دﺰﻳ نﺎﺘﺳا ﻦﺷوﺪﻧ و ﻖﻧاﺮﺧ يﺎﻫ...

شناسايي و معرفي مارمولك هاي خرانق و ندوشن استان يزد 3 جواد بهار آرا،2رستگارپوياني... نصرا،1 كاظم پريور،1سليمان اريس

گروه زيست شناسي ، دانشكده علوم پايه ، دانشگاه رازي ، كرمانشاه -2گروه زيست شناسي، واحد علوم و تحقيقات ، دانشگاه آزاد اسالمي ، تهران -1

وه زيست شناسي، دانشكده علوم پايه ، دانشگاه آزاد اسالمي واحد مشهدگر-3

چكيدهاز مطالعه حاضر شناسايي و معرفي مارمولكهاي بخش خرانـق هدف

ـ )شمال شرقي استان يزد ( ك براي اولين بار و بررسي وضـعيت مارمولبه منظور مقايـسه اسـت ، كـه در )شمال غربي استان يزد (هاي ندوشن

مارمولـك جمـع آوري 66انجام شده ونهايتاً 1385 و 1384سال هاي شدند كه شناسايي هر نمونه در سطح خانواده،جنس،گونه و زيرگونه بر

مارمولـك هـاي ايـران اثـر (اساس كليدهاي شناسايي كتاب مرجـع

S.C.Anderson.1999 ( ــت ــه اس ــورت گرفت ــاي . ص ــانواده ه خAgamidacجنس : ( شاملLaudakia گونه ،Laudakia nupta ،

و ) خرانـق ( مـاده 6 نـر، Laudakia nupta nupta 6زيـر گونـه Trapelusو زيرگونـه Trapelus agilis، گونه Trapelusجنس

agilis agilis 18 ،ــر ــاده 17 ن ــق ( م ــن –خران ــنس) ندوش و جPhrynocephalus ــه Phrynocephalus scutellatus 1، گون

جــنس : (شــامل Lacertidae و خــانواده) خرانــق ( مــاده 1نــر، Eremias گونــه،Eremias persica 1 ،و ) ندوشــن ( مــاده 1 نــر

( مـاده 1 نـر، Mesalina watsonana 1،گونـه Mesalinaجنس جـــنس : ( شـــاملGekkonidaeو خـــانواده ) ندوشـــن -خرانـــق

Bunopus ، گونهBunopus crassicauda 8 ،خرانـق ( مـاده 7 نرهر نمونه از جنبه هاي مختلف زيـستي مـورد . يافت شدند ) ندوشن –

شـكل (بررسي قرار گرفت از جمله مي توان مطالعـات مورفولـوژيكي و ) ظاهري،رنگ آميزي بدن واندازه گيري هاي بيومتريـك ومريـستيك

، نحوه فعاليـت )روزو شب(زمان فعاليت ( رفتاري -خصوصيات زيستي محل ها و تنوع مكان (قلمرو زيستي ) به صورت انفرادي يا دسته جمعي

هاي زيستي ، مقدار فراواني غذا ،نوع خاك ،هم زيستي با هم نوعـان و فـصل و مـاه هـاي (،رژيم غذايي و رفتارهاي توليد مثلـي )ساير گونه ها

ر هـر تخـم تخم گذاري ،تعداد دفعات تخم گذاري ،تعـداد تخـم هـا د . بردرا نام)گذاري و اندازه و شكل آن ها

مارمولك ها ، خرانق، ندوشن، اسـتان يـزد ، : واژه هاي كليدي .فالت مركزي ايران ، خصوصيات زيستي رفتاري ، توليدمثل

مجله زيست شناسي دانشگاه آزاد اسالمي

1-18، 3، شماره4، دوره1388واحد گرمسار،

The Investigtion of Lizard in two (Khoranagh and Nadoshan ) of Yazed province 1- S. Aris , K.parivar , 2- N .Rastegar-Pouyani, 3- J. Bahar Ara 1- Biology Department , Science and Research Branch , Islamic Azad University ,Poonak 2- Biology Department , Razi University , Kermanshah , Iran . 3- Biology Department , Islamic Azad University , Mashhad , Iran . Abstract The purpose of present study (2005 -2006) was to recognize and investigate the lizards of two districs Khoranagh north eastern and Nadoshan north western of Yazed Province in Iranian central plateau . Investigation was carried out on the physical characteristics by using the keys in refrence book the Lizard of Iran by S.C.Anderson , 1999. During the present study 66 lizards were captured belonging to family Agamidae including:(genus Laudakia, species Laudakia nupta, subspecies Laudakia nupta nupta 6 males and 6 females(Khoranagh) and genus Trapelus, species Trapelus agilis, subspecies Trapelus agilis agilis 18 males and 17 females ( Khoranagh – Nadoshan ) and genus Phrynocephalus, species Phrynocephalus scutellatus 1 male and 1 female ( Khoranagh) and family Lacertidae including:(genus Eremias, species Eremias persica 1 male and 1 female (Nadoshan) and genus Mesalina, species Mesalina watsonana 1 male and 1 famale (Khoranagh – Nadoshan) and family Gekkonidae including:(genus Bunopus, species Bunopus crassicauda 8 males and 7 females (Khoranagh - Nadoshan). The Laudakia nupta nupta and Trapelus agilis agilis and Bunopus crassicauda in the Khoranagh and also Trapelus agilis agilis in the Nadoshan has been recorded as common species, while Phrynocephalus scutellatus, Mesalina watsonana and Eremias persica are uncommon and endangered species in the both districts. This study also include :their morphological discription and coloration, biometric and meristic charactristics, habit and habitat , their diet and the kind of soil and plant of their living area ,and also the symbiosis with their own kind and their sexual reproduction. Key words: Lizards,Khoranagh,Nadoshan,Yazed Province,Iranian central Plateau, Behaviour, Reproduction .

