الرحیم اهللا الرحمن بسم

آموزش بزرگساالن مبانی

پناه بیژن جهان دکتر :تألیف و تدوین

2

فهرست مطالب

3 ....................................................................................................................................................................... مقدمه مولف

5 .......................................................................... تعاریف، تجدید مفاهیم، ویژگی و اهداف آموزش بزرگساالن) فصل اول

6-10 ................................................................................................................ آموزش انواع تعاریف و مفاهیم واژه هاي مرتبط با

11-14 ............................................................................................................. تعاریف وتوصیف سواد آموزي و آموزش بزرگساالن

14-16 ............................................................................................................................................... ویژگیهاي آموزش بزرگساالن

17-21 ................................................................................................................................... اهداف برنامه هاي آموزشی بزرگساالن

23 ........................................................................................................... ویژگیهاي بزرگساالن در فرآیند آموزش ) فصل دوم

24 .................................................................................................................................................... مقدمه، اهمیت و ضرورت

25-32 ............................................................................................................................................................ ویژگیهاي بزرگساالن

32-34 .......................................................................... بزرگساالن با توجه به ویژگیهاي آنانعوامل موثر در آموزش و یادگیري

36 .......................................................... برنامه ریزي آموزشی و درسی و انواع رویکردهاي آموزش بزرگساالن ) فصل سوم

37 ............................................................................................................................................................... اهمیت و ضرورت

37-43 ............................................................................................................ برنامه ریزي آموزشی و درسی در آموزش بزرگساالن

43-57 ........................................................................................................................................ انواع رویکرد آموزش بزرگساالن

59 ..................................................................................... تدریس به بزرگساالن روشهاي یاددهی، یادگیري و) فصل چهارم

60 .................................................................................................................................................... مقدمه، اهمیت و ضرورت

60-65 ........................................................................................................................................ توصیف مفاهیم آموزش و تدریس

66- 73 ............................................................................................................................................ راهبردهاي تدریس بزرگساالن

.74.......................................................................................................بزرگساالنبرخی نکات مهم و موثر در یادگیري

77...........................................................................................................................................................فهرست منابع

3

مقدمه■ در زمانهاي گذشته، انسان داراي زندگی ساده و تعامالت قابل ارزیابی بود و تنها تعدادي از افراد جامعه

اما بدون شک، توجه به .مانند کاتبان یا طبقات خاصی از افراد برگزیده با خواندن و نوشتن سروکار داشتندبعاد مختلف آن به تحوالت شگرفی در زندگی انسان و کشورهاي مختلف در ا »سوادآموزي«مقولۀ

بررسی تاریخچه و . طوري که نیازهاي گوناگونی را براي امید به زندگی بهتر فراهم کرده است گردد به برمیبه تحوالت اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی ناشی سوادآموزيو سوادسوابق توجه دولتهاي جهان به مسئله

.گردد سعه و دستاوردهاي تازه زندگی و شهرنشینی برمیاز توبه اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم توانمند سازي آحاد مردم در جوامع مدرندر حال حاضر، پدیدة

زیرا بین صنعتی شدن و داشتن مهارتهاي الزم ، یک . شود معطوف می انقالب صنعتیمیالدي؛ یعنی آغاز پیشرفت بشر در . آیند شمار می اي که هردو الزم و ملزوم یکدیگر به گونه رابطۀ دیالکتیکی برقرار است به

سازي صنعت، مستلزم دانش و مهارت بیشتر است؛ زیرا براي طیفی از جامعۀ انسانی که در بسترسازي، زمینهکردند، نیاز بیشتري به سطح معینی از آموزش و پرورش آفرینی می شدن نقش سهیل فرآیند صنعتیو ت

اي است که گسترة رشد و توسعه دانش و مهارت ، رشد و توسعۀ پیشرفتهاي گونه این تأثیر متقابل به. داشتند .صنعتی را به دنبال داشت

هاي اجتماعی و اقتصادي موجب شد می عرصهپس از جنگ جهانی دوم و تحوالت زیربنایی آن در تماکنی حداقلی ناتوانی افرادآنهم در پدیدة بیسوادي و منظور ریشه رسیده به تا اکثر دولتهاي تازه به استقالل

هایی از اهمیت نمونه. عمل آورند دار و تالشهاي مضاعفی را به سوادآموزي با متدهاي مدرن، اقدامات دامنه :اند از ي جهان بشرح ذیل آورده شده که عبارتسوادآموزي در کشورها

بیانیه مبارزه با بیسوادي را در کشور ویتنام ) رهبر ویتنام(مین هوشیمیالدي، 1945سپتامبر 8تاریخ * 1976یابد و از سال طوري که این موضوع در کشور ویتنام جنوبی تعمیم می کند به شمالی آن زمان اعالم می

.درصد کاهش یافت 14درصد به 25ش فزاینده، نرخ بیسوادي از میالدي با تال 1978تا درصد از کل جمعیت بزرگسال و 80میالدي با توجه به بیسوادي مطلق 1949در کشور چین در سال *

.کنی بیسوادي آغاز گردید ، نهضت ریشهتونگ مائوتسهدرصد از کل جمعیت روستاهاي آن با فرمان 90میالدي به 1944از سال »جنگ با جهل«هاي مبارزه با بیسوادي با عنوان در کشور مکزیک، برنامه *

.مرحلۀ اجرا درآمدآید که شمار می پیکار با بیسوادي در کشور کوبا، یکی از معروفترین پیکارهاي سوادآموزي در جهان به *

ملی از طرف دولت، پایان میالدي با انتشار اعالمیه 1960دسامبر 22آغاز شد و در » کاسترو فیدل«با فرمان .گردد بیسوادي مردم کوبا اعالم می

4

و حمایت آن توسط صندوق رشد و توسعۀ سازمان ملل متحد و سوادآموزي تابعیبا آغاز نهضت *میالدي، مرحلۀ جدیدي در کشورهاي اتیوپی، اکوادور، الجزایر، ایران، تانزانیا، 1962یونسکو در سال

.سودان، سوریه، گینه، ماداگاسکار، مالی و هندوستان در زمینۀ سوادآموزي به اجرا درآمدیکی از (میالدي، نهضت سوادآموزي در کشور برزیل 1967در سال پس از نهضت سوادآموزي تابعی *

ریزي متعددي آغاز گردید و با رویکرد سوادآموزي تابعی، برنامه) بیسوادترین کشورهاي سازمان ملل .کنی آن صورت گرفت منظور مبارزه با بیسوادي و ریشه به

مبارزه با ) رئیس جمهور وقت(ررهنی جرلیوسمیالدي در کشور تانزانیا با فرمان 1970در سال * .در دستور کار قرار گرفت» کلید پیشرفت«عنوان بیسوادي به

1979در کشور نیکاراگوا در زمان حکومت ساندنیستها، مبارزه با بیسوادي آغاز شد که در سال * .به پایان رسید »جهاد ملی سوادآموزي«میالدي با عنوان

هاي اخیر شدت و بیسوادي براي از میان بردن آن در جهان در دههآنچه مسلم است اینکه مبارزه با اما وخامت اوضاع . گسترش یافته و فعالیت دولتهاي جهان، نتایج مثبت و مطلوبی به بار آورده است

دلیل کند؛ زیرا به افتاده و در حال رشد، تحقق کمی و کیفی این مبارزه را دچار تردید می کشورهاي عقبم این نهضت، بازگشت به بیسوادي به معنی خواندن و نوشتن و از همه مهمتر پدید آمدن معانی عدم تداو

مدرن و جدیدي از سواد و اطالعات یعنی داشتن مهارتهاي مختلف اجتمایی، شغلی و حرفه اي، مردم هر وجود ورها بهآفرینی و حضور مؤثر در جامعۀ خود، چالشهاي جدیدي را براي اینگونه کش جامعه براي نقش

طوري که در حال حاضر، افراد هر جامعه الزم است که حداقل مهارتهاي عمومی و تخصصی را آورده بهبنابراین در این کتاب، صرفنظر از معنی . براي تأثیرگذاري و شرایط همراهی با دولتهاي خود داشته باشندعنی توانمند سازي و ایجاد تغییر در بینش، سوادآموزي، عواملی مانند توجه و توجیه آموزش بزرگساالن به م

گیري بهتر از امکانات و منابع موجود، آمادگی براي درك سریع تغییرات نگرش و رفتار آنان براي بهرهاجتماعی، ارتقاي قابلیتهاي شغلی و معیارهاي فرهنگی، درك معنی زندگی و کسب رفاه نسبی، فراهم آمدن

هاي جمعی و اطالعات گیري از انواع رسانه اي براي توانمندي در بهره هاي آموزش مهارتی و حرفه زمینه .شهروندي ودر نهایت درموضوع آموزش روستایی و کشاورزي مورد نظر بوده است

5

فصل اول

آموزش بزرگساالنتعاریف، تجدید مفاهیم، ویژگی و هدافارتقاي سطح آگاهی و شناخت فراگیران در موضوعات اهمیت آموزش بزرگساالن، آشنایی :اهداف کلی

با مفاهیم، تعاریف و ویژگیهاي آموزش بزرگساالن و اهداف این نوع آموزشرود که فراگیران به آگاهی، شناخت و تواناییهاي زیر نائل در پایان این دوره انتظار می :اهداف رفتاري

:شوند .را تعریف کرده و آنها را مقایسه نمایند "پرورش و آموزش"مفاهیم ) 1 .شرح دهند» پرورش«و تفاوت آن را با » کارآموزي«اصطالح ) 2 .را تعریف کرده و تفاوت آنها را بیان کنند» عملکرد«و » یادگیري«) 3 .را شرح دهند اي غیررسمی وحرفه فنی ، مداوم، غیررسمی، عمومیانواع آموزشهاي ) 4 .را تعریف کرده و تفاوت این دو را توضیح دهند "ریزي آموزشی و درسی برنامه "صطالح ا)5 .را توصیف نمایند» سوادآموزي و بزرگسال«، »ارتباط«مفاهیم ) 6 .را تعریف کرده و دیدگاههاي مختلف را با یکدیگر مقایسه کنند» آموزش بزرگساالن«) 8 ابعاد مختلف توصیف کنندویژگیهاي آموزش بزرگساالن را در )9

.اهمیت توجه به هدف در برنامۀ آموزش بزرگساالن را شرح دهند) 10 اهداف برنامۀ آموزش بزرگساالن را فهرست کرده و در مورد هریک) 11

.اهداف برنامۀ آموزش بزرگساالن را فهرست کرده و در مورد هریک توضیح مختصري بدهند) 11

6

تعاریف و مفاهیم عمومی آموزش ■دلیل گستره و دامنۀ آن، مستلزم آگاهی از مفاهیم هاي آموزش به از آنجایی که ورود به مباحث و زمینه

پایه و عمومی مربوط به این حوزه است؛ لذا قبل از ورود به بحث آموزش بزرگساالن، مفاهیم اصلی این .شود حوزه تعریف و توصیف می

1پرورش ■عبارتست از جریان منظم و مستمري که هدف آن، کمک به رشد جسمانی، شناخت روانی، » ورشپر«

یابندگان در جهت کسب هنجارهاي مورد پذیرش جامعه و طور کلی رشد شخصیت پرورش اخالقی یا به .کمک به شکوفایی استعدادهاي آنهاست

2آموزش ■که از جانب معلم ) فراگیران(ایجاد یادگیري در یادگیرنده عبارتست از عمده فعالیتهاي براي » آموزش«

صورت کنش متقابل به) فراگیر(شود و بین مربی و یک یا چند یادگیرنده ریزي می یا مربی و آموزشگر طرح .یابد جریان می

مقایسۀ آموزش و پرورش ■

به » آموزش«ولی . شود میزمان طوالنی انجام ، یک جریان گسترده است که در مدت»پرورش«) 1 .شود فعالیت محدود و از طریق معلم اطالق می

.اي براي پرورش است وسیله» آموزش«) 2زودرس بوده و اهداف دقیق و » آموزش«دیررس و داراي اهداف کلی و غایی است؛ ولی » پرورش«) 3

.مشخص داردکلیه عوامل » پرورش«گیرد؛ ولی در یوسیلۀ معلم و مربی و در مکان معین انجام م به» آموزش«) 4

.بیرونی و درونی مؤثر استگیري مسائل آموزشی و سطوح ستادي تنظیم و در سطح باالتر نظام حاکم تصمیم» پرورش«هدف ) 5

.شود وسیلۀ آموزشگر و معلم تعیین می به» آموزش«شود در حالی که هدف تهیه می

1 - Education

2 - Instruction

7

3کارآموزي ■مشخصی که با هدف یادگیري فنون و مهارتهاي مورد نیاز حرفه یا شغل معینی فعالیتهاي محددود و

هاي هاي آموزشی و ترویجی در زمینه مانند دوره. گیرد مدت توسط فراگیر صورت می صورت کوتاه به ...کامپیوتر، حسابداري، موسیقی، عکاسی و

»کارآموزي«و » پرورش«مقایسۀ ■

ش کوچکی از پرورش است که هدف اصلی آن، پذیرفتن یا آموزشگري، بخ» کارآموزي«) 1 .توانمندسازي افراد براي شغل و تخصصهاي گوناگون است

، فعالیت »کارآموزي«، فرآیندي گسترده و درازمدت با هدف کلی است در حالی که »پرورش«) 2 .شود مدت پیگیري می محدود و معینی است که با اهداف دقیق و کوتاه

توسط » کارآموزي«است؛ ولی ) دانشگاه و مدرسه(وظیفه نهادهاي رسمی و دولتی ، »پرورش«) 3 .شود سازمانها و مؤسسات غیررسمی، مراکز صنعتی و نهادهاي خدمات خصوصی ارائه می

، افراد آزادند که مسیر دلخواه را براساس سلیقه و عالئق خویش انتخاب کنند در حالی »پرورش«در ) 4 .ارتقاي توانایی فرد در جهت اهداف خاص است، »کارآموزي«که هدف

4یادگیري ■

فرآیند تغییرات نسبتا ثابت و پایداري که در ساختار حافظه بالقوه فراگیر و یادگیرنده به مرور زمان بر اثر .دهد تجربه رخ می

5عملکرد ■

گیري و یا تبدیل اندازه تبدیل تغییرات ناشی از یادگیري به شکل رفتارهاي آشکارشده، قابل مشاهده ویعنی مجموعۀ دانش و اطالعات فرد . مطالب و اطالعات موجود در حافظه بالقوه به رفتار بالفعل است

هاي یادگیري به شرایط عملکردي، قابل رؤیت و ارزشیابی علت حرکت به سمت طبقات باالي حیطه به .شود تبدیل می

3 - Training

4 - Learning

5 Function

8

6تدریس ■پایۀ هدف خاص است که براساس همورزي و کنشهاي متقابل بین معلم و مربی و فعالیت آگاهانه و بر

آن دسته از فعالیت که بر پایه وضع شناختی فراگیر انجام . گیرد فراگیر و محتوا در کالس درس صورت می .پذیرد و موجب تغییر رفتار آنان گردد

فداري، هدایت و ایجاد تغییرات ، وجود کنش و تعامل بین شاگرد و مربی، هد»تدریس«در تعریف .مطلوب قابل تأمل است

7آموزش عمومی ■

منظور پیشرفت و توسعۀ مهارتهاي عمومی و ارتباط از سطوح ساده به یک نوع از آموزش است که بهدشوار تنظیم شده و موجب تحصیل عمومی، سواد آموزش و کسب مهارتهاي سواد خواندن و نوشتن،

الزم به ذکر است که تحصیل . شود اهیم اجتماعی سیاسی، شهروندي و غیره میحساب کردن و کسب مفریزي نظامهاي رسمی با نظارت و برنامه» آموزش غیررسمی«و » آموزش رسمی«این نوع آموزش از طریق

) با نیازهاي خاص(هاي تنظیمی براي گروههاي ویژه وسیلۀ برنامه البته از طریق دیگر و به. گیرد صورت می .شود ارائه می

8آموزش رسمی) 1

آموزش «. گیرد فرآیندي از آموزش منظم که در مدارس و دیگر مؤسسات کالسیک آموزشی صورت میشود و به سطوح عالی و اي سازماندهی شده که از سطوح ابتدایی و ساده شروع می گونه به» رسمی

با دریافت اجازة ورود به مرحلۀ بعد و آمیز یک دوره یا سطح اتمام موفقیت. یابد تخصصی خاتمه میدر این نوع سیستم آموزش، ارتقاي فراگیر از یک سطح به . دریافت اسناد رسمی و گواهینامه توأم است

.سطح باالتر منوط به کسب موفقیت فراگیر در سطح پایین است 9آموزش غیررسمی) 2

صورت پیوسته یا گسسته اجرا ر زمانی بهنوعی از آموزش که خارج از نظام آموزش رسمی بوده و از نظگاهی اوقات، آموزش . اي، اجتماعی و شغلی است هاي عمومی، حرفه شود و براي کسب مهارت می

به این معنی که فرد ممکن است . اي براي تداوم آموزش رسمی تلقی گردد غیررسمی ممکن است که وسیله .نونی به آموزش رسمی روي آورداي و گواهینامه قا به منظور اخذ صالحیت الزم حرفه

6 Teaching

7 General Education

8 Formal Education

9

9آموزش مداوم ■

دهد و یا به آنها در در آموزش به یادگیرنده اجازة تکمیل یک سطح آموزشی را می» فراگیر«اصطالح تواند دانش و مهارت شغلی آنها را تکمیل، همچنین می. نماید زمینۀ جدید، آگاهی و مهارت را ارائه می

. اي آنها را گسترش دهد طور کلی، صالحیت حرفه روز پرورش دهد و یا به تجدید و یا مطابق با شرایطتوان در چارچوب نظام آموزش رسمی سازمان داد و یا آن را در خارج از این نظام و را می» مداوم آموزش«

.صورت غیررسمی ارائه نمود براساس موضوع و تخصص خاص به 10اي غیررسمی وحرفه یفنآموزش ■

صورت پیوسته و یا منقطع است که در بخشهاي خارج از نظام آموزش و پرورش کشور بهآموزشهایی رف و در دوره صی و کارایی تولیدکنندگان، صاحبان حهاي آموزشی ارائه شده و موجب ارتقاي سطح تخص

.سازد مشاغل شده و یا افرادي را براي احراز شغل و حرفه آماده می 11ي غیررسمیها آموزش ترویجی و مهارت ■

پذیر یافته که در چارچوب آموزشهاي انعطاف ترویجی سازمان –عبارتست از هر نوع برنامۀ آموزشی منظور تغییر نگرش، بینش، دانش و غیررسمی براي کلیۀ افراد واجد شرایط جامعه بویژه بزرگساالن بههاي صنعت و خدمات امعه در زمینهمهارت آنها، ارتقاي شغل یا حرفه و افزایش کارایی و توانایی افراد ج

.شود ارائه می 12ریزي آموزشی برنامه ■

شامل و ناظر برانواع و سطوح آموزش و پرورش و کاربرد منظم » ریزي آموزشی برنامه«طور کلی، به هاي اجتماعی، اقتصادي، روشهاي تحلیلی در مورد هریک از اجزاي یک نظام آموزشی با توجه به جنبه

.و فرهنگی بوده و هدف از آن، استقرار یک نظام آموزشی و بهبود مستمر و کارآمدي آن استسیاسی

9 Continuing Education

10 Out of school teaching Vocational Education

11 Out of technical Extention Education

10

12ریزي درسی برنامه ■یادگیري که بایستی فراگیر با –بینی کلیۀ فعالیتهاي یاددهی عبارتست از پیش» ریزي درسی برنامه«

. رهبري و هدایت مربی در شرایط و محیط آموزشی براي رسیدن به آرمان و اهداف رفتاري انجام دهدتهیه و تعیین ) کلی، جزئی و عینی(تعیین نیاز و نیازسنجی اهداف : اند از عناصر اصلی برنامۀ درسی عبارت

.ین روشهاي انتقال محتوا، اجراي آموزش و ارزشیابی آنمحتوا، تهیه امکانات و وسایل آموزشی، تعی

13ارتباط ■یعنی جریان انتقال پیام از فرستنده به گیرنده به شرطی که آنچه مورد نظر فرستنده است به » ارتباط«

عد آموزشی، هنگامی ارتباط مؤثر و صحیح بین مربی و فراگیر . گیرنده منتقل شود و بالعکس بنابراین در بطور صحیح و ریزان و مربیان است؛ به شود که مطالب و محتواي درسی و آنچه مورد نظر برنامه قرار میبر

.کامل به یادگیرنده منتقل شود 14سوادآموزي ■

اساسی و (هاي رسمی و غیررسمی آموزش و پرورش عبارتست از بخشهایی از برنامه» سوادآموزي«گیري از روشهاي مناسب، مهارتهاي ریزي و بهره تا با برنامه شود هر جامعه که براساس آن سعی می) پایه

خواندن و نوشتن جمالت یا عبارات ساده و حساب کردن به افراد داوطلب ) مورد نیاز زندگی روزمره(پایه .جامعه داده شود

حق اساسی براي همۀ افراد جامعه و وظیفۀ اساسی براي دولتهاست که » سوادآموزي«در مفهوم کلی، دف آن، ایجاد زمینۀ عدالت و برابري برخورداري افراد از حق دخالت در سرنوشت خود و جامعه از ه

آموزي شامل سوادآموزي عمومی، هاي سواد ها و خط مشی انواع شیوه. طریق ارتقاي توانمندیهاي اولیه است .باشد اي، خاص و محدود می سازي، تابعی، توده آگاه

12 Curriculum Planning

13 Communication

14 Literacy

11

15بزرگسال ■اي شود که از ابعاد عقلی، سنی، عاطفی و اجتماعی به مرحله فرآیند رشد آدمی گفته می به زمانی از

هاي تنزل و افول پیري رسیده که از لحاظ ارگانیسم، تحول و گسترش وي به اتمام رسیده ولی هنوز نشانهکسانی » بزرگساالن«از بعد آموزشی، . سالگی قرار دارد60الی 40معموال این فرد بین . او آشکار نشده است

در مقولۀ آموزشی بزرگساالن، معیار و مفهوم سنی . اند هستند که از سن آموزش مورد نظر خود بازمانده .گردد لحاظ نمی

"آموزش بزرگساالن "تعاریف و توصیف ■

مشکل است؛ چراکه سیر تحول برخورد با مقولۀ "بزرگساالن"طرح موضوع، تعریف و تجدید مفهوم آموزش بزرگساالن از مفهوم سوادآموزي پایه و اساسی براي افراد داراي سن تقویمی باال و عامی جامعه

، همۀ افراد آموزش بزرگساالناز نظر مبانی، . اي توسعه یافته است شروع شده و تا حد معانی بسیار گستردهتا افراد کهنسال با سن تقویمی ) اند که از زمان آموزش و مدرسه خود بازمانده(ل جامعه از فرزندان خردسا

اي و سطح گسترده) که از آموزش مورد نیاز خود در ابعاد ابتدایی خواندن، نوشتن و حساب کردن(مختلف زه بنابراین، امرو. گیرد اي، شغلی و سیاسی را در بر می از مباحث عمومی، اجتماعی، شهروندي، حرفه

اي است که با توجه به انتظار کارکردي کشورهاي آموزش بزرگساالن داراي اهداف وحوزه برخورد گستردهلذا ارائه یک تعریف جامع و کامل . یافته از آن داراي تعابیر و تفاسیر متعددي است در حال توسعه یا توسعه

شود تا تعاریف حال، سعی میدرهر. هاي عمل و کارکردي، بسیار مشکل است شامل تمام اهداف و حوزه :ارائه گردد) براساس سیر برخورد با موضوع( "آموزش بزرگساالن"برخی از صاحبنظران از مقولۀ

)میالدي 1949شده در اولین کنفرانس آموزش بزرگساالن در سال ارائه( 16آموزش بزرگساالن از نظر السینور) 1روند و برنامۀ ، افرادي که به آموزشگاه نمی، فرآیندي است که براساس آن»آموزش بزرگساالن«شوند تا از این اي می یافته دار فعالیتهاي مستمر و سازمان طور آگاهانه عهده کنند؛ به وقتی را دنبال نمی تمام

طریق در اطالعات، دانش، درك یا مهارت، گرایش، نگرش یا شناخت و حل مسائل شخصی و یا محلی .را پدید آورندخویش، تغییرات مناسبی

زیرا مباحث مربوط به . الزم به توضیح است که تعریف فوق، شفاف نبوده و داراي ابهام استطوري که این تعریف شامل افرادي سازد به ریزي، اهداف و محتواي آموزش بزرگساالن را روشن نمی برنامه

15 Adult

16 Elsinor

12

شده از سوي کلی، تعریف ارائهطور به. اند وقت از طریق مؤسسات رسمی آموزش ندیده شود که هیچ نمی .شود تا آموزشهاي پایه و سوادآموزي هاي تکمیلی می السینور شامل آموزش

)میالدي 1971در سال ( 17تاف آموزش بزرگساالن از دیدگاه الن) 2

و هاي تلویزیون پیوسته از طریق کتاب، روزنامه، مجله، استفاده از برنامه هم مجموعه وقایع و فعالیتهاي بهساعت از وقت بزرگسال را به خود اختصاص 7رادیو و کسب اطالعات مختلف آموزشی است که حداقل

طوري که انگیزة فرد، فراگیري دانش، مهارت و ایجاد تغییرات ضروري در افکار، عقاید و دهد به می .باشد معلومات خود می

تا سازماندهی مناسب و پیوستگی فرآیند اي بر ظرف زمان شده و سعی دارد در تعریف فوق، تأکید ویژه .لذا تأکید و رویکرد آموزش براساس روال دولتی است. آموزش در نظر گرفته شود

)میالدي 1972در سال ( 18آموزش بزرگساالن از نظر سیمپسون) 3یافته و کوشش آگاهانۀ یک جامعه است که از طریق مؤسسات ، فرآیندي سازمان»آموزش بزرگساالن«

و یا سازمانهاي داوطلب براي ایجاد آگاهی، شناخت، مهارت و اعتالي سطح آگاهی افراد بزرگسال عمومیگیرد که بنابراین، امکانات و وسایل یادگیري در اختیار افرادي با سنین مختلف قرار می. آید عمل می به

نداشته یا آموزشهاي فرصت استفاده از تعلیمات ابتدایی و ضروري را در دبستان، دبیرستان و دانشگاه طور آگاهانه، فعالیتهاي آموزشی مهارتی و تخصصی آنان در جهت شغل و حرفه، قبل از وقت قطع شده و به

منظور ایجاد تغییر در اطالعات، دانش، درك، مهارت، گرایش، نگرش، اي را به یافته مستمر و سازمان .رندگی شخصیت و حل مسائل شخصی و یا عملی خویش بر عهده می

قابل ذکر است که تعریف سیمپسون، دیدگاه کشورهاي پیشرفته و صنعتی را از مفهوم آموزش دهد؛ زیرا شامل هر نوع فعالیت آموزشی براي بزرگساالن جامعه است که باعث تغییر، بزرگساالن نشان می

.گردد بهبود، اصالح و پیشرفت آنها می میالدي 1976سال (شده در نوزدهمین مجمع عمومی یونسکو در نایروبی کشور کنیا آموزش بزرگساالن براساس تعریف ارائه) 4

