1

Il-PresepjuÓar©a Nru. 100

April - Ìunju 2019

Fuljett ma˙ru© mill-GÓAQDA ÓBIEB TAL-PRESEPJU - MALTA

c/o 56, Amaltea, Triq il-Marg, Attard ATD 2382 - MaltaNewspaper Post

2

Stampat

36, St. Paul Street, VallettaTel: 21224607 - 21228138

E-mail: emibonnici@gmail.com

Fuljettma˙rug kull tliet xhur mill-G˙aqda Óbieb tal-Presepju

Malta.

VO/0844

Kull korrispondenza g˙andha ti©i ndirizzata lis-

Segretarju,Charles A. Bellia

56, Amaltea, Triq il-Mar©,Attard ATD2382. Malta

IL-PRESEPJUJitqassam lill-Membri

tal-G˙aqda u g˙alhekk biex tir-çevih ˙allas il-miΩata

tieg˙ek regolarment billi tibg˙at €5 lill-Kaxxier. Kontribuzzjonijiet o˙ra biex jinfdew l-ispejjeΩ ikunu ferm apprezzati.

L-GÓAQDAÓBIEB TAL-PRESEPJU

Malta tirringrazzja lil kull min kiteb f’din il-˙ar©a tal-fuljett.

Apprezzament speçjali jmur g˙as-

Sinjura Jessie Chircop li ˙adet ˙sieb il-‘proof reading’.

WerrejEditorjal.......................................................................3Il-Kelma tal-President.......................................................................4Il-Kunsill Amministrattiv 2019/2020.......................................................................5Ejja nag˙mlu Presepju..........................................................................6KORS - Il-Presepju fis-Sajf.......................................................................7Applikazzjoni g˙all-Kors 2019.......................................................................8Il-Bini tal-Presepju .......................................................................9Il-Milied fl-Arti Maltija.....................................................................11Maria, ÌuΩeppi... Guliermu.....................................................................13Il-Presepju mormi.....................................................................14

3

L-EditorjalÓar©a wara ˙ar©a tal-fuljett il-Presepju ta’ l-G˙aqda Óbieb tal-Presepju-Malta waslna biex no˙or©u l-mitt wie˙ed. Iva sa issa bit-tlug˙ u bl-inΩul kollu li l-G˙aqda g˙addiet minnu, wasalna biex no˙or©u l-mitt ˙ar©a.

Ma kinitix ˙a©a façli li tasal g˙al dan it-trakward u tikteb dejjem fuq su©©ett wie˙ed dak tal-Milied. Bit-tag˙rif u artikli li ©barna ma tul is-snin g˙andna kollezzjoni sabi˙a ta’ informazzjoni u kullana ta’ artikli li xi kultant ftit konna nafu bl-informazzjoni li nkitbu fihom. G˙al grazzja ta’ Alla l-fuljett dejjem zamm l-appuntament tieg˙u mal-membri tal-G˙aqda.

L-artikli li dejjem dehru fil-fuljett kienu miktuba b’g˙an wie˙ed li jinforma u j˙e©©e© lill-membri biex jiftakru fl-akbar ©rajja li qatt rat u ppartiçipat fiha d-dinja; dik tat-twelid tal-Bambin. Din il-©rajja hija kbira fiha nfisha g˙ax Alla sar bniedem biex jg˙ammar fostna u biex jifdina. Óafna mill-artikli li nkietbu, kien fihom tag˙rif fuq ˙afna su©©etti u tradizzjonijiet minn Malta u pajjiΩi barranin. Kien imΩewaq ukoll b’poeΩiji, novelli, kitbiet spititwal...insomma laqta’ g˙al gosti ta’ kul˙add.

L-editorjali kienu miktuba bi skop wie˙ed li kemm jista’ jkun, il-qarrej jifhem li ©rajja ta’ Betlem hija minsu©a fuq il-Paçi. Il-Van©elu ta’ San Luqa beda bil-deskrizzjoni tal-avvenimenti li kienet g˙addejja minnhna Betlem. Tana deskrizzjoni ta’ min kien jikmanda, l-ewwel çensiment, l-iffular ta’ Betlem, ir-rifjut g˙al kenn lil-koppja ÌuΩeppi u Marija, it-t˙abbira tal-an©lu lir-rg˙ajja fejn laqg˙ahom bit-tislima ta’ Paçi mag˙kom imbag˙ad ordnalhom fejn iridu jmorru...f’g˙ar fejn issibu tarbija mfisqija f’maxtura. Iva dejjem rajt li dak li nkiteb jiqa’ nkwadrat man-nativita. Dejjem bi skop wie˙ed... li nxerre il-qawwa tal- presepju mal-erbat irjie˙at tad-dinja.

Fuq kollox nixtieq...fl-okkazzjoni tal-mitt ˙a©a tal-fuljett il-Presepju... nitlob skuΩa jekk b’xi mod xi kultant kont naqra goff fil-kitba tieg˙i. Ûgur mhux biex nizzika iΩda g˙ax xi kultant ta’ bniedem dg˙ajjef li jien n˙oss g˙al dak kollu li jkun ©ara lill-G˙aqda tag˙na li tant hija g˙al qalbi.

