบบโปรแกรมของโรงพยาบาล สามารถอบรมเรยนนวดเพมเตมไดท าใหสามารถมานวดรกษา ท าหนาทเปนผชวยแพทยแผนไทยได

9. เจาหนาทบนทกขอมล/ธรการ 2 คน : ท าหนาทจดการเอกสารรวบรวมขอมลแผนกแพทยแผนไทย จดท าเบกพสดใหแกแผนกแพทยแผนไทย และบนทกขอมลผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยส าหรบผปวยทแพทยแผนไทยยงไมไดบนทกขอมลเขาสระบบโปรแกรมของโรงพยาบาล

10. ผชวยแพทยแผนไทย 30-40 คน : (จ านวนตามจ านวนแพทยแผนไทย แพทยแผนไทย 1 :ผชวยแพทยแผนไทย 10 อตราสวน 1:10 หรอเพอใหมการดแลควบคมไดอยางทวถงควรม แพทยแผนไทย 1 :ผชวยแพทยแผนไทย 4 อตราสวน 1:4 ) ท าหนาทนวดรกษา ประคบสมนไพร ตามค าสงการรกษาจากแพทยแผนไทย และดแลสถานทใหบรการแพทยแผนไทย

11. พนกงานบรการ 1-2 คน : (จ านวนขนอยกบสถานท) ดแลท าความสะอาดสถานทใหบรการแพทยแผนไทย

โดยแพทยแผนไทย ควรมต าแหนงขาราชการบรรจมาอยางเพยงพอกบจ านวนปรมาณแพทยแผนไทยในโรงพยาบาล และควรไดรบสวสดการ พ.ต.ส. (เงนเพมส าหรบต าแหนงทมเหตพเศษของผปฏบตงานใหบรการดานการแพทย สาธารณสขอนๆ) กระทรวงสาธารณสขควรเรงแกไขปญหาน สวนสวสดการของต าแหนงอนๆขนอยกบก าลงงบประมาณของโรงพยาบาลและผบรหารโรงพยาบาล

4.3.4 แนวทางการจดการดานการพฒนาบคลากร

จากการศกษาแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย บคลากรแพทยแผนไทยยงขาดความช านาญในการใหบรการ ดงนน จงมแนวทางการพฒนาบคลากรโดยการอบรมระยะสน ระยะยาวทงดานการรกษา ดานการสงเสรมสขภาพ ดานการปองกนโรค และดานการฟนฟสภาพ จาก

79

กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก หรอการจดทนเพอการศกษาตอยอดในการพฒนางานทางการแพทยแผนไทย อกทงจากตวชวด ( KPI Template) สาขาการแพทยแผนไทย และการแพทยผสมผสาน ดานการบนทกขอมลในระบบรายงาน 43 แฟม เพอใหมขอมลทถกตอง ทนสมยรวมกน ตองมการอบรมผทมหนาทบนทกขอมลใหบนทกขอมลไดถกตอง ครบถวน เปนปจจบน โดยโรงพยาบาลตองมการจดอบรมการบนทกขอมลของแตละโรงพยาบาลเอง หรออาจจดรวมกบส านกงานสาธารณสขจงหวด เพอแลกเปลยนความรและเรยนรการบนทกขอมล

4.3.5 แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณ

แนวทางในการจดการการด าเนนงานแพทยแผนไทยใหมประสทธภาพและครบทกงานบรการทง 4 ประเดน คอ การรกษา การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการฟนฟสภาพ ในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ควรไดรบงบประมาณสนบสนนเพมจากกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก และ สปสช. โดยเปนงบประมาณในการสรางอาคาร/สถานทแพทยแผนไทย ส าหรบอาคาร 1 ชน ใหมงบประมาณท 6,000,000 บาท และอาคาร 2 ชน ใหมงบประมาณท 15,000,000 และงบประมาณวสด -อปกรณ ใหมงบประมาณท 200,000-500,000 บาท บาท ตามแผนการเขยนโครงการ รวมทงมการวเคราะหตนทนในการด าเนนงานแพทยแผนไทยโดยแบงเปนหมวดหม และแสดงผลทงรายเดอนและรายป

อภปรายผล

การศกษาครงน ผวจยพบประเดนทนาสนใจ เหนควรน ามาอภปรายสนบสนนผลการวจยดงกลาวตามวตถประสงคซงมรายละเอยดดงตอไปน สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 1. ประเดนการใหบรการแพทยแผนไทย จากการศกษาครงน พบวา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ประเดนการใหบรการแพทยแผนไทย มการใหบรการแพทยแผนไทย ครบทง 4 ดาน ทงดานการรกษาโรค ดานการสงเสรมสขภาพ ดานการปองกนโรค และดานการฟนฟสภาพ ซงสามารถอธบายไดวาเปนงานบรการตามมาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสข และการใหบรการแพทยแผนไทยดานการรกษา พบวา มการนวดจดกระดกปรบโครงสราง ดานการปองกนโรค มการนวดปองกนภาวะเดกตวเหลอง และการจดทาปรบโครงสรางสมดลมณเวช เชน ปองกนไมใหเกดอาการปวดเรอรงจากการท างาน ซงรปแบบการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในปจจบนของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลยงไมมงานบรการน ซงแตกตางกบผลการศกษาเรองรปแบบการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลกรณศกษาจงหวดตรง [48] ทพบวายงไมมงานบรการการรกษาและการปองกนขางตน แตดานการรกษา พบวา การรกษาดวยสมนไพรและการนวดของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 สอดคลองกบผลการศกษาเรองแนวโนมการใชแพทยทางเลอกในสหรฐอเมรกา [49] ทมรปแบบการรกษามดวยกน 6 รปแบบ และม 2 รปแบบทเหมอนกน คอ การรกษาดวยสมนไพรและการนวด 2. ประเดนการจดการงานแพทยแผนไทย

80

2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย : จากการศกษาครงน พบวา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย พบวา แพทยแผนไทยและแพทยแผนปจจบนมการสงการรกษารวมกนดวยวธการดแลสขภาพแบบแพทยแผนไทย ใหบรการทงแผนก OPD และ IPD ทแพทยแผนไทยตองดแลสขภาพผปวยบน Ward ดวย อกทงยงเปดใหบรการคลนก OPD คขนานกบแพทยแผนปจจบน และคลนกขอเขาเสอม ทมการสงตอผปวยระหวางแพทยแผนปจจบนกบแพทยแผนไทย สอดคลองกบงานวจยเรองการศกษาการแพทยทางเลอกและการน าไปใช [35] ทพบวา การแพทยทางเลอกสวนใหญน ามาใชเสรมกบการรกษาแผนปจจบน และไดรบความสนใจทงในอเมรกา ยโรป และในเอเชย ซงประเทศไทยมการน าการแพทยทางเลอกมาใชดแลผปวยเพมมากขนและถกน าเขาระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต 2.2 ดานระบบยาสมนไพร: จากการศกษาครงน พบวา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานระบบยาสมนไพร พบวา มการใชยาสมนไพรรวมทงสน 57 รายการ สอดคลองกบแผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 4 (2521-2524) [11] ไดกลาววา รฐมนโยบายใหมการสนบสนนการแพทยแผนไทยและเภสชกรรมไทย ใหมองคกรทชดเจนรบผดชอบในการผสมผสานการแพทยแผนไทยกบการแพทยแผนปจจบน สงเสรมใหมการใชยาไทยมากขน แตโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป ยงไมมสถานทผลตยาทไดรบ GMP และแผนยทธศาสตรก าหนดใหมยาปรงเฉพาะรายอยางนอย 50 รายการ แตโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 มยาปรงเฉพาะรายเพยง 3 รายการ ซงเปนงานทตองพฒนาตอไปจากแผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา ป 2560-2565 [29] ซงเปนแผนทใชน ารองในการพฒนางานแพทยแผนไทยเขตบรการสขภาพท 12 มเปาหมายใหโรงพยาบาลมสถานทผลตยาผานมาตรฐาน GMP รายการยาทสามารถผลตไดไมนอยกวา 15 รายการ 2.3 ดานการจดระบบโครงสราง: จากการศกษาครงน พบวา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการจดระบบโครงสราง พบวา ม 8 โรงพยาบาล (รอยละ 88.89) ทจดมโครงสรางการบรหารงานของแพทยแผนไทยจดเปนงานในกลมภารกจใดภารกจหนงของโรงพยาบาล ซงเปนการจดโครงสรางองคกรแบบหนาทการงานเฉพาะ จงมฝายคอยชวยเหลอสนบสนนงานแพทยแผนไทย แตบางครงมขอจ ากดในการบรหารงานการด าเนนโครงการหรอการแจงการเดนหนงสอมความลาชา หลายขนตอน และม 1 โรงพยาบาล (รอยละ 11.11) ทจดโครงสรางการบรหารงานของแพทยแผนไทยแยกเปนฝายโดยขนตรงตอผอ านวยการโรงพยาบาล ซงเปนการจดโครงสรางองคกรแบบงานหลก จงมการบรหารงานมความคลองตวด ไมซบซอน สอดคลองกบแนวคดเรองโครงสรางองคกรแบบหนาทการงานเฉพาะ [36] ทกลาววา โครงสรางองคกรแบบหนาทการงานเฉพาะจะเปนการจดแบบแยกงานเฉพาะออกไปตามประเภทของงาน มหนวยงานทปรกษาของตนเอง หนวยงานแตละหนวยงานมผเชยวชาญและมอ านาจสงการในหนวยงานนนได ท าใหงานด าเนนไปไดอยางสม าเสมอ แตมขอจ ากดบางอยาง และโครงสรางองคกรแบบงานหลก จะมการควบคมการบงคบบญชาแยกออกเปนสายตรง ลกษณะไมซบซอน ไมมหนวยงานทปรกษาหรอคณะกรรมการ การบรหารงานมความคลองตวด ไมซบซอนหลายขนตอน

