iklimrapor

8/18/2019 Iklimrapor

1/172


2/172


3/172


4/172

© Her hakkı saklıdır. T.C. Çevre ve Şehrclk Bakanlığı, Aralık 2012, Ankara.

Kaynak belrtlmes kaydıyla alıntılara zn verlr.

Kaynakça Blgs: Kadıoğlu, M. 2012. Türkye’de İklm Değşklğ Rsk Yönetm .Türkye’nn İklm Değşklğ II. Ulusal Bldrmnn Hazırlanması Projes Yayını, 172 sf.

ISBN:

T.C. Çevre ve Şehrclk BakanlığıÇevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, İklim Değişikliği Dairesi BaşkanlığıEhlbeyt Mah. Ceyhun Atuf Kansu Cad. 1271. Sok. No: 1306520 Balgat - Ankara Tel: +90 (312) 586 3000 • Faks: +90 (312) 474 0318http://www.klm.gov.tr • e-posta: [email protected]

Brleşmş Mlletler Kalkınma Programı (UNDP)

Brlk Mah. 415. Cad. No: 1106610 Çankaya - Ankara Tel: +90 (312) 454 1100 • Faks: +90 (312) 496 1463http://www.undp.org.tr

Yazar: Prof. Dr. Mkdat Kadıoğlu Yayına Hazırlayan: Öznur Oğuz Kuntasal, Yıldıray LiseGrafk Tasarım: SAYAN Peyzaj Mm. Ltd. Şt.Fotoğraflar: Alper Acar, Denz Tapan, FAO arşv, Koray Abacı, Yıldıray Lse

Bu belge, T.C. Çevre ve Şehrclk Bakanlığı, GEF ve Brleşmş Mlletler resm belges olarak düşünülmemeldr.

Bu yayın, T.C. Çevre ve Şehrclk Bakanlığı’nın koordnasyonunda yürütülen, BrleşmşMlletler Kalkınma Programı’nın uygulayıcısı olduğu ve Küresel Çevre Fonu (GEF)tarafından desteklenen “Türkye’nn Brleşmş Mlletler İklm Değşklğ ÇerçeveSözleşmes’ne İlşkn İknc Ulusal Bldrm Hazırlık Faalyetlernn Desteklenmes

Projes” kapsamında hazırlanmıştır.


5/172

Önsöz

Türkye’de İklm Değşklğ Rsk Yönetm

İçinde bulunduğumuz yüzyıl birçok teknolojik imkânı insanlığın hizmetine sunarken, bir yandan da insanlığın ortak değeri olançevreden geri getirilmesi zor, hatta imkânsız olan değerleri de alıp götürmektedir.

Çevre sorunlarının toplum yaşamını olumsuz yönde etkilemeye başlaması, yönetimin her düzeyde sorunları çözecek yeni strateji vepolitikalar geliştirmesine, bu politikaları çevreyle uyumlu hale getirmesine ve uygulamasına ihtiyaç oluşturmuştur.

Çevreyi korumak ve kirlilik ile mücadele kapsamında ortaya konulan politika ve stratejiler, mevcut ekonomik sistem ile uyumlu,sürdürülebilir kalkınma ve ekonomik büyümeyi destekleyen, yatırımları teşvik eden ve istihdamı arttıran bir doğrultuda olmakzorundadır.

Doğa sınırsız bir kaynak olmadığı gibi kendini yenileme kabiliyeti de sınırlıdır. İnsan faaliyetleri sonucunda bozulan ekolojikdengenin yeniden düzelmesi zor hatta bazen imkânsızdır.

İklim değişikliği günümüzde insanlığın karşılaştığı en büyük ve karmaşık problemlerden bir tanesidir. İklim değişikliği çevresel birmesele olmasının yanında aynı zamanda sürdürülebilir kalkınmayı yakından etkileyen bir husustur.

İklim değişikliği ile mücadelede; politika belirleyicilerin karşı karşıya bulunduğu güçlük, iklim değişikliğinin etkilerini anlamak, enuygun düzeyde uyum sağlanmasına yönelik stratejileri belirlemek ve bunları akılcı politikalara dönüştürerek uygulamaktır.

İklim değişikliğinin insan yaşamına ve doğaya olan olumsuz etkileri ile mücadele etmek amacıyla birçok ülkenin bir araya gelerekimzaladığı Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, sorunun ciddiyetinin yanı sıra tüm Tarafların sorunla baş etmeyönündeki kararlılığının da göstergesidir.

Küresel sıcaklık artışı ile birlikte yaşanan geniş ölçekteki değişim, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye gibi iklim değişikliğine hassasülkeler için de tedbir alınması gerekli bir mevzudur. İklim değişiminin etkilerine karşı uyum sağlayabilme kapasitesinin arttırılmasıve bu konuda gerekli planların biran önce hazırlanarak uygulamaya konulması Bakanlığımızın önemle üzerinde durduğu birhusustur.

Bu kapsamda, Türkiye, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılmasına yönelik küresel çabalara kendi özel şartları ve imkânlarıçerçevesinde katkıda bulunmak amacıyla Ulusal İklim Değişikliği Stratejisini hazırlamıştır. Söz konusu belge, Türkiye’nin ulusalazaltım, uyum, teknoloji, finansman ve kapasite oluşturma politikalarını ortaya koymaktadır.

Türkiye, yüksek yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke olmak için enerjiverimliliğini yaygınlaştırmayı; temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını arttırmayı ve iklim değişikliği politikalarınıkalkınma politikalarıyla entegre etmeyi hedeflemektedir. Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı (İDEP) bu temel yaklaşım ışığında,Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi’nin uygulamasına yönelik olarak hazırlanmıştır.

Türkiye küresel iklim değişikliğinin potansiyel etkileri açısından risk grubu ülkeler arasında yer almaktadır.

Türkiye’de iklim değişikliğine bağlı olarak artması öngörülen doğal afetler: aşırı hava olayları, orman yangınları, fırtınalar, seller,dolu, sıcak hava dalgaları, heyelan ve çığ olarak sıralanmaktadır.

Ülkemizde de iklim değişikliğine bağlı olarak sellerin neden olduğu ekonomik kayıplar depremlerin neden olduğu ekonomikkayıplara eşit hale gelmiştir. Sadece fırtınalarla birlikte görülen yıldırımların neden olduğu can kayıplarının son yıllarda büyük birartış göstererek 400’e ulaştığı verilerle tespit edilmiştir. Buna paralel olarak 2000’li yıllarda meydana gelen meteorolojik afetlerinsayısında 1960’lı yıllara göre 3 kat, sigorta kayıpları açısından 15 kat ve ekonomik kayıplar açısından 9 kat artış olduğu belirlenmiştir.

İklim değişikliği bir sürdürülebilir kalkınma sorunudur. İklim değişikliğinin etkileri konusunda planlama yapılması ve bunlardankaynaklanan risklerin yönetilmesi, ülkelerin sürdürülebilir ekonomik büyümesine destek sağlanması anlamına gelir. Ülkemizde,iklim değişikliğine uyumun ulusal, bölgesel ve yerel politikalara, sürdürülebilirlik yolunda ve kalkınma hedeflerimiz çerçevesindeentegre edilmesi hedeflenmektedir.

Çevre duyarlılığının daha disipliner bir yaklaşımla sürdürebilmesi için bilgi kaynaklarına ihtiyaç duyulduğu bir gerçektir. Bunedenle, hazırlanan bu rapor böyle bir ihtiyacı karşılamak için önemli bir rehberdir.

Ülkemizi gelecekte daha iyi noktalara taşımak, insanlığın ortak değeri olan çevrenin korunması, elbirliğiyle göstereceğimiz dahabüyük gayret ve hassasiyetle mümkün olacaktır.

Bu bağlamda, söz konusu bu rapor kapsamında gerçekleştirilen başarılı çalışmalar için ilgili tüm paydaşlarımıza teşekkür ediyor,yaşanılabilir bir çevrede mutlu insanların yaşadığı Türkiye ve Dünya temenni ediyorum.

Mehmet BAŞ

Çevre Yönetimi Genel Müdürü


6/172

TeşekkürRaporda kullanılan ver ve blgye ulaşım konusunda destek sağlayan Orman ve Su İşler Bakanlığı, Meteoroloj Genel Müdürlüğü,

Devlet Su İşler Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü; Tarım, Hayvan ve Köy İşleri Bakanlığı; Hazine Müsteşarlığı;Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, GAPSEL çalışanlarına teşekkürlerimizi sunarız. Ayrıca yayının hazırlanmasındadestek ve katkı sağlayan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı personeli ile Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı çalışanlarına da teşekkürederiz.

Türkye’nn İklm Değşklğ II. Ulusal Bldrmnn Hazırlanması Projes


7/172

Kısaltmalar AB Avrupa Brlğ

ABD Amerka Brleşk Devletler

AÇA Avrupa Çevre Ajansı

AFAD Afet ve Acl Durum Yönetm Başkanlığı

AFEM Avrupa Doğal Afetler Eğtm Merkez

AİGM Afet İşler Genel Müdürlüğü

AR3 Üçüncü Değerlendirme Raporu

AR4 Dördüncü Değerlendrme Raporu

ARA Afet Rsknn Azaltılması

BDT Bağımsız Devletler Topluluğu

BM Brleşmş Mlletler

BMMYK Brleşmş Mlletler Mültecler YüksekKomserlğ

CAIC Colorado Çığ Araştırma Merkez

CRED Afet Kaynaklı Salgın Hastalıklar AraştırmaMerkez

ÇAGEM Afet İşler Genel Müdürlüğü-Çığ AraştırmaGelştrme, Etüd ve Önlem Şb.Md

ÇEM Çölleşme ve Erozyonla Mücadele GenelMüdürlüğü

ÇŞB Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

DG Derece Gün

DPPI Afet Hazırlık ve Önleme İnsyatf

DPT Devlet Planlama Teşklatı

DSİ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

DMİ Devlet Meteoroloj İşler Genel Müdürlüğü

EM-DAT Acl Durum Vertabanı (Emergency EventDatabase )

FAO Brleşmş Mlletler Gıda ve Tarım Örgütü

FRA Orman Kaynakları Değerlendrme Raporu

GAP Güneydoğu Anadolu Projes

GAPSEL Bölgesnde Sele Maruz Kalan Alanlarda SelRsknn Azaltılması Projes

GDA Güneydoğu Avrupa

GEO Küresel Yer Gözlem Grubu

GSMH Gayr Saf Mll Hâsıla

GSYH Gayr Saf Yurtç Hâsıla

GTHB Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

HES Hdro-Elektrk Santralı

INPE Brezlya Ulusal Uzay Araştırmaları Ensttüsü

IPCC Hükümetler Arası İklm Değşklğ Panel

ISDR Afetler Azalma Uluslararası Stratejs

İEUTK İzleme Erken Uyarı ve Tahmin Komitesi

İTÜ İstanbul Teknk Ünverstes

JMA Japon Meteoroloj Ajansı

KIZILAY Türk Kızılay Derneğ

KTÜ Karadenz Teknk Ünverstes

MA Mutabakat Anlaşması

MDG Mlenyum Kalkınma Hedefler

MDG-F Mlenyum Kalkınma Hedefler Fonu

MDG-F 1680 Türkye’nn İklm Değşklğne Uyum

Kapastesnn Gelştrlmes

MEB Mll Eğtm Bakanlığı

MEER Marmara Deprem Acl Yenden Yapılandırma Projes

MERP Marmara Deprem Rehabltasyon Programı

MGM Meteoroloj Genel Müdürlüğü

NAO Kuzey Atlantk Salınımı (North AtlantcOscllaton)

NAOI Kuzey Atlantk Salınımı EndeksNASA ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dares

NOAA ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dares

OECD Ekonomk İşbrlğ ve Kalkınma Teşklatı

OFDA ABD Yabancı Afet Yardımları Ofs

OGM Orman Genel Müdürlüğü

OİP OGM Orman İdares ve Planlama Dares

OYM OGM Orman Yangınlarıyla Mücadele

Dares

RDK Rsk Değerlendrme Komtes

SG Sera Gazı

Türkye’de İklm Değşklğ Rsk Yönetm


8/172

SREX IPCC Özel İhtsas Raporu: İklmDeğşklğne Uyumu Artırmak Amacı le

Aşırı Olaylar le Afet Rsknn Yönetm

STK Svl Toplum Kuruluşu

SYDGM Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma GenelMüdürlüğü

SYDTF Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı TeşvkFonu

GTHB Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

TABIS Türkye Afet Blg Sstem

TAGEM Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü

TAR Üçüncü Değerlendrme Raporu

TARSİM Tarım Sgortaları Havuz İşletmeler A.Ş.

