جامعه شناسي كاربردي

١٣٨٨ بهار -١ شماره -)٣۳( شماره پياپي -سال بيستم ۴۵-٧٠صص

بررسي عوامل داخلي موثر بر هويت قومي و هويت ملي

در ميان اعراب شهرستان اهواز

∗∗نسبسيد مجتبي تقويو ∗علي اصغر مقدس ،∗ عبدالعلي لهسائي زاده

رازی دانشگاه شیامعه شناسجگروه ∗ رازی دانشگاه شی جامعه شناسشناس ارشدکار ∗∗

چكيدهاين پژوهش با عنوان بررسي عوامل داخلي موثر بر هويت قومي و هويت ملي در ميان اعراب شهرستان اهواز با استفاده از رويکرد

براي دقت عمل . سال بودند۶۵ تا ۱۸ نفر از اعراب زن و مرد بين سن ۳۸۴نمونه پژوهش . کمي و روش پيمايشي صورت گرفته است نفر از اهالي عرب شهرستان اهواز اجـرا گرديـد و در نهايـت پرسـشنامه نهـايي در پـاييز و ۵۲بيشتر، يک پرسشنامه پيش آزمون بين

چارچوب نظري اين تحقيق بر پايه نظريه هاي نوسازي، استعمار داخلي و محروميـت . در بين نمونه آماري تکميل شد ۱۳۸۵زمستان متغيرهاي سن، جنس، وضعيت تاهل، شغل، درآمد خـانواده، ميـزان مالکيـت خـانواده، احـساس تأثيردر اين تحقيق، . نسبي مي باشد

، ميـزان اعتمـاد بـه قـوم، پايبنـدي بـه )عـرب نـشين و مخـتلط (محروميت نسبي در بعد اقتصادي، سابقه شهرنشيني، منطقه مسکوني جمعي، رضايت از نظام سياسي، مشارکت در امور سياسي و احساس محروميت هنجارهاي قومي، تحصيالت، استفاده از وسايل ارتباط

نسبي در بعد سياسي بر متغير هويت قومي سنجيده شدند و در آخر رابطه بين متغير هويت قومي و هويت ملي در نمونه آماري آزمون شان از معنادار بودن رابطـه بـين متغيرهـاي فـوق، ن) آزمون تي، تحليل واريانس و رگرسيون ساده (نتايج تحليل دو متغيره داده ها . شد

و رابطه هويت قومي و هويت ملي در جهت منفي آن تاييـد . با هويت قومي داشت) بغير از جنس، وضعيت تاهل و سابقه شهرنشيني (ـ ۱۶ متغير از ۱۱نتايج تحليل چند متغيره نشان مي دهد که . شد درصـد از ۶۷ستند متغير مستقل موثر بر هويت قـومي در نهايـت توان

.واريانس متغير هويت قومي را تبيين کنند .هويت قومي، هويت ملي، اعراب اهواز :هاي كليديواژه

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٤٦

The Study of Internal Factors Affecting Ethnic and National

Identities Among Arab People of Ahwaz

A. Lahsaeizadeh∗ , A. A. Moghadas∗ and S. M. Taghavi Nassab∗∗

∗Sociology Department , Shiraz University ∗∗M.A. Student of Socilogy , Shiraz University

Abstract

The present paper aims at studying the internal factors affecting ethnic and national identity among Arab people of Ahwaz using quantitative method and survey technique. The sample of this study was 384 male and female Arabs aging 18 to 65 years old. In order to have a more precise study, a pretest questionnaire was given to 52 Arab people of Ahwaz. The final questionnaire was given to the sample during autumn and winter of 2006. The theoretical framework of this study is based on modernization, relative deprivation and internal exploitation theories. In this study, the effect of age, sex, marital status, employment, family income, the rate of family ownership, relative deprivation feeling in economic dimension, urban residence, neighborhood (Arab dominant or mixed),the rate of ethnic trust, abiding by ethnic norms, education, using media, satisfaction with political system, participation in political issues and relative deprivation feeling in political dimension were measured by ethnic identity variable. Finally, the relationship between ethnic identity variable and national identity variable was tested among samples. The result of bivariate analysis (T test, variance analysis and simple regression) revealed that above mentioned variable - except 3 variables including sex, marital status and urban residence record - were significant. Ethnic identity and national identity are significant negative relationship. The results of multivariate regression analysis revealed that 11 out of 16 independent variables affected ethnic identity which finaly explained 67 percent of ethnic identity variance. Keywords: Ethnic Identity, National Identity, Arabs of Ahwaz.

مقدمه

و تـشديد و برجـستگي آن، يکـي از ١هويت قومي . مهـم کـشورهاي چنـد قـوميتي اسـت ٢مسايل اجتماعي

اهميت اين مساله، بويژه در کشورهاي توسعه نيافته بيشتر در اين کشورها که هنوز جامعه مـدني بـا مکـانيزم . است

هاي آن نهادينه نشده اسـت، تـشديد هويـت قـومي مـي عمـده . ر سرنوشت آن هـا بگـذارد تواند اثرات مخربي د

1- Ethnic Identity. 2- Social Problem.

ــأثير ــتت ــشورهايي ٣ قومي ــين ک ــومي در چن ــت ق و هوياما اين مساله در سطح خرد نيز مـي . بصورت کالن است

.تواند موجب بروز آسيب هايي براي افراد شود تـأثير به عنوان مثال در سطح کالن هويت قومي بـا

گذاري بر هويت ملي، مي تواند اساس يک کـشور را بـه در سطح خرد نيز تشديد هويت قـومي بـا . بياندازد خطر

3- Ethnicity.

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٤٧

گذاشتن بر مناسبات زندگي افرادي که بنا به داليلي تأثيردر کنار يکديگر زندگي مي کننـد، مـي توانـد مـشکالت

بـا وجـود مـسايل و مـشکالت . خاصي را به وجود آورد براي جامعه ايراني به وجـود آورده » قوميت«متعددي که

اله، بـه ماننـد يـک آسـيب اجتمـاعي است، هنوز اين مس مطرح نشده است و طرح شدن آن بيشتر با بـي تـوجهي

. به جنبه آسيب شناختي آن بوده است -تشديد هويت قـومي يـک مـساله اجتمـاعي مهـم

مورد مطالعه اخير، قوم . است -بخصوص در جامعه ايران اين تحقيق بيشتر، از نظرگـاه . عرب شهرستان اهواز است

تي به بررسي عوامل داخلي موثر بـر هويـت جامعه شناخ قومي و هويـت ملـي در ميـان اعـراب شهرسـتان اهـواز

. پرداخته استپس بايد پذيرفت كه اقوام ايراني وجود دارنـد و بـا

بنابراين تفكيك بين دو نكته . بحران هويت روبرو هستند اول اين كـه ايـران از تنـوع قـومي : در اين جا مهم است

دوم، اين تنوع قومي موجـب مـشکالتي برخوردار است؛ : ١٣٨٠حاجيـاني، (در شکل گيري هويت کلي شده است

سوابق حوادث تاريخي مانند جدايي آذربايجـان و ). ١٢٠ و برخـي نغمـه هـاي عربـي ۱۳۲۴کردستان از ايران در

و ادعاهاي بـرون ... بودن خوزستان و حتي خليج فارس ــژواک آن در اذهــان عــده اي مــرزي در ايــن زمينــه و پ

مرزنشينان ايران، نشان مي دهد که هويت ملي ايراني، بـا ــي و ــکاالت فرهنگ ــت ... اش ــوده اس ــه رو ب ــالن روب ک

). ۱۱۴: ۱۳۸۰شيخاوندي،(

اين مشكل امروزه در ميان اعراب بسيار ملموس تر ــستي در . مــي باشــد ظهــور گــروه هــاي افراطــي تروري

از آن كـه خوزستان و بويژه در شهر اهواز و وقايع ناشي طي چند سال گذشته به وقوع پيوسته است، همگي مويد

پس بجاست كه تحقيق علمي بـراي حـل . اين نظر است يك مشكل، كه در اين جا، پر رنگ شـدن هويـت قـومي ميان اعراب شهرستان اهواز و عوارض ناشي از آن است،

بنابراين اين تحقيق دو هدف عمده را دنبال . صورت گيرد : مي کندبررسي عوامل مـوثر بـر هويـت قـومي اعـراب -١

. شهرستان اهواز تغييرات هويـت قـومي اعـراب شهرسـتان تأثير -٢

.اهواز بر هويت ملي آن ها

پيشينه تحقيقاحمدي در قوميت و قوم گرايي در ايران، افسانه و

واقعيت، در يک بررسي بيشتر تاريخي با مطالعه سه قوم ري ها، در پي پاسخ به اين ايراني کردها، بلوچ ها و آذ

. »چرا اقوام فوق در ايران سياسي شدند؟«سوال است که : به نظر وي، سياسي شدن آن ها متاثر از اين عوامل است

اول، ظهور دولت هاي سکوالر مدرن و مواجه آن ها با روساي قبيله اي خود مختار سنتي، دوم، کنترل اختالفات

مي توسط نخبگان مذهبي قومي و ساختار هويت هاي قو) نقش نخبگان(سياسي و روشنفکران قومي و غير قومي

و سوم، حمايت گرايش هاي ناسيوناليستي سکوالر به

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٤٨

به عبارت ديگر، عوامل (وسيله خاورشناسان غربي ).۱۳۸۳احمدي، ) (خارجي

عالمي نيسي در مطالعه ميزان برجستگي هويت ررسي هاي فرهنگي جمعي و پيش بيني آينده آن، به ب

برجستگي اين هويت در ميان مردم عرب خوزستان يافته هاي اين پژوهش نشان از معني دار . پرداخته است

فرصت -ارتباطات فراملي) ۱: دو متغير مستقلِتأثيربودن و ) برقراري ارتباط بدون هيچ فرقي بين کشورها(يکسان

فرصت متفاوت، بر متغير وابسته که -ارتباطات فراملي) ۲هاي ملي و هاي هويتين جا، فراواني برجستگيدر ا

برجستگي هويت قومي . قومي درون مرزي است، دارددرون مرزي، به معني آن است که فرد زندگي خود را بر اساس آداب، رسوم و هنجارهاي فرهنگ عربي محلي خوزستان پيش برده و بيش از هر چيز خود را يک عرب

. خوزستاني مي دانداي اين پژوهش حاکي از عدم معنادار ديگر يافته ه جهاني -۲ ارتباطات درون ملي، -۱: بودن متغيرهاي

