1

Il-PresepjuÓar©a Nru. 96

April - Ìunju 2018

Fuljett ma˙ru© mill-GÓAQDA ÓBIEB TAL-PRESEPJU - MALTA

c/o 56, Amaltea, Triq il-Marg, Attard ATD 2382 - Malta

Newspaper Post

2

Stampat

36, St. Paul Street, VallettaTel: 21224607 - 21228138

E-mail: emibonnici@gmail.com

Fuljettma˙rug kull tliet xhur mill-G˙aqda Óbieb tal-Presepju

Malta.

VO/0844

Kull korrispondenza g˙andha ti©i ndirizzata lis-

Segretarju,Charles A. Bellia

56, Amaltea, Triq il-Mar©,Attard ATD2382. Malta

IL-PRESEPJUJitqassam lill-Membri

tal-G˙aqda u g˙alhekk biex tir-çevih ˙allas il-miΩata

tieg˙ek regolarment billi tibg˙at €5 lill-Kaxxier. Kontribuzzjonijiet o˙ra biex jinfdew l-ispejjeΩ ikunu ferm apprezzati.

L-GÓAQDAÓBIEB TAL-PRESEPJU

Malta tirringrazzja lil kull min kiteb f’din il-˙ar©a tal-fuljett.

Apprezzament speçjali jmur g˙as-

Sinjura Jessie Chircop li ˙adet ˙sieb il-‘proof reading’.

WerrejEditorjal.......................................................................3Il-Kelma tal-President.......................................................................4Konvenju g˙all-˙bieb tal-Presepju Ewropej.......................................................................5General Data Protection Regulations.......................................................................7Is-Sehem Tieg˙ek fil-Konvenju.......................................................................8Storja ta’ Beltem.....................................................................10L-Istorja tal-Log Yule.....................................................................13L-Isba˙ Rigal.....................................................................15

3

L-EditorjalIl-Presepju - strument ta’ Óbiberija fid-Diversita!

Dan huwa l-messa©© li ser jiddomina l-Konvenju g˙all-Óbieb tal-Presepju Ewropej li ser jitlaqqa’ g˙all-ewwel darba f›Malta fi ftit xhur o˙ra. Messa©© li jfisser ˙afna g˙al min g˙andu ‘rieda tajba’. Intg˙aΩel dan is-su©©ett g˙aliex, minkejja li l-presepju minnu nnifsu jitrasmetti messa©© ta’ fer˙ u paçi, g˙al u˙ud huwa simbolu ta’ g˙ira marbuta ma’ biΩa imma©inarju! Qed ng˙id dan g˙aliex hawn min li, fil-waqt li f’idu l-wa˙da j˙addan il-presepju tieg˙u, f’idu l-o˙ra j©orr trab iswed biex bih i˙amme© il-presepju ta’ ˙addie˙or.

Bniedem b˙al dan ikun aktarx mo˙˙u mag˙luq ... jemmen li g˙andu renju u fil-fantasija miskina tieg˙u jo˙lom li xi ˙add qed jipprova jo˙odlu postu. Meta jasal f’din is-sitwazzjoni jibda jferrex it-trab iswed bla ma jinduna li qed i˙amme© il-presepju tieg˙u stess. Órafa ta’ Esopu li ssir realta meta, flok jaççetta l-id tal-˙biberija offruta lilu, l-bniedem, ma˙kum minn suppervja beΩg˙ana, jibda jg˙ajjar lil dik l-id ‘ma˙mu©a’. Dan, biex jipprova jdawwar telfa f’reb˙a, jibda jg˙awwe© id-diskors u jaqleb il-verita ta’ ta˙t fuq; biex jie˙u r-ra©un, jibda jivvinta minn Ωniedu u jΩeffen fin-nofs terzi persuni li min˙abba çirkostanzi partikolari ma jkunux jistg˙u jafu l-verita.

Sa fl-a˙˙ar tant dan il-miskin jintilef fit-tfieg˙ tat-trab iswed u tajn, li ma jindu-nax li barra l-presepju tieg˙u jkun ̇ ammeg ukoll wiççu, tant li jibda jaqa’ wkoll g˙ar-ridikolu. Il-˙asra hi li l-marda tieg˙u tista’ tinfirex fuq ta’ madwaru, li g˙ax ma jfittxux il-verita, ikollhom jemmnu u jsostnu dak li jkun qed jg˙id, bla ma jindunaw li qed jit˙amm©u huma wkoll!

G˙alhekk g˙aΩilna t-titlu ta’ hawn fuq g˙all-Konvenju, g˙aliex irridu nsostnu l-messa©© tal-An©li fl-ewwel Milied meta kantaw: “u Paçi fl-art lill-Bnedmin ta’ RIEDA TAJBA!”

Charles BelliaSegretarju/PRO.

4

Il-Kelma tal-President

Óbieb,IΩ-Ωmien igerbeb u fadal biss erba’ xhur g˙all-ikbar avveniment li qatt da˙let g˙alih l-G˙aqda tag˙na. Fis-7 ta’ Novembru 2018 nag˙tu bidu g˙al ˙amest ijiem li matulhom ser nuru lil ˙biebna barranin dak li toffri Malta tag˙na b’mod partikoplari fejn jidhol il-presepju. Ilna iktar minn sentejn na˙dmu fuq dan il-pro©ett. Issa wasalna biex inwettquh. Il-Konvenju g˙all- Presepisti Ewropej wasal, issa bdejna na˙d-mu biex nirfinaw il-programm u dak kollu marbut mieg˙u.