Frans Chircop

4

Il-Kelma tal-President

Wara snin twal nieqes mill-kumitat tal-G˙aqda Óbieb tal-Presepju-Malta, fejn kont sa˙ansitra segretarju, er©ajt sibt ru˙i fuq ©ewwa. Mhux biss, il-membri tal-kumitat g˙o©obhom ja˙truni President. Minn qalbi nirringrazzja lil President ta’ qabli Andrew Spiteri li mexxa l-g˙aqda f’diffikultajiet partikolari b’im˙abba u Ωelu. Filwaqt li nirringrazzja lil s˙abi tal-fiduçja li urew fija, ikolli nistqarr li din il-kariga ©iet bla ˙sieb. Imma din il-kariga se n˙alliha tg˙inni biex inkun nista’ nag˙ti kontribut

akbar fil-qasam li ˙abbejt minn dejjem b’qalbi kollha, il-Presepju. Din l-g˙aqda rajtha titwieled, u tmidd l-ewwel passi. Ódimt qatig˙ fi ̇ danha u ng˙id li kienet strumentali biex irxuxtat l-im˙abba u l-istima lejn il-presepju b’mod dinjituΩ f’pajjiΩna. G˙alija kienet skola fejn tg˙allimt ̇ afna affarijiet dwar il-presepju. Mhux biss bdejt na˙dem presepji kbar u Ωg˙ar, imma sirt in˙obb ir-riçerka dwar l-istorja tal-presepju, su©©ett li jag˙tini sodisfazzjon u fer˙. Kienu biss çirkostanzi fil-˙ajja tieg˙i li ma ˙allewnix daqshekk attiv matul is-snin, imma sehmi fejn stajt dejjem tajtu. B˙al kollox, ma nistg˙ux nieqfu, g˙ax dak li nbena malajr jista’ jin˙att. NibΩa li fi Ωmien meta dak kollu li g˙andu x’jaqsam mal-messa©© nisrani qed jg˙addi minn mumenti ta’ qtig˙ ta’ qalb, is-sogru li l-presepju jg˙addi minn Ωmien ta’ prova hu wie˙ed rejalistiku ̇ afna. G˙alhekk irridu inkunu a˙na, membri ta’ din l-g˙aqda, flimkien ma dawk kollha li ja˙dmu fil-qasam tal-presepju, g˙aqdiet u individwi, li naqbdu id f’id u na˙dmu flimkien, biex il-presepju jkompli jissa˙˙a˙ biex jekk ikun hemm min ja˙seb li jista’ jne˙˙ih mill-qlub tal-Maltin, jer©a ja˙sibha. Spiçça Ω-Ωmien li kul˙add ifendi g˙al rasu, min biex jirba˙, min biex ikun popolari u x’naf jien. Il-presepju jg˙aqqadna mhux jifridna. Jibnina mhux ikissirna. Iferra˙na mhux inikkitna. Jag˙tina l-im˙abba mhux il-mibg˙eda. Jimlina bil- paçi mhux ta˙wid u tpattija. Iqaddisna mhux ibeg˙dna mill-qdusija. Il-qawwa tal-presepju tinsab fil-maxtura, f’dik it-tarbija, dg˙ajfa, nieqsa minn kollox imma tag˙tina l-akbar eΩempju ta’ m˙abba. Ma nistg˙ux immiddu il-Bambin fil-maxtura u fil-qalb tag˙na ikun hemm il-firda; dik ironija. Dan g˙andu jkun il-programm tag˙na flimkien. Dak kollu li nag˙mlu irid iwassal biex il-valuri tal-presepju jistag˙nu. G˙alhekk il-laqg˙at, il-korsijiet, sa˙ansitra b’surmastrijiet minn barra pajjiΩna, g˙alhekk il-wirjiet. Il-Bambin mag˙na u nimxu flimkien.Paçi U Sliem.Alex Powell - President

colour

5

colour

Il-Kunsill Amministrattiv 2019/2020

B˙al ma jsir wara kull Laqg˙a Ìenerali Annwali, il-membri li joffru jew ikunu eletti biex imexxu l-G˙aqda matul is-sena li tkun bdiet, jiltaqg˙u biex qabel jibdew il-˙idma tag˙hom u jmexxu l-quddiem l-g˙anijiet tal-G˙aqda jaqsmu bejniethom ir-responsabiltajiet li ©©or mag˙ha it-tmexxijja tal-G˙aqda. Fi kliem sempliçi fl-ewwel laqg˙a tag˙hom dawn il-voluntiera jag˙Ωlu minn fosthom l-uffiçjali u l-Assistenti tag˙hom.

Il-Kunsill Amministrattiv g˙as-sena 2019 ©ie ffurmat kif ©ej:

President Is-Sur Alex PowellV/President Is-Sur Andrew SpiteriSegretarju/PRO Is-Sur Charles A. BelliaAsst. Segretarju Is-Sur Daniel CioffiTeΩorier Is-Sur Adrian C. Theuma(1) Asst. TeΩorier Is-Sur Alfred Borg Membri Is-Sur Cyril Butters,

Is-Sur Luciano Farrugia, Is-Sur Raymond Deguara,

Is-Sur Noel Pace Is-Sur Alfred Vassallo

(2) Editur tal-Fuljett Is Sur Frans Chircop(3) Kappillan tal-G˙aqda W.R. P.Pawl Bugeja ofm.cap

Grazzi g˙all-Patrijiet Kapuççini li laqg˙una g˙andhom, il-laqg˙at kollha tal-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta qed isiru fiç-Çentru Kulturali Fran©iskan, ˙dejn il-Knisja tal-istess Kapuççini, fil-Floriana.