به نظر . آزادي هاي مدني با متغير وابسته دارد-۳سازي، وي خالف اعتقاد برخي متفکرين که جهاني سازي را عامل يکسان سازي انسان ها و هويت هايشان مي دانند،

هاي جديدي خواهيم در آينده شاهد ايجاد و خلق هويت ). ۱۳۸۳عالمي نيسي، (بود

محمد هيودي در تحقيقي تحت عنوان نقش تمايالت قومي در مشارکت سياسي، عقيده دارد که مشارکت قوم عرب نسبت به فارس در انتخابات در سطح ملي پايين بوده؛ اما در انتخاباتي که با انگيزه قومي

ظر محقق، استان به ن. صورت گرفته است، باال بوده استخوزستان به لحاظ بعد داخلي در سه پارامتر سياسي،

در بعد . اقتصادي و فرهنگي با چالش روبرو مي باشدسياسي، داراي قوميت متفاوت مي باشد؛ در بعد اقتصادي، با وجود منابع سرشار در استان، اين استان بطور کلي توسعه نيافته است؛ در بعد فرهنگي ساختار

اقوام استان باعث تعصبات منفي در اين استان قبيله اي ). ۱۳۸۴محمد هيودي، (شده و بحران زا مي باشد

ضياءالدين احمد در کتابي تحت عنوان نگاهي به جنبش ناسيوناليسم عرب، ظهور ناسيوناليسم عرب را ساخته و پرداخته استعمار غرب که براي رويگرداني

آن ها طرح ريزي مسلمانان از ديانت و در نتيجه چيرگيبه نظر محقق، سه ابزار توسعه جنبش . شده بود، مي داند

مراکز -۲ مطبوعات، -۱: ناسيوناليسم عرب عبارتند از احزاب، انجمن ها و گروه هاي -۳تعليم و تربيت،

محقق با ذکر شواهدي مطبوعات کشورهاي . سازمان يافتهانگان مصر، لبنان و سوريه را منتسب به مزدوري براي بيگ

بدين سان، محقق نتيجه مي گيرد که انديشه . مي نمايدناسيوناليسم در واقع همان گسترش نظام سلطه غربي

).۱۳۶۵ضياء الدين احمد، (است عوامل تأثير«در مقاله اي تحت عنوان ١مرو

مثال، فرزندان : اجتماعي سلطه بر تركيب هويت قوميوع فرآيند ، به بررسي موض»مهاجران الجزايري فرانسه

پذيرش فرهنگي فرزندان مهاجران الجزايري كه در به نظر محقق، . شده اند، مي پردازدفرانسه اجتماعي

1- Karine Moreau1.

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٤٩

افرادي که اصليتشان الجزايري مي باشد، هنوز با جامعه .فرانسه فرق دارند

بيشتر اين افراد الجزايري به عنوان عرب، مهاجر ارد، اگر چه مرو عقيده د. شوند در نظر گرفته مي...و

استفاده از الفاظ تحقير آميز در مورد الجزايري ها بسيار کمتر شده است، ولي باز هم الفاظ عرب و مهاجر در مورد اين افراد به کار مي رود و به اين ترتيب، از شخص

بطوري كه حتي . الجزايري تصويري منفي ارايه مي دهد را در حومه شهر، به محض بروز يك حادثه مسووليت آن

به گردن اين گروه مي اندازند، اکنون ممکن است اين بطور کلي به نظر . گروه در آن شرکت نداشته باشند

تأثيرمحقق، هويت فرزندان مهاجر الجزايري تحت ساخت قدرت در تأثيراجتماع فرانسه و همچنين تحت

).۲۰۰۳مرو، (اين کشور مي باشد يت ساخت قوم« در مقاله اي تحت عنوان ١پلوس

، هويت قومي مهاجراني که از هند که به »٢جهاني شده هنگ کنگ مهاجرت کرده اند، را مورد بررسي قرار

به نظر پلوس، جهاني شدن هويت قومي را . دهدميانعطاف پذير مي کند، زيرا فرآيند جهاني شدن نظرات

به نظر محقق، اين . مردم درباره خودشان را تغيير مي دهدت قوميت، يک استراتژي به دست مساله، يعني ساخ

آوردن سرمايه فرهنگي است که افراد از اين سرمايه براي بنابراين . کسب دسترسي به منابع، از آن استفاده مي کنند

افراد اقليت دسترسي کمتري براي دستيابي به منابع دارند، پس با تطبيق دادن و در عين حال متمايز ساختن خود،

1- Caroline Pluss. 2- Constructing Globalized Ethnicity.

تحقق بخشند؛ چنين است که قصد دارند آمال خود را .مي توانند به منابع دسترسي پيدا کنند

. قرار دارد٣ بورديوتأثيربطور کلي، پلوس تحت است که قوميت به عنوان يک سرمايه تأثيرتحت اين

فرهنگي و براي کسب دسترسي به منابع کمياب ساخته ).۲۰۰۵پلوس، (مي شود

يژگي گروه ، به پنج و»هويت قومي« در مقاله ٤دريجه گروه هاي -۱: هاي قومي به اين شرح اشاره مي کند

-۲قومي معموالً کنترل يک قلمرو را در اختيار دارند، نهادهاي قوميتي نوعي نيروي جذب کننده را به کار مي

افراد گروه قومي به هم ذات پنداري دقيق با -۳گيرند، ممکن است که -۴ميراث و فرهنگ شان نياز دارند،

ولوژي سياسي يا مذهبي ارزش هايي را تجويز کند ايدئکه از ارزش هاي يک گروه قومي مهم تر به نظر برسند و

پس، بين . به جوانان گروه قومي هدف و جهت ارايه دهدمذهب و قوميت يک همبستگي بسيار قوي وجود دارد،

افراد گروه قومي که خود را عامل انجام ماموريتي مي -۵ق دادن ايدئولوژي شان با شرايط موجود، دانند، براي تطبي

با نسبت دادن نمادين آن به يک گذشته تاريخي، به راه دريجه، (هاي اجتماعي و روان شناسانه متوسل مي شوند

۲۰۰۶.(

چارچوب نظرياحمدي نظريه هاي مربوط به قوميت را در دو گروه

اول نظريه هايي که مربوط به : تقسيم بندي کرده است

3- Pierre Bourdieu. 4- Leo Driedger.

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٥٠

وميت مي باشند؛ اين نظريه ها توضيح مي دهند ماهيت قکه قوميت چگونه شکل گرفته است و دسته دوم، نظريه

۱۳۸۳احمدي،(هاي مربوط به سياسي شدن قوميت است ).۱۹۹۵؛

اين پژوهش با توجه به عنوان و ماهيت آن از نظريه هاي دسته دوم، يعني سياسي شدن قوميت استفاده کرده

ز از تلفيق سه نظريه استفاده شده در اين جا ني. استاول، نظريه هاي نوسازي، دوم، نظريه استعمار : است

.داخلي و سوم، نظريه محروميت نسبي: نظريه هاي نوسازي، به دو دسته تقسيم مي شوند

نوسازي بر کاهش هويت تأثيراول نظريه هايي که به تأثيرقومي اشاره مي کنند و دوم، نظريه هايي که بر

استفاده از . ازي بر افزايش هويت قومي توجه دارندنوس. نظريه نوسازي در اين تحقيق، ناظر به دسته اول است

. اين رويکرد نويد بخش کاهش منازعات قومي است«، کليفورد ٢ کارل دويچ،١انديشمنداني نظير فرديناند تونيس

با مثبت خواندن نقش عناصر ،٤و مک کورمک ٣گيرتز رو به کاهش ستيزه هاي قومي تاکيد مدرنيته بر فرآيند

چنين تأثيرتحت ). ۱۷۴: ۱۳۷۹مقصودي،(» ورزيده اندسنت ها، تعهدات جمعي و ديگر عناصر «فرآيندي،

هويت بخش محدود، مانند مليت و قوميت جايگاه و اهميت خود را از دست مي دهند و نفوذپذيري مرزهاي

گل (» بين اجتماعات مختلف افزايش مي يابد

1- Ferdinand Tonnies. 2- Karl W. Deutsche. 3- Clifford Geertz. 4- McCormack.

مورخ، نيز با نتيجه ٥ويل دورانت). ۳۳: ۱۳۸۳دي،محمگيري از گذشته و سقوط و افول اقوامي که تمدن ساز بودند، نيز مرگ اقوام را پيش بيني مي کند

موضوعات «در اين چارچوب، ). ۲۹۸: ۱۳۷۹دورانت،(» ما قبل مدرن«قومي، موضوعي متعلق به خاص گرايي يا » ر گذاردن آنستاست که فرآيند نوسازي در حال کنا

).۱۱۶و۱۱۵: ۱۳۷۸مقصودي،(در يک معنا مواريث مثبت مدرنيته، مردم و ملل «

جهان را به يکديگر نزديک کرده است و جهان را به يک افزايش چگالي : دهکده کوچک تبديل نموده است، مثل

روابط بين ملل و دول؛ گسترش ارتباطات جمعي و تي جهان در وسايل حمل و نقل، گسترش غلظت اطالعا

عرصه هاي گوناگون، مجازي شدن روابط در سطح بين الملل، گسترش آموزش رسمي و سطح سواد در جهان، آشنايي روزافزون مردم جهان با آداب و رسوم و تاريخ و فرهنگ ملل مختلف، افزايش عام گرايي بطور کلي در سطح جهان، تعميم گرايش فضايي، گسترش شاهراه هاي

ولت دسترسي به آن ها در اکناف جهان و اطالعاتي و سهگسترش شبکه «بدين سان ). ۳۰۸: ۱۳۸۲چلبي،(» غيره

هاي جهاني رايانه اي و ماهواره اي و افزايش تعامالت هويت هاي فرهنگي موجب ارتباط فزآينده فرهنگ هاي بومي گوناگون و رشد آن ها و در نتيجه تحقق هويت

بصورت شبکه اي بشري فراملي گرديده است و جهان را واحد از روابط اجتماعي درآورده که جرياني از معاني

5- William James Durant.

