diyanet aylk dergi ubat 2014 say 2784

Rahman ve Rahim olan Allahn adyla

Hz. Peygamberin Bir Hadis-i erifinde Din TanmProf. Dr. Mehmet Grmez Diyanet leri Bakan

Bamakale

az hadisler vardr ki, ister lafzen rivayet edil-sin ister mana ile, nakil ve rivayet esnasn-da herhangi bir ravinin tasarrufuna maruz

kalsa da, bunlarn anlamnda kkl bir deiikli-in olmas dnlemez. Anahtar kavramlar ihti-va eden, tanmlamalarn yapld hadisler bu nevi-dendir. Ancak bu tr hadislerin anlalmasnn ba-na gelebilecek baka bir ihtimal sz konusudur. O da ya tanmlamann zerine bina edildii anah-tar kavramn mensubu olduu dilin tarihi iinde anlam kaymasna uramas, ya da bir dilden ba-ka bir dile tercme edilirken anlama erevesin-de bulunan unsurlarn tamamnn o lisana evrile-memesidir. Bu gibi hllerde takip edilebilecek yol hadislerin hadislerle yorumu erevesinde sz ko-nusu kavramn Hz. Peygamberden bize kadar inti-kal eden rivayetler btn iinde ne anlama gel-diini tespit etmektir. te bu almada biz, Hz. Peygamberin dini tanmlayan bir hadisini, dinin kendisi ile tanmland kavramn Arapada anlam kaymasna uramas ve Trkemize tercme edilir-ken, bunun gz nnde bulundurulmamasndan dolay nasl yanl anlaldn ortaya koymaya a-

lacaz.

Din ve nasihat

Sz konusu edeceimiz hadis-i erif sahabeden bn

Abbas (bn Hanbel, Msned, I, 437.) Ebu Hreyre (bn Han-

bel, Msned, II, 391.) ve Temim ed-Drden ayr ayr

rivayet edilmitir. Ancak Hristiyan bir din bilgi-

ni iken hicretin dokuzuncu ylnda Medineye ge-

lerek slam ile ereflenen sahabeden Temim ed-

Drnin (bn Hacer, el-sbe, I, 191; Nevev, Tehzb, I, 146.)

rivayeti daha ok mehurdur. Mslim ve Snen-i

Erbaada msned, muttasl bir isnadla rivayet edi-

len hadis, Buharide (bab) bal eklinde muallak

olarak yer almtr. Zira Temin ed-Drden rivayet

eden Sheyl b. Ebi Slih, Buharinin artlarn ta-

yan bir ravi deildir. (Ayni, Umdetul-Kri, I, 321.) Bunun-

la birlikte muteber btn hadis tasniflerinde yer al-

m, mana ve muhteva bakmndan slamn temel

dayana (medrul-slm) olarak kabul edilen drt

hadisten (Sz konusu dier hadis, Ameller ni-

yetlere gredir, Kiinin mlyni eyleri terk et-

mesi gzel Mslman olduunu gsterir, ve Siz-

den biri kendi nefsi iin istediini mmin kardei

iin de istemedike mmin olamaz hadisleridir.)

B

diyanet aylk dergi ubat 2014 say 278 5

biri olarak mmetin hsn-i ka-

bulne mazhar olmu (bn Re-

cep, Cmiul-Ulm vel-Hikem, I, 56;

Nevev, Tehzb, II, 510.) ve dilden

dile dolaarak gnmze ka-

dar gelmitir. Ne var ki hadis-

te dinin kendisi ile tanmlan-

d Nasihat kavramnn an-

lam kaymasna uramas veya

anlam erevesi iinde bulu-

nan unsurlardan sadece bir tanesinin ne karl-

mas ve bu ekliyle dilimize evrilmesi hem dinin

drtte birine denk olduu kabul edilen bu hadi-

sin yanl anlalmasna, hem de Hz. Peygamberin

yapt tek din tanmnn gzlerden kaybolmasna

yol amtr.

Sz konusu hadisin orijinal metni yledir:

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

Temim ed-Drden rivayet edildiine gre Hz. Pey-

gamber yle buyurmutur: Din nasihattr. Biz

kime (yahut kim iin) diye sorduk o da Allaha, Ki-

tabna, Rasulne, Mslmanlarn (meru) idareci-

lerine ve btn Mslmanlara dedi. (Mslim, mn,

I, 74.)

Grld gibi burada anahtar kavram nasihat

kelimesidir. Nasihat kelimesi doru anlalmadan,

yahut Hz. Peygamberin bu kavramdan ne kastetti-

i tespit edilmeden slamn drtte birine denk ka-

bul edilen bu hadisin doru anlalmas mmkn

deildir.

el-Hattabye gre nasihat kelimesi tpk felah ke-

limesi gibi vecizul-esmadandr. Yani ok anlaml

bir kelime olup birka kelime

ile izah etmek mmkn deil-

dir. (Hattabi, Garibul-Hadis, II, 282;

Suyuti, Dbc, I, 76.) bn Manzr

da ayn kanaattedir. Ona gre

de nasihat kelimesi Arapada

ok geni manalar olan bir

kelimedir. (bn Manzr, Lisnul-

Arab, VI, 4438.)

bn Manzurun da ifade ettii gibi nasihat kavram-

n bir kelime ile izah etmek mmkn deildir. (bn

Manzr, Lisnul-Arab, VI, 4437.) Zira anlam erevesi ol-

duka geni olan bir kavramdr.