اسالمي مجله زيست شناسي دانشگاه آزاد

1-18، 3، شماره4، دوره1388واحد گرمسار،

1388م،سومجله زيست شناسي دانشگاه آزاد اسالمي واحد گرمسار، دوره چهارم، شماره 2

مقدمهاگر چه در گذشته خزندگان يكي از بزرگترين گروههاي جانوري درسطح زمين بودند، ولي امروزه نسبت به برخي

4به تنها تنوع كمتري دارند وگروه هاي ديگر جانوران ،ل ها، الك پشت ها، كروكوديل ها راسته ي رنكوسفا

هزار گونه اند 6ومارمولك ها محدود مي شوند كه حدوداً كه از اين تعداد نيمي به جمعيت مارمولك هاي جهان تعلق

)1. ( گونه است135دارد كه سهم ايران از آن در حدود در سال هاي اخير به طور كلي مطالعه و حفظ خزندگان ،

دنيا بسيار مورد توجه قرار گرفته به ويژه مارمولكها درخصوصاً از اين منظر كه آنها دركنترل جمعيت . است

البته .بسيار تأثيرگذارند ) منبع اصلي تغذيه شان (حشراتقابل ذكر است كه در چند دهه اخير عواملي چون افزايش جمعيت و درپي آن ساختمان سازي و تخريب

ش ها و زيستگاههاي طبيعي، همچنين مصرف حشره كنابودي حشرات ، بقاي آنها را به خصوص در افريقا و آسيا

به همين دليل مطالعه و حفظ آنها اهميت .به خطر انداخته . دو چندان مي يابد

بعضي ازكشور ايران به لحاظ ارتباط جغرافيايي با، از نظر تنوع فون به ويژه مارمولك ها آسيا كشورهاي

فالت مركزي ايران به علت و همچنين .حائز اهميت است مرزهاي جغرافيايي مكان وقرارگيري درمحدوده داخلي

مناسبي براي حفظ گونه هاي داخلي و همچنين شارش .ژني بين گونه هاي داخلي وخارجي است

استان يزد به دليل موقعيت خاص جغرافيايي كه در فالت كي براي مركزي ايران دارد، داراي مناطق متنوع اكولوژي

.اع مارمولكها مي باشدانو ي تحقيق حاضر مطالعه و شناسايي مارمولك ها ازهدف وهمين طور ندوشن ومقايسه نمونه هاي مشترك خرانق

كه درسال البته قابل ذكر است. استدومنطقه بايكديگر از نظر معرفي وشناسائي ، منطقه ندوشن 1385- 1384

قيق مورد تح 1382 در سال مارمولك ها توسط دهقاني 3 شناسايي و مطالعه در تحقيق اخير. قرار گرفته است

صورت گرفته گونه از مارمولك ها6 جنس و 6خانواده، ديده در آنبعضأ اختالف هايي با مطالعات گذشته كه است .د كه در ادامه به توضيح آن پرداخته مي شودومي ش

موقعيت جغرافيايي مناطق نمونه برداري خرانق- 1

اين . د و پنج كيلومتري شمال شرقي يزد قرار دارددر هشتاروستا از شمال به كوه هامانه و از جنوب به كوه خونزا و اشتري و از غرب به كوه چك چك واز شرق به كوير ساغند و از جنوب شرقي به كوير بزرگ درانجير محدود

اقليم خرانق بياباني و هواي آن گرم وخشك . مي شود ، انار(Pistacia.Vera)درختان پسته)2.(است

(Punicaceae.grantum)گردو ، (Juglandeae.regia) ، ، شيرين بيان(Faxinus.exeelsior) زبان گنجشك

(Glycyrrhiza.glebra)ختمي طبي وگل (Althea.offinalis) )4. (جزو پوشش هاي گياهي اين منطقه مي باشند

ندوشن- 2اين دهستان . كيلومتري شمال غرب يزد قرار دارد115در

از شمال به شهرستان اردكان، از شمال شرقي به شهرستان ميبد و از جنوب به شهرستان ابركوه و از شرق به شهرستان

انواع ). 3. (تفت و از غرب به استان فارس محدود مي شودسياه ،(Brassica.rapa) ، مندابي(Brassica.napus)شلغمي

ييصحرا ،چاي(Dichanthium.annulantum)دانه(Thea.sinensis) شاه تره پيچ ،(Fumaria.capreolate) ، ، آويشن(Origanium.vulgare) پونه كوهي

(Thymus.serpyllium) از انواع پوشش هاي گياهي اين مناطق مطالعاتي وضعيت آب و هوايي) 4. (منطقه مي باشند

وهمچنين موقعيت جغرافيايي دو ناحيه در ) 1- جدول (در .نشان داده شده است) 1- ل شك( استان در

3 شناسايي و معرفي مارمولك هاي خرانق و ندوشن استان يزد

وضعيت آب و هوايي مناطق خرانق و ندوشن-1-جدول

)ميلي متر(بارش ساالنه °C)(حداقل دما °C)(حداكثر دما )متر(ارتفاع عرض جغرافيايي طول جغرافياي مناطق

100 -13 42 1670 30 ° و20′ 54 ° و40′ خرانق

5/240 -12 45 1970 32 ° و20′ 53° و23′ ندوشن

وضعيت جغرافيايي خرانق وندوشن در استان يزد-1شكل


روش كار

در مطالعه حاضر، براي جمع آوري نمونه هاي شب فعـال سـانتي 30به طور تصادفي در بيابانها گودالهـايي بـه عمـق

متر با ديواره هاي عمودي حفرشـد تـا نمونـه هـا در آنهـا ال نه هـاي روز فعـ اين در حالي است كه نمو .گرفتار شوند

البته برخي از نمونه هـا .مستقيماً با دست گرفته مي شد ند به محض گرفتار شدن ،دم خود را مي بريدند و فـرار مـي

ز تـوري بـا دسـته كردند ،به همين دليل براي گرفتن آنها ا ،هم چنين براي خارج كردن نمونه هـايي بلند استفاده شد

خره ها مخفـي مـي كردنـد كه خود را در زير بوته ها يا ص ، بـه ناچـار )معموالًدر اواسط روز كه هوا شديداً گرم بـود (

مـي صخره ها با بيل و كلنگ تخريب و خـاك هـا زيـر رو . ندشد

9به طور كلي جمع آوري نمونه ها و سركشي به تله هـا از بعد از ظهـر هـر روز صـورت مـي گرفت،كـه 6صبح الي

از پناهگـاه هـا روزفعالي عمدتاً زمان خروج اكثر نمونه ها بـود و ايـن 18 الـي 16 و همچنين 13 الي 10بين ساعات

. تا اواخر تابستان ثابت بودبهاروضع كم وبيش از اوايل هم زمان با جمع آوري هر نمونه، زمان، محل جمـع آوري، بافت خاك و پوشش هاي گياهي منطقه يادداشت مي شـد،

با درپوش هاي سپس نمونه ها به ظروف پالستيكي كوچك كـه 50×20سوراخ دار يا كيسه هـاي پارچـه اي بـا ابعـاد

دهانه آنها با نخ يا كش محكم بسته مـي شـد، منتقـل و بـه انـدازه (آزمايشگاه برده مي شدند تـا مطالعـات بيومتريـك

)طول پوزه تا مخـرج و دم طول( بدن نظير طول ) گيري ها خط كش و كوليس و هم چنين مطالعات با استفاده از ... و

نظير تعـداد فلـس هـاي لـب بـاال، ) شمارش ها (مريستيك بـا اسـتفاده از ذره بـين و ... تعداد فلس هـاي لـب پـائين و

سپس با . مي گرفت استريوميكروسكوپ بر روي آنها انجام ، جـنس، گونـه و )خـانواده (كمك كليدهاي شناسايي، تيره