TEİAŞ Türkye Elektrk İletm A.Ş.

TMMOB Türk Mühends ve Mmar Odaları Brlğ

TOBB Türkye Odalar ve Borsalar Brlğ

TRGM Tarım Reformu Genel Müdürlüğü

TUAA AFAD Türkye Ulusal Afet Arşv

TÜBİTAK Türkye Blmsel ve Teknolojk AraştırmaKurumu

TÜGEM Tarımsal Üretm ve Gelştrme GenelMüdürlüğü

TÜMAS MGM Türkye Meteorolojk Arşv Sstem

TÜSİAD Türk Sanaycler ve İşadamları Derneğ

UDSEP Ulusal Deprem Stratejs

UNCDD BM Çölleşme le Mücadele Sözleşmes

UNDAF Brleşmş Mlletler Kalkınma YardımÇerçeve Programı

UNDP Brleşmş Mlletler Kalkınma Programı

UNEP Brleşmş Mlletler Çevre Programı

UNFCCC Brleşmş Mlletler İklm Değşm ÇerçeveSözleşmes

UNHCR Brleşmş Mlletler Mültecler Yüksek

Komserlğ

UNIDO Brleşmş Mlletler Sınaî Kalkınma Teşklatı

UNISDR BM Uluslararası Afet Zararlarını AzaltmaStratejs

UNWTO BM Dünya Turzm Organzasyonu

USGS Amerkan Jeolojk Araştırmalar Merkez

WB Dünya Bankası

WHO Dünya Sağlık Örgütü

WMO Dünya Meteoroloj Örgütü

v Türkye’nn İklm Değşklğ II. Ulusal Bldrmnn Hazırlanması Projes


9/172

Önsöz Teşekkür

İçindekiler

Yönetc Özet

Executve Summary

1. GİRİŞ

1.1. Amaç ve Kapsam

1.2. Genel Tanımlar

2. PROBLEM

2.1. Dünyadaki Durum

2.1.1. Gözlenen Değişimler ve Etkileri

2.1.2. Beklenen Değişimler ve Etkileri

2.2. Türkye’dek Durum

2.2.1. Gözlenen Değişimler ve Etkileri

2.2.2. Beklenen Değişimler ve Etkileri

3. UYUM VE RİSK YÖNETİMİ

4. AFET TÜRÜNE GÖRE DEĞERLENDİRME

4.1. Sıcak Hava Dalgası

4.2. Don ve Buzlanma

4.3. Orman Yangınları

4.4. Kuraklık

4.5. Seller

4.6. Rüzgar Fırtınaları

4.7. Oraj ve Yıldırım

4.8. Dolu

4.9. Kar Fırtınaları ve Çığlar

4.10. Kütle Hareketleri

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

6. KAYNAKÇA

İçindekiler

vTürkye’de İklm Değşklğ Rsk Yönetm


10/172

Şekil 1.1. Küresel iklim değişikliği, afetler ile birlikte iklim değişikliğine uyum ve afet risklerini azaltma/önleme

çalışmaları arasındaki ilişkilerin şematik gösterimiŞekil 2.1. 1980-2010 yılları arasında dünyada görülen doğal afetlern türler ve oluşum sayılarının zamansaldeğşmler

Şekil 2.2. 1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülen doğal afetlern oluşum sayılarına göre yüzde dağılımları

Şekil 2.3. 1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülen doğal afetlern neden olduğu can kayıplarının dağılımoranları

Şekil 2.4. 1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülen doğal afetlern neden olduğu ekonomk kayıpların dağı-lım oranları

Şekil 2.5. 1956-2005 yılları arasında dünyada görülen jeolojk ve hdro-meteorolojk afetlern neden olduğu cankayıplarının değşm ve karşılaştırması

Şekil 2.6. 1956-2005 yılları arasında dünyada görülen jeolojk ve hdro-meteorolojk afetlern neden olduğu

ekonomk kayıpların değşm ve karşılaştırmasıŞekil 2.7. Normal sıcaklık dağılımında ortalama hava sıcaklığındak değşm ekstrem değerler nasıl değştrece-ğnn şematk gösterm

Şekil 2.8. Türkiye’nin enlemlere göre konumu ve atmosferin genel dolaşımı için de yaz ve kış aylarındaTürkiye’yi etkileyen belli başlı faktörlerin basitleştirilmiş şematik gösterimi

Şekil 2.9. Yüksek basınç merkezlerinin blokajı ile birlikte soğuk ve sıcak Avrupa kışlarında fırtına yörüngeleri

Şekil 2.10. Türkye’de hdro-meteorolojk afetlern oluşum yüzdeler (1940-2010)

Şekil 2.11. 1940-2010 yılları arasında Türkye’de oluşan meteorolojk afetlern oluşum sayılarının on yıllık dö-nemlerde değşmler

Şekil 2.12. 1950-2010 yılları arasında Türkye’de oluşan hdro-meteorolojk afetlern yıllık toplam sayılarınınzamanla değşm

Şekil 2.13. Türkye’de hdro-meteorolojk afet oluşumlarının aylara göre dağılımı

Şekil 2.14. Meteoroloj Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre ülkemzde görülen meteorolojk karakterl doğal afetoluşum sayılarının mekânsal dağılımı

Şekil 2.15. Hdro-meteorolojk tehlkelere at 1958-2000 yıllarında görülen olay sayılarının Türkye genelndellere göre dağılımları

Şekil 2.16. 1950-2007 yılları arasında Türkye’de kullanılmaz hale gelmş ya da gelmes muhtemel hanelernnaklne neden olan afetlern yüzdes

Şekil 2.17. 21. yüzyılın sonuna doğru Avrupa ve Orta Asya Bölgesndek ülkelern beklenen aşırı klm olayları-na maruz kalma sıraları

Şekil 2. 18. Sıcak hava gün sayılarındaki yıllık değişimlere (1961-1990 dönemle kıyasla) dair projeksiyonlar veşiddetli yağmur gün sayıları için yapılan projeksiyonlar

Şekil 3.1. IPCC SREX’n temel yaklaşımın şematk gösterm

Şekil 3.2. Küresel iklim değişiminde afet risklerini yönetebilmek için iklim değişikliğine uyum ve afet riskyönetimi yaklaşımlarının şematik gösterimi

Şekil 3.3. Genel anlamda iklim değişikliği risklerinin sonuç (risk - afet), olay (tehlike) ve sosyal faktörler(maruziyet ve savunmasızlık, yani zarar görebilirlik) şeklindeki temel bileşenleri.

Şekil 4.1.1. Ortalama yıllık sıcaklığın yüksek sıcaklıklara doğru kayması durumunda, aşırı günlük sıcaklıklar ileölümler arasındaki ilişkinin 2050 yılına doğru nasıl değişeceğinin şematik bir gösterimi

Şekil 4.1.2. TEİAŞ verilerine göre bazı illerin 2010 yılı mevsimsel elektrik tüketim miktarları

Şekil 4.1.3. Kentsel Isı Adası olarak bu durumun şematik bir gösterimi

Şekil 4.1.4. Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklık eğilimleri

Şekil 4.1.5. Türkiye’nin ilk 10 günlük en yüksek sıcaklık rekorlarının kırıldığı yerler ve zamanlarŞekil 4.1.6. 1961-1990 normallerine göre 2050’li yıllarda hava sıcaklığı ortalamasında örneğin 1.6°C’lik birartışın İngiltere’deki aşırı hava sıcaklıklarında nasıl yaklaşık 25 kat artışa neden olabileceğinin şematik gösterimi

Şekillerin Listesi



11/172

Şekil 4.1.7. En yüksek günlük hava sıcaklığı 30°C’nin üzerinde olduğu tropikal günlerin Türkiye genelindeyıllara göre değişimi

Şekil 4.1.8. Gece hava sıcaklığı 20 °C’nin üzerinde olduğu tropikal gecelerin Türkiye genelinde yıllara göredeğişimi

Şekil 4.1.9. En yüksek günlük hava sıcaklığı 30°C’nin üzerinde olduğu (tropikal) günlerin yıllara göre Ankara,Şile ve Trabzon’daki değişimi

Şekil 4.1.10. Trabzon’da her yıl kayıt edilen günlük en düşük hava sıcaklıklarının yıllara göre değişimi

Şekil 4.2.1. Donlu günlerin uzun yıllar ortalamasına ait yersel dağılımı

Şekil 4.2.2. İlkbaharda en geç görülen don olaylarının ortalama tarihlerinin yersel dağılımı

Şekil 4.2.3. Sonbaharda en erken görülen don olaylarının ortalama tarihlerinin yersel dağılımı

Şekil 4.2.4. Türkiye’nin ilk 10 en düşük günlük hava sıcaklığı rekorunun kırıldığı yer ve zamanlar

Şekil 4.3.1. Türkiye’deki orman varlığının ülke genelindeki dağılımı

Şekil 4.3.2. 2002-2010 yılları arasında Türk Kızılay’ı tarafından yardım yapılan 113 orman yangınının yıllaragöre eklenik toplamı

Şekil 4.3.3. Türkiye’de Orman İşletme Müdürlüklerinin orman yangınına hassaslık derecelerine göre dağıl ımı

Şekil 4.3.4. Türkiye’de 1950-2010 yılları arasında orman yangını afet sayılarının illere göre dağılımı

Şekil 4.3.5. OGM OYM’ye göre 2005-2010 yılları arasında orman bölge müdürlükleri bazında görülen ormanyangını sayısı ve bu yangınlarda yanan toplan alan miktarları

Şekil 4.3.6. 1937-2011 yılları arasında çıkan yıllık toplam orman yangını sayılarının zamanla değişimi

Şekil 4.3.7. 1937-2011 yılları arasında çıkan orman yangınlarında yanan alan miktarlarının yıllara göre değişimi

Şekil 4.3.8. 1953-2010 yılları arasındaki mevsimsel toplam orman yangını sayılarının değişimi

Şekil 4.3.9. 2005-2010 yılları için aylık toplam orman yangınları sayısı ve yanan alanların dağılımı (OGM,2011)

Şekil 4.3.10. Türkiye’de 1950-2010 yılları arasında görülen orman yangınlarının mevsimsel ve yerel dağılımıŞekil 4.3.11. 2005-2010 yılları arasında Türkiye, ormanlarını yılda 50-250 bin ha olarak artırmış ülkelerarasında gösterilmektedir

Şekil 4.3.12. 2011 yılında çıkan orman yangınlarının sebeplerine göre yüzdesel dağılımı

Şekil 4.4.1. Türkiye’de ortalama yıllık yağış miktarının yersel dağıl ımı

Şekil 4.4.2. Türkiye’de MGM fevk gözlemlerine göre 1950-2010 yılları arasında rapor edilen kuraklık afetisayısının uzun yıllara göre zamansal dağılımı

Şekil 4.4.3. MGM yağış gözlemlerine göre 1950-2010 yılları arasında Türkiye’de gözlenen yıll ık toplam yağışmiktarlarının yıllara göre değişimi

Şekil 4.4.4. 2001-2010 yılları arası Türkiye’de kuraklıktan (km2 olarak) etklenen alanların aylara göre değşm

Şekil 4.4.5. MGM yağış gözlemlerine göre 1950-2010 yılları arasında Türkiye’de gözlenen aylık toplam yağışmiktarlarının ortalamaları

Şekil 4.4.6. Türkiye’de 1940-2006 yılları arasında yağışlarda uzun süreli değişimler ve eğilimlerin bölgeseldağılımı

Şekil 4.4.7. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında afete neden olan kuraklık olaylarının alansal dağıl ımı

Şekil 4.4.8. Türkiye’de 1950-2010 yılları arasında afete neden olan kuraklık olaylarının sayısının onar yıllıkdeğişimleri

Şekil 4.5.1. Yağış tekerrürlerine göre sel yatağı, sel tehlike sınırı ve sel tehlike bölgesini şematik gösterimi

Şekil 4.5.2. Ülkemizde gözlenen sel afetlerinin illere göre dağılımı

Şekil 4.5.3. DSİ Genel Müdürlüğü’nün 1999 yılına kadar inşa ettiği su yapılarının dağılımı

Şekil 4.5.4. “DSİ Taşkın Yıllıkları”na göre 1956-1997 yılları arasında Türkiye genelinde meydana gelen sellerin

sayısı, neden olduğu can, toprak ve maddi kayıpların beşer yıllık değişimiŞekil 4.5.5. 1975-2012 yılları arasında DSİ tarafından başlatılan taşkınla mücadele projeleri kapsamında inşaedilen taşkından korunma tesislerinin ve korunan alanların bölgelere göre değişimi

Şekil 4.5.6. Türkiye’de oluşan sellerin yıllık toplam sayılarının 1940-2010 yılları arasındaki zamansal değişimi

vTürkye’de İklm Değşklğ Rsk Yönetm


12/172

Şekil 4.5.7. DSİ Bölge Müdürlüklerinin sorumluluk alanları ve havza numaraları

Şekil 4.5.8. “DSİ Taşkın Yıllıkları”na göre 1956-1997 yılları arasında meydana gelen sel oluşum sayılarının DSİhavzalarına göre dağılımı

Şekil 4.5.9. “DSİ Taşkın Yıllıkları”na göre 1956-1997 yılları arasında meydana gelen sellerin en fazla oluştuğuayların DSİ havzalarına göre dağılımı

Şekil 4.5.10. “DSİ Taşkın Yıllıkları”na göre 1956-1997 yılları arasında meydana gelen sellerin neden olduğu cankayıplarının DSİ havzalarına göre dağılımı

Şekil 4.5.11. “DSİ Taşkın Yıllıkları”na göre 1956-1997 yılları arasında meydana gelen sellerin neden olduğumaddi kayıpların DSİ havzalarına göre dağılımı

Şekil 4.5.12. “DSİ Taşkın Yıllıkları”na göre 1956-1997 yılları arasında meydana gelen sellerin neden olduğutoprak kayıplarının DSİ havzalarına göre dağılımı.