Noti: (1) L-Asst TeΩorier g˙andu wkoll il-kariga ta’ Segretarju Membri (2) Fil-©img˙at li ©ejjin ser jin˙atar Bord Editorjali biex jg˙in lill- Editur. (3) Patri Pawl Bugeja ofm.cap. huwa wkoll il-Gwardjan tal-Kunvent tal- Kapuççini fil-Floriana.

6

Ejja nag˙mlu Presepju... Wara waqfa ta’ sentejn, ser ner©g˙u nibdew noffru t-tag˙lim dwar il-bini tal-presepju. Dan il-kors kien sar parti integrali mill-attivitajiet tag˙na matul is-sena u kien b’g˙afsa ta’ qalb li kellna nwaqqfuh. Minn Lulju li ©ej ser ner©g˙u nibdew dan il-kors anke jekk b’xi tibdiliet Ωg˙ar.

Il-kors ser isir fiç-Çentru Kulturali Fran©iskan, ˙dejn il-knisja tal-Kapuççini l-Furjana. B˙as-soltu l-G˙aqda ser tipprovdi l-materjal biex min jattendi g˙al dan il-kors ikun jista ja˙dem u jlesti l-presepju tieg˙i fil-˙in. Jista’ jkun hemm xi affarijiet li kull parteçipant ikun me˙tie© li j©ib mieg˙u. Fost dawn ikun hemm xi ftit g˙odda.

Ser nibdew mill-bidu nett - kif nippjanawh u wara kif nibnu jew na˙dmu dawk l-istrutturi Ωg˙ar li meta jitpo©©ew flimkien jiffurmaw il-presepju tag˙na. M’a˙niex qed nistennew li jkollna kapulavuri, u g˙alhekk l-esperjenza fix-xog˙ol bil-jablo jew kartapesta mhix importanti; iΩda ser ikun ˙afna importanti li kull parteçipant jimxi pass wara l-ie˙or flimkien mal-˙bieb l-o˙ra. Dwar dan ikollna çans nitkellmu meta niltaqg˙u g˙all-ewwel lezzjoni.

In-numru tal-parteçipanti ser ikun limitat. Dan g˙aliex, anke jekk il-post fejn ser isir il-kors huwa wie˙ed imdaqqas, kul˙add ikollu bΩonn l-ispazju tieg˙u fejn ja˙dem. Barra minhekk, ix-xewqa tag˙na hi li kull minn ji©i g˙al dan il-kors jing˙ata l-attenzjoni kollha me˙tie©a biex finalment i˙ossu sodisfatt li l-˙in uΩat ma kienx mo˙li, imma sewa biex fil-Milied il-presepju jkun parti mit-tiΩjin fid-dar tieg˙u.

F’pa©ni o˙ra ta’ dan il-fuljett issibu aktar informazzjoni kif ukoll il-formola li permezz tag˙ha wie˙ed japplika biex jie˙u sehem f’dan il-kors. Naturalment ma jonqsux xi ftit kundizzjonijiet li jg˙inu biex il-kors jimxi kemm jista’ jkun bla tfixkil. Dawn ma huma xejn partikolari, imma n˙oss li huma me˙tie©a biex minkejja li dan il-kors huwa attivita ta’ passatemp, ikun hemm ukoll dak l-element ta’ dixxiplina li jassigura sieg˙at ta’ tag˙lim kulturali u fl-istess ˙in pjaçevoli g˙al kulmin ikun preΩenti waqt il-lezzjonijiet.

In˙e©©e© lil min hu interessat biex japplika malajr kemm jista’ jkun u jirriserva post fil-kors. Nistennew is-sehem tag˙kom biex inkomplu nassiguraw li l-Milied f’Malta ji©i ççelebrat madwar il-presepju.

