DERDE oplage 150 000 losse verkoop 50cent

Uitgave Landelijk Energie Komitee en het Brazilië Komitee, Landelijk Energie Komitee p/a 2e Weteringplantsoen 9 · Amsterdam tel 020-2213()6 Giro 3567199

Deze kraot gaat over Almelo; niet over de stad, maar over een fabriek die daar staat, Ultra-Centrifuge Nederland. Die fa{?riek verrijkt uranium, maar wie wordt daar rijker van? In Almelo werken een paar honderd mensen, als die fabriek uitgebreid wordt kunnen er nog een paar honderd bij, dat wel. Maar met de honderden miljoenen die daarvoor zijn uitgetrokken is ook wel andere ­en meer - werkgelegenheid te scheppen.

T Tilbreiding van Almelo is een stap op weg U naa:r verspreiding van atoomwapens over de wereld. Uraniumverr1jking is een sleutel­proces in de atoomindustrie. Uitbreiding van Almelo bevordert de uitbreiding van atoom­energie in Nederland en elders in de wereld. Almelo moet straks vooral de atoomcentral.es die West-Duitsland op haaf programma heeft staan van " brandstof' voorzien. Hel verzet daar zal toenemen, meer demonstraties, waar­bij de politie de atoomcentraJes tegen de be­volking moet .. besch.ennen".

Via Almelo moet verrijkt uranium geleverd wordtm aan de politiestaat Brazilië. Wes~ Duitsland heeft een gigantisch kontrakt afge­sloten voor de levering van atoomcentrales aan dat land. Uitbreiding van Almelo is onderdeel van de verdere invoering van atoomenergie in de we­reld, een heilloze weg die bezaaid is met risi­ko's.

Deze krant roept op tot een demonsLratie tegen de uitbreiding van A lmelo. Om re laten :ûcn dat er veel mensen zijn, ilie het een waan· zinnige onderneming vinden. We kunnen niet ~nders, want Uw en on1.e me­ning wordt niet gevraagd als er over onze stra­lende toekomst besloten wordt.

KOLOFON Eindredaktie Dries van Beusichem Odilia Boele Marijke Hersman Ftank van Zaanen.

In de krant zijn bijdragen opgenomen van; Frans Kamphuis Wim Klink·enberg Ab Schravemade Wim Smit• Arend Voortman. De layout werd verzorgd door Dolf Middelhoff en Arie van Genderen Verder werkten mee: Anneke Stasse en Hans van Gelderen.

• * . . . Urenco In vogelvlucht (links de geplande uitbreiding}

Hve werkt Almelo? AtoomGentrales zijn elektriciteitscentrales. De opwekking van ele~triciteit gebeurt door met hete stoom een turbine ("dynamo") aan te drijven. Atoomcentrales onderscheiden zich van de op kolen, olie of gas gestookte centrales door de manier waarop de warmte (energie) verkregen wordt die voor de stoomproduktie nodig is. Die warmte komt vrij door splijting van zwalie atoomkernen -vandaar atoomenergie of kernenergie.

,

. ., ..,.. " •

*: ·,. ·~ ' · ' • . \-';,

I .. t ...... .

~.

...

Als brandstaf - of beter: splijtstof -1"'\..wordt ura nium gebruikt dat in de natuur voorkomt. Grote voorraden uraniumerts be­vinden zich o.a. in Ganada, de V .S., Z uid­Afrika, de Sovjet llnie en Australië. Dit na­tuurlijke uranium kan niet zonder meer ge­bruikt worden in het tegenwoordig meest toe­geP.aste type atoomcentrale (de lichtwater­reaktoren, zoals Dodewaard en Borssele). Het bestaat name lijk uit twee soorten (isotopen': uranium-235 en uranium-238. Het U-235 is splijtbaar, het U-238 niet. H et gehalte van U-235 in het natuurlijke uranium is slechts 0,7%, dat van U-238 dus 99,3%. Voor gebruik in lichtwaterreaktoren moet het gehalte van het splrjtbare U-235 verhoogd worden tol on­geveer 3%. Uraniumverrijking is het vcrhogen van het percentage U-235.