Bi pjaçir ng˙id li, minkejja l-problemi li diversi pajjizi qed jiffaççjaw, numru sabi˙ ta’ dilettanti tal-presepju minn Stati Ewropej ir-re©istraw u ©ejjin jiltaqg˙u mag˙na biex iduqu ftit mill-atmosfera presepistika li noffru a˙na l-Maltin. Dan g˙alina mhux biΩΩejjed! Irridu li dan il-Konvenju jkollu wkoll rappreΩentanza tad-dilettanti tal-presepju Maltin. Irridu nag˙tu prova li a˙na mhux nitkellmu biss, imma meta l-presepju jsej˙ilna nattendu bi ̇ ©arna.

L-iskop tal-Konvenju hu li n˙alltu l-kultura tag˙na ma’ dik ta’ pajjiΩi o˙ra, u dawn il-˙bieb g˙alhekk ©ejjin f’pajjiΩna, biex jaraw kif nag˙mlu l-presepju u fl-istess ˙in jitkellmu dwar il-presepju tag˙hom. G˙alhekk nistennew li numru sabi˙ ta’ membri u dilettanti o˙ra ji©u u jie˙du sehem f’dan l-avveniment hekk interessanti. G˙amilna pakkett attrajenti ˙afna g˙all-membri tag˙na li jixtiequ jie˙du sehem f’dan l-ewwel Konvenju li qatt sar Malta. Din ser tkun opportuni-ta biex naqsmu l-idejat tag˙na mal-presepisti barranin. Kull pajjiΩ g˙andu stil u drawwiet differenti li Ωgur ikunu ta’ interess. G˙alhekk in˙e©©i©kom biex mill-aktar fis tibag˙tu r-re©istazzjoni tag˙kom u tg˙inuna norganizzaw bl-a˙jar mod possibbli.

Fi ftit ©ranet o˙ra ser jibdew il-laqg˙at g˙al dawk li offrew l-g˙ajnuna tag˙hom. In˙e©©i©hom iΩommu l-entuΩjaΩmu g˙oli!

L-a˙˙ar kelma hija g˙al dawk li ser jippreΩentaw il-presepji tag˙hom g˙al wirja/jiet ta’ waqt il-Konvenju. Ibghatu l-formoli tag˙kom biex intom ukoll tkunu qed tg˙inu fl-organizzazjoni.

Grazzi u tislijiet.Andrew Spiteri

colour

5

colour

Konvenju g˙all-˙bieb tal-Presepju EwropejKunçert mill-Kor... Jubilate Deo

B˙al ma ˙abbarna fil-˙ar©a tag˙na ta’ Marzu, il-programm ippreparat tal-Konvenju g˙al Presepisti Ewropej ser ikun jinkludi Kunçert ta’ MuΩika Sagra fil-Katidral Metropolitan tal-Imdina. Il-Kunsill tal-G˙aqda tag˙na mill-ewwel ried li dan il-kunçert ikun wie˙ed ta’ livell g˙oli b’muΩika ta’ kompoΩituri Maltin jew li jkollha arran©amenti minn muΩiçisti Maltin.

L-g˙aΩla waqg˙et fuq il-Kor Jubilate Deo li, ta˙t it-tmexxijja ta’ Mro Christopher Muscat, huwa l-kor residenti tal-parooçça dedikata lil Marija Bambina fin-Naxxar. Ma kelli ebda dubju dwar il-klassi ta’ dan il-kor! In-Naxxar minn dejjem kellu korijiet tajbin. Daqs sittin sena ilu, meta kelli madwar 12 il-sena, jien ukoll kont nifforma parti minn wie˙ed minn dawn il-korijiet, dak iΩ-Ωmien immexxi minn Dun Karm Scerri u neputih is-Surmast Joseph Fenech li bejniethom ̇ allewlna patrimonju s˙i˙ ta’ muΩika sagra.

Il-Kor Jubilate Deo jaf il-bidu tieg˙u fl-1974 meta Dun Pawl Caruana laqqa’ flimkien grupp ta’ tfajliet biex ikunu l-kor tal-parroçça. Ftit taΩ-Ωmien wara Ωdiedu vuçijiet adulti li sa˙˙u l-kor u po©©ewh fit-triq tas-suççess. Bil-mod il-mod il-kor stabilixxa ru˙u fost l-aqwa korijiet Maltin ta’ muΩika sagra.

Fl-1980, il-kor ta l-ewwel preΩentazzjoni kbira tieg˙u meta interpreta diversi xog˙lijiet tas-Surmast u kompoΩitur Naxxari Joseph Fenech. Pass ie˙or ‘l quddiem kien il-parteçipazzjoni fil-produzzjoni tal-BBC “Songs of Praise” li ntwera fuq it-televizjoni madwar id-dinja. Fl-1990 il- Kor anima l-folla waqt iΩ-Ωjara fostna tal-Papa S. Ìwann Pawlu II.