81

2.4 ดานการพฒนาบคลากร: จากการศกษาครงน พบวา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการพฒนาบคลากรทง 9 โรงพยาบาล มการพฒนาศกยภาพของบคลากรงานการแพทยแผนไทยโดยการอบรม ทงดานการรกษา ดานการสงเสรมสขภาพ ดานการปองกนโรค และดานการฟนฟสภาพ โดยเฉลยปละ 2 ครง สอดคลองกบแผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา ป 2560-2565 [29] มเปาหมายใหบคลากรไดรบการพฒนา มตวชวดแพทยแผนไทยสามารถจายยาปรงเฉพาะรายโดยแพทยแผนไทยไดรบการอบรมเพมพนทกษะ อยางนอยปละ 1 ครง 2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ: จากการศกษาครงน พบวา สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ดานการจดสรรงบประมาณทมใชเงนงบประมาณ เงนรายไดและเงนสนบสนนจาก สปสช. ใชในการด าเนนงานดานการรกษามากทสดเปนการพฒนาศกยภาพบรการดานการรกษาของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 สอดคลองกบการด าเนนงานของกรมแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกในป 2559 [28] ทสงเสรมแพทยแผนไทยรวมกบ สปสช. ตามยทธศาสตรแผนงานแพทยแผนไทยและสมนไพร ทกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกจดท าขนอยางมสวนรวม เนนการเพมศกยภาพบรการแพทยแผนไทยควบคกบการบรการสาธารณสข โดยกระจายไปยงหนวยบรการทกระดบ แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

1. แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพท 12 มแนวทางการจดการดานการใหบรการแพทยแผนไทยใหมครบทกงานบรการทงการรกษา การสงเสรมสขภาพ และการปองกนโรค สวนการฟนฟสภาพนนมครบทกงานบรการเหมอนกนทง 9 โรงพยาบาลแลว ควรเพมการใหบรการคลนกเฉพาะโรคมากยงขน คลนก OPD คขนานควรมรปแบบด าเนนการทใหประชาชนเขาถงงาย วสด-อปกรณ และอาคารสถานท ซงสอดคลองกบงานวจยเรองถอดบทเรยน การพฒนาระบบบรการแพทยแผนไทยในจงหวดสราษฎรธาน [39] ทพบวา จงหวดสราษฎรธานมการพฒนาระบบบรการแพทยแผนไทยแบบกาวกระโดด หากเทยบกบทอนๆ ทงนเกดจากการพฒนาอยางเปนระบบและรอบดาน ซงแนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย ควรใหมความพรอมมากยงขน ดงนนถาจะใหงานระบบรการแพทยแผนไทยมการพฒนาแบบกาวกระโดดแบบจงหวดสราษฎรธาน ควรมการพฒนาเปนระบบและรอบดานเชนกน

2. แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพรของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพท 12 ทมแนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพรโดยการใหผบรหาร เภสชกร แพทยแผนไทย ตองมการประชมรวมกน เพอก าหนดหลกเกณฑและหนาทรบผดชอบในการด าเนนงานเพอใหมการตมยาทไดมาตรฐาน GMP และน าเขาสระบบ สามารถเบกไดทกสทธการรกษาของผปวยตามแผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา ป 2560-2565 [29] ซงเปนแผนทใชน ารองในการพฒนางานแพทยแผนไทยเขตบรการสขภาพท 12 มเปาหมายใหโรงพยาบาลมสถานทผลตยาผานมาตรฐาน GMP รายการยาทสามารถผลตไดไมนอยกวา 15 รายการ และแผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา ป 2560 – 2565 ยทธศาสตรท 3 พฒนาระบบยาสมนไพรก าหนดตวชวดโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป มจ านวนยาไทยส าเรจรปไมนอยกว า 30

82

รายการ และสอดคลองกบงานวจยเรองการศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทย และการใชสมนไพรของหมอพนบาน กรณศกษาหมอพนบานรอบเขตพนท เขอนน าพง จงหวดสกลนคร ทไดกลาววา แนวโนมของสมนไพรไทย ดานนโยบาย เนนการท าใหสขภาพด และเนนการสงเสรมสขภาพมากกวาการรกษาเทานน จดสทธประโยชนดานหลกประกนสขภาพของประเทศใหครอบคลมทง 2 อยางทเนนแสดงสาธารณชนใหเหนความคมคาของแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก รฐบาลสามารถลดงบประมาณประเทศจากอทธพลของธรกจขามชาตดานยา โดยสงเสรมแพทยแผนไทย/พนบาน/ทางเลอก วถสขภาพทยงยนมากกวาการพงพาการน าเขายาแผนปจจบน 3 แนวทางการจดการดานการจดระบบโครงสรางของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพท 12 มแนวทางการจดการดานการจดระบบโครงสรางดวยวธการเพมบคลากร และก าหนดบทบาททชดเจน ใหมต าแหนงขาราชการบรรจมาอยางเพยงพอ กระทรวงสาธารณสขควรใหการสนบสนน สอดคลองกบงานวจยเรองบทบาทเภสชกรและบคคลากรสาธารณสขกบการพฒนางานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาล [42] ทพบวา งานแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลรฐหลายแหงมแนวโนมพฒนาการไปในทศทางทดขนดวยการก าหนดบทบาทหนาททชดเจนและเหมาะสมกบปรมาณงาน แตยงมบางโรงพยาบาลทยงมขอบกพรอง เนองมาจากจ านวนบคลากร นโยบายสนบสนน ดงนน พฒนาการและอปสรรคของงานการแพทยแผนไทยในสถานบรการของรฐขนกบนโยบายของผบรหาร ระบบสนบสนนตางๆ และบทบาทของบคลากรทก ากบดแลงานแพทยแผนไทย และสอดคลองกบงานเรองแนวทางการพฒนาการใหบรการ การแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล กรณศกษาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล อ าเภอกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธ [45] ทไดกลาววา การจดโครงสรางการบรหาร และการจดบรการจากนโยบายไปสการปฏบต ทส าคญ คอ วสยทศนของผบรหาร มความสามารถทจะสอสารนโยบาย และการแปลงนโยบายดานการแพทยแผนไทยบรณาการกบการแพทยแผนปจจบน การสรางการยอมรบของทมงานจงจะขบเคลอนไปได ตองมแผนงานโครงการทชดเจน มการประชมชแจงโครงการ การมอบหมายงานทชดเจนรวมถงการกบตดตาม และรายงานผลจงจะส าเรจ 4. แนวทางการจดการดานพฒนาของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพท 12 พบวา รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยดานการรกษา ดานการสงเสรมสขภาพ และดานการปองกนโรค มบางงานบรการทผใหบรการยงขาดความช านาญในการใหบรการงานนนๆ จงตองไดรบการพฒนาบคลากร โดยจากการศกษาแนวทางการจดการดานพฒนาบคลากร ตองจดใหมการอบรมระยะสน ระยะยาวทงดานการรกษา ดานการสงเสรมสขภาพ ดานการปองกนโรค และดานการฟนฟสภาพ จากกรมแพทยแผนไทย หรอการจดทนเพอการศกษาตอยอดในการพฒนางานทางการแพทยแผนไทยเพอเพมศกยภาพในการปฏบตงานมากยงขน ซงสอดคลองกบแผนพฒนาสาธารณสขฉบบท 11 (2555-2559) [28] ยทธศาสตรท 2 พฒนาและจดระบบบรการทมคณภาพมาตรฐาน ครอบคลมประชาชนสามารถเขาถงการบรการได ตามทสถาบนการแพทยแผนไทยไดจดท าโครงการอบรมการคดกรองการใหบรการการแพทยแผนไทยคขนานกบแผนกผปวยนอก (OPD) ในโรงพยาบาลของรฐ (2559) เพอพฒนาใหพยาบาลผท าหนาทคดกรองผปวยไดมความร ความเขาใจเกยวกบแพทยแผนไทย และสามารถคดกรองผปวยเพอการเขารบบรการแพทยแผนไทยทแผนกผปวยนอกได 5. แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพท 12 ยงมความตองการทงงบประมาณอาคาร/สถานท และงบประมาณวสด -อปกรณ รวมทงควรมการวเคราะหตนทนในการด าเนนงานแพทยแผนไทย โดยแบงเปนหมวดหม และ

83

แสดงผลทงรายเดอนและรายป สอดคลองกบงานวจยเรองแนวทางการพฒนาการใหบรการ การแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล กรณศกษาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล อ าเภอกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธ [45] ทไดกลาววา การก าหนดตวชวด คอ สดสวนผรบบรการแพทยแผนไทย ตอผรบบรการทงหมด รวมทง ก าหนดการใชมลคายาสมนไพรทเพมขน เพอลดคาใชจายยาแผนปจจบน รวมทงมการศกษาวเคราะหตนทนในการด าเนนงานแพทยแผนไทยเพอรบทราบ และสะทอนตนทนในการด าเนนงานทแทจรง ดงนน ถาจะใหงานแพทยแผนไทยมศกยภาพบรการแพทยแผนไทยควบคกบการบรการสาธารณสขเพมมากยงขน จงควรไดรบเงนสนบสนนเพมจากกรมแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก และจาก สปสช.