T rraniumverrijking werd het eerste toege­U past in Amerika in de Tweede Wereldoor­log voor de produktie van de eerste a toom­bommen. Daartoe werd her uranium verrijkt tot meer dan 90%. Dat de eerste verrijkingsin· stalla.ties werden gebouwd om hoog verrijkt uranium voor atoombammen te maken, geldt nie t alleen voord~ Vereoig_de Staten, maar ook voor de Sovjet Unie, Engeland, Frankeijk en China. Dat waren de eer:;te 5 landen die een atoombom tot ontploffing gebracht hebb2n. De grote uraniumverrijkingsinstaltalies die momenteel voor vreecb-..ame doeleinden (brandstofvooràening voor atoomeentralès) verrijken, staan in êle V.S. en de Sovjet Unie. ln Frankrijk wordt sinds enkele jaren ook aan een grote installatie gebouwd. Hoogverrijkt uranium (mc·cr dan 90%) is zeer geschikt als bommateriaaL Lager verrijkt ura­nium. tussen 20% en 90%, is echter ook bruik­baar. H?e lager de verri ·~}~h~ meer je ech- . ter nod•g he ~ · mrvmrl!eTI"bom~ 1 Bij 90% vcrri ing isdit J I ~25 !rg, bi J50'r., en 20% verrijki is ciit re~~!!!_v,.;.'!Jl·. oseveer

V <n>olg op p~.;:::;~:a::::~==::..-::;~;- • j

Parlement buitenspel?

rn hun kortzichtigheid hebben de meesteNederlandse politici in het verleden het ver­

band met het prolifiralieproces nooit onder­kend en bij de besluitvorming de kwestie be­handeld alsof het gewoon om een techniek alsallc andere ging. Helaas zien vele politici datnog steeds zo.

op kommerciëlc schaal uranium gaan verrij­ken, is daarom een historische stap. in eenvoortgaand proces van de verspreiding vanatoomwapens.

U 'tbreiding van UC·fabrieken betekenteveneens een stimulans voor de tocpassing

van atoomenergie in Nederland en elders. Uil­breiding is daarom ook in strijd met de lerug·houdendheid bij dê toepassing van atoom­energic die de laatste jaren in Nederland be·lracht word!.Dat er aan atoomenergie problemen verbon­den zijn zoals de veiligheid en het opbergenvan radioaktief afval, daarvan zijn steeds meermensen zich bewust.

o RHioektlef-"'aIz_ Idelna hoevlMltHlcMn radloakUlfIfval Vin atoomuntlllias komen vI:. daKhoonlenen en hel koetwalll' In hetmliMl tlrtldot.Dumuu _dl~ afval uilatoome:enlrat... ~gshobMkenen...... IcwMkrMktoren opgl$lag.n of Inz" lIedumpt.Omdat deza mIIItoodes niet vlfllg djnzoekt man koortsachtig naar .nd.aoplossingen zoab opstag In zoutmijnen..... lint ldrtIl" om stoft..... duizendenJ--n r1IdtoakUlf blIjv.. en absoWuI nooitin het milieu l.-.dol mogen komen.NIemand wNt hoe bv. zoutformlti.. 09d.... duur zullen reageren opllIdIoaktlvitlil en dalnt_ hItII dia.s..bIj vrijkomt. Gedachlls ook Nn damogll/jkheMi h'l rldiOllktJev. afval malIlIketien nnr d. zon te Khl...n.

mcegedeeld. Voort man (PvdA), Jansen (PPR)en Terlouw (D'66) stellen in de zomer van1975 een serie kritische vragen. Ze zijn bangdat de zaken buiten het parlement om geregeldgaan worden. Maar ze worden gesust met demededeling dat cr over de uitbreiding nog be­slist moct worden. Volgens de minister kaneventueel aan de aangegane verplichtingenworden voldaan, door hel verrijken van um·nium bij anderen uit te bc.steden.