Şekil 4.5.13. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen sellerin mevsimlere göre dağılımı

Şekil 4.5.14. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen sellerin aylara göre dağıl ımı

Şekil 4.5.15. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen sellerin mevsimlere göre yerel dağılımı

Şekil 4.5.16. DMİ fevk rasatlarına göre Türkiye’de sellerin 1940-2010 yılları arasında mevsimlere göre zamansaldeğişimi

Şekil 4.5.17. 1940-2010 MGM yağış kayıtlarına göre kayıtlara geçmiş olan ilk 10 günlük en yüksek toplamyağış miktarlarının görüldüğü iller ve tarihleri

Şekil 4.5.18. 1940-2010 MGM yağış kayıtlarına göre İstanbul Kartal Meteoroloji İstasyonu’nda kayıtlarageçmiş olan ilk 10 günlük en yüksek toplam yağış miktarları ve yılları

Şekil 4.5.19. 1940-2010 MGM yağış kayıtlarına göre İstanbul Ankara Meteoroloji İstasyonu’nda kayıtlarageçmiş olan ilk 10 günlük en yüksek toplam yağış miktarları ve yılları

Şekil 4.5.20. MGM ve AFAD kayıtlarına göre 7 ilde kayıtlara geçmiş olan en fazla sel afetinin gözlendiği yıllar

Şekil 4.5.21. MGM ve AFAD kayıtlarına göre 7 ilde kayıtlara geçmiş olan sel afeti sayılarının 1940-1975 ila1976-2010 yılları arasındaki karşılaştırılması

Şekil 4.5.22. MGM ve AFAD kayıtlarına geçmiş olan sel afeti sayılarının 1940-2010 yılı arasındaki onar yıllıkkarşılaştırılmaları

Şekil 4.5.23. 1975-2012 (Ağustos ayına kadar) DSİ kayıtlarına geçmiş olan akarsu seli (taşkın) afetinin sayıları,neden oldukları can kayıpları ve su altında kalan alanların yıllık değişimleri

Şekil 4.6.1. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen kuvvetli rüzgâr ve fırtına gözlem sayılarının yerseldağılımı

Şekil 4.6.2. Türkiye’de 2001-2010 yılları arasında gözlenen hortum olaylarının yersel dağılımları

Şekil 4.6.3. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen kuvvetli rüzgâr ve fırtınaların yıllara göre zamansaldağılımı

Şekil 4.6.4. Türkiye’de 2001-2010 yılları arasında Türkiye’de gözlenen hortum olaylarının yıllık dağılımları

Şekil 4.6.5. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen kuvvetli rüzgâr ve fırtınaların mevsimlere ve aylaragöre dağılımı

Şekil 4.6.6. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında gözlenen hortum olaylarının aylık dağılımları

Şekil 4.6.7. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen kuvvetli rüzgâr ve fırtınaların mevsimlere göredağılımı

Şekil 4.6.8. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen kuvvetli rüzgâr ve fırtınaların yıllara göre değişiminmevsimlere göre dağılımı

Şekil 4.6.9. Bazı illerde 1940-2010 yılları arasında görülen en kuvvetli rüzgâr fırtınalarının yılları ve sayıları

Şekil 4.6.10. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında görülen en kuvvetli rüzgâr fırtınalarının iki farklı dönemdekisayılarının karşılaştırılması

Şekil 4.6.11. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında gözlenen düz esen rüzgâr fırtınaları ve hortum olaylarınınonar yıllık dağılımları

Şekil 4.7.1. Türkiye sıcaklık karasallığının dağılımı

Şekil 4.7.2. Türkiye’de MGM fevk gözlemlerine göre yıldırımların görüldüğü yerler.



13/172

Şekil 4.7.3. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında fevk rastlarında görülen yıldırımların yıllık değişimi

Şekil 4.7.4. Meteoroloji Genel Müdürlüğü Uzaktan Algılama Ürünleri arasında yer alan yıldırım oluşumlarınadair bir örnek

Şekil 4.7.5. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında fevk gözlemleriyle belirlenen yıldırımların mevsimsel dağılımyüzdeleri

Şekil 4.7.6. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında fevk gözlemleriyle belirlenen yıldırımların aylık oluşumyüzdeleri

Şekil 4.7.7. Bazı illerimiz için aylık ortalama orajlı gün sayısı ile oluşum yüzdelerinin yıl içindeki aylara göredeğişimi

Şekil 4.7.8. Türkiye’de yıl içinde görülen orajlı günlerin aylara göre oluşma yüzdesi

Şekil 4.7.9. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında fevk rastlarında görülen yıldırımların yıllık değişimi

Şekil 4.7.10. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında fevk gözlemleriyle belirlenen yıldırımların onar yıllıkdeğişimi

Şekil 4.8.1. 1940-2010 yılları arasında ortalama yıllık dolu oluşum sayısının alansal dağılımı

Şekil 4.8.2. Türkiye’de 1940-2010 yıllarındaki dolu oluşumlarının coğrak bölgelerimize göre dağılım yüzdeleriŞekil 4.8.3. Türkiye’de 1940-2010 yıllarındaki dolu oluşumlarının mevsimsel ve aylık dağılım yüzdeleri

Şekil 4.8.4. Türkiye’de 1940-2010 yıllarında gözlenen dolu afeti ve dolu yağışlı gün sayılarının yıllara göredeğişimi

Şekil 4.8.5. AFAD verilerine göre yıllık toplam dolu yağışlı gün ve dolu afeti sayılarının değişimi

Şekil 4.8.6. Türkiye’de 1940-2010 yıllarındaki dolu oluşumlarının mevsimlere göre yersel değişimi

Şekil 4.8.7. Türkiye’de 1940-2010 yıllarındaki dolu oluşumlarının mevsimlere göre zamansal değişimi

Şekil 4.8.8. Türkiye’de 1940-2010 yılları arasında dolu afetinin onar yıllık oluşum sayılarının değişimi

Şekil 4.8.9. Türkiye’de 1940-2010 yıllarında bazı illerimizde görülen en fazla dolu afetinin gözlendiği yıllar vesayıları

Şekil 4.8.10. Türkiye’de 1940-2010 yıllarında bazı illerimizdeki dolu oluşumlarının iki farklı döneme göredeğişimi

Şekil 4.9.1. Ülkemizde özellikle dağlık alanlarda çığ düşmesi görülen yerler Doğu ve Güneydoğu Anadolubölgeleri dağlarında yoğunlaşmıştır

Şekil 4.9.2. Aşırı kar yağışı nedeniyle sosyo-ekonomik hayatın sıkça durduğu, can ve mal kayıplarının olduğuyerlerin dağılımı

Şekil 4.9.3. Türkiye’de görülen çığların yıllık toplam sayısının zamanla değişimi

Şekil 4.9.4. Türkiye’de yaşanan çığ olayları sayılarının mevsimlere ve illere göre dağılımı

Şekil 4.9.5. Türkiye’de değişik mevsimlerde görülen çığların yıllık toplam sayısının zamanla değişimi

Şekil 4.9.6. Türkiye’de 1890-2011 yılları arasında görülen çığ olaylarının oluşumu, ölü ve yaralı sayılarının onaryıllık periyotlarla değişimi

Şekil 4.10.1. Ülkemizde 1950-2010 yılları arasında yaşanan yıllık toplam heyelan sayılarının illerimize göredağılımı

Şekil 4.10.2. Ülkemizde yaşanan kaya düşmeleri sayılarının illerimize göre dağılımı

Şekil 4.10.3. Türkiye’de uzun yıllardır yaşanan heyelan sayılarının mevsimlere ve illere göre dağılımı

Şekil 4.10.4. Türkiye’de uzun yıllardır yaşanan kaya düşmesi sayılarının yıllara ve mevsimlere göre dağılımı

Şekil 4.10.5. Türkiye’de uzun yıllardır yaşanan heyelan sayılarının yıllara göre dağılımı

Şekil 4.10.6. Türkiye’de uzun yıllardır yaşanan kaya düşmesi sayılarının yıllara göre dağılımı

Şekil 4.10.7. Türkiye’de uzun yıllar boyunca yaşanan heyelan sayılarının yıllara ve mevsimlere göre dağılımı

Şekil 4.10.8. Türkiye’de uzun yıllardır yaşanan kaya düşmesi sayılarının yıllara ve mevsimlere göre dağılımı

Şekil 4.10.9. 1950-2010 yılları arasında oluşan heyelanların sayısındaki onar yıllık değişimler

xTürkye’de İklm Değşklğ Rsk Yönetm


14/172

Tablo 1.1. Doğal tehlkeler ve afetlern sınıflandırılması

Tablo 2.1. Dünyadak doğal afetlern karakterstk özellkler ve çeştl etklernn puanlanmasına göre önem sıralarıTablo 2.2. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvk Fonu’ndan yapılan afet yardımlarının 2000-2011 (Mayıs ayınakadar) mktarları

Tablo 3.1. UNDP’nn klm le lşkl afelern zararlarının azaltılması veya önlenmes çn yapılan projelerde takp edl-mesn tavsye ettğ adımlar

Tablo 4.2.1. TARSİM tarafından ödenen sgorta hasarlarının hasar neden (Btksel üretm bazında)

Tablo 4.3.1. Yangına hassas alanların hassasyet derecsne göre etkledğ alanların büyüklüğü

Tablo 4.4.1. Üç farklı klm değşklğ senaryosuna göre şu ank ve 2050 yılındak koşullarda m3 cnsnden kş başınadüşecek olan su mktarları

Tablo 4.4.2. Bütünleşk kuraklık takb çn kullanılablecek hdro-meteorolojk parametreler ve alarm sevyeler

Tablo 4.5.1. Yıllara göre TARSİM tarafından yapılan sel sgortaları ödemeler

Tablo 4.6.1. 2007 yılında Türkye genelnde görülen rüzgar fırtınalarına örnekler

Tablo 4.6.2. En yüksek rüzgârların estğ yön/hız, yer ve tarhler ve en yüksek rüzgârların estğ yön ve hızları

Tablo 4.8.1. TARSİM tarafından sgorta polçeler kapsamında ödenen hasarların hasar neden (Btksel üretm bazında)

Tablo 4.10.1. 1958-2000 yılları arasında görülen heyelan olayları ve rskne maruz nüfus bakımından Türkye’dek lk15 l

Tablo 4.10.2. 1958-2000 yılları arasında görülen kaya düşmes olayları ve rskne maruz nüfus bakımından Türkye’deklk 15 l

Tablo 5.1. İklm değşklğ nedenyle artan hdro-meteorolojk afetlern toplumların sosyo-ekonomk durumlarına göreoluşturduğu rskler ve bu rsklere karşı genel anlamda alınması gereken uyum ve rsk yönetm önlemlerne örnekler

Tabloların Listesi

Kutu 1.1. Mn sözlük

Kutu 4.1.1. Sıcak Hava Dalgaları ve Bna Sektöründek Enerj Tüketm

Kutu 4.1.2. Güneş, Kum ve Denz Turzm

Kutu 4.1.3. Isınan Türkye Denzlernde Yaşam

Kutu 4.2.1. Karayollarındak Çy ve Kırağının Anlamı

Kutu 4.2.2. Dkkat! Köprü ve Vyadükler Yoldan Önce Donar

Kutu 4.3.1. Erozyon

Kutu 4.4.1. Küresel klm değşklğ su kaynaklarımızı tehdt edyor

Kutu 4.4.2. Küçük Buzul Çağı ve Osmanlı’da Celâlî İsyanlarıKutu 4.4.3. Türkye’de klm göçüne Suruç İlçes örneğKutu 4.4.4. Sanal Su ve Suyun İktsad Kullanımı