7

KORS - Il-Presepju fis-SajfB˙al ma g˙idna f’pa©na o˙ra ta’ dan il-fuljett, ser jer©a jibda jsir il-kors tas-sajf dwar il-bini tal-presepju. Kif issemma wkoll ser jer©a jkun hemm xi kundizjonijiet Ωg˙ar li jmexxu din l-attivita. Dawn issibuhom hawn ta˙t. Formola tal-applikazzjoni tinstab fil-pa©na li jmiss. Min hu interessat im˙e©©e© li jimla l-formola u jibg˙atha mill-aktar fis. 1. Il-kors huwa miftu˙ g˙al membri u ˙bieb minn 10 snin il-fuq.2. L-Applikazzjonijiet jridu jintbag˙tu lis-Segretarju, 56, Amaltea, Triq il-Marg, Attard ATD 2382 sa nhar it-Tlieta 25 ta’ Ìunju, 2019.L-informazzjoni mitluba tista tintbag˙ad ukoll permezz ta’ eMail fuq: presmal18@gmail.com. 3. Il-lezzjonijiet isiru darbtejn fil-©img˙a (it-Tlieta u l-Ìimg˙a) mill-5.30 p.m. sas-7.30p.m. Isiru mhux inqas minn 12 il-lezzjoni bl-ewwel wa˙da tkun nhar il-Ìimg˙a 19ta’ Lulju, 2019. 4. L-G˙aqda ser tipprovdi l-materjal me˙tie© biex jinbena l-presepju, iΩda kull parteçipant irid jipprovdi l-g˙odda tieg˙u, e.Ω.: sikkina, pniezel u masking tape/toothpicks. Aktar dettalji jing˙ataw waqt il-Lecture tal-25 ta’ Ìunju.5. Jintalab ˙las ta’ €15 ming˙and membri li jkunu regolari fil-˙las tal-miΩata u €25 ming˙and membri o˙ra u persuni li m’humiex membri. Dan il-˙las isir waqt il-lecture ta’ nhar it-Tlieta 25 ta’ Ìunju, 2019. 6. Il- Kunsill Amministrattiv tal-G˙aqda jkollu d-dritt li jitlob li kull presepju mibni waqt il-kors jipparteçipa fil-Wirja Annwali li ssir f’Diçembru 2015. 7. F’kaΩ li n-numru tal-parteçipanti jaqbeΩ dak mixtieq, ting˙ata preferenza lill-persuni li qatt ma attendew xi kors tal-G˙aqda qabel. 8. Persuni li ma jkunux qed jipparteçipaw fil-kors ma jit˙allewx jid˙lu fis-sala waqt il-lezzjonijiet.

Nhar it-Tlieta 25 ta’ Ìunju, 2019 ser isir lecture li barra milli jintroduçi l-kors u kif ser jitmexxa, jg˙ati wkoll idejat dwar dawk l-istrutturi Ωg˙ar li meta jitpo©©ew ˙dejn xulxin jiffurmaw il-presepju tag˙na.

Dan il-Lecture ser ikun miftu˙ ukoll g˙al membri kollha tal-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta li jixtiequ jkabbru l-idejat tag˙hom dwar id-delizzju sabi˙ tal-bini tal-Presepju.

Narawkom.

8

colour

GÓAQDA ÓBIEB TAL-PRESEPJUMaltaReg. No: VO/0844Applikazzjoni g˙al Kors 2019 UÛA ITTRI KAPITALI

Isem ___________________________ Kunjom _______________________

Nru. ID _________________________ Data Twelid ____________________

Nru tad-Dar ______________________ Tel u Mob _____________________

Isem tad-Dar ____________________________________________________

Isem tat-Triq ____________________________________________________

Belt/Ra˙al _______________________ Post Code ______________________

eMail __________________________________________________________

Liema Kors tippreferi? Jablo Kartapesta

Attendejt xi kors qabel? IVA LE

Qatt ˙dimt xi presepju? IVA LE

Firma tal-Applikant .......................................... Data .............................

Dikjarazzjoni minn Ìenitur f’kaΩ li l-applikant hu ta˙t 14 il-sena

Jien, ............................................................ Nru. Ta’ Identita ...................

............., nag˙ti l-kunsens tieg˙i biex ibni/binti j/tattendi il-kors imsemmi

f’din il-formola organizzat mill-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta.

Jiena nobbliga ru˙i li ni©bor lil ibni/binti mill-post fejn isir il-kors sa 15

il-minuta wara l-˙in stipulat li jispiççaw il-lezzjonijiet.

Firma ........................................................... Data .....................................

9

colour

Il-Bini tal-Presepju

Kors dwar it-teknika Taljana

Wara s-suççess li kellna bil-Kunvenju Ewropew, dawwarna ˙arsitna fuq kif nistg˙u ng˙inu aktar lil min ikun irid jibni u jsebba˙ il-presepju tieg˙u. Sibna li hawn g˙atx g˙at-tag˙lim dwar metodi uΩati minn artisti barranin u g˙alhekk iddeçidejna li noffru lil membri tag˙na u ˙bieb

o˙ra, kors qasir minn artisti taljani. L-g˙aΩla waqg˙et mhux fuq wie˙ed imma Ωew© artisti KalabriΩi li g˙andhom esperjenza kbira f’dan il-qasam. Gianfranco Cupelli u sie˙bu, Francesco Stellato aççettaw li ji©u u jag˙tu kors dwar kif huma jibnu l-presepji tag˙hom. Ósibna li lejn tmiem Settembru jkun Ωmien idejali biex nag˙mlu dan il-kors, anke min˙abba l-fatt li dak iΩ-Ωmien ikunu ˙afna dawk li jibdew ja˙sbu g˙al Milied li jkun qed joqrob.

Il-kors ser ikun maqsum f’erba’ sessjonijiet bejn il-Ìimg˙a 27 ta’ Settembru wara nofsinhar, l-g˙ada s-Sibt ©urnata s˙ie˙a u l-Óadd 29 tax-xahar fil-g˙odu.

G i a n f r a n c o C u p e l l i u Francesco Stellato huma mag˙rufin sew fil-qasam presepistiku taljan. Diffiçli ssibilhom weekend liberu biex jag˙tu s-servizzi tag˙hom. Il-korsijiet tag˙hom je˙duhom tista tg˙id mal-Italja kollha, imma b’mod partikolari in-na˙a t’isfel u Sqallijja. Din is-sena wkoll mistennijja jag˙tu wirjiet ©ewwa l-Awstrija. L-esperjenza ta’ Gianfranco u Francesco, li huma minn Amantea fil-Calabria, ser tag˙mel dan il-kors mhux biss wie˙ed interessanti imma wkoll pjaçevoli. G˙al min g˙andu l-internet u jixtieq jara xi xog˙olijiet tag˙hom l-indirizz huwa: gianfranco cupelli youtube.

