!il - · pdf file1997, v, 19-29; zuhür ahmed azhar, ......
TRANSCRIPT
iNSAN SÜRESi
tık şükredici veya nankör olmasının kendisine kaldığı belirtilmiş. bu suretle hem insanın sorumluluğu hem de bunun için gerekli olan irade özgürlüğü açıklığa kavuşturulmuştur.
ikinci bölümde (ayet 4-21)' iradesini kötülük yönünde kullanan inkarcıların ahirette karşılaşacakları ceza şekillerinden bir kesit verildikten sonra iradelerini iyilikyönünde kullanan ve bu sebeple "ebrar" diye nitelenen mürninler için hazırlanan ahiret nimetleri sıralanmaktadır. Burada iyilerin üzerinde durulan nitelikleri şunlardır : Sözünde durmak. uhrevi sorumluluk şuuru, muhtaçları doyurmak ve onlardan maddi ve manevi bir karşılık beklemeden yaptıklarını sırf Allah rızası için yapmak(ayet 7-10). Bu ayetler. İslam'da ahlaki emirlerin şartsız olduğunu göstermesi bakımından önemlidir. Bununla birlikte surede Allah'ın erdemli insanları ahiretin şerrinden koruyacağı. mutlu ve sevinçli bir akıbetle karşılaştıracağı belirtilmekte ve uhrevi nimetlerden örnekler verilmekte, bu bölüm ün son ayetinde, "İşte bu nimetler sizin ödüllerinizdir ve artık yaptığınız işler karşılığını bulmuştur" denilmektedir. 9. ayet, ahlak felsefesindeki deyimiyle kategorik buyruğa 22. ayet ise erdemli insanın mutlaka ahirette hak ettiği mutluluğa erişeceğine işaret etmektedir.
Hz. Peygamber'e hitap eden 23-24. ayetler onun metanetini güçlendirmeyi, peygamber olarak dini duyarlılığını geliş-
Muhakkak hattıyla yazılmış Insan sOresinin ilk ayetleri
332
tirmeyi amaçlamaktadır. 27. ayet. akıbetierini düşünmeden kendilerini aşırı dünya tutkularına kaptıranları eleştirmekte. sure bütün bu açıklamaların bir uyarı olduğunu, isteyenin Allah'a giden yolu bulabileceğini , Allah ' ın dilediğine
rahmetiyle muamele edeceğini, zalimler için de şiddetli bir azap hazırladığını bildiren açıklamalarla sona ermektedir. Bir hadiste Hz. Peygamber'in. zaman zaman cuma günleri sabah namazlarında Secde ve İnsan surelerini (Buhari, "Cum'a", ı O; Müslim, "Cum'a", 64, 65). diğer bir hadiste de bir rek'atta Kıyame ve İnsan surelerini (Ebu DavGd , "Ramazan", 9) okuduğu rivayet edilmektedir. Bazı tefsirlerde, "Kim Hel eta suresini okursa Allah onu cennet ve ipek elbiselerle ödüllendirir" (Zemahşe ri, lV, 172) şeklinde rivayet edilen hadisin sahih olmadığı anlaşılmaktadır(Muhammedet-Trablusi, l , 1030).
BİBLİYOGRAFYA :
Ragıb el-isfahani. el-Müfredat, "dhr" md.; Buhari. "Cum'a", 10; Müslim, "Cum'a", 64, 65; Ebü Davüd . "Ramazan", 9; Ahmed b. Hüseyin ei-Beyhaki. es-Sünenü'l-kübra, Haydarabad 1344, IV, 185; Vahidi, Esbti.bü 'n-nüzül, Kahire 1378/1959, s. 251-252; Zemahşeri, el-Keşşaf (Beyrut). IV, 166-172; İbnü'I-Cevzi. el-Mevzü'at (nşr. Abdurrahman M. Osman). Medine 1386/ 1966, ı, 390-392; a.mlf .. Zadü'l-mesfr, VIII, 427; Fahreddin er-Razi, Mefati/:ıu'l-gayb, XXX, 235-263; Takıyyüddin İbn Teymiyye, Minhacü's-sünne(nşr. M. Reşad Salim). Riyad 1406/ 1986, VII , 174-187; İbn Kesir. Tefsirü 'l-Kur'an(n ş r. Sami b. Muhammed es-Selame). Riyad 1418/ 1997, VIII, 285-295; Muhammed et-Trablusi, Keşfü'lilahf 'an şedidi'z-za'f ve'l-mevZCı' ve'l-vahf (nşr. Mahmud Ahmed Bekkar). Mekke 1408, ı, 1030; Şevkani. Fet/:ıu ' l-~adir, Beyrut 1412/1991, V, 397; Sırri Giridi, Sırr-ı insan Te{sfr-i Süre-i insan, istanbul 1312; İbn Aşür. et-Ta/:ırfr ve 't-tenvfr, Tunus 1984, XXIX, 369-371; Elmalılı. Hak Dini, VIII , 5497 -5499; M. i zzet Derveze. et-Tefsirü 'ihadis: 1'/üzul Sırasına Göre Kur'an Tefsiri (tre. Vahdettin ince - Mustafa Altınkaya). istanbul 1997, V, 19-29; Zuhür Ahmed Azhar, "edDehr" , U DM i, IX, 631-632.