Ruim cen jaar later pas wordt het parle­ment opnieuw nauw bij de zaak van de

ullracentrifuge betrokken. De progressievepartijen en in mindere mate ook de christelijkepartijen hebben dan ernstige kriliek op de mi­nistcrs Lubbers cn Van der Sloel. Ze vindendat die nogal makkelijk aankijken tcgen deuitbreiding. Daarbij denkcn ze vooral aan dekontrakten mct Brazilie.die onderdeel zijn vaneen gevaarlijk soort 'atoomhandel' vanWest-Duitsland. Er wordt weer regelmatigoverlegd en dat blijft niet zonder effekt: hetkabinct neemt wel ecn voorwaardelijk besluitover uitbreiding, maar voor een definitief be­sluit zal de medewerking van de meerderheidvan de kamer nodig zijn.

•

VIII'rlJldtJPI-'trlek :}JIn Atm. ltUt "" verrljklngsflbfiek.0 .... -« In ultractntrifug" hetpercentag. ur.nfum..z35 v.n 0,1% op3,2% gebracht. Zo ont-..t verrijktulllnlum dat gnchikt Is voor de.Ioomcentlllie en verarmd UIllNUm dal

Oo,,-'dnp"''''' n..r een opII~plnls of eventueel eenDe Oullsars hebben plannen om In snall. kwHIlr.aldor g.... In zo'nGo","-" (nlet ver Vin deg~ met d. venijtdngsfabriak IuIn het urlnlum ookDOR) "" op-'dngsfabriek Ie bouwen. vll'd., varrljkt worden, zodat .,Venter stlln Il" 09werldnglfabriaken In atoombommen Vin g.lII&Ikt kunnenLa Hagua(Fr.l.n In WlndM:aI. wont.....(Enge-landl. Uit d. 8ft_.m:. splijtstof IIvan lloomc:enInlel hnft men nogbNfkbMr uranium .... hili bil de lIpIijUngVin unoftiumaloman ontstane ptulonium. CY.'r-ntralaHiliv~ uranium gnt 11&81' de In~ stlln tw.. atoOmeantlllJasverrijldngsfabriak om _ ventjlllia In e-.r. en Ood_nl. HiIl" vindtworden 01_ de..,... t-bHlrtor. spllJdng Vltl uranium plaItlL De wwmIfIHal pNtonIum ..... _ op of hel gul • ~l ont_ WOfdI tpbnIUrt om,..., de snelle llwMItreûtor. eIeIttridIeII op 111 wekken. De 8fgewertrtaOpwettdngsfabriaken vormen "" v.n de 19iijUtof gMI ...... da~eILgava"tut. adlaIIah In d.spfijtstofeydus omdat hit tot nu toeonvermijdelijk wa. dal bij de opwertdngradioalrtJvitelt wegt.lrt In hit mllfau 10.•.hit~...... Krypton).

I I

..

.I

~

ATOOMENERGIE VAN A

EEG/niel EEG. Wolf van de CPN legde zwarenadruk op de risico's van een West· Duitse be­trokkenheid. Hij vond dat Nederland aIleelImet de ue verder moest gaan.

T"'\C basistechnieken voor het "vreed7.aam"Ven militair gebruik van atoomenergie ver­schillen niet wezenlijk. Het "vreedzaam" ge·bruik van atoomenergie verlaagt voor een landde drempel voor het verkrijgen van atoomwa~

pens (door gemakkelijker toegankelijkheid tottechnische kennis en splijtbaar materiaal). Ditgeldt speciaal voor de toepassing van uranium·verrijkingstechnieken en voor opwerkingsfa­brieken. In opwerkingsfabrieken wordt uit hetafval van de atoomcentrales plutonium ge·haald, dat er in de loop van de "verbranding"gevormd is. Plutonium is zUr radio-aktief, enheel geschikt voor hel maken van een atoom­bom.

(II~Jtt

Uil de bodem h..et man urwtlumarb.NadIl"lInd en DuItsland hebben zalf gaanuranlum.ts in da~ 011 wwdI o.LlIfIVonckIn In AuttraIIt, Bruilii enZuI6-Atrilul. Uil hit .-ti h..et mannmuII1ijk uranium dat nog ongnchtkt Isvoor gebruik In atoonliC*lbat-. stadob0,7% v.... het ullInium Is bruikbaar, MIsplIJtbertI uranklm-235. De rul van heturanium. 99,3% lintaal uil hetonspll)tbar. ur1lniu"...Z38.