Fl-2004 it-tmexxijja tal-Kor Jubilate Deo g˙addiet f’idejn Mro Christopher Muscat li mill-ewwel beda bi programm ambizzjuΩ ta’ tag˙lim u tibdil. Il-kapaçita fit-tmexxijja u l-istil ta› direzzjoni ta› Mro Muscat mill-ewwel bdew jag˙tu l-frott. Fil-Milied 2005, l-Kor ippreΩenta g˙all-ewwel darba f›Malta l-»Oratorio di Natale” ta’ Camille Saint-Saëns. Din ir-rappreΩentazzjoni

6

kkonfermat l-affinita tal-Kor mas-Surmast tieg˙u u tat bidu g˙al sensiela ta’ suççessi flimkien mal-Orkestra Filarmonika ta’ Malta. Hawn ta’ min isemmi tliet xog˙olijiet li spikkaw: “ Messa da Requiem” ta’ Paolino Vassallo (2006), “Il-Weg˙da” ta’ Charles Camilleri (2007) u il-” Missa Sancte Joseph” ta’ Joseph Fenech (2008).

F’Ìunju u Lulju tal- 2013 il-Kor Jubilate Deo irçieva xejn inqas minn tliet unuri ta’ livell g˙oli. F’Ìunju ta’ dik is-sena l-Kor kien regalat Ìie˙ in-Naxxar g˙all-akkwisti li g˙amel fil-qasam tal-muΩika sagra. Anqas minn xahar wara, s-Surmast Christopher Muscat, mexxa l-Kor g˙ar-reb˙ ta’ Ωewg midalji tal-fidda f’Konkors Internazzjonali li sar f’Ruma. Ftit ©ranet wara dan is-suççess il-Kor Jubilate Deo kien ©ie misieden ikanta fil-Basilika ta’ San Pietru, Ruma akkompanjat mill-organista tal-Vatikan Mro Gianluca Libertucci.

Matul is-snin, il-versatilita u d-dedikazzjoni tal-kor Jubilate Deo komplew jattiraw stima li kienet ippremjata b’diversi inviti biex dan il-kor Naxxari janima l-liturgija kemm fil-Katidral Metropolitan fl-Imdina, kif ukoll fil-Kon-katidral ta’ San Ìwann, fil-belt Valletta.

Il-kor tat-tfal “Pueri Cantores”, li wkoll ser jie˙u fil-Kunçert tal-Konvenju, huwa l-futur tal-Jubilate Deo. Fih, tfal minn sitt snin ‘l fuq jing˙ataw tag˙lim u ji©u m˙arr©a mid-Direttriçi Daniela Callus biex anke huma jibnu r-repertorju tag˙hom u jippreparaw ru˙hom biex fil-futur jag˙tu s-sehem tag˙hom fil- Kor ‘il-kbir’ Jubilate Deo.

Dan kollu jawgura, li ta˙t id-Direzzjoni impekkabbli ta’ Mro. Christopher Muscat, il-Kunçert tal-Konvenju, nhar it-8 ta’ Novembru 2018, fil-Katidral Metropolitan tal-Imdina, ser ikun suççess ie˙or g˙all-Kor Jubilate Deo u jg˙ati ©ie˙ lill-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta.

7

GDPRGENERAL DATA PROTECTION REGULATIONS(ara wkoll l-AvviΩ f’pa©na o˙ra tal-fuljett)

Fil-25 ta’ Mejju 2018 da˙lu fis-se˙˙ Regolamenti ©odda dwar l-uΩu tal-informazzjoni jew Data personali li kull G˙aqda jew organizzazjoni ikollhom dwar il-membri tag˙hom. Dawn ir-regolamenti huma mag˙rufa b˙ala GDPR jew il GENERAL DATA PROTECTION REGULATIONS. Dawn ir-Regolamenti qed ikomplu jsa˙˙u l-Li©ijiet dwar il-Protezzjoni tad-Data, billi qed jg˙idu li ˙add ma jista’ juΩa informazzjoni jew Data personali jekk ma jkollux il-permess ddikjarat tal-persuna kkonçernata.L-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta di©a kienet konformi mal-Li©i meta fuq l-applikazzjoni g˙al S˙ubija, il-membru prospettiv kien mitlub jiddikjara li hu jaqbel li l-informazzjoni li kien qed jag˙ti dwaru setg˙et tintuΩa mill-G˙aqda biex tibg˙atlu informazzjoni marbuta mal-iskopijiet tal-istess G˙aqda.L-informazzjoni personali mitluba minn kull membru tal-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta hija:1. Isem, kunjom u indirizz.2. Data tat-twelid u Nru tal-Karta tal-Identita3. Numri telefoniçi u Mobile4. Indirizz elettroniku (eMail)L-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta dejjem irrispettat il-privatezza tal-membri tag˙ha u g˙alhekk tiddikjara li:1. Qatt ma g˙addiet informazzjoni personali tal-membri tag˙ha lil terzi persuni.2. UΩat l-informazzjoni mi©bura skond ix-xewqa espressa tal-membri kif iddikjarata fuq il-formola tal-Applikazzjoni g˙al S˙ubija.3. UΩat l-informazzjoni mi©bura biex iΩΩomm kuntatt mal-membri dwar attivitajiet u a˙barijiet relatati biss mad-delizzju u /jew l-iskop li g˙alih twaqqfet l-G˙aqda fl-1986.4. Ser tibqa’ tuΩa l-informazzjoni b’dan il-mod biex tkompli tmexxi ‘l quddiem il-kultura tal-presepju fil-Milied Malti.5. Kull membru tal-G˙aqda jibqa’ jkollu d-dritt li jitlob a©©ornament tal-informazzjoni dwaru miΩmuma mill-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta. Jista’ wkoll jitlob, permezz ta’ ittra, jew eMail, mibg˙uta apposta , li l-informazzjoni dwaru titne˙˙a minn fuq ir-re©istru / Database tal-istess G˙aqda. F’kaΩ ta’ talba simili, l-Uffiçjal inkarigat mid-Database tas-s˙ubija fl-G˙aqda ja©ixxi skond it-talba b’mod immedjat.