Kutu 4.4.5. Türkye’de Çölleşme

Kutu 4.4.6. Yaz Turzm ve Su Tüketm

Kutu 4.5.1. Küresel klm değşm ve su yapılarının planlanması

Kutu 4.5.2. Denz Su Sevyes Yükselmes ve Kıyı Seller

Kutu 4.5.3. Şehr Seller Ülkemzn Brnc Afet Olma Yolunda

Kutu 4.5.4. 2009 Gresun Seller ve Alınan Dersler

Kutu 4.5.5. GAPSEL: Sel Rsknn Azaltılmasına Yönelk Toplum Tabanlı Br Proje

Kutu 4.6.1. Lodos ve Soba ZehrlenmelerKutu 4.9.1. Çatıdak Kar Yükü

Kutu 4.9.2. Kentlerde Karla ve Kışla Mücadele

Kutu 4.9.3. Küresel İklm değşm ve Kış Turzm

Kutuların Listesi

x Türkye’nn İklm Değşklğ II. Ulusal Bldrmnn Hazırlanması Projes


15/172

Yönetici Özeti

Son yıllarda Türkye’de afetlerden dolayı or tayaçıkan madd kayıplar hızla artıyor. Türkye’de nsan

kaynaklı klm değşklğne bağlı olarak sadece büyükşehrlermzde meydana gelen sel hasarlarının neden olduğumadd kayıplar depremlern neden olduğu madd kayıplarayaklaştı. Sadece yıldırımların yol açtığı can kaybı sayısı sonk yılda yüzlerce kşye ulaştı. Dolu hasarı se tarım sgortasıödemelernde brnc sıraya yerleşt.

Can ve mal güvenlğn sağlamak, temel br nsan htyacı vetoplumun refah temel şartlardan brdr. Bununla beraber,toplumların refahını yükseltmek sürdürüleblr kalkınmay-la mümkün olacaktır. Sosyo-ekonomk yapısı kadar, ekolo-

jk yapısı da kırılgan olan Türkye, çnde bulunduğumuzyüzyılın sonlarına doğru Avrupa ve Orta Asya Bölges’ndeaşırı hava olaylarına en çok maruz kalacak ülkeler lstesn-de üçüncü sırada gösterlyor. İklm değşklğ senaryola-rına göre ortalama hava sıcaklığında görüleblecek br-kderecelk artış, aşırı hava sıcaklıkları ve şddetl yağışlardabr kaç kat artış olması anlamına gelyor. Türkiye’de, sonzamanlarda, hızla artan hava ve iklim olaylarının şiddeti,bunlara karşı toplumların zarar görebilirliği ve daha fazlainsanın bu olaylara maruz kaldığı hidro-meteorolojikafetlere ait birçok örnek mevcut.

Küresel klm değşklğ nedenyle Türkye’de üst tropk-lerdek çöl klmne benzer sıcak ve kuru br klm hâkmolmaya başladı. Bunun en öneml nedenlernden br, Sah-ra Çölü gb bölgelerdek yüksek basınç kuşağının kuzeyeTürkye’ye doğru kayması. Değşen klmle brlkte yaşadı-ğımız düzensz, an ve şddetl yağışlar ve seller; heyelanları,erozyonu ve çölleşmey artırıyor. Kuraklıkla brlkte kıtlık,orman yangınları, sıcak hava dalgaları, çekrge stlası, kene,svrsnek vb. haşereler ve bunlara bağlı olarak yaşanan uzunmesafel göçler de artıyor. Artan rüzgar fırtınaları se şddetlyağmur, dolu, hortum, yıldırım, an sel, şehr seller gbafetlern daha sık, daha şddetl, daha uzun sürel ve her yer-

de etkl olmasına neden oluyor.

Dünyada, ortalama hava sıcaklıkları arasında rekor ola-rak kaydedlen 12 sıcaklığın tümü 1997 yılından sonrasıgözlend. Dünya, güneş etknlklernn en düşük sevyedeolduğu 2010 önces yıllarda bu sıcaklık rekorlarını kırdığıçn Mart 2013’de güneş lekelernn en üst sevyeye çıkma-sıyla brlkte daha büyük sıcaklık rekorların kırılmasındanendşe edlyor. Havanın bu şeklde ısınmaya devam etmes,

Avrupa’da 35 bn kşnn erken hasat olmasına (ölümüne)neden olan Ağustos 2003 sıcak hava dalgasının, Türkyedahl Güney Avrupa’da görülme rsknn de en az k kat

artması ve normal br durum halne gelmes anlamına gel-yor. Aşırı sıcaklıklar, kısa sürel şddetl yağışlarla brlkte ansellere neden olan gök gürültülü sağanak yağışları artırıyor.Böylece Türkye’de 100 yılda br görüleblecek şddettek

yağışların neden olduğu seller ve kuraklıklar, 2070 yılınakadar her 10-50 yılda br tekrarlanablr.

Türkye’de, 1963 yılında 140 cvarında sel yaşanmışken,2010 yılında 160’dan fazla sel meydana geld. Her yıl ya-şanan ortalama 200 cvarında sel afet sonucunda, yıldaortalama 100 mlyon dolar madd kayıp meydana gelyor.Böylece, 1995 yılında Türkye’nn GSYH’nn %0,5’neulaşan, sellern neden olduğu madd kayıplar, son yıllardahızla artarak depremlern neden olduğu kayıplara yaklaştı.Ülkemizde şiddetli rüzgârlara bağlı olarak oluşan fırtınala-rın sayısında da ciddi bir artış var. Bu fırtınaların sayısı uzunyıllardan beri yılda 50’nn altında seyrederken, 2010›dabu rakam 250’ye yaklaştı. Pek blmedğmz meteorolojkhortumlar se son k yıldır her yerde yıkıcı br hal alma-ya başladı. Sadece fırtınalarla brlkte görülen yıldırımlarınTürkye’de neden olduğu can kaybı sayısı son yıllarda 400kşy aştı.

Türkye’dek orman yangınların %12’sne de yıldırımlar ne-den oluyor. Ortalama sıcaklıkta her 1 derece artış, yıldırım-ların sayısında da yaklaşık %20’lk br artışa neden olacak.

Aynı şeklde br kaç derecelk sıcaklık artışı, orman yangın-larını da mslyle artıracaktır. Türkye’de orman yangınlarıyılda yaklaşık 450 hektarlık orman alanını tahrp edyor ve

2007 yılından bu yana orman yangınlarının sayısında artışgözlenyor. Gderek farklılaşan hava olaylarının arasına ta-rım sektörü çn don olaylarını ve dolu yağışlarını eklemekgerekyor. Bu meteorolojk olaylar da artık yüksek ekono-mk kayba neden olan öneml afetler arasında sayılıyor.“Üstü açık br fabrka” olarak ntelenen tarım sektöründebtksel üretm çn don ve dolu, en büyük rsk oluşturuyor.Türkye genelnde 1940 – 2010 yılları arasında meydanagelen dolu yağışlarına bakıldığında 1960’lı yılların kncyarısından tbaren dolu yağışlı gün sayısı 50’lerden 200’ünüzerne çıkmıştır. Dolu yağışları bazen, can ve mal kayıp-larına yol açarak afet boyutuna ulaşıyor, bazen de sellere

neden olarak kncl afetlere neden oluyor. Sıcaklık arttıkçakar yağışları azalıyor ancak çığ görülme sıklığı hızla artıyor.Son yıllarda Türkye’de de çığ oluşum sayısında artış göz-lenyor. Türkye’de çığ sayısının hdro-meteorolojk afetlerçndek oranı 1967 – 1987 dönem çn %3 ken, bu oran1998 – 2008 dönemnde %8’e çıktı. Ancak tehdt sadeceafetler değldr. Her 1 derecelk sıcaklık artışıyla dağlardakkar örtüsü ve dolayısıyla kayak pstler 150 metre yukarıçeklyor. Bu durum, 1500 metrenn altındak kış ve kayaktessler ve Davraz gb güneydek kış turzm tesslernn ve-rml kullanımını tehlkeye sokuyor.

İklim değişikliğin etkileri arasında, kuraklık en tehlikelive başa çıkılması en zor afet olarak görülebilir. Tarımsalürünlerde, meraların ve orman ürünlerinde azalma;yangınlarda artış; su seviyelerinde azalma; besi hayvanları ve



16/172

yaban hayvanlarının ölüm oranlarında artış; yaban hayatı vebalık türlerinde gözlenen zararlar kuraklığın çevre üzerinedoğrudan etkileri arasındadır. Örneğin, 1990’lı yıllardakiiklim şartlarına göre Türkiye’de bir yılda kişi başına düşen

su miktarı 3.070 metreküptü. Artan nüfusla birlikte,küresel iklim değişiminin de etkisiyle daha kurak bir iklimesahip olacağımız göz önüne alındığında, 2050’de Türkiye’debir yılda kişi başına düşen su miktarının 700 metreküpekadar düşeceği tahmin ediliyor. Diğer bir deyişle, değişeniklimimiz ve artan nüfusumuzla 2050 yılında ülkemiz sufakiri ülkelerden biri olablr.

Kuraklık gb nedenler, kırsal alanda yerel ekonomyolumsuz etkleyp geçm sıkıntısını da artırıyor. Bu ne-denle dünyada milyonlarca insan “iklim göçmeni” olmuşdurumdadır. Bu göçmenlerin sayısının 2050 yılına kadar

150 milyonu aşması beklenmekte.

Son yıllarda, örneğn şehrlermzde yaşanan sel felaketle-rnn daha brnn bıraktığı zler slnmeden üstüne yenbr sel felaket eklenyor. Benzer şekllerde doğal ve nsankaynaklı klm değşklğnn artırdığı aşırı hava ve klmolaylarının şu an hssedlen kötü etklernn lerk yıllardakatlanarak artması beklenyor.

Bütün bu nedenlerden dolayı, Türkiye’de de “Afet Rsk Yö-netm Stratejs”yle brlkte “İklm Değşklğne Uyum”,artık tüm poltka, plan ve programlarda “İklm Rsk Yö-netm” adı altında bütünleşk br şeklde ele alınmalıdır.İklim risk yönetimi yaklaşımı ile, Türkye’de halkın güven-lğ ve refahı çn yaptığımız çalışmalardan daha yüksekkatma değerler üreteblmes mümkün olablecektr. Ayrıcabu yaklaşım, benmsedğmz uluslararası belgelerdek he-deflermze daha kolay ulaşmamıza ve uluslararası fnanskaynaklarından daha etkn br şeklde yararlanılablmemzede mkan sunacaktır.

x Türkye’nn İklm Değşklğ II. Ulusal Bldrmnn Hazırlanması Projes


17/172

Executive Summary



18/172

xv Türkye’nn İklm Değşklğ II. Ulusal Bldrmnn Hazırlanması Projes


19/172

1Türkye’de İklm Değşklğ Rsk Yönetm

1.1. AMAÇ VE KAPSAM

İklm değşklğ, tarh boyunca sürüp gden doğal brolgu olmasına rağmen, hçbr dönem bugünkü kadar hız-

lı gerçekleşmemş ve nsanın tespt edlen etks de bu kadarbüyük olmamıştır. Son yıllarda dünyanın brçok bölgesndeşddet, etk, süre ve oluştuğu yer bakımından eş ve benzerolmayan çok sayıda hava olayına meydana gelmektedr. Budeğşmler, dünya üzerndek canlı yaşamını ve toplumlarınsosyo-ekonomk gelşmn de tehdt etmektedr.

Hükümetler Arası İklm Değşklğ Panel’nn (IPCC)1991, 1995, 1996 ve 2000 yıllarında yayınlanan İklm De-ğşklğ Değerlendrme raporlarında, dünyanın değşk yer-lerndek aşırı hava olaylarında artış olduğu fakat yeterl vekaltel ver ve çalışma olmadığına değnlmş ve bu neden-le; “ 20. yüzyılda küresel klm değşklğnn dünya genelndeaşırı hava olaylarını artırdığına dar kesn br kanıt sunula-mamıştır ” şeklnde br fade yer almıştır. Ancak, IPCC’nn2001 yılında yayınlanan “İklm Değşklğ Üçüncü Değer-lendrme Raporu”nda (AR3) aşağıda yer alan daha somuttesptlere yer verleblmştr (IPCC, 2001a, b, c):

· “ Aşırı yağış olaylarının görülme sıklığı arttı;

· Aşırı düşük sıcaklıkların görülme sıklığı azaldı; aşırı yük-sek sıcaklıkların görülme sıklığında artış oldu;

· Kuraklık frekans ve yoğunluğu (bazı bölgelerde) arttı;

· Tropk ve tropkler dışındak fırtınaların şddet ve sıklı- ğında statstksel ve küresel anlamda öneml br değşm yok;

· Hortum gb küçük ölçekl olayların sıklığında henüz be-lrgn ve sstematk br değşklk yok.”