L
!il KAMİL YAŞAROGLU
ei-İNSANÜ'I-KAMİL ( J.oı.s::ıı uw~ı)
Abdülkenın el-Cili'nin (ö. 832/1428)
eseri. _j
Tam adı el-İnsanü'l-kamil t1 ma'rifeti'l-eval;]ir ve'l-eva'il olan eser, tasawufta varlık hakikatlerinin tamamının karşılığı olarak kullanılan "insan-ı kamil" konusunu ele almıştır. Müellif ilk defa kitabı kaleme almaya başladığında konunun tasawufı anlamda tahkik ehli olmayı gerek-
tirdiğini düşünmüş. kendini buna yetkili görmediğinden yazdıklarını imha etmiş, bir süre geçip bazı halleri yaşadıktan sonra konuya tekrar dönmüştür. Eseri "keşf-i sahih"ine dayanarak kaleme aldığını söyleyen müellif, yazdıklarını Kur'an-ı Kerim ve hadislerle teyit ettiğini ve açıkladığı sırların hiçbir kitapta bulunmadığını belirtir. cm. okuyucunun eserde aniayamadığı bazı yerlerin bulunabileceğini. bunların onun anlama seviyesinden kaynaklandığını, bu konuların hakikatini idrak etmek için kendisinde "fetih" hasıl oluneaya veya anlamadığı hususların delilini Kur'an ve hadiste buluncayakadar anladığımana ile amel etmemesini, ancak inkarda da bulunmamasını tavsiye eder ve, "Bizim ilmimizden bir şeyi inkar eden kimse inkarı devam ettikçe ilmimizi kavramaktan mahrum olur" der. Bu uyarıdan sonra Kur'an ve hadise dayanmayan bilginin sapıklık olduğunu özellikle vurgular.
Altmış üç bölüme ayrılan eserde mukaddimeden sonra Allah'ın zatına. isimlerine ve sıfatiarına dair ilk üç bölüm ün ardından uluhiyyet, ahadiyyet. vahidiyyet mertebeleri (4-6. bölümler) ; rahmaniyyet. rububiyyet sıfatlarıyla tenzih ve teşbih konusu (7-ll . bölümler); ef'al . esma ve zat tecellileri, zat tecellisine sadece insan-ı kilmilin mazhar olduğu ( 12-15. bölümler); hayat. ilim. irade, kudret, kelam, semi', basar, celal, cemal, kemal sıfatları ( 16-25. bölümler); bu sıfatıarın tam olarak insan-ı kamilde tecelli ettiği anlatılmıştır. Diğer bölümlerde hüviyet, ezel, ebed, salsalatü'l-ceres. ümmü'l-kitab (25-33. bölümler) gibi kavramlarla Kur'an, Furkan, Tevrat. Zebur, İncil ve Kur'an-ı Kerim'le ilgili fatihatü'l-kitab, tur. kitab-ı mestur gibi kavramların (34-41. bölümler); refref-i a'la. arş. kürsi, kalem-i a'la, levh-i mahflız , sidretü'l-münteha. ruhu 'l-kudüs. ruh, kalp, akıl, vehim, himmet, fikir, hayal, suret-i Muhammediyye ve nefis terimlerinin ( 42-59. bölümler) tasawufı yorum ları yapılmıştır. Altmışınci bölüm insan-ı kamil konusuna ayrılmıştır. Müellif bu bölüm ün eserin özü. diğer bölümlerin de bunun şerhi olduğunu söyler. Ona göre gerçek anlamda insan-ı kamil Hz. Muhammed' dir, diğer bütün insan-ı kamiller onun vekili dir. Eserin son üç bölümünde kıyamet alametleri, ölüm ve berzah, yedi gök ve yer, diğer dinlerdeki ibadetler ve Allah'a ibadetin sırları üzerinde durulmuştur.