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٥١

» بشري را ميان مناطق مختلف برقرار کرده است ). ۷۹: ۱۳۷۹دهشيري،(

که بيشتر توسط مايکل « نظريه استعمار داخلي بطور مبسوط شرح داده شده است، تاکيد دارد که ١هکتر

لي در همبستگي قومي ممکن است در يک نظام سياسي منتيجه وخيم شدن نابرابري هاي منطقه اي بين يک هسته

نگراني . متمايز فرهنگي و پيرامون آن تقويت شودجمعيت » وابستگي ابزاري«مستولي نخبگان مرکز حفظ

در نتيجه، اعضاي گروه هاي پيرامون به . پيرامون استدنبال استفاده از نشانه هاي فرهنگي به عنوان اهرم هايي

ان دادن يا غير موجه نمودن ترتيبات غالب براي پايدر چنين وضعيتي، «). ۱۸۳و۱۸۲: ۱۹۹۵احمدي،(» هستند

عوامل فرهنگ ساز بصورت ويژگي هاي کهن باقي نمي » ماند، بلکه تبديل به عناصر تبعيض گر سياسي مي شود

).۱۵۶: ۱۳۸۳احمدي،(هکتر، ناسيوناليسم را از منظر تحوالت «بنابراين

وي از مفهوم . رد بررسي قرار داده استاقتصادي مو. استعمار داخلي براي تبيين ناسيوناليسم استفاده مي کند

هر چه -۱: نظريه وي را مي توان با سه گزاره جمع کردنابرابري اقتصادي بين جماعت ها بيشتر باشد، احتمال همبستگي بيشتري بين جماعت کم تر پيشرفته وجود

باطات داخلي جماعت ها هر چه ميزان ارت-۲دارد، بيشتر باشد، همبستگي جماعت حاشيه نشين بيشتر مي

هر چه تفاوت هاي فرهنگي بيشتر باشد، -۳شود، احتمال آن که جماعت پيراموني متمايز از لحاظ فرهنگي،

1- Michael Hechter

» همبستگي بيشتري داشته باشد، افزايش خواهد يافت ).۱۵۷: ۱۳۸۴رنجبر،(

مولفه آن يعني نظريه استعمار داخلي و مهم ترينعامل اقتصادي، از نظريه هايي است که در تبيين هويت . قومي در ميان اعراب شهرستان اهواز، کاربرد دارد

وضعيت نامساعد اکثر اعرابي که بيشتر در حاشيه شهر اهواز قرار دارند و به لحاظ اقتصادي در وضع مناسبي ين قرار ندارند، يکي از عواملي است که در هويت قومي ا

عزيزي بني طرف، عمده ترين . گذار استتأثيرافراد . مشکالت اعراب خوزستان را عامل اقتصادي مي داند

اگر کسي در اهواز ديد جامعه شناسانه «: وي مي گويد. داشته باشد، مي تواند کمربند فقر را تشخيص بدهد

بيکاري، فقر، سوء تغذيه، اعتياد، جرم و جنايت در .واز چشمگير استخرمشهر، آبادان و اه

گزارش هاي منتشر شده دادگستري خوزستان نشان » مي دهد که ميزان جرايم در ميان اعراب باالست

).۳۵۶: ۱۳۸۰عزيزي بني طرف،( ،٣ نيز بيشتر توسط گار٢ نظريه محروميت نسبي

به محروميت نسبي«به نظر گار، . شرح داده شده استف ميان صورت احساس بازيگران بر وجود داشتن اختال

محيط مشخص ٥خود و توانايي ارزشي ٤انتظارات ارزشي به عقيده گار، .)٢٧٢: ١٣٨١به نقل از کوهن، (»مي شود

پيش شرط الزم براي ستيز خشونت بار مدني، وجود وقوع خشونت مدني نشانه . محروميت نسبي است

احتمال وجود محروميت نسبي در ميان تعداد چشمگيري

2- Relative Deprivation. 3- Ted Robert Gurr. 4- Value Expectations. 5- Value Capabilities.

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٥٢

و نکته مالزم با حکم اخير اين که از افراد اجتماع است هر چه محروميت نسبي شديدتر باشد، احتمال و شدت

). همان(خشونت مدني بيشتر خواهد بود به عقيده گار، اساساً هويت قومي زماني اهميت «

پيدا مي كند كه با افراد يك گروه قومي به واسطه تعلقاتشان به آن گروه، رفتاري تبعيض آميز در مقايسه با گروه هاي ديگر صورت گيرد؛ يعني يك گروه قومي، به دليل قوميت خود در معرض سركوب، آزار يا محروميت

: ۱۳۸۱قاسمي،(» از برخي حقوق و مزايا قرار بگيرند۱۲۶.(

وسعت محروميت هاي جمعي، گروه «بنابراينفرهنگي در مقايسه با ديگران عامل اصلي نارضايتي و

به معني نابرابري در رفاه محروميت . اقدام مشترك استمادي يا دستيابي سياسي در مقايسه با ديگر گروه هاي

هويت به نظرگار، ). ۲۱۶: ۱۳۷۸گار،(» اجتماعي استفرهنگي هنگامي به پايگاهي براي جنبش سياسي و کشمکش تبديل مي شود که مبناي تبعيض آميز در ميان

. اقوام گيرد معني نابرابري در ميان مردم، تمايز تبعيض آميز به

اقوام از نظر موقعيت اجتماعي، رفاه اقتصادي و دستيابي به قدرت سياسي است که بيشتر در سياست هاي کلي و

پس هر گاه گروه در . سنت هاي اجتماعي دنبال مي شودوضعيت نامساعدي باشد و قرباني تبعيض شود، حس

همان، (هويت جمعي و منافع مشترک قوت مي يابد ).۲۱۷و۲۱۳

طبق نظر جامعه شناسان، هر قدر ميزان احساس «محروميت در يک قوم بيشتر باشد و آن قوم احساس کند، فرهنگ و زبان و ارزش هايش مورد تعرض و استحاله قرار گرفته است، گرايش به حفظ فرهنگ و آداب و رسوم قومي در آن قوم تشديد مي شود که در

کل قوم مداري حالت افراطي، اين گرايش و تمايل به ش ). ۲۱۳: ۱۳۸۰قيم،(» متجلي خواهد شد

موثر بر هويت قومي در » عوامل داخلي«تاکيد بر مهم ترين استدالل نگارندگان در . اين تحقيق مهم است

اين است » داخلي«طرح مسايل اجتماعي ايران از ديدگاه . که مشکالت ايران بيشتر ريشه داخلي دارند تا خارجي

که به عوامل بيروني توجه دارند و از آناني«بنابراين تجاوز امپرياليسم و استعمار مي گويند، کامالً در خطايند و تا زماني که کانون تحليل در بيرون باشد و علت

در بر - و نه ضعف ما -شکست ما، قوت ديگران باشد ). ۸: ۱۳۸۲طباطبايي،(» همان پاشنه خواهد چرخيد

انيان به معناي آن با اين حال، تاکيد بر نقش اير. نيست که به ديگر عوامل و اسباب انحطاط بهايي ندهيم

درباره عوامل بيگانه مي توان سخن گفت، اما سهم خود همان، (ايرانيان در انحطاط ايران از همه بيشتر است

اين » داخلي«مساله ديگر در طرح عوامل ). ۴۵۱و۴۵۰طح است که اساساً شناسايي عوامل خارجي، کاري در سبا . کالن است و از حوصله پژوهش حاضر خارج است

اين حال، عدم طرح عوامل خارجي به اين منزله نيست . ي در هويت قومي عرب نداشته اندتأثيرکه اين عوامل

تعريف مفاهيم

هويت قومي يكي از انواع هويت جمعي است كه به ويژگي هاي فرهنگي اطالق مي شود كه يك قوم را از

گر متمايز مي كند و بين اعضاي يك قوم يك اقوام دياحساس تعلق به همديگر ايجاد كرده و آن ها را منسجم

هويت قومي در سطحي پايين تر از هويت ملي . مي كنددر اين ). ۱۲۳ :۱۳۸۱احمدلو،(يا جامعه اي قرار دارد

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٥٣

گويه مربوط به گرايش و ۱۵تحقيق، هويت قومي توسط . جيده شده است گويه مربوط به کردار سن۵

هويت ملي، به معناي احساس تعلق و وفاداري بـه «) جامعـه كـل (عناصر و نمادهاي مشترك در اجتماع ملي

سـرزمين، : مهم ترين نمادهاي ملي، عبارت انـد از . است آداب و مناسـك، تـاريخ، زبـان و ادبيـات و دين و آيين،

در درون يك اجتماع ملي، ميزان تعلـق و . مردم و دولت اداري اعضاء به هر يك از عناصر و نمادهـاي مـذكور، وف

ــد ــي كنـ ــشخص مـ ــا را مـ ــت آن هـ ــساس هويـ » احـ ١٣هويت ملي در ايـن جـا توسـط ). ٧٤: ١٣٨٠يوسفي،(

.گويه مورد سنجش قرار گرفته است

فرضيات تحقيقدر اين تحقيق، فرضيات به فرضيات فرعي و اصلي

اتي فرضيات فرعي آن دسته از فرضي. تقسيم شده است عوامل جمعيت شناختي بر هويت قومي تأثيراست که به

مي پردازد و فرضيات اصلي نيز به بررسي عوامل افتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي بر هويت قومي

بر اين اساس فرضيات فرعي اين تقسيم . پرداخته است : عبارتند از بين سن و هويت قومي رابطه معناداري وجود -۱ .دارد

جنس و هويت قومي رابطه معناداري وجود بين -۲ .دارد

بين وضعيت تاهل و هويت قومي رابطه -۳ .معناداري وجود دارد

فرضيات اصلي اين تحقيق نيز به شرح زير مي : باشند

بين شغل و هويت قومي رابطه معناداري وجود -۴ .دارد

بين درآمد خانواده و هويت قومي رابطه -۵ .معناداري وجود دارد

بين ميزان مالکيت خانواده و هويت قومي رابطه -۶ .معناداري وجود دارد

بين احساس محروميت نسبي در بعد اقتصادي و -۷ .هويت قومي رابطه معناداري وجود دارد

بين سابقه شهرنشيني و هويت قومي رابطه -۸ .معناداري وجود دارد

بين منطقه مسکوني و هويت قومي رابطه -۹ .داردمعناداري وجود

بين ميزان اعتماد به قوم و هويت قومي رابطه -۱۰ .معناداري وجود دارد

بين پايبندي به هنجارهاي قومي و هويت قومي -۱۱ .رابطه معناداري وجود دارد

بين تحصيالت و هويت قومي رابطه معناداري -۱۲ .وجود دارد

بين استفاده از وسايل ارتباط جمعي و هويت -۱۳ .داري وجود داردقومي رابطه معنا

بين رضايت از نظام سياسي و هويت قومي -۱۴ .رابطه معناداري وجود دارد

بين مشارکت در امور سياسي و هويت قومي -۱۵ .رابطه معناداري وجود دارد

بين احساس محروميت نسبي در بعد سياسي و -۱۶ .هويت قومي رابطه معناداري وجود دارد

رابطه معناداري بين هويت قومي و هويت ملي -۱۷ .وجود دارد

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٥٤

مدل مفهومي تحقيق

روش تحقيقاين پژوهش بصورت کمي و پيمايشي صورت

چنان چه مساله تحقيق شناسايي عوامل «زيرا . گرفته استسودمندي يک مداخله يا فهم ، گذار بر يک نتيجهتأثير