Ancak btn manalarn iki noktada birletirmek

mmkndr:

1. Nasihat bir eyi veya bir kimseyi iten ve gnl-

den sevmek, ona balanmak, ihlas, sadakat ve sa-

mimiyet demektir.

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

ar-duru oldu, saf oldu

demektir. el-Esma

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

Arapada saf bala nsih dendiini sylemitir.

(Kurtub, el-Cmi li Ahkmil-Kuran, VII, 234.) ada Arap-

ada da saf bala

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

dendii bilinmekte-

dir. (el-Muncid, s. 468.) inde aldatma duygusu olma-

yan, kalbi hlis kimselere nsih veya nash den-

mitir. Nitekim Kuranda da iten, ihlasl ve sami-

mi olan tevbelere Tevbe-i Nash denmitir. (Tahrm,

66/8.) Bir hadiste Hz. Peygambere tevbe-i nasuhun

ne olduu sorulduunda yle cevap vermitir:

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

Sahibini bir

daha gnaha sevk etmeyen hlis tevbedir. (Beyhak,

uabul-mn, IV, 375; bn Eb eybe, Musannef, V, 99; Tahv,

erhu Maanil-Asr, IV, 290.) Ayrca Arapada bir kimse-

nin ald bir kuma parasn bedenine uygun bir

elbiseye dntrdn ifade etmek iin de

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

fiili kullanlmtr. Bu sebeple Arapada diki ine-

Temim ed-Drden rivayet edildiine gre Hz. Peygamber

yle buyurmutur: Din nasihattr. Biz kime (yahut kim iin) diye sorduk o da Allaha, Kitabna,

Rasulne, Mslmanlarn (meru) idarecilerine ve btn Mslmanlara dedi.

diyanet aylk dergi ubat 2014 say 2786

sinin bir ad minsahtr. Aynnin de belirttii gibi

kelimenin bu anlamn esas alacak olursak Nash

kelimesinin iten ve gnlden yaplan samimi tev-

belere sfat olmasnn sebebi, gnahlarla yrtlan

dinin tevbe ile yeniden dikilmesinden kaynaklan-

mtr. (Ayn, Umde, I, 321.)

2. Nasihat kelimesinin manalarnn birletii ikin-

ci anlam insanlar iyiye ve gzele sevketmek iin

yaplan gzel konuma, vaaz, t, tavsiye, ihtar ve

ibret verici ders ifadeleri ile anlatlmtr. Trke-

ye de sadece bu anlam gemitir. (emseddin Smi,

Kamus-i Trki, 1463; Ferid Develliolu, Lgat, 809.) Aslnda

bu ikinci anlam ile birinci anlam arasnda bir iliki

kurulmam da deildir. Nitekim bn Manzur bunu

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

kendisine nasihat edilen

kimsenin hayrn istemek (bn Manzur, Lisanul-Arab, IV,

4438.) diye ifade etmitir. Gerek Osmanl dnemin-

de ve gerekse Cumhuriyetin ilk yllarnda terc-

me edilen hadis eserlerinde bn Manzurun bu ifa-

desinden hareketle nasihat kelimesi hayrhhlk

(yani bakalarnn iyiliini istemek) diye tercme

edilmitir. (Bkz. Hasan Hsn Erdem, Krk Hadis Tercme-

si, 26.)

Burada yaplacak i, Hz. Peygamberin Din nasihat-

tir derken bu iki anlam grubundan hangisini, kas-

tettiini tesbit etmektir. Biz bunu iki adan tespit

etmeye alacaz:

Birincisi, hadisin anlam btnl asndan, ikin-

cisi de hadislerin hadislerle yorumu erevesinde

Hz. Peygamberin sair hadislerde bu kelimeye yk-

ledii anlam tespit ederek.

Hadisin kendi anlam btnl asndan nasi-

hat kelimesine vaaz, t, tavsiye anlamn vermek

mmkn grnmemektedir. Zira sahabe dinin na-

sihat kelimesi ile tarif edildiini duyar duymaz

kime yahut kim iin diye bir soru yneltmitir. Ha-

diste geen

:

[ ] [ [ [ ][ ] ] ]

( )

kelimesini kime? diye tercme

etmek bu takdirde mmkn olmaz, zira Allaha, Ki-

taba veya rasule vaaz, t veya tavsiye sz konu-

su olamaz. Soru edatn kim iin? diye tercme et-

tiimiz takdirde de Allah, Kitab ve rasul iin t

vermek belki anlalabilir ama, mminlerin me-

ru idarecisini ve btn Mslmanlar iin t ver-

mek ifadeleri hadisin anlam btnln yine bo-

zacaktr. Aslnda bu anlam esas alan arihlerimiz

hadisin izahnda birinci anlama yakn ifadeler kul-

lanmak durumunda kalmlardr. Zira hemen he-

men btn erhlerde Allaha nasihat, onun varl-

na ve birliine iman; kitaba nasihat ayetlerine

iman edip hkmleriyle amel etmek; rasule nasi-

hat onu seip snnetine tabi olmak; Mminlerin

Emirine nasihat, hakl meselelerde onlara itaat et-

mek,