ii zachodniopomorski kongres nauk
TRANSCRIPT
II ZACHODNIOPOMORSKI KONGRES NAUKI
W dniach 7-9 grudnia 2005 r. odbył się II Zachodniopomorski Kongres Nauki
zorganizowany przez Szczecińskie Towarzystwo Naukowe we współpracy z prorektorami
ds. nauki i innymi przedstawicielami wyższych uczelni Szczecina i Koszalina oraz placówek
kulturalnych i naukowych Szczecina.
Tematem przewodnim kongresu był przegląd 60-letniego dorobku naukowego wyższych
uczelni oraz instytucji naukowych Szczecina i Koszalina w różnych dziedzinach wiedzy,
ze szczególnym podkreśleniem współpracy międzynarodowej i osiągnięć naszego środowiska na
tle nauki europejskiej oraz praktycznego wykorzystania wyników badań naukowych
i wdrożeniowych dla rozwoju gospodarczego i urbanistycznego regionu. Kongres był także okazją
do pogłębienia więzi i rozszerzenia współpracy w Euroregionie Pomerania, w szczególności
z Uniwersytetem w Greifswaldzie. Kilku naukowców z tego Uniwersytetu, wraz z rektorem prof.
Reinerem Westermannem, wzięło udział w kongresie.
Podczas sesji plenarnej, która odbyła się 7 grudnia, prof. Mieczysław Wysiecki,
przewodniczący kolegium rektorów w minionej kadencji, przedstawił stan i problemy szkół
wyższych na Pomorzu Zachodnim. Następnie przedstawiciele poszczególnych uczelni w dużym
skrócie, ze względu na ograniczenia czasowe, omówili najważniejsze osiągnięcia i kierunki badań
w poszczególnych dziedzinach nauki.
Pomorską Akademię Medyczną reprezentował prof. Tadeusz Brzeziński, który
przedstawił bardzo interesujący referat pt. „O integracji z Unią Europejską z perspektywy
Pomorskiej Akademii Medycznej”. Zwrócił w nim uwagę, że chociaż formalnoprawna, polityczna
integracja Polski z Unią Europejską ma konkretną datę, to związki Pomorskiej Akademii
Medycznej i jej pracowników z innymi krajami europejskimi zostały zainicjowane już
w początkowym okresie tworzenia naszej uczelni, a następnie ulegały rozszerzeniu i pogłębieniu.
Na sesji plenarnej omówiono także 60-letni dorobek polskiej archiwistyki na Pomorzu
Zachodnim oraz 40 lat prac bibliograficznych w Książnicy Pomorskiej. Integracyjną rolę
Szczecińskiego Towarzystwa Naukowego przedstawiła prof. Janina Jasnowska, wieloletni prezes
STN.
Odwołano natomiast wykłady na temat roli deputowanych z Pomorza Zachodniego
w Parlamencie Europejskim i wpływie integracji europejskiej na naukę i gospodarkę, których
autorami mieli być przedstawiciele naszego regionu w europarlamencie. Pomimo przyjęcia
zaproszenia, prof. Bogusław Liberadzki oraz prof. Zdzisław Chmielewski nie wzięli udziału
w kongresie.
Do uczestnictwa w kongresie zaproszono naukowców i studentów ze wszystkich
wyższych uczelni, nauczycieli, samorządowców, mieszkańców Szczecina. Z przykrością należy
stwierdzić, że zainteresowanie kongresem było niewielkie. Centrum Kongresowe Uniwersytetu
Szczecińskiego, w którym odbywała się sesja plenarna, przewidziane na ponad 600 osób, świeciło
pustkami. Znacznie lepiej było podczas sesji specjalistycznych, które miały miejsce następnego
dnia i odbywały się równolegle w różnych salach Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu
Szczecińskiego.
Sesja nauk medycznych została podzielona na dwie części: pierwsza dotyczyła
wykorzystania biologii molekularnej w służbie medycyny oraz współpracy międzynarodowej
jednostek PAM, natomiast druga poświęcona była postępom w naukach medycznych. W sesji
udział wzięli goście zagraniczni: prof. Paivi Peltonaki z Uniwersytetu w Helsinkach, prof. Ulrich
W. Preuss oraz prof. Wolfgang Straube z Uniwersytetu w Greifswaldzie.
W części pierwszej przedstawiono dziewięć, a w drugiej osiem referatów. Tematem
wiodącym większości prac prezentowanych w pierwszej części sesji było wyjaśnienie podłoża
molekularnego wybranych stanów patologicznych, a w szczególności poszukiwanie genów
predestynujących do wystąpienia nowotworów dziedzicznych, nadciśnienia tętniczego, uzależnień
od alkoholu, narkotyków czy też wybranych chorób psychicznych.