IPCC’nn 2007 (a, b, c, d, e, f) yılında yayınlanan “İklmDeğşklğ Dördüncü Değerlendrme Raporu”nda (AR4)somut tesptler klm değşklğ konusu netleştrlmştr.

AR4, şu an dünyanın karşı karşıya kaldığı bu görülmemşhızdak ve küresel ölçektek ısınmanın ve dolayısıyla ortaya

çıkan küresel klm değşklğnn büyük ölçüde nsan kay-naklı olduğu konusunda herhang br şüpheye yer bırakma-mıştır. AR4’te, AR3’ten bu yana aşırı hava olaylarının 21.yüzyılda daha sık, daha yaygın ve/veya daha yoğun olarakarttığına dar daha güvenlr bulgular ortaya konulmuştur.

Artık aşırı hava olaylarındak değşklklern olası etkler dedaha y blnmektedr.

Son yıllarda artan aşırı hava olaylarının can, mal, çevre, tabve doğal kaynaklar, ş ve hzmet sürekllğ çn oluşturdu-ğu rsklern önümüzdek yıllarda çok daha fazla olablece-ğ konusunda büyük endşeler duyulmaktadır. Bu nedenleIPCC, 2012 yılında kısa adı SREX olan “İklm Değşk-lğne Uyumu Gelştrmek çn Aşırı Olayların Rskn ve

Afetler Yönetmek” adlı özel br rapor yayınlamıştır (IPCC,2012). Bu raporda aşırı hava olayları üzerne yapılan çalış-

1. GİRİŞ


20/172

malar genellkle 1950 yılından başlayan zaman serler veafet kayıtlarına dayalı olarak yapılmakta ve özellkle aşırıhava olaylarında 1979 yılından sonra görülen değşklklerüzernde durulmaktadır. Örneğin, şiddetli yağış olaylarının

pek çok bölgede sellere yol açarak arttığı, tropikalfırtınalarda (neden oldukları can ve mal kayıplarında yıldanyıla farklılık göstermekle birlikte) 1970’lerden bu yanaönemli artışlar olduğuna dair bulguların varlığına işaretedilmektedir. Özetle SREX raporunda, dünyanın pek çokyerinde 1950 yılından bu yana toplanan kayıtlara göre, aşırıhava olaylarının statstksel anlamda öneml mktarda art-tığına dar somut kanıtlar sunulmaktadır. Son 30 yılda kü-resel ölçekte şddetl hava olaylarının neden olduğu sgortaödemelernn 20 kat arttığı belrtlen rapor le şddetl havaolaylarının neden olduğu kayıpların beklenenden de hızlıbüyüdüğü ortaya konulmuştur.

Gözlemler ve geleceğe yönelk tahmn çalışmaları, şddet-l hava olaylarının sıklığında ve etk düzeylernde coğraffarklılıklar olduğunu göstermektedr. Bu yayının amacı,Türkye’de klm değşklğnn doğal afetler üzerndek et-klernn belrlenmes, rsklern tespt edlmeye çalışılmasıve rsk yönetm çn önerlern ortaya konmasıdır.

Yayının grş bölümünden sonra yer alan knc bölümü, ge-nel olarak klm değşklğ ve doğal afetler lşksn ortayakoymakta ve yayında kullanılan termnolojnn tanımlarınayer vermektedr. Üçüncü bölümde doğal afetlerde gözlenen

değşmler ve klm değşklğ etks rdelenmektedr; dör-düncü bölümde se geleceğe yönelk tahmnler ve olası etk-lere yer verlmştr; beşnc bölümde doğal afetlerden en fazlaetklenen kadınlar le lgl olarak cnsyet konusu ele alınmış-tır. Bu yayının altıncı bölümde se ortaya çıkması muhtemelrskn yönetm konusunda genel önerlere yer verlmştr.

Bu yayında ortaya konan çalışma, bu anlamda Türkye’degerçekleştrlen lk çalışmadır. Bu bağlamda bu yayın, tümdetayları le konuyu ortaya koymaktan zyade bundan son-rak çalışmalara yön gösterc bulgular ortaya koyan br lkçalışma olarak düşünülmeldr. Yayında yer alan sonuçlar,

gözlemlere ağırlık verrken geleceğe yönelk tahmn çalış-malarının daha detaylı rdelenmesne htyaç vardır. Ben-zer şeklde, rsk yönetmne lşkn önerlern her br rsközelnde daha öznel ve detaylı olarak hazırlanması lerdekçalışmalar çn önerlmektedr.

2 Türkye’nn İklm Değşklğ II. Ulusal Bldrmnn Hazırlanması Projes


21/172


Bu çalışmada karşılaşılan en öneml zorluk, tek br afet vertabanından, her br afet çn aynı format ve uzunlukta verbulmanın mümkün olmaması olmuştur. Bu çalışmada başta;

- T.C. Başbakanlık Afet ve Acl Durum Yönetm Baş-kanlığı (AFAD), Planlama ve Zarar Azaltma DaresBaşkanlığı’nca yürütülen Türkye Ulusal Afet Arşv(TUAA),

- Meteoroloj Genel Müdürlüğü’nün (MGM) TürkyeMeteorolojk Arşv Sstem’ndek (TÜMAS) Klmato-lojk Gözlemler ve Fevk Rasatları,

- Devlet Su İşler (DSİ) Taşkın Yıllıkları,

- Orman Genel Müdürlüğü’nün (OGM) kayıtlarındanyararlanılmıştır.

Afetler le lgl tüm kurum ve kuruluşa at karmaşıkver ve blgler, bu kurumların katkılarıyla, uzun vezahmetl br süreçte br araya getrlerek, mümkünolduğunca kend çndek tekrarlardan arındırılarakve brbrlernn eksklkler gderlerek hazırlanmayaçalışılmıştır.

Önümüzdeki dönemde daha detaylı ve güveniliranalizlerin yapılabilmesi ve sürekliliği için bütünleşik,afet tehlike ve risk analizlerine de uygun bir afet veritabanının oluşturulması Türkiye’de ilgili kurum vekuruluşların önemli öncelikleri arasında yer almalıdır.

Bu yayında, hava sıcaklığı le lşkl olan sıcak hava dalgası,don ve orman yangınları; yağış le lşkl olan kuraklık, sel,yıldırım, dolu ve çığ; rüzgar ve kütlesel hareketler sıraylave en yalın br şeklde ele alınmıştır. Her br afet türü çnaşağıdak konu başlıkları sırasıyla yer almıştır:

· Tanım,

· Dünya ve Türkye’dek etkler,

· Türkye’de mekânsal ve zamansal dağılımı,

· Küresel klm değşklğ le lşks ve eğlm,

· Uyum çn önerler.

1.2. GENEL TANIMLAR

Anlatımda dl brlğ oluşturmakla brlkte standart ve doğ-ru br şeklde anlaşılablen mesajlar vereblmek önemldr.Dlmzde bazı sözcüklernn karşılığı henüz yerleşmemşolduğundan doğal afetler konusunda dl brlğ sağlanama-mıştır. Bu raporda kavramlar aşağıda ve Kutu 1.1’de belr-tldğ anlamlarında kullanılmıştır. (IPCC, ISDR, vb. ulus-lararası yaklaşım ve standartlar esas alındığı çn bu rapordauluslararası kabul görmüş tanımlar kullanılmıştır.)

Doğal afet nedr?

Süre gelen doğa olayları, nsanların yaşamını öneml ölçüdeetkledğnde “doğal afet” ya da “doğal kıran” olarak ntelen-

drlr (epstomolojk anlamda “afet” değl; sadece“tehlke”doğaldır. Tehlkelern afete dönüşmesnde mutlaka nsanla-rın br rolü vardır, yanlış olsa da kavram bu şeklde yerleş-mş ve yaygın br şeklde kullanılmaktadır). Böylece, Br-leşmş Mlletler (BM) tarafından doğal afetler; toplumunsosyo-ekonomk ve sosyo-kültürel faalyetlern öneml öl-çüde aksatan, can ve mal kayıplarına neden olan fakat “ yerelmkânlar le baş edlemeyen” doğa olayları olarak tanımlan-mıştır. Bu tanıma göre byolojk, jeolojk, hdrolojk, me-teorolojk ve klmsel karakterl yıkıcı olaylar doğa le lş-kl yan brer “doğal ” afettr (Tablo 1.1). Buna göre yaygınolarak görülen doğal afetlern bazıları şunlardır; buzlanma,

çamur akıntıları, çekrge stlaları, çığlar, çölleşme, denz vegöl su sevye değşmler, deprem, dolu, don, fırtına kabar-ması, heyelan, hortum, kaya düşmes, kuraklık, yangınlar(orman, çalı ve ot), salgın ve bulaşıcı hastalıklar, seller (taş-kın, vad, kıyı ve şehr seller), sıcak ve soğuk hava dalga-ları, ss ve düşük görüş mesafes, şddetl rüzgâr, tarımsalzararlılar, toprak kayması, fırtınalar (toz, kum, yağmur, karve kış), tsunam, yanardağ patlaması, lav akıntısı ve küller,yıldırım, zemn çökmes, vb. sayılablr.

Bu tanıma göre; sel ve fırtınalar, hortumlar, ormanyangınları, sıcak hava dalgaları, çığlar, denz ve göl su

sevyes yükselmeler, yıldırım, kuraklık, dolu ve donolayları gb hdro-meteorolojk doğa olayları da brer “doğalafet” ya da “doğal kırandır ”.


22/172

Aşırı hava olayı nedr?

Afetler söz konusu olduğunda “aşırı”, “şddetl” ya da “uç”hava olaylarındak değşm; sıcaklık, yağış, vb. gb klmparametrelernn ortalama değerlerndek değşmlerdençok daha önemldr. Bu nedenle, afet yönetmnde ortala-ma değerlern eğlmlernden daha çok aşırı hava olayların-dak değşmlere bakılır. SREX raporunda (IPCC, 2012)“aşırı br hava olayı”, “belrl br yerde ve yılın belrl brzamanında nadren görülen br olay” olarak tanımlanmıştır.

Yne SREX raporunda “nadr olay” se “en düşük ya da en yüksek lk %10 arasında görülen olaylar” olarak tarf edlr

(IPCC, 2012). Bu raporda yer alan “aşırı”, “uç” hava veyaklm olayı aşağıdak şeklde anlaşılmalıdır:

- Etks yüksek olan (çok aşırı, yan katastrofk br olaydeğl);

- %10 gb nspeten düşük br eşk değernn üzerndeolan;

- Uzun br ger dönüş süres olan;

- Görülmemş (mevcut kayıtlarda bulunmayan) olaylar.

Aşırı hava olaylarının mekânsal ve zamansal ölçeklerndede büyük farklılıklar bulunmaktadır. Bu olaylar örneğn;şddetl, küçük ölçekl, fakat kısa sürel ve gelp geçc br

olay (hortum, vb. gb) olablr, ya da sns, genş çaplı,uzun sürel kalıcı olaylar (kuraklık, vb. gb) olablr.

Tablo 1.1. Doğal tehlkeler ve afetlern sınıflandırılması.

Kaynak: Guha-Sapr vd., 2011.

Byolojk

• Epdemk

• Vral enfeksyonsalgını

• Bakteryelenfeksyon salgını

• Parastkenfeksyon salgını

• Böcek enfeksyonu

• Ktlesel hayvan

ölümler

Hdrolojk

Hdro-Meteorolojk

Jeolojk Meteorolojk

Klmatolojk

• Deprem

• Volkan

• Kütle hareketler(Kuru)

• Kaya düşmes

• Toprak kayması

• Çığ

• Çökme

• Fırtına

• Tropkal Sklon

• Ekstra-TropkalSklon

• Yerel Fırtınalar

• Aşırı Sıcaklıklar

• Sıcak Dalga

• Soğok Dalga

• Aşırı Kış koşulları

• Kuraklık

• Yangın

• Orman Yangını

• Yangın

• Sel

• Genel sel

• An sel

• Fırtına dalgası /Kıyı sel

• Kütle hareketler(Islak)

• Kaya düşmes

• Toprak kayması

• Çığ• Çökme

DOĞAL (TEHLİKELER) AFETLER



23/172

Kutu 1.1: Mn Sözlük

Acl Durum (Emergency): İnsan, mal ve çevrey korumak çn acl müdahaley gerektren ve yerel mkânlar (olayınolduğu yerdek normal prosedürler, organzasyon ve kaynaklar) le baş edleblen olayların sonuçlarıdır.