گرديـد، سـرانجام پـس از زيرگونه هر نمونه مشخص مـي آنها نصب برچسب مشخصات به يكي از اندام هاي حركتي

12نمونه ها به محلول هاي تثبيت كننـده نظيـر فرمـالين ،

در طـي . درصد منتقل مي شدند 70درصد يا الكل اتيليك . مارمولك جمع آوري شد 66اين تحقيقات مجموعاً

نتايج

Agamidae (Gray . 1845 ) خانوادهگروه بزرگي از مارمولك هاي صخره زي و دشت هاي باز

كشور ايران به ويژه استان يزد،از نظر . و بوته زار مي باشندجغرافيايي مكان مناسبي براي تنوع و پراكنش اين جانوران

،سه جنس ) A6.( جنس موجود در ايران 4مي باشد و از Laudakia ،Trapelus ،Phrynocephalus در مناطق

Laudakia جنس - 1 . طالعاتي زيست مي كنندم(Gray.1845)

به معناي صـخره زي مـي باشـد كـه Laudakiaاصطالح به ايـن جـانوران نـسبت 1865 درGrayاولين بار توسط

گونـه در 5داراي Laudakiaجـنس ) 8. (داده شده است كه در مناطق خرانق و ندوشن تنهـا زيـر )B.6. (ايران است

.ديده شده است Laudakia nupta nupta گونه Laudakia nupta (DeFilippi . 1843)گونه

قطعات دم به صورت حلقه هاي دوتايي يا سـه : مشخصاتــر ــريض ت ــشتي ع ــش پ ــه در بخ ــد ك ــده ان ــايي درآم ت

عرض فلس هاي پشتي در قـسمت ميـاني بـدن . مي باشند بيشتر از طول آن مي باشد ايـن گونـه داراي دو زيـر گونـه

كه همان طور كه اشاره شد تنها يك زير گونه ) C.6. (است .در اين نواحي زيست مي كند

Laudakia nupta nuptaزيرگونه

در . ضلعي انـد 5فلس هاي ناحيه سر صاف و : مشخصاتسـوراخ . اطراف سر و گردن خارهـاي بـزرگ وجـود دارد

گوش از چشم بزرگتر است و عميق مي باشد وبه صـورت انگشتان سوم و چهـارم دسـت . است مجراي گوش درآمده

مي از فلـس د فلس هاي ناحيه . تقريباً هم ا ندازه مي باشند انتهـاي دم سـياه . هاي پشتي بزرگتر و نوك تيزترمي باشـند

يـك ) آلت تناسلي جنس نر (رنگ است، تعداد همي پنيس و )پرده صفاق (پري تونيوم . جفت و به رنگ سياه مي باشد

ايـن صـفات كـامآل ره رنـگ هـستند تي) روده بند(مزانتر . مرجع مي باشد توصيف هاي گفته شده در كتاب منطبق بر صفات بيومتريـك و اندازه گيري ) 3 -جدول(در به عالوه


بزرگترين نمونه جمع آوري شـده نوشـته شـده مريستيك شرح . (العات تطبيقي مورد مقايسه قرار گيرد تا در مط است

ــاخص بيومتر ــصاري ش ــم اخت ــستيك در عالئ ــك و مري ي .)پيوست آمده است

Laudakia nupta nupta اندازه گيري بيومتريك و مريستيك - 3 -جدول

RC PS LE LYT

M STL SE

L IOS INS IL SL HH HW HL TL GVL SVL

25 10 5 40 12 15 6 11 12 16 41 35 160 100 142

FCNS AG FS SL4 VST

R

SQ FL T4L PIS GS

20 120 24 80 120 50 20 46 94

رنگ آنها قهوه اي روشن و متمايل به زيتوني است و سطح پشتي قهوه اي تيره رنگ همراه با فلس هاي سياه و زرد : رنگ آميزي ناحيه چانه، گلو و سينه آبي تيره يا زرد است كه بـا خطـوط مـشكي حالـت . بخش شكمي خرمايي روشن است . رنگ مي باشد

.را نشان مي دهد Laudakia nupta nuptaوضعيت ظاهري ) 2 -شكل (.است مشبك پيدا كرده

Laudakia nupta nuptaشكل ظاهري -2-شكل

از مجـاري گوارشـي و مـدفوع آنهـا كـژدم، :رژيم غذايي سوسك، مورچه و برگ هاي نيم هضم شـده بدسـت آمـده ــاهخواري ــذايي، گي ــم غ ــوع رژي ــر دو ن اســت و داراي ه

)Herbivorous(گوشـــــتخواري و )Carnivorous( .هستند

جنس هاي نـر و مـاده بـه : خصوصيات زيستي و رفتاري صورت مستقل ولي در فواصل كم از يكديگر زيـست مـي

از صبح زود . كنند و هر يك داراي آشيانه مستقل مي باشند تا غروب فعال بوده و فقط در اواسط روز كـه تـابش نـور

ون شـكاف سـنگ هـا شديد و گرماي محيط زياد است، در


. وزير اليه هاي رسوبي و صخره ها خود را پنهان مي كننـد اين جانوران براي جلـوگيري از سـازش بينـايي، سـر و گردن خود را باالو بايين مي برند و در صورت ديده شـدن توسط شكارچي از فواصل دور، با گام هاي بلنـد خـود را

همين دليل اغلـب سريعاً درون پناهگاه مخفي مي كنند، به در فواصل نزديك به پناهگاه خود به شكار و حمام گـرفتن

. آفتاب مي پردازنداين جـانوران در بـاال و درون صـخره هـاي : قلمرو زيستي

بزرگ، اطراف تپه هاي سنگي، پـل هـا، كاروانـسرا و قلعـه در اوايـل . قديمي و باستاني روستاي خرانق ديده مي شوند

طقه ماليم است فراواني نـسبي آنهـا بهار كه آب و هواي من كـه در ارتفاعات بيشتر است اما از اواسط تا اواخر تابـستان

هوا نسبتاً گرم و رطوبت هوا كاهش مي يابد در اطراف تعـداد نمونـه هـاي جمـع . روستا بيشتر مشاهده مي شوند

نمونه نر و ماده بـوده 12آوري شده در طي دوره تحقيقات .است

اولين عاليم شروع دوره توليـد :عي و توليد مثل تاريخ طبي مثلي در اين جانوران، به ويـژه نرهـا افـزايش زمـان حمـام گرفتن آفتاب مي باشـد كـه مقـارن بـا اواسـط اسـفند مـاه

جفت گيري در اوايل ماه فروردين صورت مي گيـرد .استو زمان خروج نوزاد از تخم حدوداً يك مـاه بـه طـول مـي

13 الـي 2ن لوله هاي تخمـك بـر بـين تخم ها درو .انجامدميلي متر اندازه دارند و طول بدن نوزادان هنگام خـروج از