8

colour

Is-Sehem Tieg˙ek fil-KonvenjuF’inqas minn ˙ames xhur o˙ra nkunu qeg˙din f’nofs il-Konvenju Ewropew 2018. Inkunu qed nuru l-presepji tag˙na u kif nag˙mluhom lill- Óbieb tal-Presepju li ©ejjin apposta minn pajjiΩi barranin. Ìejjin jing˙aqdu mag˙na biex fil-waqt li jgawdu ftit mill-atmosfera tal- Valletta 2018, jiççelebraw flimkien mag˙na l-Kultura tal-Presepju.

Min˙abba çirkostanzi li mhux il-˙in u l-post li jissemmew, in-numru ta’ parteçipanti barranin mhux ser ikun xi wie˙ed kbir ˙afna, iΩda ser ikun wie˙ed sinjifikanti g˙al Ωew© ra©unijiet prinçipali:1. Ser ikollna rappreΩentanza minn pajjiΩi li mhux soltu nassoçjaw mal-presepju tag˙na.2. Ser ikollna fostna rappreΩentanza tal-Federazzjoni Universali Presepistika mag˙rufa a˙jar b˙ala l-Un.Fœ. Pæ. Dawn ©ejjin g˙al-Konvenju mhux biss b˙ala parteçpanti imma wkoll b˙ala uffiççjali ta’ din il-Federazzjoni. Naturalment nistg˙u nobsru li dawn ser ikunu qed jaraw kif ser norganizzaw din l-attivita u kif ser tkun il-parteçipazzjoni tag˙na f’dan l-avveniment uniku f’pajjiΩna. G˙alhekk is-sehem tieg˙ek f’dan il-Konvenju huwa me˙tie©. Huwa importanti li nag˙tu xiehda tal-kliem li ng˙idu dwar kemm in˙obbu l-presepju, jew kemm in˙obbu l-G˙aqda tag˙na!

Il-Konvenju, g˙al ra©unijiet ovvji ser isir fi Ωmien meta l-Milied ikun g˙adu xi ftit ‘l bog˙od ... f’Malta l-ispirtu tal-Milied idum ftit biex jiççaqlaq. B˙al ma nafu tajjeb, jekk ma tkunx l-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta, bil-wirja annwali fil-bidu ta’ Diçembru, il-presepju jibda jintrama ©img˙a qabel il-Milied, jekk mhux ukoll aktar tard!

Din is-sena qed in˙e©©ukom tiççelebraw il-presepju ftit aktar kmieni. Dan billi tie˙du sehem f’u˙ud mill-attivitajiet li ser isiru bejn is-7 u l-11 ta’ Novembru. Barra milli ser ikunu kulturali u pjaçevoli dawn l-attivitajiet ser joffru opportunita biex il-membri tag˙na jitaqg˙u ma’ ̇ bieb ©odda u jaqsmu mag˙hom it-tradizzjoni tal-Presepju f’Malta. Dan jista’ jsir biss jekk int tie˙u sehem fihom!

9

colour

Mela, ibghat il-formola issa u rriserva postok!

Parti ta’ kif kienet amata l-wirja fil-Waterfront 2008

AVVIÛ IMPORTANTI DWAR IL- GDPRJekk ma tixtieqx li l-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta tibqa tibg˙atlek informazzjoni dwar attivitajiet, ecc. permezz ta’ eMail jew SMS, kull ma g˙andek tag˙mel hu li tibg˙at ittra jew eMail lis-Segretarju tal-G˙aqda u l-informazzjoni dwarek titne˙˙a minn fuq il-Mailing lists. Jekk it-talba tieg˙ek tkun biex l-informazzjoni dwarek titne˙˙a minn fuq id-Database, ikun ifisser li inti titlef is-s˙ubija tieg˙ek fl-G˙aqda.

www.cribconventionmalta2018.org Dan hu l-website tal-Konvenju! Id˙ol fih biex taqra dwar dak li ppreparajna g˙al din l-okkaΩjoni unika! B˙al dejjem is-sehem tag˙kom il-membri huwa bΩonnjuΩ biex din l-attivita tirnexxi kif mixtieq. G˙alhekk iddumx ta˙sibha! Irre©istra issa u kun parti mill-Konvenju!Ara wkoll pa©na ..... f’dan il-fuljett fejn issib aktar dettalji!