رويکرد کمي بهترين ،بهترين پيش بيني از نتايج باشد .)۲۱: ۲۰۰۳کرسول، (»رويکرد است

سال عرب ۶۵ تا ۱۸ در اين تحقيق، کليه افراد بين شهرستان اهواز، اعم از زن و مرد، جامعه آماري مي

توجيه گروه سني در اين تحقيق با توجه به ماهيت . باشند

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٥٥

با توجه به اين مساله، مبدا را سن . تحقيق بوده استحث چون ب( سال در نظر گرفتيم ١٨قانوني، يعني

و رقم پايان سن در ) اساسي، سياسي شدن قوميت است سال به ٦٥ سال در نظر گرفته شد، زيرا افراد ٦٥اين جا

باال افرادي نيستند که تغييرات هويتي در آن ها معنادار . باشد، اين افراد بيشتر خانه نشين هستند

با اين حال، مشكل مهمي كه نگارندگان با آن مواجه شماري مردم خوزستان بر اساس گرديدند، عدم سر

قوميت و در نتيجه فقدان آمار رسمي از اعراب شهرستان براي به دست آوردن جمعيت آماري، با ده نفر . اهواز بود

از مسوولين فعلي و سابق استان خوزستان كه پنج نفر از آن ها عرب و پنج نفر ديگر غير عرب بودند، مصاحبه

ي جمعيت اعراب اهواز انجام شد و از آن ها رقم تقريب . پرسيده شد

برخي از اين افراد، يك محدوده رقمي را در نظر مي در اين جا، از اين ارقام . درصد۶۰ تا ۵۰گرفتند؛ مثالً بين معدل اين ارقام تخمين زده شد كه از . ميانگين گرفته شد

. درصد مردم شهرستان اهواز قوميت عرب دارند٥٥رآورد سازمان مديريت و برنامه براين اساس، با توجه به ب

درصد از ٥٥ ما ١٣٨٤ريزي استان خوزستان در سال سال سن ٦٥ تا ١٨کليه افراد شهرستان اهواز را که بين

.داشتند، به عنوان جمعيت آماري در نظر گرفتيم نفر را به ٤٤٢٧٣٩با توجه به عوامل مذکور، رقم

در سال عرب شهرستان اهواز٦٥ تا ١٨عنوان جمعيت سازمان مديريت و برنامه ريزي استان (نظر گرفته شد

براي به دست آوردن جمعيت نمونه، ). ١٣٨٤خوزستان،

اين رقم در فرمول کوکران گذاشته شد و در نهايت به . نفر براي نمونه آماري رسيديم٣٨٤رقم

همچنين با توجه به توزيع ناهمگن جميعت در مرحله اي استفاده اعراب از نمونه گيري خوشه اي چند

خوشه ها نيز مناطق شهري شهرستان اهواز . شده است منطقه تقسيم ۸طبق نقشه شهر اهواز، اين شهر به . بودند

سازمان مديريت و برنامه ريزي استان (شده است ). ۱۳۸۴خوزستان،

در وهله اول، از بين اين هشت منطقه، دو منطقه ده انتخاب يك و شش به شيوه نمونه گيري تصادفي سا

هاي هر يك از اين مناطق دو سپس از ميان محله. شدندمحله هاي كيان پارس (محله بطور تصادفي گزينش شد

و كوي افسران در منطقه يك و كوي علوي و لشكرآباد در نهايت جمعيت نمونه مورد نظر از ). در منطقه شش

ساله خانوارهاي اين چهار ۶۵ تا ۱۸ميان مردان و زنان .نتخاب شدندبلوك ا

انجام چنين تحقيقي نياز به اعتبار و روايي مناسب براي به دست آوردن اعتبار در اين تحقيق، ابتدا از . داشت

اعتبار صوري استفاده شد، يعني تمامي گويه ها به صاحب نظران داده شد و از آن ها خواسته شد که در مورد آن ها اظهار نظر کنند، بعد از اظهار نظر صاحب

۵۲ران گويه هاي موجود در يک پيش آزمون در بين نظنفر از اهالي عرب شهرستان اهواز مورد آزمون قرار

گويه از پرسشنامه نهايي حذف ۲۴گرفتند و در نهايت . شدند

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٥٦

روايي اين تحقيق نيز با استفاده از ضريب آلفاي اين . کرونباخ و پيش آزمون انجام شده، محاسبه گرديد

و هويت » ۸۲/۰«هاي هويت قومي ضريب براي متغير . بود» ۷۴/۰«ملي

هاي تحقيقيافته

براي بررسي فرضيه اول از آزمون رگرسيون سـاده ، بيـانگر رابطـه بـين سـن و ۱جدول . استفاده شده است نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه . هويت قومي است

است كه R (۱۵۶/۰(همبستگي متغير سن با هويت قومي با توجه به . نده رابطه ضعيف بين دو متغير است نشان ده

، فرضــيه ۰۰۲/۰ســطح معنــاداري ســن و هويــت قــومي ، نشانگر جهت رابطه betaضريب . مذكور تاييد مي شود

بين سن و هويت قومي است كه در اين جـا مثبـت مـي از واريـانس ۰۲۴/۰ نشان مـي دهـد كـه R2مقدار . باشد

. ش بيني مي شـود متغير هويت قومي توسط متغير سن پي با افزايش هـر واحـد متغيـر سـن، Bبا توجه به ضريب

adj.R2با توجه بـه . افزايش مي يابد ۲۶/۰هويت قومي

از واريانس هويت قومي كل جامعـه را ۰۲۲/۰متغير سن البته بايد توجه داشت که حداکثر سـن در . تبيين مي كند

ويت بنابراين رابطه بين ه . سال بوده است ۶۵اين تحقيق سـال مثبـت و معنـادار ۶۵ تـا ۱۸قومي و محدوده سني

اين مساله مي تواند با توجه به تـرويج تحـصيالت . است .رسمي و عالي در ميان جوانان عرب، تبيين شود

آزمون رابطه بين سن و هويت قومي: ۱جدول

R R2 adj.R2 انحراف استاندارد B ضريبbeta t سطح معنا داري ۰۰۲/۰ ۰۹۲/۳ ۱۵۶/۰ ۲۶/۰ ۱۷۵/۱۴ ۰۲۲/۰ ۰۲۴/۰ ۱۵۶/۰ سن

۵۵۹/۹=F

اسـتفاده T-testبراي بررسي فرضيه دوم از آزمون ، بيانگر رابطه بـين جـنس و هويـت ۲جدول . شده است T و مقدار ۴۱۹/۰با توجه به سطح معناداري . قومي است

، رابطه بين جنس و هويت قومي تاييد نمي شود؛ )۸۱/۰( و هويت قومي رابطه معناداري به عبارت ديگر بين جنس

. وجود نداردبه نظر مي رسد که عدم تاييد رابطـه بـين دو متغيـر مذكور نشان دهنده عدم شكل گيري هويت مستقل زنـان

بطوري كه تفـاوت معنـاداري بـين ميـانگين . عرب است عدم تاييد رابطـه . پاسخگويان دو جنس ديده نشده است

کـه مـي شـود از آن جنس با هويت قومي عالوه بر ايـن چنين استنباط کرد که هويت قومي مردان با زنـان عـرب تفاوت نمي کند؛ مي توان يک استنباط ديگر از آن کرد و

هنوز زن به هويت واقعـي خـود «اين که در جامعه عرب دست پيدا نکرده است و کمتر نظري مخالف بـا خـانواده

. »بروز مي دهد خود، بويژه شوهر

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٥٧

ون تفاوت ميانگين هويت قومي برحسب جنسآزم: ۲جدول سطح معنا داري Tمقدار df انحراف معيار ميانگين فراواني جنس ۰۸/۱۵ ۸۲/۶۹ ۲۱۸ مرد ۲۹/۱۳ ۶۲/۶۸ ۱۶۵ زن

۳۸۱

۸۱/۰

۴۱۹/۰

اسـتفاده T-testبراي بررسي فرضيه سوم از آزمون ، بيانگر رابطه بين وضـعيت تاهـل و ۳جدول . شده است

و ۱۳۵/۰با توجه به سطح معنـاداري . ومي است هويت ق ، رابطه بين وضعيت تاهـل و هويـت )-T )۴۹۹/۱مقدار

قومي تاييد نمي شود؛ به عبارت ديگر بين وضعيت تاهل عـدم تاييـد . و هويت قومي رابطه معناداري وجود نـدارد

رابطه بين دو متغير مذكور مي تواند نشان دهد كه اعراب ابستگي خود به قوم را همچنان حفظ بعد از ازدواج نيز و

با توجه به اين که در اين تحقيق، افراد مطلقه و . مي كنند بيوه در زمره افراد مجرد در نظر گرفته شـدند، مـي تـوان

.عموميت ازدواج در ميان اعراب را استنتاج کرد

آزمون تفاوت ميانگين هويت قومي برحسب وضعيت تاهل: ۳جدول

سطح معنا داري Tمقدار df انحراف معيار ميانگين فراواني وضعيت تاهل ۳۵۶/۱۳ ۳۷/۶۷ ۱۶۱ مجرد ۵۸۴/۱۴ ۵۹/۶۹ ۲۰۴ متاهل

۳۶۳

۴۹۹/۱-

۱۳۵/۰

براي بررسي رابطه شغل و هويت قـومي از آزمـون

، نـشان داده ۴رگرسيون ساده استفاده شده که در جـدول ) R(همبستگي متغير شغل بـا هويـت قـومي . شده است