داللت دارد بر تمامی فرآیندهاي آموزشی منظم با هر محتوا، سطح و » آموزش بزرگساالن«اصطالح روشی، خواه رسمی یا طور دیگر، خواه این فرآیندها، آموزش مقدماتی را در مدرسه، مدارس عالی،

طوري که بوسیلۀ آن افرادي که از هاي کارآموزي را تداوم بخشیده یا جانشین آنها شود به دانشگاهها و دورهشوند بتوانند تواناییهاي خود را افزایش داده، دانش خود را غنی سازند، معۀ خویش، بالغ تلقی مینظر جا

17 Allen Tough

18 - J.A. Simpson

13

کار گرفته اي خود را کامل کرده و یا توانایی و تخصص خود را در مسیر تازه به یا حرفه تخصصهاي فنیی، اقتصادي و فرهنگی طوري که از جنبۀ رشد کامل فردي و مشارکت در رشد متعادل و مستقل اجتماع به

.وجود آید جامعه، تغییراتی در نگرش یا رفتار آنها به )میالدي 1989سال ( 19گود آموزش بزرگساالن از دیدگاه لیورایت و هی) 5

، فرآیند آموزشی جداي از سن تقویمی است که براساس آن، افرادي که »آموزش بزرگساالن« )الفتوانند هرگونه فعالیت منظم و مستمري را با هدف آگاهانه اند می ردهدورة آموزشی مداوم خود را به پایان ب

.براي ایجاد تغییراتی در اطالعات، دانستن، فهم، شناخت، مهارت و نگرش بر عهده گیرندبر تشویق ، اصطالحی کلی در بر گیرندة مراحل و نهادهایی که عالوه»آموزش بزرگساالن« )ب

دهد تا فرآیند آموزش را طی کرده و توانایی، آگاهی و مهارتهاي آن افزایش می بزرگساالن به آنها توانایی .یابد

آموزش بزرگساالن از نظر مؤلف) 6یافته اي است که از طریق نظامهاي رسمی یا مؤسسات غیررسمی ، فرآیند سازمان»آموزش بزرگساالن«

هاي مختلف اي افرادي که از دورهآموزشی جوامع با توجه به انتظار و اهداف کارکردي هر کشور برسازي اند، لحاظ می شود و هدف از آن، رشد استعداد و غنی آموزشی مورد نیاز سن خود بازمانده

حرکتی براي بهبود شرایط زندگی، تثبیت و توسعۀ آن در –بزرگساالن در ابعاد شناختی، مهارتی و روانی .باشد می... غلی، فرهنگی، اقتصادي واي، ش هاي عمومی، اجتماعی، شهروندي، حرفه زمینه

شده است که شامل کلیه فعالیتهاي سازماندهی» آموزش بزرگساالن«گونه که دراین تعریف آمده، همان .شود اکنون در کشورهاي مختلف براي افراد بزرگسال تدارك دیده می

فعالیتهاي آموزش و پرورش بزرگساالن ■

توان فعالیتهایی را براي بزرگساالن در نظر گرفت که مهمترین ذکرشده میبا توجه به تعاریف و مفاهیم :اند از آنها عبارت

شکل اساسی و مهم آن آموزش خواندن، نوشتن ):سوادآموزي(آموزشهاي پایه و خواندن و نوشتن ) 1و تکامل عنوان یک عامل ضروري براي ایجاد آگاهی فردي، بسترسازي رشد و ریاضیات پایه است که بهبرموارد باال باعث کسب اعتماد عالوه . آید شمار می هاي آموزش بزرگساالن به فراگیر و زیربناي سایر برنامه

.گردد به نفس، ارتقاي آگاهی و توانایی در حل مسائل و مشکالت شخصی و اجتماعی می

19 -Liowright & Higod

14

سعه مهارتهاي مجموعه آموزشهایی که به افراد بزرگسال جامعه در جهت تو :آموزشهاي عمومی) 2منظور ایجاد عدالت، آشنا ساختن افراد با حقوق و وظایف خود و باال بردن سطح عمومی و ارتباطی به

گیرد و در نتیجه، مشارکت فعال آنان را در سرنوشت جامعه فراهم آگاهی و رشد فکري آنها صورت می .سازد می

زرگسال را براي ایجاد اشتغال، توسعه و تثبیت آن دسته از آموزشهایی که افراد ب :اي آموزشهاي حرفه) 3کند و سطح آگاهی آنها را از پیشرفت و شغل خاص و یا ارتقاي سطح دانش و مهارت شغلی آنان آماده می

.دهد نوآوري در زمینۀ حرفه یا وظایف روزمرة شغلی افزایش میپذیرش نقش و مسئولیتهاي هاي آموزشی که افراد را براي برخی از برنامه :آموزشهاي اجتماعی) 4

در این برنامه، . سازد عنوان شهروند بهنجار و مثمرثمر توانمند می اجتماعی و ارائه عملکرد مفید و مؤثر به پذیري و فرهنگی اخالقی، شخصیتی، جامعه–انتظار چنین نمایشهایی از بزرگساالن شامل آموزشهاي مدنی

.استدر کشورهاي مختلف براساس میزان » موزش و پرورش بزرگسالآ«بنابراین با توجه به اینکه مفهوم

کند؛ لذا اي را دنبال می رشد و توسعۀ آن و شرایط اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه، اهداف ویژهطوري که شکل هریک از آموزشهاي فوق در جوامع مختلف از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار است به

در بسیاري موارد، دو یا سه نوع از این آموزش . ار و شرایط آن جوامع بستگی داردو محتواي آن به نوع انتظبه این ترتیب به هر میزانی، جوامع از . آورند وجود می با یکدیگر ترکیب شده و برنامه کامل و جامعی را به

ه باشند؛ به سوي آموزش و پرورش بزرگساالن فراتر رفت) سوادآموزي(مراحل مقدماتی آموزش بزرگساالن العمر افراد جامعۀ شود و حتی در صدد تأمین منافع مادام به همان نسبت به آموزشهاي دیگر اهمیت داده می

.آیند خود برمی ویژگیهاي آموزش بزرگساالن ■

هاي اجتماعی، اقتصادي، خانوادگی و فرهنگی بزرگساالن و تفاوت با توجه به شرایط و خصیصههاي آموزشی ویژه بزرگساالن داراي مشخصات خاص باشد؛ چراکه است که برنامهمسئولیت آنها، ضروري

منظور شرکت در دوره ها و کالسهاي آموزشی و شود که بزرگساالن به عدم توجه به آن سبب میبنابراین در زمینه آموزش بزرگساالن، ضروري . برداري مناسب از فرصتها، امکانات کمتري داشته باشند بهره

:موارد ذیل در نظر گرفته شوداست که

15

انعطاف در زمان) 1یکی از محدودیتهاي رایج در یادگیري و پیشرفت آموزش بزرگساالن، عدم انعطاف در زمان و برنامۀ

برآیند مطالعات و تحقیقات گسترده در خصوص روشهاي آموزش بزرگساالن در کشورهاي . درسی است. یادگیري بایستی در حد توانایی و امکانات بزرگساالن باشد جهان، گویاي این است که سرعت و زمان

زیرا . آید شمار می هاي آموزش بزرگساالن به پذیري در زمان یادگیري، یکی از اصول اساسی برنامه انعطافبه آسانی و به طور ) با توجه به شرایط، وظایف و مشاغل(هاي آموزشی باید بتوانند کنندگان در دوره شرکت .برداري نمایند انه از شرایط مهیاشده بهرهداوطلبباید با شرایط بزرگساالن به این معنی است که زمان تشکیل کالسها و برنامه "انعطاف در زمان"

عالوه بر این با توجه به شرایط روحی، روانی و سن بزرگساالن باید به آنان آزادي . مطابقت داشته باشدادامۀ کالسهاي آموزشی را نداشته، دوره را ترك کرده و در زمان مناسب عمل داده شود که هر زمان، تحمل

ریزان آموزش بزرگساالن باید مناسبترین برنامه. هاي آموزشی را ادامه دهند در آن شرکت نموده و برنامهاق خاطر زمان را با توجه به شرایط شغلی و فصول قالب فعالیت براي آنان فراهم نمایند تا آنان بتوانند با فر

.هاي آموزشی شرکت کنند در این دوره انعطاف در مکان) 2

پذیري مکان آموزشی براي آموزش بزرگساالن، این است که فراگیران باید بتوانند از مظاهر اولیه انعطافاز نظر اجتماعی و مهارتی ) نقاط شهري و روستایی(بدون توجه به زندگی در منطقۀ جغرافیایی یک کشور

پذیري در مکان، این است بعد دیگر انعطاف. د دانش و معلومات آموزشی مورد نظر خود بپردازندبه پیشبرکه چنانچه فرد در یک محیط آموزشی رسمی و غیررسمی در سطح کشور تحت آموزشهاي مختلف بزرگساالن قرار بگیرد، ضروري است که در سایر محیط و مراکز آموزشی قابل قبول باشد که مستلزم

کارگیري امکانات مناسب و برابر براي همۀ مراکز و مجامع آموزشی کشورهایی است که در آموزش و به .دانش و رشد مهارت بزرگساالن فعالیت دارند

از طرف دیگر، آموزش بزرگساالن نباید به آن مجموعه از آموزشهاي کالسیک و رسمی محدود شود که عنوان مثال باید اطالعات و معلومات به. گذرانده استقبال فرد در جایگاه و فضاي ثابت آموزشی

در ) دست آمده در اثر تماس و برخوردهاي گوناگون اجتماعی به(بزرگساالن درباره موضوعهاي متفاوت مثال اگر فردي توانسته براساس فعالیتهاي تجربی، . ارتقاي سطح معلومات و درجه تخصصی آنان لحاظ شود

دست آورد نباید مانند سایرین به... مورد مسائل کامپیوتري، هنرهاي تجسمی و اطالعات سودمندي درهاي مربوطه را از ابتدا تا انتهاي فرآیند آموزشی طی نماید؛ بلکه باید به دانش، معلومات و تجربیات دوره

.هاي فرد تلقی کرد آنان احترام گذاشت و آن را جزء دانسته

16

انعطاف در سن) 3زیرا براساس . که آموزش بزرگسال براي چه کسانی است، نظریات مختلفی وجود دارد در این موضوع

آنچه که قبال گفته شد، هر جامعه با توجه به وضعیت اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و رشد و توسعه متفاوت اجتماعی افراد جامعه –هاي آموزش بزرگسال براي کمک به حل مشکالت فردي طور کلی، برنامه به. است

لذا در آموزش بزرگساالن بایستی فرصتهاي . اند شود که از دوران آموزش سن خود بازمانده تنظیم میرف و مسئولیتهاي شغلی بدون توجه به سن آنان میسر گردد در واقع، . آموزشی براي افراد شاغل در ح

دة افراد مرتبط با آن اهداف در سنین مختلف تهیه هاي آموزشی باید براساس اهداف مورد نظر و استفا برنامه .و تنظیم شود

انعطاف در پذیرش) 4

در نظام آموزش رسمی و غیررسمی برخی از جوامع ازجمله کشور ایران براي آموزش بزرگساالن، اند که اصوال از نظر علمی، شرایط و قوانین خاصی را براي شرکت در دوره و کالسهاي آموزشی قائل شده

لذا در آموزش بزرگساالن، هیچ فردي نباید تنها به این دلیل از آموزش محروم . نادرست و نامناسب استالبته منظور این نیست که افراد بدون داشتن . شود که شرایط الزم را براي پذیرش در دوره و کالس نداردپذیرش بزرگساالن در اي شرکت کنند بلکه سوابق علمی، تجربی، تناسب شغلی و نیاز در هر دوره

هاي آموزشی باید معطوف به اهداف آموزش مورد نظر و در جهت تعمیم و تسریع آن با توجه به برنامه .میزان تجارب، دانش و معلومات آنان باشد نه براساس شاخصهاي کالسیک آموزشی

همزمانی مسئولیتهاي شغلی و آموزش) 5

. و کالسهاي آموزشی شرکت کنند در شغل و حرفۀ خود در دوره بزرگساالن باید بتوانند در زمان فعالیتاي باشد که کالس آموزش، گونه و به» حالت سرشار«عبارت دیگر، محیط آموزش بزرگساالن براي آنان به

.شمار آید بخشی از کار آنها بهر محیط کاري و هاي آموزشی د شود تا بیشتر دوره اي تدوین می گونه در این شرایط، برنامۀ آموزشی به

طوري که با روشهاي مشارکتی آموزش، بیشترین بهرة کمی و کیفی از شغلی فراگیران تشکیل شود بهاز طرف . بنابراین در همۀ موارد باید آموزش بزرگساالن با کار و آموزش توأم گردد. آموزش استحصال شود

ه از فرصتهاي آموزشی و استمرار دریافت دیگر، افرادي با شغل و مسئولیت مستمر باید بتوانند با استفاد .حقوق و مزایاي آن به باال بردن سطح آگاهی دانش و مهارتهاي خود بپردازند

هاي مزایاي این کار آن است که افراد بدون دغدغه از وضعیت شغلی خود و با خیالی آسوده در دوره .کنند آموزشی شرکت می

17

هاي آموزش بزرگساالن اهداف برنامه ■

اهمیت و ضرورتطوري که در مباحث قبلی گفته شد، مطالعه و بررسی آموزش بزرگساالن براي توسعه شناختی و همان

مهارتی آنان، بدون توجه به حوزة آموزش بزرگساالن و تعیین اهداف، حدود، دامنه و ویژگیهاي آن ناقص د تکامل زندگی شغلی، اجتماعی، شود که بر رون زیرا این آموزش شامل تمام تجربیاتی می. خواهد بود

.گذارد فرهنگی و اقتصادي انسان تأثیر میبنابراین، هدف کلی یک آموزشگر و مربی آموزش بزرگسال این است که بین هریک از بزرگساالن و

بایستی مبتنی بر اصول و اهداف در محیط این روند می. روند تکامل انسان، نوعی ارتباط برقرار نمایدیعنی طرح یک برنامه و هدف . جامعه باشد تا آنان را در جهت حرکت تکاملی یاري دهدآموزشی و

اي صورت پذیرد که مثبت بودن آن تأیید شده و یادگیري براي بزرگساالن باید براساس فرضیه یا فلسفه بدیهی است که براي یک مربی آموزش بزرگساالن اهمیت دارد. جهت این نوع یادگیري مشخص شده باشد

.ریزي دقیق و درك از اصول اهداف آن آغاز شود هاي آموزشی با طرح که برنامهالتعلیم با توجه به قوانین و مقررات و ضرورتهاي اجتماعی، فرهنگی و اقتصادي باید به کودکان واجب

این، بنابر. اي در این کار ببینند مدرسه بروند؛ ولی بزرگساالن اجباري براي این کار ندارند مگر فایده .هاي یادگیري آنان بایستی با توجه به مسائل مورد عالقه و نیازهاي خاص طراحی و اجرا شود برنامهگیرد طور کلی، فعالیتهایی که در زندگی انسان براي تغییر در دانش، مهارت و نگرشهاي افراد انجام می به

.شوند تقسیم می غیرعمديو عمديبه دو دستۀ ) تربیت(شده و براساس هدف و قصد ریزي صورت برنامه آن دسته از فعالیتهایی است که به :عمديتربیت ) 1

.گیرد اي از افراد انجام می منظور آموزش و پرورش عده قبلی بهدهد ریزي قبلی روي می صورت ناآگاهانه و بدون برنامه آن نوع تربیتی است که به :تربیت غیرعمدي) 2

عنوان مثال، سؤال از یک دوست در یک زمینه و یا تعامالت در روابط به. دگیر و فرد از آن تأثیر می .باشند خانوادگی از این نوع تربیت می

تربیت و تربیت رسمی: اند از گیرد که عبارت به دو صورت انجام می "تربیت عمدي"همچنین، غیررسمی

یافته صورت سازمان آن نوع آموزشهایی است که به :موزش و پرورش رسمییا آ تربیت رسمی) 1 .گیرد توسط مراکز آموزشی مثل مدرسه و دانشگاه انجام می

یادگیري است که در –اي مبنی بر روشهاي یاددهی یافته فرآیند سازمان :تربیت و آموزش غیررسمی) 2آن یادگیرندگان خارج از ساختارهاي آموزش و پرورش و ضوابط معمول آن در شبکۀ وسیعی از سازمانها یا

18

اجتماعی، شغلی، خانوادگی، (سازي و تأمین نیازهاي فوري فرد منظور آگاه پذیر به ساخت و عوامل انعطافعنوان مثال، آموزش بزرگساالن از نوع تربیت و آموزش به. مشارکت مؤثر دارند) فرهنگی و سیاسی

:اره کردتوان به موارد ذیل اش از مهمترین ویژگیهاي آموزش غیررسمی می. باشد غیررسمی می .باشد نیافتنی می اهداف آموزش غیررسمی، فوري و دست )الف .شود خارج از چارچوبهاي مدرسه و در موقعیت و زمینۀ مساعدي ارائه می )بدر ارزشیابی این نوع آموزش، کارآیی عملکردي مالك است نه گواهینامه و مدرك اتمام دورة )ج

.آموزشی .اشد و اصوال محدودیت نظام آموزشی رسمی را نداردب ساخت و سازماندهی آن ساده می )د .کارکنان و یادگیرندگان در اجراي این نوع آموزش، مشارکت داوطلبانه دارند )هـ .تدریس و تحصیل کمتر داراي مراتب و مراحل آموزش رسمی است )و .نسبت به آموزش رسمی داراي هزینۀ کمتر و تأثیر بیشتري است )زاز نظر اقتصادي و کارآیی، مقرون به صرفه است؛ زیرا قابلیت استفادة منابع انسانی و امکانات و )ح

مقدورات موجود در هر شرایطی را دارد و به ضوابط و موانع تحصیلی خارج از خود و اغلب نامربوط و .پرهزینه وابسته نیستند

آموزش غیررسمی فقط محدود به . اشدب برخی از ویژگیهاي ذکرشده در آموزش بزرگساالن مشترك می .گیرد شود بلکه سایرین را در بر می بزرگساالن نمی

سوادآموزياصطالح دیگري که باید در تهیه و تدوین اهداف آموزش بزرگساالن در نظر گرفته شود، معموال این نوع آموزش براي کسانی است که فاقد سواد خواندن و . است آموزش بزرگساالنجاي به

در کشور ایران، ارائه این آموزش بر عهدة نهضت (اند نوشتن هستند و از سن رسمی مدرسه گذشتهدر بحث کالسیک، آموزش بزرگساالن به معنی آموزش سوادآموزي نیست؛ زیرا آموزش ). سوادآموزي است

عبارت به. ستاي برخوردار ا بزرگساالن نسبت به فرآیند محدود سوادآموزي از مفهوم و کارکردهاي گستردهاي براي افزایش دانش و معلومات اطالعات، مهارت یافته دیگر، آموزش بزرگساالن شامل فعالیتهاي سازمان

.باشد و توانایی حل مشکالت فردي و اجتماعی میبنابراین، هرگونه فعالیت آموزشی در زمینۀ فرهنگی، بهداشتی، حرفه و مهارت، اجتماعی، اقتصادي،

بزرگساالن فعال و . شمار آید تواند از کارکردهاي نظام آموزش بزرگساالن به می... بی وسیاسی، مذهمشارکت ...) اقتصادي، اجتماعی، سیاسی و(بردار جامعه که در فعالیتهاي مختلف جامعه تولیدکننده و بهره

مداوم به بازآموزي و طور دارند حتی اگر باسواد باشند با توجه به گسترش و توسعۀ دانش و تکنولوژي بهطوري که نهادهاي آموزش و پرورش غیررسمی دائما باشند به نوکردن اطالعات و معلومات خود نیازمند می

19

اند که فعالیتهاي آموزش و تربیت مواجه هاي آموزشی با تقاضاي بزرگساالن جامعه براي بازگشت به دوره .جمله است غیررسمی کشور از آن

ریزي آموزشی در آموزش بزرگساالن با توجه به شرایط اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی مهبه هر حال، برنامنظور تکامل و تعالی افراد آن جامعه و حل مشکالت فردي و اي داراي اهداف خاصی بوده که به هر جامعه

.شود اجتماعی آنها تنظیم و ارائه میالیتهایی است که براي بزرگساالن جامعه تنظیم، با توجه به اینکه آموزش بزرگساالن شامل تمامی فع

:اند از توان اهدافی را براي آن در نظر گرفت که مهمترین آنها عبارت شود؛ لذا می تدارك و ارائه می ارتقاي دانش، اطالعات و مهارتهاي مورد نیاز افراد) 1

و حساب چهار عمل اصلی شود، این هدف تنها فراگرفتن، خواندن و نوشتن برخالف آنچه که تصور می :توان به ترتیب ذیل بیان کرد نیست؛ بلکه شامل اهداف مهمتري است که آن را می

پیشبرد اهداف و مصالح سیاسی، اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی جامعه براي توسعه و پیشرفت •رتهایی که در فراهم آوردن آموزش اولیه و پایه و ارائه امکانات دیگر به بزرگساالن براي کسب مها •

.اند طول دوران کودکی و نوجوانی از آن محروم بوده .کسب آگاهی و رهایی از جهالت، یکی از لذتهاي حقیقی زندگی انسانهاست •هاي اجرایی دولت و ایجاد شرایط ارتقاي توانایی و مهارت بزرگساالن براي مشارکت در طرح و برنامه •

جامعههایی که به گسترش فکري بزرگساالن اختصاص یافته و هدف آن ها و تشکیل دوره تدارك برنامه •

.کسب مدرك یا دریافت شغل بهتر نیستایجاد آگاهی سیاسی در بزرگساالن براي مشارکت در سرنوشت خویش با توجه به ضرورتهاي حیات •

.اجتماعی در جوامع امروزيزرگساالن در زمینه مصالح جامعه و رشد عالقمندي آنان به شرکت در افزایش سطح دانش و آگاهی ب • .شود هایی که براي آن اجرا می گیري طرح و برنامه سازي و تصمیم تعلیم .رشد آگاهی و توانایی بزرگساالن براي حل مسائل و مشکالت شخصی و اجتماعی آنان • .و ناتوانی و کمبودهاي خودسازي بزرگساالن درخصوص مهارت، استعداد، توانایی آگاه • .رشد و گسترش علم و دانایی آنان دربارة فرآیند زندگی گذشته و میراث فرهنگی آنان •

20

گیري از امکانات، مهارت و منابع موجود آموزشی تسهیل در گرایش به سمت علم و دانش و بهره )2

کنند و داشتن علم و دانش و یصورت اسرارآمیز نگاه م بزرگساالن به علم و دانش و صاحبان آن بهلذا . ورزند دانند و معموال از گرایش به سمت حصول آن امتناع می تحصیالت را در انحصار افراد خاص می

با کاهش عزت نفس، مهارت و منابع موجود، ورود به این دنیاي اسرارآمیز را در حد توانایی خود ارزیابی اي طراحی و اجرا شوند که بزرگساالن را براي از گونه هاي آموزشی به هبنابراین الزم است که برنام. کنند نمی

گیري بهتر از برداري بهینه از قابلیت، توانایی و بهره میان بردن این تصور غلط یاري داده و آنان را براي بهره .استعدادهاي خود برانگیزد

- سازي بزرگساالن براي درك تغییرات سریع اجتماعی آماده )3

آنجا که بزرگساالن، جزء الینفک افراد جامعه بوده و مشارکت آنان در فعالیتهاي اجتماعی از اهمیت از طور زیادي برخوردار است؛ لذا بایستی درك آنان را نسبت به تغییرات اجتماعی افزایش داد تا در برابر آن به

ر ابعاد مختلف فعالیتهاي اجتماعی بسترسازي و ایجاد زمینۀ حضور بزرگساالن د. مطلوب واکنش نشان دهند .باشد هاي آموزش بزرگساالن می ترین اهداف برنامه محیط زندگی از عمده

کاهش نابرابریهاي اقتصادي و اجتماعی بزرگساالن از طریق ارتقاي قابلیتهاي شغلی و معیارهاي ) 4 فرهنگی جامعه

اقتصادي و اجتماعی را در تمام سطوح بویژه در تواند نابرابریهاي صورت بالقوه می آموزش بزرگساالن بهتأثیر آموزش بر کاهش نابرابریهاي اقتصادي و اجتماعی یک . یافته کاهش دهد روستا و جوامع کمتر توسعه

کشور به شرایط آن کشور بستگی دارد ولی سابقۀ فرهنگی و آموزشی مردم و اعتقادات آنان در مورد کند و موجبات عدالت اجتماعی را فراهم قق این هدف ایفا میآموزش بزرگساالن، نقش مهمی در تح

در کسب دانش، مهارت و ) به معنی وسیع آموزش بزرگساالن(از طرف دیگر، توانمندي بزرگساالن . کند می .تواند حضور و بروز آنها را در ابعاد مختلف جامعه مضاعف کند اطالعات می

و منزلت خود و درك معناي زندگی کمک به بزرگساالن براي آگاهی از ارزش) 5این نگرش بیش . معموال هر فردي، نگرش و بینش خاصی نسبت به مقام و منزلت انسان و زندگی دارد

لذا تدوین و تعیین این . از هر چیز به وضعیت روانی، نوع تربیت و تواناییهاي فرهنگی وي بستگی داردوسیلۀ آموزش از توانایی اي که به گونه نان شده بههدف در آموزش بزرگساالن باعث گسترش افق ذهنی آ

شود تا بخشند که در نتیجه باعث می جدید در عقاید و اوضاع زندگی لذت برده و به زندگی خود معنا می .آنان احساس خوشبختی بیشتري در محیط و شرایط زندگی خود داشته باشند

محدودیتهاي فردي کمک به آنان براي درك مجموعه استعداد، توانایی و) 6هاي مختلف، آن را براي معموال بزرگساالن با توجه به حداقل رشد قواي فکري و تجربی در زمینه

لذا هدف آموزش . دهند زندگی کافی دانسته و گاهی اوقات در برابر آموزش از خود مقاومت نشان می

21

رسانی تطبیقی از هاي بزرگساالن، اطالعبزرگساالن باید در جهت تحقق بازخورد از میزان توانایی و استعدادوضعیت رشد دانش و آگاهی در محیط بیرون، ضعف و ناآگاهی آنان در آن زمینه و لزوم تقویت تواناییها و

.رفع ناتوانی روشن و عینی باشد اي براي توسعه و تثبیت شغلی از طریق آموزشهاي هاي تداوم آموزش مهارتی و حرفه ایجاد زمینه) 7 سمیغیرراي و شغلی است که داراي اهداف طور کلی، مهمترین اهداف آموزش بزرگساالن، رشد توانایی حرفه به :باشد ذیل می جزئیدادن آگاهی و توانایی و تجهیز بزرگساالن به مهارتهاي الزم براي تداوم بهینۀ شغل و در نتیجه )الف

.امرار معاشاهداف اقتصادي و صنعتی کشور با توجه به اینکه تامین تأمین نیروي انسانی الزم براي پیشبرد )ب

نیازهاي جامعه و رسیدن به خودکفایی و توسعۀ کمی و کیفی در همۀ ابعاد ازجمله بخشهاي صنعت، .کند خدمات و کشاورزي، لزوم تربیت نیروي انسانی ماهر را ایجاب می

ق کاهش تفاوتهاي موجود میان اقشار ایجاد زمینۀ مساوات اجتماعی و تساوي حقوق افراد از طری )جاي براي بزرگساالن جامعه که تحقق این امر مهم، مستلزم آن است که با ایجاد آموزشهاي مهارتی و حرفه