Afet (Dsaster): İnsanlar çn can kayıplarına, fzksel, ekonomk ve sosyal kayıplara neden olan, normal yaşamı dur-durarak veya kesntye uğratarak toplumları etkleyen ve yerel mkânlar le baş edlemeyen her türlü doğal, teknolojkveya nsan kaynaklı olaylardır.

Afet Krz yönetimi (Disaster crise management): Afetlern etkler ve htyaçların analz, afetlere müdahale, afetlerçn yleştrme ve afetlerden sonra yenden nşa gb afet sonrası düzeltmeye yönelk olarak yapılan çalışmalara denr.

Afet Risk Yönetimi (Disaster risk management): Afet rsk ve zararlarını azaltma, afetlere hazırlık, tahmn ve erkenuyarı gb afet önces korumaya yönelk olan çalışmalara denr.

Afet Yönetimi (Disaster management): Afet rsk ve krz yönetm çalışmalarının tümüne verlen addır.

Direnç (Resilience): Br sstem ve onun bleşenlern, olası tehlkelern kötü etklernden koruma, onları zamanında

ve en verml şeklde tahmn etme ve bu etklere önceden uyum sağlama le brlkte tehlke ortaya çıktıktan sonraonlara karşı koyma, sstemn temel yapı ve fonksyonlarını yleştrme ve yennden nşa etme yeteneğdr.

Dönüşüm (Transformation): Mevzuat ve/veya bürokratk yapı, mal kurumlar, teknolojk ve byolojk sstemler, de-ğer yargıları dâhl olmak üzere sstemn temel özntelklern değştrecek çalışmalardır.

İklim Değişimi (Climate Change): Br hava veya klm değşkenne at gözlenen değerlernn br eşk değernn üs-tünde (veya altında) br değerde oluşumudur. Bast br şeklde fade edlmek stenrse, hem aşırı hava olayları, hem deaşırı klm olaylarının tümüne brden “klm aşırılıkları” denlr.

Kıymet (Asset): Korunması gereken unsurlar, varlıklar, bleşenlerdr. Örneğn, nsan, mal, doğal ve kültürel değerler,ver, kaynak, zaman, saygınlık, pazar, vb. gb varlıklar.

Maruziyet (Exposure): Belrl br tehlkenn etksne alableceğ veya etkledğ nsan ve kıymetlern mktarı ve sayısı-

dır. Etklenen veya etkleneblecek olan şeylere bell br alandak nüfus, bnalar, sanat yapıları, altyapı, tarım alanları,ekonomk faalyetler, kamu hzmetler, vb. de dâhldr.

Risk (Risk): Br tehlkenn bell br zaman ve mekânda gerçekleşmes durumunda tehdt altında olan unsurların (böl-genn saknler, özellkler, etknlkler, özgün tessler, doğal ve kültürel kaynakları, vb.) alacağı hasarın düzeyne bağlıolarak oluşacak potansyel kayıplardır. Bu kayıpların oluştuğu/ortaya çıktığı durumlar, afet olarak adlandırılır.

Etkilenebilirlik (Vulnerability): Afet yönetmnde “Burada olur mu? Olursa bze neler olur?” sorularının br cevabıdır.Potansyel afetn meydana gelmesyle toplumun maruzyet, savunmasızlık ve drenç durumuna göre uğrayableceğolası ölüm, yaralanma, hasar, yıkım, kayıp ve zararlarının br derecesdr.

Tehdit (Threat): Br kıymettek zayııkları kullanarak, kıymete kısmen ya da tamamen zarar vereblecek olan etken-lerdr.

Tehlike (Hazard): Afet yönetmnde tehlke; “Ne olablr?” sorusuna br cevaptır. Bu nedenle; “Can ve mal kayıplarınaneden olmak le brlkte toplumun sosyo-ekonomk düzey ve etknlklerne, doğal çevreye, doğal, tarh ve kültürelkaynaklara zarar verme potansyel olan doğal, nsan ve teknolojk kökenl oluşum, olay veya olaylar zncr” olaraktanımlanablr. Dğer br deyşle, tehlke br tehdttr.

Uyum (Adaptation): İnsan sstemlernde, güncel veya beklenen klm şartlarının zararlarını ılımlı hale getrmek veonları fırsata çevrmek çn yapılan çalışmalardır. Doğal sstemlerde, güncel veya beklenen klm şartlarının kötü etk-lerne karşı ekolojk sstemn korunması çn nsan müdahalesyle yapılan blnçl düzenlemelerdr.

Yönetim (Management): Olası rsklere karşı mevcut kurumsal sstemler, hazırlık sevyes, planlama, mevcut zararazaltma tedbrler, kanunlar ve yönetmelkler, erken uyarı ve tahmn, kamu blnc, blg sstemler, kaynaklar, eğtmsevyeler, katılım gb değşkenlere bağlı olarak br afet durumunda etklenen toplumun, zarar ve kayıpları en azandrgeme ve onunla baş edeblme sevyes ve kapastesdr.

Kaynak: IPCC (2012), Kadıoğlu, (2011); Ergünay, Gulkan, ve Guler, (2008).



24/172


25/172

2.1. DÜNYADAKİ DURUM

2.1.1. Gözlenen Değşmler ve Etkler

D ünyada etkl olan 31 çeşt doğal afetn çeştl özellk ve önem sıraları Tablo 2.1’de sunulmaktadır. Bryant(1993), bu tabloda 31 çeşt doğal afet, afetlern şddetn,oluşum sürelern ve etklern esas alarak yaptığı değer-lendrmeler le önem sırasına göre düzenlemştr. Butabloya göre dünyadak doğal afetlern en öneml üçünümeteorolojk afetlern oluşturduğu görülmektedr. Ayrıcatabloda görüldüğü gb doğal afetlern, deprem ve volkanpatlamaları dışındaklern, büyük br kısmını (yaklaşık%90) hdro-meteorolojk afetler (dğer br deyşle hdro-meteorolojk karakterl doğal afetler) oluşturmaktadır. Or-man yangınları, tarımsal zararlılarlıların stlaları, kuraklık,çölleşme, göl ve denz su sevye yükselmeler, çığ ve sellerhava şartları le çok yakından lşks olan doğal afetlerdr.

Yağışlar, şddetl yerel fırtınalar, tropkal fırtınalar, fırtınakabarması, şddetl kış şartları, kırağı, don se hava şartlarıtarafından drek olarak oluşturulan afetlerdr. Meteorolojkve hdrolojk şartlar le doğrudan ve dolaylı olarak lşklolan doğal afetlern tümü hdro-meteorolojk afet olarakadlandırılır.

Hdro-meteorolojk afetler özellkle son yıllarda gderek ar-

tan br şddette, sıklıkta, sürede ve farklı yerlerde meydanagelmektedr. Günümüzde sanayleşme, çarpık yapılaşma,doğanın tahrp edlmes gb nsan etkler bu tür afetle-rn etklern artırmasına veya yenlernn ortaya çıkmasınada neden olablmektedr. Dğer br deyşle, jeolojk ya da

jeofzksel afetlern oluşum sayısında gerçekte öneml brdeğşklk olmazken küresel klm değşklğ le lşkl ola-rak meteorolojk, klmsel ve hdrolojk afetlern oluşumsayılarında öneml artışlar olmuştur. Küresel klm değş-m nedenyle son yıllarda “katastrofk” olarak adlandırılanbüyük ölçekl doğal afetlerden hdro-meteorolojk karak-terl olanların sayısında 1980 yılından ber sürekl ve çok

öneml artışlar görülmektedr (Şekl 2.1).


2. PROBLEM


26/172

Tablo 2.1. Dünyadak doğal afetlern karakterstk özellkler ve çeştl etklernn puanlanmasına göre önemsıraları.1

1. Kuraklık 1 1 1 1 1 1 1

2. Tropikal siklon 1 2 2 2 2 2 1

3. Bölgesel

sel ve taşkınlar 2 2 2 1 1 1 2

4. Deprem 1 5 1 2 1 1 2

5. Volkan 1 4 4 2 2 2 1

6. Orta enlem

fırtınaları 1 3 2 2 2 2 2

7. Tsunami 2 4 1 2 2 2 38. Orman ve çalı

yangınları 3 3 3 3 3 3 3

9. Toprak şişmesi 5 1 1 5 4 5 3

10. Deniz seviye değiş. 5 1 1 5 3 5 1

11. Buzullar 4 1 1 4 4 5 5

12. Toz fırtınaları 3 3 2 5 4 5 4

13. Heyelan 4 2 2 4 4 4 5

14. Kıyı erozyonları 5 2 2 5 4 4 4

15. Çığ 2 5 5 3 4 3 5

16. Kabarma&Sıvılaşma 5 1 2 5 4 5 4

17. Tornado 2 5 3 4 4 4 5

18. Kar fırtınası 4 3 3 5 4 4 519. Kıyı buzları 5 4 1 5 4 5 4

20. Ani seller 3 5 4 4 4 4 5

21. Sağanak yağışlar 4 5 2 4 4 5 5

22. Yıldırım çarpması 4 5 2 4 4 5 5

23. Kar tipisi 4 3 4 4 4 5 5

24. Okyanus dalgaları 4 4 2 4 4 5 5

25. Dolu fırtınası 4 5 4 5 3 5 5

26. Donan yağmur 4 4 5 5 4 4 5

27. Kuvvetli rüzgârlar 5 4 3 5 5 5 5

28. Toprak çökmesi 4 3 5 5 4 4 5

29. Çamur ve dağ

döküntüsü akışı 4 4 5 4 4 5 5

30. Hava-destekli akımlar 4 5 5 4 5 5 531. Kaya düşmesi 5 5 5 5 5 5 5

Sosyal etkisininkalıcılığı

Önem srası AfetAfetinşiddeti

Etkiliolduğu

süre

Etkilediğitoplam

alan

Toplamcan kaybı

Toplamekonomik

kayıp

Karakter ve Etkilerinin Değerlendirilmesi

1 Buradak puanlamada ve önem sırasında ölçek 1’den (en büyük veya önemlden) 5’e (en küçük veya önemsze) kadardeğşmektedr.

Kaynak: Bryant, 1993.



27/172

Sgorta şrketlernn statstkler de, 1980 – 2008 yılları ara -sındak meteorolojk, klmatolojk ve hdrolojk kaynaklı hd-ro-meteorolojk doğal afetlern sıklık ve etklernn 1980’ler-den sonra hızla arttığını göstermektedr (MR, 2010). Afet

Kaynaklı Salgın Hastalıkları Araştırma Merkez’nn (Centrefor Research on the Epdemology of Dsasters, CRED) s-tatstklerne göre de, 1988’den 2007’ye kadark dönemdemeteorolojk kökenl afetler le hdrolojk kökenl afetlernartış oranları brbryle uyumludur (Şekl 2.1). Sel ve (ıslak)kütle hareketler, meteorolojk olaylarla bağlantılı olarakgelştğ çn, brçok şddetl hava olayı berabernde hdrolojkkökenl afet de getrr. Aşırı sıcaklıklar (sıcak hava dalgaları)

yüzünden, kuraklık ve orman yangınları gb klmatolojk kö-kenl afetlern sayısında 1990’ların ortasından başlayarak brartış gözlenmektedr. Her yılın br öncek yıldan daha kurakolma olasılığının artması ve buna bağlı olarak 1990’lardan

başlayarak küresel sıcaklıklardak artış, yüksek basınç merkez-lerne bağlı olarak kış aylarındak dondurucu soğuklar le yazaylarındak aşırı yüksek hava sıcakları canlı yaşamı çn önemltehdtler oluşturmaktadır (Munch Re, 2011). Ayrıca, kurakve sıcak geçen yaz aylarındak sıcak hava dalgaları, orman yan-gınlarını tetkleyerek büyük kayıplara yol açmaktadır (Mles,2010).

Dünya ölçeğinde 1991-2000 yılları arasında yaşanan doğalafetlerde hayatını kaybeden insanların ölüm nedenlerinin%90’ı da kuvvetli meteorolojik ve hidrolojik olaylardankaynaklanmaktadır (Ceylan, 2005). Avrupa’da 1980-2007

Şekil 2.1. 1980-2010 yılları arasında dünyada görülen doğal afetlern türler ve oluşum sayılarınınzamansal değşmler (EM-DAT, 2011).

yılları arasında görülen doğal afetlern oluşum sayısı bakı-mından % 90’ını hdro-meteorolojk afetler oluşturmaktadır(Şekl 2.2).