. ميلي متر مي باشد30 الي 25تخم جنوب و غرب فالت مركزي ايـران، كرمانـشاه، :پراكندگي

كردستان، همدان، لرستان، اصـفهان، خراسـان زيـست مـي )10. (كنند

به معناي Laudakia همان طور كه گفته شد اصطالح صخره زي مي باشد با وجود درست بودن اين صفت، ديده مي شود كه با گرم شدن هوا اين جانوران به منـاطق پـائين صخره هاي خرانق نظير اطراف باغ ها، امـاكن روسـتايي و آغل گوسفندان كوچ مي كنند كه از نظر فراوانـي حـشرات

نـه هـاي بـين گو .جهت تغذيه وضعيت مناسب تري دارنـد و ) S.6. (هم مكاني ديده شـده اسـت ، Laudakiaجنس

بـه بخـش Anderson ،1999ولي با ايـن وجـود ) 10() غرب و جنوب كـوه هـاي زاگـرس (هايي از كشور ايران

ــه ــايگزيني، گون ــده ج ــر پدي ــه در اث ــد ك ــي كن ــاره م اشLaudakia nupta ــه ــشين گونـ Laudakia جانـ

caucascia 6. ( شده است.T ( ن مشاهداتي نيز مشابه چني از جنوب شرقي 2000 در Rastegar-Pouyani توسط

Laudakia nupta فالت ايران گزارش شده كه زير گونه

fusca جانشينLaudakia nupta nupta شده اسـت .از مناطق خرانـق )1384-1385(ولي تحقيقات اخير )10(

Laudakia nupta nuptaو ندوشن نشان مي دهد كـه . موجود در اين مناطق استان يـزد مـي باشـد تنها زير گونه

مقايسه اندازه هاي بيومتريك ومريستيك نمونه هاي جمـع آوري شده از منطقه خرانق با نمونه هاي جمع آوري شـده

تفـاوت معنـي داري را ) 1382(از ندوشن توسـط دهقـاني )3.(نشان نمي دهند

Trapelus (Cuvier . 1816) جنس-2

است كه خاستگاه Agamidaeروه يكي از قديمي ترين گ گـروه 4ايـن جـنس در اثـر انـشعاب . افريقايي عربي دارد

Trapelus(، عربـي )Trapelus savignii(افريقـايي

persica(، اروپـايي ) Trapelus sanguinolentus( و . را بوجـود آورده انـد ) Trapelus agilis(فـالت ايـران

)D.6. ( داراي سه گونه استTrapelusجنس )11( Trapelus agilis (Olivier .1804)گونه

فلس هاي پشتي بدن تا حـدودي مـشابه و : مشخصاتفلس هـاي پـشتي كـوچكتر از فلـس . يك اندازه مي باشند يك تا سه رديف فلـس هـاي پينـه اي . هاي پهلوها هستند

)E.6. (دارند كه در نرها برجسته تر مي باشندد،كه سه زيرگونـه آن در زيرگونه مي باش 4اين گونه داراي

ايـــران زيـــست مـــي كننـــد و يـــك زيـــر گونـــه آن درنمونه هاي موجـود ) 9. (پاكستان و هندوستان وجود دارد

Trapelus agilis در مناطق خرانق و ندوشن به زيرگونه

agilis تعلق دارد و از نظـر رنـگ آميـزي و صـفات بـين بـل نمونه هاي دو منطقه خرانق و ندوشن تفـاوت هـاي قا


مالحظه اي وجود دارد كه علت اصـلي آن متفـاوت بـودن .شرايط اقليمي و اكولوژيكي اين مناطق مي باشد

Trapelus agilis agilis (Olivierزيـر گونــه

.1804) شكل سر به صورت قلب مي باشد و طـول آن :مشخصات

بيشتر ازعرض آن مي باشد فلـس هـاي پـشتي تقريبـاً هـم طح بدن و اطراف ران ها و ساق هـا فلس هاي س . اندازه اند

نرهـا . تيز و خاردار شده اند كه در نرهـا برجـسته تـر انـد داراي كيسه گلويي هستند همچنين داراي دو تا سه رديـف

كه در جنس ماده يك رديف . منافذ جلوي كلواك مي باشند

نرها داراي فلـس هـاي پينـه اي پـيش مخرجـي . مي باشد ارهـاي عرضـي تيـره مـي پشت بدن خاكستري با نو .هستند

باشد سطح شكمي در ماده ها كرم رنگ است كه در ناحيـه گلو با خطوط قهوه اي كم رنگ همراه مي باشد و در نرهـا

.به صورت لكه هاي آبي فيروزه اي رنگ مشاهده مي شود

بـه . اين صفات منطبق با توصيف هاي كتاب مرجع است بزرگترين صفات بيومتريك و مريستيك ) 4-جدول (عالوه

نمو نه جمع آوري شده ه از منطقه ندوشن را نشان مي دهد .

Trapelus agilis agilis اندازه گيري بيو متريك و مريستيك - 4 -جدول

FCW

S A

GFS

SL4T

VST

R

SQ FL T4L

PIS

GS

LE LTY

M

STL

SEL

IOS

INS

IL SL HH

HW

HL

TL GV

L SV

L

24 100

24 52 90 23 12 26 60

5 4,4

26

4 22

3 21 21 12 22 25 150

65 95

پشت بدن خاكستري متمايل به زرد همراه با فلس هاي تيره و روشن است، سطح پشتي بدن و اندام هـاي حركتـي :رنگ آميزي . را نشان مي دهد Trapelus agilis agilisوضعيت ظاهري ) 3_شكل .(داراي نوارهاي عرضي تيره است

وضعيت ظاهري -3 شكل

Trapelus agilis agilis


از مجاري گوارشي آنها ، مگس ، عنكبـوت و :رژيم غذايي و بـه . گل هاي بياباني نيمه هضم شده بدست آمـده اسـت

.طور كلي حشره خوارند و از گياهان نيز تغذيه مي كننددر اوايل صبح كه هـوا در : خصوصيات زيستي و رفتاري

كتي آنها كُنـد و رنـگ اقليم بياباني، سرد است؛ فعاليت حر بدن اين جانوران تيره مي باشداز آنجـايي كـه جـذب نـور توسط رنگ هاي تيره ، بيشتر است به بدن جانور اين امكان

با باال آمدن آفتـاب آنهـا سـطح . داده مي شود كه گرم شود شكمي خود را به سطح زمين مي فشارند تا حداكثر گرماي

وا خيلـي گـرم اسـت، در اواسط روز كه ه . آنرا جذب كنند چون . دهان خود را باز و شروع به نفس نفس زدن مي كنند

در حقيقت با افزايش دما ،ميزان دفعات تنفس افزايش مـي يابد، در نتيجه با فعاليت و هواگيري بيشتر شش ها ، تبخير آب بدن جا نوران بيشتر شده كه باعث خنك شدن بدن مي