10

Storja ta’ BetlemMinn Frans Chircop

L-isem Betlem jidher li ©ie indikat f’ ©ebla Ωg˙ira li kienet tintuΩa b˙ala si©ill u li fil-preΩent tinsab fl-E©ittu. Din tappartjeni g˙all-arkivji tal-Farawni Akhenaton. Din il-©ebla titkellem dwar il-belt ta ‘Bit Lahmu’ li tinsab fit-territorju ta’ Ìerusalemm. Huwa probabbli ˙afna li l-isem ori©inali tal-belt ©ej minn Lahmo, l-alla Chaldean tan-natura u l-fertilità li isimha ©ie adottat mill-poplu KananiΩ u modifikat g˙al Lahama.

Jekk wie˙ed jaççetta din l-ipoteΩi, t-traduzzjoni tal-isem Beit-el-Laham setg˙et kienet “Kamra tal-Lahama”, li kienet tag˙mel sens min˙abba l-fatt li din l-art kienet fertili ̇ afna u rikka fl-ilma. Barra minn hekk, fit-Testment il-Qadim il-belt tissejja˙ bl-isem Beth Lechem, “House of Bread”, u wkoll Ephrath, isem derivat mill-tribù li g˙ex f’dawn il-postijiet, li jfisser litteralment “fedeltà” .

L-ismijiet aktar moderni wkoll jag˙mlu referenza g˙all-idea ta’ post fertili u abbundanti. Fil-G˙arbi, Beit Lahm g˙andu s-sens “dar tal-la˙am”, li jirrifletti n-numru kbir ta’ qatg˙at ta’ nag˙a© u mog˙oΩ’, wa˙da mill-attivitajiet prinçipali fiΩ-Ωona. Sadanittant, l-Ebrajk Beit-Lehem tfisser “dar tal-˙obΩ”, kunçett li jintroduçi l-imma©ni ta’ Ìesù b˙ala l-˙obΩ ˙aj li niΩel mis-sema.

Fit-Testment il-Qadim il-belt hija msemmija b˙ala l-belt ewlenija u kolonja tal-tribù tar-Re David, stabbilit f’dawn l-artijiet minn madwar 1200 Q.K. Il-belt hija msemmija wkoll fl-Iskrittura Sagra b˙ala s-sede tal-qabar ta’ Rachel, il-mara tal-Patrijarka Ìakobb. Dawn iΩ-Ωminijiet bibliçi kienu mmarkati minn sekli ta’ gwerer u taqsim ta’ territorji.

Fis-sena 586 l-armata Kannella ta’ Nabucodonosor, wara li okkupat lil Ìudea,

11

˙adet lill-popolazzjoni Lhudija fil-Babilonja fejn g˙exu g˙al ˙amsin sena fl-eΩilju. Fl-a˙˙ar ta’ dan il-perjodu r-re Persjan Çiru II (“Il-Kbir”) ippermetta lil-Lhud li jirritornaw, u minn dak iΩ-Ωmien ‘l quddiem il-belt ta’ Betlem ©iet iffinanzjata mill-©did.

Il-Palestina, inkluΩa l-belt ta’ Betlem, kienet okkupata minn Alessandru l-Kbir fis-sena 333 Q.K. u sussegwentament su©©etta g˙ar-regola ta’ Ptolomija minn 301 sa 198 Q.K., u mbag˙ad g˙al dik tas-Seleuçidi ta’ Antiokja.

Bejn is-sena 167 u s-sena 164 Q.K. bdew il-persekuzzjonijiet tal-Lhud u nfet˙et rivoluzzjoni anti-Sirjana mmexxija mill-Makkabej. Ir-renju ta’ Hasmonean beda fis-sena 134 sena Q.K. u ©ie estiΩ g˙at-territorju kollu, inkluΩa l-belt ta’ Betlem, li damet madwar 70 sena sal-wasla tat-truppi Rumani.

It-territorji Palestinjani ©ew ma˙kuma minn Pompej fis-sena 63 sena Q.K. u baqg˙u ta˙t il-kontroll Ruman matul il-˙ajja ta’ Ìesù Kristu. It-territorji ma˙kuma mir-Rumani kienu maqsumin f’tibrarki varji. Fost dawn, il-belt ta’ Betlem kienet ta˙t il-kontroll tar-Re Erodi I (“il-Kbir”), li madwar 30 sena Q.K. kellu palazz imsa˙˙an imsejja˙ ‘Herodion’ mibni fuq il-periferija tal-belt.

L-era li dwarha qed nitkellmu kienet immarkata b’mod çar mill-avveniment tat-twelid ta’ Ìesù Kristu, li ra l-wasla ta’ l-era Kristjana u ˙abtet ukoll ma’ taqlib kbir tal-poplu Lhudi kontra r-regola Rumana. Fis-sena 6 W.K. Arkelaws ©ie mne˙˙i u l-Ìudea ©iet inkorporata fil-provinçja Imperjali tas-Sirja u amministrata minn prokuraturi bbaΩati f’Çesarea Maritima.