Şekil 2.2. 1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülen doğal afetlern oluşum

sayılarına göre yüzde dağılımları (EM-DAT, 2012).



28/172

Avrupa’da 1980-2007 yılları arasında görülen doğalafetlern neden olduğu can kayıplarının %63’üne de hdro-meteorolojk afetler neden olmuştur (Şekl 2.3). 1980-2007

yılları arasında Avrupa’da görülen doğal afetlern neden olduğuekonomk kayıpların %73’ünden se hdro-meteorolojkafetler sorumludur (Şekl 2.4).

Şekil 2.3. 1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülendoğal afetlern neden olduğu can kayıplarının dağılımoranları (EM-DAT, 2012).

Şekil 2.4. 1980-2007 yılları arasında Avrupa’da görülendoğal afetlern neden olduğu ekonomk kayıpların dağılımoranları (EM-DAT, 2012).

2003 yılı yaz mevsmnde Avrupa’nın yaşadığı sıcak havadalgaları, 2005 yılında ABD’dek Katrna Tayfunu, 2010yılında Pakstan’da yaşanan seller son dönemlerdek büyükhdro-meteorolojk afetlern sadece brkaçıdır. Ayrıca 2010yılında Rusya Federasyonu olağan dışı br sıcak hava dalgasıyaşamıştır. Afrka’nın bazı bölgeler cdd kuraklıklara ya dasellere maruz kalmış; Avustralya, bazı Latn Amerka ülkeler,Çn ve Pakstan çok şddetl sellerle mücadele etmştr.Seller, ayrıca öldürücü heyelanlara ve çamur kaymalarına yolaçmıştır. 2011 yılında se Avustralya, Kolombya, Endonezya,

Japonya, Sr-Lanka, ABD ve Pakstan’da görülen seller,tüm ülkelern büyük fırtınalar ve sel olaylarının zararlarınamaruz kalableceğne şaret etmektedr. En son Guatemala,

El Salvador, Nkaragua, Kosta Rka ve Honduras’ı etkleyenOrta Amerka’dak ve Tayland’dak seller nedenyle 2011 yılısel bakımından 2010 yılını da gerde bırakmıştır (EM-DAT,2012).

Nüfus artışları, kentsel kalkınma ve kıyı alanlarındak çevrebozulmaları, klm değşklğnn etkleryle brleştğndehdro-meteorolojk afet rsk daha da artmaktadır. Örneğn,2010 yılında, dünya genelnde, meydana gelen 385 doğalafet sonucu 297 bnden fazla nsan hayatını kaybetmş, 217mlyondan fazla nsan bu afetlern olumsuz etklerne maruzkalmış ve 123,9 mlyar ABD doları ekonomk kayıp meydanagelmştr (UK Met Offce; 2011). Son 10 yılda afetlerden

etklenen nsan sayısı 198.7 mlyondan (2001 yılında), 217,3mlyona (2010 yılında) yükselmştr. 2010 yılında meydanagelen ekonomk kayıp se 10 yıllık dönem ortalaması olan

98,9 mlyar ABD dolarından %25,3 oranında daha fazladır.Benzer şeklde doğal afetlern neden olduğu ekonomkkayıplar, 1960–2008 dönemnde tam 17 kat artmıştır (Erkan,2010).

Avrupa Çevre Ajansı’na (AÇA, 2004) göre hava ve klmkoşullarıyla lgl olaylarda ortaya çıkan ekonomk kayıplar,son 20 yılda yıllık ortalama 5 mlyar ABD dolarından daha azbr mktardan, yaklaşık 11 mlyar ABD dolarına olmak üzereöneml ölçüde artış göstermştr. Bu dönemde görülen enbüyük beş ekonomk kaybın dördü 1997 yılından sonra ortayaçıkmıştır. Avrupa’da hava ve klm koşullarından kaynaklananve afete neden olan olayların yıllık ortalaması, 1990’lı yıllarda

br öncek on yıl le karşılaştırıldığında kye katlanmış, bununyanında depremler gb klme bağlı olmayan afetlern sayısıse büyük ölçüde aynı kalmıştır.

Hdro-meteorolojk karakterl doğal afetler dğer doğalafetlerden ayıran en öneml özellk, bunların yapılacak zlemeveya ölçümlerle önceden tespt edlerek önleneblmes veyaerken uyarılarla can kayıplarının en aza ndrleblmesdr.Dğer br deyşle hdro-meteorolojk afetlern “ÖncedenTahmn Edlerek Erken Uyarılarının Yapılablmes”,deprem gb doğal afetlerden onları farklı kılan tek ve enöneml özellktr. Bu özellkten yararlanarak, afet yönetmprogramlarının br parçası olan meteorolojk tahmn ve

erken uyarı le son yıllarda can kayıplarında öneml düşüşlersağlanmıştır (Şekl 2.5).



29/172

Buna rağmen, hdro-meteorolojk tahmn ve erkenuyarılarındak gelşmelerle, ekonomk kayıplar stenldğölçüde azaltılamamıştır. Can kayıplarından %10 daha fazla

olan ekonomk kayıpların oranı, son yıllarda kuvvetlenenküresel klm değşklğyle de brlkte hızla artmaktadır (Şekl2.6).

Şekil 2.5. 1956-2005 yılları arasında dünyada görülen jeolojk ve hdro-meteorolojk afetlernneden olduğu ekonomk kayıpların değşm ve karşılaştırması (EM-DAT, 2012).

Şekil 2.6. 1956-2005 yılları arasında dünyada görülen jeolojk ve hdro-meteorolojk afetlernneden olduğu can kayıplarının değşm ve karşılaştırması (EM-DAT, 2012).

2.1.2. Beklenen Değşmler ve Etkler

SREX raporunda belrtldğ üzere (IPCC, 2012), değşenklm, aşırı hava olaylarının sıklığı, şddet, mekânsal dağılımı,

süres ve oluşum zamanında farklılıklara yol açarak benzergörülmemş aşırı hava ve klm olaylarına neden olablr. Aşırıhava olaylarındak değşklkler olasılık dağılımının değşmle lşkldr (Şekl 2.7). Bazı aşırı klm olayları (örneğn,

kuraklık) bağımsız olarak ele alındığında aşırı olmayan havaveya klm olaylarının br brkmnn ve/veya brbrleryle

etkleşmnn br sonucu olarak oluşablr. Brçok aşırı havave klm olayları da doğal klm değşkenlğ sonucu olmayadevam etmektedr. İklmn doğal değşkenlğne lave olaraknsanın klme etks gelecekte görülecek olan aşırı klm vehava olaylarının şekllenmesnde öneml br etken olacaktır.



30/172

IPCC AR4’e göre, küresel klm değşm sonucunda, ortala -ma hava sıcaklığında br artış olmasının yanı sıra, şddetl verekor hava sıcaklıklarının görülme sıklığında da öneml artış-lar olablecektr. Böylece ortalama hava sıcaklığı dağılımınınnsan etksnden dolayı daha yüksek hava sıcaklıklarına, aşırıve hatta rekor hava sıcaklıklarına doğru kaydığı görülmektedr(Chrstds vd., 2011). Şekl 2.7’de görüldüğü üzere, klmdeğşm sonucunda, ortalama hava sıcaklığında görüleblecekbrkaç derecelk artış, aşırı hava sıcaklıklarında çok büyük ar-tışlara neden olmaktadır.

Bununla brlkte küresel ısınmadan dolayı kutupların ekva-tordan daha fazla ısınması küresel hava dolaşımını da değş-trmektedr. Örneğn, Şekl 2.8’de gösterldğ gb normaldekışın polar cephe kuzeyden güneye np Akdenz klmne sa-hp olan Türkye’nn büyük br kesmnde yağış bırakır. Yazaylarında se polar cephenn kuzeye çeklmes ve 30 dereceenlemlernde yerleşk olan yüksek basınç kuşağının kuzeyedoğru yayılması Türkye’de yazlar sıcak ve kuru geçer. Küreselklm değşklğ le brlkte, polar jet le brlkte, polar cephe-nn kuzeye çeklp güneyden gelen yüksek basınç merkeznnkuru ve sıcak havasının etksnde daha fazla kalablecektr.

Şekil 2.7. Normal sıcaklık dağılımında ortalama hava sıcaklığındak değşmekstrem değerler nasıl değştreceğnn şematk gösterm (IPCC, 2007).

Şekil 2.8. Türkiye’nin enlemlere göre konumu ve atmosferin genel dolaşımı için deyaz ve kış aylarında Türkiye’yi etkileyen belli başlı faktörlerin basitleştirilmiş şematikgösterimi (Ahrens, 2003).

Dğer br deyşle, Şekl 2.9’da görüldüğü gb sıcak kış ay-larında yağış bırakan sstemlern takp ettğ yörüngelerTürkye’nn kuzeynde kalarak Türkye’de kuraklığın oluşma-

sına neden olmaktadır. Bu durumda kuraklıkta rol oynayantemel faktör, yağış mktarının azlığından daha çok karla kaplıalanların az olmasıdır. Böyle durumlarda durağan yüksek ba-

sınç merkezlernn blokajı nedenyle Atlantk üzernden alçakbaşınç merkezler ve ona bağlı cephe sstemler Güney Avrupale brlkte Türkye üzerne gelememektedr. Bu tür blokajın

neden olduğu kuraklık en son 1990, 1999 ve 2007 yıllarındayaşanmış ve bu olay artık nadr br olay olarak kabul edlme-mektedr (Drona 1991).



31/172

Hava ve klm olaylarının etkler, meteorolojk olayın doğasıve şddet le brlkte toplumların maruzyet ve savunmasız-lığı le de lşkldr. Sosyo-ekonomk gelşmn, doğal klmdeğşmler ve nsan kaynaklı klm değşklğ le etkleşmafet rsklern öneml ölçüde etklemektedr. Bu nedenle, afetrsk yönetm ve klm değşklğne uyum, toplumlarda aşırıhava olaylarının afetlere dönüşüp dönüşmeyeceğn belrle-mektedr. Buna bağlı olarak afetlern neden olduğu ekono-mk kayıplar gelşmş ülkelerde daha fazla olurken; afetlernneden olduğu can kayıpları se gelşmekte olan ülkelerde dahafazladır. 1970-2008 yılları arasında doğal afetlern neden ol-duğu ölümlern %95’nden fazlası gelşmekte olan ülkelerdegerçekleşmştr (IPCC, 2012).

Küresel klm değşklğ, artan aşırı hava olaylarıyla; tarımı,hayvancılığı, balıkçılığı, ekosstemler etklemekte ve dolayı-sıyla da gıda güvences çn öneml br tehdt oluşturmaktadır.Bu nedenle brçok Afrka ülkes ve benzer az gelşmş bölge-lerde gıda maddelerne erşmn, klm değşkenlğ ve değ-şklğ le cdd br şeklde tehlkeye greceğ öngörülmektedr(IPCC, 2012). Aynı rapora Asya’da da gelşmekte olan ülke-ler çn kıtlık rsknn yüksek olduğu öngörülmektedr. Latn

Amerka’da se öneml tarım ürünler ve hayvancılık üretmn-de beklenen düşüşlern gıda güvencesn kötü br şeklde et-klemes beklenmektedr (IPCC, 2012). Özetle bu yüzyılınsonuna doğru tropk ve tropk altı bölgelerde ürün yetştr-me mevsm sıcaklıklarının mevsmsel uç sıcaklıkları önemlölçüde aşması le brlkte, ürün vermllğ ve gıda güvencesküresel klm değşklğnden dramatk br şeklde etkleneb-lecektr (IPCC, 2012).

Azalan ulaşılablr suyun mevcudyet de, tüm dünyada, ta-rımsal üretmn yağmur suyuyla gerçekleştren ve dolayısıylaGSYH’sı yağmura bağlı olan yarı-kurak ülkeler çn büyük brtehdt oluşturmaktadır (Pulwarty, 2003). Ayrıca sulu tarımınsu gereksnm dünya ölçeğnde küresel klm değşklğ ne-denyle artarak su stresnn şddetlenmesne neden olmaktadır(Tahmscoğlu vd., 2006). En verml arazler, rakımı düşükolan ovalar ve deltalarda bulunması nedenyle de buralardaaşırı yağışlar ve etkler uzun süren seller çok sık görülmekte-dr (Lehner vd., 2006). Artan hava sıcaklıkları sonucu oluşanısıl (termal) stres hayvansal ürünlerde vermllğ ve gebelkoranlarını azaltarak potansyel olarak hayvancılık çn de ya-şamsal br tehdt oluşturmaktadır (Tebald vd., 2006). Kurualanlardak klm değşm, tarım topraklarının tuzlanmasıve çölleşmesne de neden olmaktadır. Yarı kurak alanlardakmeralarda da kuraklığın artması araz bozulmasında artışa ne-den olduğundan, doğrudan ve dolaylı olarak hayvan ölümlerüzernde büyük etkye sahptr. Bu şeklde çeştl kaynaklardaklm le lşkl olan afetlern dünya genelndek sıklığında ar-

tışlar olduğuna dar kanıtlar da bulunmaktadır (Tebald vd.,2006).