يك پوسته نازك نمـك به طور معمول در اين مواقع . گردددر اطراف پره هاي بيني آنها تشكيل مي شود كـه ناشـي از

.تبخير آب از منخرين مي باشد در خاك هاي ته نشين شده و صاف، كانـال :قلمرو زيستي

هاي كه دو سـر آنهـا بـاز مـي باشـد و بـاد خـور دارنـد و همچنين بر روي تخته سنگ هاي نوك تيـز قابـل مـشاهده

كسب نور و شـكار و همچنـين فـرار سـريع كه براي . اند) خرانـق وندوشـن (اين نمونه ها در هر دو منطقه . مناسبند

به فراواني ديده مي شود و تعداد نمونه هاي مشاهده شده و . عـدد مـي باشـد 35همچنين جمع آوري شده آنها بيش از

بوده كه 14 الي 13زمان جمع آوري آنها اكثراً بين ساعات ن هنگام جانوران مـشغول حمـام گـرفتن آفتـاب اكثراً در اي

بودند و رنگ پوستشان بسيار شفاف و بـراق مـي شـد كـه دليل درخشش پوسـت آنهـا در ايـن سـاعات اينـست كـه

به سـرعت در سـطح ) زرد يا نارنجي ( روشن رنگدانه ها ي شده كه ميزان انعكاس نور را افزايش داده و گسترده پوست

،در معرض تـابش مـستقيم مانع گرم شدن بيش از حد بدن

هم چنـين در ايـن مواقـع حالـت و فـرم .آفتاب مي گردد قرارگيري بدنشان به گونه ايست كه سطح تماس بدن آنهـا با محيط به حداقل برسد و عموماً حالتي خميده به خود مي

كه با جمع شدن كلي بدن به داخل، از گرم شدن آن . گيرند . جلو گيري مي كند

دوره توليد مثلي طوالني دارنـد : و توليد مثل تاريخ طبيعي و چندين بار تخم گذاري مي كنند اولين زمان تخم گذاري اوايل ارديبهشت و دومـين مرحلـه خـرداد و سـومين دوره

ميلي متر اسـت و 10اندازه تخم ها حدوداً . تيرماه مي باشد . روز مي باشد60 تا 50مدت زمان خروج نوزادان از تخم

خاستگاه ايراني دارند و از حاشيه جنوبي فالت :يپراكندگايــران بــه اســتان فــارس، كرمــان، بلوچــستان و ســپس بــه

)9. (افغانستان و پاكستان نفوذ كرده اند Phrynocephalus (Kaup .1825)جنس -3

كه تنها گونـه ) F.6. ( گونه دارد 11 اين جنس در ايران Phrynocephalusموجــــود در منطقــــه خرانــــق

scutellatus اين گونه در پائين ارتفاعات كـوه . مي باشدهاي خرانق زيست مـي كنـد و جـزو گونـه هـاي كميـاب محسوب مي شود چون متأسـفانه زيـست بـوم هـاي ايـن

.جانوران در اثر جاده سازي در حال نابودي است Phrynocephalus scutellatus (Oliverگونـه

.1807) فلـس . در گوشه دهان اسـت فاقد چين پوستي :مشخصات

هاي پشتي ناهمگن هستند و در ميان آنها فلس هاي خاردار اطراف و پشت سر و گردن فاقـد فلـس . بزرگ وجود دارد

سـوراخ هـاي بينـي بـزرگ و در . هاي خال دار مـي باشـد ايـن صـفات كـامآل منطبـق بـر نزديكي يكديگر قرار دارند

) 5-جدول(به عالوه . توصيف هاي كتاب مرجع مي باشد .صفات بيومتريك و مريستيك اين گونه را نشان مي دهد


Phrynocephalus scutellatus اندازه گيري بيومتريك و مريستيك –5جدول

VSR

T

SQ FL T4L

GS

LE IOS

INS

IL SL HH

HW

HL

TL GV

L SV

L

32 90 11 8 37 4 12 1 30 30 7 10 12 70 30 42

FCW

S A

GFS

SL4T

12 85 26

ايـن نقـاط در بخـش . پشت بدن خاكستري و قهوه اي رنگ است كه به صورت مناطق تيره و روشن درآمـده انـد :رنگ آميزي ) 4-شـكل . (سطح اندام هاي حركتي داراي نوارهاي تيـره و روشـن هـستند . جلويي منظم و در بخش عقبي بدن نامنظم هستند

.ي دهد را نشان م Phrynocephalus scutellatusوضعيت ظاهري

Phrynocephalus scutellatus وضعيت ظاهري -4-شكل

از مجاري گوارشي آنها به مقدار زياد مورچه . :رژيم غذايي كه نشان مي . و عنكبوت نيمه هضم شده بدست آمده است

.دهد اين جانوران حشره خوارند

جنس نر و جـنس مـاده در : خصوصيات زيستي و رفتاري زديكي هم بودند و به طور كلي اين هنگام جمع آوري در ن

. هم مكاني دارندTrapelus agilisجانوران با گونه در مناطق باز سنگي همراه با شن و ماسه كه :قلمرو زيستي

.از نظر پوشش هاي گياهي تنك مي باشند، زيست مي كنند


تنها نمونه ماده جمع آوري شده :تاريخ طبيعي و توليد مثل 9 عدد تخم با قطر حـدوداً 4ه داراي در اواسط فروردين ما

.ميلي متر بود منشاء ايراني دارد و در فالت مركزي ايـران كـه :پراكندگي

كوه زاگرس در مغـرب و البـرز در شـمال و بلوچـستان در )G.6. (جنوب آن قرار دارند زيست مي كند

Lacertidae (Cope .1864)خانواده كه در حقيقت ) H.6. ( جنس دارد 5اين خانواده در ايران

Saharo-Eurasianانواع سازش يافتـه از جـنس هـاي هــستند ودو جــنس موجــود در منــاطق خرانــق و ندوشــن

)Mesalina و Eremia( داراي نياي مشترك اوراسـيايي )U.6. (هستند

Eremias (Fitzinger .1834) جنس - 1

از ايـن ) I.6. ( گونه در ايران مي باشد 15اين جنس داراي در منطقه خرانق زيـست Eremias persicaجنس گونه

. و جزو گونه هاي كمياب منطقه به شمار مي آيد. مي كند

Eremias persica (Blanford .1874)گونه . فلس لب باال قرار دارد 3 يا 2 فلس بيني روي :مشخصات

فلــــس هــــاي زيــــر چــــشمي دهــــان را مرزبنــــدي و . )5-شكل ( جفت فلس پشت چانه اي دارند 6. مي كنند

)J.6. (داراي دو رديف منافذ راني مي باشندصفات مطالعه شده كامآل منطبق بـر توصـيف هـاي كتـاب