84

บทท 5

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

การศกษาครงนใชรปแบบการวจยเชงพรรณนา เพอศกษาสถานการณปจจบนและแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ใชแบบสอบถามและแนวค าถามสนทนากลม โดยมกลมตวอยาง 2 กลม คอ 1. ผรบผดชอบงานแพทยแผนไทย 39 คน ตอบแบบสอบถาม และ หวหนางานหรอแพทยแผนไทย 9 คน ของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 เขารวมสนทนากลม เกบขอมลระหวางเดอนกมภาพนธ-เดอนมนาคม 2560 วเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณนา ไดแก การแจกแจงความถ รอยละ และวเคราะหขอมลเชงเนอหา

สรปผลการวจย

1. สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

สถานการณการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ในปจจบน ทง 9 โรงพยาบาล ประกอบดวย 2 ประเดน ไดแก

1.1 การใหบรการแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 4 ดาน คอ 1.1.1 ดานการรกษา 1.1.2 ดานการสงเสรม 1.1.3 ดานการปองกนโรค และ 1.1.4 ดานการฟนฟสภาพ พบวา มรปแบบงานบรการแพทยแผนไทย ดานการฟนฟสภาพทมใหบรการครบทกงานบรการเหมอนกนทง 9 โรงพยาบาล สวนงานบรการดานการรกษา ดานการสงเสรมสขภาพ และดานการปองกนโรค มบางโรงพยาบาลทไมมใหบรการในบางงานบรการ ดวยปญหาอปสรรคสถานทและบคลากรยงไมมความช านาญ

1.2 การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 5 ดาน คอ 1.2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย พบวา มจ านวนผปวยทเขามาใชบรการ

แพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ในป 2559 โดยเฉลยรอยละ 11.40 ของจ านวนผปวยทงหมดทเขามาใชบรการในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 สวนใหญมการวนจฉยสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทยโดย แพทยแผนปจจบน แพทยแผนไทย และแพทยแผนไทยประยกต ใหบรการทงผปวยนอก (OPD) และผปวยใน (IPD) และมคลนก OPD คขนาน คลนกขอเขาเสอม ผรบบรการสวนใหญมสทธการรกษาคอ ระบบสวสดการภาครฐ/รฐวสาหกจ

1.2.2 ดานระบบยาสมนไพร พบวา มรปแบบระบบยาสมนไพร คอ มการคดเลอกยา จดซอยาสมนไพร การกระจายยา การรบยาของผปวย และการตดตามประเมนผลการใชยา การด าเนนการสวนใหญ ฝายเภสชกรรมของโรงพยาบาลและแพทยแผนไทย ท ารวมกน และมการใชยาสมนไพรเดยว จ านวน 13 รายการ ยาสมนไพรต ารบ จ านวน 41 รายการ และยาปรงเฉพาะราย 3 รายการ รวม 57 รายการ

85

1.2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร พบวา สวนใหญงานแพทยแผนไทยจดเปนงานในกลมภารกจปฐมภมของโรงพยาบาล มเพยง 1 โรงพยาบาลทมโครงสรางการบรหารขนตรงกบผอ านวยการโรงพยาบาล

1.2.4 ดานการพฒนาบคลากร พบวา มการอบรมบคลากรเกยวกบงานบรการแพทยแผนไทยทง 4 ดาน คอ ดานการรกษา การสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการฟนฟสภาพ เฉลยปละ 2 ครง

1.2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ พบวา ในการจดสรรงบประมาณแพทยแผนไทย จะตองเขยนโครงการเสนอตอผบรหาร และทง 9 โรงพยาบาล มเงนงบประมาณแผนดน เงนสนบสนนจาก สปสช. และเงนรายไดจากการใหบรการทใชในการบรหารงานแพทยแผนไทย

2. แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ประกอบดวย 5 ดาน ไดแก 2.1 แนวทางการจดการดานระบบบรการแพทยแผนไทย พบวา สวนใหญมความคดเหนวาควรเพมงานบรการใหครบทกงานบรการ ใหมรปแบบงานบรการทเหมอนกนทง 9 โรงพยาบาล ทงดานการรกษา การสงเสรมสขภาพ และการปองกนโรค สวนดานการฟนฟสภาพใหบรการเหมอนกนทง 9 โรงพยาบาลแลว ควรเปดใหบรการคลนกเฉพาะโรคเพอยกระดบงานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปใหเปนศนยความเชยวชาญเฉพาะโรค ใหบรการคลนก OPD คขนานทเปนรปแบบทประชาชนสามารถเขาถงงาย ผบรหาร และผปฏบตงาน ควรมการประชมและจดระบบเรองการรกษาผปวยแบบแพทยแผนไทย การสงตอผปวย การก าหนดโรค/ภาวะ ระดบความเจบปวย ใหชดเจน และแพทยแผนไทยตองหมนฝกฝนความช านาญในวชาชพ เพอใหเกดการยอมรบ และเกดความเชอมน ควรมการจดการดานอาคาร สถานท ใหประชาชนเขาถงบรการ งายตอการประชาสมพนธ สะดวกตอการสงตอผปวย และเปนทางเลอกในการดแลสขภาพใหผปวยเหนชดเจน มวสด -อปกรณ ทมความพรอมตามมาตรฐานงานบรการการแพทยแผนไทยในสถานบรการสาธารณสขของรฐ 2.2 แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพร พบวา ผบรหาร เภสชกร แพทยแผนไทย ตองมการประชมรวมกน เพอก าหนดหลกเกณฑและหนาทรบผดชอบในการด าเนนงานเพอใหมการตมยาทไดมาตรฐาน GMP และน าเขาสระบบ สามารถเบกไดทกสทธการรกษาของผปวย 2.3 แนวทางการจดการดานระบบโครงสรางองคกร พบวา โดยรปแบบโครงสรางการบรหารงานของงานแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปสอดคลองกบโครงสรางของกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก โดยมผบรหารโรงพยาบาลเปนผควบคมและมอ านาจสงสด เพอการด าเนนงานไดคลอง ไมซบซอน และแพทยแผนไทยควรมต าแหนงขาราชการบรรจมาอยางเพยงพอ 2.4 แนวทางการจดการดานการพฒนาบคลากร พบวา ควรใหมการอบรมระยะสน ระยะยาวจากกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก หรอการจดทนเพอการศกษาตอยอดในการพฒนางานทางการแพทยแผนไทย และใหมการอบรมผมหนาทบนทกขอมลระบบรายงาน 43 แฟม โดยให

86

โรงพยาบาลของแตละทเปนผจดเอง หรอจดรวมกบส านกงานสาธารณสขจงหวด เพอใหไดขอมลทถกตอง ครบถวน และเปนขอมลปจจบน

2.5 แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณ พบวา ควรไดรบงบประมาณสนบสนนเพมจากกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก และ สปสช. เพอสรางอาคาร สถานทและสนบสนนวสด–อปกรณ และควรมการวเคราะหตนทนในการด าเนนงานแพทยแผนไทย

3. รปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ทควรเปน รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยทควรจะเปน ดานการรกษา: มการตรวจวนจฉยดวยหลกการแพทยแผนไทย มการใชยาสมนไพรตามกลมอาการดวยยาสมนไพรเดยว ยาสมนไพรต ารบ มการใชยาตม/ยาปรงเฉพาะราย มการพอกยาสมนไพร มการนวดเพอการรกษา มการอบไอน าสมนไพรเพอการรกษาโรค มการประคบสมนไพรเพอการบ าบดรกษา การนวดจดกระดกปรบโครงสราง และมการรกษาโรคตอกระจก/ตอเนอ/ตอลม/ตอหน ดวยหนามหวายขม (การบงตอ) รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยทควรจะเปน ดานการสงเสรมสขภาพ: มการนวดเพอการสงเสรมสขภาพ/การนวดดวยน ามนหอมระเหย มการสงเสรมสขภาพดวยกายบรหารทาฤๅษดดตน/มณเวช มการดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย มการใชสมนไพรเพอการฟนฟรางกายมารดาหลงคลอด มการแตงทอง/ทาบรหารเพอใหคลอดงาย มการแชน าสมนไพร มการประคบสมนไพร มการนง/นาบ/การทบหมอเกลอ มการนงถาน มการอบไอน าสมนไพร/การเขากระโจม มการพอกผว/ขดผวดวยสมนไพร มการอาบน าสมนไพร มการรดผาหนาทอง มการใหความรปฏบตตวหลงคลอด มสงเสรมการดแลสขภาพในแตละกลมวยดวยหลก 8 อ. เชน จดกจกรรมใหความรปรบพฤตกรรม มใชนวตกรรมสงเสรมสขภาพ มสงเสรมการใชสมนไพรดแลตนเองดวยสมนไพรในสาธารณสขมลฐาน เชน ลงพนทชมชนใหความรสนบสนนปลกพชสมนไพร และใหมการสงเสรมสขภาพตามกลมวย: เดกปฐมวย วยรน วยท างาน วยสงอาย และสตร รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยทควรจะเปน ดานการปองกนโรค: มการนวดเพอการปองกนโรค เชน การนวดปองกนภาวะเดกตวเหลอง มการอบไอน าสมนไพร มการประคบสมนไพร มการแชน าสมนไพร มการดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย ปองกนโรคไมตดเชอ/โรคเรอรง มการจดทาปรบโครงสรางสมดลมณเวช เชน ปองกนไมใหเกดอาการปวดเรอรงโรคจากการท างาน มปองกนการเกดภาวะเจบปวยดวยกายบรหารทาฤาษดดตน/มณเวช และสอนประชาชนในชมชนใหดแลสขภาพเบองตน: สอนการท าสเปรยตะไครหอมไลยง ก ายานจดไลยง รปแบบงานบรการแพทยแผนไทยทควรจะเปน ดานการฟนฟสภาพ : มการนวดเพอการฟนฟ มการประคบสมนไพร มการใหค าแนะน าทาบรหาร/การรบประทานอาหาร/การดแลสขภาพเพอลดภาวะแทรกซอน มการใหค าแนะน าญาตในการดแลผพการ มการเยยมบานออกชมชน (Home Health Care) (ปฏบตงานเชงรก) และใหมการเขยนใบสงตอผปวยโรคอมพฤกษ-อมพาต ให รพ.สต. ใกลเคยงดแล และมใบสงกลบเมอผปวยมอาการปวยก าเรบ ใหสงกลบมาสโรงพยาบาล

การวนจฉยและสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทย : แพทยแผนปจจบน แพทยแผนไทย และแพทยแผนไทยประยกต

87

ลกษณะการจดบรการการแพทยแผนไทย: ใหบรการแผนกผปวยนอก (OPD) และ แผนกผปวยใน (IPD): ดแลมารดากอนคลอดและหลงคลอด และผปวยตดเตยงโรคหลอดเลอดสมองบนward ใหบรการคลนก OPD คขนาน และใหบรการคลนกเฉพาะโรค คอ คลนกขอเขาเสอม คลนกไมเกรน คลนกอมพฤกษ-อมพาต คลนกโรคระบบทางเดนหายใจสวนตน คลนกโรคสตร คลนกโรค Office Syndrome คลนกโรคเรอรง NCD คลนกโรคมะเรง คลนกโรคตบ คลนกโรคสะเกดเงน คลนกผสงอาย คลนกมารดาหลงคลอด คลนกนอนกรน และคลนกอดบหร ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช

1. เมอไดขอมลสถานการณปจจบนของแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป สามารถน าไปปรบงานบรการแพทยแผนไทย เพอใหมผรบบรการเพมขนตามตวชวดของกรมแพทยแผนไทยและแพทยทางเลอก

2. ในการทจะใหมงานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใหเปนแนวทางเดยวกนในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปทงเขตบรการสขภาพ จะตองน าผลการศกษาเสนอแกผบรหารเพอใชเปนแนวทางในการวางแผนเพอก าหนดนโยบายในการใหบรการสขภาพดวยแพทยแผนไทยใหเปนทศทางเดยวกน

ขอเสนอแนะในการท าวจย

1. การศกษาครงน เปนการศกษาผใหบรการ ดงนนจงควรมการศกษาขอมลผรบบรการ ซงสามารถน าไปเปนประโยชนในการปรบปรงการใหบรการแพทยแผนไทย

2. ควรมการศกษาในเขตบรการสขภาพอนดวย เนองจากรปแบบงานบรการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพเขตอน ยงมความหลากหลายและมความแตกตางกนในแตละเขต อาจท าใหมงานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยทหลายหลายและดขน

3. ควรมการศกษาการวเคราะหตนทน งบประมาณของการด าเนนงานการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป เพอจะไดทราบ และสะทอนตนทน งบประมาณการด าเนนงานทแทจรง ไดวางแผนการบรหารทรพยากรใหเกดประโยชนสงสด

88

บรรณานกรม [1] วชย โชคววฒน.2546.นโยบายและทศทางการพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

ของประเทศไทย.พมพครงท 1.กรงเทพมหานคร องคการสงเคราะหทหารผานศก [2] ปราโมทย เสถยรรตน เกษร องศสงห และสกญยา ฉายาชวลต.2547.การศกษาแนวทางการพฒนา

งานการแพทยแผนไทยเพอเขาสระบบประกนสขภาพ.นนทบร .สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข

[3] ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. 2546. สรปรายงานผลการด าเนนงานสรางหลกประกนสขภาพและประชาชนไทยในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (2540-2544). กรงเทพมหานคร. ส.พจตรการพมพ

[4] Jan Stepan.2540 แบบแผนทางกฎหมายทเกยวกบการแพทยพนบานกบการดแลสขภาพ (Tradition Medicine and Health Care Coverage) แปลโดย กรรณการ พรมเสาว และสรรสร อนจน.สถาบนการแพทยแผนไทย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

[5] สวทย วบลผลประเสรฐ และ โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2550. การแพทยแผนไทย "ภมปญญาแหงการพงตนเอง"

[6] สวทย วบลผลประเสรฐ. 2550. ขอเสนอเพอการพฒนาการแพทยแผนไทยอยางเปนระบบ [7] พระราชบญญตวชาชพการแพทยแผนไทย พ.ศ. ๒๕๕๖ สบคนจาก: http://www.Library.

coj.go.th /managelaw/data/28-02-56.PDF [8] หนวยปฏบตการวจยเภสชศาสตรสงคม. 2555. การบรณาการการแพทยแผนไทย: สถานการณการ

ใหบรการการแพทยแผนไทย. คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข

[9] เพญนภา ทรพยเจรญ. 2544 .การแพทยแผนไทยส าหรบนกศกษาแพทย.กรงเทพมหานคร .สถาบน การแพทยแผนไทย ส านกงานปลดกระทรวง กระทรวงสาธารณสข [10] ศนยของมลเชงยทธศาสตร. 2550. สถานการณการใชบรการดานการแพทยแผนไทยในสถาน

บรการสาธารณสขของประเทศ. กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกกระทรวงสาธารณสข

[11] ส านกงานยทธศาสตร. 2555. แผนยทธศาสตรกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก พ.ศ. 2555-2559. กรมการแพทยแผนไทย กระทรวงสาธารณสข

[12] ส านกงานขอมลและประเมนผล. 2556. รายงานการสาธารณสขดานการแพทยแผนไทย การแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก 2554-2556. กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข

[13] ดารณ ออนชมจนทร. 2547. การแพทยแผนไทยประยกต เบองหลง อนาคต และความหวงของการพฒนาการแพทยแผนไทยใหกาวไกลสสากล. ส านกงานวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง

[14] คงเดช ลโทชวลต.2551. ระบบสขภาพ (HEALTH SYSTEM).จลสารสาขาดานเวชกรรมปองกน.โรงพยาบาลหวยพล อ. นครชยศร จ.นครปฐม

89

[15] Ka Kit Hui. Harmonizing Tradition Chinese and Modern Western Medicine : A perspective from the US., UCLA School of Medicine [16] World Health Organization. 2001. Regional Office for the Western Pacific. Tradition Medicine, WHO/RC 52/7, 6 August 2001 [17] Antoine Ysnhni-Angate. 2004. Tradition and Modern Medicine in the Context of Globalization. IK Notes No.68 May 2004. [18] ปราโมทย เสถยรรตน. 2556. การแพทยแผนไทยปรบยทธศาสตรรบ AEC สบคนจาก:

http://www. wongkarnpat.com/viewya.php?id=276#.VEEjv_mSzAg [19] กตตชย อนวชประยร. 2551. แพทยแผนไทย.จลสารสาขาวทยาศาสตรสขภาพ ฉบบประจ าเดอน มกราคม 2551

[20] สถาบนการแพทยแผนไทย.2539. คมอปฏบตงานการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลชมชน .กรงเทพฯ : องคการสงเคราะหทหารผานศก.

[21] ส านกสถานพยาบาลและการประกอบโรคศลปะ.2556. รายชอสถาบนหรอสถานพยาบาลซงไดรบอนญาตใหถายทอดความร สาหรบการฝกอบรมในวชาชพการแพทยแผนไทย ตามพระราชบญญตวชาชพการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2556.กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข

[22] ธนดา ขนบญจนทร. 2546. กระบวนทศนการแพทยพนบานไทย. กรงเทพฯ : องคการสงเคราะหทหารผานศก.

[23] ดงการ สงแกว.2545. ความพรอมการจดบรการของเจาหนาทสถานอนามยและความตองการใช บรการแบบผสมผสานการแพทยแผนไทยในระบบการแพทยแผนปจจบนของประชาชนจงหว ด ขอนแกน. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการวจยและพฒนาระบบสาธารณสข มหาวทยาลยสงขลานครนทร [24] สถาบนการแพทยแผนไทย. 2547. คมอประชาชนในการดแลสขภาพดวยการแพทยแผนไทย .

กรงเทพฯ : องคการสงเคราะหทหารผานศก. [25] สวทย วบลผลประเสรฐ,2545. การสาธารณสขไทย พ.ศ.2542-2543. ส านกนโยบายและ

ยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข. นนทบร : องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ [26] กตต วฒนกล. 2536. หลกและกระบวนการจดสาธารณสขในประเทศไทยในการบรหารสาธารณสข ทวไป. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. [27] ทองหลอ เดชไทย. 2536. “แนวคดเกยวกบการบรหารสาธารณสข”. ในการบรหารสาธารณสข

ทวไป. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. [28] ส านกงานยทธศาสตร. 2560. แผนการตรวจราชการกระทรวงสาธารณสข ประจ าปงบประมาณ

2560. กรมการแพทยแผนไทย กระทรวงสาธารณสข .สบคนจาก: http://203.157.185.18 /download/inspection/1-2560/C%20%E0%B8%84%E0%B8%93%E0%B8%B02(PDF) /206%20%E0%B9%81%E0%B8%9E%E0%B8%97%E0%B8%A2%E0%B9%8C%E0%B9%81%E0%B8%9C%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%A2%20%E0%B8%84%E0%B8%93%E0%B8%B0%202%20%E0%B8%9B%E0%B8%B5%2060.pdf

[29] ส านกงานยทธศาสตร. 2560. แผนยทธศาสตรงานแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงหวดสงขลา 2560.กรมการแพทยแผนไทย กระทรวงสาธารณสข

90

[30] World Health Organization. 2010. Monitoring the building blocks of health system : A handbook of indicators and their measurement strategies [ฉบบอเลกทรอนกส]. สบคนจาก: http://www.who.int/healthinfo/systems/monitoring/en/

[31] ชตมา หมวดสง วรรณ จนทรสวาง และไหมไทย แกวศร. 2549. ความตองการใชบรการการแพทยแผนไทยของผสงอายในต าบลเขาชยสน จงหวดพทลง. วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ปท 4 ฉบบท 1 ตลาคม 2548-มกราคม 2549