'- ,anaf 1971 wordl de kamer geleidelijk kri­V tischcr t.o.V. kernenergie in het algemeen.

De progressieve partijen gaan om, de VVDblijft voorstander en het CDA neemt een tus­senpositie in. Het uc projekt komt een aaoJaljaren lang nauwelijks ter sprake. Op tweeplaatsen (Almelo en Capenhurst in Engeland)worden procffabriekcn gebouwd, op basis vandoor het parlement goedgekeurde besluitcn. In1971 eisen Oele cn De Goede .dat de regeringde betrokken kamerkommissies zal informe­ren cn met hcn zal overleggen ars cr nieuwebesluiten genomen moeten worden, b.v. overuitbreiding. Dc regering zegt dat toc.

M inister Lubbers van Ekonomische zakenhoudt zich niet aan deze belofte. In 1974

wordt besloten alvast vcrkoopkontrdkten af tesluiten voor de produkten van fabrieken dienog nict gebouwd zijn en waarover de TweedeKamer nog een besluit moet nemen. De minis­Ier heeft het goedgevonden en aan het kabinet

T rraniumverrijking en plutoniumopwer­U king nemen een sleutelpositie in op hctgrensvlak van "vreedzaam" en militair gebruikvan atoomenergie. De verspreiding ervan naarsteeds meer landen bevordert daardoor hetproces van de verspreiding van atoomwapens(proliferatie). Dat met de uitbreiding van deUC-fabriek te Almelo, Nederland en Duits­land de eerste niet-atoomwapenstaten zijn die

rvn de diverse soorten verrijkingsinslalla­Vties te laten draaien heb je natuurlijk ener­gie nodig. De ultracentrifuge heeft lang nietzoveel nodig als de gasdiffusiemethode: bij ul­tracentrifuges wordt maar een tiende gebruikt,en dat maakt hem een stuk goedkoper. Verdermoeten gasdifrusiefabrieken meteen groot op­gezet worden (en ook veel produceren) omrendabel te zijn. Met het ultracentrifugcsys­teem kun je in veel kleinerestappcn uitbreidenen ook op kleinere schaal nog rendabel wer­ken.In 1970 besloten Nederland, West-Duitslanden Engeland om gezamenlijk het ultracentrifu­geprocédé verder te ontwikkelen en te ex­ploiteren in de gezamenlijke ondernemingURENCQ. Op twee plaatsen zouden de instal­laties komen te staan: in Engeland bij Capen­hurst en in Nederland bij Almelo. De Duitseinstallaties zouden ook bij Almelo komen: ompolitieke redenen werd een uraniumverrij­kingsinstallatie op Duits grondgebied niet aan­vaardbaar geacht. Sinds 3 à 4 jaar draaîen inEngeland één en in Nederlarid twee (een Ne­derlandse en een Duitse) proeffabrieken. In1974 besloot URENCO tot de bouw van eenkommerciele installatie over te gaan met eentotale kapaciteit van (voorlopig) 2000 tonscheidingsarbeid per jaar. Tevens werden le­veringskontrakten tot deze kapaciteit afgeslo­ten met (voornamelijk) Duitse en Engelseatoomcentrales voor leveranties gedurende delachliger jaren. De kapaciteit van 2000 ton kanjaarlijks ongeveer 20 atoomcentrales vansplijtstof voorzien. Met de bouw van de eerstefase met een omvang van 200 ton werd reedsbegonnen. Een gedeelte van deze 200 tons fa­briek is dit jaar zelfs al in gebruik genomen.

H J vroeg om een aantal garanties voorvreedzame tocpllssing: hel projckt moest

ondcr kontrole komen van Euratom, de EEGatoomcnergic organisatie. Verder zouden defabrieken in Nederland moeten staan en zou·den ze vrijwillig de kontrole van de IAEAmoeten aksepteren. Vrijwillig, omdat het nonproliferatieverdrag (NPV) tegen de versprei­ding van kernwapens, nog niet rond was en hetnict zeker was dat West· Duitsland hel zou on­dertekenen.