اي و شغلی خود کسب کرده تا سطح درآمد و بتوانند مهارتهاي ضروري را براي تأمین و بهبود زندگی حرفه .زندگی خود را بهبود بخشند

رف و صنوف مختلف براي اجراي برنامه آماده )د اي کشور هاي توسعه سازي بزرگساالن شاغل در ح. تا زمانی که نیروي کار شاغل و فعال در بخشهاي صنعت، خدمات و کشاورزي داراي سطوح مهارتی و

تجربه و لذا با توجه به. اي در کشور میسر نخواهد شد هاي توسعه فکري پایین باشند، اجراي طرح و برنامهعملکرد اکثر کشورهاي جهان، الزم است که به آموزش بزرگساالن جامعه توجه بیشتري شود؛ چراکه

. شود اي بزرگساالن براي جامعه سودمند تلقی می گذاري در آموزش مهارتی و حرفه اهمیت و سرمایه

22

:سواالت کاربردي بحث ومطالعه بیشتر را با تهیه فهرستی از این دو ) رفتار قابل مشاهده(و عملکرد ) در حافظه بالقوهتغییرات ( تفاوت یادگیري-1

.در افراد محیط آموزشی خود نشان دهیدبا توجه به اهمیت ارتباط در آموزش بزرگساالن ، فلوچارت مربوطه به انتقال شامل پیام ، گیرنده ، -2

.کانال ارتباطی و بازخورد ناشی از آن را ترسیم نماییدبا عنایت به تعاریف ارائه شده از مفهوم آموزش بزرگساالن ، جهت تطبیق و تعمیم آن به افراد مرتبط ، -3

ژه هاي تعاریف مختلف را احصاء و افراد شامل را جهت حضور در فعالیتهاي آموزشی بزرگساالن کلید وا ترغیب نمایید

عنوان آموزش و پرورش بزرگساالن محسوب انواع فعالیتهایی که در محیط آموزشی یا شغلی شما به -4 شده استخراج و به مدیر مربوطه ارائه نمایید

مجموعه انعطاف هایی که در زمان برنامه ریزي و اجراي فعالیتهاي و دوره هاي آموزش بزرگساالن می -5 توان در نظر گرفت را همراه با مصادیق و مثالهاي مربوطه ترسیم نمایید

ردگی اهداف فعالیتهاي آموزشی براي بزرگساالن ،نمونه مصادیق اهداف هفت گانه که با توجه به گست -6در این فصل آمده را درمورد بزرگساالن محیط آموزشی و فرهنگی شغلی خود با توجه به سلسله مراتب

نیازها آنها احصاء و ارائه نمایید

23

فصل دوم ویژگیهاي بزرگساالن درفرآیند آموزش

برداري رشد و توسعۀ دانش و مهارت فراگیران در زمینۀ شناخت ویژگیهاي بزرگساالن و بهره :هدف کلی .از آن براي انتقال مطالب و آموزش به آنان

رود که فراگیران پس از شرکت فعال در این دوره به سطح یادگیري در حد انتظار می :اهداف رفتاري :یابند شناخت و مهارت در موضوعات ذیل دست

را فهرست کرده و هریک از آنها را مورد بحث و بررسی قرار "ویژگیهاي بزرگساالن"مهمترین) 1 .دهند .گیري از ویژگیهاي بزرگساالن در آموزش و یادگیري آنان را توضیح دهند چگونگی بهره) 2مختلف در کالس با کمک و راهنمایی استاد، ویژگیهاي بزرگساالن را براساس یک چارت در ابعاد ) 3

.درس نشان داده و ضمن تحلیل آن، نظرات اصالحی خود را ارائه دهند .تأثیر ویژگیهاي بزرگساالن را در فرآیند یادگیري بزرگساالن توصیف کنند) 4شده در مورد ویژگیهاي بزرگساالن، روش آموزش و شرایط آموزشی را طور عملی، اصول یادگرفته به) 5

.کار گیرند بر روي بزرگساالن به )براساس آن ویژگیها(

24

مقدمه، اهمیت و ضرورت ■ایجاد زمینۀ پایداري انگیزه و عالقه در بزرگساالن براي فراگیري و آموزش بسیار ضروري است؛ چراکه

مختلف هاي کننده در دوره بر ایجاد انگیزه، شناخت دقیق ویژگیهاي فردي و عمومی افراد شرکت عالوه همچنین، اگر در فرآیند آموزش به ویژگیهاي مخاطبان . و اهمیت زیادي برخوردار است آموزشی از اولویت

.بزرگساالن توجه کافی نشود، هرگز اهداف آموزشی تحقق نخواهد یافتسر و طور مستقیم با فراگیران بزرگسال عامالنی که به(ریزان و مربیان این نوع آموزش مجریان، برنامه

باید به این امر وقوف داشته باشند که یکی از مسائل اساسی در زمینۀ آموزش افراد بزرگسال، ) کار دارندطوري که تعادل میان اهداف کلی یادگیري که از چگونگی و راهکارهاي تحقق اهداف یادگیري است به

شوند، عمدتا به آموزش تعیین می اي و رفتاري که در جریان شود و اهداف مرحله ها تعیین می طریق برنامهاي در بدیهی است که ویژگیهاي فردي و عمومی فراگیران، عامل عمده. کنندگان بستگی دارد ویژگی شرکت

.آید شمار می هاي آموزشی به تعیین نیازهاي یادگیري، روشهاي آموزشی، چگونگی اجرا و ارزشیابی برنامهریزي شود، توجه به خصوصیات فردي و عمومی آنان پیهاي آموزش بزرگساالن، بدون اگر برنامه

طوري که باعث نزول کیفیت یادگیري و عدم وجود خواهد آورد به عوامل نامساعدي در اجراي برنامه بهاما توجه به این ویژگیها از سوي . حضور فعال فراگیران بزرگسال در کالسهاي آموزشی خواهد شد

تواند اندیشی براي شناخت و مقایسه با عوامل نامساعد می هاي آموزشی و چاره ریزان و مجریان برنامه برنامه .ها منتهی گردد به تحقق اهداف آموزشی مورد نظر در برنامه

با توجه به اینکه آموزش و پرورش، یک جریان مداوم و مستمر است با این حال، این واقعیت وجود گذشته از تفاوتهاي . ن و بزرگساالن یکسان نیستدارد که نوع و روشهاي آموزشی آن براي کودکا

طوري بیولوژیکی و بلوغ جسمی و روانی، شرایط و موقعیتهاي این دو با یکدیگر تفاوتهاي اساسی دارد بهدر یادگیري بزرگساالن عواملی مانند سالمت . باشند که هریک از آنها داراي نیاز و ویژگیهاي خاصی می

ی، شرایط محلی و زبان، نوع حرفۀ او در طول زندگی، شخصیت فراگیر و جسمی و روانی، طبقۀ اجتماعلذا شناخت این عوامل، اولین و مهمترین . باشد میزان ارائه آموزش در نظام رسمی و غیررسمی تأثیرگذار می

طلبد؛ چراکه مجموعه هاي آموزشی و ترویجی بزرگساالن است که توجه خاصی را می بخش در برنامهعنوان گروه بزرگسال جامعه در معانی مختلف آن به جهت شرایط فکري، عقیدتی و فرهنگی به فراگیران

هاي آموزشی، داراي ویژگیهاي ویژه اي هستند و آموزش آنان، مستلزم آگاهی از این هدف برنامهترویجی بتواند ضمن برقراري ارتباط –هاي آموزشی خصوصیات است تا یک آموزشگر و مربی دوره

.انی مناسب و تحریک انگیزة آنها در ارتقاي کیفیت آموزشی موفق باشدانس... طور اجمال به بررسی ویژگیهاي روانی، اجتماعی، فردي، جسمی و گردد تا به در این بخش سعی می

ریزي بزرگساالن و عوامل مؤثر در یادگیري آنان پرداخته شود و در فصلهاي بعد بر این اساس، روش برنامه

25

گردد تا کارگزاران آموزشی و ، انواع روشهاي آموزشی و تدریس راهکارهاي آموزشی ارائه میآموزشیترویجی با اطالع از خصوصیات بزرگساالن بتوانند با واقعیتهاي موجود آنان در جامعه برخورد کرده و

.هاي آموزشی مختلف بپردازند ریزي و اجراي دوره مطابق با آن به برنامه بزرگساالنویژگیهاي

اي نیستند؛ بلکه افرادي هستند که بیشتر اعمال آنان، مسلم اینکه بزرگساالن فقط کودکان رشدیافتهبنابراین، شناخت . باشد و نسبت به کودکان، انسانهاي متفاوتی هستند دهندة میزان بلوغ فکري آنان می نشان

ان فکري و عقیدتی از ابزارهاي کاربردي شده، سازم نظر شخصیتی، تجارب آموخته ویژگیهاي آنان از نقطهبنابراین، برخی از ویژگیهاي . آید شمار می هاي آموزشی و رسیدن به اهداف مورد نظر به براي اجراي برنامه

:گیرد هاي آموزشی دخالت دارند؛ مورد بررسی قرار می بزرگساالن که در فرآیند برنامهیابد و بسیاري از افراد بر اثر افزایش سن کاهش میبرخی از تواناییهاي جسمی :ویژگیهاي جسمی) 1

سالگی با تأمل و تحقیقات انجام شده در جهان بر این نکته تأکید دارد که اکثر مردم به مرور پس از چهلگونه فعالیتها، مبین کاهش سرعت در کاهش در سرعت این. دهند تأنی بیشتري فعالیتهاي الزم را انجام می

بدین ترتیب با افزایش سن، تغییراتی در وضعیت قواي طبیعی حادث . باشد گیري بزرگساالن میفرآیند فراشود که این عالئم، محرکی براي افزایش دلمردگی و کسالت روحی و بروز ضعف کاذب و خودساخته می

اد که توان در چند مورد بررسی قرار د ویژگیهاي جسمی بزرگساالن را می. در فرد بزرگسال خواهد بود :اند از عبارت ضعف شنوایی) الف ضعف بینایی) ب ضعف حافظه) ج ضعف هوشیاري) د

در رابطه با این ویژگی باید گفت که بتدریج با افزایش سن، قدرت شنوایی کاهش :ضعف شنوایی) الفس رسد و پ سالگی به حداکثر می16و 10قدرت شنوایی بین سنین . گردد یابد و سرعت شنوایی کم می میبدیهی است که وقتی توان شنوایی به حداقل ممکن . یابد شنوایی افزایش می سالگی، درصد سخت16از

بدین ترتیب، هرچه سن بیشتر باشد، مدت طوالنی الزم . یابد برسد، سرعت شنوایی به شدت کاهش میدلیل است که به همین . است تا موضوعی از طریق گوش شنیده شود و پیام مورد نظر مربی منتقل شود

پذیر شده و احتمال ایجاد توانند بشنوند، حس اعتماد به نفس آنان صدمه وقتی بزرگساالن به خوبی نمی .عقاید منفی دربارة خود پیدا کنند

انسان از نظر . یابد توان بینایی همانند سایر تواناییهاي انسان با افزایش سن کاهش می :ضعف بینایی) بپس از . سالگی در بهترین موقعیت و شرایط طبیعی قرار دارد25الی 15تیزچشمی در فاصلۀ سنی

26

سالگی، پیرچشمی عارض شده و با 40طوري که در سن یابد به سالگی، قدرت بینایی بتدریج کاهش می25 .یابد کم کاهش می ، سرعت بینایی کم)دید طبیعی(کاهش تیزچشمی

حواس .آوري آنچه که یاد گرفته شده استعبارتست از نگهداري و یاد، »حافظه« :ضعف حافظه) جو انفعال از طریق شده را پس از فعل پنجگانۀ شنوایی، بینایی، بویایی، چشایی و المسه، اطالعات دریافت

طور مناسب تجزیه شده و در حافظه بایگانی این اطالعات در مغز به. دهند سیستم عصبی به مغز انتقال می .شود می

، زیادگانی مطالب در حافظه به درجۀ دقت انسان بستگی دارد که به درجات دقت کمیت و کیفیت بایسن تقویمی و فاصله گرفتن از برخورد با موضوعات . شود تقسیم می در حد پایینو ضعیف، کم، متوسط

با توجه به افزایش سن تقویمی، عقلی و علمی، . و معادالت پیچیده، تأثیر مستقیمی بر جریان یادگیري داردمدت با باال از طرف دیگر، ظرفیت و استعداد حافظۀ کوتاه. رود شدت و قدرت یادگیري رو به نقصان می

در . علت تراکم محفوظات، احتمال آشفتگی فکري وجود دارد شود ولی در بزرگساالن به سن کم میرفتن کنندة فکري و جلب توجه به عوامل بیرونی و خارجی در هنگام محض وجود عامل منحرف این سن به

ه با آن نوع بنابراین، اغلب بزرگساالن در مواجه. وجود خواهد آمد یادگیري و وصول اطالعات، فراموشی به .باشد، مسائل و مشکالتی دارند از یادگیري که نیاز به تفسیر و تعبیر داشته و نسبتا پیچیده می

تعاریف متعددي دارند که مهمترین تعریف آن بشرح ذیل » هوش«روانشناسان از :ضعف هوشیاري) د :گردد بیان می

کارگیري دانش و یادآوري و به به ،یادسپاري به ،هر فرد براي کسبهوش، عبارتست از ظرفیت « ».اطالعات در زمان مورد نظر خود

هرگاه یادگیري افراد بدون توجه . ضعف هوشیاري، یکی از ویژگیهاي بارز و مشهود در بزرگساالن استشود که میزان یادگیري با افزایش سن تفاوت چندانی به زمان یادگیري مورد مطالعه قرار گیرد، مشاهده می

کند و از همین طریق، تصویري را که البته باید اذعان داشت که در ارزشهاي فرد تغییراتی ایجاد می. کند نمیك و انگیزه عالوه. کند فرد قبال از خود ساخته متحول می ق، وجود محرکهاي بر آن، نبود محر هاي مشو

ندي سرعت انتقال، ذهنیات بازدارنده و ضعف قواي طبیعی از ع ندي بازدارنده، ک واملی هستند که بر کهرگاه بزرگساالن در مدتی کمتر از آنچه . گذارند العملهاي ذهنی و فعالیتهاي ادراکی فرد تأثیر می عکس

تر، عبارت ساده رود، مواد و محتواي برنامۀ آموزشی را فرا گیرند، دلیل آن در هوشیاري و یا به انتظار میکارگیري این ك نیست بلکه این امر ثابت است و تنها سرعت بهپدیدة انتقال فکر و ظرفیت پذیرش ادرا

.کند اطالعات از سوي بزرگساالن است که تغییر میاین موضوع از ویژگیهاي مورد تأکید و مطرح در آموزش بزرگساالن :سرعت عمل و واکنش) 2

در . یابد ان کاهش میالعمل با افزایش سن انس نظر کلی این است که سرعت اجرا و ابراز عکس. باشد می

27

هرچقدر سن . اینجا منظور از سرعت اجرا یا سرعت پاسخ، سرعت پدیداري فعل و انفعاالت بدنی استاي را باید تغییر در نظام وقوع چنین پدیده. گیرد انسان افزایش یابد، این فعالیتها با سرعت کمتري انجام می

رد با پدیده و شک مداوم در طول زندگی و عادت به کاري در برخو جسمی، اضافه وزن، گرایش به محافظهتفاوتی و در این صورت، بروز تدریجی بی. هاي گوناگون یا مقاومت در مقابل حوادث دانست پدیده

.دهد العمل در برابر آن را کاهش می اهمیتی به موضوع، سرعت عکس کمهرچقدر افراد . شابه و زیاد استالعمل در مقابل عوامل مختلف، م سن، سرعت عکس در میان افراد کم

هاي کمی و کیفی محیط اطراف خود برخورد و تعامل کم داشته باشند، تفاوت بین آنان باال با پدیده سن. کند شود با تواناییهاي جوانی، فاصلۀ بیشتري پیدا می بر آن، هرچقدر انسان مسن می عالوه . گردد نمایان می

راد بزرگسال امري طبیعی است که الزاما به معناي کاهش منطقی و العمل در اف پدیدة کاهش سرعت عکسمهارت در عمل نیست؛ بلکه اغلب ناشی از ضعف قواي طبیعی و افزایش آگاهی و مهارتهاي افراد مسن

گذاشته، سرعت و سن باید توجه نمود که اشخاص پا به . گیرد دلیل افزایش سن صورت می است که بهك خود را از دست ندتر می می تحر در این زمان، . شود دهند و سرعت گردش خون در رگهاي بدن آنان ک

همچنین، . گیرد اعصاب پیامها را دیرتر منتقل ساخته و واکنش اعمال ارادي و غیرارادي دیرتر صورت میندتر می .شود سرعت ترمیم بافتها تقلیل یافته و قدرت درك، تفکر، تصمیم و عمل ک

گرفته توسط روان شناسان، رابطه بین صحت و سرعت واکنش در بزرگساالن صورتبراساس آزمایشات توجه به این واقعیت در تعلیم و . باشد؛ یعنی سرعت عمل آنها باعث صحت عمل نشده است مثبت نمی

رسد و نباید انتظار داشت که بزرگساالن، اعمال واکنشی را با سرعت نظر می تربیت بزرگساالن، ضروري به .م دهندانجا

مطالعات و تحقیقات جدید ثابت کرده که تمایالت و عالئق :احساسات و عواطف در بزرگساالن) 3فردي در زمینۀ کسب دانش، بیش از استعداد و قابلیت ذاتی تأثیر دارد؛ یعنی از دو نفر که یکی داراي

شتري داشته، دومی نسبت به استعداد بیشتر ولی عالقۀ کمتر بوده و دیگري که استعداد کمتر ولی عالقۀ بیبنابراین، ایجاد شوق و عالقه به فراگیري و توجه به تمایل و عالئق، . است دیگري در کسب دانش موفق

.دهد هاي اساسی تعلیم و تربیت را تشکیل می پایهبه همین دلیل، توصیه و تأکید شده که محیط آموزش بزرگساالن بایستی کامال با محیط آموزش افراد

.سن تفاوت داشته باشد مکطور آشکاري در از سوي دیگر، تمایل فرد بزرگسال براي حفظ و نگهداري الگو و ارزشهاي موجود به

افراد بزرگسال در بسیاري موارد از پذیرش افکار جدید و . گذارد هاي آموزش بزرگساالن تأثیر می برنامهعنوان فعالیتهاي مزاحم نفی ورزند و آن را به متناع میدلیل ایجاد تالش و فعالیتهاي جدید ا تجربیات نو به

. زیرا این افکار و تجربیات جدید با تمایل نهانی آنها براي حفظ وضع موجود، کامال ناسازگار است. کنند می

28

کنند که اطالعات بیشتري راجع به هاي آموزشی را تأیید می بسیاري از بزرگساالن، آن دسته از برنامهطوري که در زندگی او تغییري ایجاد نکند اي قبلی آنان بدهد و به تثبیت وضع موجود کمک کند بهه دانسته

.و سازمان فکري او را تهدید ننمایدتردیدي نیست که از . بزرگساالن قدرت و تمایل یادگیري زیادي دارند :ظرفیت یادگیري بزرگساالن) 4

از دست دادن تدریجی قواي اصلی و مهم . گذارد أثیر میدست دادن قواي فیزیکی بر کیفیت یادگیري آنان تمانند بینایی و شنوایی، کم شدن انعطاف عضالنی و کاهش مهارتهاي بدنی و در نتیجه از میان رفتن طبیعی حرکات و کاهش سرعت واکنش از نکات قابل رؤیت و توجهی هستند که در یادگیري انسانها تأثیر

اي است که تاکنون روان رت یادگیري در بزرگساالن و خالف آن، مسئلهاعتقاد به کاهش قد. گذارد میاما در این موضوع اعتقاد دارند که بزرگساالن با سرعت . اند پاسخ دقیقی براي آن پیدا کنند شناسان نتوانسته

.گیرند و قدرت یادگیري آنها با میزان فاصله زمانی تجربیات گذشته مرتبط است کمتري یاد میکند؛ کنند که ظرفیت یادگیري با افزایش سن به مقدار کمی کاهش پیدا می امروزه، روان شناسان بیان میاما نباید انکار . ، تأثیر کمی در ظرفیت یادگیري دارد)در باال اشاره گردید(یعنی کاهش تواناییهاي جسمی

بر اثر کاهش قواي فیزیکی، حافظه زیرا. کرد که این تأثیرات در مورد سرعت یادگیري تأثیر بیشتري دارد. ماند کند در حالی که قدرت یادگیري و حافظه ثابت باقی می شده و سرعت آن نقصان پیدا می نزدیک کم

به هر حال، عواملی وجود دارند که . البته ناگفته نماند که این حقایق در تحقیقات تجربی ثابت شده استتوان با دقت الن، تأثیر بیشتري دارند که میزان تأثیر آن را نمینسبت به عوامل فوق در یادگیري بزرگسا

عواملی از قبیل دودلی، صحت و سقم کار، کمبود عالقه به مسائل و مشکالت مختلف . تجربی معین کردآزمایش نشان داده . کند خانوادگی، شغلی، شخصی و غیره، مشغلۀ ذهنی فراوانی براي بزرگساالن ایجاد می

.اند این عوامل، آنچنان اهمیت دارند که مانع یادگیري بزرگساالن شدهکه بعضی از بزرگسالی که از نظر فعالیتهاي اجتماعی و فرهنگی در یک موقعیت محدود قرار داشته و فعالیتهاي

باشد و یا شغل آنها، نیازمند سازگاري کمتري با موقعیتهاي پذیر می روزانۀ آنها تکراري، ساده و انعطافکند یچیده است، کمتر به تفکر و حل مسائل نیاز دارد و در نتیجه عالقمندي کمتري به یادگیري پیدا میپ

.آید شمار می اي که یک عامل منفی در روند یادگیري به گونه بهپیشینۀ دانشی و مهارتی بزرگساالن داراي اهمیت زیادي است و نقش :ویژگی دانشی و مهارتی) 5. شود شدة فرد مطرح می در قالب این ویژگی است که تجارب اندوخته. اي در آموزش بعدي آنان دارد عمده

. اي دارد زیرا گذشتۀ تجربی و دانشی فرد در سرعت، کیفیت و کمیت فراگیري آیندة فرد، نقش سازندههاي آموزشی بویژه در مورد بزرگساالن، ایجاد تغییرات مطلوب در دانید هدف برنامه ه میطور ک همان

هاي گذشتۀ فرد ارتباط دارد روحیه، اخالق و رفتار فراگیران است که بروز این تغییرات با تجارب و دانسته

29

ل ناصواب از شود و اغلب مسائ و از طریق آن، مسائلی که مناسب تشخیص داده شده در ذهن تثبیت می .گردد خاطره زدوده می

در ارتباط با پایداري تغییرات مطلوب در بزرگساالن باید عنوان کرد که آنان در هر موقعیتی با توجه به بزرگساالن ارزش، عقاید و . اند شرایط محیطی و اجتماعی خود، تجارب اجتماعی بسیاري را قبال فرا گرفته

شود که در پذیرش مطالب و تغییرات خود تثبیت نموده و این باعث می نظرات مختلفی را در افکار و ضمیر .جدید بسیار محتاط باشند

براي یک بزرگسال، تغییر مهارتی که در طول سالیان دراز کسب نموده و جایگزین آن با مهارت دیگري طر داشت که به هر این نکته را باید به خا. که هنوز از کارآیی آن اطمینان ندارد، امري بسیار مشکل است

میزان، اعتقاد به یک تفکر و مهارت، قدیمی باشد و زمان کاربرد آن طوالنی باشد، مقاومت در برابر پذیرش .عقاید مشابه جدید، بیشتر و شدید خواهد بود

از ویژگیهاي دیگري که در یادگیري بزرگساالن، نقش مهمی ایفا :ویژگی یادآوري بهتر گذشته) 6آورند و این یادآوري به صورتی مشخص، ست که بزرگساالن گذشته را به سادگی به یاد میکند، این ا می

کند که بزرگساالن، اغلب گذشته را تجارب شخصی این باور را تقویت می. گیرد منظم و دقیق صورت می. یش آمده استطوري که در حقیقت پ آورند نه آن طور که اتفاق افتاده به یاد می صورت مورد انتظار و آن به

هاي قبلی بزرگساالن، روش یادگیري آنها متفاوت توان دریافت که با توجه به تجربیات و آموخته بنابراین میاند که چگونه مطالب را بیاموزند و آن را به بهترین وجهی در افکار در حقیقت، بزرگساالن آموخته. است

همچنین، بزرگساالن داراي . نتخاب کنندخود پرورش دهند و روش مشخص و معینی براي خودآموزي اتوانند حدود، طور دقیق می معیارهاي ساخته و پرداخته هستند که ایده و اعتقادات آنها را شکل داده و به .تمایالت، قصد و هدف خود را در انجام فعالیتهاي روزمره به روشنی ابراز کنند

داف غیرواقعی و غیرممکن کمتري را براي خود در کند تا اه الذکر به بزرگساالن کمک می معیارهاي فوقتواند به برخی از تجارب گذشته بزرگساالن می. نظر بگیرند؛ یعنی خود را بیشتر با واقعیات تطبیق دهند

شده و حدي منفی باشد که در ضمیر او نفوذ کرده و او را در احساس توانایی براي رسیدن به اهداف تعیینگیریهایی که بزرگساالن در برابر پیگیري و مشارکت در موضع. ی تضعیف نمایدانتخاب معیارهاي ارزش

دهند، ارتباط دقیق و عمیقی با این معیارهاي بازدارندة منفی دارد که هاي آموزشی از خود بروز می برنامه، دگیريتوانایی یا عدم باور به، ابراز احساس ناتوانی و عدم کارآیی شخصی: اند از برخی از آنها عبارت

عدم تمایل به تحركو پرستی سکونانسان با گذشت زمان و مسن شدن بتدریج با محیط اجتماعی خوگرفته و :رشد اجتماعی و غرور) 7

گیرد که چگونه با احساسات و نیازهاي دیگران روبرو شود تا بتواند آنچه را که احتیاج دارد و یا فکر یاد میدهد و حتی در بنابراین، خود را با دیگران تطبیق می. دست آورد ردم بهکند که احتیاج دارد از سایر م می

30

دلیل مساعدت و کمک به سایرین نیست؛ بلکه براي قابل ذکر است که این کار به. کند انجام کار افراط می .وسیله آن بتواند سایرین را کنار زده و به اهداف شخصی برسد یافتن راههایی است که به

کنند که بیش از میزان واقعی و کنونی، مسائل را در برخی از موارد، بزرگساالن فکر میاز طرف دیگر طوري که این نگرش باعث گردد به دانند و معتقدند که بزرگسالی باعث افزایش معلومات می میطور کامل نابود کرد؛ بلکه صفت خودمداري صفتی نیست که بتوان آن را به. گردد آنها می "خودمداري"داند و بیند و تنها چیزي که می بزرگسال خود را مرکز همه چیز می. اي است که باید تحت کنترل درآید یژهو

کند، خودش است و همواره درصدد چگونگی تنظیم زندگانی در جهت تمایالت نفس بدان توجه میدرك "خودمداريانسانهاي "عنوان یکی از مسائل در بزرگساالن این است که خود را به. باشد خویش می