صـفات بيومتريـك و ) 6-جـدول (به عالوه . مرجع است .مريستيك اين گونه را نشان مي دهد

Eremias persica موقعيت فلس هاي چانه اي -5شكل


Eremias persica اندازه گيري بيومتريك و مريستيك -6 جدول

FP FL T4L

CS

GS

LE LTY

M

STL

SEL

IL SL HH

HW

HL

GV

L SV

L

20 13 11 24 60 3 4 17 16 7 10 6 11 20 40 65

AG

FS

SL4T

VSR

T

SQ

50 21 20 90

) X.6. ( ميلي متر اسـت 98برابر ) طول پوزه تا مخرج (SVLداراي ) بدون ذكر محل (بزرگترين نمونه جمع آوري شده از ايران در حاليكه در نمونه جمـع آوري شـده از منطقـه ) 3. ( ذكر شده است 87ولي در نمونه اندازه گيري شده توسط دهقاني اين عدد

. ميلي متر مي باشد68خرانق اين مقدار برابر ).6-شكل (وار تيره مي باشد كه در اطراف بدن نوارها پهن و منفرد شده اند ن4 سطح پشتي خرمايي رنگ همراه با :رنگ آميزي

Eremias persica وضعيت شكل ظاهري –6شكل

از مجاري گوارشـي آنهـا مورچـه هـاي نـيم :رژيم غذايي .هضم شده بدست آمده است وحشره خوارند

روز فعـال هـستند و رنـگ : خصوصيات زيستي و رفتاري در شـكار . ثر تغييرات شدت نور ثابـت اسـت بدن آنها در ا

حشرات بسيار سريع عمل مي كنند و اين عمـل را معمـوالً


در هنگام فـرار خـود را در . در فضاهاي باز انجام مي دهند .توانايي خود بري دم دارند. زير بوته ها مخفي مي كنند

به طور كلي زيستگاه اين جانوران بـا سـاير :قلمرو زيستي Phrynocephalus و Trapelus agilis گونه ها نظير

scutellatus مشترك است و اكثراً در منـاطق بيابـاتي و نيمه بياباني و همچنين زمين هاي آبرفتي و رسي همـراه بـا

.گياهان بوته اي زيست مي كنند در اواخـر تيرمـاه از تخمـدان :تاريخ طبيعي و توليد مثلي

خم با قطر متوسط عدد ت 4تنها نمونه ماده جمع آوري شده . ميلي متر بدست آمد20

ــدگي ــي 600 در ارتفاعــات :پراكن ــالت 3050 ال ــري ف متمركزي و شرقي و غرب ايران و همچنين كوه هاي زاگرس

)K.6. (زيست مي كنند Mesalina (Gray . 1838) جنس -2

كه ) V.6. ( اين جنس داراي دو گونه در دنيا و ايران است . خرانق و ندوشن زيست مـي كنـد يك گونه آنها در مناطق

ولي به طور كلي جزو نمونه هاي كمياب هر دو منطقه بـه .شمار مي آيد

ــه Mesalina (Stolieczka . 1872)گونـ

watsonana پائين ترين فلس بينـي بـا فلـس فـوق لبـي در :مشخصات

فلـس هـاي يقـه اي حالـت انحنـا دارنـد . تماس مي باشد تعـدادي فلـس هـاي پلك هاي پائين چـشم از ). 7-شكل(

صـفات فـوق در نمونـه )M.6. (درشت بوجود آمده است تـا حـدودي منطبـق بـا هاي جمـع آوري شـده از منـاطق

صـفات به عـالوه ..توصيف هاي ذكر شده در كتاب است نمونه بزرگتر كه بـه منطقـه ندوشـن بيومتريك و مريستيك

.نـــشان داده شـــده اســـت) 7-جـــدول( در تعلـــق دارد

Mesalina watsonanaوقعيت فلس هاي يقه اي م–7 شكل


Mesalina watsonana اندازه گيري بيومتريك و مريستيك -7جدول

CS

GS

LE LTY

M

STL

SEL

IOS

INS

IL SL HH

HW

HL

TL GV

L SV

L

9 20

3 2 9 3 10

1 8 8 4 6 10 60 30 45

FGW

S A

GFS

SL4T

VSR

T

SQ FP FL T4L

15 24 22

8 37 12

6 9

66 و 45در نمونه هاي مناطق خرانق و ندوشن به ترتيـب ) طول دم (TLو ) طول پوزه تا مخرج (SVLميانگين اندازه هاي ) 3. ( ميلـي متـر مـي باشـند 114 و Anderson 56 و در گـزارش 91 و 44ميلي متر است كه اين اعـداد در گـزارش دهقـاني

).W.6(و،كه با )8- شكل. (خاكستري زيتوني رنگ كه با نوارهاي سفيد رنگ سر تا سري همراه است سطح پشتي بدن :رنگ آميزي

) V.6. ( به جزء رنگ زرد در ناحيه گلو و سينه هماهنگي دارد،Anderson، 1999 توصيفات

Mesalina watsonana وضعيت ظاهري -8 -شكل

.حشره خوارند:رژيم غذايي ابتداي روز فعال هستند، از :خصوصيات زيستي و رفتاري

اندازه كوچك و تطابق باالي آنها با رنگ سطح زمين آنها را

قادر مي سازد كه سريعاً خود را به درجه حرارت مناسـب با افزايش درجه حـرارت محـيط، فعاليـت . فعاليت برسانند

.آنها به زير بوته ها محدود مي شود


سـه وبوتـه طق باز سنگي كه با شن وما درمنا :قلمرو زيستي .هاي كوتاه همراه است زيست مي كنند

در اواسـط فـروردين مـاه از :تاريخ طبيعـي وتوليـد مثـل عـدد 4مجاري تخمك بر تنها نمونه ماده جمع آوري شده

. ميلي متر بدست آمد3تخم با قطر متوسط به غيـر از ارتفاعـات بلنـد كـوه هـاي اطـراف :پراكندگي

، بـه طـور گـسترده در همـه درياي خزر و استان آذربايجان )N.6. (مناطق فالت ايران زيست مي كنند

Gekkonidae (Boulenger .1884)خانواده

ــاني ــاطق بياب ــاي من ــك ه ــرين مارمول ــت ت پرجمعيPalearctic) مي باشند با وجود كثرت آنهـا ) دنياي قديم

تا كنون مطالعات جامع بر روي اين گروه از مارمولـك هـا

طق جنــوب غربــي آســيا از جملــه ايــران خــصوصاً در منــا جـنس از ايـن خـانواده در 13و تنها . صورت نگرفته است

، Bunopusاز جـنس ). O.6. (ايران شناسايي شده اسـت ــه ــاتي Bunopus crassicaudaگون ــاطق مطالع در من

