ikti102_dersnotu_03_0910_02

5/14/2018 IKTI102_DersNotu_03_0910_02 - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/ikti102dersnotu03091002 1/15

IKTI 102 09 Mart, 2010Gazi Üniversitesi- İ ktisat Bölümü

Yrd. Doç. Dr. H. Ozan Eruygur e-mail: [email protected] Ders Notlar ı

1

DERS NOTU 03

TOPLAM HARCAMALAR VE DENGE ÇIKTI - I

Bugünki dersin içeriği:

1. TOPLAM HARCAMA VE DENGE ÇIKTI ..................................................................................................... 1

HANEHALKI TÜKETİM VE TASARRUFU ...................................................................................................................... 2 PLANLANAN YATIRIM (I) ................................................................................................................................. 6

2. DENGE TOPLAM ÇIKTI (GELİR) ............................................................................................................... 7

DENGE İÇİN TASARRUF/YATIRIM YAKLAŞIMI ................................................................................................. 9 DENGEYE ERİŞİM .......................................................................................................................................... 12

3. ÇARPAN

..............................................................................................................................................

12

KAYNAKÇA .............................................................................................................................................. 15

Dikkat: Bugün ki dersi devletin ve d ı ş dünyanın olmad ı ğ ı varsayımı alt ında i şliyoruz. Daha sonraki derslerde bunlar ı yapı ya ekleyece ğ iz.

1. Toplam Harcama ve Denge Çıktı

Toplam çıktı Belirli bir dönemde bir ekonomide üretilen (veyaarzedilen) toplam mal ve hizmet miktar ıdır.

Toplam gelir Belirli bir dönemde bir ekonomide bütün üretimfaktörleri taraf ından elde edilen toplam gelirdir.

Toplam çıktı (gelir) (Y ) Y değişkenini hem toplam çıkt ı hem detoplam geliri belirtmek için kullanacağız.

• Herhangi veri zamanda, toplam çıktı (üretim) ile toplam gelir arasında tam bir eşitlik vardır.

• Ç ıkt ı’dan (Y) bahsederken, nominal çıkt ı’dan değil her zamanreel çıkt ı’dan bahsediyoruz.

tasarruf (S) Herhangi bir dönemde bir hanehalk ının gelirinintüketmediği k ısmıdır.





2

tasarruf ≡ gelir – tüketim

S ≡ Y − C

özdeşlik Her zaman doğru olan durum.

Şekil 1. Tasarruf ≡ gelir − tüketim özdeşliği.

Vergi’nin olmadığı bir ekonomide gelirler ya tüketim içinharcanırlar veya tasarruf edilirler.

Hanehalk ı Tüketim ve Tasarrufu

• Toplam tüketimin bazı önemli belirleyicileri şöylesıralanabilir:

1. Hanehalk ı geliri2. Hanehalk ı serveti3. Faiz oranlar ı

4. Hanehalk ının gelecek hakk ındaki beklentileri

• Geliriniz daha fazla olduğunda, tüketiminizin de daha fazlaolması beklenebilir.

• Servetiniz daha fazla olduğu durumda, tüketiminizin de dahafazla olması beklenebilir.





3

• Daha yüksek faiz oranlar ı borç alma maliyetlerini yükselteceğiiçin, harcamalar ı azaltıcı etkiye sahip olacaklar ı beklenebilir.

• Gelecek hakk ında olumlu beklentilerin büyük olasılıkla güncelharcamalar ı artır ıcı etkisi olacaktır.

Tüketim fonksiyonu Tüketim ile gelir arasındaki ilişkidir.

Şekil 2. Herhangi bir hanehalk ı için tüketim fonksiyonu

Herhangi bir hanehalk ının tüketim fonksiyonu her bir gelir düzeyi için olantüketim miktar ını gösterir.

Şekil 3. Toplam Tüketim Fonksiyonu

Tüketim fonksiyonu her gelir düzeyindeki tüketimmiktarlar ını gösterir. Eğrinin pozitif eğimi daha yüksek bir

gelir miktar ının daha fazla bir tüketime sebep olacağını gösterir.





4

• Örnekteki toplam tüketim fonksiyonu düz bir çizgi olduğu için,

basitçe aşağıdaki şekilde yazılabilir:

C = a + bY

Marjinal tüketim eğilimi ( MPC ) Tüketim harcamalar ındakideğişmenin gelirdeki değişmeye oranıdır

MPC tüketim fonksiyonunun eğimi C Y

Δ≡ ≡Δ

Marjinal tasarruf eğilimi ( MPS) Tasarruflardaki değişmeningelirdeki değişmeye oranıdır.