با توجه به سطح معناداري، فرضـيه مـذكور . است ۳۱۶/۰، كه در ايـن جـا منفـي مـي betaضريب . تاييد مي شود

باشد؛ نشان مي دهد که هر چه شغل در رتبه باالتري قرار .گيرد، هويت قومي كاهش مي يابد

از واريانس متغيـر ۱/۰ نشان مي دهد كه R2 مقدار . ي مـي شـود هويت قومي توسط متغيـر شـغل پـيش بينـ

بيانگر اين است كه با افزايش هر واحد متغيـر Bضريب کـاهش مـي ۳۱۶/۰، هويـت قـومي )منزلت شغلي(شغل از واريـانس ۰۹۷/۰متغير شغل adj.R2با توجه به . يابد

. هويت قومي كل جامعه آماري را تبيين مي كندبنابراين هر چه منزلت شغلي افراد بيشتر بوده است،

ايـن امـر . ري از خـود نـشان داده انـد هويت قومي کمتـ گذاري آن بر متغيرهاي مهمـي چـون تأثيراهميت شغل و

الزم بـه توضـيح . هويت قومي و غيره را نشان مـي دهـد

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٥٨

است که در اين تحقيق، براي رده بندي مشاغل از تقسيم .، استفاده شده است)۱۳۷۴(بندي مقدس

آزمون رابطه بين شغل و هويت قومي: ۴جدول R R2 adj.R2 انحراف استاندارد B ضريبbeta t سطح معنا

داري ۰۰۰/۰ -۴۹/۶ -۳۱۶/۰ -۵۳/۲ ۶۱۹/۱۳ ۰۹۷/۰ ۱/۰ ۳۱۶/۰ شغل

۱۲/۴۲=F

) درآمد و هويـت قـومي (براي سنجش فرضيه پنجم ۵با توجـه بـه جـدول . از تحليل واريانس استفاده كرديم

مقدار رابطه بين دو متغير درآمد خانواده و هويت قومي با۷۰۴/۱۹F= بـه . تاييد مي شـود ۰۰۰/۰در سطح معناداري

عبارت ديگر بين درآمد خـانواده و هويـت قـومي رابطـه با توجه به فراواني به دست آمـده، . معناداري وجود دارد

تـا ۱۵۰بيشترين نسبت پاسخگويان، داراي درآمدي بـين هزار تومان بوده اند و بعد از آن نيز بيشترين نـسبت ۲۵۰، ) هـزار تومـان ۱۵۰كمتـر از (علق به افراد كـم درآمـد مت

اين مـساله بيـانگر وضـعيت اقتـصادي نـه چنـدان . است . مناسب در نمونه آماري است

ارتبــاط بــين ميــزان (بــراي ســنجش فرضــيه شــشم از تحليـل واريــانس ) مالکيـت خـانواده و هويــت قـومي

، رابطـه بـين دو ۶با توجه به جـدول .استفاده شده است =۰۷۶/۱۰Fر درآمد خانواده و هويت قومي با مقدار متغي

. تاييد مي شود۰۰۰/۰در سطح معناداري

تحليل واريانس هويت قومي با درآمد خانواده: ۵جدول

سطح معناداري Fمقدار انحراف معيار ميانگين فراواني درآمد خانواده ۲۰۲/۱۶ ۸۸/۷۷ ۱۲۲ هزار تومان۱۵۰کمتر از

۲۴۴/۱۲ ۷۴/۶۵ ۱۲۵ هزارتومان۲۵۰تا۱۵۰بين ۰۹/۱۱ ۹۶/۶۳ ۷۲ هزارتومان۴۰۰تا۲۵۰بين ۷۳/۱۰ ۶۶/۶۷ ۳۲ هزارتومان۶۰۰تا۴۰۰بين

۵۸۵/۸ ۱۹/۶۴ ۳۲ هزار تومان۶۰۰بيشتر از

۷۰۴/۱۹

۰۰۰/۰

به عبارت ديگر بين ميزان مالكيت خانواده و هويت همـان گونـه کـه در . قومي رابطه معنـاداري وجـود دارد

ل مذکور مشاهده مي شود، بيشتر پاسخگويان ميـزان جدو .مالکيت خانواده خود را ناچيز اعالم کرده اند

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٥٩

تحليل واريانس هويت قومي با ميزان مالکيت خانواده: ۶جدول سطح معناداري Fمقدار انحراف معيار ميانگين فراواني ميزان مالکيت خانواده

۹۴۸/۱۶ ۸۱/۷۶ ۹۳ ناچيز ۷۲۹/۱۱ ۲۵/۶۹ ۷۶ ميليون تومان۱زير ۴۴۶/۱۳ ۲۲/۷۱ ۴۰ ميليون تومان۳تا۱ ۱۲۲/۱۴ ۴۴/۶۶ ۴۵ ميليون تومان۶تا۳ ۵۴۹/۱۱ ۹۱/۶۷ ۴۳ ميليون تومان۱۰تا۶

۶۳۳/۱۰ ۰۸/۶۳ ۸۴ ميليون تومان۱۰باالتر از

۰۷۶/۱۰

۰۰۰/۰

براي بررسي رابطه احساس محروميت نسبي در بعد ــوم ــت ق ــصادي و هوي ــتم(ي اقت ــون ) فرضــيه هف از آزم

نتايج نشان ) ۷جدول . (رگرسيون ساده استفاده شده است دهنده وجـود همبـستگي قـوي بـين دو متغيـر احـساس

بـا . اسـت R (۶۴۶/۰(محروميت نسبي با هويـت قـومي . توجه به سطح معناداري، فرضيه مذكور تاييد مي شود

، كه در اين جا مثبت مي باشد، نـشان betaضريب هد که با افزايش احساس محروميـت نـسبي در بعـد دمي

اقتصادي، هويت قومي نيز افزايش يافتـه و برجـسته مـي از واريـانس ۴۱۸/۰ نشان مـي دهـد كـه R2مقدار . شود

متغير هويت قومي توسط متغير احساس محروميت نسبي . در بعد اقتصادي پيش بيني مي شود

د بيانگر اين است كه با افزايش هـر واحـ Bضريب ۸۱۳/۲متغير احساس محروميت نسبي در بعد اقتـصادي،

متغيـر adj.R2با توجه به . هويت قومي افزايش مي يابد از ۴۱۶/۰احـساس محروميـت نــسبي در بعـد اقتــصادي

. واريانس هويت قومي كل جامعه آماري را تبيين مي كند مقدار آماره به دست آمده براي همبستگي بين دو متغيـر،

گفته شد، مقدار بااليي را نشان مي دهد که همان گونه که بدان معنا است کـه احـساس محروميـت نـسبي در بعـد

.اقتصادي در نمونه آماري باال بوده است

آزمون رابطه بين احساس محروميت نسبي در بعد اقتصادي و هويت قومي: ۷جدول

R R2 adj.R2 انحراف B استاندارد

ضريبbeta

t سطح معنا داري

س محروميت نسبي در احسا بعد اقتصادي

۶۴۶/۰ ۴۱۸/۰ ۴۱۶/۰ ۹۵۱/۱۰ ۸۱۳/۲ ۶۴۶/۰ ۵۳۴/۱۶ ۰۰۰/۰

۳۷۸/۲۷۳=F

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٦٠

بــراي ســنجش فرضــيه هــشتم از تحليــل واريــانس

، رابطـه بـين دو ۸با توجه به جـدول . استفاده شده است =۱۱۱/۱Fمتغير سابقه شهرنشيني و هويت قومي با مقدار

به عبارت ديگر . نمي شود تاييد ۳۵۱/۰در سطح معناداري بين سابقه شهرنـشيني و هويـت قـومي رابطـه معنـاداري

اين مساله را مـي تـوان ناشـي از دو مـورد . وجود ندارد اول، اکثر پاسخگويان سـابقه شهرنـشيني بـااليي : دانست

داشتند و دوم، شهرنشيني هنوز نتوانسته است، مناسـبات ر بـه واقعيـت زندگي اعراب را تغيير دهد؛ که نتيجه اخيـ

.نزديک تر است

تحليل واريانس هويت قومي با سابقه شهرنشيني: ۸جدول سطح معناداري Fمقدار انحراف معيار ميانگين فراواني مدت شهرنشيني ۷۷۸/۷ ۵/۶۱ ۲ کمتر از يکسال ۱۷۱/۱۱ ۶۲ ۱۱ يک تا سه سال ۵۲۴/۱۸ ۷۳ ۸ سه تا پنج سال ۴۰۸/۱۲ ۸/۶۶ ۱۰ الپنج تا ده س

۳۸۹/۱۴ ۶۲/۶۹ ۳۵۰ ده سال به باال

۱۱۱/۱

۳۵۱/۰

رابطه بين منطقه مسکوني و (براي بررسي فرضيه نهم . استفاده شده استT-testاز آزمون ) هويت قومي

، بيانگر رابطه بين منطقه مسكوني و هويت قومي ۹جدول T و مقدار ۰۰۰/۰با توجه به سطح معناداري . است

بين منطقه مسكوني و هويت قومي تاييد ، رابطه)۵۷۱/۹(

مي شود؛ به عبارت ديگر بين منطقه مسكوني و هويت همان گونه که در . قومي رابطه معناداري وجود دارد

ميانگين مناطق مشاهده مي شود، کساني که در مناطق عرب نشين سکونت داشته اند، هويت قومي بيشتري نيز

.داشته اند

ميانگين هويت قومي برحسب منطقه مسکونيآزمون تفاوت : ۹جدول سطح معنا داري Tمقدار df انحراف معيار ميانگين فراواني منطقه مسکوني ۵۹۶/۱۴ ۰۲/۷۳ ۲۶۴ عرب نشين

۵۱/۹ ۰۴/۶۱ ۱۱۹ مختلط

۳۳۳

۵۷۱/۹

۰۰۰/۰ براي بررسي فرضيه دهم از آزمون رگرسيون ساده

طه بين ميزان ، بيانگر راب۱۰جدول . استفاده شده استنتايج به دست آمده . اعتماد به قوم و هويت قومي است

نشان دهنده وجود همبستگي بين متغير ميزان اعتماد به است كه نشان دهنده R (۵۱۷/۰(قوم با هويت قومي

با توجه سطح . رابطه تقريباً قوي بين دو متغير است

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٦١

معناداري ميزان اعتماد به قوم و هويت قومي، يعني ، كه betaضريب . ، فرضيه مذكور تاييد مي شود۰۰۰/۰