Profesor Jan Lubiński wspólnie z prof. Paivi Peltonaki przedstawili najnowsze wyniki
badań dotyczące identyfikacji nowych genów predysponujących do wystąpienia nowotworów
piersi lub jelita grubego za pomocą analizy sprzężeń w polskich rodzinach z agregacją tych
nowotworów. Badania te prowadzone są w ramach projektu badawczego finansowanego
z funduszy 6. Programu Unii Europejskiej, którego koordynatorem jest prof. Lubiński. Projekt
realizowany jest we współpracy z prof. Peltonaki z Finlandii (Uniwersytet w Helsinkach) oraz
z dr. Davidem Goldgarem z Francji (International Agency for Research on Cancer, Lyon).
Profesor Lubiński wraz z zespołem może poszczycić się osiągnięciami światowej klasy. Jednym
z nich jest utworzenie rejestru obejmującego ponad 5000 rodzin z wysoką genetycznie
uwarunkowaną predyspozycją do nowotworów.
Wpływ genów oraz czynników środowiskowych na występowanie chorób o podłożu
psychicznym przedstawił prof. Jerzy Samochowiec. Prowadzone w ostatniej dekadzie badania
genetyczne w psychiatrii wykazały 50-procentowy udział czynników genetycznych w schizofrenii,
chorobach afektywnych i uzależnieniach od substancji psychoaktywnych, w tym od alkoholu,
podczas gdy w zaburzeniach osobowości i zaburzeniach lękowych udział czynników genetycznych
oceniany jest na 20-40%. Profesor Samochowiec jako pierwszy w Polsce zajął się badaniami nad
genetycznie uwarunkowaną podatnością na uzależnienia alkoholowe u ludzi. Uzyskał w tej
dziedzinie niezwykle wartościowe wyniki, m.in. wykazał rolę polimorfizmów określonych genów
w predyspozycji do alkoholizmu, w rozwoju uzależnienia od alkoholu oraz powstawaniu zaburzeń
lękowych. W tej dziedzinie współpracuje m.in. z prof. Preussem, który uczestniczył w kongresie.
Profesor Samochowiec w swoim referacie przedstawił bardzo ciekawe osiągnięcia badań
genetycznych w psychiatrii prowadzonych metodami analizy: asocjacji, sprzężeń, macierzy DNA
oraz transmisji rodzinnej polimorfizmów niektórych genów kodujących np. neuroprzekaźniki
w OUN, transportery, receptory. Badania te pozwoliły wydzielić grupę genów odpowiedzialnych
za etiopatogenezę niektórych zaburzeń psychicznych, a w przyszłości być może umożliwią
utworzenie haplotypów predysponujących do wystąpienia określonych chorób psychicznych.
Wpływ chlorku sodowego oraz czynników genetycznych na wystąpienie nadciśnienia
tętniczego przedstawił prof. Andrzej Ciechanowicz w bardzo interesującym referacie pt. „Sól,
geny, nadciśnienie”. Wyniki badań epidemiologicznych jednoznacznie potwierdzają związek
nadciśnienia tętniczego z ilością spożywanego sodu, którego głównym źródłem jest sól kuchenna.
Różnice w spożyciu soli są ważnym czynnikiem, gdy porównuje się wartości ciśnienia tętniczego
pomiędzy populacjami. Stają się one jednak mniej istotne, gdy porównanie takie przeprowadza się
w obrębie jednej społeczności, co wykazał prof. Ciechanowicz. U chorych z nadciśnieniem
samoistnym, podobnie jak u osób z ciśnieniem prawidłowym, odpowiedź ciśnienia na zmiany
podaży sodu w diecie jest zróżnicowana. Na tej podstawie można w populacji wyróżnić osoby
sodowrażliwe i sodoniewrażliwe. Uważa się, że jest to cecha uwarunkowana genetycznie, która
u osób sodowrażliwych jest czynnikiem ryzyka wystąpienia nadciśnienia tętniczego przy
zwiększonej podaży sodu w diecie.
Najnowsze wyniki badań na temat wpływu podwyższonych stężeń homocysteiny
na pogorszenie się stanu zdrowia pacjentów z niewydolnością serca przedstawił prof. Marek
Naruszewicz w referacie pt. „Homocysteina w patogenezie miażdżycy i niewydolności serca”.
Badania te przeprowadzono we współpracy z kliniką szpitala wojskowego we Wrocławiu.