MPC + MPS ≡ 1 1

Şekil 4. C =100+0.75Y denkleminden elde edilen ToplamTüketim Fonksiyonu

Bu basit tüketim fonksiyonunda, gelir miktar ı sıf ır iken tüketim miktar ı 100 birimdir. Gelir yükseldikçe, tüketim de artar. Gelirdeki her 100

birimlik artış, tüketimi 75 birim artır ır. Çünkü tüketim doğrunun eğimi0.75’dir.

1 Y ≡ C(Y)+S(Y) dY ≡ C ydY+S ydY 1≡ C y+S y veya 1≡ MPC+MPS.





5

Şekil 5. Tüketim Fonksiyonundan Tasarruf Fonksiyonunun

Elde Edilişi

S ≡ Y − C olduğu için tüketim fonksiyonundan tasarruf fonksiyonunu elde etmek

kolayca yapılabilir. Orijinden 45° açılı çizilen düz çizgi tüketim ve geliri grafikselolarak kar şılaştırmak için kullanılan uygun bir araçtır. Gelir Y=200 iken, tüketim250 olmaktadır. 45° çizgisi tüketimin gelirden 50 fazla olduğunu bizegöstermektedir. Yani, S ≡ Y − C=-50’dir. Gelir Y=800 iken, tüketim gelirden 100milyar düşüktür. Yani, Y=800 iken S=100’dür.

o Tüketim fonksiyonu 45° doğrusunun üstündeyse, tüketimgelirden daha fazladır ve tasarruf miktar ı negatiftir.

o Tüketim fonksiyonunun 45° doğrusunu kestiği yerde,tüketim gelire eşittir ve tasarruf miktar ı sıf ırdır.

o Tüketim fonksiyonu 45° doğrusunun alt ındaysa, tüketimgelirden daha azdır ve tasarruf miktar ı pozitiftir.

• Dikkat edilirse, tasarruf fonksiyonunun eğiminin ΔS /ΔY olduğu

görülür. Bu oran aslında marjinal tasarruf e ğ ilimi’nden ( MPS ) başka bir şey değildir.





6

o Bu fonksiyonlar bize toplulaştır ılmış olarak, her gelir

düzeyi için, tüketicilerin gelirlerini tüketim ve tasarruf arasında nasıl bölüştürdüklerini göstermektedir.

o Diğer bir deyişle, bu fonksiyonlar toplulaştır ılmış tüketicidavranışını temsil etmekte ve içermektedir.

PLANLANAN YATIRIM (I)

yatırım firmalar taraf ından, hepsi firmanın sermaye stokuna

eklenen, bina ve ekipman alımı ile envanterlere yapılan eklerdir.

Envanter değişimleri Üretim eksi satışlardır.

Üretim (veya Beklenen Satışlar) – (Gerçekleşen) Satışlar= ΔINV

• Yatır ımın bir bileşeni olan envanter değişimlerinin bir belirleyicisi de hanehalklar ının ne kadar satın alacaklar ı

karar ıdır. Bu karar firmalar ın tam olarak kontrolünde değildir.

• Eğer hanehalklar ı firmalar ın bekledikleri kadar satın alımyapmazlarsa, envanterler beklenenden daha fazla olacaktır. Budurumda firmalar yapmayı planlamadıklar ı bir envanter yatır ımı gerçekleştirmiş olacaklardır.

planlanan (arzulanan) yatırım Sermaye stokuna ve envanterlere,

firmalar taraf ından “ planlanarak ” yapılan, eklemelerdir.

gerçekleşen (güncel) yatırım Gerçekleşen yatır ım miktar ıdır. Envanterlerde olu şan beklenmedik (planlanmamı ş ) de ğ i şimleri deiçerir.





7

Şekil 6. Planlanan Yatırım Fonksiyonu

Şimdilik planlanan yatır ımın sabit olduğunu varsayacağız.Gelir değiştiği zaman miktar ı değişmemektedir, dolayısıylagrafiği tam yatık bir doğrudur.

planlanan toplam harcama ( AE) Belirli bir dönemde ekonomininharcamayı planladığı toplam miktardır. Tüketim ile planlanan yat ır ımlar toplamına eşittir: AE ≡ C + I .

AE tüketim planlanmış yatır ım AE C I

≡ +

≡ +

2. DENGE TOPLAM ÇIKTI (GELİR)

denge Değişme için bir eğilim olmadığı zaman oluşur.

Makroekonomik mal piyasası

nda denge, planlanan toplam harcama,toplam çıktıya eşit olduğu zaman meydana gelir.