علت اینکه خودمداري از طریق غرور تقویت این مسئله به. نمایند کنند که براي اجتماع کوشش می میآید و غرور و خودمداري باعث مسائل بزرگی در آموزش بزرگساالن صورت بغرنجی درمی گردد به میانهاي اجتماعی و یعنی حرکت به سمت انس(گردد و نتیجه خالف اهداف پرورشی بزرگساالن می

.شود نمایان می) تأثیرگذاريآمده، پاسخ عمل تحقیقات به. هاي متفاوتی هستند بزرگساالن داراي انگیزه :در بزرگساالن انگیزه) 8

بندي کرده هاي آموزش بزرگسال بشرح ذیل طبقه بزرگساالن را در مورد انگیزة آنها از شرکت در برنامه :است آمد بیشتریافتن کار بهتر با در - در اجتماع منزلتکسب احترام و - اداره بهتر امور زندگی - اطالع از جریانهاي روز - مکاتبه با دوستان و خویشاوندان - ت انسانیکسب حیثی -

هایی که دارند ارتباطی پیدا بنابراین، اگر بزرگساالن بین آنچه که در کالس درس باید بیاموزند و انگیزهزیرا بیشتر افراد بزرگسال چیزي را . کنند ادامه کار دلسرد شده و کالس و دوره را ترك مینکنند، قطعا از

بیشتر افراد بزرگسال، ضرورت شکیبایی را براي فراگیري . کار گیرند خواهند بیاموزند که بتوانند آن را به میه بار نخواهد آورد، انگیزة خود هاي آنها نتایج عملی نزدیکی ب کنند که آموخته اما وقتی احساس می. دانند می

.دهند را براي یادگیري آن از دست میفراگیران بزرگسال با توجه به تجربیات گذشته و اعتماد به نفس، :ترس از امتحان و ارزشیابی) 9

کنند که مورد تهدید پندارند و در مواقع ارزشیابی و امتحان احساس می معموال خود را بیش از اندازه دانا میدر بعضی موارد، امتحان براي آنها، خاطرات تلخ و اضطراب و نگرانیهاي دوران کودکی را به . اند رار گرفتهق

31

اي بنابراین، توسل به روشهاي سنتی و مدرسه. گردد آورد که باعث بازماندن از سن آموزشی می یاد میبهتر این است که . رو خواهد شدالعمل و مقاومت بزرگساالن روب گذاري با عکس مربوط به امتحان و نمره

.مربی از روشهاي ارزشیابی خاص بویژه مشاهدات شخصی و روشهاي غیرمستقیم دیگر استفاده نمایدگیري میزان پیشرفت خویش در این مورد، شرکت و دخالت و راهنمایی خود بزرگساالن براي اندازه

ه در ارزشیابی، پیشرفت یادگیري بزرگساالن هر انداز. کاهد مؤثر است؛ زیرا این کار از ترس بزرگسال میمالك باشد و میزان کوشش، امکانات، صرف وقت و وضع کار و زندگی او در نظر باشد به همان اندازه

.ارزشیابی براي بزرگساالن، راحت و مقبول خواهد بودادگیري آنها بر ویژگیهاي فوق، وضعیت جسمی و تندرستی بزرگساالن در کیفیت ی عالوه :تندرستی) 10

بیان شده و این گفته بدان معنی »عقل سالم در بدن سالم است» المثل نقش اساسی دارد که در قالب ضربهاي منظم، مرتبط و معقول است که رابطۀ مستقیمی بین عملکرد سلولهاي مغزي در نتیجه پدیداري اندیشه

ین روند به وضعیت و حالت طبیعی خود با نظم طبیعی و روند فعالیتهاي جسمی برقرار است و هرچه ا .نزدیکتر باشد، احتمال عملکرد عادي جریانات دماغی و مغزي بیشتر خواهد بود

نقش تندرستی در کاربرد نیروي فکري با روش صحیح و اصولی کامال محسوس و قابل توجه است و منظور اثبات این ادعا، آزمایشات به. توان آن را در حد فرضیۀ علمی مورد بررسی و دقت نظر قرار داد می

) از نظر مغزي کامال عادي و سالم بودند(پژوهشگران، گروهی از افراد مسن را . زیادي صورت گرفته استدر این آزمایش، مسائل . در آزمایشی با افراد مسن مشابه ولی مبتال به بیماري یا نقایص مغزي مقایسه کردند

قرار گرفت و در آن به دو گروه مورد آزمایش، محتواي مشابهی ارائه مورد مطالعه ) نگارش و بیان(ادبی نتیجۀ حاصله نشان داد که افراد مسن با وضع مغزي . گردید و فعالیت دو گروه مزبور با یکدیگر مقایسه شد

غیرعادي در حد سنین بسیار پایین از سن خود، مهارت مغزي نشان دادند در حالی که افراد مسن سالم در همین آزمایش، افرادي با نقص جسمی و مبتال . تند این عمل را به مراتب بهتر و دقیقتر انجام دهندتوانس

.به فشار خون از لحاظ فکري و جسمی، مهارت کمتري در مقایسه با افراد سالم همسن خود دارندندي و تأمل بیشتري بنابراین باید توجه داشت که هرچه سن باال می فعالیتهاي الزم را رود، افراد با ک

گونه فعالیتها، بیانگر سرعت کمتري در پدیدة فراگیري بزرگساالن دهند و کاهش سرعت این انجام می .اما این به معناي کاهش توان یادگیري آنان نیست. باشد می

آید و عالئمی چون وجود می بدین ترتیب بر اثر افزایش سن در وضعیت قواي طبیعی، تغییراتی بهحوصلگی و بروز یدي مو، چین و چروك پوست و در پی آن افزایش دلمردگی و کسالت روحی، بیسپ

بنابراین، . شود که به فراگیري فرد آسیب برسد باعث می) گاهی ساختۀ ذهنی خود فرد است(ضعف کاذب موزشی را به هاي آ آموزشگران باید تمام عالئم و ویژگیهاي بزرگساالن را مورد بررسی قرار داده و برنامه

.ریزي نمایند فراخور وضعیت آنان پی

32

توان نتیجه گرفت که معیارهاي موجود و باورهاي بزرگساالن از عوامل شده می با توجه به مطالب عنوانهاي آموزشی به هاي آموزشی است و هرگاه آنچه از طریق برنامه مهم در یادگیري و مشارکت آنان در برنامه

د در مسیر و جهت باور و ارزشهاي موجود فراگیر قرار گیرد و نیازهاي محسوس یا شو بزرگساالن ارائه میهاي آموزشی و عمیق یادگیري بیشتر بینی او را برآورده نمایند؛ تأثیر برنامه حتی غیرمحسوس قابل پیش

.خواهد شدتوان نتیجه میبنابراین از آنچه در این فصل در زمینۀ ویژگیهاي بزرگساالن و موقعیت آنان گفته شد

:گرفتیابد و بر اثر آن در ارزش، العمل با افزایش سن کاهش می سرعت ارائه، انجام امور و ابراز عکس) 1

.شود اهداف، مسئولیت و قضاوت تغییر حاصل میشود که بزرگساالن در آید و این باعث می وجود می با افزایش سن، تغییرات متعددي در افراد به) 2

.توجه شده و به شرایط نامساعد حساس گردند دگیري خود بسیار کمخصوص توان یایابد شود ولی مهارت در سرعت انتقال کاهش می بر اثر افزایش سن، توان خواندن و نوشتن اضافه می) 3

.و میزان تحصیالت و چگونگی آن، اثر مثبتی در میزان یادگیري دارددلیل عدم آگاهی کامل، ترس، تصرف دارند و این به بزرگساالن در یادآوري وقایع گذشته، دخل و) 4

همچنین با افزایش سن، . وجود آمده است شک یا تردیدي است که در رابطه با وقایع گذشته در فرد بهبزرگساالن تمایل کمتري به یادگیري مشاغلی دارند که به مهارتهاي جسمی، عضالنی و خطر ریسک نیاز

هاي مشخص و دقیقی در زندگی هستند که سال داراي نیاز، اهداف و خط مشیبنابراین، فراگیران بزرگ. دارد .در گروههاي مختلف متفاوت است

عوامل مؤثر در آموزش و یادگیري بزرگساالن با توجه به ویژگیهاي آنان :بدون شک براي انتخاب روش آموزش و یادگیري در بزرگساالن باید نکات ذیل مورد توجه قرار گیرد

مخاطب و ویژگیهاي او) 1 )نظري و عملی( ه به ویژگی مخاطبان انتخاب شودنوع محتوا و مطالبی که با توج) 2

بنابراین با توجه به اینکه در آموزشهاي دانشی، ترویجی و مهارتی بزرگساالن، بخش عمدة مخاطبان از ، آموزشگران )صفحات قبل آمدهچنانچه در (اند، شناخت و مالحظۀ ویژگی آنها سن آموزش خود دور مانده

در مطالب ذیل، ابتدا خصایص و نکات کلی . را در انتخاب نوع و روش آموزش مناسب یاري خواهد داد .گیرد و سپس، عوامل مؤثر در یادگیري آنها توضیح داده خواهد شد مورد بررسی قرار می

33

خصایص جسمانی) الفمان از تواناییهاي مربوط به یادگیري انسان کاسته طوري که ذکر شد با افزایش سن به مرور ز همان

عبارت دیگر در به. شوند طوري که اکثر بزرگساالن دچار کاهش توان بینایی و شنیداري می خواهد شد بهدهد که در نتیجه، سرعت واکنش آنها کم بزرگساالن، سرعت درك حس کم شده و انطباق حسی دیر رخ می

شود که در آموزش به روشهایی گرایش پیدا کرد تا بزرگساالن موجب میمجموعه این عوامل . خواهد شدبتوانند بر مشکالت شنیداري و بینایی خویش غلبه کرده و این مستلزم آن است که آموزشگران باید صبر و

.حوصلۀ بیشتري از خود نشان دهند خصایص اجتماعی) ب

ترین خصایص اجتماعی بزرگساالن مهمترین و عمده. بزرگساالن داراي خصایص اجتماعی هستند :عبارتست از

اي دارند که اگر مطالب کالس و دورة آموزشی با آن تجارب همخوان باشد، تجربیات گسترده) 1آید و اگر بین مطالب دورة آموزشی و تجارب آنان شمار می تجربیات مذکور براي مربی یک مزیت به

.واهد نموداصطکاکی باشد، قطعا براي مربی ایجاد مانع خهاي خانوادگی، شغلی، در محیط و محل زندگی اجتماعی خویش از مسئولیتهاي مختلفی در عرصه) 2

.اي داشت آموزان مدرسه پس نباید از آنها انتظاري شبیه دانش. امور اجتماعی، مذهبی و غیره برخوردارندبنابراین، شأن آنها باید در کالس . ندباش العاده نیازمند احترام، تصدیق، تأیید و تشویق معنوي می فوق) 3

.و دوره محفوظ بماندکند؛ زیرا طوري که این خصیصه براي مربی و آموزشگر اشکال ایجاد می باشند به کار می بسیار محافظه) 4

.تواند از عمق نظرات بزرگساالن در زمینۀ کالس، دوره و محتواي آن آگاهی یابد به راحتی نمی روانیخصایص شخصیتی و ) ج

زیرا در دورانی از . شرکت در کالس و دورة آموزشی براي بزرگساالن با اضطراب و نگرانی همراه استدانند و با حضور در دوره و کالسهاي سن خود قرار دارند که خود را صاحب تجربه و معلومات می

تو «معنی را دارد که لحاظ شخصیتی براي او این ولی به) باشد هرچند توصیۀ فرهنگی و دینی می(یادگیري ، این امر آنها را مضطرب و نگران خواهد ساخت بویژه اگر مطالب کالس و »دانی و باید یاد بگیري نمی

.دورة آموزشی با معلومات قبلی آنها همخوانی نداشته باشد، این اضطراب شدت بیشتري خواهد داشت. گرفته در آنان است نداري یا خودمحوري شکلپ باشد، خویشتن ارتباط با مورد قبل نمی مقولۀ دیگر که بی

بزرگساالن داراي تصاویر ذهنی مثبت و منفی از خود و توانایی خود هستند که تصورات آنها باید در دورة .آموزشی توسط مربی مورد توجه قرار گیرد

34

توجهی و ۀ بیواسط در این حالت، آموزشگران باید مواظب باشند که بزرگساالنی با تصویر ذهنی مثبت بهعدم تأیید آموزشگر، دچار سرخوردگی نشده و از سوي دیگر با احترام گذاردن، مسئولیت دادن و تأیید و

.تصدیق واقعی به بزرگساالنی با تصویر ذهنی منفی، آنها را به کالس و یادگیري امیدوار سازند خصیصۀ ذهنی) د

نظرات فراوانی وجود دارد؛ ولی آن، بحث و نقطهدر مورد چگونگی قدرت ذهنی بزرگساالن و مکانیسم یافته مناسب است، اینکه آنان دیر آنچه که براي استفادة یک آموزشگر بویژه در محیط و مناطق کمترتوسعه

هرچند که این به معناي ناتوانی در یادگیري (آموزند؛ زیرا از لحاظ جسمانی، توانایی آنها تحلیل رفته میدار و ماندگار آموزند ولی چون تجربه دارند، یادگیري آنها عمیق، معنی ت کمتري میو با سرع) باشد نمی

همچنین، اگر مطالب را تجربه کرده و در جریان یادگیري قرار گرفته باشند و در طول دوره احساس . استهاي کالس و توانند به خوبی دیگران و حتی بهتر از آنان، مطالب و بحث احترام، شایستگی و امنیت کنند می

.دوره را بیاموزندبنابراین، پیش از ورود به بحث انواع روشهاي آموزش برنامه ریزي و تدریس بزرگساالن الزم است که

هایی براي مربیان و آموزشگران محترم درخصوص عوامل مؤثر در بهبود با استفاده از نکات گذشته، توصیهتواند روند هاي کاربردي می گیري مربیان از این توصیه بدون شک، بهره. یادگیري بزرگساالن ارائه گردد

.تر سازد آموزش و یاددهی آنها را غنی

35

:سواالت کاربري براي بحث ومطالعه بیشتر

تاثیر رابطه بین ویژگیهاي جسمی بزرگساالن با سرعت ،دقت،مدت و قدرت یادگیري راتبیین -1 .وتشریح کنید

گذار در سرعت عمل و واکنش بزرگساالن و نتایج آن در صحت و سرعت واکنش آنها عوامل تاثیر -2در فرهنگ تعلیم و تربیت راروي چند تن از افراد بزگسال حاضر درفعالیتهاي آموزشی بررسی و

.نتایج به کالس ارائه نمایید

و باهماهنگی وضعیت تاثیر دانش، تجربیات و مهارتهاي قبلی بزرگساالن دردوره آموزشی رابررسی -3 .استاد مربوطه براي سایر همکالسی ها تشریح نمایید

راهکارهاي ایجاد زمینه مشارکت و انگیزه بیشتر بزرگساالن براي حضور بیشتر در فعالیتهاي آموزشی -4رابا بررسی میدانی از تعدادي مخاطب بزرگسال و کارشناس مربوطه احصاء ومجامع آموزشی مرتبط

.ارائه نمایید

اجتماعی ، شخصیتی وروانی و همچنین ذهنی بزرگساالن را درفرایند –خصیصه هلی جسمانی تاثیر -5 . یادگیري آنها توضیح دهید

36

فصل سوم

برنامه ریزي آموزشی ودرسی وانواع رویکردهاي آموزش بزرگساالن

برنامه ریزي آموزشی و در سی ارکانراگیران در زمینۀ ف ارتقاي سطح آگاهی، دانش و مهارت :هدف کلی

همچنین شناخت انواع رویکرد هاي آموزش بزرگساالن و اولویت بندي آنها براي بکارگیر ي موثر ترین و .آنها در شرایط آموزشی

رود که فراگیران پس از شرکت فعال در این دوره به یادگیري در حد شناخت و انتظار می :اهداف رفتاري :ل نائل آیندمهارت در موضوعات ذی

رویکردهاي مختلف "وهمچنین شناخت "برنامه ریزي آموزشی و درسی" ضرورت توجه به )1 .را فرا گرفته و بیان کنند "آموزش بزرگساالن

ضمن شناخت ارکان اساسی برنامه ریزي آموزشی ودرسی براي آموزش بزرگساالن آنها را براي سایر ) 2 .دفراگیران مود تجزیه وتحلیل قرار دهن

هاي آن، اصول و چارچوب و انواع شیوه ششگانۀ آموزش بزرگساالنضمن توصیف رویکردهاي ) 3 .هریک را بیان کنند

هاي اجرایی را مورد نقد و بررسی قرار داده و زمینه "رویکردهاي آموزش بزرگساالن"هریک از ) 4 .آنها را بر روي بزرگساالن مورد مقایسۀ تطبیقی قرار دهند

37

و ضرورت مقدمه ■

آموزشی، فضاي آموزشی، بدون شک، مجموعه عواملی مانند منابع انسانی، امکانات، مربی، وسایل کمکمنظور اجراي یک دورة آموزشی براي بزرگساالن، زمانی ثمربخش خواهد بود که عوامل مالی و غیره به

فراگیران بزرگسال را در راه یادگیري مطالب و هاي آموزشی و ترویجی بتوانند آموزشگران و مجریان دورهیکی از مظاهراصلی تسریع در انتقال اطالعات .مهارتهاي مورد نظر به بهترین شکل ممکن یاري دهند

ومهارتها به بزرگساالن کاربرد روشهاي تحلیلی در مورد هر یک از اجزاي نظام آموزشی با توجه به جنبه اسی و فرهنگی با هدف استقرار یک نظام آموزشی کارآمد وهمچنین هاي مختلف اقتصادي ،اجتماعی ، سی

ایجاد زمینه وفرصت هاي مناسب یادگیري در محیط هاي آموزشی براي دستیابی به هدفهاي رفتاري از پیش همچنین شناخت رویکردهاي مهم آموزشی . تعیین شده در قالب برنامه ریزي آموزشی ودرسی است

وبهره گیري از موثرترین آنها با توجه به شرایط بزرگساالن و محتواي مورد نظر بزرگساالن و اولویت بندي آنان براي دستیابی به بهره وري وکارایی و اثربخشی آموزشی نیز ازجمله موارد مهم است که در این فصل

.سعی می شود این مسائل مورد بررسی وتجزیه و تحلیل قرار گیرد

در آموزش بزرگساالنریزي آموزشی و درسی برنامه ■

ریزي هاي آن، تابع برنامه در کلیه جوامع جهانی، پیشرفت نظامهاي آموزشی و روند اجراي برنامهه خارج از نظام حاکم بر جوامع است و در جهت توسعۀ از طرف دیگر، این روی. درسی است آموزشی و

.مستمر زمینۀ آموزشی موجود استریزي متمرکز یا غیرمتمرکز، چگونگی برخورد صورت برنامه آموزشی بهه به فلسفۀ حاکم بر نظام با توج

طوري که در جوامعی با نظام ریزي و میزان مشارکت مخاطبان متفاوت خواهد بود به با مقولۀ برنامهاین روش که در اکثر . شود ریزي آموزشی به تبع آن متمرکز در نظر گرفته می ریزي متمرکز، برنامه برنامه

هاي ریزي در زمینه کند تا مسئولیت برنامه در حال توسعه جاري است، دولتها را موظف میکشورهاي مختلف جامعه را بر عهده بگیرند و آن را از طریق زبان، آداب، میزان اطالعات و مهارت به گسترة جامعه،

.تسریع و تعمیم بدهندریزي متمرکز نند تا از طریق نظام برنامهک برخی از دولتهاي جهان در زمینۀ آموزش بزرگساالن تالش می

با تدوین یک برنامۀ جامع، منابع انسانی جامعه را در معرض سوادآموزي قرار داده و از این طریق به ارتقاي .یابند سطح فرهنگ عمومی و توسعۀ فرهنگی، اقتصادي و عملی دست

38

ا نیازسنجی و استخراج نیازهاي واقعی شود ب تالش می ریزي غیرمتمرکز نظام برنامهاما در کشورهایی با عهدة مسئوالن محلی، ریزي را بر ظیفۀ مسئولیت برنامهمخاطبان در سطوح و طبقات مختلف جامعه، و

دولتهاي . ساز و سپس ارزیابی و ناظر برآیند مخاطبان و مجریان گذاشته و خود در نقش هدایتگر، زمینهدر . ننددا ها بویژه آموزش بزرگساالن می ریزي در همۀ زمینه نامهحاکم بر این جوامع، خود را کمتر مسئول بر

منظور توسعه و پیشبرد اهداف سازمانی خود به آموزش سات غیردولتی بهاین شرایط، سازمان و مؤس .نمایند اي، شغلی و سایر مهارتهاي مورد نیاز اقدام می هاي حرفه بزرگساالن بویژه در زمینه

م و در حال توسعه است، دولتها به دنبال تالش رکز که ویژة کشورهاي جهان سومتمریزي در نظام برنامهگیري از این سرمایه و رشد براي توسعۀ فرهنگی و افزایش دانش، مهارت براي رشد اقتصادي و سپس بهره

ي غافل از اینکه رشد اقتصادي و بهبود شرایط مشیت، مستلزم داشتن نیرو. و اطالعات آحاد کشور هستندیافته فکري است که بتواند با رویکرد دانش محوري و دانش بنیاد، نظام توسعۀ انسانی کارآمد و توسعه

.اقتصادي بهینه را رقم بزنندسات اي و شغلی مؤس رفع نیازهاي حرفه صددریزي غیرمتمرکز در ر نظام برنامهآموزش بزرگساالن د

هاي آموزشی فرهنگی و اجتماعی متمرکز هر رویاقتصادي در بخشهاي خدمات و صنعت است و اصوال سایها بویژه جنبۀ ي به خود گرفته و سایر مقولهطوري که توسعۀ سواد، جنبۀ ماد بهشود کمتر در نظر گرفته می

.مورد غفلت قرار گرفته است) هدف آموزش بزرگساالن و مهمترین بیشترین(اجتماعی آن راهبردهاي کلی برنامۀ و چارچوب، اصولساالن، تابع ریزي براي آموزش بزرگ به هر حال، برنامهریزي آموزشی و درسی صرفنظر از نوع طوري که در رویکرد یکپارچۀ برنامه است به آموزشی و درسی

زشی و درسی، بایستی ارکان ذیل ریزي آمو ریز حاکم بر جوامع بویژه فلسفۀ حاکم در برنامه نظام برنامه :نظر گرفته شوددر

تعیین اهداف) الفري تغییرات در نگرش، بینش و توسعۀ نیروي انسانی در ابعاد مختلف آن، مستلزم دستیابی به یک س

اهداف آموزش . آید شمار می بویژه رفتار یادگیرنده است که این تغییرات به منزلۀ اهداف برنامۀ آموزش بهاز انواع سوادآموزي، اجتماعی، بزرگساالن، رویکردي است که براساس آن روشهاي آموزش بزرگساالن

شدة بزرگساالن و انتظارات فراگیران، مسئوالن نیازهاي بررسی با توجه بهگیرد و انجام می... اي و حرفهکلی، طور به. گردد ام آموزشی تعیین میجامعه، تئوریهاي یادگیري محتواي آموزشی و فلسفۀ حاکم بر نظ

:اند از باید موارد ذیل را پوشش دهد که عبارت هاي آموزشی بزرگساالن هدف برنامهتعیین

39

هاي آیندة فردي و ت فعلی حاکم بر بزرگساالن و برنامهعیین هدف باید مسائل جاري و وضعیدر ت) 1 .اجتماعی آنها در نظر گرفته شود

.در تعیین هدف باید امکانات و وسایل موجود و قابل دسترس لحاظ شود) 2 و بویژه آنکه در زمینۀ بزرگساالن بایستی متناسب با زمان، مکان ؛باشد پذیر اهداف باید انعطاف) 3

.شرایط شغلی، اهداف آموزش و تحوالت حاکم بر جامعه از انعطاف الزم برخوردار باشدنظام آموزشی و سیستم دانش و اطالعات موجود در ید یکپارچه و منسجم باشد و با کلاهداف با) 4

.جامعه مطابقت داشته باشد –هاي شناختی، عاطفی و روانی ه به نیاز آموزش بزرگساالن، اهداف باید در کلیه حیطهبا توج) 5

اي، جسمی و اجتماعی آموزش تعریف شود تا دامنۀ مهارتهاي نظري، عملی، حرفه) مهارتی(حرکتی .بزرگساالن را پوشش دهد

ردي و عملی بین اهداف محتواي آموزش ساز ایجاد ارتباط کارب اهداف آموزش بزرگساالن باید زمینه) 6 .سات و بخشهاي فعالیت بزرگساالن باشدهداف آموزش مورد نظر سازمان، مؤسبا ا

تهیه و تدوین محتوا) ب

لذا . گیرد وسیلۀ انتقال محتواي آموزش متناسب و مطلوب صورت می دستیابی به اهداف آموزشی بهتقاي سطح دانش و مهارت مخاطبان بویژه بزرگساالن در جهت تعیین مفاهیم، اصول، حقایق و مطالب با ار

بر این، عالوه. اي برخوردار است ت ویژهشده از اهمیت و اولوی ي اهداف از پیش تعیینحرکت به سو :محتواي آموزش بزرگساالن باید در عین سادگی، جامع و دربرگیرندة نیازهاي آنان و شامل نکات ذیل باشد

.اطالعات و دانش تجربی قبلی، استعداد، انگیزه و نیازهاي بزرگساالن متناسب باشدبا میزان * گونه محتواي آموزش بزرگساالن باید مانند جزئی از شرایط آموزشی سایر مخاطبان نظام رسمی، هیچ*

ی از نیازهاي ویژة فردي و جمعی آموزش یک نداشته باشد و مبتنی بر موقعیتهاي خاصحد و مرز تئور .بزرگساالن باشد

ت دگان بزرگسال دورة آموزشی محدودیت سن، جنس، وضعیکنن محتواي آموزشی نباید براي شرکت* .اجتماعی، مکان جغرافیایی و فرهنگ زندگی ایجاد کند

اي و شغلی را از طریق مشارکت آنان در تعیین محتوا باید نیازهاي اجتماعی، مدنی، سیاسی، حرفه* .براي بهبود شرایط موجود زندگی خود توانمند سازد پوشش دهد و آنها را

نوشتن، گیري از معلومات پایه خواندن، محتواي آموزشی بزرگساالن باید زمینۀ کسب سواد و بهره* هاي طبیعی و اجتماعی فراهم کند و در عین حال بتواند ماتی را دربارة پدیدهحساب کردن و اطالعات مقد

40

اهی و تسلط آنان را بر ابعاد مختلف زندگی فردي، اجتماعی، اقتصادي و سطح اعتماد به نفس، خودآگ .خانوادگی افزایش دهد

محتواي آموزش بزرگساالن بایستی بتواند به کسب آموزش عمومی براي احراز مسئولیتهاي اجتماعی، * .ندی و طبقاتی بزرگساالن کمک کراغت با توجه به طیف جنسی، سناندیشه، صرف مناسب اوقات ف

روشهاي آموزشی) ج

تحقق اهداف از طریق محتواي مناسب و مطلوب براساس نیازهاي واقعی بزرگساالن، زمانی صورت پردازان تعلیم همخاطب منتقل کند؛ هرچند که نظری گیرد که بتواند از طریق روشهاي مناسب، محتوا را به می