Meta Ìerusalemm kienet meqruda minn Titus fis-snin 70 W.K. Betlem kienet fortunatament me˙lusa. Il-post qaddis kien di©à sit ta’ qima mill-ewwel Kristjani li qiemu l-grotta li fiha twieled Ìesù. Matul dan il-perjodu, r-revoluzzjonijiet Lhud Ωdiedu fl-intensità u ©ew imraΩΩna matul ir-renju ta’ Adrijanu, li ddeçieda li jibni f’Betlem tempju pagan iddedikat lil Adonis fuq il-Grotta tan-Natività; u b’dan il-©est kellu ji©i midfun u meqrud, flimkien ma’ kull sinjal ta’ KristjaneΩmu, kif di©à kien ©ara lis-Sepulkru Mqaddes f’Ìerusalemm. Il-post f’dak iΩ-Ωmien kien messu l-istess xorti tal-postijiet qaddisa l-o˙ra b’eççezjoni li dan baqa’ fl-istat naturali tieg˙u. Kif ©ie ççertifikat mill-kitbiet ta’ Origen fejn qal li dejjem kien hemm memorja çara

12

colour

li kien f’dan il-post li Ìesù twieled. Min˙abba r-ripressjonijiet brutali ˙afna l-Ìudej-Kristjani telqu, u ˙ar©u mill-belt li ˙allewha f’idejn il-pagani li dawn komplew bir-reli©jon tag˙hom.

Il-libertà reli©juΩa ©iet ipproklamata wara l-Editt ta’ Konstantinu, fis-sena 313 W.K., u bdiet era ©dida g˙all-postijiet kollha tal-qima Kristjana. Mal-Konçilju ta’ Niçea (325 AD) u permezz ta’ rieda qawwija ta’ l-Imperatriçi Santa Elena, wara l-iskavi me˙tie©a beda x-xog˙ol ta’ kostruzzjoni g˙all-Knisja tan-Natività, u b’hekk id-dinjita’ tal-post tan-Nativita re©g˙et ©iet stabilita. Ix-xog˙lijiet spiççaw fis-sena 333 W.K. u ssemmew li dan sar mill-Pellegrin anonimu ta’ Bordeaux. Betlem sar çentru reli©juΩ kbir u, bil-wasla ta’ San Ìirolmu fis-sena 384, bdiet faΩi ©dida hekk kif il-belt saret kalamita g˙all-mod ta’ ˙ajja monastika ©dida. Ìirolmu g˙amel kontribut kbir g˙all-istorja tal-Knisja permezz tat-traduzzjoni tieg˙u, fuq talba

tal-Papa Damasus, tal-Bibbja tal-post.

Individwu ie˙or li kellu rwol ewlieni fl-iΩvilupp tal-monastçiΩmu f’Betlem, kemm g˙all-ir©iel kif ukoll g˙an-nisa, kienet il-patruna©©ana Rumana Paula li, flimkien mat-tifla tag˙ha Eustochium, waslet f’Betlehem fis-sena 386 W.K. wΩat ˙afna mill-©id li wirtet biex tiffinanzja Ωew© monasteri ˙dejn il-postijiet tan-Natività ta’ Ìesù.

Wara l-mewt ta’ Ìirolmu fis-sena 420 W.K. il-˙ajja monastika f’Betlem naqset u fis-seklu ta’ wara, il-belt ©iet mirbu˙a mis-Samaritani ta’ Nablus, li matul il-revoluzzjoni tag˙hom (fis-sena 521 sas-sena 528) kontra l-imperatur BiΩantin ˙arqu l-knejjes u l-monasteri, (fis-sena 529). Wara dawn l-irvelli u wara l-qerda tal-Knisja tan-Natività, fis-sena 531 l-Imperatur Ruman, Ìustinjanu, fuq talba ta’ San Sabas, re©a’ rrestawra s-santwarju u re©a’ bena mill-©did il-belt ta’ Betlem, li kienet tinsab f’ ˙erba. Dak iΩ-Ωmien, l-ikbar tanbur tal-widna kien imΩejjen b’muΩajk li juri l-Ma©i fil-kostumi Persjan.

Dan id-dettall irriΩulta li ˙eles il-qerda tal-knisja tan-Nativita meta kien hemm l-invaΩjoni mmexxija minn Chosroes fis-sena 614 W.K. L-armata Persjana meta rat il-muΩajk tal-Ma©i ̇ arbet bil-biΩa’. Fis-sena 629 l-Imperatur Heraclius reba˙ mill-©did it-territorji Palestinjani mill-Persjani.

Tkompli f’˙ar©a o˙ra.....

13

colour

L-Istorja tal-Log YuleId-drawwa tal-˙ruq tal-Yule Log tmur lura qabel iΩ-Ωminijiet medjovali. Ori©inarjament kienet tradizzjoni Nordika. Yule huwa l-isem tal-festi antiki tas-Solstizju tax-Xitwa fl- Iskandinavja u f’partijiet o˙ra tal-Ewropa ta’ Fuq, b˙all-Ìermanja.

Yule Log (zokk kbir tal-injam li skont it-tradizzjoni jin˙araq lejlet il-Milied) kien ori©inarjament si©ra s˙i˙a, li kienet mag˙Ωula bir-reqqa u tidda˙˙al fid-dar b’çerimonja kbira. L-akbar tarf taz-zokk ikun imqieg˙ed fil-qalba tan-nar filwaqt li l-bqija tas-si©ra to˙ro© fil-kamra! Iz-zokk jinxteg˙el mill-fdalijiet taz-zkuk tas-sena ta’ qabel li kienu jkunu ©ew ma˙Ωuna bir-reqqa u jintefg˙u bil-mod fin-nar matul it-Tnax-il Ìurnata tal-Milied. Kienet xi ̇ a©a importanti li l-proçess tad-dwal jer©a’ jitqabbad minn xi ˙add b’idejh ndaf. Illum il-©urnata, ovvjament, ̇ afna nies g˙andhom Central Heaters u g˙alhekk huwa diffiçli ̇ afna li tin˙araq si©ra!