اين گونه در هردو منطقه خرانـق و ندوشـن .زيست مي كند .به فراواني مشاهده مي شود

Bunopus (Blanford .1876)جنس كه در اين مناطق ) P.6. (اين جنس شامل دو گونه مي باشد

.مي كند زيست Bunopus crassicauda تنها گونه Bunopus crassicauda (Nikolsky .1896)گونه

صـفات .)Q.6. ( قسمت انتهايي وزير دم از صفحات بزرگ تشكيل شده اسـت 4/3. فلس هاي پشت چانه اي دارند :مشخصات

بزرگتـرين نمونـه صفات بيومتريك و مريستيك به عالوه .ونه ها ي مناطق منطبق بر توصيف هاي كتاب است مشاهده شده درنم .نشان داده شده است)8-جدول(در كه به منطقه خرانق تعلق دارد

Bunopus crassicaudaگونه اندازه گيري هاي بيومتريك ومريستيك -8جدول

PIS

GS

LE LTY

M

STL

SEL

IOS

INS

IL SL HH

HW

HL

TL GV

L SV

L

5 34

2 7 10

9 14

3 9 11

6 10 12 25 35 50

FCW

AG

FS SL

T4 V

STR

SQ FL T4L

9 24 24 54 53 11 11

اين كه) Z.6. ( ميلي متر ذكر شده است50 و 50در نمونه قزوين به ترتيب ) طول دم(TLو ) طول پوزه تا مخرج (SVLاندازه . ميلي متر مي رسد25 و 50اندازه ها در بزرگترين نمونه جمع آوري شده كه به خرانق تعلق دارد به

سطح پشتي بدن كرم رنگ همراه با لكه هاي قهوه اي رنگ مي باشد كه در ناحيه دم و همچنين دست ها و پاها به :رنگ آميزي Bunopusوضعيت ظاهري )9 - شكل (. عدد مي رسد11به صورت نيم حلقه هاي درآمده اند، كه در دم تعداد آنها

crassicauda را نشان مي دهد .


Bunopus crassicauda وضعيت ظاهري – 9-شكل

از مورچه، الر و سوسك و عنكبوت ها تغذيه : رژيم غذايي .مي كنندو حشره خوارند

غروب ها و شب ها فعـال : خصوصيات زيستي و رفتاري در اكثر اوقات بطور . رشيد دوري مي كنند بوده و از نور خو

. دسته جمعي ديده مي شوند و بسيار فعال و سريع هستند

داخــل منــازل، شــكاف ديوارهــاي آغــل : قلمــرو زيــستيگوسفندان، مكان هاي متروكه هر دو بخش خرانق وندوشن

.ديده مي شوند دوره توليد مثل طوالني دارند و :تاريخ طبيعي و توليد مثل

هـــاي بهـــار و تابـــستان تخـــم گـــذاري در فـــصل


از درون تخمدان نمونه هاي جمع آوري شـده در . مي كنند عدد تخم بدسـت 4 عدد و در ماه شهريور 2ماه ارديبهشت

ميلـي متـر بـود و داراي 5آمد كه قطر همگي آنهـا تقريبـاً .پوسته چرمي كرم رنگ بودند

كنده فقط در شمال غربي فالت مركزي ايران پرا :پراكندگي )R.6. (اند

نتيجه گيري بحث وــط ــران توس ــالت اي ــاطق ف ــران در من ــاي اي ــك ه مارمول

S.C.Anderson) 1979 ( ، 8 ، 125جـنس و 33 خانواده 4، استان بـاختران ، ) 1369(رستگار پوياني ... گونه ، نصرا

، ) 1374( گونـه ، سـليمان اريـس 12 جنس و 8خانواده ، گونـه ، اسـكندر 12نس و جـ 12 خـانواده ، 4استان تهران ،

8 خـانواده ، 4، اسـتان سـمنان ، ) 1375( رستگار پويـاني گونه ، جـواد بهـار آرا ، كـاظم پريـور و علـي 16جنس و

4 جـنس و 4 خانواده ، 3، استان خراسان ، ) 1380(نعمتي گونه ، محمود دهقاني ، كاظم پريور و محمد رضـا تالوتـي

خـانواده ، 5، ) ندوشن اشكذر و (، استان يزد ) 1382(فرد ، ) 1385( گونه ، محمد رضا رستگار مقـدم 12جنس و 11

جـنس و 1 خانواده ، 1، ) منطقه مرزداران (استان خراسان . گونه ،جمع آوري و مورد مطالعه قرار گرفته است 3

در 1385 تـا 1384 مطالعه حاضر كـه طـي سـال هـاي اسـت قـرار گرفتـه مورد بررسي ) استان يزد (نق منطقه خرا

نيـز مـورد بـازبيني )استان يزد ( وندوشن .)براي اولين بار (خــانواده مارمولــك هــاي 3 از .قــرار گرفتــه اســت

Gekkonidae و Lacertidae و Agamidae ، 6 گونه شناسايي شـدند كـه در ايـن 1 جنس و از هر جنس،

كل تعداد نمونه هـاي . زير گونه نيز وجود دارد 2 مجموعهكه متعلق بـه خـانواده . مورد مي باشد 66ري شده جمع آو

، گونـه Laudakiaجـنس : (، شـامل Agamidae هاي Laudakia nupta زيــر گونــه ،Laudakia nupta

nupta 6 ،ــر ــنس 6 نـ ــاده و جـ ــه Trapelus مـ ، گونـTrapelus agilis ــه ــر گون Trapelus agilis و زي

agilis 18 ،مـاده و جـنس 17 نر Phrynocephalus و، ) مـاده 1 نـر، Phrynocephalus scutellatus 1ونه گ

وگونـه Eremiasجـنس : ( شـامل Lacertidaeخانواده Eremias persica 1 ،ماده و جنس 1 نر Mesalina و

، خـانواده ) مـاده 1 نـر، Mesalina watsonana 1 گونهGekkonidaeــامل ــنس : ( شـ ــه Bunopusجـ و گونـ

Bunopus crassicauda 8 كـه . ي باشندم) ماده7 نر وبر حسب وضعيت تاكسونوميك و نحوه پراكنش انواع گونه ها وزير گونـه هـاي مارمولـك هـاي در منـاطق خرانـق و

. به وجود آمده است – 2-ندوشن جدول .وضعيت تاكسونوميك و پراكنش انواع گونه ها و زير گونه هاي مارمولك هاي مناطق خرانق و ندوشن را نشان مي دهد -2-جدول