یادگیري و آموزش را قبل از انتخاب محتوا –و تربیت، اولویت انتخاب روش و راهبردهاي مناسب یاددهی کنندة انتقال محتوا به فراگیران ساز و تسهیل دانند؛ زیرا روشهاي مناسب آموزش، زمینه و مواد آموزشی می

.استیادگیري براي بزرگساالن همانند سایر اجزاي –آنچه مسلم است اینکه انتخاب راهبرد مناسب یاددهی

ها و تجارب قبلی گرفته تا آداب، هاي آنان، میزان داشته باید از محدودة نیاز و خواستهفرآیند تعلیم و تربیت ساز و رسوم و ویژگیهاي فرهنگی و جغرافیایی داراي انعطاف و تناسب باشد؛ اما همواره بایستی زمینه

.ف آموزش باشدات موجود در بزرگساالن در ابعاد مختلاي بالقوه و ظهور تجربیدربرگیرندة رشد استعداده :، موارد زیر در نظر گرفته شودروشهاي آموزش بزرگساالنبه هر حال الزم است که در

. هاي قبلی بزرگساالن به حساب آید یادگیري، تجارب و داشته –در انتخاب راهبردهاي یاددهی * هاي اجتماعی، شغلی و خانوادگی بزرگساالن که در جریان زندگی و اجراي مسئولیتهاي قبلی کسب تجربه

.ی گرددتلق) انبوهی(اي مشارکتی و گروهی تواند بستر مناسب آموزشه گردیده میت حافظه و یادگیري، جسمی، احساسات و عواطف، ظرفی ی وویژگیهاي بزرگساالن در ابعاد جنس*

.لحاظ شود... عالقه و انگیزه، کسب معلومات وشناسی یادگیري و تربیتی بویژه براي بزرگساالن، ویژگی آنان و فرآیند رشد و ات روانتئوري و نظری*

.تئوریهاي علمی مرتبط در نظر گرفته شودو جذاب بایستی با مسائل، خواسته، نیاز و شرایط آموزش در انتخاب روش و محیط آموزشی سرشار*

.ریزي و اجرا شود و بر پایۀ اهداف مشخص برنامهصورت مشارکتی باشد تا فرصت توسعه و بروز تجارب روشهاي آموزشی بزرگساالن بایستی به* یک مربی بالقوه تلقی عنوان فراگیر بزرگسال به در این رویکرد، هر. هاي قبلی آنان را فراهم کند دانسته

.ی، یک راهنما، مشاور و مجري استطوري که مرب شود به می .شود نظرات بزرگساالن در طراحی، اجرا و ارزشیابی روشهاي آموزشی، استحصال و لحاظ می نقطه*

41

طوري که زمینۀ رشد ها و تجارب قبلی بزرگساالن، همساز باشد به راهبردهاي یادگیري با داشته* تهاي آموزشی معنادار و قابل مشاهده گیري از موقعی ن را از طریق بهرهي مختلف یادگیري بزرگساالها جنبه

.فراهم نماید وسایل و مواد آموزشی) د

امروزه در نظام تعلیم و تربیت، تأثیر مواد آموزشی در تسهیل، تعمیق و توسعۀ یادگیري فراگیران بویژه درصد یادگیري از 75ها و مواد آموزشی، بندي تأثیر رسانه ر تقسیمطوري که د در بزرگساالن ثابت شده به

درصد از طریق چشایی 3درصد بویایی و 3درصد المسه، 6درصد شنیداري، 13طریق دیداري و بصري، شود تا فراگیر بتواند تهایی فراهم میطریق وسایل و مواد آموزشی، موقعیبنابراین از . گیرد صورت می

یادگیري "صورت قابل شهود، دسترس، واقعی و کیفی درآورد و حتی شرایط را به یادگیري مطالبی، زمینۀ اطالعات و دانش آنان، در آموزش بزرگساالن با توجه به ویژگیهاي سن. مایدرا فراهم ن "خودگام

از مواد گیري آموزش، دیرپذیري و مقاومت در برابر یادگیري، بهره ن دوري از اطالعات متناسب با سنمیزازیرا در آموزش بزرگساالن باید از . اي است العاده یت مضاعف و فوقو منابع آموزشی مناسب داراي اهم

هاي مشارکت فعال بزرگساالن را ایجاد هاي آموزش واقعی، قابل شهود و ملموس، زمینه طریق ایجاد زمینهگساالن در ابعاد انتقال سواد و دانش تواند در رشد کلی آموزش بزر از طرف دیگر، مواد آموزش می. کرد

.کار برود اي به مشکالت عمومی و حرفه ، اقتصادي و فرهنگی و حلپایه، ارتقاي کیفی نقشهاي اجتماعیهاي آموزشی بزرگساالن، مواد و منابع آموزشی مورد استفاده باید دربرگیرندة نکات به هر حال، در برنامه

:ذیل باشد .صورت ملموس، غیرانتزاعی و قابل دسترس به بزرگساالن عرضه کند بهبتواند مفاهیم را * .دار، واقعی، عینی و حقیقی از محتواي درسی را در اختیار فراگیران قرار دهد هاي هدف تجربه* .با تسهیل یادگیري، انگیزة مشارکت مستمر در فرآیند یادگیري را براي بزرگساالن فراهم نماید* توا را کوتاه کرده و ضمن تسریع در انتقال مطالب به فراگیران، زمینۀ پایداري و زمان فراگیري مح*

.کیفیت آن را فراهم نمایدهاي دیداري، شنیداري و نوشتاري متناسب با شرایط موضوع، زمینۀ آموزش، سن و از انواع رسانه*

.گیري شود اطالعات بزرگساالن بهره

42

ارزشیابی) هـشود که در فرآیند اجرا هایی تدوین می فرض ها و پیش زشی و درسی براساس یافتهتعیین برنامۀ آمو

منتخب فاصله بگیرد و یادگیري ها از اهداف دلیل عدم ایجاد شرایط الزم و تأثیر عوامل محدودکنندة برنامه بهشی در ابعاد لذا شایسته است که کلیه اجزاي برنامه هدف، روش محتوا و وسایل آموز. ر تحقق نیابدمؤث

صورت همزمان و مستمر مورد ارزیابی و ارزشیابی قرار گیرد تا ضمن بررسی کمی و درونی و بیرونی بهلحاظ شده و تغییرات و اصالحات ترمیمی به دست آمدهکیفی پیشرفتهاي حاصله، بازخورد و نتایج

، "برنامۀ آموزش و درسارزشیابی "بنابراین، . منظور جلوگیري از انحراف از هدف صورت بگیرد بهشده و پیشرفت تحصیلی، کارآیی فرآیندي است که کلیه عناصر و ارکان آموزشی با استفاده از متدهاي تعیین

.گیرد و بازدهی کل برنامه مورد قضاوت ارزشی و داوري قرار میآموزشهاي گیري ی برخوردار است؛ زیرا شکلارزشیابی آموزش بزرگساالن از اهمیت خاصموضوع

ی و فراگیر است در صورتی که ریز، مرب لزم تالش و همت برنامهغیررسمی و برقراري و پایداري آن، مستات مربوط به شده نباشد، عملی بینی س روند پیشروند آموزشی مورد غفلت قرار گیرد و حرکت آن براسا

ررسمی ازجمله آموزش زیرا آموزشهاي غی. اصالح، ترمیم و بازسازي آن بسیار مشکل خواهد بودرحم ک آزمون بیی ،گونه آموزشها دار است و اصوال این تراساس نیازهاي آنی، جاري و اولویبزرگساالن ب

ه به برآیند قضاوت در این نوع آموزش با توج. ان استیریزان و مرب از هوشیاري در صحت مهارتهاي برنامهطوري که راحتی هم غرق شد به ماهري بود و بهتوان شناگر عینی و آشکار داوطلبان و فراگیران می

بنابراین، اهمیت . هاي آموزشی است میلی و عدم حضور آنها در دوره ترین و مهمترین برآیند آن، بی سادهطور مستمر و مداوم مورد ق بههاي آموزش بزرگساالن براي کنترل و انطبا ارزیابی و ارزشیابی در برنامه

بایستی موارد ذیل در نظر هاي آموزش بزرگساالن ارزشیابی دوره زمینه ل دربه هر حا. باشد ه میتوج :گرفته شود

آید که همواره باید مورد توجه شمار می ارزشیابی از ارکان مهم و الینفک برنامۀ آموزشی بزرگساالن به* .ریزان قرار گیرد برنامه

انتقال بهینۀ ( برنامه براي اهداف اصلیاصالح فرآیند ه به اینکه هدف اصلی از ارزشیابی، با توج* است؛ لذا یکی از منابع اصلی در موضوع ارزیابی و ارزشیابی، مشارکت ) محتوا به فراگیران یعنی بزرگساالن

.باشد هاي آموزشی می و نظر بزرگساالن از روند اجراي برنامهتحقق در اهداف برنامه و ، )صورت مستمر به(روند ارزشیابی شامل نهادها و عوامل دخیل در طرح *

.باشد که بایستی میان این دو، تعادل ایجاد شود می) صورت غیرمستمر به(عوامل و عناصر قضاوتهاي بیرونی

43

یادگیري –در اهداف ارزشیابی بایستی تحقق پیشرفت تحصیلی، اصالح و بهبود فرآیند یاددهی * انگیزگی بزرگساالن براي حضور لسردي و شکست و بیساز د ت داشته باشد تا نتایج ارزشیابی، زمینهاولوی

.در دورة آموزش نگرددهاي قبلی و سایر موارد بایستی از روش ی، جنسی، میزان اطالعات و دانستهویژگیهاي سن ه بهبا توج*

.گیري کرد و ابزارهاي متناسب براي ارزشیابی بهرهعنوان عناصر برنامه بایستی منابع آموزشی بهیادگیري، محتوا، وسایل و –اهداف، روشهاي یاددهی *

.صورت هماهنگ مورد قضاوت ارزشی قرار گیرد بهی و د در زمینۀ امکانات، منابع، وضعیت مربهاي موجو ارزشیابی باید عینی و براساس واقعیت و داشته*

.سطح فراگیر باشد

انواع رویکرد آموزش بزرگساالن ■

آموزش بزرگساالن فقط به معنی خواندن و نوشتن و یاد گرفتن مفاهیم اولیه بود و ،گذشتهزمانهاي در تقویمی و عقلی نظام رسمی و غیررسمی و تفکیک سن تفاوت چندانی بین روشهاي آموزش یادگیري

اید میزان اطالعات،شناسان یادگیري که معتقدند ب نظرات روان وجود نداشت؛ اما امروزه، گذشته از نقطهتقویمی و ویژگیهاي فردي و روانی در آموزش افراد بویژه دانش، تجربیات و مهارتهاي افراد با سن

بزرگساالن تناسب داشته باشد، شرایط حاکم بر نظام اقتصادي، اجتماعی و حتی فرهنگی کشورهاي جهان ي جاري آن کشور ها ه به راهبرد و برنامهویکرد آموزش بزرگساالن را با توجکند که روش و ر حکم می

.طراحی کنندبنابراین، رویکردهاي مرتبط با آموزش بزرگساالن باید از تنوع و پویایی برخوردار باشد تا بتواند ضمن

بر آن بتوانند بزرگساالن عالوه. هاي نظام حاکم کمک کند توانمندسازي افراد جامعه به تحقق اهداف و برنامهمنظور مواجهه با مشکالت و تماعی، خانوادگی بویژه شغل آنان بهرا در سازگاري با شرایط و محیط اج

.مسائل پیش رو مهیا کندریزي براي آموزش بزرگساالن، رویکردهاي کند تا مسئولین برنامه دستیابی به این اهداف ایجاب می

ي بهینه و ور رترین رویکردها براي بهرهپیش بگیرند و سعی کنند تا از مؤثمتفاوتی با سایر کشورها در عنوان مثال در کشوري که موضوع به. گیري کنند کارایی اثربخش بزرگساالن جامعه در شرایط زندگی بهره

و یا اگر در کشوري که موضوع رشد اجتماعی و نهضت سوادآموزيقالب آن، بیسوادي مطلق است، و همچنین در کشورهایی که رشد اجتماعی و مشارکت مردمی –آموزش سیاسی شهروندي قالب است،

44

مرتبط اي، مهارتی و تکمیلی ی و حرفهآموزش فنو توسعۀ ملی براي رویکرد صنعتی موضوع قالب است، نظرات و ه به نقطهشود تا با توج ر این بخش تالش میلذا د. با مشاغل و حرفۀ افراد در نظر گرفته شود

:طور مختصر مورد بررسی قرار گیرد اوین ذیل بهرویکردهاي مختلف انواع آموزش بزرگساالن با عن آموزش سواد یا سوادآموزي) 1 )کارکردي(آموزش تابعی ) 2 )پذیر العمر و انعطاف مادام(آموزش مداوم ) 3 آموزي آموزشهاي مهارت) 4 آموزش از راه دور) 5 )شهروندي(آموزش مهارتهاي اجتماعی ) 6 رویکرد آموزش سواد یا سوادآموزي) 1 اصلی هايتأکید بر آموزش و پرورش مفاهیم اولیه شامل خواندن، نوشتن و حساب کردن از رویکرد

یکی از ،مشی سوادآموزي طوري که در آن مقطع زمانی، عملیات و خط سازمان یونسکو بود بهتأسیس دلیل توسعه به اما در خیلی از کشورهاي در حال. ی گردیداسی رشد و توسعۀ جوامع جهانی تلقاهرمهاي اس

ي ه به مقولۀ سوادآموزوجدرصد باالي بیسوادي و تأثیر آن در عدم پیشرفت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادي، تلذا رویکرد آموزش بزرگساالن یا همان . اي برخوردار است العاده یت فوقو یادگیري مفاهیم اساسی از اهم

.بزرگساالن داردهاي آموزش ه اي در برنام سوادآموزي، جایگاه ویژهالمللی ازجمله یونسکو و دیدگاه مسئولین و در گزارشهاي مستمر سازمانهاي بین» سوادآموزي«مفهوم

ه به سوادآموزي از توج. گیرد ه خود میمجریان این موضوع در کشورهاي مختلف هر روز شکل متفاوتی بطوري که تا ر جامعه را در نظر دارد بهر در ساختاآفرینی مؤث نوشتن تا انتظار نقش مفهوم ساده خواندن و

توانایی افراد جامعه براي خواندن و نوشتن متون ساده را به » سواد«المللی شش دهۀ گذشته، مجامع بینبر بتواند عالوهبه کسی اطالق شد که » باسواد«اند؛ اما به مرور تعریف کرده با زبان رایج آن شخص

خواندن، (که بتواند مهارتهاي اساسی به کسی گفته شد » باسواد«، سپس .خواندن یک مطلب، آن را بفهمداي که بر گونه کار گیرد به را در کلیه فعالیتهاي اجتماعی و مهارتهاي شهروندي به) نوشتن و حساب کردن

براي تثبیت و توسعۀ کسی است که » باسواد«در حال حاضر . توسعۀ خود و محیط اطراف تأثیر بگذاردطور مستمر اي از آگاهی و مهارت را به ایط محیط شغلی، خانوادگی و اجتماعی، مجموعهخود و شر

بنابراین، ضروري است که . ر باشدروند پیشرفت اقتصادي و اجتماعی موثکسب کند تا بتواند در ري جامعه، معیارهایی را براي صان آموزش بزرگساالن در رویکرد سوادآموزي با تبیین شرایط جامتخص

45

توان به تناوب از طرف دیگر، مفهوم سوادآموزي را می. دست آورند ت سوادآموزي بهه به کمیت و کیفیتوجبندي کرد و سطح آن را از سطح خواندن و نوشتن و مفاهیم پایه تا اهداف نیازهاي افراد جامعه طبقه

سطح و و سپس براي هر اي، گرایش اعتقادي، مذهبی و غیره در نظر گرفت اجتماعی، فرهنگی، فنی و حرفه .ی براي توانمندسازي افراد انجام دادریزیهاي خاص طبقه، برنامه

شود مشاهده می هاي مختلفی از سوادآموزي شیوهگرفته در کشورهاي جهان، براساس مطالعات صورت :اند از که مهمترین آنها عبارت

)سیاسی(سازي شیوة سوادآموزي آگاه) 1-1است 20»پائولو فریره«بزرگ مشهور و دانشمند علمی برگرفته از اندیشه و روش، "سازي روش آگاه"

.آید شمار می انگیزترین مبانی نظري و تئوریهاي سوادآموزي بزرگساالن به که از جالبترین و بحثها در حافظۀ اي از جمالت، کلمات و واژه ه، وظیفۀ سوادآموزي انباشت مجموعهبراساس این نظری

ها براي بازآفرینی زندگی افراد و رهایی از ستمی گیري از این واژه یست؛ بلکه ایجاد شرایط بهرهبزرگساالن نطوري که بتوانند سرنوشت خود را تعیین شود به است که از طرف جامعه در قبال افراد بیسواد اعمال می

آفرینی در سرنوشت جامعه، نقشبنابراین، آموزش سواد در ارتباط با رشد آگاهیهاي افراد . کنند .سیاسی و ورود به درون جامعه براي درك محیط اطراف است

:گرایی خود را که در آن ریزي آموزش سوادآموزي، نقش سنتی و چارچوب براساس این نظریه، برنامههیچ گیرند، زند و شاگردان یاد می کند، حرف می داند، فکر می چیز می دهد، همه معلم یاد می )الف

.دهند شوند و با فروتنی گوش فرا می دانند، موضوع فکر واقع می نمی .شوند ها را تکمیل کرده و منضبط می کند و شاگردان، گزیده گزیند و منضبط می معلم برمی )بکند و شاگردان، فقط خود را با محتوا وفق معلم، محتواي برنامه را انتخاب کرده و سپس عمل می )ج

.گیرند عمل قرار میداده و محل اي ندارند اي دارد و شاگردان، تأثیرناپذیر بوده و قدرت حرفه معلم، تأثیرگذار است و قدرت حرفه )د

فرآیند آموزش تلقی شده که با دیگر عوامل، مسئول ) فراگیر(طوري که در یک نظام مشارکتی، شاگرد بهیادگیري –اساس شرایط آموزشی محیطی، یاددهی ریزي و اجراي آموزش را انجام داده و بر ات برنامهعملی

درپی ه دنبال نشان دادن پیگرایی ب در این شرایط، سوادآموزي یا رویکرد واقع. یابند در آن رشد میسازي و تأثیرگذاري آنان بر سرنوشت خود و جلوگیري از تأثیر منظور آگاه تهاي محیط براي فراگیري بهواقعی

.محیط به آنهاست

20- Paulo Freireh

46

:اند از از مراحل مختلفی تشکیل شده که عبارت سازي روش آموزش آگاهلی، طور ک بهها و لغات قالب و رایج در محیط زندگی فراگیران که با همکاري آنان آوري کلیدواژه مرحلۀ جمع) 1

.شود تهیه میر نقش ه به ترتیب ساده به مشکل، عینی به ذهنی و تأثیبندي و انتخاب کلمات با توج دستهمرحلۀ ) 2

آنان در زندگی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بزرگساالنی و فراگیر، نقش و ه از طریق گفتگوي متقابل بین مربشد بندي وتحلیل کلمات دسته بررسی و تجزیه) 3

تأثیر آن در زندگی بزرگساالن نظرات غالب آموزشگران در مورد لغات احصاء کارتهاي روش تدریس از طریق نقطه) 4 تنظیم و تهیه کارتهایی براي نشان دادن بخش و سیالبهاي درست کلمات) 5 تهیه امکانات و وسایل آموزشی با توجه به کارتهاي راهنماي تدریس) 6ها، تفکیک بخشها هاي عینی اصالحات یا کلیدواژه اجراي سواد و آموزش از طریق نشان دادن نمونه) 7

رکیب سیالبها و دستیابی به یک کلعنوان جزئی از کلمه و ت بهو سیالبهاي آنها، آموزش هر سیالب .دار معنی

اي شیوة سوادآموزي توده) 2-1دلیل برخورد با مسائل جاري جوامع در کشورهایی با شرایط انقالب و تغییرات اجراي این شیوه به

.تر بوده است ساختاري منطقیدر یک برنامه زمانی خاص، کلیه منابع انسانی کند نوعی بسیج همگانی است و تالش میاین شیوه،

منظور در این شیوه، ارادة سیاسی هر کشور به. بزرگسال آن کشور را براي کسب سواد به حرکت درآوردعنوان یک بخش از استراتژي ملی در راستاي غلبه بر فقر و ناعدالتی و دستیابی به پیکار با بیسوادي به

.رسد نظر می شده ضروري به اهداف تعیین :اند از این شیوه، مستلزم تدارك فرآیندهایی است که به تحقق اهداف کمک کند که برخی از آنها عبارت

تبیین و تعیین ارادة سیاسی آن جامعه - ریزي ایجاد ساختار تشکیالتی مناسب براي سیاستگذاري و برنامه - جانبۀ ابعاد مختلف آن بررسی و مطالعۀ همه - ریزي آموزشی و درسی مطلوب برنامه - تهیه و تدارك امکانات و مواد آموزشی - اي اجراي بهینۀ برنامۀ سوادآموزي سراسري و توده -

47

ارزیابی مناسب از عملکردهاي در دست اجرا و اجراشده، احصاء و بازخوردهایی در جهت بهبود - مستمر سوادآموزي

سیاسی، توانایی سازماندهی بود که داراي انگیزه و ارادة قوياهند البته، دولتهایی در این شیوه موفق خو .ی مناسب را داشته باشندنی و توانایی نظارت فنمناسب، بسیج کلیه امکانات مادي و انسا

صورت ضربتی شیوة سوادآموزي به) 3-1

مردمی و توان در دولتهایی جستجو کرد که از طریق انقالب اي را می ریشۀ گرایش به چنین شیوهاهداف شیوة سوادآموزي به شکل ضربتی، ایجاد زمینۀ . اند اقتصادي به قدرت رسیده –تحوالت اجتماعی

برآیند این اهداف، . طور همزمان در کشور است کنی بیسوادي به مشارکت کلیه افراد باسواد براي ریشهمشارکت فعال در دگرگونیهاي توانمندي جامعۀ بیسواد در جهت کسب اطالعات و مهارتهاي الزم براي

قابل ذکر است که این شیوه در یک دوره پیکار براي سوادآموزي در طول یک یا دو سال . جامعه است .گیرد صورت می

براي ( بیسوادانو ) براي شرکت در پیکار( باسواداندر این شیوه، بسیج عمومی افراد جامعه در دو طیف ، ساختارهاي سازمانی و نظارتی براي ایجاد سازوکار و تعامل بین داوطلبان )شرکت در سوادآموزي

زشی ه آموزشیاران تهیه محتواي آموزي اولیآموزشگري و گروه سوادآموزان، بسترسازي براي کارآمو .ت آن از ضروریات استشده و ارتقاي سطح کیفی تسهیل الیشیوة سوادآموزي متو) 1- 4

درپی از صورت متوالی و پی کنی آن در یک کشور به ه به مقولۀ بیسوادي و پیکار براي ریشهتوجت و نیازهاي بیسواد جامعه با توجه به اولوی در این زمینه، ابتدا افراد. هاي اصلی این شیوه است شاخصه

به گروههاي ... وهاي شهري و روستایی، شغلی، سیاسی و اقتصادي، سن، زبان، جنس جامعه در طیفهایی کنی بیسوادي، برنامه منظور ریشه ساله به10تا 5شوند و سپس در یک برنامۀ مختلف تقسیم می

ت مخاطبان وة سوادآموزي متوالی را در اولویدالیل شی. آید درپی به اجرا درمی صورت متوالی و پی بهزشی، عدم توسعۀ فرهنگی آن جوامع و ی، تدارك موارد آمو، آمادگی براي تأمین معلم و مربسوادآموزي

.وجود چندزبانی در آن کشورها جستجو کرد

48

شیوة سوادآموزي عمومی) 5-1باشند، شیوة فعالی در پیکار با بیسوادي می اي که داراي نقش هاي آموزش ضربتی و توده برخالف شیوه

» هاي سرد برنامه«طوري که به ته بههاي وسیع و عمومی، حالت انفعالی داش در برنامه سوادآموزي عمومی .معروف است

نه اجراي (اي از بخشنامه و دستورالعمل، نقش فرمایشی خود را در این شیوه، دولت با صدور مجموعهکند و نقش اجراي آن را بر عهدة مجامع و تشکیالت غیررسمی در حمایت از سوادآموزي اعالم می) نهایی

.گذارد میشود که قسمتی از آن در بدنۀ دولتی براي نظارت و تشکیالت سازمانی ایجاد میابتدا در این شیوه،

صورت غیردولتی و داوطلب شود تا آموزشیاران را به سپس تالش می. ارتباط با ساختارهاي استانی استسازماندهی کرده و نسبت به کارآموزي و تربیت آن در مدت کوتاهی اقدام شود تا برنامۀ آموزشی در

اي خواست دولت و مورد عالقۀ بزرگساالن تهیه شود و در نهایت، روش و محتواي مواد درسی راست .گردد تعیین می)سوادآموزان عوامل اصلی و برانگیزندة(

در این شیوه، آموزش در برنامۀ خواندن، نوشتن و حساب کردن، آموزش عملی و نمایش پیرامون مسائل ی سوادآموزي و آموزشهاي عملی در زمینۀ مسائل عمومی جامعه به بهداشتی محیط زندگی و برنامۀ ترکیب

.آید اجرا درمی شیوة سوادآموزي خاص و محدود) 6-1

هاي آموزشی خاص و منتخب نی از کشور، برنامهیه به اهداف خاص براي نقاط معدر این شیوه با توجتواند ایجاد زمینۀ بهبود وضع می هدف این شیوه. گردد هاي مختلف اجرا می شده به شیوه تهیه و تدوین

. ی از مردم باشدسازي و تبیین خط مشی براي بخش خاص ش مقاومت، آگاهیخانواده، مشارکت جمعی، کاهه به سرعت و سهولت در یک کشور کمک کند؛ ولی با توج کنی بیسوادي تواند به ریشه گرچه این شیوه نمی

.ویژگیهاي مفیدي برخوردار است اجراي آن و مشارکت عمومی مخاطبان مورد نظر از )کارکردي(رویکرد آموزش تابعی ) 2

ه به اینکه براساس رشد سریع ابعاد مختلف جوامع، آموزش خواندن و نوشتن و حساب کردن با توجت در سایر ابعاد و ایفاي نقش اجتماعی، مدنی و اقتصادي کمک کند؛ توانست افراد را در کسب موفقی ینم

صان سوادآموزي مطرح المللی متخص در کمیتۀ بین آموزشهاي تابعیمیالدي، موضوع 1962لذا در سال عنوان نگاه میالدي در کنگرة جهانی وزیران آموزش و پرورش در تهران به 1965گردید و سپس در سال

49

در این رویکرد، سوادآموزي باید زمینه را براي کسب . اي از مفهوم سوادآموزي بیان شد هبینان جدید و واقع .اي فراهم نماید اجتماعی و بویژه حرفه –معلومات مختلف در جهت تطبیق با شرایط زندگی فردي

جامع و درصدد تأمین نیازهاي مختلف بزرگساالن و تدوین و ترکیب برنامۀ » آموزشهاي تابعی«بنابراین، در ارتباط با یکدیگر براي تقویت قواي فکري، ذهنی و ادراکی بزرگساالن و رشد و بلوغ اجتماعی و شغلی