[32] ชชวาล นฤพนธจรกล. 2549. ปจจยทมผลตอการยอมรบบรการการแพทยแผนไทยของประชาชนในจงหวดสพรรณบร. วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ปท 4 ฉบบท 1 ตลาคม 2548-มกราคม 2549

[33] สชล แวนแกว. 2550. การยอมรบในการผสมผสานการแพทยแผนไทยเขาสระบบบรการสาธารณสขของผบรหารทางการแพทยและสาธารณสขในสามจงหวดชายแดนภาคใต. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยสงขลานครนทร

[34] บญใจ ลมศลา. 2551. ปจจยทสงผลตอความส าเรจในการจดบรการสขภาพดาน การแพทย ท า ง เลอกในสถานบรการของรฐ: กรณศกษาโรงพยาบาลด าเนนสะดวก จงหวดราชบร . วารสารส านกการแพทยทางเลอก ฉบบทปฐมฤกษ กนยายน-ธนวาคม 2551

[35] ธรยา นยมศลปและณฏฐกา คาผล. 2552. การแพทยทางเลอกและการน าไปใช. วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ปท 7 ฉบบท 1 มกราคม-เมษายน 2552

[36] สมคด บางโม. 2553. องคการและการจดการ. พมพครงท 5.กรงเทพมหานคร บรษทวทยพฒน จ ากด

[37] ประภา ลมประสตร และคณะ. 2554. บทบาทพยาบาลอนามยชมชนในระบบสขภาพใหมทงกอนและหลงปฏรประบบสขภาพ โดยท าการศกษาในจงหวดพษณโลก. วารสารการพยาบาลและสขภาพ ปท 5 ฉบบท 2 พฤษภาคม-สงหาคม 2554

[38] พทธนนท พนศรกล. 2554. ปจจยทมผลตอการยอมรบการใชบรการทางการแพทยแผนไทยประเภทการนวดไทยของประชาชนในอ าเภอเมอง จงหวดบรรมย . วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศลปากร

[39] ส านกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพไทย. 2554. ถอดบทเรยน การพฒนาระบบบรการแพทยแผนไทยในจงหวดสราษฎรธาน. เครอสถาบนวจยระบบสาธารณสข ส านกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพไทย

[40] นลเนตร วระสมบตและคณะ. 2554. การใชยาสมนไพรในระบบบรการสขภาพปจจบนในเครอขายบรการสขภาพอ าเภอสงเนน จงหวดนครราชสมา . วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ปท 9 ฉบบท 1 มกราคม-สงหาคม 2554

[41] เพชรทว นวลมณ. 2556. ความพงพอใจของบคลากรดานสาธารณสขตอการจดบรการรวมระหวางการแพทยแผนไทยและการแพทยแผนปจจบน ในเขตอ าเภอกดบาก จงหวดสกลนคร . วารสารการพฒนาสขภาพชมชน มหาวทยาลยขอนแกน ปท 1 ฉบบท 3 (ตลาคม-ธนวาคม 2556)

[42] ธระยทธ วงศชย และคณะ. 2556. บทบาทเภสชกรและบคคลากรสาธารณสขกบการพฒนางานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลของรฐ. การประชมวชาการและน าเสนอผลงานระดบชาตครงท 2: 16-17 กมภาพนธ 2556

91

[43] โชตษา แกวเกษ. 2556. คณภาพบรการตามความคาดหวงและทไดรบจรงของผรบบรการแพทยแผนไทยประยกต ศนยการแพทยกาญจนาภเษก มหาวทยาลยมหดล . วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก ปท 11 ฉบบท 1 มกราคม-เมษายน 2556

[44] จฑามาศ แซลม และคณะ. 2556. การใชแพทยแผนไทยรวมกบการแพทยแผนปจจบนในการดแลครรภ กรณศกษาหมบานทาโต อ าเภอสะเดา จงหวดสงขลา. บทความวจยเสนอในงานประชมหาดใหญ วชาการ ครงท 4 วนท 10 พฤษภาคม 2556

[45] เสวย อค าพนธ. 2556. แนวทางการพฒนาการใหบรการ การแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล กรณศกษาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล อ าเภอกาฬสนธ จงหวดกาฬสนธ. วารสารรฐศาสตรและนตศาสตร มหาวทยาลยราชภฏกาฬสนธ ปท 2 เลมท 1 (ม.ค.-ม.ย. 2556)

[46] กานดาพร จนสมทร และสรพร คงฆะรตน .2556. การใชยาสมนไพรทดแทนยาแผนปจจบน ณ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลทาวงตาล ต.ทาวงตาล อ.วงตาล อ.สารภ จ.เชยงใหม. สบคนจากhttp://library.cmu.ac.th/faculty/pharmacy/upfile_soure/PT56003.pdf

[47] จนทรทรา เจยรณย และคณะ 2556. การศกษาภมปญญาการแพทยแผนไทย การผดงครรภไทย และการใชสมนไพรของหมอพนบาน: กรณศกษาหมอพนบานรอบเขตพนท เขอนน าพง จงหวดสกลนคร. ส านกวชาพยาบาลศาสตร.มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

[48] กรกช อนทอง. 2559. รปแบบการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลกรณศกษาจงหวดตรง.วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยสงขลา-นครนทร

[49] Eisenberg, D. M., Davis, R. B., Ettner, S. L., Appel, S., Wilkey, S., Rompay, M. V., et al. 1998. Trends in alternative medicine use in the United States, 1990-1997: results of a follow-up national survey. JAMA, 280 (18): 1569-75.

[50] Eugenia C., Chunliu Z. and Charles J. H. 2002. Health Care Use and Costs for Children With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder.National Arch Pediatr Adolesc

Med. 2002;156(5): 504-511.

92

ภาคผนวก

93

ภาคผนวก ก แบบสอบถาม

94

แบบสอบถามขอมลการใหบรการดานการแพทยแผนไทย (ส าหรบผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทย)

เรอง "การศกษารปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12"

ค าชแจงในการตอบแบบสอบถาม

แบบสอบถามนเปนสวนหนงของงานวจย "การศกษารปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12" โดยมวตถประสงค เพอศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทย และแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 อกทงเพอน าไปใชประกอบเปนสวนหนงของวทยานพนธ ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สถาบนการจดการระบบสขภาพ มหาวทยาลยสงขลา -นครนทร วทยาเขตหาดใหญ โดยเนอหาแบงออกเปน 3 ตอน ดงน ตอนท 1 ขอมลทวไป ตอนท 2 สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ม 2 ประเดน คอ 1. การใหบรการแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 4 ดาน คอ 1.1 ดานการรกษา

1.2 ดานการสงเสรมสขภาพ

1.3 ดานการปองกนโรค 1.4 ดานการฟนฟสภาพ 2. การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 5 ดาน คอ

2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย

2.2 ดานระบบยาสมนไพร

2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร

2.4 ดานการพฒนาบคลากร

2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ ตอนท 3 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

3.1 แนวทางการจดการดานการจดระบบบรการแพทยแผนไทย: ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยดานแนวทางในการจดการในการพฒนางานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทย (รวมกบสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบ

95

ตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 งานบรการสขภาพดานการแพทยแผนไทย)

3.2 แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพร 3.3 แนวทางการจดการดานการจดระบบโครงสราง 3.4 แนวทางการจดการดานพฒนาบคลากร 3.5 แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณ

คำตอบทไดจากการตอบแบบสอบถามจะเกบเปนความลบ และไมเผยแพรขอมลรายบคคลทางผวจยจะวเคราะหขอมลและแปรผลในภาพรวม การวจยครงน ส าเรจลลวงไปไดดวยด ดวยอนเคราะหจากทาน ผวจยขอขอบคณในความรวมมอการตอบแบบสอบถามมา ณ โอกาสนเปนอยางสง ขอแสดงความนบถอ

(นางสาวภรณทพย ขนพทกษ) นกศกษาหลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ

96

ตอนท 1 ขอมลทวไป

1. อาย 20-29ป 30-39ป 40-49ป 50-59ป 2. เพศ ชาย หญง 3. ศาสนา พทธ อสลาม ครสต อน ระบ………….. 4. ระดบการศกษา ต ากวาอนปรญญา อนปรญญา ปรญญาตร

สงกวาปรญญาตร อน ระบ………….. 5. ใบประกอบวชาชพททานไดรบ สาขาเวชกรรมไทย สาขาเภสชกรรมไทย สาขาผดงครรภไทย สาขาการนวดไทย สาขาการแพทยแผนไทยประยกต อนๆระบ…………………………………..

6. ต าแหนงในการปฏบตงานใน รพศ./รพท. ต าแหนง…………………………………………………. 7. ประสบการณในการท างานดานการแพทยแผนไทย รพสต. จ านวนกป………ป รพช. จ านวนกป………ป รพท. จ านวนกป.………ป รพศ. จ านวนกป.……….ป อนๆระบ………………………….. จ านวนกป………..ป

8. ชอ รพศ./รพท. ทปฏบตงาน ณ ปจจบน ………………………………………………………… โรงพยาบาลศนย ขนาด..............เตยง โรงพยาบาลทวไป ขนาด.............เตยง

ตอนท 2 สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 1. การใหบรการแพทยแผนไทย

การใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 แบงเปน 4 ดาน

1.1 ดานการรกษา 1.2 ดานการปองกนโรค 1.3 ดานการสงเสรมสขภาพ 1.4 ดานการฟนฟสภาพ

โปรดพจารณาและท าเครองหมาย ลงในชองความคดเหนตอการจดบรการสขภาพดวยแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป

ม หมายถง ปจจบนมการจดบรการสขภาพดวยแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของทานตามกลมงานนน

ไมม หมายถง ป จ จ บ น ไ ม ม ก า ร จ ด บ ร ก า ร ส ข ภ า พด ว ย แพท ย แ ผ น ไท ย ใ น โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของทานตามกลมงานนน

97

แนวทางการจดการดานการจดระบบบรการ: ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยดานแนวทางในการจดการในการพฒนางานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทย

หากปจจบนไมมการจดบรการสขภาพดวยแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของทานตามกลมงานนน โปรดพจารณาและท าเครองหมาย ลงในชองความคดเหนตอการจดบรการ

ควรเพม หมายถง ทานเหนดวยวาควรเพมการใหบรการสขภาพดวยแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของทานตามกลมงานนน

ไมควรเพม หมายถง ทานไมเหนดวยวาควรเพมการใหบรการสขภาพดวยแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของทานตามกลมงานนน

98

1. การใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

รปแบบงานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.

การใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.

งานบรการในปจจบน ความคดเหนตอการจดบรการ (หากปจจบนไมมการจดบรการสขภาพ)

ม ไมม ควรเพม ไมควรเพม 1. ดานการรกษา

1.1. ตรวจวนจฉยดวยหลกการแพทยแผนไทย 1.2. การใชยาสมนไพรตามกลมอาการดวยยาสมนไพรเดยว ยาสมนไพรต ารบ 1.3. การใชยาตม/ยาปรงเฉพาะราย 1.4. การพอกยาสมนไพร 1.5. การนวดเพอการรกษา 1.6. การอบไอน าสมนไพรเพอการรกษาโรค 1.7. การประคบสมนไพรเพอการบ าบดรกษา 1.8. การนวดจดกระดกปรบโครงสราง 1.9. การรกษาโรคตอกระจก/ตอเนอ/ตอลม/ตอหน ดวยหนามหวายขม(การบงตอ) 1.10. อนๆ ระบ……………………………………………………………………………………….

2. ดานการสงเสรมสขภาพ 2.1 การนวดเพอการสงเสรมสขภาพ/การนวดดวยน ามนหอมระเหย 2.2 การสงเสรมสขภาพดวยกายบรหารทาฤาษดดตน/มณเวช 2.3 การดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย

- กายานามย เชน การรบประทานอาหารสมนไพรประจ าธาตเจาเรอน - จตตานามย เชน การสวดมนต, การนงสมาธ, การเดนจงกลม - ชวตานามย เชน สงเสรมการด าเนนชวตทถกตอง, การจดการจดสงแวดลอมทเหมาะสม

99

รปแบบงานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.

การใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.

งานบรการในปจจบน ความคดเหนตอการจดบรการ (หากปจจบนไมมการจดบรการสขภาพ)

ม ไมม ควรเพม ไมควรเพม 2. ดานการสงเสรมสขภาพ (ตอ)

2.4 การใชสมนไพรเพอการฟนฟรางกายมารดาหลงคลอด 2.5 การแตงทอง/ทาบรหารเพอใหคลอดงาย 2.6 การแชน าสมนไพร 2.7 การประคบสมนไพร 2.8 การนง/นาบ/การทบหมอเกลอ 2.9 การนงถาน 2.10 การอบไอน าสมนไพร/การเขากระโจม 2.12 การพอกผว/ขดผวดวยสมนไพร 2.13 การอาบน าสมนไพร 2.14 การรดผาหนาทอง 2.15 การใหความรปฏบตตวหลงคลอด 2.16 สงเสรมการดแลสขภาพในแตละกลมวยดวยหลก 8 อ. เชน จดกจกรรมใหความรปรบ

พฤตกรรม

2.17 สงเสรมการใชสมนไพรดแลตนเองดวยสมนไพรในสาธารณสขมลฐาน เชน ลงพนทชมชนใหความรสนบสนนปลกพชสมนไพร

2.18 ใชนวตกรรมสงเสรมสขภาพ 2.19 อนๆ ระบ…………………………………………………………………………………………

100

รปแบบงานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.

การใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. งานบรการในปจจบน ความคดเหนตอการจดบรการ

(หากปจจบนไมมการจดบรการสขภาพ) ม ไมม ควรเพม ไมควรเพม

3. ดานการปองกนโรค 3.1. การนวดเพอการปองกนโรค เชน การนวดปองกนภาวะเดกตวเหลอง 3.2. การอบไอน าสมนไพร 3.3. การประคบสมนไพร 3.4. การแชน าสมนไพร 3.5. การดแลสขภาพดวยหลกธรรมานามย ปองกนโรคไมตดเชอ/โรคเรอรง

- กายานามย เชน การรบประทานอาหารสมนไพรประจ าธาตเจาเรอน - จตตานามย เชน การสวดมนต, การนงสมาธ, การเดนจงกลม - ชวตานามย เชน สงเสรมการด าเนนชวตทถกตอง, การจดการจดสงแวดลอมทเหมาะสม

3.6. การจดทาปรบโครงสรางสมดลมณเวช เชน ปองกนไมใหเกดอาการปวดเรอรงโรคจากการท างาน

3.7. ปองกนการเกดภาวะเจบปวยดวยกายบรหารทาฤาษดดตน/มณเวช 3.8. อนๆ ระบ…………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………

101

รปแบบงานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.

การใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. งานบรการในปจจบน ความคดเหนตอการจดบรการ

(หากปจจบนไมมการจดบรการสขภาพ) ม ไมม ควรเพม ไมควรเพม

4. ดานการฟนฟสภาพ 4.1. การนวดเพอการฟนฟ 4.2. การประคบสมนไพร 4.3. การใหค าแนะน าทาบรหาร/การรบประทานอาหาร/การดแลสขภาพเพอลดภาวะแทรกซอน 4.4. การใหค าแนะน าญาตในการดแลผพการ 4.5. การเยยมบานออกชมชน(Home Health Care) (ปฏบตงานเชงรก) 4.6. อนๆ ระบ……………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………

102

2. การจดการงานแพทยแผนไทย 2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย 1. จ านวนผรบบรการใน รพศ./รพท. ของทาน

2. การวนจฉยและสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทาน ด าเนนการโดย หมอพนบาน แพทยแผนปจจบน แพทยแผนไทย แพทยแผนไทยประยกต พยาบาลวชาชพ/บคคลากรสาธารณสข อนๆ ระบ...............................................................

3. ลกษณะการจดบรการการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทาน ใหบรการ ใหบรการแผนกผปวยนอก (OPD) ใหบรการแผนกผปวยใน (IPD) ใหบรการอนๆ ระบ…………………………………

4. ผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยมสทธผปวยอะไรบาง และใครเปนผสงการรกษาดวยวธการแพทยแผนไทยใหกบผปวยในแตละสทธ เสยคาใชจายดวยตนเอง ผสงการรกษาคอ……………………………………………………………… ระบบประกนสขภาพแหงชาต (บตร 30 บาท) ผสงการรกษาคอ………………………………. ระบบประกนสงคม ผสงการรกษาคอ……………………………………………………………………… ระบบสวสดการภาครฐ/รฐวสาหกจ ผสงการรกษาคอ…………………………………………….. ระบบประกนสขภาพของบรษทเอกชน ผสงการรกษาคอ………………………………………… อนๆ ระบ...............................................ผสงการรกษาคอ………………………………………… 5. สทธผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยสวนใหญคอสทธใด เสยคาใชจายดวยตนเอง ระบบประกนสขภาพแหงชาต (บตร 30 บาท) ระบบประกนสงคม ระบบสวสดการภาครฐ/รฐวสาหกจ ระบบประกนสขภาพของบรษทเอกชน อนๆ

ประเภทผปวย

จ านวนผรบบรการ (ปงบประมาณ 2559) ทงหมดของสถานบรการ

สาธารณสขภาครฐ/หรอสถานบรการภาครฐ

เฉพาะทใชบรการแพทยแผนไทย

ผปวยนอก (OPD)

103

2.2 ดานระบบยาสมนไพร รปแบบระบบยาสมนไพรของการแพทยแผนไทย

1. การคดเลอกยาและการจดซอยาสมนไพร แพทยแผนไทยเสนอรายการยาสมนไพร แพทยแผนไทยคดเลอกแหลงผลต เภสชกรรมคดเลอกแหลงผลต เภสชกรรมจดซอยาสมนไพร อนๆ โปรดระบ...................................

2. การกระจายยา แผนกเภสชกรรม แผนกแพทยแผนไทย แผนกอนๆ โปรดระบ...................................

3. การรบยาของผปวย แผนกเภสชกรรม แผนกแพทยแผนไทย แผนกอนๆ โปรดระบ...................................

4. การตดตามประเมนผลการใชยา แผนกเภสชกรรม แผนกแพทยแผนไทย แผนกอนๆ โปรดระบ...................................

ยาสมนไพรทใชในระบบยาของการแพทยแผนไทย

1. ยาสมนไพรทใชใน รพศ./รพท.ของทานประกอบดวย ค าชแจง เชน โปรดเตมค าลงในชองวางและท าเครองหมาย ลงในชอง “ผลตเอง” หรอ “ซอ

จาก” โดยสามารถตอบไดมากกวา 1 แหลง ผลตภณฑยาสมนไพรเดยว จ านวน...........................................ผลตภณฑ

ล าดบ ชอ ผลตเอง ซอจาก

รพ.รฐ องคการเภสชฯ

โรงงานเอกชน

กลม/ชมรม

1 2 3 4 5 6 7 8 9

104

10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

ผลตภณฑยาสมนไพรต ารบ จ านวน...........................................ผลตภณฑ ดงน

ล าดบ ชอ ผลตเอง ซอจาก

รพ.รฐ องคการเภสชฯ

โรงงานเอกชน

กลม/ชมรม

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

105

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร 1. โครงสรางการบรหารจดการงานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานเปนอยางไร

แยกเปนฝาย ขนตรงตอผอ านวยการ เปนงานหนงในกลมงาน เปนคณะท างานดานการแพทยแผนไทย อน ๆ โปรดระบรายละเอยด................................................................