در اين جا مثبت مي باشد حاکي از آن است که با افزايش ميزان اعتماد به قوم، هويت قومي نيز افزايش يافته و

از ۲۶۸/۰ نشان مي دهد كه R2مقدار . برجسته مي شودواريانس متغير هويت قومي توسط متغير ميزان اعتماد به

بيانگر اين است كه Bضريب . مي شودقوم پيش بيني

هويت ۲/۲با افزايش هر واحد متغير ميزان اعتماد به قوم، متغير ميزان adj.R2با توجه به . قومي افزايش مي يابد

از واريانس هويت قومي كل جامعه ۲۶۶/۰اعتماد به قومبا توجه به مقدار آماره همبستگي . آماري را تبيين مي كند

يد گفت که ميزان اعتماد به قوم، يکي از بين دو متغير بامتغيرهايي است که با هويت قومي در ارتباط تنگاتنگي

. مي باشد آزمون رابطه بين ميزان اعتماد به قوم و هويت قومي: ۱۰جدول

R R2 adj.R2 انحراف استاندارد

B ضريبbeta t سطح معنا داري

ميزان اعتماد به قوم

۵۱۷/۰ ۲۶۸/۰ ۲۶۶/۰ ۲۸۳/۱۲ ۲/۲ ۵۱۷/۰ ۷۹۶/۱۱ ۰۰۰/۰

۱۳۸/۱۳۹=F . آزمون فرضيه يازدهم با استفاده از رگرسيون مي باشد

يافته ها نشان مي دهد كه همبستگي متغير ). ۱۱(جدول R (۶۸۳/۰(پايبندي به هنجارهاي قومي با هويت قومي

با . است كه نشان دهنده رابطه قوي بين دو متغير است. فرضيه مذكور تاييد مي شودتوجه به سطح معناداري،

، نشانگر جهت رابطه بين پايبندي به betaضريب هنجارهاي قومي و هويت قومي است كه در اين جا مثبت مي باشد؛ به عبارت ديگر با افزايش پايبندي به

مقدار . هنجارهاي قومي، هويت قومي نيز افزايش مي يابدR2 ت از واريانس متغير هوي ۴۶۷/۰ نشان مي دهد كه

قومي توسط متغير پايبندي به هنجارهاي قومي پيش بيني با افزايش هر واحد متغير Bبا توجه به ضريب . مي شود

افزايش ۸۴۵/۲پايبندي به هنجارهاي قومي، هويت قومي پايبندي به هنجارهاي قومي adj.R2با توجه به . مي يابد از واريانس هويت قومي كل جامعه آماري را ۴۶۶/۰

. كندتبيين مي آزمون رابطه بين پايبندي به هنجارهاي قومي و هويت قومي: ۱۱جدول

R R2 adj.R2 انحراف استاندارد

B ضريبbeta t سطح معنا داري

پايبندي به هنجارهاي قومي

۶۸۳/۰ ۴۶۷/۰ ۴۶۶/۰ ۴۷۹/۱۰ ۸۴۵/۲ ۶۸۳/۰ ۲۶۹/۱۸ ۰۰۰/۰

۷۳۹/۳۳۳=F

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٦٢

هويت رابطه تحصيالت با(براي سنجش فرضيه دوازدهم

با توجه به . از تحليل واريانس استفاده شده است) قومي، رابطه بين دو متغير تحصيالت و هويت قومي ۱۲جدول

تاييد مي ۰۰۱/۰در سطح معناداري =۱۲۲/۴Fبا مقدار به عبارت ديگر بين تحصيالت و هويت قومي . شود

.رابطه معناداري وجود دارد

با تحصيالتتحليل واريانس هويت قومي : ۱۲جدول سطح معناداري Fمقدار انحراف معيار ميانگين فراواني ميزان تحصيالت

۵۵۹/۱۱ ۵۳/۷۹ ۳۸ بي سواد

۹۵۲/۱۰ ۲۱/۷۰ ۳۹ ابتدايي

۷۷۱/۱۵ ۴۴/۶۸ ۷۱ راهنمايي يا سيکل

۶۷۳/۱۳ ۸۷/۶۷ ۱۵۰ ديپلم

۳۱۷/۱۷ ۶۷/۶۷ ۳۶ فوق ديپلم

۶۹۸/۱۳ ۱۸/۶۸ ۴۴ ليسانس

۷۰۱/۸ ۲/۶۱ ۵ فوق ليسانس و باالتر

۱۲۲/۴

۰۰۱/۰

براي آزمون رابطه استفاده از وسايل ارتباط جمعي و

از آزمون رگرسيون ساده ) فرضيه سيزدهم(هويت قومي

نشان مي دهد كه ،۱۳جدول . استفاده شده است

همبستگي متغير استفاده از وسايل ارتباط جمعي با هويت

جه به سطح معناداري، با تو. استR (۳۱۸/۰(قومي

، كه در اين betaضريب . فرضيه مذكور تاييد مي شود

جا منفي مي باشد، نشان مي دهد که با افزايش استفاده از

مقدار . وسايل ارتباط جمعي، هويت قومي کاهش مي يابد

R2 از واريانس متغير هويت ۱۰۱/۰ نشان مي دهد كه

معي پيش قومي توسط متغير استفاده از وسايل ارتباط ج

بيانگر اين است كه با افزايش Bضريب . بيني مي شود

۹۶۶/۰هر واحد متغير استفاده از وسايل ارتباط جمعي،

استفاده adj.R2با توجه به . هويت قومي کاهش مي يابد

از واريانس هويت قومي ۰۹۹/۰از وسايل ارتباط جمعي

بنابراين استفاده از . كل جامعه آماري را تبيين مي كند

.وسايل ارتباط جمعي، هويت قومي را کاهش مي دهد

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٦٣

آزمون رابطه بين استفاده از وسايل ارتباط جمعي و هويت قومي: ۱۳جدول

R R2 adj.R2 انحراف استاندارد B ضريبbeta t سطح معنا داري

استفاده از وسايل ارتباط

جمعي۳۱۸/۰ ۱۰۱/۰ ۰۹۹/۰ ۵۵۱/۱۳ ۹۶۶/۰- ۳۱۸/۰- ۵۳۴/۶- ۰۰۰/۰

۶۹۶/۴۲=F براي بررسي فرضيه چهاردهم نيز از آزمون رگرسيون

، بيانگر رابطه بين ۱۴جدول . ساده استفاده شده استنتايج به . رضايت از نظام سياسي و هويت قومي است

دست آمده نشان مي دهد كه همبستگي متغير رضايت از است كه نشان R (۵۶۳/۰(نظام سياسي با هويت قومي

با توجه به . يباً قوي بين دو متغير استدهنده رابطه تقرسطح معناداري رضايت از نظام سياسي و هويت قومي،

، betaضريب . ، فرضيه مذكور تاييد مي شود۰۰۰/۰يعني نشانگر جهت رابطه بين رضايت از نظام سياسي و هويت قومي است كه در اين جا منفي مي باشد؛ به عبارت ديگر

ياسي، هويت قومي کاهش با افزايش رضايت از نظام س

از واريانس ۳۱۷/۰ نشان مي دهد كه R2مقدار . مي يابدمتغير هويت قومي توسط متغير رضايت از نظام سياسي

بيانگر اين است كه با Bضريب . پيش بيني مي شودافزايش هر واحد متغير رضايت از نظام سياسي، هويت

adj.R2با توجه به . کاهش مي يابد۲۹۲/۱قومي از واريانس هويت قومي ۳۱۵/۰يت از نظام سياسي، رضا

نظر به تاييد اين . كل جامعه آماري را تبيين مي كندفرضيه، بايد گفت که هر چه رضايت از نظام سياسي

بنابراين، با . بيشتر شود، هويت قومي کاهش مي يابدکاهش رضايت از نظام سياسي، هويت قومي بيشتري را

.شاهد خواهيم بود

آزمون رابطه بين رضايت از نظام سياسي و هويت قومي: ۱۴ جدول R R2 adj.R2 انحراف

استانداردB ضريبbeta t سطح معنا

داريرضايت از نظام

سياسي ۵۶۳/۰ ۳۱۷/۰ ۳۱۵/۰ ۸۶۱/۱۱ ۲۹۲/۱- ۵۶۳/۰- ۲۹۷/۱۳- ۰۰۰/۰

۸۱۱/۱۷۶=F

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٦٤

با توجه به سطح سنجش هر دو متغير در فرضيه پانزدهم،

، ۱۵جدول. مون رگرسيون ساده استفاده شده استاز آزنشان مي دهد كه همبستگي متغير مشارکت در امور

با توجه به . استR (۵۹۲/۰(سياسي با هويت قومي ضريب . سطح معناداري فرضيه مذكور تاييد مي شود

beta كه در اين جا منفي است، نشان مي دهد که با ،قومي کاهش افزايش مشارکت در امور سياسي، هويت

از واريانس ۳۵/۰ بيانگر اين است كه R2مقدار . مي يابدمتغير هويت قومي توسط متغير مشارکت در امور سياسي

نشان مي دهد كه با Bضريب . پيش بيني مي شودافزايش هر واحد متغير مشارکت در امور سياسي، هويت

adj.R2با توجه به . کاهش مي يابد۴۱۳/۱قومي از واريانس هويت ۳۴۹/۰ر سياسي، مشارکت در امو

تاييد اين فرضيه . قومي كل جامعه آماري را تبيين مي كندنشان مي دهد که چنان چه، بتوان مشارکت اعراب را در امور سياسي افزايش داد، مي توان هويت قومي آن ها را

.کاهش داد

آزمون رابطه بين مشارکت در امور سياسي و هويت قومي: ۱۵جدول

R R2 adj.R2 انحراف استاندارد

B ضريبbeta t سطح معنا داري

مشارکت در امور سياسي

۵۹۲/۰ ۳۵/۰ ۳۴۹/۰ ۵۶۸/۱۱ ۴۱۳/۱- ۵۹۲/۰- ۳۳۲/۱۴- ۰۰۰/۰

۴۱۶/۲۰۵=F

براي آزمون فرضيه شانزدهم از رگرسيون ساده استفاده همبستگي احساس ). ۱۶جدول شماره (شده است

) R( هويت قومي محروميت نسبي در بعد سياسي بابا توجه به سطح معناداري، فرضيه مذكور . است۶۲۸/۰