.باشد اي می و حرفه مفهوم آموزشهاي تابعی ■

گرایانه از موضوع سواد است که آموزشهاي این نوع سوادآموزي و آموزش بزرگساالن، یک روش واقعآید تا فرد را شمار می عنوان ابزار و تابعی از نیازهاي واقعی فراگیران به به خواندن، نوشتن و حساب کردن

طوري که سواد، عامل و اي آماده کند به براي ایفاي نقشهاي مختلف اجتماعی، مدنی، اقتصادي و حرفه .شود ی میاي براي بهبود شرایط زندگی تلق هوسیل اصول سوادآموزي تابعی ■بینانه از مقولۀ سواد است؛ لذا ه به اینکه این نوع آموزش، یک درك واقعبا توج :تابعی بودن) الف

کنندگان باشد هاي سوادآموزي باید تابعی از نیازهاي عینی و واقعی شرکت براساس این اصل، برنامه .صورتی که محتواي آموزش براي سوادآموزان به موضوعات و موارد خاص محدود خواهد بود به

بندي سوادآموزان، مطالب و محتواي بندي و گروه براساس این اصل، چگونگی طبقه :بودن انتصابی) بتهاي اجتماعی انتقال باید با ویژگی و شرایط سنی، جنسی، موقعیآموزش و انتخاب روشهاي آموزشی براي

.و اقتصادي مخاطبان آموزش، همخوانی و مطابقت داشته باشدل و ارکت فعال اعضاي گروه سوادآموزي و دیگر افراد در قالب تشکه به اینکه مشبا توج :مشارکت) ج

شود؛ لذا باید زمینۀ یادگیري می –پذیرش و تعمیق فرآیند یاددهی اجتماعات محل باعث ایجاد حسمشارکت فعاالنۀ سوادآموزان، مجامع غیررسمی محل و نهادهاي دولتی براي تدارك امکانات، منابع،

.مشکالت و مسائل فردي و جمعی فراهم گردد فضاي آموزش و حلسازي محیط و ادهآم

ت ساختاري سوادآموزي تابعی دربرگیرندة سه بخش آموزش از آنجا که وضعی :اصل تلفیق محتوا) دخواندن، نوشتن و حساب کردن، آموزش توانمندي و ارتقاي زندگی اجتماعی و اقتصادي و فرهنگی

اي گونه است؛ لذا براساس این اصل محتواي برنامۀ آموزشی باید به آموزي شغلی اي و مهارت آموزش حرفه .گانۀ فوق را پوشش دهد معنادار بتواند تمام اهداف سه صورت یک کل ه مجموعۀ اجزاي آن بهتلفیق گردد ک

50

هاي روانشناسی باید در کمترین زمان ممکن، کارگیري یافته براساس این اصل با به :تسریع در انتقال) هـت از طرف دیگر، کیفی. ان منتقل شوده به سوادآموزگانۀ ذهنی و عملی اولی تلفیق سهالعات و مهارتهاي اط

.وجود آورد ارائه باید بتواند تغییرات رفتاري و ذهنی مطلوب را در سوادآموز بهعوامل ه به موضوع و محتواي آموزشی باید با ایجاد ارتباط با ن اصل با توجبراساس ای :اصل ارتباط) و

مختلف تأثیرگذار در موضوع سوادآموزي و محیط زندگی واقعی سوادآموزان نسبت به تدارك و تعامل هاي محلی، ارتباط میان سوادآموزان، گردآوري آمار و اطالعات مرتبط، فرصت گفتگوي مستقیم ایده

.زي ایجاد کردهاي سوادآمو ریزان، تسهیلگران و برنامه سوادآموزان را با کادر آموزش، برنامهاستمرار آموزش باید . براساس این اصل، سوادآموزي تابعی باید مداوم و مستمر باشد :اصل استمرار) ز

اي از فرآیند آموزش و پرورش جامعۀ محلی و ملی در نظام رسمی عنوان مرحله بر ابعاد غیررسمی به عالوه .لف جامعه را در بر گیردآموزشی پیگیري شود تا از این طریق تداوم آموزش سطوح مخت

ه به تفاوت و تنوع شرایط اشتغال و نیازهاي بزرگساالن در جامعه بایستی برنامه، با توج :اصل تنوع) حمحتوا و مواد آموزشی آنان براساس نیازهاي مختلف تنظیم، تدوین و اجرا گردد تا بتواند ضمن پوشش

.توسعۀ جامعۀ مورد نظر داشته باشدنیازهاي مورد نیاز داوطلبان، کارآیی بیشتري در )پذیر العمر و انعطاف مادام(رویکرد آموزش مداوم ) 3م قرن بیستم میالدي، انسان را با نیازهاي مختلف اقتصادي، وسعه و تحوالت صنعتی در نیمۀ دوت

ی و آفرین طوري که حضور و بروز افراد به توانایی نقش اجتماعی، فرهنگی و غیره مواجه ساخته بهعنوان مثال، این اندیشه که به. تأثیرگذاري در محیط زندگی، مستلزم شکل و نوع جدیدي از آموزش بود

آموزش و پرورش انحصارا در سالهاي آغازین زندگی انسان باید ساري و جاري باشد و آموزش و پرورش طوري که این نوع داده بهشود، دیگر جاي خود را از دست با بلوغ اجتماعی یا بزرگسالی فرد متوقف می

عنوان مرحلۀ آغازین آموزش و پرورش قلمداد کرده و آن را با معنا و نگرش انسانی جدید از نگاه را بهاند که هدف اصلی و زیربنایی آن، یادگیري و فهم اي طراحی کرده شده ریزي طریق اقدامات متوالی و برنامه

از ابتدایی تا (قالب نظام رسمی ین تعلیم و تربیت شامل کلخش آغازاي که ب گونه باشد به فراگیران می .آید شمار می ، تنها یک شاخۀ آموزش به)دانشگاه

کلیه فرصتهاي یادگیري است که پس از پایان تحصیالت اجباري پیش ، "آموزش مداوم"بنابراین، هر نوع رخداد عبارتست از ،آموزش مداومعبارت دیگر، به. دشو آید و از آن استفاده می می

شده که جنبۀ انسانی داشته و هدف آن، یادگیري و فهم فراگیري که در مراحل حیات انسان به ریزي برنامه .پیوندد وقوع می

51

ه به شرایط شود؛ بلکه با توج د و متوقف نمیی تعلق ندارآموزش مداوم، آموزش به زمان خاص در نظامدر این رویکرد، آموزش بزرگساالن را نباید یک برنامۀ . تمختلف براي ادامۀ حیات انسان مورد نیاز اس

اند مدرسه و آموزش مورد نظر دور مانده اي انسان در نظر گرفت که از سن هآموزشی محدود براي عد .کاربرد ) زمان جوانی(کرد که فقط در زمان کوتاهی از عمر تعلق آن را نباید مجموعه موضوعاتیهمچنین

را یک ضرورت همیشگی و مداوم دانست که از ابتداي حیات انسان شروع شده و تا دارد؛ بلکه باید آن .یابد و با حیات انسان پیوند ناگسستنی دارد پایان عمر جریان می

العمر، موضوعی به نام مردودي و فراغت از تحصیل مطرح نیست؛ بلکه در روند آموزش مداوم و مادامو انسانی براي رشد مستمر زندگی فردي و اجتماعی و ارتقاي دانش، گیري از کلیه منابع مادي هدف بهره

.باشد معلومات و مهارتهاي افراد جامعه میر و پیش روي افراد جامعه تدوین وزشی و درسی براساس نیازهاي متغیریزي آم در این رویکرد، برنامه

ر و سازگاري افراد جامعه با آن تغیراي تأمین نیازهاي ماي ب عنوان وسیله اي که آموزش به گونه شود به می .باشد انواع آموزشهاي مداوم ■گیرد به سه دسته تقسیم طور کلی، آموزشهایی که انسان در طول حیات خود در معرض آن قرار می به

تواند نیازهاي اطالعاتی و مهارتی افراد را و هدف می) شکل ارائه آن(شود که براساس ساختار، ترکیب می :اند از این سه دسته آموزش عبارت. سازدبرطرف

دبستانی فاق افتاده و معموال از پیشوزش در بخشهاي آغاز زندگی فرد اتاین نوع آم :یادگیري رسمی) 1یادگیري داراي ساختاري بسیار این نوع . کند شروع شده و تا پایان نظام آموزشی دانشگاهی ادامه پیدا می

» نظام آموزش و پرورش«مراتبی است که به آن و نیمسال و سلسلهص، متوالی و مبتنی بر سال مشخ .گردد شرکت در این نوع آموزش و یادگیري به دریافت مدرك تحصیلی منتهی می. گویند می

شده خارج از نظام رسمی آموزش و پرورش ارائه) پیوسته یا منقطع(آموزشهاي :یادگیري غیررسمی) 2براساس قواعد اولیه و روند کلی تقسیمات آموزشی براي یادگیري هاي آموزشی که کشور در طول دوره

شرکت در این دوره ممکن است که . کند اي و مهارتی خاص و بیشتر کارآموزي حرکت می اطالعات حرفهبه دریافت گواهینامۀ رسمی منجر نشود؛ ولی براي ادامۀ مسئولیت و بهسازي زندگی فردي بزرگساالن الزم

صورت کارگاهی و از طریق سازمان و گروههاي اجتماعی، تشکل و این نوع یادگیري به. و ضروري است .شود سازمانی ارائه می گروههاي غیررسمی درون

طور طبیعی همراه با روند رشد طبیعی انسان از تواند به این نوع یادگیري می :یادگیري عمومی مداوم) 3یک نسل به نسل دیگري از طریق تجربی یا روند آموزش طریق انتقال تمامی یا بخشی از دستاوردهاي

52

برخالف یادگیري رسمی و غیررسمی، این نوع یادگیري باقاعده و .ها و گفتمان صورت گیرد عمومی، رسانهدهد تا اطالعات خود را تکمیل شود؛ ولی به فرد اجازه می شده نیست و بخوبی سازماندهی نمی ریزي برنامه

دهد تا دانش و مهارتهاي شغلی همچنین به فرد اجازه می. مهارتهاي جدید را یاد بگیرد نموده و یا آگاهی و .اي خود را تکمیل و تجدید نماید و آن را مطابق با شرایط و نیازهاي روزآمد پرورش دهد و حرفه

اصول یادگیري مداوم ■

بر همین . اطالعاتی را بیاموزدضروري است که انسان به مرور زمان و برحسب نیازهاي مستمر، مجموعه اساس، بایستی تکمیل و تجدید صالحیتهاي فرد براي توسعه و گسترش زندگی افراد در چهار زمینه

.یادگیري چگونه دانستن، انجام دادن، زندگی کردن و چگونه بودن و حضور داشتن استوار باشد یادگیري دانستن ●

هاي متنوع و متناسب با نیازهاي مداوم و در حال واند برنامهتأکید آموزش مداوم بر این است که فرد بتگیري را آمده، بهترین بهره هاي خاص و مورد نیاز خود را انتخاب کرده و از فرصتهاي پیش تغییر، برنامه

.دانستن از طریق آموزش عمومی براي بزرگسال الزم است براي خود فراهم آورد؛ لذا یادگیري چه دادن یادگیري انجام ●

اي خود را کسب کرده و آن را فرد بزرگسال بایستی بتواند مهارتهاي مورد نیاز اجتماعی، شغلی و حرفه .کار گیرد شده در مواجهه با شرایط مختلف کاري به براساس صالحیت کسب

یادگیري تعامل و زندگی با دیگران ●

ندگی صنعتی، مستلزم احراز حرکت رو به جلو و توسعۀ شرایط زندگی با توجه به پیشرفتهاي زهاي مختلف روحی، روانی و اجتماعی دیگران و توانایی ایجاد تعامل با آنان صالحیت در شناخت جنبه

براي رفع نیازهاي متقابل است؛ لذا قبل از آن، بزرگسال بایستی بتواند با قبول وابستگی متقابل در جهت ف و مشکالت فیمابین و حرکت رو به جلو براساس تفاهم احترام به ارزشهاي همۀ افراد و اقشار، حل اختال

.گام بردارد یادگیري چگونه بودن ●

جانبه و شکوفایی کلیه شده در این نوع آموزشها باید براي تعلیم و تربیت همه ریزي انجام برنامهشناسی، زیبایی استعدادهاي بالقوه افراد جامعه مانند شناختی، مهارتی، عاطفی، ابعاد مختلف حافظۀ هنر،

البته . باشد تا با رشد شخصیت افراد، توانایی حضور و برخورد بهتر آنان در جامعه فراهم آید... منطق و .آید شمار می تالش افراد بزرگسال از ضروریات اصلی به

53

آموزي رویکرد آموزش مهارت) 4

نیاز به نیروي انسانی کارآمد و با رشد و گسترش سازمانها در ابعاد علمی، خدماتی، کشاورزي و صنعتی،در این راستا، بخش . باشد منظور بهبود مستمر در فضاي رقابتی زندگی صنعتی از ضروریات می روزآمد به

اي و روز شدن نیرو و برآیند آن، ایجاد شرایط آموزشهاي حرفه اي از نارسایی سازمانی از طریق به عمدهریزان آموزش بزرگساالن اي را در دستور کار برنامه و حرفه آموزي ضمن خدمت، رویکرد آموزشهاي مهارت

.قرار داده استریزي و اجراي آموزشهاي پیوسته و منقطع خارج از عبارتست از برنامه، "آموزي آموزشهاي مهارت"

صی و کارایی منظور ارتقاي سطح تخص ازمانها بهنظامهاي آموزش رسمی و مجامع غیررسمی توسط ساي اي، توسعۀ حرفه ر سازمان، مؤسسات و بخشهاي مختلف براي احراز شرایط جدید حرفهکارکنان شاغل د

.شاغلین و کمک به نارسایی و شکافهاي موجود سازمانها آموزي اهمیت و ضرورت آموزش مهارت ■

بار دیگر کند که یک دهه احساس می اي است که انسان بعد از گذر یک گونه دگرگونی در ابعاد زندگی بهماندگی انسانها در شرایط اش عقب این تغییر و سرعت آن، یکی از مشخصات اصلی. متولد شده است

مانده و توسعۀ شغلی امروزه، کسانی که در محیط شغلی خود . آید شمار می اي آنها به مختلف زندگی حرفه، مهارتهاي مورد نیاز را کسب )تکنولوژي(روز شدن اندیشه و فرآیند آن کنند؛ ضروري است که با به پیدا می

را آموزي اهمیت و ضرورت آموزش مهارتبر این اساس، . دست بیاورند کرده و تخصص الزم را در آن به :توان با عناوین ذیل بیان کرد می

مداوم و مستمرتغییرات ) الف

هاي اقتصادي، اجتماعی، سیاسی، علوم و تخصص روند تغییر و تحوالت مستمر و مداوم در عرصهمانند؛ زیرا از اي است که گاهی اوقات، مجامع آموزشی و دانشگاهی رسمی از آن عقب می گونه به

دي و شایستگی الزم براي رود که بتوانند مهارت، توانمن التحصیالن در نظامهاي آموزشی انتظار می فارغاز آنجا که دستیابی به این مهم به جهت رویکرد . همگام شدن با تغییر و دستاوردهاي جدید را داشته باشند

گیرد؛ لذا سازمان و مؤسسات کندي صورت می آموزي به هاي ثابت نظامهاي رسمی نگرش و عملیات برنامهاي کارکنان خود را از طریق آموزشهاي ماندگی حرفه و عقب باشند تا بتوانند این خأل مختلف به دنبال آن می

.آموزي جبران کرده و متناسب با تغییر و تحوالت حرکت کنند اي و مهارت غیررسمی حرفه

54

نابرابریهاي اجتماعی) بتوانند با اند و از شرایط برابري اجتماعی برخوردار نیستند می کسانی که از سن آموزش عقب مانده

آموزي در ابعاد اجتماعی و شغلی، فاصله اقشار و طبقات را کاهش داده اي و مهارت حرفه –فنی آموزشهاي .دست آورند و شایستگی حرکت به سوي شرایط همگام با سایرین را به

کمک به رشد آگاهی عمومی جامعه) ج

اي را براي عدیدهگیري مستمر از منابع، مشکالت روند افزایش جمعیت و صنعتی شدن در جوامع و بهرهوجود آورده که مهمترین آن، رشد آگاهی عمومی افراد جامعه براي برخورد مناسب با این رویداد جوامع بهالمللی تبدیل شده طوري که این موضوع به یکی از وجوه اختالف طبقات و فرهنگ جوامع بین است به

را یدك » بافرهنگ«کنند، اصطالح یت میعنوان مثال، جوامعی که اصول اولیه شهروندي را رعا به. استدر این راستا، ارائه آموز و مهارت به افراد در ابعاد . آیند شمار می به» هافتاد عقب«کشند و بقیه جوامع می

اجتماعی و شهروندي بویژه چگونگی برخورد با محیط زیست، منابع طبیعی و پایه آموزش بهداشت فردي مقررات جاري، دگردوستی، ایثارگري و احترام به دیگران در روابط و زندگی و محیطی، رعایت قوانین و

.باشد آموزي می اجتماعی از آموزشهاي مهارت

پاسخگویی به نیازهاي شغلی) د

طوري که گفته شد در دنیاي کنونی، هر فرد بایستی قبل از ورود به شغل و حرفه، مهارتهاي الزم را همانفردي در طول خدمت با توجه به تغییر و تحوالت مستمر، دانش و مهارت الزم را همچنین، هر. داشته باشد

هاي آموزش بر این اساس، افراد با شرکت در دوره. براي پاسخگویی به نیازهاي شغلی داشته باشدقابل ذکر است . تواند ثمربخش باشد سازي خود در تثبیت، توسعه و محیط شغلی می آموزي با آماده مهارت

آید تا بتواند همگام با اشتغال و شمار می هاي این آموزش به ، یکی از نمونهکاربردي –آموزشهاي علمی کهنیازهاي جاري و با هدف علمی کردن فرآیند تولید، ایجاد اشتغال، ارتقاي سطح مهارت و آشنایی با

ز طریق نوسازي اطالعات همچنین با بهبود هرم شغلی و هدایت شاغلین ا. آوري روز به افراد کمک کند فنو مهارتهاي آنان و تقویت نیروي انسانی کارآمد به راهبرد و توسعۀ مشارکت بزرگساالن در محیط شغلی

.آنان کمک کند

55

رویکرد آموزش از راه دور) 5. باید همگام با پیشرفت در انواع رسانه بویژه دیداري و شنیداري باشد "از راه دور آموزش "رویکرد

شروع شد و با پیشرفت تکنولوژیکی وسایل اي آموزش مکاتبهاین روش در نیمۀ نخست قرن بیستم با عنوان یکی از روشهاي رایج براي آموزش بزرگساالن هاي دیداري و شنیداري به ارتباط جمعی بویژه رسانه

معلم و فراگیر از کند که میالدي، این نوع آموزش را چنین توصیف می 1990در سال 21کیگان .معرفی شدهمدیگر جدا هستند و تهیه مطالب آموزشی و حمایت از فراگیران با نظارت یک سازمان آموزشی صورت

وع آموزش، یک این ن. شود هاي ارتباط جمعی ایجاد می رابطۀ بین معلم و فراگیر از طریق رسانه. گیرد می .شود صورت گروهی انجام نمی وقت به فرآیند دوجانبه است و هیچ

پردازان این نوع آموزش است که آن را براي ، یکی دیگر از نظریه)میالدي 1995( 22هولمبرگشرطی بزرگساالن، افراد بازمانده از سن آموزش رسمی و فراگیران سایر آموزشهاي مورد نیاز مفید دانست به

:گونه آموزشها رعایت شود فرض ذیل در اجراي این که هفت ایجاد روابط متقابل و مثبت بین معلم و فراگیر براي تدریس و یادگیري) 1 یافته طراحی و تدوین مواد آموزشی کامال پیشرفته براي خودآموزي سازمان) 2 یاد، سرشار و برانگیزنده توسط مربشده ش مسائل و تمرینهاي مطرح) 3 کننده براي طرفین، قوانین و رویدادهاي آموزشی یک محیط و فضاي دوستانه و تسهیل ضرورت) 4 ت ذهنی فراگیرتی ساده، قابل فهم و در حد قابلیشده و دریاف پیامهاي مبادله) 5 )اي باشد صورت مکاتبه کمتر به(اي صورت مکالمه انجام آموزش از راه دور به) 6 منظور تحقق آن یافته به صورت سازمان شده به بادلهریزي و هدایت مطالب م برنامه) 7 رویکرد آموزش مهارتهاي اجتماعی) 6

به سمت شرایط گسترده و تهیه، تدوین و ) متمرکز(اي رشد و پیشرفت زندگی انسانی از مدل هستهکند که فرد بتواند اطالعات، آگاهی و مهارتهاي توسعۀ سازوکار و قوانین حاکم بر زندگی اجتماعی حکم میعملی فرد به بهزیستی، توانمندیهاي نظري و . الزم را براي زندگی در شرایط محیط اجتماعی داشته باشد

همچنین، آموزش مهارتهاي . کند احقاق حق در محیط اجتماعی و سیر فرآیند زندگی بدون تنش کمک میکند تا استعداد و توانمندیهاي خود را از بالقوه به بالفعل درآورده و از اجتماعی به افراد بزرگسال کمک می

ن، رویکرد آموزش مهارتهاي الزم براي زندگی اجتماعی بنابرای. گیري کنند شرایط و امکانات موجود بهره

21 - Keegan

22- Holemberg

56

آید که از سوي نظامهاي رسمی و آموزشی شمار می هاي مهم آموزش بزرگساالن به افراد، یکی از گزینهقابل ذکر است که در خیلی از کشورهاي جهان، . شود ریزي و اجرا می سازمانهاي غیررسمی آموزش، برنامه

.باشد می متولیان شهري و شهرداريتماعی بر عهدة وظیفۀ آموزش مهارتهاي اج مفهوم آموزش مهارتهاي اجتماعی ■مجموعه اطالعات دانش و مهارتی است که افراد بزرگسال از طریق ، "آموزش مهارتهاي اجتماعی"

گیرند و در یک محیط اجتماعی از امکانات موجود خارج از سازمانهاي رسمی آموزش و پرورش فرا می :شوند تا توسعۀ استعدادهاي خود آگاه می براي

عد سیاسی و حکومتی آگاه شوند به )الف منظور ایفاي نقش و تأثیر در سرنوشت خود از ب. دانش، بینش و عملکرد خود را در ارتباط با دیگران اصالح کرده و به رشد شخصیت خود کمک )ب

.نمایند میبرگرفته از پیشینۀ استدالل، منطق، عقل، (خالقی مناسب را هاي رفتاري و ا در تعامل با دیگران، رویه )ج

.گیرند در پیش می) درك و فهم اصول در مورد خود و دیگرانیابند که محیط اجتماعی و افراد آن همانند خانه بوده و باید در نظر و عمل، به این مهم دست می )د

.رسان آنان باشند همدرد دیگران و کمکود تا با رشد آگاهیهاي عمومی به محیط اجتماعی و ساختار زندگی خود بپردازند ش بستري فراهم می )هـ

.و به اصطالح توسعۀ افکار داده و به فراسوي افکار و نیازهاي محیط فکر کندسازي کیفی زندگی مهارتهاي الزم براي زندگی شهروندي و سازگاري با محیط اجتماعی را براي غنی )و

.کنند پذیري خود کمک می گیرند و از این طریق به رشد جامعه ستی یاد میو مناسبات انسانی و بهزی اهداف آموزش مهارتهاي اجتماعی ■

آموزش اطالعات و مهارتهاي الزم براي پذیرش محیط زندگی اجتماعی بویژه بزرگساالن و براي :تحقق اهداف ذیل استاي مشترك براي اعضاي جامعه در راستاي سازماندهی و تنظیم نیازها و آینده

سازي براي رشد عمومی افراد تا چگونگی وظایف و تکالیف با شرایط زندگی اجتماعی محیط زمینه )1 .خود را بدانند

سازي کاهش آسیبهاي اجتماعی و افزایش شرایط بهزیستی از طریق رشد استعداد ایجاد بستر و زمینه) 2 .و تحمل مسائل پیش روي آنهاو منطق در برخورد با امور و توسعه بردباري

منظور دستیابی به شخصیت مستقل و ایجاد شرایط رشد استعداد، توانایی و نیازهاي روحی و روانی به) 3 .منطق فردي

57

رشد نگرش افراد در ارتباط با شیوه روابط و اصول منطقی که براي رفتار در زندگی روزمره الزم ) 4 .است5 (پذیري، دگردوستی، ایثار و ازخودگذشتگی در محیط اجتماعی تایجاد شرایط همکاري، مسئولی. .تقویت و احیاي ارزش، آداب و رسوم بنیادین در زمینۀ هویت خانوادگی، اجتماعی و ملی) 6 .پذیري، پذیرش نظم و انضباط حاکم بر محیط اجتماعی قانون) 7 .شهاي الزم براي بهزیستی اخالقیآشنایی با اصول و قواعد رفتار فردي، اجتماعی، اخالقی و ارز) 8 .گیري عقالیی و منطقی سازي و تصمیم سازي در خصوص تصمیم آگاه) 9

.احقاق حقوق مدنی و اجتماعی و پیگیري رفتار عادالنه و برابر در مورد خود) 10

58

:براي بحث و مطالعه بیشتر کاربرديسواالت برنامه آموزشی و درسی در یک محیط آموزشی رسمی و محیط غیر تفاوت و تشابه اجزاء و ارکان -1

تاثیر گذار برايرنامه مناسب وتهیه بدر یک فلوچارت استخراج و جهت رسمی بزرگساالن را .آموزش بزرگساالن ارائه نمایید

بعد از این فصل یک مدل مفهومی از روند ارزشیابی بزرگساالن درفرآیند فعالیتهاي آموزشی آنان -2 . پیشنهاد نمایید

انواع رویکردهاي ارائه شده براي آموزش بزرگساالن که دراین فصل آمده را بارویکردهاي سازمان -3هاي دست اندرکار آموزش بزرگساالن در کشورمان تطبیق و نتیجه مربوطه رادر کالس درس

.تشریح کنید

زمان نهضت سواد آموزي به مراتب از بررسی نمایید که مجامع اصلی سواد آموزي کشور ازجمله سا -4 .کدام یک از شیوه هاي ششگانه ارائه شده سوادآموزي دراین کتاب بهره برداري کرده است

) آموزش متناسب بانیازهاي عینی و واقعی(خصوصیات و شاخصه هاي اصلی آموزشی تابعی -5 .رادریک فلوچارت ترسیم و سپس تحلیل نمایید

با رویکرد وروش مداوم و مادام العمر،مفهوم سازي الزم بزرگساالنآموزش جهت توسعه وتعمیم -6 .از این رویکرد را براي مدیران و مسئولین محیط شغلی خود انجام دهید

از رویکرد آموزش بزرگساالن با روش آموزش مهارتهاي اجتماعی به جهت ضرورت توجه و -7تهیه ودر رسانه هاي نوشتاري درج اهمیت آن توسط مسئولین و رشد اجتماعی جامعه مقاله اي

.نمایید

59

فصل چهارم یادگیري و تدریس به بزرگساالن - روشهاي یاددهی

ارتقاء سطح آکاهی ، شناخت و مهارت فراگیران در زمینه مفاهیم اساسی آموزش وتدریس و : هدف کلی

یادگیري و تدریس به بزرگساالن _همچنین راهبردهاي یاددهی انتظار می رود تا فراگیران پس از شرکت فعال در دوره به یادگیري در حد آگاهی و : اهداف رفتاري