Na podstawie analizy wieloczynnikowej wykazano, że spośród parametrów klinicznych
i metabolicznych tylko zaawansowana klasa NYHA oraz podwyższone stężenie kwasu
moczowego stanowiły niezależne determinanty stężenia homocysteiny u chorych z niewydolnością
serca. Hiperhomocysteinemia jest zaburzeniem metabolicznym często występującym u pacjentów
z zaawansowaną niewydolnością serca, dlatego też możliwość monitorowania zawartości
homocysteiny poprzez oznaczanie np. stężenia kwasu moczowego może być ważnym parametrem
diagnostycznym dla oceny zaawansowania choroby i zwiększonego ryzyka zgonu z powodu
niewydolności serca.
Dziedzicznie uwarunkowane różnice aktywności enzymów metabolizujących leki,
transporterów dla leków oraz receptorów są przedmiotem badań bardzo dynamicznie rozwijającej
się dziedziny medycyny – farmakogenetyki. Wykrycie polimorfizmu genów kodujących enzymy,
białka transportujące leki przez błony biologiczne czy receptory biorące udział w mechanizmie
działania leków pozwoliły na wyjaśnienie osobniczych różnic w odpowiedzi organizmu pacjenta
na podany lek. Dotyczy to zarówno efektu terapeutycznego, jak i nasilenia groźnych dla życia
działań niepożądanych, niekiedy prowadzących do zgonu chorego. Dotychczasowe wyniki badań
farmakogenetycznych przedstawił dr hab. Marek Droździk w referacie pt. „Geny a leki”,
zwracając szczególną uwagę na leki toksyczne, których metabolizm jest uwarunkowany
genetycznie. Niektóre z nich powinny być podawane w odpowiednich dawkach na podstawie
wcześniej określonego genotypu/fenotypu pacjenta.
Molekularne aspekty działania narkotyków były tematem referatu dr hab. Anny Machoy-
-Mokrzyńskiej. Wykazano eksperymentalnie, że w przebiegu lekozależności występują istotne
zmiany w czynności pierwotnych i wtórnych neuroprzekaźników w OUN, a współistnienie
zaburzeń genetycznych powoduje, że po długotrwałym stosowaniu substancji uzależniających
ulegają zmianie czynności plastyczne mózgu, procesy pamięci, uczenia się i motywacji.
Najnowsze metody genotypowania i fenotypowania są wykorzystywane do wykrycia
wariantów ludzkiego wirusa niedoboru typu 1 (HIV-1) opornych na terapię lekami
antyretrowirusowymi. Szczepy takie, jak wykazała w bardzo interesującym referacie dr Magdalena
Leszczyszyn-Pynka, rozprzestrzeniają się na całym świecie. W Europie 10-20 % nowych zakażeń
jest spowodowanych szczepami opornymi. Doktor Leszczyszyn-Pynka przedstawiła założenia
projektu SPREAD, w ramach którego specjaliści z 16 krajów europejskich pracują nad
określeniem częstości transmisji opornych wariantów wirusa HIV w poszczególnych grupach
zakażonych pacjentów oraz wypracowaniem europejskiej strategii nadzoru nad
rozprzestrzenianiem się tego typu zakażeń.
Profesor Elżbieta Ronin-Walknowska przedstawiła wyniki wieloletnich badań Kliniki
Medycyny Matczyno-Płodowej dotyczących oceny zagrożenia płodu i noworodka ze szczególnym
uwzględnieniem stanów patologicznych w okresie ciąży, skupiając swoją uwagę na schorzeniach
o podłożu auto- i alloimmunologicznym, które mogą być przyczyną powikłań prowadzących
często do niepomyślnego zakończenia ciąży, występowania hipotrofii lub wcześniactwa. Istotnym
problemem jest brak dostępnych badań laboratoryjnych poprawiających diagnostykę w stanach
patologicznych ciąży. W 1998 r. Klinika nawiązała współpracę z Instytutem Immunologii
Uniwersytetu w Essen, który należy do wiodących w świecie ośrodków zajmujących się
rozpuszczalnymi antygenami HLA I i II klasy. Dzięki tej współpracy w Klinice wprowadzono
nowe testy diagnostyczne pozwalające ocenić powikłania położnicze w ciąży wysokiego ryzyka.
Wyniki tych badań, stanowiące część rozprawy doktorskiej, zostały przedstawione przez
dr. Tomasza Płonkę.