2.4 ดานการพฒนาบคลากร 1. อตราก าลงบคลากรงานการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทาน

ต าแหนง จ านวนทมอย ณ ปจจบน

(ราย)

ความตองการจ านวนบคลากรทเหมาะสมเพยงพอ (ราย)

แพทย พยาบาล แพทยแผนไทย แพทยแผนไทยประยกต ผชวยแพทยแผนไทย อนระบ…………………………

106

2. ณ ปจจบน งานการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานมการพฒนาศกยภาพบคลากรอยางไร จ านวนกครง/ปงบประมาณ2559 งานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยใน

รพศ./รพท.

วธการพฒนาศกยภาพ อบรม

(ครง/ป) ประชม (ครง/ป)

สมมนา (ครง/ป)

การ ศกษาตอ (ครง/ป)

การ ปฐมนเทศ (ครง/ป)

การฝก ปฏบตงาน (ครง/ป)

วธอนๆ ระบ……… (ครง/ป)

1. ดานการรกษา 2. ดานการสงเสรม

สขภาพ

3. ดานการปองกนโรค 4. ดานการฟนฟสภาพ 2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ

(ในการด าเนนงานแพทยแผนไทยในปงบประมาณ 2559) 1. งานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานไดรบการจดสรรเงนงบประมาณ………………….บาท 2. นอกจากเงนงบประมาณงานแพทยแผนไทยใน รพศ ./รพท.ของทานไดรบเงนสนบสนนจากแหลงใด และจ านวนเทาไร

เงนสนบสนนจากกรมแพทยแผนไทย จ านวน……………………..บาท เงนสนบสนนจาก สสจ. จ านวน…………………………บาท เงนสนบสนนจาก สปสช. จ านวน…………………………บาท เงนสนบสนนจากแหลงอนๆ จ านวน…………………………บาท เงนรายไดจากการใหบรการ จ านวน…………………………บาท

3. มการจดสรรงบประมาณทงหมดในการด าเนนงานตอไปนอยางไร และจ านวนเทาไร ดานการรกษา จ านวน…………………………บาท ดานการสงเสรมสขภาพ จ านวน…………………………บาท ดานการปองกนโรค จ านวน…………………………บาท ดานการฟนฟสภาพ จ านวน…………………………บาท ดานอนๆ จ านวน…………………………บาท

4. บญชรายรบ-รายจายการด าเนนงานแพทยแผนไทยมความสมดลเพยงพอหรอไมอยางไรและมความตองการงบประมาณสนบสนนในเรองใดมากทสดในการพฒนางานแพทยแผนไทย ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………….

107

ตอนท 3 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 3.1 แนวทางการจดการดานการจดระบบบรการแพทยแผนไทย: ความคดเหนของผรบผดชอบงานการแพทยแผนไทยดานแนวทางในการจดการในการพฒนางานบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทย (รวมกบสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 งานบรการสขภาพดานการแพทยแผนไทย) ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………. 3.2 แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพร 1. ระบบยาของแพทยแผนไทยในสถานบรการสขภาพของทาน สงทควรอยากใหเปนเปนอยางไร การคดเลอกยา

สงทควรอยากใหเปนเปนอยางไร…………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………….

การจดหาจดซอยา สงทควรอยากใหเปนเปนอยางไร………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………….

การกระจายยา(ล าดบขนตอน) สงทควรอยากใหเปนเปนอยางไร…………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………..

การตดตามประเมนผลการใชยา สงทควรอยากใหเปนเปนอยางไร………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………

108

3.3 แนวทางการจดการดานการจดระบบโครงสราง 1. โครงสรางการบรหารจดการงานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทาน ควรเปนอยางไร ทเหมาะสม …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………..

3.4 แนวทางการจดการดานพฒนาบคลากร 1. ณ ปจจบน งานการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานมความตองการพฒนาศกยภาพบคลากรในการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในดานใดมากทสด และมวธการพฒนาศกยภาพนนอยางไร …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3.5 แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณ 1. ทานคดวางานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานควรมงบประมาณเทาไรจงจะมความเพยงพอตอการใหบรการตาม “งานบรการสขภาพดานการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ”และควรไดรบงบประมาณจากแหลงใด ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………….

109

ภาคผนวก ข

แนวค าถามสนทนากลม

110

แนวค าถามการสนทนากลมหวหนาแพทยแผนไทยหรอแพทยแผนไทย

แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปเขตบรการสขภาพท12

1. ดานการจดระบบบรการแพทยแผนไทย : การรกษา, การสงเสรมสขภาพ, การปองกนโรค, ดานการฟนฟสภาพ

1.1. ทานคดวางานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของทานมการจดการเพมจ านวนรอยละของผปวยนอกไดรบบรการการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกอยางไร ใหไดมาตรฐานตามนโยบาย ป 2560 รอยละ 18.5

การจดการดานอาคาร/สถานทแพทยแผนไทย ควรเปนอยางไร แบงเปนสดสวนอยางไร วสด-อปกรณทใชในการใหบรการแพทยแผนไทยทไดมาตรฐานควรมอะไรบาง? ดานการรกษา

1.2. ถาจะยกระดบงานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปของทานใหเปนศนยความเชยวชาญเฉพาะโรค ทานคดวาควรเปดใหบรการแพทยแผนไทยเปนคลนกเฉพาะโรคอะไรบาง? และใหบรการอยางไรในแตละคลนก? เชน

คลนกไมเกรน : คลนกขอเขาเสอม : คลนกอมพฤกษ-อมพาต : คลนกโรคระบบทางเดนหายใจสวนตน : อนๆระบ………………………………………. : อนๆระบ………………………………………. : อนๆระบ………………………………………. : ดานการสงเสรมสขภาพ

1.3. ทานคดวา ถาจะใหงานบรการดานสงเสรมสขภาพเปนเลศ ประชาชนมสขภาพดทกกลมวยตามนโยบายกระทรวงสาธารณสข งานแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป ควรสงเสรมสขภาพประชาชนตามกลมวยนอยางไร?

เดกปฐมวย : วยรน : วยท างาน : วยสงอาย : สตร : ดานการปองกนโรค

1.4. ทานคดวา ถาจะใหงานปองกนโรคเปนเลศ ประชาชนสขภาพด ปลอดภยจากโรค งานแพทยแผนไทยควรปองกนโรคแกประชาชนอยางไรบาง?

111

ดานการฟนฟสภาพ 1.5. ทานคดวา การดแลผสงอาย ผพการ ผปวยประคบประคอง ใหสมรรถภาพทดขน งาน

แพทยแผนไทยโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป ควรฟนฟสมรรถภาพไดอยางไร? ทจะสามารถเขาถงครอบคลมพนททโรงพยาบาลรบผดชอบ

2. ดานระบบยาสมนไพร 2.1. จากนโยบายกระทรวงสาธารณสขก าหนดใหโรงพยาลศนย/โรงพยาบาลทวไป มยา

สมนไพรอยางนอย 30 รายการ โรงพยาบาลในเขตบรการสขภาพท 12 สามารถท าไดแลว แตยงขาดการจายยาตม ถาจะจดใหโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปมการจายยาตมเฉพาะรายใหแกผปวย ทานคดวา ควรมการจดระบบยาตมตลอดจนจายยาใหแกผปวยอยางไร?

3. ดานระบบโครงสรางองคกร 3.1. ทานคดวาโครงสรางการบรหารงานของงานแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลศนย/

โรงพยาบาลทวไปควรเปนอยางไร? เพอใหงานขอ1.1-1.5 บรรลตามเปาหมาย 3.2. ทานคด จากงานแพทยแผนไทย ขอ 1.2-1.5 ททานไดกลาวมา ควรมก าลงคนจ านวน

เทาไร? ใหเหมาะสมกบงาน และมการจดวางต าแหนงหนาทใหเหมาะสมกบงานอยางไร? 3.3. ก าลงคนจากขอ 3.2 ทานคดวา ควรมสวสดการอะไรบาง? และควรไดรบสวสดการนนจาก

หนวยงานใด? เพอเปนแรงจงใจใหงานแพทยแผนไทยในขอ 1.2-1.5 บรรลตามเปาหมาย 4. ดานการพฒนาบคลากร

4.1. จากแบบสอบถามทผานมาแพทยแผนไทยควรมการพฒนาความร/ทกษะดานเวชกรรมไทยในการตรวจวนจฉยโรคแบบแพทยแผนไทยใน ถาจะใหแพทยแผนไทยความร/ทกษะดานเวชกรรมไทยในการตรวจวนจฉยโรคแบบแพทยแผนไทยในเชงลก ควรเพมศกยภาพดานนอยางไร? ทสามารถวดผลไดจรง และหนวยงานใด? ควรเปนผจดการเพมศกยภาพดานนใหแกแพทยแผนไทย

4.2. จากแบบสอบถามทผานมางานแพทยแผนไทยเจาหนาทควรมการพฒนาความรความสามารถในการบนทกขอมลแพทยแผนไทยในระบบคอมพวเตอร ถาจะใหงานแพทยแผนไทยมระบบขอมลผานเนตเวรคทถกตองครบถวนสมบรณ ควรมการพฒนาเจาหนาทบนทกขอมลอยางไร? หรอควรจดระบบบนทกขอมลอยางไร? และหนวยงานใด? ควรเปนผจดการเพมศกยภาพใหแกเจาหนาทบนทกขอมล

5. ดานการจดสรรงบประมาณ 5.1. ทานคดวางานแพทยแผนไทยจาก ขอ 1.1-1.5 และขอ 2.1 จะส าเรจไดตองใชงบประมาณ

เทาไร? 5.2. ทานคดวาการจดท ารายจายของแผนกแพทยแผนไทยเพอการบรหารงานแพทยแผนไทย

ในการใหบรการในแบบทกลาวมาในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป ควรมอะไรบาง? เปนอยางไร?