[Arz Taraf ı] toplam çıktı ≡ Y ≡ C + I A 2 [Talep Taraf ı] planlanan toplam harcama ≡ AE ≡ C + I

Dengede: Y = AE, veya Y = C + I

2 Burada, tüketimlerini belirlemede hanehalklar ının tam bir kontrole sahip olduklar ını varsayıyoruz: planlanantüketim her zaman gerçekleşen tüketime eşittir (C A=C )





8

(1) Denge-dışı (disequilibrium) durum için bir olasılık şu olabilir:

Y > C + I Toplam çıktı > planlanan toplam harcama

C + I A > C + I I A > I

Gerçekleşen yatır ım miktar ı, planlanan yatır ım miktar ından fazladır.

(2) Denge-dışı durum için ikinci bir olasılık:

Y < C + I toplam çıktı< planlanan toplam harcama

C + I A < C + I I A < I

Gerçekleşen yatır ım, planlanan yatır ımdan daha azdır.

• Mal piyasasında denge yalnı zca toplam çıkt ı (Y) ve planlanantoplam harcama (C+I) birbirlerine e şit oldu ğ u zaman, veya gerçekle şen yat ır ım miktar ı planlanan yat ır ım miktar ına e şit oldu ğ u zaman olu şur.

Tablo 1. Planlanan Toplam Harcama Tablosunun Elde Edilmesi

ve Dengenin Bulunması (Bütün Rakamlar Milyar TL’dir) Sütün2’deki Rakamlar C=100+0,75 Y Denklemine Dayanmaktadır.





9

Şekil 7. Denge Toplam Çıktı

Denge, planlanan toplam harcama ve toplam çıkt ı birbirine eşitolduğu zaman oluşur. Planlanan toplam harcama, tüketimharcamalar ı ve planlanan yat ır ım harcamalar ının toplamıdır.

DENGE İ Ç İ N TASARRUF/YATIRIM YAKLAŞ IMI

• Toplam gelirin ya tasarruf edileceği ya da harcanacağındandolayı, tanım olarak şu yazılabilir: Y ≡ C + S . Bu ifade her zamandoğrudur, yani bir özde şliktir .





10

• Denge şartı şöyledir: Y = C + I , fakat bu bir özde şlik de ğ ildir,

çünkü denge-dışı bir noktada bulunulduğunda bu eşitlik tutmaz.3

• Denge koşulunda , C + S ifadesini Y yerine koyarsak, aşağıdakişekilde yazabiliriz:

C + S = C + I

• İki taraftan da C ifadesini çıkar ırsak, aşağıdaki eşitlik elde edilir:

S = I

• Bu ifade demektedir ki: sadece planlanan yat ır ım miktar ı

tasarruf miktar ı

na e şit oldu ğ u zaman denge olu şur.

• Harcamada meydana gelen sı zınt ı (tasarruf), harcama sistemindegerçekleşen planlanan yatır ım harcaması eklentisi (I) ile aynıdır.Yani, denge durumunda bu sı zınt ı ile eklenti birbirlerine eşittir.

o Bu yüzden, denge için tasarruf/yat

ı

r ı

m yaklaşı

mı

aynı

zamanda sı zınt ı /eklenti (enjeksiyon) yaklaşımı olarak da bilinir. ≡

3 Eğer I ile gösterdiğimiz büyüklük planlanmamış envanter birikimlerini de içerseydi, diğer bir deyişle, eğer I planlanan yatır ım değil de gerçekleşen yatır ım miktar ını göstermek için kullanılsaydı, bu ifade de bir özdeşlik olurdu.





11

Şekil 8. Planlanan Toplam Harcama ve Toplam Çıktı (Gelir)

Tasarruflar harcama sisteminde olan sı zınt ılardır. Eğer planlananyatır ım tam olarak tasarruflara eşitse, o zaman, planlanan toplamharcama da toplam çıktı’ya eşittir ve denge oluşmuştur.

Şekil 9. Denge İçin S=I Yaklaşımı

Toplam çıktı; planlanan toplam harcamaya, yalnızca tasarruf miktar ı planlanan yatır ım miktar ına eşit olduğunda (S=I ) eşitolur. Gelir Y=500 miktar ında, tasarruf ve planlanan yatır ımmiktar ı birbirine eşittir.





12

DENGEYE ER İŞİ M

• Dengeye erişim süreci (ayarlanması); çıktı (gelir) miktar ı, planlanan toplam harcamanın altında olduğu sürece devam eder.