Na zakończenie tej części sesji wystąpił prof. Wolfgang Straube, dr h.c. PAM, z Kliniki
i Polikliniki Ginekologii i Położnictwa Uniwersytetu w Greifswaldzie, który omówił wieloletnią
współpracę naukową z Kliniką Medycyny Matczyno-Płodowej Pomorskiej Akademii Medycznej
w dziedzinie chorób kobiecych. Referat był bogato ilustrowany wspólnymi zdjęciami z wielu
kongresów i konferencji naukowych, w których udział wzięli naukowcy z obu ośrodków.
Drugą część sesji poświęconą postępom w naukach medycznych rozpoczął prof.
Bogusław Machaliński, przedstawiając bardzo interesujący referat na temat somatycznych
komórek macierzystych i możliwości ich wykorzystania w leczeniu niektórych schorzeń. Profesor
Machaliński zwrócił uwagę na możliwości izolacji i pozyskiwania komórek macierzystych
ze szpiku kostnego, krwi obwodowej i pępowinowej oraz pierwsze, pionierskie próby
wykorzystania komórek macierzystych w leczeniu zawału mięśnia sercowego czy udaru mózgu.
Doktor Elżbieta Kamieńska w referacie pt. „Regulacja apoptozy w ostrej białaczce
limfoblastycznej u dzieci” zwróciła uwagę na możliwości poprawy diagnostyki i wyników
leczenia nowotworowych chorób układu krwiotwórczego dzięki wykorzystaniu najnowszych
technik immunocytologicznych i immunohistochemicznych. Ma to istotne znaczenie kliniczne,
gdyż ostra białaczka limfoblastyczna u dzieci jest chorobą niejednorodną, a dobór właściwego
leczenia jest wciąż trudnym problemem terapeutycznym dla onkologa dziecięcego.
Przedstawiciele nauk klinicznych zabiegowych z Katedry i Kliniki Okulistyki, Kliniki
Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych oraz Kliniki Kardiologii przedstawili
najnowsze możliwości diagnostyczne i lecznicze w swoich dziedzinach.
Profesor Danuta Karczewicz i dr hab. Wojciech Lubiński z Katedry i Kliniki Okulistyki
od lat zajmują się badaniem czynników ryzyka i możliwościami leczenia zaćmy, która jest jedną
z głównych przyczyn ślepoty w świecie. Choroba ta dotyka około 6 mln osób rocznie. Dotychczas
nie wynaleziono skutecznej metody zahamowania jej rozwoju. Duży postęp natomiast dokonał się
w możliwościach chirurgicznego leczenia zaćmy oraz produkcji soczewek wewnątrzgałkowych.
Na sesji dr hab. Wojciech Lubiński przedstawił bardzo ciekawą prezentację multimedialną
obrazującą wykorzystanie chirurgii małego cięcia w leczeniu operacyjnym zaćmy.
Doktor Jacek Różański z Kliniki Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych
przedstawił historię i teraźniejszość nefrologii klinicznej i dializoterapii w województwie
zachodniopomorskim. Mimo iż nasz ośrodek został utworzony z kilkunastoletnim opóźnieniem
w porównaniu z innymi miastami akademickimi, obecnie należy do wiodących w kraju. Szczecin
jest drugim polskim ośrodkiem, w którym przeszczepia się najwięcej nerek,
a Zachodniopomorskie należy do czołówki europejskiej w pozyskiwaniu narządów
do przeszczepień. Ceniony jest dorobek naukowy pracowników Kliniki w dziedzinie nefrologii
i transplantacji nerek nie tylko na arenie krajowej, ale także międzynarodowej.
Najnowsze możliwości diagnostyczne i zabiegi interwencyjne na naczyniach
wieńcowych były przedstawione w interesującej prezentacji multimedialnej przez dr. Jarosława
Gorącego z Kliniki Kardiologii. Doktor Gorący omówił współczesne metody leczenia choroby
niedokrwiennej serca oraz zaburzeń rytmu serca, zwracając uwagę na operacyjne i nieoperacyjne
metody rewaskularyzacji mięśnia sercowego. Szczegółowo omówił zabiegi angioplastyki, które
odgrywają istotną rolę w zmniejszeniu śmiertelności wczesnej i odległej w tych chorobach.
Zaprezentował także najnowsze metody diagnostyczne i lecznicze zaburzeń rytmu serca
wykorzystujące tzw. maping elektroanatomiczny, który umożliwia prześledzenie toru pobudzenia
elektrycznego w sercu i tym samym bardziej precyzyjne zlokalizowanie miejsca powstania arytmii
oraz określenie zakresu przeprowadzanego zabiegu.