Eserin, saliki Allah'a götüren bir rehber olmasını arzu ettiğini belirten müellif ba-
zı konuları yer yer manzum olarak açıklamıştır. Anlattığı şeyler. Muhyiddin İbnü'IArabl'nin bu husustaki görüşleriyle önemli ölçüde benzerlik arzeder. Bazı konuların ancak sembolik ifadelerle anlatılabileceğini söyleyen müellif. okuyucuya ayrıca Kutbü'l- 'acô.'ib ve felekü'l-garô. 'ib ileelKehf ve'r-ra}jim ii şerl)i bismillô.hir-ral)mô.nirral)im adlı eserlerini tavsiye eder.
Mısır'da birçok defa basılan el-İnsô.nü 'l-kô.mil'in (Kah i re 1293 , 1301, 1304 , 1316, 1334, 1375, 1383, 1390) henüz ilmi neşri yapılmamıştır. Eseri İshak b. Muhammed b. Abdülkerlm el-İnsô.nü'l-kô.mil ii etvô.ri beyô.ni'l-me§Ô.ni (iü Ktp ., AY, nr. 3507), Ahmed b. Muhammed elKuşaşl lfô.şiye 'ale'l-İnsô.ni'l-kô.mil li'Abdilkerim el-Cili(Keşfü'?·?Unün, 1, 389; Hediyyetü 'l-'arifin, ı. !6l)ve Ali b. Hicaz! ei-BeyyGml Şerl)u'l-İnsô.ni'l-kô.mil li'lCili(Hediyyetü 'l-'arifin, ı. 768) adıylaArapça olarak şerhetmiştir. Kitabın ayrıca kısmi şerhleri de vardır. Abdülganl en-Nablusl, Kuşaşi'nin şerhinde dinler ve ibadetleriyle alakah altmış üçüncü bölümde müellife bir kısım itirazlar yöneltmesi üzerine bu bölümü el-Keşf ve'l-beyô.n 'an esrô.ri ' l-edyô.n fi 'l-İnsô.ni'l-kô.mil ve kô.mili'l-insô.n adıyla şerhetmiş (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1689, vr. 109'IJ7h; H alet Efendi, nr. 289, vr. 166h- 173h),
Ahmed b. Muhammed el-Medeni ise 50-54. bölümleri açıklamıştır (Nicholson. s. 77). Ahmed Ensarl'nin Muvazzal)ô.tü 'll)ô.l ii ba'zı mesmu'fıti'd-deccô.l isimli şerhinin adından kısmi bir şerh olduğu anlaşılmaktadır.