.مهارت در موضوعات ذیل نائل آیند .مفاهیم اساسی مورد نیاز براي آموزش و تدریس را فراگرفته وآنهارابراي سایرین شرح می دهند -1در نظر گرفته قبل از آغاز به تدریس بزرگساالنکه بایستی رينکات مهم و مؤثدرك ضمن ) 2 .،آنها را تشریح می کنندشودوآنها را با توجه به را می دانند به بزرگساالن تدریسو یادگیري، راهبرد و روشهاي یاددهیانواع ) 3

. در محیط آموزشی آنها بکار می گیرند شرایط و ویژگیهاي بزرگساالن را مورد نقد و بررسی قرار روشهاي یاددهی، یادگیري و تدریس به بزرگساالن معایبو مزایا) 4

.میدهند

60

مقدمه وضرورتصورت شود که به اي گفته می یادگیري ، تدریس و انتقال مطالب به شیوه -بدیهی است روش یاددهی

طوري که مستلزم دوري از فعالیتهاي متفرقه، بدون برنامه و آگاهانه، عقالیی و منطقی تهیه و اجرا شود بهبه کسب نیازهاي الزم و انتخاب فعالیتهایی است که در زمان کوتاه و مؤثر بزرگساالن بتوانند داشتن پیش

از طرف دیگر، انتخاب روش و فنون تدریس و یا انتقال . دانش، بینش و مهارتهاي مورد نظر دست یابندمحتوا به مخاطب بزرگسال با توجه به ویژگی، نیاز، انگیزه، عالیق، تواناییهاي قبلی، آمادگی جسمی و

نوع و کیفیت محتوا و مطالب هاي زندگی و اعتماد به نفس بزرگساالن و همچنین، روانی، نگرش، شیوهالذکر، روشهاي مطلوب و مناسبی انتخاب بنابراین ضروري است که با توجه به عوامل فوق. متفاوت است

مالك و معیار موفقیت روشهاي آموزشی، احساس . عمل آورد کرده و نسبت به کاربرد آن اقدام الزم را به .شده براي بزرگساالن است بینی ي پیشرضایتمندي و ماندگاري آنان در دوره و کالسها

بنابراین، در . شود خاطر آن انجام می است که یادگیري به انتخاب روش تدریسیکی از مسائل مهم، طور به. شده در فصل قبل توجه داشت انتخاب روش تدریس بزرگساالن باید به اهداف و رویکردهاي ارائه

منظور دستیابی به اهداف ذیل است که به بزرگساالن به یادگیري –کلی، آموزش و ایجاد فضاي یاددهی :اند از عبارت اهداف سوادآموزي و آموزش مهارتهاي خواندن، نوشتن و حساب کردن) الف هاي شغلی و اجتماعی اي در زمینه آموزش مهارتهاي مختلف حرفه) ب

.ر متفاوت خواهند بودبا توجه به اینکه محتواي آموزش متفاوت است؛ لذا روشهاي آموزش با یکدیگ توصیف مفاهیم آموزش و تدریس ■

روش) الفعبارتست از راه منظم، باقاعده و منطقی براي ارائه » روش آموزشی«است و راه انجام هر کاري، »روش« .راهگشا خواهد بود» منطقی«و » باقاعده«، »منظم«در این ارتباط، تعمق در کلماتی مانند . درس

طور آگاهانه، عقالیی و منطقی تهیه و اي است که به تدریس و انتقال مطالب مناسب شیوهدر واقع، روش ق، پراکنده و بی. اجرا شود نظم و قاعده که از منطق مدلل و بدون شناخت فراگیران و زیرا آموزش متفرعات را براي تواند موفق بوده و شرایط درك مطلوب مطالب و موضو اي پیروي نکند، هرگز نمی شده حساب

بنابراین در آموزش و انتقال مطالب به بزرگسال باید به کلمات مستتر . فراگیر بویژه فراگیر بزرگسال مهیا کند .در تعریف تدریس با دقت توجه کرد

61

فن) بعبارتست از مجموعه تمهیدات و وسایلی ،»فنون آموزش«است و شیوة انجام ماهرانه هر کاري، »فن« .شود کار گرفته می ارائه بهتر و بهینۀ مطالب و تسهیل امر یادگیري فراگیران به منظور که به

ه به شرایط ریس و آموزش بزرگساالن را با توجدر مرحلۀ بعد، پس از اینکه آموزشگران، شیوة تدرسد تا در خصوص مهارتهاي الزم براي اند، نوبت به آن می اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی انتخاب کرده

طور مثال، همۀ افراد تا حدودي از چگونگی جهت به. شدة آن تالش نمایند سازي مطلوب شیوة انتخاب دهپیاتواند به سرعت و با و شیوة باز کردن یک پیچ اطالع دارند؛ ولی تنها استادکار ماهر و مکانیک مجرب می

ه داشته باشند که بیان و آموزشگران توجبنابراین، مر. ز کردن پیچ برآیداستفاده از ابزارهاي مربوطه از عهدة باهاي انتقال مطالب به بزرگساالن باید روش اجراي ماهرانه را با مطالعه، تکرار و بر آشنایی با شیوه عالوه

.تمرین یاد بگیرندتوان با گذراندن چند دوره و مطالعۀ هاي تدریس آموزش را می در اینجا باید یادآوري کرد که شیوه

به زمان طوالنی نیاز بی خوبراي ماهر شدن یک آموزشگر و مرب و جزوه فرا گرفت ولیتعدادي کتاب را تدریس تکنیکو فن ،مهارتالبته . توان به آن مهم دست یافت است که بدون تمرین، تکرار و تفکر نمی

.گویند می "هنر معلمی " آموزش و تدریس) جو فراگیر تحت راهنمایی و هدایت مربی ) آموزشگر(کنش متقابل یک مربی ، »آموزش و تدریس«

کنش «هایی مانند در این تعریف، واژه. باشد منظور ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار فراگیر و یادگیرنده می بهاي برخوردار است که بایستی در مسائل یت ویژهاز اهم »ایجاد تغییرات مطلوب«و » هدایت«، »متقابل

.ه براي بزرگساالن در نظر گرفته شودآموزشی و تدریس بویژ کنش متقابل) د

ست که تدریس، فرآیند یکسویه و اآموزشگر و فراگیر و کارآموز این "کنش متقابل"منظور از بویژه براي بزرگساالن که خود را صاحب اندیشه دانسته و از خودخواهی و خودمحوري (اي نیست یکطرفه

.است نتیجه بیو نارسا، ناقصبلکه فرآیند تدریس مبتنی بر برقراري ارتباط یکسویۀ ) برخوردارندپیوندد که آموزشگر و فراگیر با در نظر ی به وقوع میبنابراین، انتقال حقیقی مفاهیم به بزرگساالن زمان

. گرفتن شرایط و جوانب آن در مورد موضوع درسی وارد عمل شده و براي همدیگر پیام ارسال کنندالوحده باشد، فراگیران به زودي خسته شده و هدف تدریس چنانچه همانند نوع تدریس سنتی، معلم متکلم

.یابد و یادگیري تحقق نمی

62

هدایت) هـ

طوري که یکی از روشهاي اصلی آموزش بزرگساالن است به» هدایت«نکتۀ دیگر در آموزش و تدریس ي ها ک آموزشگر بزرگساالن نباید به روشدانند و اعتقاد دارند که ی کنندگی آموزشگر می را نقش تسهیل

توانند در آموزشگران می .روي بیاورد شاگردمحوريبلکه باید به روشهاي ؛ري متوسل شودمحو معلمهمچنین . فراگیران نسبت به نیازهاي خاص خود، آگاهی ایجاد کنند و شاگردان را با مسائل روبرو نمایند

آموزي را فراهم کرده و آنان را به تفکر دربارة نکات محتواي دروس توانند براي آنان، امکان تجربه مییان متفاوت قق یادگیري باشد؛ اگرچه نقش مربالیت باید تحدر تمامی این موارد، نتیجۀ فع. ترغیب نمایند

.کنندة یادگیري باشد ري و تسهیلشها باید هدایتگاست اما تمامی این نقکنندة قطعی ت و پیشبرد اهداف آموزش اختیار نداشته و تعیینزش بزرگساالن، آموزشگر در موفقیدر آمو

اگیران با توجه به تجربیات خود، مطالب و محتواي دورة ي که امکان دارد فرطور باشد به و حتمی نمیدمات و اساس مطالب مورد نظر ی در زمینۀ سوادآموزي را به روش و زبان دیگر بدانند و یا اینکه مقخاص

طور مطلوب آنها را هدایت کند، قادر اگر آموزشگر به آنان فرصت اظهار نظر داده و به. ی را بدانندمرب .طور مستقل به کشف نهایی آن مطالب، موضوعات و حتی مهارت نائل شوند خواهند بود که به

او باید . بنابراین، آموزشگر در این کالس، وظیفۀ انتقال محض محفوظات خودش را بر عهده نداردفرض را بر این بگذارند که مخاطبان تا حدودي از مطالب و مهارتهاي مورد نظر درسی اطالع دارند و یا در

.توانند به کشف و درك مطالب و مهارت دست یابند تنهایی می هدایت و راهنمایی آموزشگر بهصورت اگر آموزشگران و مربیان در دوره و کالسهاي آموزشی بویژه آموزش بزرگساالن به این امر واقف و

اندگاري داشتنی خواهد بود و م معتقد باشند، دوره و کالسهاي درسی آنها سرشار، شیرین، جذاب و دوست .هاي فراگیران و شوق آنها به یادگیري بیشتر و بهتر مطالب افزایش خواهد یافت یادگرفته

ایجاد تغییرات مطلوب) و

الزم به ذکر است که . است» ایجاد تغییرات مطلوب«یت در تدریس و آموزش، یکی از نکات با اهمهاي آموزشی براي فراگیران، دستیابی به تغییر در بینش، دانش و هدف اساسی از آموزش و تشکیل دوره

ی آموزش بزرگساالن توان دریافت که هدف مرب مقوله میبنابراین با تأمل در این سه . مهارت آنان استرشد معلومات آنها نیست؛ بلکه دوره و عنوان آموزشی و صرفا آشنایی فراگیران با نام، تعریف و شرح کار

بر رشد سطح معلومات فراگیران در آنها شوق ی قدرتمند آموزش بزرگساالن کسی است که بتواند عالوهمربشده در سطح زندگی، کار، حرفه و عمل درآوردن دانش و معلومات فراگرفته کارگیري و به و اشتیاق به

.پیرامون را فراهم آورد اقتصادي –محیط اجتماعی

63

توجه داشت که ) محور اصلی آن است(وادآموزي هاي آموزشی غیر از س بر این باید در زمینۀ دوره عالوهتوانند به وضوح و با هاي مختلف آموزشی می ت در شغل و توسعۀ آن افراد در زمینهیادگیري براي موفقی

.کار گیرند هاي خود را به مهارت عملی، یادگرفتهیان به مخاطبان بزرگسال خود کمک کنند تا آنها یاد آموزش بزرگساالن این است که مرب بنابراین، هدف

.هاي خود استفاده نمایند طور عملی در صحنۀ کار و زندگی از یادگرفته بگیرند، عالقمند شوند و بتوانند به ؛زوایاي مختلف پاسخ داد توان از ی و آموزشگر موفق بزرگساالن چه کسی است؟ به این سؤال میمرب

:کسی است که "مربی موفق"ان گفت تو اما از نظر روشهاي آموزشی و تدریس مناسب بزرگساالن می .داند و آنها را به اندازة کافی تجربه کرده است انواع روشهاي آموزش بزرگساالن را می )الفري و تدریس، روش مناسب را با از کلیه روشهاي یادگی» ترکیبی«طور در طول دورة آموزشی به )ب

.کار گیرد ه به نوع و شرایط بزرگساالن انتخاب کرده و بهتوجگانۀ قبل، ضمن و بعد از تدریس آشنا باشد و در هنگام انتقال مطالب از این سه با مهارتهاي سه )ج

.طور مطلوب و مناسب بهره گیرد دسته فنون بهق تدریسبنابراین، پیش از رفتن به کالس یا دورة آموزشی از مهارت یا فنون کسی است که مربی موف

استفاده کرده و یک ) ها در قالب تهیه یک طرح یا نقشه تدریس بینی اي از پیش مجموعه(قبل از تدریس ی در این طرح درس مشخ. ه کندطرح درسی تهیسازد که در کالس چگونه عمل نماید؟ وقت ص میمرب

سازد که در هر بخش چه فعالیتهایی را انجام ص میبندي کند؟ مشخ چه بخشهایی تقسیم کالس خود را بهآموزشی دهد و ضمن انجام آن فعالیت، روش تدریس او چه خواهد بود؟ در عین حال از کدام وسایل کمک

ا بر موضوع متمرکز استفاده نماید و براي اینکه فراگیران مطالب را بهتر فرا گیرند، چگونه و کدام شیوة آنها ر خواهد ساخت؟

پس از "و "تدریس حین"یا مهارت قبل از تدریس براي دو مهارت طرح درسآموزشگر در ی خواهد وان مبناي کار وي تلقعن طوري که در مرحلۀ عمل و تدریس به کند به گیري می تصمیم "تدریس

.شداند، نیازمند تدوین و نگارش طرح درس کار کرده طرح درسیانی که مدتی را با تجربه ثابت کرده مرب

شود که مربیان توصیه می. روند طور ذهنی یا در حد بسیار مختصر تهیه نموده و به کالس می نبوده و آن را بهحداقل براي چند مرتبه به تهیه طرح درس اقدام نمایند؛ چراکه یک چارچوب ،جدید و آموزشگران باتجربه

همچنین، . دهد گیري پیرامون عملکرد در کالس درس به آنان می تصمیمذهنی مستدل براي تفکر و هاي تدریس گیري از شیوه بیشتر به چنان پویایی در کار و بهره زشگران در بلندمدت با کسب تجاربآموه به شرایط فراگیر و کالس و همچنین طرح سؤال و یا سایر شرایط اجتماعی، توانند با توج رسند که می می

.طلوب تدریس را انتخاب کرده و در کالس درس ارائه نمایندشیوة م

64

صی و انتقال مطالب و تدریس مهارت پیدا کند که با آموزشگر باید آنچنان در رشتۀ تخصبه هر حال، راگیران، ت، فضا و مکان، شرایط فبا توجه به طرح درس خاص، ارزیابی موقعیورود به یک دوره یا کالس

.رهاي مربوطه، روش آموزش خود را انتخاب نمایندسنی آنها و سایر متغیتعداد فراگیران، سطح ه به نکات هاي آموزشی، توج در دوره انتخاب دقیق روش تدریسدر پایان الزم به ذکر است که براي

:ذیل الزم و ضروري است مخاطب و ویژگیهاي آن) 1 )نظري، عملی(نوع و محتواي تدریس ) 2

سواد اي از مخاطبان داراي سواد کم و حتی بی آموزشی بزرگساالن، بخش عمدههاي از آنجا که در دورهباشند، شناخت و مالحظۀ ویژگیهاي آنان، آموزشگران را در انتخاب روش تدریس مناسب یاري خواهد میطور مبسوط، انواع روش و در بخشهاي گذشته به ویژگی بزرگساالن پرداخته شده ولی در این بخش به. داد .گیرد ن تدریس و آموزش با تأکید بر آموزش بزرگساالن مورد بررسی قرار میفنو

ر قبل از تدریسنکات مهم و مؤث ■

انواع روش و فنون آموزش و تدریس با توجه به شرایط و ویژگیهاي بزرگساالن، اهداف و کیفیت محتوا روشهایی مورد بررسی و توجه قرار شود تا در این بخش سعی می. و امکانات آنان کاربردهاي متفاوتی دارد

طور کلی در انتخاب و اعمال هر روش آموزشی باید به. گیرد که داراي بیشترین کاربرد و قابلیت است :نکات مهم و مؤثر ذیل در نظر گرفته شود

گیري، فضاي تالش شود که در کلیه مراحل تهیه برنامۀ درسی، تهیه محتواي آن، تعیین جهت) 1کیفیت اعمال . تعیین ساعات کالس و روش اجرا و ارزیابی، مشارکت فعال بزرگساالن اعمال شودآموزشی،

این نکته، مستلزم آن است که مکان اجراي دوره در محیط یا محل بزرگساالن انجام شود تا داوطلب ط، مفهوم احساس اضطراب ناشی از شرایط جدید خارج از محیط زندگی را نداشته باشد و غناي بافت محی

بنابراین باید آموزشگر تالش نماید تا . عمیق آن و شرایط کاربرد آن در موقعیتهاي دیگر آسانتر فراهم شود .هر محصل بالقوه، یک معلم بالقوه باشد

یادگیري و تدریس در دوره و محتواي انتخابی براي آموزش بزرگسال –باید تالش شود که یاددهی ) 2 .، واژگان و عبارت آنها، نیازهاي زندگی، محل و فرهنگ آنها مطابقت داشته باشدبا سطح قبلی معلومات

حصول تصویر دقیق از امکانات و تواناییهاي آنان براي مربی (آشنایی مربی با ویژگیهاي بزرگساالن ) 3 .براي تدریس مربی مفید خواهد بود...) از لحاظ جسمی، اجتماعی، شخصیتی، ذهنی و

وجه نباید این موضوع توجه داشت که بزرگساالن انسانهاي ناتوان نیستند و اصوال به هیچ همواره باید) 4نظرات بزرگساالن مخالفت گاه در شرایط کالس و آموزش نباید با نقطه بنابراین، هیچ. را به آنها یادآور شد

65

منطقی و عقلی گشت کرد؛ بلکه بایستی به اظهارات آنها گوش داده و در مطالب وي به دنبال نکات صحیحبه مرور این عمل باعث . و آنها را مبناي توجه و تأیید قرار داد و مابقی را با تساهل و تسامح فراموش کرد

شود که مطالب از دیدگاههاي بزرگساالن فراموش شده و او به دنبال تأکید بر بسط مطالبی باشد که تأیید می .و تصدیق شده است

طوري که هویت و رتباط صمیمی و دوستانه با بزرگساالن برقرار نماید بهآموزشگر و مربی باید ا) 5احترام به افراد کالس، احترام به افراد سرشناس و . شخصیت آنها همانند شرایط خارج از کالس حفظ شود

تواند در پذیرش مربی و روش حتی شرکت در مراسم و محافل اجتماعی آنان در خارج از دوره آموزشی می .ی او مؤثر باشدالگویرویکرد تدریس باید شاگردمحور باشد و با محیط بزرگساالن مطابقت داشته باشد؛ زیرا رشد خود در ) 6

عنوان یک فرد مرحله بزرگسالی به شناساندن و حمایت از خود نیاز دارد و بر همین اساس، بزرگسال باید بهباشد، یادگیري فعال در مورد او اعمال شود؛ یعنی مورد احترام قرار گیرد، مسئولیت و خودمختاري داشته

.آموزي گشایی و در نهایت یادگیري یادگیري از راه تجربه، مستقل، با تفکر انتقادي، مسئلهیادگیري ارتباط –اعمال هر روش و الگویی با میزان تأثیرگذاري با اولین جلسه و شرایط یاددهی ) 7

اي العاده ۀ آموزش در جذب مخاطبان بزرگسال به کالس و دوره اهمیت فوقمعناداري دارد؛ زیرا اولین جلسبنابراین سعی شود تا اولین جلسۀ دورة آموزش با احساس امنیت، آرامش، صمیمیت، دوستی و نشاط . دارد

.همراه باشدشهاي با توجه به شرایط و ویژگیهاي بزرگساالن بویژه محدودیت حافظه و شرایط ذهنی، کاربرد رو) 8

.گري، تمرین و تکرار از اهمیت اساسی برخوردار است فعال و مشارکتی مبتنی بر تجربههاي دیداري، شنیداري توأم با مواد نوشتاري، یادگیري را براي بزرگساالن گیري از مواد و رسانه بهره) 9

نحصر به فردي از واقعیت تواند جنبۀ م اي می در این زمینه باید توجه داشت که هر رسانه. عمیق خواهد کرد، یکی از مهارتهاي آموزشی مربیان در کنار »شناسی رسانه«را انتقال دهد که خاص آن رسانه است؛ لذا

.آید شمار می گیري از روشهاي تدریس مؤثر به بهرهفرآیند راهنمایی، هدایت و مشاوره در محیط و شرایط خارج از کالس درس در توسعۀ یادگیري ) 10

بزرگساالن مؤثر خواهد بود

66

یادگیري و تدریس بزرگساالن –راهبردهاي یاددهی ■هاي مختلف از سوادآموزي تا کسب مهارتهاي اهداف آموزش بزرگساالن، تکامل و رشد افراد در حیطه

آموزش بزرگساالن سعی دارد که افراد را به شاخصهاي تکامل براي زندگی. اي و سیاسی است خاص حرفهبنابراین، دستیابی به هدف مذکور با تغییر، تحول و نوسازي شناخت، بینش و . نسبتا مطلوب راهنمایی نماید

راهبردهاي تدریس و آموزش بزرگساالن، تابع قانونمندي و قواعدي . پذیر است مهارتهاي بزرگساالن امکانتکنیکهاي آموزشی از این عناصر مهم است که آموزشگران باید از آنها آگاهی داشته باشند که روش، متد و

روند؛ زیرا محتویات و مفاد آموزشی در قلب راهبرد، روش و تکنیکهاي تدریس طراحی شده و شمار می به .شود به مخاطبان بزرگسال عرضه می

طوري که ذکر شد، اگرچه توافق واحدي در راهبردهاي آموزش بزرگساالن وجود ندارد؛ ولیکن همانکنند و تقسیم می انفرادي، گروهی و انبوهیو آموزش بزرگساالن را به انواع روشهاي روشهاي تدریس

.گیرند وتحلیل قرار می شمارند که در ذیل مورد تجزیه براي هریک از این روشها، فنون و تکنیکهایی برمی )طوفان اندیشه(روش تحریک فکري ) 1

آفرینی هاي نقش و بازسازي و بهسازي زمینه هدف نهایی آموزش بزرگساالن، احیاي استعدادهاي نهفتهکننده و در عین گیري از روشی که بسترساز، تسهیل افراد در ابعاد مختلف فردي و اجتماعی است؛ لذا بهره

ك فرآیند یادگیري در بزرگساالن باشد، نسبت به سایر روشهاي موجود مؤثر خواهد بود روش . حال محرنظرات بزرگساالن است، کلیه مسائل و گیري از نقطه ردمحوري با بهرهکه رویکرد شاگ» طوفان اندیشه«

بدون اینکه به چگونه عملی (دهد هاي ممکن را در ارتباط با نیازهاي خاص آنان مورد توجه قرار می ایدهس بندي کرده و سپ شده، مهمترین را اولویت فراگیران از بین کلیه مسائل مطرح). ها پرداخته شود بودن ایده

هاي خود برانگیخته در این روش، بزرگساالن براي ارائه تفکرات و ایده. پردازند در مورد آن به فعالیت میکننده یا ، تسهیل»طوفان اندیشه«نقش معلم در . شوند و در بیان نظرات خود، هیچ قیدوبندي ندارند می

طوري که مدیریت فرآیند یادگیري بر کنندة بزرگساالن براي حل مسائل است به حداکثر راهنما و هدایتدر این روش، بزرگساالن در . گونه مداخلۀ مستقیمی در این زمینه ندارند عهدة آنها بوده و آموزشگران، هیچ

آنان سبک مناسب . باشند سرعت پرداختن به مطالب و یا انتخاب بخشی از آن براي یادگیري آزاد می .کنند ییادگیري را براساس محتواي آن انتخاب م

اهداف روش تحریک فکري ■ :اند از عبارت اهداف روش تحریک فکري یا طوفان اندیشهطور کلی، به

67

کارگیري اطالعات گذشته تقویت و تحریک ذهنی و عملی بزرگساالن براي بروز استعدادها و به - .طوري که با مسائل جاري و روزمره درگیر شوند به

وتحلیل بیشتر یک موضوع خارج از و ایجاد زمینۀ گسترش و تجزیه بررسی ابعاد مختلف یک مسئله - چارچوب و ضوابط روشهاي رسمی آموزش

ق در بزرگساالن - توسعۀ تفکر خال )قبل از بحث کارشناسی در گروه(نظرات بدیع و نو در حد توانایی آنان ارائه نقطه - )طوفان اندیشه(مزایا و معایب روش تحریک فکري ■

توانند به شرح کنندگان بزرگسال می آن است که شرکت» طوفان اندیشه« مزیت روشمهمترین در این روش، . احساسات و نظرات خویش پرداخته و براي مشکالت الینحل قبلی، راه حلهایی کشف کنند

.شوند تمام اعضاي دوره براي مشارکت ترغیب و تحریک میروش طوفان اندیشه آن است که شرکت در این فرآیند یادگیري، مستلزم معایب و محدودیتهاياز

از طرف دیگر، ممکن . کنند جسارت مواجهه با واقعیتهایی است که بسیاري از بزرگساالن از آن فرار میهمچنین از آنجا که در زمان . نظرات، کاربردي و ارزشمند نباشد است که بسیاري از پیشنهادات و نقطه

شده ضروري است؛ لذا امکان دارد که از انگیزة تداوم بندي نظرات، انتقاد از عقاید مطرح و جمع ارزشیابی .بعضی از آنها در کالس و دورة آموزش کاسته شود

ها روش آزادي) 2

رویکرد . باشد می مکتبخانهاین روش برگرفته از نظام سنتی نظامهاي آموزشی غیررسمی گذشته مانند موزشهاي اساسی و پایه و سوادآموزي است که یک نوع نظام آموزشی اولیه و ابتدایی اصلی این روش، آ

شود؛ چراکه ارکان این نظام با زندگی افراد بزرگسال کامال سازگاري داشته و با مبتنی بر آزادیها قلمداد می .واقعیتهاي زندگی و شرایط خاص آنان انطباق دارد

تقال اطالعات اولیه و پایه به مخاطبان از چند جنبه قابل بررسی انعطاف موجود در این روش براي ان :اند از است که عبارت

علیرغم اینکه در روش آزادیها، آموزش براي سن خاصی لحاظ شده؛ ولی این :انعطاف در سن) الفی یک موضوع رسمی، قانونی و غیرقابل تغییر نیست و هر فرد با توجه به شرایط و ویژگیهاي خاص زندگ

در این . تواند از نظر سنی، زمان شروع آموزش خود را انتخاب کند فردي، خانوادگی و شرایط شغلی میگفته »داوطلب«روش، کلیه ابعاد آموزش ازجمله زمان شروع تحصیل با سوادآموز است که حتی به آن

شود؛ زیرا بزرگسال از این نظر که از زمان آموزش خود در شرایط سنی الزم بازمانده، برحسب نیاز یا می

68

هاي آموزشی هاي شناختی خود در کالس و دوره منظور توسعۀ حیطه طور داوطلبانه به شرایط انگیزشی به .کند مفاهیم اولیه شرکت می

تفاوتهاي فردي ناشی از اختالف در استعداد و پیشینۀ مفاهیم از آنجا که :انعطاف در مدت تحصیل) بطور گذارند تا به تنها بزرگسال را آزاد می شدة بزرگساالن مختلف است؛ لذا در این روش نه یادگرفته

داوطلبانه زمان شروع یادگیري خود را انتخاب کند بلکه این انعطاف را در برنامۀ خود دارد که با توجه به هرچند که باید . رایط شغلی خود، طول و مدت زمان یادگیري مفاهیم و مطالب را انتخاب کندمشغله و ش