10

Fuq stedina tas-Sindku tal-Mosta, il-Kors ser isir b’kollaborazjoni u fis-Sala tal-Kunsill Lokali tal-istess lokalita. Id-disponibilta ta’ dan il-Kunsill Lokali mill-ewwel dehret u g˙alhekk qed in˙arsu lejn ambjent komdu li jinkora©©ixxi parteçipazzjoni ˙ajja.

Nista ng˙id li mill-a˙˙ar ˙ar©a ta’ dan il-fuljett, meta ˙abbarna l-kors, l-interess muri mid-dilettanti Maltin huwa wie˙ed tajjeb g˙alhekk, anke min˙abba li jkollna nillimitaw in-numru ta’ parteçipanti, in˙e©©ukom biex tibbukkjaw malajr kemm jista jkun u tirriΩervaw il-post tag˙kom. Biex tag˙mlu dan huwa façli - ibg˙atu eMail fuq presmal18@gmail.com jew sms fuq 9940 6645 u tirvçievu l-informazzjoni kollha flimkien ma’ formola Ωg˙ira ta’ re©istrazzjoni.

Il-MiΩataIl-˙las tal-miΩata g˙as-sena 2019 jista jsir billi tibg˙at cheque ta’ €5 (Tfal ta˙t l-14 il-sena €2 ) lis-Segretarju.

B˙al issa qed isir l-a©©ornament tal-lista tal-membri. Skond l-Istatut, dawk li huma lura fil-˙las tal-miΩata aktar minn sentejn jistg˙u jinqatg˙u u jitilfu kull benefiççju li ©©ib mag˙ha s-S˙ubija fl-G˙aqda Óbieb tal-Presepju - Malta. G˙alhekk dawk li huma lura fil-˙las huma m˙e©©a li ja©©ornaw ru˙hom billi jikkuntattjaw lis-Segretarju fuq email: presmal18@gmail.com jew permezz ta’ telefonata fuq 9940 6645 u jing˙ataw l-informazzjoni me˙tie©a.

Grazzi bil-quddiem.

UNIVERSALIS FŒDERATIO PRÆSEPISTICATHE CRIB UNITES US“il-Presepju jg˙aqqadna!”

XXI KUNGRESS MONDJALI TAL-PRESEPJUbejn il-15 - 19 ta’ Jannar, 2020.

L-GÓAQDA ÓBIEB TAL-PRESEPJU - Maltaser torganizza ©ita g˙al din l-okkaΩjoni.

Billi Aachen tinsab fuq il-fruntiera bejn il-GERMANJA, OLANDA U BELÌJU

ser ikollna wkoll ©iti organizzati biex naraw is-sbu˙ija u l-presepji ta’ dawn it-tliet pajjiΩi.

G˙al aktar informazzjoni ibg˙at eMail fuq: presmal18@gmail.com jew çempel fuq 9940 6645