Fi Provence (fi Franza), hija tradizzjoni li l-familja kollha tg˙in biex jaqtg˙u z-zokk u jΩommu biçça miz-zokk tin˙araq kull lejl. Jekk xi ftit miz-zokk ma jin˙araqx matul it-Tnax-il Lejl, dan jinΩamm merfug˙ fid-dar sal-Milied li jmiss... biex kif tg˙id it-tradizzjoni dan jipprote©i lil familja mis-sajjetti! F’xi partijiet tal-Olanda, dan kien isir ukoll, iΩda b’differenza li z-zokk kellu jintrefa’ ta˙t xi sodda! F’xi pajjiΩi ta’ l-Ewropa tal-Lvant, iz-zokk ikun maqtug˙ (Yule Log) f’lejlet il-Milied u kellu jin˙araq dak il-lejl stess. F’Cornwall (fir-Renju Unit), il-log jissejja˙ ‘The Mock’. Dawn inixxfu z-zokk u mbag˙ad il-qoxra titne˙˙a qabel ma tid˙ol fid-dar biex tin˙araq. Fir-Renju Unit ukoll, dawk li jfasslu l-btieti, kienu jag˙tu lill-klijenti tag˙hom zkuk qodma li ma setg˙ux juΩaw biex jag˙mlu barmil g˙az-zkuk. L-uΩanza tal-Yule Log infirxet madwar l-Ewropa u zkuk differenti tal-injam jintuΩaw f’pajjiΩi differenti. Fl-Ingilterra, l-ballut huwa

tradizzjonali; fl-Iskozja, huwa l-Birch; filwaqt li fi Franza, juΩaw il-betula. Barra minn hekk, fi Franza, z-zkuk ikunu mbexxa’ bl-inbid, qabel ma jin˙araq, sabiex ikun hemm ri˙a pjaçevoli meta jinxteg˙el. F’Devon u f’Somerset fir-Renju Unit, xi nies iΩommu mazz kbir ˙afna ta’ frieg˙i tal-fraxxnu minflok iz-zkuk. Dan ©ej minn le©©enda tal-post fejn tg˙id li San ÌuΩepp, Marija u Ìesù kienu kes˙in ˙afna meta r-rg˙ajja sabuhom fil-Lejl tal-Milied. Allura r-rg˙ajja kebbsu xi g˙enieqed

14

tal-fraxxnu biex iΩommuhom s˙an. F’xi partijiet tal-Irlanda, n-nies g˙andhom xemg˙a kbira minflok il-Yule Log u dawn jixelug˙ha biss f’lejlet l-Ewwel tas-Sena u fit-Tnax-il Lejl. Hemm id-drawwa li jbexxu kimiçi differenti fuq il-log b˙al inbid biex jag˙mlu fjammi kkuluriti. Ftit kimiçi differenti li juΩaw huma dawn:- Potassium Nitrate = Vjola Nitrat tal-barju = Apple Green Boraxx = A˙dar jg˙ajjatSulfat tar-Ram = Blu Mel˙ tal-mejda = Isfar çar Dawn jag˙mlu ̇ afna ̇ sejjes u xi kultant ikunu perikoluΩi ̇ afna, g˙alhekk, jekk jog˙©obkom tippruvawhomx. Wie˙ed irid iΩomm f’mo˙˙u li l-irmied taz-zkuk ikun tajjeb ˙afna g˙all-pjanti. Dan huwa veru, min˙abba li l-irmied minn injam ma˙ruq fih ˙afna ‘potassa’, li tg˙in il-fjuri tal-pjanti. Imma jekk wie˙ed jarmi l-irmied fil-©urnata tal-Milied, kienet meqjusa b˙ala xi ̇ a©a li taf i©©iblek il-gwaj. Illum il-©urnata l-Yule Log sar parti mid-deΩerta tal-Milied. Tkun mag˙mula miç-çikkulata b’˙afna tog˙miet li jaqsmulek qalbek. Yule Log taç-çikkulata, jew kif inhu mag˙ruf fi Franza, jissejja˙ ‘bûche de Noël’. Dan tradizzjonalment jittiekel fi Franza u fil-Bel©ju, fejn huwa mag˙rufa b˙ala ‘Kerststronk’ bil-Flemish. Dan ikun mag˙mul minn romblu tal-ispan© taç-çikkulata u b’saffi bil-krema. In-na˙a ta’ barra hija miksija biç-çikkulata jew bis-sil© taç-çikkulata, li meta taraha imΩejna ta˙seb li qed tara qoxra ta’ zokk. Xi nies iΩidu dekorazzjonijiet o˙ra b˙all-faqqieg˙ tal-marΩipan!