.زودي زمان یادگیري را سپري نماید بزرگساالن را تشویق و ترغیب کرد که بتواند بهبرخالف نظامهاي رسمی آموزش که برنامۀ درسی را برحسب شرایط روزانه، :انعطاف در برنامه) ج

نمایند و مربی و فراگیر باید در چارچوب شرایط برنامه نسبت به پیشرفت سال تنظیم می هفته، ماه وتحصیلی خود اقدام کنند، این نظام آموزشی داراي چارچوب برنامۀ ثابت نیست و براساس انعطاف در شروع تحصیل، سن و مدت زمان یادگیري مطالب با توجه به میزان استعدادهاي خود، آهنگ پیشرفت

بنابراین، هر فرد بزرگسال در عین حال که در جمع است و انگیزة الزم را پیدا . کند سی خود را تنظیم میدرکند، این انعطاف و استقالل را دارد که با توجه به زمان شروع تحصیل، استعداد، میزان پیشرفت تحصیلی می

هاي منظورشده را در ارتباط با خود صورت فردي، برنامه و یا معلومات قبلی در طول یادگیري سایرین یا به .فرا بگیردها با توجه به فرهنگ، شرایط در روش آزادیها، شایسته است که محتواي برنامه :انعطاف در محتوا) د

شغلی و مسائل محیطی افراد تحت آموزش انتخاب شود تا از جهت قریب به ذهن بودن، پذیرش بیشتري محلی و براساس غناي بافت آن محل باعث –حتوا براساس شرایط بومی بدین معنا که تعیین م. داشته باشد

.شود که مفهوم یادگیري براي بزرگساالن عمیق باشد میکند که افراد بزرگسال با سن، ریزي و انعطاف ذکرشده ایجاب می وضعیت خاص نظام برنامه :راهنما) هـ

بنابراین الزم است که افرادي . شوند جنس، سطح معلومات و پیشرفت تحصیلی در شرایط آموزش حاضرعنوان راهنما و تسهیلگر انتخاب شده و نسبت به مجرب، مطلع و داراي تواناییهاي فردي و اجتماعی به

پاسخ سؤاالت، رسیدگی به امور افراد در زمینۀ پیشرفت آموزش و تسهیل در شرایط مختلف آموزش آنان، .اقدام عملی را داشته باشند

مایشیروش ن) 3

درصد 75شده در مورد با توجه به شرایط سنی و فاصلۀ بزرگساالن در زمینۀ آموزش و تحقیقات انجامگیري از روش تأثیر آموزشها از طریق حس دیداري و بصري بویژه براي دیرپذیران و بزرگساالن، بهره

69

روش نمایشی، انگیزه و رغبت بیشتري براي . تواند عمق یادگیري را بیشتر نماید می »آموزش نمایشی« .آورد وجود می حضور در کالس و دوره در بزرگساالن به

شده در برنامه یا موضوع آموزش، اشیاء و بینی شود تا براساس محتواي نظري پیش در این روش سعی می .ده شودوسایل واقعی و حقیقی به فراگیران نشان دا

طوري که فراگیران بزرگسال از بعد حسی و در این روش بناچار باید از روش توضیحی بهره گرفت بهاي آشنا شده و در شرایط واقعی نسبت به حسی مستقیم با موضوع آموزشی بویژه نوع مهارتی و حرفه نیمه

:اند از رتاست که عبا چهار مرحلهروش نمایشی مستلزم . نمایند یادگیري اقدام میبایست وسایل و استنادات الزم براي در این مرحله، قبل از زمان اجراي روش می :مرحلۀ آمادگی) الف

در این زمینه، وسایل و دستگاههاي مورد استفاده باید قبال آزمایش شود تا . نمایش به فراگیران آماده گردد .سلب نشود) مالیعلت اختالل احت به(اعتماد فراگیران از مربی و آموزشگر

حسی براي فراگیران الزم است که قبل از نمایش وسایل، ابزار و موارد حسی و نیمه :مرحلۀ توضیح) بصورت کمی و کیفی داده شود تا بزرگسال در مورد آن، آمادگی هدف آن تشریح شده و توضیحات اولیه به

.نظري و ذهنی داشته باشداي باشد؛ لذا تواند روش انجام کار یک موضوع حرفه ینکه نمایش میبا توجه به ا :مرحلۀ نمایشی) ج

. آموزشگر باید عملیات مربوطه را براي انجام یک مهارت یا کار با یک وسیله به فراگیران نشان دهدهمچنین، فراگیران باید براي رسیدن به اهداف و برنامۀ یادگیري، مراحل و فرآیند آن را براي سایرین نشان

.دهنددر این مرحله، پس از اجراي نمایش موضوع و وسیلۀ مورد نظر براي ارزیابی میزان :مرحلۀ ارزیابی) د

یادگیري و موفقیت آموزش از فراگیران بزرگسال بخواهید تا مراحل و روش انجام کار را عمال براي ا موفقیت انجام شده آموزشگر و سایر فراگیران انجام دهند تا مطمئن شوید که شرایط آموزش و تدریس ب

.است روش ایفاي نقش) 4

کنند تا نقش در این روش، فراگیران در تعامل و ارتباط با سایر افراد دوره در موقعیتهاي واقعی تالش میدر واقع، ایفاي نقش به یک مخاطب و سایرین، چگونگی . افراد، موضوع یا عملیات اجرایی را ایفا کنند

به بیان دیگر، آنان در موقعیتهاي یادگیري به . دهد ي از این روش را نشان میگیر انجام یک عمل با بهره .پردازند یا به دنبال یک مسئله هستند نظرات خود می اجراي یک مهارت، قضاوت یا بیان نقطه

با توجه به اینکه افراد در این روش به تعیین محتوا پرداخته و در واقع به گروه اجتماعی تحت راهنمایی ریزي براي تنظیم روابط انسانی مطلوب بین آنها در جهت شوند، سازماندهی و برنامه وزشگر تبدیل میآم

.ایجاد یادگیري مبتنی بر تجزیه الزم است

70

:اند از عبارت اهداف روش ایفاي نقشمهمترین .توند چگونگی انجام یک وظیفۀ ویژه را به افراد فراگیر نشان دهد این روش می* گیري از شیوة عملی توانند از طریق اعتماد به نفس در خود، مهارت حل مسئله با بهره بزرگساالن می*

.را در خود توسعه دهندتوانند از طریق ارائه نگرش و ارزشهاي خود، ضمن شناخت و کنترل احساسات به بزرگساالن می*

.کسب تجربه بپردازندی یک موضوع، عملیات و یا نظر خاص جدید را در موردتوان یک تکنیک و شیوة از این طریق می*

.نشان دادناپذیر است؛ لذا با توجه به اینکه تشکیل گروههاي کوچک اجتماعی و تعامل در این گروهها اجتناب*

.گیرند بزرگساالن از تجربۀ سایر فراگیران حاضر در دوره و همتایان خود بهره می. وجود داشته و ارزشمند است محصول یا یک شیوة جدید انجام کارشوند که یک فراگیران متقاعد می*

گذشته از شرایط جاري و رفتاري کسب و کار (بنابراین، مقاومت در برابر تغییر و کسب شرایط ذهنی جدید الزم به یادآوري است که روش ایفاي نقش، مزایا و محدودیتهایی دارد که برخی از آنها . گیرد شکل می) آنان

:گردد ل تشریح میدر ذیبینند و نسبت به آنچه که آن است که فراگیران بزرگسال، عمدتا آنچه را که می مزایاي روش ایفاي نقش

کنند؛ ضمن اینکه آنان از الگوها، اشیاء و مواد واقعی استفاده خوانند، باور می شنوند یا می اش می دربارههاي مورد نظر توان در محدوده شی، ایفاي نقش را میاز طرف دیگر، وجود انعطاف در روش نمای. کنند می

.از ابعاد زمانی، مکانی و موضوعی ارائه یا تکرار کرداي براي فراهم آوردن زمینۀ آموزش از محدودیتهاي این روش آن است که زمان و هزینۀ قابل مالحظه

لزم فضاي آموزشی بیشتر براي از طرف دیگر، این روش مست. باشد فراگیران براي ایفاي نقش مورد نیاز میهمچنین، تداوم روش نمایشی، مستلزم ایجاد شرایط گستردة مواد و وسایل . مشاهدة سایر فراگیران است

.باشد براي تقلید و نمایش سایر اعضاي دوره می )پرسش و پاسخ(روش وقت سؤال ) 5

کار رود ش و تدریس بزرگساالن بهصورت تلفیقی در کلیه فعالیت و روشهاي آموز تواند به این روش میکند تا ترغیب شده و از طریق پرسش در خصوص موضوعات مجهول، طوري که به فراگیران کمک می به

نظرات خود و کشف شده و یا تفکر در مورد مفهوم جدید به بیان نقطه ضمن بیان مطالب جدید و آموختهدر واقع در روش وقت . پردازند اي می ی حرفهحقیقت دربارة مسائل قانونی، اختالقی، اجتماعی و حت

پرسش، اطالعات و تجارب با سایر بزرگساالن مبادله شده و از طریق تشکیل یک جلسۀ سازگاریافته و

71

کنندگان در برنامه بیان شده، اعضاي دوره یا مستمعین، سؤاالت خود را از مربی و سایر شرکت هدایت :عبارت است از) پرسش و پاسخ( روش وقت سؤال اهدافالزم به ذکر است که . کنند می

شده براي کل افراد تواند زمینه را براي بررسی و کنکاش دربارة مسئله یا تجارب ارائه این روش می* .حاضر در دوره فراهم نماید

در یک شرایظ ظاهرا رسمی و جدي، نقاط مبهم از طرف فراگیران ارائه شده و با اظهار نظر و * .گیرد سایر افراد حاضر در دوره، موضوعات روشن شده و مورد وارسی قرار می پاسخگویی

گیري، اظهار نظر، تحصیل و ارزیابی موضوعات براساس قلمرو عالقۀ بزرگساالن فرصت موضع* .آید وجود می به

گیرند که دانش و تجربیات خود راسازماندهی کرده و آن را در جمع به قضاوت و فراگیران یاد می* .ارزشیابی بگذارند

:باشد به شرح ذیل می) پرسش و پاسخ( اجراي روش وقت سؤالبه هر حال، کنندگان را براي شرکت در دورة آموزش ابتدا مسئوالن برنامه یا آموزشگر، موافقت فراگیران و شرکت*

سؤاالتی مطرح اي که در جریان فعالیتهاي مختلف آموزشی، زمانی که براي آنان گونه کنند به جلب میشود و الزم است پاسخ آن دریافت شود، ضمن موافقت فراگیران، زمانی براي تبادل سؤال و پاسخگویی می

تواند در یک شرایط توافقی حول یک موضوع یا بعد از بیان مطالب توسط این موضوع می. شود فراهم می .ات یک کار فنی باشدآموزشگر یا یکی از فراگیران با بعد از نمایش فیلم یا روند عملی

آموزد که چگونه از آموزشگر یا مسئول دوره با شرح روش مهارت فرصت سؤال به فراگیران می* همچنین، ابتدا زمینه و چارچوب سؤال و بعد مدیریت آن را تعیین کرده و . فرصت سؤال استفاده خواهد شد

نه در صورت لزوم، مربی ضمن تشویق در این زمی. گردد بدین ترتیب موفقیت و شرایط سؤال معین میکند و بدین طریق ضمن آموزش فراگیران بندي می آوري و دسته فراگیران به سؤال کردن، آنها را نوشته، جمع

.کند جلسه را مدیریت میمعلم بالفاصله پس از سؤاالت نخستین توسط فراگیران مکالمه و پرسش و پاسخ را پیگیري و دنبال *

.دهد سازي و تبادل تجارب به همدیگر سوق می طریق جملگی را به شرکت در بحث، آگاه کند و بدین میهاي شود و ضمن هدایت فراگیران، زمینه بندي و ارزشیابی می بندي، طبقه در پایان پاسخها دسته*

.شود گیري فراگیران در مورد سؤال و پاسخ مدیریت می روشنگري و قضاوت آموزش و موضع :باشد بشرح ذیل می) پرسش و پاسخ( مزایا و محدودیتهاي روش وقت سؤالمهمترین طور کلی، به

کنندگان و حضار و از مزایاي روش وقت سؤال آن است که ارتباط دوجانبه و بازخوردي بین ارائه* شود و بدین طریق ضمن ارائه بازخورد، امکان نقض نظر و دهنده ایجاد می کننده و پاسخ همچنین سؤال

72

بدین ترتیب از اصرار در اندیشه و مقاومت در مهارتهاي . گردد رب رأي بزرگساالن محقق میتجا .شود شدة قبلی، امکان تغییر به سمت احصاء و ترمیم اطالعات قبلی براي آنها فراهم می فراگرفته

ار توانند افک کنندگان از طریق ایجاد یک شرایط گروهی و در عین حال مشارکتی می همچنین شرکت .خود را اصالح کرده و به کشف مجهوالت و حقایق مربوطه دست یابند

با توجه به اینکه بسیاري از . توان مشکل مدیریت جلسه را ذکر کرد از محدودیتهاي این روش میاي نیز که از شرایط ارتباطی خوبی برخوردارند، اعضاي جلسه براي مشارکت کمرو و خجالتی هستند، عده

عنوان یک بخش حث را به انحصار خود درآورده و فرصت پرسش و پاسخ براي سایرین بهامکان دارد ب .فرعی از برنامۀ کلی درآید

روش گروه بحث ) 6طور غیررسمی در شوند تا به ، گروهی از افراد بزرگسال هستند که دور هم جمع می»گروه بحث«

آموزشگر مطرح شده است و با کار دوجانبه دربارة خصوص یک مسئله یا موضوع بپردازند که قبال توسط .العمل، واکنش، کاوش، تعمق، کشف و احصاء راه حل بپردازند یک مسئله یا موضوع مشترك به ارائه عکس

شود ولی در همۀ آنها، شدة آزاد و بحث گروهی اعمال می روش بحث گروهی به چند طریق بحث کنترلطور فردي یا گروهی به طرح سؤال یا صورت آزاد به هدایت آموزشگر و یا بهابتدا فراگیر یا با راهنمایی و

نظرات، سپس، زمینه براي ورود و مشارکت در بحث، تحلیل، بررسی، ارائه نقطه. شوند مسئله ترغیب میدر ادامه با هدایت آموزشگر، مطالب و بحثها . شود کنندگان فراهم می العمل شرکت واکنش و عکس

.شود شده اقدام می گیري از راه حلهاي ارائه ده و به ارزشیابی و نتیجهسازماندهی شدر کلیه این مراحل، آموزشگر و مربی بزرگساالن داراي نقش تسهیلگر، مشاوره و هدایتگري است که

کنندگان در ارائه نسبت به خود مسئله و فرآیند اجراي تشریک مساعی آگاهی دارد و بدین ترتیب به شرکت .کند بندي کمک می مباحثه و جمع مسئله، :اند از بحث عبارت اهداف اصلی روش گروهطور کلی، به

هاي ایجاد زمینۀ کنکاش، شناسایی و کاوش در مسائل و موضوعات و تعمق در انجام کار و برنامه* .گیري از آنها هایی در جهت عملی ساختن و نتیجه روزمره و جاري و گسترش برنامه

منظور درك اطالعات مفهوم جدید به فراگیران و دستیابی به یک مفهوم مشترك و واحد ریزي به برنامه* .از طرف آنان

ایجاد انگیزة تغییر نظرات و رفتار فردي آنان از طریق گفتگو و محاورة منطقی، سنجیده و منظم * .کنند پیرامون موضوع مورد عالقه و مشترك افراد شرکت

:گردد روش گروه بحث در ذیل بیان می تهايمزایا و محدودیآوري است که الزم به یاد

73

از مزایاي روش گروه بحث آن است که به جهت ایجاد زمینۀ مشارکت فراگیران در بحثها، کلیه همچنین، ضمن ایجاد زمینۀ پذیرش نظر گروه و جمع و . شوند کنندگان دوره ترغیب و تشویق می شرکت

ر قالب یک روند دمکراتیک، توانایی، دانش، مهارت و تجارب آنها براي رسیدن به رأي اکثریت آنها د .شود اهداف مشترك تقویت می

بر بوده و دربرگیرندة صبر و حوصلۀ مهمترین محدودیت روش گروه بحث آن است که این روش زمانهاي مختلف ا زمینهاز طرف دیگر، ممکن است که فراگیران تالش نمایند ت. زیاد از طرف آموزشگر است

همچنین، تعدادي از . دیگر را در موضوع اصلی بحث وارد کرده و آن را از شرایط حصول به نتیجه بازدارنداعضاي گروه یا یک فرد که داراي حس خودکامگی باشد، به بحث مسلط شده و آن را در اختیار خود

.بگیرد روش گردش و بازدید میدانی) 7

راحتی بعد از فراغت از شغل و در شرایط بازنشستگی اي جهان، بزرگساالن بهامروزه در اکثر کشورهآفرینی بعدي در قالب گروههاي کوچک منظور توسعۀ اطالعات و توانمندي و ایجاد شرایط تأثیر و نقش به

رایط همچنین، در سایر ش. نمایند می شده و نسبت به بازدید و گردش میدانی مورد عالقه اقدام بندي دستهریزي تور با گردش توان در موضوعات مورد نظر دوره، نسبت به برنامه براي بزرگساالن و فراگیران می

تجربی خارج از شرایط آموزشی متناسب با عالقۀ افراد براي مشاهده و مطالعۀ مستقیم براي حصول اهداف ز یک موقعیت خاص یا تواند شامل یک بازدید کوتاه ا گردش میدانی می. مورد نظر آموزش پرداخت

تر از کالس و عرصۀ آموزش روزه شامل مشاهده و بررسی اماکن و موضوعات مختلف و دوردست چندین .باشد :اند از عبارت اهداف اصلی روش گردش و بازدید میدانیطور کلی، به

به شود که ها فراهم می زمینۀ مشاهده و کسب اطالعات دست اول از بعضی موضوعات و پدیده* .توان آنها را براي آموزش گروهی به کالس درس آورد آسانی نمی

هاي مشابه آن، نسبت به تقویت و توسعۀ افراد ضمن تطبیق اطالعات و مهارتهاي خود با سایر نمونه* .شوند اي خود عالقمند می شرایط فکري، شغلی و حرفه

.شود یط طبیعی آن فراهم میزمینۀ ارتباط مسائل تئوري و نظري با مسائل عملی در مح*

74

ري بزرگساالنینکات مهم و موثر در یادگبرخی معموال اولین جلسه آموزش ، فوق العاده در جذب مخاطبین روستایی و کشاورزي - الف

به کالس و دوره آموزشی اهمیت دارد، تالش کنید اولین جلسه دوره همراه با امنیت ، آرامش .ط باشد، صمیمیت ، دوستی و نشا

برقراري ارتباط صمیمیت و دوستانه با بزرگساالن در حین آموزش به گونه اي که - بآموزشگر آنها را به نام کوچک و یا صفت و اشتهار صدا کند ، احترام به ریش سفیدها و

بزرگترها و ریش بزرگساالن دوره و کالس ، توجه به همه افراد در کالس در کنار احترام بهطور یکسان ، حضور در مراسم و محافل و اجتماعات غیر از دوره آموزشی ایشان سفیدها به

البته نباید فراموش کرد که مربی در هر حال معلم است ( می تواند در یادگیري آنها موثر باشد .)و او باید یک الگو و سرمشق علمی و عمی بر اي ایشان باشد

دریس و همچنین محتواي انتخابی باید باید توجه داشت که طراحی دوره و آموزش و ت - جآداب ( با سطح معلومات ، واژگان لغات و عبارات آنها، نیازهاي زندگی ، محل و فرهنگ آنها

.هماهنگ و منطبق باشد) و رسوم ، سنتها ، باورهاو اعتقادات آشنایی مربی با خصایص و ویژگی هاي بزرگساالن ، به طوري که تصویر دقیقی از -د

به لحاظ جسمی ، اجتماعی ، ( و توانایی هاي آنها براي مربی حاصل شده باشد امکانات .براي تدریس مربی مفید خواهد بود...) شخصیتی، ذهنی و

هیچگاه نباید طراحی ، اجرا و ارزشیابی دوره هاي آموزش بزرگساالن را با دوره هاي - هبا روشهاي مربوط به علوم در واقع این نوع دوره ها . آموزشی رسمی مقایسه و اجرا کرد

آموزش بزرگساالن باید اعمال شود ، یعنی حدود شخصیتی ایشان باید مراعات شود و این .دوره همراه با انعطاف باشد

باید توجه داشت که معموال ایجاد یک ارتباط دو جانبه قوي و حقیقی با بزرگساالن - و .اندکی زمان بر و طوالنی است

اعمال ) به خصوص ذهنی( صایص خاص بزر گساالن روستایی به واسطه شرایط و خ - ز . روشهاي فعال و مشارکتی و تمرین و تکرار در این دوره ها بسیار مهم و اساسی است

75

مربی هیچگاه در کالس آموزش بزرگساالن نباید به همواره باید توجه داشت که - حدر موضوعات مرتبط حتما آموزش مستقیم مطالب بپردازد بلکه از افراد حاضر بخواهد تا

پس از دسته بندي و تدوین کلیه اظهارات، در مجموعه مطالب بیان شده آنها، . اظهار نظر کننداین عمل . مطالب صحیح و منطقی مورد نظررا احصاء و آنها را مبناي توجه وتایید قرار دهد

یر مستفیم به مرور زمان و به طور غ ضمن چرخش اطالعات و فعالیت و پویایی گروهی،باعث فراموش شدن مطالب غلط در دیدگاه هاي بزرگساالن شده و او به دنبال بسط مطالبی از

این . خود خواهد رفت که در شرایط آموزشی در دوره مورد تایید و تصدیق قرار گرفته استیک روش تسهیل گري است زیرا دردوره بزرگساالن مدرس صرفا یک تسهیل گر، راهنما ،

. نده اصالح کننده رفتار استهدایت کن

76

:تکالیف کاربرديمفاهیم کلیدي آموزش و تدریس را تحلیل ونقش هریک رادر فرایند انتقال محتوا به مخاطب -1

.بزرگسال بیان نمایید

نکات مهم و موثر وکاربردي براي آموزش به بزرگساالن را از مطالب این فصل تلخیص نموده وآن -2رفتار یک مربی درحال فعالیت آموزشی و تدریس بزرگساالن تطبیق نمایید و نتیجه میزان را با

.رعایت و عدم رعایت اصول را براي ایشان بازگو نمایید

یادگیري آموزش بزرگساالن رادریک -هدف،روش ومکانیزم اجراي راهبردهاي هفتگانه یاددهی -3 .فلوچارت ترسیم نمایید

و بابهره گیري از چارچوبهاي روش آموزشی توصیف شده تحریک یک موضوع درسی را انتخاب -4 .دراین فصل براي همکالسی هاي خود تدریس نمایید) طوفان اندیشه(فکري

براي اثبات تاثیر روش بحث گروهی درانتقال دانش، مهارت و اطالعات به کلیه مخاطبان -5راهنمایی ،همکاري وهماهنگی یادگیري به بزرگساالن را با –بزرگساالن موضوع روشهاي یاددهی

.استادباروش گروه بحث در یک جلسه در کالس اعمال و اجرا نمایید

77

فهرست منابع ■ )1390سال (، انتشارات پیام نور، چاپ دوازدهم، اردیبهشت »آموزش بزرگساالن«. زاده، عیسی ابراهیم) 1 )1389سال (دانشگاهی، چاپ ششم، ، مرکز نشر»روشهاي سوادآموزي بزرگساالن«. صباغیان، زهرا) 2، ترجمۀ دکتر غالمرضا سرمد، انتشارات سمت، چاپ دوم، »آموزش بزرگساالن و آموزش مداوي«. چارویس، پیتر) 3

)1381سال ( )1391سال (، انتشارات دانشگاه آزاد اسالمی واحد اسالمشهر، چاپ دوم، »مبانی آموزش بزرگساالن«. شفیعی، ناهید) 4، ترجمۀ دکتر )ریزي آموزش بزرگساالن روشهاي نوین در برنامه(» ریزي در فرآیند توسعه برنامه«. بویل.، جیپاترمیک) 5

)1374سال (غالمرضا احمدي و منیره شهابی، انتشارات ققنوس، چاپ اول، )1386سال (ل، ، سازمان انتشارات و آموزش انقالب اسالمی، چاپ او»پیکار جهانی سوادآموزي«. پور، پرویز همایون) 6پناه، مرکز دخت جهان ، ترجمۀ دکتر سیمین»روند تحوالت و مسائل آموزش بزرگساالن در جهان«. س، پوال.هـ) 7

)1373سال (انتشارات کمیسیون ملی یونسکو در ایران، چاپ اول، امتشاقی، انتشارات مدرسه، چاپ ، ترجمۀ مرتضی »سوادآموزي بزرگساالن در جهان سوم«. انتون، جانستون.آجنتالیند) 8 )1371سال (اول، ، ترجمۀ هادي فرجامی، انتشارات آستان قدس »آموزش بزرگساالن در کشورهاي گوناگون«. گروه نویسندگان) 9

)1373سال (رضوي، چاپ اول، وزارت جهاد کشاورزي، زاده، انتشارات ، ترجمۀ یداله مهرعلی»ریزي آموزش خارج از مدرسه برنامه«. دیوید، ایوانز) 10

)1371سال (چاپ اول، )1375سال (، انتشارات وزارت جهاد کشاورزي، »توانمندسازي در آموزش بزرگساالن روستایی«. پناه، بیژن جهان) 11المللی ، ترجمۀ خدایار ابیلی، انتشارات مرکز بین»هاي آموزشی براي توسعه ارزشیابی طرحها و برنامه«. س، پوال.هـ) 12

)1376سال (اول ، شهاي آموزشی بزرگساالن، چاپرو )1379سال (، انتشارات سازمان نهضت سوادآموزي، »مجموعه مقاالت آموزش بزرگساالن«. خضوعی ذوقی، مجید) 13، فصلنامه علمی، پژوهشی و آموزشی بزرگساالن و »ریزي در آموزش بزرگساالن مدلهاي برنامه«. صباغیان، زهرا) 14

)1372سال (، 31اول، شماره توسعه، سال )1381سال (سینا، ، انتشارات دانشگاه بوعلی»اصول و روشهاي آموزشی در ترویج«. حجازي، یوسف) 15 )1358سال (اله داد، انتشارات خوارزمی، ، ترجمۀ احمد بیرشک و سیف»آموزش ستمدیدگان«. فریره، پائولو) 16، ترجمۀ ابوالحسن خاورپور، انتشارات مؤسسه »یادگیري بزرگساالنعوامل روانی مؤثر در «. دي.کروژ، جرج) 17

)1360سال (روشهاي سوادآموزي بزرگساالن، )1389سال (، انتشارات یادواره کتاب، چاپ چهارم، »ریزي درسی اصول برنامه«. یارمحمدیان، محمدحسین) 18 )1386سال (ییژ، چاپ سوم، ، انتشارات آ»راهنماي روشهاي نوین تدریس«. آقازاده، محرم) 19 )1386سال (، ترجمۀ حسن افشار، انتشارات مرکز، »تاریخ آموزش و پرورش در قرن بیستم«. ف، کانل.اثرو) 20

78