، که نشان دهنده جهت betaضريب . تاييد مي شود از واريانس ۳۹۵/۰. رابطه بين دو متغير است، مثبت است

متغير هويت قومي توسط متغير احساس محروميت نسبي با افزايش هر واحد . در بعد سياسي پيش بيني مي شود

احساس محروميت نسبي در بعد سياسي، هويت متغيرهمچنين، احساس . افزايش مي يابد۷۵۵/۱قومي

از واريانس ۳۹۳/۰محروميت نسبي در بعد سياسي، .هويت قومي كل جامعه آماري را تبيين مي كند

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٦٥

آزمون رابطه بين حساسيت محروميت نسبي در بعد سياسي و هويت قومي: ۱۶جدول

R R2 adj.R2 حراف ان

beta tضريب B استاندارد

سطح معنا داري

احساس محروميت نسبي در بعد سياسي

۶۲۸/۰

۳۹۵/۰

۳۹۳/۰

۱۶۶/۱۱

۷۵۵/۱

۶۲۸/۰

۷۶۱/۱۵

۰۰۰/۰

۴۲۵/۲۴۸=F براي سنجش فرضيه هفدهم از آزمون رگرسيون ساده

، بيانگر رابطه بين هويت ۱۷جدول . استفاده شده استنتايج به دست آمده نشان مي . قومي و هويت ملي است

) R(دهد كه همبستگي هويت قومي و هويت ملي با توجه به سطح معناداري، فرضيه مذكور . است۶۰۹/۰

R2مقدار . ، منفي استbetaضريب . تاييد مي شود

از واريانس متغير هويت ملي ۳۷۱/۰نشان مي دهد كه Bضريب . توسط متغير هويت قومي پيش بيني مي شود

گر اين است كه با افزايش هر واحد متغير هويت بيانبا توجه به . کاهش مي يابد۴۶/۰قومي، هويت ملي

adj.R2 ،از واريانس هويت ملي ۳۶۹/۰هويت قومي .كل جامعه آماري را تبيين مي كند

آزمون رابطه بين هويت قومي و هويت ملي: ۱۷جدول

R R2 adj.R2 انحراف معيار

B ضريبbeta t عنا سطح م داري

۰۰۰/۰ -۹۷۶/۱۴ -۶۰۹/۰ -۴۶/۰ ۵۹۸/۸ ۳۶۹/۰ ۳۷۱/۰ ۶۰۹/۰ هويت قومي۲۶۷/۲۴۴=F

آزمون چند متغيره در تحليل چند رگرسيوني براي عوامل موثر بر هويت

متغير پايبندي به هنجارهاي قومي، مشارکت ۱۱قومي، در امور سياسي، احساس محروميت نسبي در بعد

اعتماد به قوم، استفاده از وسايل اقتصادي، جنس، ميزان ارتباط جمعي، وضعيت تاهل، احساس محروميت نسبي در بعد سياسي، منطقه مسکوني، شغل و تحصيالت،

اين مساله . از واريانس هويت قومي را تببين کردند۶۷/۰ . نشان داده شده است۱۸در جدول

همچنين از متغيرهاي مستقل، تنها دو متغير به نام ر امور سياسي و هويت قومي، بصورت مشارکت د

از واريانس ۶۲/۰مستقيم بر هويت ملي اثر گذار بوده که ۱۹اين مساله در جدول . هويت ملي را تببين کرده است

نشان داده شده است

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٦٦

عناصر متغيرهاي مستقل درون معادله براي پيش بيني هويت قومي: ۱۸جدول

B Beta t Sig 2R متغير مراحل ۴۴۵/۰ ۰۰۰/۰ ۴۲۳/۶ ۳۱۰/۰ ۲۶۷/۱ پايبندي به هنجارهاي قومي ۱ ۵۵۱/۰ ۰۰۰/۰ -۶۳۷/۵ -۲۲۶/۰ -۵۳۴/۰ مشارکت در امور سياسي ۲

۳ احساس محروميت نسبي در بعد

اقتصادي۸۸۶/۰ ۲۰۶/۰ ۴۹۹/۴ ۰۰۰/۰ ۵۸۳/۰

۶۰۴/۰ ۰۰۰/۰ ۵۸۸/۴ ۱۴۹/۰ ۲۴۱/۴ جنس ۴ ۶۱۹/۰ ۰۰۰/۰ ۵۴۵/۴ ۱۷۵/۰ ۷۲۶/۰ ميزان اعتماد به قوم ۵ ۶۳۴/۰ ۰۰۰/۰ -۵۴۵/۳ -۱۱۹/۰ -۳۵۴/۰ استفاده از وسايل ارتباط جمعي ۶ ۶۴۹/۰ ۰۱/۰ ۶۰۷/۲ ۰۸۶/۰ ۴۱۶/۲ وضعيت تاهل ۷

۸ احساس محروميت نسبي در بعد

سياسي۳۲۶/۰ ۱۲/۰ ۷۲۲/۲ ۰۰۷/۰ ۶۵۶/۰

۶۶۱/۰ ۰۴۲/۰ -۰۳۹/۲ -۰۷۸/۰ -۳۱۱/۲ منطقه مسکوني ۹ ۶۶۷/۰ ۰۰۱/۰ -۳۳۷/۳ -۱۲۶/۰ -۹۷۲/۰ شغل ۱۰ ۶۷۴/۰ ۰۰۷/۰ -۷۳۳/۲ -۱۰۱/۰ -۰۰۳/۱ تحصيالت ۱۱

عناصر متغيرهاي مستقل درون معادله براي پيش بيني هويت ملي: ۱۹جدول

مراحل

متغيرB

beta

t

Sig

2R

۱

مشارکت در امور سياسي

۹۵/۰ ۰۴/۰ ۶۴/۱۳ ۰۰۰/۰ ۵۵/۰

۶۲/۰ ۰۰۰/۰ -۴/۸ -۳۳/۰ -۲۴/۰ هويت قومي ۲

بحث و نتيجهقبل از نتيجه گيري به مقايسه نتايج به دست آمده از

احمدي . اين تحقيق با تحقيقات پيشين پرداخته مي شود، به سه عامل در سياسي شدن قوميت ها در ايران )۱۳۸۳(

اشاره کرده است که عبارت اند از نخبگان، دولت ملي و با توجه به مطالعه مذکور در تشديد . هاي خارجينيرو

هويت قومي اعراب، نقش عوامل عيني بيشتر از عوامل . انتزاعي چون نخبگان و نيروهاي خارجي بوده است

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٦٧

منظور از عوامل عيني، عواملي چون نابرابري اقتصادي، سياسي و سطح سواد و آگاهي نسبتاً پايين است؛ بنابراين،

. تا با نظريه احمدي نيستتحقيق حاضر هم راسهاي اين پژوهش با يافته هاي عالمي نيسي يافته

به نظر عالمي نيسي، مولفه . ، نيز مغايرت دارد)۱۳۸۳(هاي مدرنيته، هويت قومي اعراب را افزايش مي دهند و

ي بر آن ها ندارند؛ اما با توجه تأثيريا در بهترين حالت، ه آزادي هاي مدني، به يافته هاي اين تحقيق بايد گفت ک

که بطور مثال، کاهش احساس محروميت نسبي در بعد سياسي را به همراه دارد، در کاهش هويت قومي موثر

.خواهد بود همچنين، هم يافته ها و هم نظر نگارندگان اين

که ) ۱۳۸۴(سطور با برخي مشاهدات محمد هيودي عقيده داشت که مناطق عرب نشين، توسعه يافته تر از

. ناطق ديگر هستند، مغايرت داردمدر اين تحقيق، چون به عوامل خارجي پرداخته نشده بود، نمي توان در مورد بحث هاي ضياء الدين

نتايج تحقيق حاضر . احمد، نتيجه گيري مناسبي انجام دادو دريجه ) ۲۰۰۳( با برخي از تحقيقات خارجي چون مرو

اين است که دليل اين امر . قابل مقايسه نيست) ۲۰۰۶(ماهيت تحقيق و روش به کارگرفته در اين پژوهش با ماهيت تحقيق و روش تحقيقِ تحقيقات مذکور، تفاوت

. داردبطور کلي، اين تحقيق هم سو با تحقيقات خارجي نيست و فقط در يک مورد و آن هم با توجه به يافته

، همراه شويم که )۲۰۰۵(هايمان مي توانيم با پلوس

عنوان يک سرمايه فرهنگي و براي دسترسي قوميت يک« .به منابع عمل مي کند

متغير که در مدل مفهومي ۱۶ تأثيردر اين تحقيق از متغير با ۱۳تحقيق موثر بر هويت قومي بودند، رابطه

هويت قومي به لحاظ آماري تاييد شد و تنها سه متغير جنس، وضعيت تاهل و سابقه شهرنشيني با هويت قومي

.ط معناداري نداشتندارتبا همچنين رابطه هويت قومي و هويت ملي، بصورت

با اين وجود بايد توجه داشت که قوم . معکوس تاييد شدعرب خوزستان بارها در طول تاريخ عالقه به ايران و ايراني بودن خود و هويت ايراني را اثبات کرده است

، قيم )۱۳۸۰عزيزي بني طرف، (، )۱۳۸۰مقصودي،(نبوي، (، )۱۳۸۲الطائي، (، )۱۳۸۱قيصري، (، )۱۳۸۰(

). ۱۳۸۳نواح، (، )۱۳۸۳بنابراين، مي بايست با تامل در اين نتايج و تحقيقاتي از اين دست، سعي در کاهش هويت قومي و هم راستا

.نمودن هويت قومي اعراب با هويت ملي داشته باشيم سال رابطه ۶۵ تا ۱۸ در اين تحقيق، محدوده سني

دليل اين امر، . تقيم با هويت قومي داشته استاي مسعالوه بر اين که مي تواند نشان خوبي هم به همراه داشته باشد، به نظر ما تحصيالت در سنين رو به پايين در ميان

عدم تاييد رابطه سه متغير جنس، وضعيت . اعراب استتاهل و سابقه شهرنشيني؛ همگي حاکي از زندگي قوم

وضعيت . است-يا الاقل نيمه سنتي -عرب بطور سنتيتاهل نيز متغير ديگري بود که ارتباط آن با هويت قومي