112

ภาคผนวก ค รายชอผทรงคณวฒ

113

รายชอผทรงคณวฒตรวจสอบเครองมอวจย

เรอง การศกษารปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

1. ดร.นรชร ชตพฒนะ ผเชยวชาญทางดาน สาธารณสข ส านกงานสาธารณสขจงหวดสงขลา 2. ดร. ชลทต สนธเมอง ภาควชาการนวดไทยและผดงครรภไทย คณะการแพทยแผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร 3. ภก. เปรมรตน อไรรตน เภสชกรช านาญการ หวหนางานบรหารฝายแพทยแผนไทย ส านกงานสาธารณสขจงหวดสงขลา

114

ภาคผนวก ง แบบประเมนคณภาพของแบบสอบถามโดยผเชยวชาญ

แบบประเมนคณภาพของแบบสอบถามโดยผเชยวชาญ

115

เรอง "การศกษารปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12"

ค าชแจง

1. แบบสอบถาม เนอหาแบงออกเปน 3 ตอน ดงน ตอนท 1 ขอมลทวไป เปนค าถามปลายปดและเปด จ านวน 8 ขอ ตอนท 2 สถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ประกอบดวย 2 ประเดน คอ

1. การใหบรการแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 4 ดาน คอ 1.1 ดานการรกษา เปนค าถามปลายปดจ านวน 1 ขอใหญ 10 ขอยอย

1.2 ดานการสงเสรมสขภาพ เปนค าถามปลายปดจ านวน 1 ขอใหญ 18 ขอยอย

1.3 ดานการปองกนโรค เปนค าถามปลายปดจ านวน 1 ขอใหญ 8 ขอยอย

1.4 ดานการฟนฟสภาพ เปนค าถามปลายปดจ านวน 1 ขอใหญ 6 ขอยอย

2. การจดการงานแพทยแผนไทย ประกอบไปดวย 5 ดาน คอ

2.1 ดานระบบบรการแพทยแผนไทย เปนค าถามปลายปด จ านวน 4 ขอ

2.2 ดานระบบยาสมนไพร เปนค าถามปลายปดและเปด จ านวน 2 ขอ

2.3 ดานระบบโครงสรางองคกร เปนค าถามปลายปดจ านวน 1 ขอ

2.4 ดานการพฒนาบคลากร เปนค าถามปลายปดจ านวน 2 ขอ

2.5 ดานการจดสรรงบประมาณ เปนค าถามปลายปดและเปด จ านวน 3 ขอ

ตอนท 3 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12

1. แนวทางการจดการดานการจดระบบบรการ เปนค าถามปลายเปด จ านวน 1 ขอ 2. แนวทางการจดการดานระบบยาสมนไพร เปนค าถามปลายเปด จ านวน 1 ขอ 3. แนวทางการจดการดานการจดระบบโครงสราง เปนค าถามปลายเปด จ านวน 1 ขอ 4. แนวทางการจดการดานพฒนาบคลากร เปนค าถามปลายเปด จ านวน 1 ขอ 5. แนวทางการจดการดานการจดสรรงบประมาณ เปนค าถามปลายเปด จ านวน 1 ขอ

2. การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ ใชการตรวจสอบความตรงของเนอหา (Content Validity) กอนทจะน าแบบสอบถามไปเกบขอมล โดยการหาดชนความสอดคลอง (Index of Item Objective Congruence : IOC) ระหวางแบบทดสอบกบจดประสงค ซงผเชยวชาญใหคะแนนตามเกณฑ ดงน

ใหคะแนน +1 เมอผเชยวชาญแนใจวาแบบสอบถามนนสอดคลองกบจดประสงค ใหคะแนน 0 เมอผเชยวชาญไมแนใจวาแบบสอบถามนนสอดคลองกบจดประสงค ใหคะแนน -1 เมอผเชยวชาญแนใจวาแบบสอบถามนนไมสอดคลองกบจดประสงค

แบบประเมนคณภาพของแบบสอบถามโดยผเชยวชาญ

116

เรอง "การศกษารปแบบการใหบรการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12"

สถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ ________________________________________________________________________

__________________________________________________________________

ชอผเชยวชาญ................................................................................................................................ ต าแหนง......................................................................................................................................... เชยวชาญทางดาน.......................................................................................................................... แบบสอบถามตอนท 1 การหาคาดชนความสอดคลองของวตถประสงค (IOC) ส าหรบแบบสอบถามส าหรบผด าเนนงานการแพทยแผนไทย โรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไป

จดประสงค/แบบสอบถาม คะแนน

ขอเสนอแนะ เหมาะสม +1

ไมแนใจ 0

ไมเหมาะสม -1

1. เพอศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ตอนท 1 ขอมลทวไป

1. อาย 2. เพศ 3. ศาสนา 4. ระดบการศกษา 5. ใบประกอบวชาชพ 6. ต าแหนงในการปฏบตการ 7. ประสบการณการท างาน 8. ชอโรงพยาบาลทปฏบตงาน

ตอนท 2 สถานการณปจจบน 1. การใหบรการแพทยแผนไทย 1. ดานการรกษา 2. ดานการสงเสรมสขภาพ 3. ดานการปองกนโรค 4. ดานการฟนฟสภาพ

จดประสงค/แบบสอบถาม คะแนน ขอเสนอแนะ

117

เหมาะสม +1

ไมแนใจ 0

ไมเหมาะสม -1

1. เพอศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 (ตอ) ตอนท 2 สถานการณปจจบน 2. การจดการงานแพทยแผนไทย ดานระบบบรการแพทยแผนไทย 1. จ านวนผรบบรการในโรงพยาบาลป 2559 2. การวนจฉยและสงการรกษาดวยการแพทยแผนไทย 3. ลกษณะการจดบรการการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท. 4. ผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยมสทธผปวยอะไรบาง และใครเปนผสงการรกษาดวยวธการแพทยแผนไทยใหกบผปวยในแตละสทธ 5.สทธผปวยทมารบบรการแพทยแผนไทยสวนใหญคอ ดานระบบยาสมนไพร รปแบบระบบยาสมนไพรของการแพทยแผนไทย

1. การคดเลอกยาและการจดซอยาสมนไพร 2. การกระจายยา 3. การรบยาของผปวย 4. การตดตามประเมนผลการใชยา ยาสมนไพรทใชในระบบยาของการแพทยแผนไทย

1. ยาสมนไพรทใชใน รพศ./รพท.ของทานประกอบดวย ดานการจดระบบโครงสราง 1. โครงสรางการบรหารจดการงานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทาน ดานพฒนาบคลากร 1. อตราก าลงบคลากรงานการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทาน 2. ณ ปจจบน งานการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานมการพฒนาศกยภาพบคลากรอยางไร จ านวนกครง/ปงบประมาณ2559 ดานการจดสรรงบประมาณ 1. งานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานไดรบการจดสรรเงนงบประมาณ

118

จดประสงค/แบบสอบถาม คะแนน

ขอเสนอแนะ เหมาะสม +1

ไมแนใจ 0

ไมเหมาะสม -1

1. เพอศกษาสถานการณปจจบนของการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 (ตอ) 2. นอกจากเงนงบประมาณงานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานไดรบเงนสนบสนนจากแหลงใด

3. มการจดสรรงบประมาณทงหมดในการด าเนนงานตอไปนอยางไร

4. บญชรายรบ-รายจายการด าเนนงานแพทยแผนไทยมความสมดลเพยงพอหรอไมอยางไรและมความตองการงบประมาณสนบสนนในเรองใดมากทสดในการพฒนางานแพทยแผนไทย

2. เพอศกษาแนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมทมประสทธภาพในโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ตอนท 3 แนวทางการจดการในการพฒนาการแพทยแผนไทย ระบบยาของแพทยแผนไทยในสถานบรการสขภาพของทาน สงทควรอยากใหเปนเปนอยางไร โครงสรางการบรหารจดการงานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทาน ควรเปนอยางไร ทเหมาะสม ณ ปจจบน งานการแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานมความตองการพฒนาศกยภาพบคลากรในการใหบรการสขภาพดวยการแพทยแผนไทยในดานใดมากทสด และมวธการพฒนาศกยภาพนนอยางไร ทานคดวางานแพทยแผนไทยใน รพศ./รพท.ของทานควรมงบประมาณเทาไรจงจะมความเพยงพอตอการใหบรการตาม “งานบรการสขภาพดานการแพทยแผนไทยในระบบบรการสาธารณสขระดบตตยภมของโรงพยาบาลศนย/โรงพยาบาลทวไปในเขตบรการสขภาพท 12 ”และควรไดรบงบประมาณจากแหลงใด

ขอแสดงความนบถอ

(นางสาวภรณทพย ขนพทกษ) นกศกษาหลกสตรวทยาศาสตรมหาบณฑต สถาบนการจดการระบบสขภาพภาคใต

119

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ ประวตผเขยน

ชอ สกล นางสาวภรณทพย ขนพทกษ รหสประจ าตวนกศกษา 5510024007 วฒการศกษา วฒ ชอสถาบน ปทส าเรจการศกษา วทยาศาสตรบณฑต มหาวทยาลยสงขลานครนทร 2554 (การแพทยแผนไทย) ทนการศกษา ทนอดหนนการวจย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ทนอดหนนการวจย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร ต าแหนงและสถานทท างาน แพทยแผนไทยปฏบตการ โรงพยาบาลสงขลา