el-İnsô.nü'l-kô.mil Türkçe'ye ilk olarak La'llzade Abdülbaki tarafından çevrilmiştir (Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 167, Yahya Tevfik, nr. 174, Hacı Mahmud Efendi, nr. 2302 ; istanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı , Osman Ergin , nr. 492) . Bu çeviride metindeki manzum kısımlar aynen bırakılmış. bazı muğlakyerler de tercüme edilmemiştir. Selanikli Ali Örfi Efendi ile (Süleymaniye Ktp ., Yazma Bağışlar,
nr. 2997; istanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, nr. 719, 830) Muhammed Said Efendi'nin (Süleymaniye Ktp ., Uşşaki Tekkesi, nr. 4) tercümeleri özet niteliğindedir. "Tecelli-i Ef'al" adlı bölümün ( 12. bölüm) kimin tarafından yapıldığı belli olmayan çevirisinin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir (Reşid Efendi, m 480) Abdülaziz Mecdi Tolun'un, eserin ondan fazla nüshasın ı karşılaştırıp
önemli tashihlerden sonra yaptığı tercüme (istanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı ,
Osman Ergin, nr. 127, 1483) yayımlanmıştır (İnsan-1 Kamil, nş r. Selçuk Eraydın- Ekrem Demirli- Abdullah Karta!, istanbul
el-insii.nü '1-kii.mi/ ad l ı eserin Abdülaziz M ecd i Tolun tarafından yapılan tercümesinin ilk iki sayfası (İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı , Osman Ergin, nr. 127)
"-.~?~.LO-ı . ...-J...-fL. 1c::-.!fo..J.>/~f_p__,.cl~
~~~~~~-U~ '_.-P . .... ~J 'r~~b·cl~ ~ ... :e..ı;.,ı.ı.ySe..t,.....,L..._; ~ı..S- _..._....,r,_,ı..:J ~..J_,ı
~)_..,.ı,..,.e___._;..b_.._Q~o_,_..~ . _;ı.=,_..~_~..J_, , ~k~'1--_..:.";. /~\ J~ -~~:.)--:'; "->~; f
.. .L~.,J~o?~..t.f!>f . ---~j~--?·r;~ ({ J
'- .. ~. --- ~ts~.J,.J.J~L:l-ı~.J:J~_,.--ç>" ~ ·__.)·;..- / ·, . . l . :.... - ' - / ~ ~ ~ /
ô'..uJ~. _J...ı t' .; "".:'-""-'s.-> ü-~ ""':: ..._::> d~...>.r"...ır .' j,LP. _:.....,_...ıcJ~..ı 1 c.;_._j~,_j t.p 1
- . : . . / . - . . - .· Juı ' __ ...:,..... q.,--::-"~r u..t...p :<-h '--· _.........., ~~~;.;; ı c ;~J;.-~ ~ ~~Lf~
f ,...... • ~ ~< . _..., · · .r~ 1 .~ • / '
~~,.ı.J.5~~ôY~ ,J, ... ,_ ..:._w..;vJU. · ...... ~
r..ı\;r~ ~&u.;. 1_,.,.J~_, , ---~~ ~ ~ .. .;.,.: ~ ,J ,. r . - • ' • •
,u;_... <>>.1\n~~ • c.fo~»'·ı...-•. -~ ~.,.-e..~o-L:<-. .,.,Uıvy/j;_,c, .;.;,d;_: , . -~-;_,JS~y_,•
~ • .: _. • 1 - - ~ - - -:- ;.. .. ,/ ~ P~..>.r:-r ·-!İlr-.1. 1.>~r (1 ..,,...p~&-~'..r.::.) ~ı ,- ,..--- . _, , / . . .
<ôrr e-.,.,...... ~,:tb r ..ç;;_~!., r . --~cJ...Jv~u~~
Cv..J. : c>~ .. .,_.{~ck--,.;._;b~ ;c.>o~~!A/ -0~ <!)-:'-'- : ?_,.ı • ·. _ _;;_,;; ç:;_J;,;_._,o_,_i:_,L _.~..:. _ _,_...,_,:-_,_,_;..:.~·~_, . -~4>;;~0->;_
. / ç:;ıc:_,.vı,..ı.ıı~ ...,J __; ' • • ,} - . - ./._.
"': _-:. :...ı~'\::-:·o-:-~'\" ~!..ıııa-- ..._) ı..._,_._,"': \..e.>I.::.I,.~~~.J_. ;,_,i-:JJ~ı . _ _...p_,.v.)"-'-'_,~ı_:,:_
(- . . . -- / ; _ ~pJ.ywJ4>c-~' -~l_.f' ;_,__15"_;,1JLl-/<$".w l ' .,. ' . / . - . - - '";
crv .... Jc\.-...,.J.>_,...-__, 1 • /...., _;..-;_..r,_;<? ( ..:>vo} - . - . /
• _......J...PI 17.JJ/ç.>JPJ.JJ\.P • _,_.ı.ı,5..u.:..ı1c5~
~ci~ı~j,_,~~~ .. ;: ... -.. ~_,1 · ı - ı • . '· .r .d. ı · · -. - · ·
·-:.~L-U-~-~_.0./ lP ~_:'_.....?fcJ;..fi~l. _....~ d..;o'...v ı,-;ı~..-:..:ı ı.:..'ı/ .,~ ." ---~ ~ c~.J~j Pjp_,...~_.)/ , _.....~/ C)u·l_t..;_<"_...p.J~# tf. _...AJ..- ~
r , / -
-~Ju~..ı:-~G-o/.-> Jı.? · - -'-'.r"_,..--lJ u ~;._.J_,ıJ...., _, . ..... . - -
P'r> . _ _,,;.ı; .s-:_;_. J u.:&" t.,.e.A-;..:-J.J:U" . _ _,
J~. _,.;./_,....o~!.J,~ J,ı..- . ............ -~-~~~;,.~ -. - . ' = .