• Eğer planlanan harcama miktar ı4 (AE), çıktı miktar ından (Y)küçük ise, envaterlerde planlanmamı ş art ı şlar meydana gelir.

o Bu durumda, firmalar çıkt ı miktar ını azaltarak bu durumacevap vereceklerdir.

o Çıktı düştükçe, gelir düşecek, tüketim düşecek ve bu süreçöncekinden daha düşük bir gelir düzeyinde denge oluşanakadar sürecektir.

3. ÇARPAN

çarpan denge çıktı düzeyinde meydana gelen değişikliğin, bazı otonom değişkenlerde meydana gelen değişikliğe oranıdır

otonom değişken Miktar ı ekonomiye bağlı olmadığı varsayılandeğişken. Diğer bir deyişle, ekonomi değişince, değişmeyendeğişken5.

• Ekonomiye eklenen gelir miktar ı, havada yok olmaz.

• Hanehalklar ı, yeni gelirin bir k ısmını harcar bir k ısmını datasarruf ederler.

• Bu gelir, üretimde bir artışa sebep olur, bu üretim artışı dayeniden gelir yaratır. Bu yeni gelir yeniden tüketim harcaması oluşturur.

• Varsayalım ki tüketim fonksiyonumuz şu şekildedir:

4 Talep.5 Cebirsel olarak, bir sabit şeklinde ifade edilir.





13

C = a + bY

Burada b denilen katsayı aslında marjinal tüketim eğilimidir.

Biliyoruz ki, denge durumunda şu gerçekleşir:

Y = C + I

• Eğer, tüketim fonksiyonumuzu, C için yerine koyarsak:

C

Y a bY I = + +

• Düzenlersek:

Y − bY = a + I Y(1 − b) = a + I

• Y değişkenini sola çekip, çözersek, aşağıdaki ifade elde edilir:

1 11 1

Y a I b b

⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠

= +− −

11

dY dI b

=−

• Dolay

ı

sı

yla çarpan budur:

1

1 b−

• b ≡ MPC olduğu için aşağıdaki şekilde de ifade edilebilir:

11

dY MPC dI

=−





14

• Son olarak, MPS denilen ifade 1 − MPC ’ye eşit olduğu için6 ,diğer bir çarpan ifadesi de şöyledir: 1/ MPS .

Çarpan’ı başka bir şekilde aşağıdaki gibi de elde edebiliriz:

Yatır ımda meydana gelen ilk değişim: ΔI

Tüketimde meydana gelen ilk değişim: MPC x ΔI

Tüketimde meydana gelen ikinci değişim: MPC x MPC x ΔI

...................................... ................................

Gelirdeki toplam değişim (ΔY)

ΔY=ΔI + MPC.ΔI + MPC2.ΔI + MPC3.ΔI+...

ΔY= MPC0.ΔI + MPC1.ΔI + MPC2.ΔI + MPC3.ΔI+...

ΔY= ΔI [MPC0

+ MPC1

+ MPC2

+ MPC3

+...]

Dolayısıyla7 , ΔY= ΔI 11 MPC −

11

Y MPC

Δ =Δ −

• Gerçekte çarpanın değeri 1,4 (ABD için) civar ındadır.

• Yani, otonom harcamalarda meydana gelecek 10 Milyar TL’lik bir artışın, reel GSYİH’yı zaman içinde 14 Milyar TLcivar ında artırması beklenir.

6 MPS + MPC ≡ 1. 7 Z=1+ MPC1 + MPC2 + MPC3+...

MPC.Z=MPC1+ MPC2 + MPC3 + MPC4+...MPC.Z ifadesini Z ‘den çıkar ırsak: (1-MPC)Z=1 elde edilir. Bu yüzden, Z geometrik serisi şuna eşittir:1/(1-MPC).





15

Şekil 10. Çarpan’ın Planlanan Harcama Diyagramında

Gösterilmesi

A noktasında, ekonomi Y =500 gelir düzeyinde denge durumundadır. Eğer Imiktar ı 25 birim artarsa, planlanan harcama, toplam çıktıdan fazla olacaktır.Buna cevap olarak, çıktı miktar ı yükselecektir, ek tüketim miktar ı meydanagelecektir, bu da denge çıktı miktar ını, I da başta meydana gelen artışın

belirli bir katı artıracaktır. Yeni denge noktası, B noktasında gösterildiği gibiY =600 düzeyinde meydana gelecektir. Yeni dengede, denge çıktı miktar ı 100 birim artmıştır veya planlanan yatır ımda ( I) ilk başta meydana gelendeğişikliğin 4 katı kadar artmıştır. Dolayısıyla, bu örnekte çarpanın değeri4’tür.

Kaynakça

• Principles of Economics, Case and Fair, Pearson, NY, 2008.

ikti102_dersnotu_03_0910_02

Documents