Superstizzjonijiet rigward il-Yule Log• Ladarba jinxteg˙el, iz-zokk g˙andu jin˙araq matul it-Tnax-il jum tal-Milied, inkella l-familja jkollha xorti ˙aΩina matul is-sena li tkun ©ejja.• Jekk ikun hemm diffikultà biex jinxteg˙el iz-zokk kienu ja˙sbu li ser ikollhom sena ˙aΩina.• Iz-zokk g˙andu jin˙araq bin-nar li jkun qed jinxteg˙el fil-©urnata tal-Milied u ˙afna nies kienu jemmnu li jekk iΩommu biçça miz-zokk mis-sena ta’ qabel dan kien i©ibilhom riΩq tajjeb.• Huwa sinjal ˙aΩin ˙afna jekk iz-zokk jintmess minn mara li tkun ˙afja jew ra©el werç.• Jekk jid˙ol xi ˙add barrani fid-dar waqt li z-zokk jkun qed jaqbad dan ikun sinjal ˙aΩin.• L-irmied taz-zokk jitqieg˙ed ukoll fl-g˙eruq ta’ si©ar tal-frott u dwieli biex jg˙inhom ikollhom ˙sad tajjeb.• Meta wie˙ed kien iΩomm xi biçça miz-zokk, dan jing˙ad li kien jipprote©i d- dar minn nar, jew sajjetti, jew sil©. L-irmied taz-zokk kien jintefa’ fil-bjar biex iΩomm l-ilma tajjeb.• Jekk il-fjamma tan-nar kienet titfa’ dell ta’ xi ˙add ming˙ajr ras, kienu jitwerwru g˙ax kienu jibΩg˙u li dik il-persuna kienet ser tmut fis-sena li ©ejja.

15

L-Isba˙ RigalMarianne Tabone

Maria, kienet l-hena tag˙ha tisma’ l-a˙barijiet fuq ir-Radju tar-ra˙al. Kienet t˙oss li b’hekkk kienet iΩΩomm kuntatt ma’ dawk in-nies tar-ra˙al li g˙alkemm ma tkunx tafhom mill-qrib imma xorta kien jinteressaha ssir taf dwarhom. Darba semg˙et lill-preΩentatur jg˙id li l-fabbrika li kien hemm fir-ra˙al tal-qrib kienet g˙alqet u li ̇ afna nies, fosthom ̇ afna mir-ra˙al kienu tilfu l-post tax-xog˙ol tag˙hom. Inzertat kienet taf li Kevin, ir-ra©el ta’ Lilian, kien ja˙dem hemm. Tg˙idx kemm inkwetat g˙alihom. It-tifla kienet g˙adha Ωg˙ira u l-ispejjeΩ tal-iskola kienu dejjem jiΩdiedu.It-tewmin kienet tibg˙athom g˙and is-sorijiet biex hi tag˙mel xog˙ol part time. Il-paga ta’ dan ix-xog˙ol ma kinitx biΩΩejjed g˙all-bΩonnijiet tal-familja. Maria ˙asbet fuq li ˙asbet x’setg˙et tag˙mel biex tag˙ti daqqa t’id. Fl-a˙˙ar ©ie ˙sieb f’mo˙˙ha. Setg˙et iΩΩommilha t-tewmin hi biex tiffrankalha l-miΩata tas-sorijiet.Dakinhar marret g˙and Lilian u offritilha l-g˙ajnuna. G˙all-ewwel Lilian st˙at minn Maria imma l-bΩonn kien kbir u aççettat l- g˙ajnuna.Kien qed joqrob Ωmien il-Milied u t-tfal bdew jaraw il-˙wienet imΩejnin b’tiΩjin tal-festa. Kien hemm pasturi u maxturi Ωg˙ar u anke akbar, bambini ta’ kull daqs u tiΩjin g˙all-˙itan u s-soqfa tal-kmamar.It-tifla bdiet ti©i mill-iskola u titkellem fuq it-tiΩjin tal-klassi. Bdiet titlob lil ommha biex tixtri xi ftit tiΩjin g˙ad-dar tag˙hom. Karen kienet g˙adha Ωg˙ira u ma setg˙etx tifhem g˙aliex ma setax ikollhom tiΩjin.Beda joqrob iΩ-Ωmien tal-festa qaddisa. Maria ndunat bil-problema li kellha l-familja. Xtrat g˙ar, maxtura u pasturi. Kien hemm Maria, ÌuΩeppi u Bambin. Imbag˙ad xtrat ftit rg˙ajja u ng˙a© u karattri o˙ra li soltu kienu jag˙mlu parti mill-presepju. Maria po©©iet ix-xirja kollha ©o basket biex tie˙u kollox g˙and Lilian. Kienet iΩΩomm iç-çavetta g˙al li jista’ jkun. G˙alhekk da˙let hi u t-tewmin u bdiet tarma l-presepju. Óasbet li l-a˙jar post kien fil-kçina.Lilian ma damitx ma ©iet lura bit-tifla. Sabu lit-tewmin eççitati u jg˙ajtu kemm jifil˙u. Il-fer˙ kien kbir meta raw il-presepju armat fil-kçina. Maria kienet fer˙ana daqshom g˙ax il-fer˙ li nag˙tu lil ˙addie˙or ji©i lura ©ewwa fina. Dik is-sena Ω-Ωew© familji g˙addew il-festa flimkien. Il-presepju kien iç-çentru tal-kçina. L-ikla saret madwar il-familja mqaddsa. Il-presepju kien ©ab fer˙, sewwa fil-familja li kellha bΩonn l-g˙ajnuna u anke f’qalb dik li kienet tat l-g˙ajnuna.

16

colour