.J--w. _.....,;' cr~J_,.)y__, .J_,pı<9"_..; ( q cv .... ~ - - ~ -_ / / . - . . _ _.J.) ('-'.LU. cııu. ~~ -v--C~_,J.LV".:U \.P
INSTITUT FRANÇAIS des ETUDES ARABES
1998). Eserin diğer bazı Türkçe tercümeleri de vardır (İnsan-1 Kamil, ı . tre. A. Ayyıldız . istanbul 1972, ll , tre. A. Akçiçek, baskı yeri ve tarihi yok; insan-1 Kamil, 1-11, tre. Abdülkadir Akçiçek, istanbul 1974; insan-1
Kamil, 1-11, tre. Seyyid Hüseyin Fevzi Paşa, nşr. Remzi Göknar, istanbul I 996) .
Eseri Fadal Miran Urduca'ya (al-İnsan al-Kamil, Sufi Printing and Publishing Company, Lahor, t s. ), Titus Burckhardt özetleyip bir inceleme yazısı eklemek suretiyle Fransızca 'ya (De l 'Homme universel, Paris 1975), Angela Culme-Seymour de bu Fransızca tercümeden İngilizce'ye çevirmiştir (Universal Man, Great Britain 1995). Eser hakkında Reynold Alleyne Nicholson 'un bir inceleme yazı sı bulunmaktadır (Studies in /slamic Mysticism, S . 77-142) .
BİBLİYOGRAFYA :
Abdülkerim ei-Cili, el-İnsanü ' i-kamil, Kah i re
1316; a.e. (tre Abdülaziz M ecd i Tolun). DİA K tp., nr. 4015, s . 3 ; Keş{ü '<-·<.unun, 1, 181, 389; Hediyyetü 'l-'ari{in, 1, 161,610, 768; Osman Nuri Ergin , Balıkesir/iAbdülaziz Mecdi Tolun Hayatı ue Şahsiy e t!, İstanbul 1942, s . 88-92; Brockelmann, GAL, ll, 264 ; Suppl. , ll, 283; R. A. Nicholson , Studies in lslamic Mysticism, Cambridge 1980, s. 77-142; A History o{ Muslim Philosophy (ed M. M. Sharif). Karachi 1983, ll , 844-870; Yusuf Zeydan, el-Fikru 'ş-şufi 'inde 'Abdilkerfm el-CW, Beyrut 1988, s .57-58; Goldziher, "Abdülkerim" , İA , ı, 90; H. Ritter. " ' Abd
al-Kartın al-!2jili" , EF (İng . ). 1, 71; M. Nazif Şahinoğlu, " A bdülkerlm el-C111", DİA, 1, 250.
!il REŞAT ÖNGÖREN
ı İNSANÜ'l-UYÜN
...,
( .:,ı~ l .:,ıW J)
Nfıreddin el-Halebl 'nin (ö. 1044/1635)
es-Siretü'l-/falebiyye adıyla da bilinen siyer kitabı
(bk. HALEBi, Nôreddin). L _j
ı INSTITUT FRANÇAIS des
...,
ETUDES ARABES
Şam'da kurula n
L Arap araştırmaları enstitüsü.
_j
1880'de Kahire'de Fransız Arkeoloji Enstitüsü'nün (lnstitut Français d'Archeologie du Caire) kurulmasından sonra Ortadoğu'da benzeri bir kurumun açılması şarkiyatçılar arasında yaygın kabul görmüştü . 1. Dünya Savaşı'nın ardından Suriye'nin Fransız h imayesi altına girmesi ( 1920). bu arzunun gerçekleşmesi yolunda uygun bir zeminin oluşmasına imkan verdi.
333