11

Il-Milied fl-Arti MaltijaMinn Vince Galea

It-twelid ta’ Sidna Ìesu’ Kristu minn dejjem kien ta; ispirazzjoni artistika qawwija g˙al diversi pitturi. Din il-©rajja u l-avventuri li se˙˙ew f’dawk in-na˙at ta’ Betlehem f’dawk il-jiem. Nistg˙u ng˙idu kienu wie˙ed mis-su©©etti preferuti ta’ diversi artisti mhux lanqas ta’ dawk Maltin. F’Malta nsibu diversi kwadri li juruna dan is-su©©ett, u˙ud minn Maltin b˙alna, waqt li o˙rajn huma prodott ta’ artisti barranin, li w˙ud minnhom kellhom xi konnessjoni ma pajjiΩna.Fil-muΩew tal-katidral fl-Imdina nsibu kwadru interessanti li jmur lura sat-tieni nofs seklu 16. Dan juri l-adorazzjoni tal-Ma©i u jidher li hu xog˙ol ta; Federico Zuccari jew xi dixxiplu tieg˙u. Fl-istess muΩew insibu kollezzjoni ta’ xog˙olijiet ta’ Albercht Durer li wkoll imorru lura g˙as-seklu 16. Fosthom insibu w˙ud konnessi mal-Milied b˙al dawk li juru l-Annuzjata, n-Nativita u l-adorazzjoni tal-Ma©i, ç-çirkonçiΩjoni u l-preΩentazzjoni. Antik ukoll huwa l-kwadru tan-Nativita’ li nsibu fil-parroçça tal-G˙arb. Fih barra li naraw lill-Madonna bil-Bambin f’˙o©orha b’rasu fuq im˙adda. Fil-kwadru jidher ukoll San Ìwann b’seg˙u fuq xofftej˙.ÌuΩeppi d’Arena fis-seklu 17 tana Ω-Ωew© kwadri laterali tal-kor li nsibu fil-baΩilika tal-Karmnu, l-Belt. Wie˙ed jirrapreΩenta l-adorazzjoni tar-rg˙ajja u l-ie˙or juri l-adorazzjoni tal-ma©i. Ta’ l-istess epoka huwa l-kwadru tan-Nativita’ fl-Oratorju ta’ San ÌuΩepp fil-knisja ta’ ÌieΩu fir-Rabat (Malta). Fis-seklu ta’ wara Enrico Arnaud pitter it-twelid tal-Messija u fih da˙˙al mara liebsa l-lbies sinjoili ta’ l-Epoka u flimkien ma binja qed toffri xi tjur lill-Bambin. Dan il-kwadru nsibuh fil-knisja ta’ Santa TereΩa f’Bormla.Francesco Zahra matul is-seklu 18 g˙amel diversi kwadri li fihom da˙˙al il-familja Mqaddasa, forthom dawk li nsibu fil-kolle©©jata ta’ San Pawl fir-Rabat u dal li nsibu fil-paroçça ta’ Hal-Tarxien. Tal-istess seklu nsibu wkoll il-kwadru tal-preΩentazzjoni ta’ Ìesu’ fit-Tempju, xog˙ol Rokku Bu˙agiar. Dan jinsab fil-knisja ta’ Marija Annunzjata f’ Hal Balzan.Anke Stefano Erardi kkontribwixxa lejn l-arti natalizja. G˙an-Naxxar g˙amel il-kwadru ta’ adorazzjoni tal-Ma©i waqt li g˙all-parroçça taΩ-Ûurrieq g˙amel ix-xena tat-twelid. Il-kwadru tas0Sagra Familja flimkien ma Sant’ Anna u San Ìwakkin li nsibu f’Palazzo Ferreria l-Belt ukoll hu attribwit lilu.Artistiku ferm hu l-kwadru ta’ Orazio Frezza li nsibu fil-palazz tal-president fil-Belt. Fih naraw xena mill aktar movimentata fejn barra l-parti prinçipali li fiha idher is-Sagra Familja, naraw ukoll diversi rg˙ajja u nisa li flimkien ma’ wliedhom jidhru resqin lejn Ìesu’ bir-rigali. Fil-parti ta’ fuq jidhru wkoll xi

12

colour

an©li jinçensaw lil Ìesu’ tarbija. Fir-residenza tal-president f’ Sant’ Anton insibu kwadru tan-nativita li fih jidhru diversi an©li jbusu lil Ìesu’ tarbija fi ˙dan ommu Marija. Kwadru ie˙or insibuh fil-palazz tal-arçisqof fil-Belt. Hu prodott ta’ skola Taljana u hu bbaΩat fuq kuluri oskuri.It-Taljan Filippo Venuti pitter it-Twelid g˙all-parroçça ta’ Stella Maris f’ tas-Sliema u fil-kwadru wriena wkoll xi rg˙ajja quddiem Ìesu’ tarbija. F’nofs is-seklu 19 Rafel Caruana tana kwadru sabi˙ ta’ l-adorazzjoni tal-ma©i li nsibuh fil-parroçça ta’ San Duminku, l-Belt, xog˙ol li barra juri l-˙ila tal-artist, juri ukoll l-istil tal-epoka.

Lejn l-a˙˙ar tas-seklu dsatax il-pittur ÌuΩeppi Cali pitter il-©rajja tal-Milied fil-koppla ta’ Óal Lija. Pittura fuq l-affresco li ddur mal-iskutella kollha. Fl-istess perjodu g˙amel iΩ-Ωew© kwadri laterali tal-kor tal-parroçça tal-Annunzjata f’Hal-Tarxien, wie˙ed juri l-adorazzjoni tal-ma©i u l-ie˙or il-˙arba lejn l-E©ittu. Fl-ewwel snin tas-seklu 20, Cali pitter il-lunetti tar-rotunda tal-Mosta. Erbg˙a minnhom g˙andhom

konnessjoni mal-Milied. Dawn huma t-Twelid, l-Adorazzjoni tal-Ma©i, il-PreΩentazzjoni u l-Óarba lejn l-E©ittu. It-Twelid, l-Adorazzjoni tal-Ma©i u l-Óarba lejn l-E©itti huma xog˙olijiet kbar. Xog˙ol Cali wkoll ner©g˙u nataw fil-koppla tal-kappella tal-Kurçifiss fil-parroçça ta’ Bormla.Fl-1906 Cali pitter kwadru ie˙or tal-Milied g˙all-knisja ta’ Óal Luqa, wie˙ed mill-ftit li ma ffirmax, iΩda li fih g˙amel lil bintu qeg˙da t˙ares lejn Ìesu’ fil-maxtura, fosthom l-Adorazzjoni tar-rg˙ajja g˙all-parroçça tad-duttrina tal-parroçça San Pawl nawfragu fil-Belt u s-Sagra Familja g˙all-oratorju tad-duttrina tal-parroçça ta’ San Duminku fil-Belt ukoll. Ta’ l-istess perjodu ji©ifieri ta’ nofs is-seklu 20 huma Ω-Ωew© kwadri li nsibu fil-Cresche ta’ l-Ursolini f’ tas-Sliema li wkoll juruna din il-©rajja singolari.Aktar tard fis-seklu 20, il-pittur ÌuΩeppi Briffa g˙amel ix-xena tat-twelid g˙as-santwarju tal-Óerba f’Birkirkara, waqt li professur Envin Cremona tana dehra ori©inali ta’ dan il-misteru fl-apside tal-parroçça tal-Imsida meta ppreΩentalna lil Marija qed turi lil Ìesu b˙ala salvatur tad-dinja.Dawn kienu biss ftit eΩemplari ta’ kwadri b’konnessjoni mal-Milied. J’Alla li meta f’dawn il-©ranet il-knejjes tag˙na jkunu aktar mixg˙ula napprezzaw aktar dawn l-opri li huma parti integrali mill-patrimonju li ˙allelna missirijietna.