تيره جنس گونه و زيرگونه خرانق وشنند

-

-

25

12

2

10

Laudakia nupta nupta

Phrynoce phalus scutellatus

Trapelus agilis agilis

Ludakia

Phrynocephalus

Trapelus

Agamidae

2

1

-

1

Eremias persica

Mesalina watsonana

Eremias

Mesalina

Lacertidae

6 9 Bunopus crassicauda Bunopus Gekkonidae

Trapelus مشاهده مي شود ،2- همان طور كه در جدول

agilis agilisو Laudakia nupta nupta درخرانق گونه ها و Bunopus crassicaudaو

زيرگونه هاي غالب هستند و اكثر نمونه هاي ندوشن به

Trapelus agilis agilisنمونه تعلق دارد، و در كل بيش از Trapelus agilis agilis هاي جمع آوري شده

اين در حالي .به خود اختصاص مي داد )35(نيمي از كل را و Phrynocephalus scutellatusاست كه گونه هاي


Mesalina watsonana و Eremias persica گونههايي كمياب هستند، و حتي مي توان گفت كه در خطر

د چون از نظر كمي در نسبت پائين تري قرار دارن نابودي .هستند

شددر ادامه به طور جامعي به مطالعه هر خانواده پرداخته كه اين بررسي ها شامل يك پيشينه مختصر از سير مطالعاتي نمونه ها ، ونتايج مطالعاتي نمونه هاي جمع آوري شده در دو ناحيه خرانق و ندوشن و مقايسه آنها با

همه نمونه ها از نظر صفات فيزيكي . استمطالعات پيشيناندازه گيري شده اند، بعالوه تنوع ) بيومتريك و مريستيك(

و نحوه پراكنش آنها نيز در هر دو منطقه مورد مقايسه قرار و ديده شد كه منطقه خرانق از نظر وجود . گرفته است

اكوسيستم هاي مختلف، داراي تنوع گونه اي بيشتري . ندوشن مي باشدنسبت به منطقه

Laudakia nuptaبيشتر نمونه هاي منطقه خرانق به

nupta ،Trapelus agilis agilis وBunopus

Crassicauda تعلق دارند و Mesalina

watsonana ،Eremias persica جزو گونه هاي همچنين بيشترين نمونه . كمياب منطقه محسوب مي شوند

تعلق Trapelus agilis agilisهاي منطقه ندوشن به Mesalina watsonana ،Eremias persica دارد و

جزو گونه هاي كمياب اين Bunopus crassicaudaو .منطقه مي باشند

Laudakiaدر طي دوره تحقيقات ما موفق به مشاهده

nupta nupta در منطقه ندوشن نشديم در حاليكه در اره شده به اين زيرگونه اش) 1382(طرح پژوهشي دهقاني

)3.(استهمان طور كه قبالً هم اشاره شد هدف پژوهش حاضر،شناسايي نمونه مارمولك هاي خرانق يكي از نواحي

اميد است در تحقيقات .جغرافيايي جانوري استان يزد بود آتي اين سعادت نصيب شود كه ساير مناطق نيز مورد مطالعه قرار گيرند تا بتوانيم با شناخت بيشتر از منابعجانوري ايران عزيزمان ،هر چه بيشتر در حفظ اين

از اين منظر مي توان موضوعات .اكوسيستم غني بكوشيم .نوان پژوهش هاي بعدي پيشنهاد كردزير را به ع

:پيشنهادات .مطالعه نمونه هاي ساير مناطق استان يزد- 1

بررسي تغييرات پراكنشي مارمولك ها ي اين مناطق در - 2 .رو طي سالهاي پيش

شناسايي عوامل موثر بر تغييرات فراواني جمعيت نمونه - 3 .ها ي يكسان در مناطق متفاوت

.تأثير رژيم غذايي بر انتخاب محل سكونت مارمولك ها- 4

تأثيرات تفاوت هاي اكولوژيك بر شاخص هاي - 5 .بيومتريك و مريستيك مارمولك ها

مثل بررسي عوامل محيطي و آب و هوايي بر نحوه توليد- 6 .مارمولك ها

تشكر و قدردانيبا توجه به اينكه بخشي از بودجه اين كار تحقيقات توسط معاونت محترم پژوهش وزارت علوم و تحقيقات تامين

دين وسيله مراتب تشكر و قدر داني از آن گرديده است باستان ( ر كذاز دانشگاه آزاد واحد اش. وزارت اعالم ميشود

ن واحد كه امكانات مورد نياز در و رياست محترم آ) يزد محل را در اختيار اينجانبان قرار داده اند سپاسگزاري مي

. شود منابع

بيوسيستماتيك مارمولك هاي اسـتان ): 1374.(سليمان. اريس -1تهران، پايان نامه كارشناسي ارشد بـه راهنمـايي دكتـر محمـد

، دانــشگاه آزاد بلــوچ و دكتــر كــاظم پريــور، دانــشكده علــوم .اسالمي

پروژه تنوع زيستي جوندگان استان ): 1383.(جمشيد. درويش -2 يزد با تأكيد بر منطقه خرانق

طرح پژوهشي فون مارمولك هـاي ): 1382. (محمود. دهقاني -3 ).استان يزد(اشكذر و ندوشن

انتـشارات دانـشگاه . رستني هاي ايـران ). 1354.( مبين، صادق -4 .تهران

نقـشه ): 1384). (گيتاشناسـي (سه جغرافيايي كارتوگرافي موس -5 .سياحتي و گردشگري استان يزد


6-Anderson,S.C(1999): The Lizards of Iran.Society of Amphibian and Reptiles. Oxford.Ohio.(A:67),(B:70),(C:78),(D:99-100),(E:101),(F:82-84),(G:98),(H:199-200),(I:208-210), (j:221),(K:222),(L:249),(M:252),(N:253),(O:127-129),(P:138),(Q:139129),),(R:139),(S:79),(T:72),(U:199),(V:249),(W:252), (X:222), (Y:125-198),(Z:139).

7- Anderson,S.C.(2000):An introduction to the literature of the Vertebrate Zoology of Iran Zoology in The Middle East 26,2002:15-28.Published by Verlag, Washington D.C.

8- Geay,j.E(1845):Catalogue of the specimens of the specimens Lizards in The British Museum-London,289pp.

9-Rastegar-Pouyani.N.(1997):Analysis of Geographic Variation in the Trapelus agilis complex (Sauria:Agamidae)Zoology in The Middle East 19.1999:pp.75-99.

10-Rastegar-Pouyani.N.and Nelson.G.(2000):Taxonomy and Biogeography of The Iranian species of Laudakia(Sauria: Agamidae)Zoology in the Middle East.26.2002,pp.93-122.

11-Macey,R.J,J.A.Schulte,A.Larson,N.B.Ananjeva,Y.Wang,N.Rastegar-Pouyani, R.Pethiyagoda and T.J.Paenfuss(2000):Evalating trans tethys migration an example using Acrodont Lizards Phylogenetics-systematic Biology 49(2):233-256,Washington D.C.

دﺰﻳ نﺎﺘﺳا ﻦﺷوﺪﻧ و ﻖﻧاﺮﺧ يﺎﻫ...

Documents