Najważniejsze problemy związane z nadwrażliwością alergiczną i niealergiczną zostały
przedstawione w referacie prof. Michała Kurka pt. „Anafilaksje jatrogenne. Czy potrafimy chronić
naszych pacjentów?”. Profesor Kurek zwrócił uwagę na leki, które zaliczane są do jednych
z głównych czynników wyzwalających anafilaksję, a wśród nich: niesteroidowe leki
przeciwzapalne, radiologiczne środki kontrastowe, środki znieczulenia miejscowego czy też
preparaty krwiozastępcze. Warunkiem zapobiegania wystąpieniu anafilaksji, a szczególnie tej
o groźnym dla życia pacjenta przebiegu, w której 50% chorych umiera przed upływem 30 min
od zadziałania czynnika wywołującego anafilaksję, jest określenie tego czynnika, wczesne
rozpoznanie zagrożenia, podanie pacjentowi prostej, ale precyzyjnej pisemnej informacji o lekach
i/lub środkach mogących prowokować reakcje anafilaktyczne oraz zabezpieczenie go w zestaw
leków pierwszej pomocy.
Wpływ diety śródziemnomorskiej na rozwój patologicznych zmian naczyniowych
u pacjentów po przeszczepieniu nerki przedstawiła dr Ewa Stachowska z Katedry i Zakładu
Biochemii i Chemii. Dieta śródziemnomorska została ostatnio uznana za najbardziej właściwą
w profilaktyce i współleczeniu wielu chorób m.in. miażdżycy. Wykazano, że dieta taka może być
dobrym i tanim sposobem na ograniczenie zmian patologicznych w naczyniach u pacjentów
po przeszczepieniu nerki.
Ostatnim referatem wygłoszonym w sesji nauk medycznych był referat dr. Andrzeja Krama
na temat wykorzystania internetu w medycynie pt. „Zastosowanie telemedycyny w diagnostyce
nowotworów”. Telemedycyna jest obecnie najnowszą, dynamicznie rozwijającą się dziedziną
medycyny i opieki zdrowotnej. Polega ona na świadczeniu usług medycznych na odległość.
Znalazła już zastosowanie w radiologii, kardiologii, a obecnie wykorzystywana jest w patologii.
Doktor Kram przedstawił założenia wspólnego projektu polsko-niemieckiego finansowanego
z funduszy INTERREG, a dotyczącego wykorzystania telemedycyny w diagnostyce
histopatologicznej. Projekt ten będzie polegał na przesyłaniu „poprzez sieć” i konsultowaniu badań
histopatologicznych, niezbędnych do ustalenia rozpoznania choroby nowotworowej. Czynnikiem
decydującym o atrakcyjności telekardiologii, teleradiologii i telepatologii jest możliwość
postawienia precyzyjnej diagnozy w skomplikowanych przypadkach klinicznych przez
specjalistów z różnych ośrodków, skrócenie czasu i zmniejszenie kosztów niezbędnych konsultacji
oraz ustalenie optymalnego sposobu leczenia.
Pracownicy naszej uczelni brali udział nie tylko w sesji nauk medycznych. Doktor Piotr
Prowans, ze względu na interdyscyplinarny charakter swoich badań, wystąpił w sesji nauk
technicznych zatytułowanej „Nauki techniczne u progu XXI wieku”, przedstawiając referat
pt. „Kopolimer blokowy modyfikowany antybiotykiem – perspektywy chirurgii odtwórczej”.
Sesji nauk medycznych towarzyszyło duże zainteresowanie. Na wykładach
przedpołudniowych zabrakło miejsc siedzących. Ogrom wiedzy i zagadnień specjalistycznych
spowodował, że w miarę upływu czasu ubywało też słuchaczy.
W imieniu władz Pomorskiej Akademii Medycznej i swoim własnym pragnę serdecznie
podziękować naszym kolegom, którzy przedstawiając bardzo ciekawe referaty, uświetnili
II Zachodniopomorski Kongres Nauki. Dziękuję pani mgr Dagmarze Budek, która była z nami
przez cały czas trwania kongresu i przygotowała dokumentację fotograficzną, panu prof.
Dariuszowi Chlubkowi, który mimo trwającej równolegle sesji Studenckiego Towarzystwa
Naukowego był koordynatorem sesji popołudniowej.
Szczególnie serdecznie dziękuję paniom z Działu Nauki i Współpracy z Zagranicą
zadbanie o efektowny wystrój sali, w której odbywała się nasza sesja, i sprawny przebieg obu
jej części.
prof. dr hab. Barbara Gawrońska-Szklarz
prorektor ds. nauki
Sesja plenarna
Sesja nauk medycznych
Zdjęcia: Dagmara Budek, Edyta Rogowska