Mill-˙ar©a IL-KNISJA TIEGÓI Diçembru 2002/Jannar2003 ma˙ru© mill-G˙aqda Dilettanti tal-Knejjes.

13

colour

Maria, ÌuΩeppi... u GuliermuMinn Joe Tonna.

Óafna snin ilu, kien hemm tifel jismu Guliermu, li kien jattendi l-iskola tar-ra˙al tieg˙u. Dan Guliermu ma tantx kellu mo˙˙u jerfa’ wisq u min˙abba f’hekk ma tantx kont tista’ tafdah. Niftehmu...kien tifel tajjeb ˙afna, imma hej, xi kultant kien twajjeb iΩΩejjed. Kien min˙abba f’hekk li meta darba s-surmast ta’ l-iskola kien qed jipprepara daqxejn ta’ play g˙all-Milied u Guliermu xtaq jie˙u sehem fiha, is-surmast ˙asibha darbtejn.

IΩda Guliermu baqa’ jinsisti sakemm is-surmast çeda u tah jag˙mel il-parti ta’ Sid il-Lukanda. Hekk jew hekk, kull ma kellu x’jitg˙allem bl-amment kienet sentenza wa˙da, li kellu jirrepetiha tliet darbiet.

Waslet il-©urnata tal-play u s˙abu kienu lkoll eççitati jittawlu minn bejn il-purtieri li kien hemm imdendla fuq biçça wajer imwa˙˙la min-na˙a g˙all-o˙ra tal-kamra li kienet qed isservi ta’ palk.

Infet˙et il-purtiera u da˙al San-ÌuΩepp jittallab post ta’ kenn g˙al martu. U guliermu, xott xott, wie©eb kif kien g˙allmu s-Surmast: “Ma hawnx post g˙alikom f’din il-lukanda.” Meta ©ie mitlub g˙at-tieni darba. Ir-risposta re©g˙et kienet l-istess. IΩda San ÌuΩepp ma qatax qalbu u g˙at-tielet darba talab bil-˙niena daqsxejn ta’ post g˙all-mara u g˙at-tarbija li kienet waslet biex titwieled.

Guliermu din id-darba ma tkellimx u s-Surmast, li kien qieg˙ed wara l-palk, ̇ aseb li Guliermu kien nes l-kliem li kellu jg˙id. Waqt li prova jersaq ‘l quddiem biex jg˙in lil Guliermu ˙alli jlissen il-kliem, jisimg˙u jg˙id b’vuçi ˙elwa, minlija m˙abba: “G˙addu, g˙addu ©ewwa, Marija u ÌuΩeppi; tistg˙u tie˙du l-kamra tieg˙i.”

Dak il-˙in fis-sala ma kienx hemm g˙ajn wa˙da li ma kinitx imxarrba bid-dmug˙, u l-play intemmet b’mod differenti minn kif kien ma˙sub!

14

Il-Presepju mormiMinn Jonathan Balzan

Dave kien qed imur kuljum imnikket l-iskola. Wara l-vaganzi ta’ Novembru, ommu ttiehdet l-isptar kiesa˙ u biered u kellha ti©i operata. Il-fejqan kien se jie˙u fit-tul. Óajjet missieru nbiddlet mil-lejl g˙an-nar. Ìej u sejjer fil-˙inijiet tal-viΩti. Ried ila˙˙aq max-xog˙ol billi kien self employed. Il-mowbajl ma jaqtax u dejjem mixg˙ul, f’kas ta’ emer©enΩa minn g˙and il-mara. Ried ja˙seb ukoll g˙al bΩonnijiet ta’ kuljum u l-façendi tad-dar. Kien indipendenti ˙afna u riedx ikun ta’ piΩ g˙all-familjari. Ried jassisti ukoll lit-tifel li fl-ewwel sena sekondarja tieg˙u kellu bΩonn l-g˙ajnuna fil-homework.

Kull sena missieru kien jag˙millu presepju ©did bil-karti tas-siment li kien jiΩΩarma u jintrema l-g˙ada tal-Epifanija. Lanqas biss aΩΩarda jsaqsi jekk kinux ˙a jΩejnu d-dar g˙al Ωmien il-Milied a˙seb u ara kemm itarraf kelma lil-missieru fuq il-presepju, imqar g˙al grotta çkejkna. L-attendenza tieg˙u fil-muΩew naqset billi kien qed imur ta’ spiss ma missieru l-isptar. Ter©a u tg˙id dis-sena kien qed jimmissja s-serati fil-kantina jibni l-grotti u jiΩbog˙ il-pasturi g˙al jum il-premjazzjoni. Is sena ta’ qabel kien g˙aΩel Bambin f’maxtura. Dis-sena f’jum il-premjazzjoni Ωgur kien ˙a jmissu xi tifkira çkejkna, mhux presepju.