. مورد اثبات قرار نگرفت

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٦٨

اين مساله نشان از اهميت هويت قومي عرب در نزد افراد قوم عرب دارد، بطوري که فرد بعد از ازدواج نيز

.تعلق خاطر خود را با قوم عرب حفظ مي کندهمان گونه که انتظار مي رفت، رابطه با اين حال،

بين متغيرهاي اقتصادي با هويت قومي نيز مورد تاييد در اين ميان هر چه وضعيت اقتصادي . قرار گرفت

. خانواده بهتر باشد، هويت قومي مي بايست کاهش يابداما هر چه احساس محروميت نسبي در بعد اقتصادي

منطقه . هد شدبيشتر باشد، هويت قومي بيشتر تشديد خوامسکوني عرب نشين و مختلط رابطه معناداري با هويت قومي داشته است که در اين ميان کساني که در مناطق نسبتاً عرب نشين سکونت داشتند، هويت قومي بيشتري

. داشتنددر مورد عوامل فرهنگي، نيز تاييد رابطه پايبندي به

ناسبات هنجارهاي قومي، با هويت قومي، نشان از همان مدر اين . سنتي اعراب، که قبالً به آن اشاره شد، دارد

تحقيق، رابطه تحصيالت با هويت قومي بصورت بنابراين، در جامعه مذکور هر چه . معکوس بوده است

تحصيالت بيشتر بوده، هويت قومي کمتري را شاهد بوده همچنين استفاده از وسايل ارتباط جمعي، رابطه . ايم

قومي داشته است؛ درست جايي که معکوسي بر هويت به نظر بسياري، استفاده از اين وسايل، تقويت هويت قومي را به همراه دارد؛ در مورد جامعه مورد نظر ما، يعني قوم عرب، استفاده از وسايل ارتباط جمعي موجب

در عوامل سياسي، . کاهش هويت قومي آن ها شده است سياسي و رضايت از نظام سياسي، مشارکت در امور

احساس محروميت نسبي در بعد سياسي با هويت قومي

رابطه داشتند که ارتباط دو متغير اول بصورت معکوس . بوده است

به عبارتي هر چه فرد رضايت بيشتري از نظام سياسي کشور داشته باشد و به ميزان بيشتري در امور سياسي مشارکت داشته باشد، هويت قومي وي کاهش

.مي يابدور کلي مهم ترين يافته توصيفي اين تحقيق اين بط

است که مناسبات اجتماعي اعراب در شهرستان اهواز همچنين نظر به فرضيات و تاييد . بصورت سنتي است

آنها، مهم ترين نتيجه گيري اين تحقيق اين است که . هاي مدرن، اکثراً در کاهش هويت قومي موثرندمولفه

گرفتن کشور ايران، را مهم بنابراين، درون تجدد قرار ترين عاملي مي دانيم که مي تواند هويت قومي اقوام را

. کاهش دهد

منابعقوميت و قوم گرايي در ايران، افسانه و .احمدي، حميد -۱

.١٣٨٣نشر ني، : واقعيت، تهرانرابطه هويت ملي و هويت قومي در بين . احمدلو، حبيب-٢

، ١٣ ملي، سال چهارم، شماره فصلنامه مطالعات. جوانان تبريز .١٣٨١، ١٢٠-١٤٥پاييز، صص

نشر : بحران هويت قومي در ايران، تهران. الطائي، علي-٣ . ١٣٨٢شادگان،

. ١٣٨٢نشر ني، : جامعه شناسي نظم، تهران. چلبي، مسعود-٤الگوي سياست قومي در ايران، فصلنامه . حاجياني، ابراهيم-٥

شماره اول و دوم، بهار و مطالعات راهبردي، سال چهارم . ١١٩،١٣٨٠-١٣٨، صص ١٢و ١١تابستان، شماره مسلسل

...بررسي عوامل داخلي مؤثر بر هويت قومي و هويت ملي

٦٩

پژوهشي در سرگذشت و ( دورانت، ويل، لذات فلسفه -٦ شرکت : ، ترجمه عباس زرياب، تهران)سرنوشت بشر

. ١٣٧٩انتشارات علمي و فرهنگي، جهاني شدن و هويت ملي، فصلنامه . دهشيري، محمد رضا-٧

، ٧١-١٠٠، پاييز، صص ٥، سال دوم، شماره مطالعات ملي١٣٧٩.

هاي نظريه: معرفي و نقد کتاب. رنجبر، مقصود-٨ اثر اموت اوز کريملي، فصلنامه مطالعات ملي، ،ناسيوناليسم

.١٣٨٤، ١٥٣-١٦٦، صص ٤سال ششم، شماره سالنامه سازمان مديريت و برنامه ريزي استان خوزستان،-٩

ديريت و برنامه ريزي استان سازمان م: آماري، اهواز . ١٣٨٤خوزستان،

تاخير در تکون هويت ايراني در شيخاوندي، داور،-١٠جريان تجدد، نامه انجمن جامعه شناسي ايران، ويژه نامه

-١٣٥، ٣دومين همايش مسايل اجتماعي ايران، شماره ١١٣،١٣٨٠.

نگاهي بر جنبش ناسيوناليسم عرب، . ضياء الدين احمد-١١انتشارات وزارت ارشاد : حيدر بوذر جمهر، تهرانترجمه

.١٣٦٥اسالمي،

پروژه فکري من، روزنامه ايران، . طباطبايي، سيد جواد-١٢ . ١٣٨٢، ٨و٧، صص ٩/٧/١٣٨٢مطالعه ميزان برجستگي هويت . عالمي نيسي، مسعود-١٣

هاي فرهنگي و جمعي و پيش بيني آينده آن، پايان نامه دانشگاه شهيد بهشتي، : شناسي، تهرانکارشناسي ارشد جامعه

. ١٣٨٣دانشکده ادبيات و علوم انساني،

تنوع قومي در ايران؛ چالش . عزيزي بني طرف، يوسف-١٤ ميزگرد، فصلنامه مطالعات ملي، ،)بخش دوم(ها و فرصت ها

. ١٣٨٠، ٣٢٤-٣٧٣، پاييز، صص ٩سال سوم، شماره مسايل قومي در درآمدي بر پيدايش. قاسمي، محمد علي-١٥

فصلنامه مطالعات راهبردي، سال پنجم، شماره جهان سوم، . ١٣٨١، ١٢٣-١٣٤اول، بهار، صص

قوميت عرب خوزستان و هويت ملي . قيصري، نوراله-١٦ .١٣٨١پژوهشکده مطالعات راهبردي، : ايران، تهران

نگاهي جامعه شناختي به زندگي و فرهنگ . قيم، عبدالنبي-١٧وزستان، فصلنامه مطالعات ملي، سال دوم، مردم عرب خ

. ١٣٨٠، ١٨٧-٢٢٥صص . ، بهار٧شماره تئوري هاي انقالب، ترجمه . کوهن، آلوين استانفورد-١٨

. ١٣٨١نشر قومس، : عليرضا طيب، تهرانها، ملي گراها و برخوردهاي اقليت. گار، تد رابرت-١٩

سياسي، ترجمه حميد رضا کريمي، فصلنامه مطالعات . ١٣٧٨، ٢٠٧ -٢٣٢اهبردي، شماره اول، پاييز، صص ر: جهاني شدن فرهنگ، هويت، تهران. گل محمدي، احمد-٢٠

. ١٣٨٣نشر ني، نقش تمايالت قومي در . محمد هيودي، محمد رضا-٢١

دانشگاه : مشاركت سياسي، پايان نامه كارشناسي ارشد، تهران .١٣٨٤تربيت مدرس، دانشكده علوم انساني،

منزلت مشاغل در جامعه شهري . مقدس، علي اصغر -٢٢ايران، مورد مطالعه شهر شيراز، مجله علوم اجتماعي و انساني

، ٦٥-٩٤دانشگاه شيراز، دوره دهم، شماره دوم، بهار، صص ١٣٧٤ .

، علي اصغر مقدس و سيد مجتبي تقوي نسب زادهعبدالعلی لهسائی

٧٠

ناهمگوني قومي؛ رهيافت هايي چند . مقصودي، مجتبي-٢٣ي، فصلنامه مطالعات مل. اجتماعي–درباره همسازي سياسي

. ١٣٧٨، ٤٧-٦٧سال نخست، شماره يکم، پاييز، صص

، فرهنگ، ارتباطات و تحوالت قومي ________-٢٤، ٦ فصلنامه مطالعات ملي، سال دوم، شماره ،)بررسي نظري(

. ١٣٧٩، ١٧١-١٩٦زمستان، صص موسسه : ، تحوالت قومي در ايران، تهران ________-٢٥

. ١٣٨٠مطالعات ملي، خوزستان و چالش هاي قوم . بداالمير نبوي، سيد ع-٢٦

ايران، هويت، مليت، قوميت، به کوشش حميد گرايانه، موسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني، .احمدي، تهران

. ١٣٨٣، ٤٨٧-٥٣٠صص .، اهوازقوم عرب، واگرايي يا همگرايي. نواح، عبدالرضا-٢٧

. ١٣٨٣اداره كل فرهنگ و ارشاد اسالمي استان خوزستان، آن بر هويت ملي تأثيرروابط بين قومي و . يوسفي، علي-٢٨

. در ايران، تحليلي ثانويه بر داده هاي يک پيمايش مليصص ، تابستان،٨فصلنامه مطالعات ملي، سال دوم، شماره

١٣٨٠، ١٣-٤٢ . 29- Ahamdi, Hamid. (1995). The Politics of Ethnic

Nationalism in Iran, Ph.D Theses, Carleton University,

Faculty of Graduate Studies and Research, Dept of

Political Science, Ottawa, Canada.

30- Creswell, John W. (2003). Research Design,

Qualitative, Quantitative and Mixed Methods

Approaches, Second Edition, London: Sage

Publications.

31- Driedger, Leo (2006). "Identité ethnique" , [on

line].<http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.

cfm?pgNm=TCE&Params=F1ARTF0002662>.

32- Moreau, Karinen. (2003). "Influences des Rapports

Sociaux de Domination Sur la Construction de

l’identité Ethnique: l’exemple des Descendants

d’Algériens de France" , [Online].

<http://www.unb.fr/sc-humaines/ceriem /documents/

cc4karin,htm>.

33- Pluss, Carolin (2005). "Constructing Globalized

Ethnicity, Migrants From India in Hong Kong",

International Sociology, June, Vol 20(2). Pp 201-224.