De energiedeskundige van de PvdA, Ode,was het over hel algemeen eens met

Goudzwaard, maar hij was optimistischcroverde tcchnische mogelijkheden. Weslerterp(KVP) en Portheinc (VVD) kwamen niet ver­der dan politiek gehakketak over wet

T...Ft ARP kamerlid Goudzwaard was veelrl. voorzichtiger. Hij was er niet zo zeker vandat de uc een zakelijk sukses zou worden envond de samenwerking met West-Duitslandook niet zo geslaagd. Hij zei: "Ik kan mij dehouding indenkcn van sommigen, die samen­werking met Wcst-Duitsland op dit punt be­schouwen als het jagen van een stel muizen inccn kamer, waarin de aanwezigheid van eenoverigens vreedzaam gestcmde kalcr kan wor­den vermoed,"

H'j beschikte over veel informatie en wistvan wanten. De Goede vond dat Neder­

land aan het begin van die maand in de Euro­pese Raad de verrijkingsboot gemist had. Hijvond dat onze minister uitdrukkelijk met deultracentrifuge methode op tafel had moetenkomen, als ahematicf voor de Franse verrij­kin~methode, de gasdiffusie, toen er beslotenwerd de mogelijkheden te onderzoeken omverrijkingsinstallaties te bouwen voor de EEGtanden.Andere partijen werden aangestoken door devoortVarendheid van 0'66 hoewel het sommi·gen ook irriteerde. Het parlement .....erd verdernauw betrokken bij de ontwikkelingen: de mi­nisters van buitenlandse zaken en economischezaken overlegden regelmatig met kamerleden.Naar aanleiding daarvan was er op 3 april 1968een uitgebreid kamerdebat over de uc kwestie.De Goede, die de eerste spreker was, zag eenEEG projekt toch niet meer zilten, maar eenBenelux onderneming met een vierde land ofeen Duits-Nederlandse samenwerking zag hijwel zitten. Hij zag wel in dat hierdoor meerlanden dan tot nu toe aan een atoombom zou­den kunnen komen maar dat vond hij niet z6belangrijk: er kwam immers toch al zo veelplutonium beschikbaar voor een reeks landen,via de verspreiding van atoomcentrales.

VUl/olg JJan pagina I

De methode die tot nu toe het meest ge­bruikt wordt om uranium te verrijken, is

de gasdiffusie. In Nederland, West·Duitslanden Engeland werd in de 50-er en 60-er jarenechter een andere techniek ontwikkeld: de ul­tracentrifuge.Een ultracentrifuge is een zeer snel draaiendetrommel, waar uranium in gasvorm wordt in­gedaan. Het splijtbare uranium (U-235) is ietslichter dan hel andere (U-238). Doordat decentrifuge zo snel draait, worden de zwaardereuraniumdeeltjes naar de buitenkant van detrommel gedrukt. en blijven de deeltjes die ietslichter zijn meer in het midden zilten. Door hetgas uit het midden van de centrifugetrommelweg te zuigen, krijg je dan uranium waarinmeersplijtbare deehjeszitten dan tevoren. Heturanium is dan verrijkt. Ooor dit proces eenaantal keren te herhalen, met het uraniumgaswaarin telkens meerspJijtbaar uranium zit, be­reik je dan een verrijking van 30/0, zodat heturanium in de gangbare atoomcentrales alsbrandstof kan worden gebruikt.Op dezelfde manier, maar dan wel met veelmeer herhalingen van het proces, kun je ookheel goed verrijken, tot zeer hoge percentages,zodat het uranium te gebruiken is als bomma­teriaa!.

r de tweede helft van de jaren 60 was hetultraeentrifugeproeede zover, dat een indus­

tride opzet verantwoord leek. Daarom richuede Nederlandse staat de N.V. UltracentrifugeNederland (UCN) op, samen mei 5 onderne·mingen. Meteen daarna werd kontaki opge·nomen met Engelanden West·Duitsland, waarook aan de ultracentrifuge gewerkt werd. In1970 sloten deze drie landen het Verdrag vanAlmelo. Dit werd een jaar later geldig, met dezegen vall het Nederlandse parlement.