L-g˙alliem tal-arti b˙ala parti minn pro©ett skolastiku talab lill-istudenti jibnu presepju b’liema materjal riedu sal-a˙˙ar ©urnata qabel jo˙or©u bil-vaganzi tal-Milied. L-g˙ajnuna tal-©enituri kienet aççettata. Dave ma ssograx isaqsi lil missieru, maqtul kif kien bix-xog˙ol u l-obbligi lejn ommu. Meta kien ikun id-dar filg˙axija, kien j i n ˙ a k e m m i n n solitudni u apatija. Jaraha vojta mit-tiΩjin. Jidwi f’mo˙˙u kliem s˙abu tal-klassi kemm kienu Ωejnu d-dar u dwar il-progrss tag˙jom fil-bini tal-presepju.

15

Jum minnhom, filg˙odu missieri qam ma jifla˙x u bag˙at li Dave jixtri l-˙obΩ u l-˙alib minn g˙and tal-˙anut tal-merça fil-viçin. Lura d-dar, f’parti tat-triq ˙dejn blokka kbira t’appartamenti fejn kien joqg˙od ˙abibu fl-istess klassi tieg˙u, kienet ©ejja xarabank. Kellu jieqaf jimxi billi r-residenti kienu di©a ˙ar©u l-boroΩ tal-plastik tar-riçikla©© fuq il-bankina. Tal-linja waqfet tg˙abbi xi nies fuw l-istej© biswit.

Sadanittant, bla ma ried, ˙arstu waqg˙et fuq munΩell boroΩ. Minn wa˙da mill-boroΩ lema˙ xi ˙a©a ikkulurita nofsha barra. G˙elbitu l-kurΩita’ jara x’kienet. Il-borΩa ma kinetx maqfula sew. Ìibidha u ©ie f’idu presepju sfrakassat. Ma kien g˙addej ̇ add fit-triq dak il-˙in. Ûew© kantunieri ‘l bog˙od kien jasal id-dar. Faqqaslu ̇ sieb f’mo˙˙u. Ìabru u da˙lu fl-armarju tal-bit˙a. Dal-presepju kien kapaçi jirran©ah. Jibdillu xi partijiet Ωg˙ar. Isa˙˙a˙lu l-grotta. Pasturi juΩa li kellhom ippakkjati fuq ir-raff. Kien jil˙aq Ωgur sal-©urnata mitluba. Iddeçieda li ma jg˙idlu xejn lil missieru biex ma jo˙loqlux stress. Dave bezg˙a li missieru kien ser iggerger g˙ax ©abru minn bara. “Issa na˙dem fuqu meta ma mmurx mieg˙u g˙all-viΩiti l-isptar.” Qal Dave lilu nnifsu. Sewwa xi partijiet bil-karti tal-ixkejjer li missieru kellu fil-garaxx. Bena ftit djar bil-kaxxi tal-kartun b˙al ma kienu jag˙mlu fil-klassi tal-arti u g˙amel Ωew© si©riet bil-fidiferru. Óadu l-muΩew. Is-superjur offra li jg˙inu fiΩ-Ωebg˙a billi kellhom ta˙lita di©a lesta g˙all-grotti. Dan baqa’ impressjonat kif Dave kien re©a ta’ l-˙ajja lil dal-presepju mormi. Tassew fhimt x’inhu sinifikat tal-Milied tennilu is-superjur.

Jumejn qabel ried jie˙du l-iskola ˙adu lura d-dar. Kien qed ja˙seb kif ˙a jben©ilha meta n˙asad kif sab il-missieru diga lura mill-viΩta. Óaseb li ̇ a jirrabja mieg˙u meta jg˙idlu li kien ©abru miΩ-Ωibel. Missieru mhux talli çanfru iΩda baqa’ mbella˙. G˙annqu u fa˙˙ru g˙al kapaçita’ li wera, il-˙sieb g˙aqli li ©ie˙ f’mo˙˙u biex jirrestawah. Dave kien nesa meta kien ra l-missieru jitbissem daqshekk wara li ommu kien idda˙˙let l-isptar. Missieru talbu jiskuΩh, dis-sena ma kienx Ωamm it-tradizzjoni fil-familja, u talbu jag˙dru jekk im©ibtu ma kinetx denn ta’ missier ta’ familja.

Is-sena d-die˙la f’idejk mela, qallu missieru jxengel rasu b’turija ta’ m˙abba. Irnexxilek idda˙˙al l-ispirtu tal-Milied xorta f’din id-dar, minkejja dak kollu li g˙addejjin minnu. Dave xtaq li fer˙ li ˙ass ma missieru jaqsmu ukoll m’ommu u talab lil missieru biex qabel jie˙u l-presepju l-iskola jurihulha waqt il-vista li kien imiss. Ommu bkiet bil-fer˙ meta rat il-presepju quddiemha u g˙annqet lil Ωew©ha u lil binha kif setg˙et. In-ners li kienet on duty ©abitilha l-pilloli li kien imissha b’le˙en baxx, bi dmug˙ f’g˙ajnejha instemg˙et tlissen li dawn tassew kienu xempju ˙aj tas-sagra familja!

16