Küresel klm değşm le ormansızlaşma, çölleşme, kuraklık,seller, denz su seysnn yükselmes vb. afetlern sıklaşması veşddetlenmes nedenyle nsanlar geçm kaynaklarını kaybe-derek evlern ve arazlern terk etmek zorunda kalmaktadır.Bugüne kadar klm değşklğnn drek etksnden dolayıdünyada 26 mlyon nsan, “küresel klm göçmen, “klmgöçmen” veya “çevre göçmen” şeklnde adlandırılan “göç-men” olmuşlardır. Bu tür göçmenlern sayısının 2050 yılınakadar dünyada 150 mlyonu bulması beklenmektedr.

Şekil 2.9. Yüksek basınç merkezlernn blokajı le brlkte soğuk ve sıcak Avrupa kışlarındafırtına yörüngeler (Drona, 1991).



32/172

2.2. TÜRKİYE’DEKİ DURUM

2.2.1. Gözlenen Değşmler ve Etkler

Türkye, tropkal fırtınalar ve aktf volkanlar harç, dünya ge-nelnde görülen 31 doğal afetn büyük br kısmına açık br ül-kedr. Tüm dünyada olduğu gb, büyük br coğrafya ve farklıklm bölgelerne sahp Türkye’de de, başta kuraklık ve sellerolmak üzere meteorolojk ve hdrolojk afetler oldukça sıkmeydana gelmekte ve cdd can ve mal kayıplarına yol açmak-

tadır. 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 tarhlernde 7.4 ve 7.2büyüklüklernde gerçekleşen büyük depremler dışında fırtına,sel, kuraklık gb meteorolojk afetler çeştl bölgelerde en sıkgörülen doğal afetlerdr (Şekl 2.10). Şekl 2.10’da görüldüğügb ülkemzde de en sık görülen hdro-meteorolojk afetlernsayıları dkkate alındığında fırtınalar ve sellern baskın olduğugörülmektedr.

Şekil 2.10. Türkye’de hdro-meteorolojk afetlern oluşumyüzdeler (1940-2010).

Türkye’de bldrlen aşırı hava olayları sayılarının yıllara göre değşmlerne bakıldığında son yıllardak artış dkkat çekmektedr(Şekl 2.11).

Şekil 2.11. 1940-2010 yılları arasında Türkye’de oluşan meteorolojk afetlern oluşum sayılarının onyıllık dönemlerde değşmler.

Farklı afet türlerne göre afet oluşum sayıları Şekl 2.12’de gös-

terlmektedr. 1940 yılından bu yana en fazla ekstrem olaybldrm 2010 yılında (555 olay) gerçekleşmştr. 2010 yılın-da neredeyse tüm ekstrem olayların yarısını (% 46) fırtınalaroluşturmuştur. Seller %29 le knc sırada yer almaktadır ve

bunu %14 le dolu olayları takp etmektedr. Zamanla afet-

lern sayılarında br artış gözlenyor olmasının şüphesz çokfarklı nedenler vardır. Nüfus baskısı, araz kullanımı uygula-maları, yetersz altyapı ve plansız şehrleşme bu afetlern olu-şumunu ve zararlarını daha da artırmaktadır.



33/172

Şekil 2.13’de görüldüğü üzere hidro-meteorolojik afetlerinmevsimsel dağılımında da farklılıklar vardır. Rüzgarfırtınası, kar fırtınası, don ve sis, kış ve bahar aylarında daha

çok oluşurken; dolu, sel, yıldırım ve hortumun oluşumuilkbaharın sonu, yaz aylarında ve sonbaharın başlarındayoğunlaşmaktadır.

Şekil 2.12. 1950-2010 yılları arasında Türkye’de oluşan hdro-meteorolojk afetlern yıllık toplamsayılarının zamanla değşm.

Şekil 2.13. Türkye’de hdro-meteorolojk afet oluşumlarının aylara göre dağılımı.

Türkye’nn coğraf konumu, demografk ve klmsel yapı-sına bağlı olarak farklı bölgelerde belrl afetler daha yaygıngözlenmektedr (Şekl 2.14). Şiddetli hava olaylarının birerafete dönüşmesi, topoğrafik koşulların, yanlış yerleşme ve

yanlış arazi kullanımı uygulamaları gibi yerel ya da bölgeselcoğrafya etmenlerinin yanı sıra, temel olarak aşırı hava veiklim risklerine karşı hazırlıklı olma ve önlemler almadakieksikliklerimizin doğal bir sonucudur.



34/172

Mülga Afet İşler Genel Müdürlüğü (AİGM) kuruluş amaçve görevler dâhlnde ülkede meydana gelmş bazı afetleryernde ncelemştr. Bu kapsamda Türkye’de 1950’l yıllar-dan 2007 yılına kadar meydana gelen afet olaylarını kapsa-yan br “Afet Blg Envanter Projes” hazırlanmış ve verleranalz edlmştr. Bu projede afet olayları sadece hane bazındanaklne karar verlen olay sayıları ve nakl verler ışığında de-ğerlendrlmştr. Bu şeklde afet türlernn brbrlerne oranla

dağılımları belrlenmeye çalışılmış ve meydana gelen hasarlarkapsamında bazı varsayımlar le ülke ekonomsne olan etk-ler hesaplanmaya çalışılmıştır. Mülga AİGM tarafından ha-zırlanan ve 7269 sayılı kanunda adı geçen hdro-meteorolojktehlkelere at 1958-2000 yıllarında görülen olay sayılarınınTürkye genelnde llere göre dağıl ımlarını gösteren harta Şe-kl 2.15’te sunulmaktadır.

Şekil 2.14. Meteoroloj Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre ülkemzde görülen meteorolojk karakterldoğal afet oluşum sayılarının mekânsal dağılımı.

Şekil 2.15. Hdro-meteorolojk tehlkelere at 1958-2000 yıllarında görülen olay sayılarının Türkyegenelnde llere göre dağılımları. (AİGM, 2002).

Türkye’de (ıslak) heyelanlar, başta Karadenz Bölges olmaküzere, İç ve Doğu Anadolu Bölgelernde, sıkça meydana ge-len doğal afet olaylarıdır. Kaya düşmeler, İç Anadolu bölge-snn bazı kısımları le Doğu Anadolu bölgesnde etkn olan

br dğer doğal afet türüdür. Çığlar, Doğu Anadolu ve DoğuKaradenz’de yoğunlaşırken, seller başta kıyılar olmak üzereneredeyse Türkye’nn her yernde görülmektedr (Şekl 2.15).



35/172

Şekil 2.16’da da görüldüğü gibi 1950-2007 yılları arasındaafetler kapsamında kullanılamaz hale gelmiş ya da gelmesimuhtemel hanelerin nakillerinin; %45,0 deprem, %25,6heyelan, %8,5 kaya düşmesi, %8,7 sel, %1,7 çığ, %3,1

diğer afetler ve %7,4’ü çoklu afetler nedeniyle yapıldığıbelirlenmiştir (Özden vd., 2008).

Erkan (2010)’nın EM-DAT 2008 verlern kullanılarak yap-tığı br hesaba göre 1980’lerden günümüze, dünyada meydanagelen doğal afetler sonucunda hayatını kaybedenlerden dep-remler sebebyle ölenlern oranı %7,6’dan %26,1’e, fırtınalar

sebebyle ölenlern oranı %5,9’dan %29,0’a yükselmştr.

Şekil 2.16. 1950-2007 yılları arasında Türkye’de kullanılmaz hale gelmş ya da gelmes muhtemelhanelern naklne neden olan afetlern yüzdes (Özden vd., 2008).

Ülkemizde doğal afetlerin neden olduğu ekonomik kayıplardadepremlerin, fırtınaların ve sellerin payı %30 civarındadır(Özden vd., 2008). Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi

Başkanlığı (AFAD) tarafından karşılanan afet yardımları2000-2010 yılları arasında 284 milyon TL’yi aşmıştır.

2.2.2. Beklenen Değşmler ve Etkler

IPCC AR4’e göre 21. yüzyılda Türkye dâhl olmak üzereGüney Avrupa’da daha sık, şddetl ve uzun sürel kuraklıklar,sıcak hava dalgaları ve orman yangınlarının görülmes beklen-mektedr. Ayrıca, kısa sürel fakat şddetl sağanak yağış görü-

len günlern sayısındak artışla beraber, an oluşan sellerde de

öneml artışların olması öngörülmektedr. Bunun sonucundaklm değşklğ, tarım ve su kaynakları üzernde olumsuz et-klere yol açablecek ve hdro-meteorolojk afetlere bağlı canve mal kayıplarını da artırablecektr.

Tablo 2.2. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvk Fonu’ndan yapılan afet yardımlarının2000-2011 (Mayıs ayına kadar) mktarları (SYDGM, 2011).



36/172

Yne IPCC AR4’ün ortaya koyduğu gb Akdenz Bölges’nngüney kuşağında yer alan Türkye, tahmn klm değşkl-ğ etklerne karşı oldukça savunmasız durumdadır. AÇA’ya(2004) göre bölgede şddetl hava olaylarının artması bek -

lenmektedr. Ayrıca, Türkye dâhl olmak üzere Güney Avru-pa’dak yağışların azalmasının, tarım ve su kaynakları üzerndeöneml etklere yol açarak daha sık yaşanacak kuraklıklar gbcdd etkler olableceğ belrtlmektedr. Özellkle, 2080 yılısonrasında kuraklık ve şddetl yağışların daha sık görülmesbeklenmektedr. Rapora göre ayrıca, sıcak hava dalgalarının21. yüzyılda daha sık ve daha yoğun br şeklde ortaya çıkmasıve bu sebeple sıcağa bağlı ölümlern artması beklenmektedr.Dğer yandan, kış süresnn kısalması kış aylarında yaşananölümlern sayısını azaltablecektr. Bununla beraber klm de-ğşklğnn en yüksek ölüm rsk taşıyan seller başta olmaküzere Türkye’dek aşırı hava olaylarının sıklığı, şddet ve etk-leme sürelernn artırması beklenmektedr.

İklim değişikliğine bağlı hidro-meteorolojik riskler diğerdoğal afetlerin neden olduğu risklere kıyasla daha büyük

olarak değerlendirilmektedir. Örneğin, dünyada son 50 yıldagörülen her 10 doğal afetten dokuzu şiddetli hava ve iklimolaylarından kaynaklanmaktadır (IPCC, 2012). Maalesefiklim modelleri, can ve mal kayıplarının, küresel iklim

değişikliğiyle birlikte ekstrem hava olaylarının sıklığı, süresive şiddetindeki artışa paralel olarak daha da büyüyeceğiniöngörmektedir.

Akdenz Havzası›nda bulunan Türkye›nn klmnde de küre-sel değşklklere benzer değşkl kler gözlenmektedr. Özellk-le kış yağışlarında azalmalar, sıcaklıklarda artışlar, son dönem-de maruz kaldığımız kuraklık, sel ve taşkınlar bunlar arasındasayılablr. Türkye çn gerçekleştrlen bölgesel klm modelçalışmalarının netceler, gelecekte de bu değşklklern sü-receğn söylemektedr (ÇŞB, 2012). Dünya Bankası (2009)tarafından yayınlanan raporun aktardığı br çalışmaya göreTürkye, 21. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa ve Orta Asya

Bölgesnde ekstrem klm olaylarına en çok maruz kalacak 3.ülke olacaktır (Şekl 2.17).

Şekil 2.17. 21. yüzyılın sonuna doğru Avrupa ve Orta Asya Bölgesndek ülkelern beklenen aşırıklm olaylarına maruz kalma sıraları (Baettng, vd., 2007).

Bu blgler, klm değşklğ kaynaklı zarar ve etklernn azal-

tılması, uyum anlınması ve yönetlmes gereken faktörlerbelrlemek çn gerekldr. Kanıta-dayalı klm rsk yönetmstratejler güncel ve gelecektek olası klm blglerne dayan-dırılmalıdır.

iklimrapor

Documents