B ij hel begin van deze internationale sa­menwerking heeft de Tweede Kamer be­

paald niet buiten spel gcslaan. Tot eind 1967hingercen sfeer van geheimzinnigheid ronddeontwikkeling van de uc, die toen al jarenlangzwaar gesubsidieerd werd. Op 20 decembervan dat jaar doorbrak D'66·kamerlid deGoede die geheimzinnigheid op nogal spekta­kulaire manier. Een half jaar eerder was hij vanhet Reactor Centrum Nederland, waar onder·zoek naar kernenergie wordt gedaan, overge­stapt naar de Tweede Kamer. hij geloofde hei­lig io de toekomst van kernenergie.

50 en 250 kg. De technologie voor de verrij­king tOl ecn hoog percentage (gcschikt voorbommateriaal) verschilt niet van die voor ver­rijking tot een laag percentage. Daarom wordtde techniek van de uraniumverrijking geheimgehouden.

Heeft de Tweede Kamer nog watin de melk te brokkelen bij debeslissing over de uitbreiding vanAlmelo. In hetregeringsprogramma van hetCDA en de VVD staat dat "deuitbreiding van de UCN een zaakis voor het kabinet", Dat zoubetekenen dat die regering opeigen houtje wil beslissen. Maarde Kamer heeft de belofte van deregering dat er eerst over gepraatzal worden. Wat wil de TweedeKamer? De PvdA is legenuitbreiding maar in dekamerfraktie zitten ookvoorstanders. Het CDA isverdeeld. De WD is voor.Sommige kamerleden twijfelen.In het verleden is de uc kwestiein de Tweede Kamer alverschillende malen aan de ordegeweest. Wat is er toen in deTweede Kamer gezegd engedaan?

EnereieverhruikEEN STRÀi'ENDE TOEKOMST?

Duizenden Nederlanders trekkenop mopie zomerdagen hunaluminium bierblikjes open,geproduceerd door de firmaPechiney, die door deatoomcentrale Borssele vanenergie wordt voorzien. De legeblikjeS worden weggegooid in eenplastic vuilniszak diegeproduceerd wordt door de­petrochemische industrie van deRijnmond

De stroom uit hel stopkonlakt wordt. geproduceerd in elektriciteitscenlraJes.Die cenlrales werken op gas, olie of steenkool.Dat wordl verbrand, en de hine wordt omgezetin elektriciteit. Theorelisch lenminste, want60% gaal als ..afval"warmte verloren, wordlnergens meer voor benul.De huizen waarin wij wonen, en de kanlorenen fabricken waarin we werken, worden ver­warmd, zeker in de winier. Ze houden echlerde warmte slechl vast: vaak lochten ze behoor·lijk door de ramen en muren verdwijnt veelmeer energie dan nodig is. Voor verwarmingvan huizen en gebouwen wordt op hel ogenblikbijna 40% van de energie gebruikt. Door isola­tie en andere verwarmingssystemen zou ermaar de helfl van de energie voor nodig zijn.Energie wordt niel alleen gebruikt voor ver­warming en verlichting. Het leien van tomaten,sla en aardbeien in de winier kost enorm veelenergie: de kassen moeten voortdurend ver·warmd worden, en hel zomerzonnelje moetvervangen worden door TL-buizen.

'[J'Ct aantal aUlo's neemt voortdurend loe.r1Een gewone aulomotor gebruikt maar20% van de energie uil de benzine voor helrijden, de rest, 80%, verdwijnl gewoon alswarmte.Maar een grool deel van de groei van het ener-

g.ieverbruik gaal naar de industrie. wel zo'n80%. Vooral de chemische industrie. die na deoorlog sierk omwikkeld is. is ccn energie­vcclvraal.

T ot voor enkele jnren, lOl de "energie­krisis" om precies te zijn, was energie

goedkoop, en bij de bouw van huizen. aUlo's,fabrieken e.d hoefden wc niCI op de kleintjesvan het energieverbruik te lenen. Dat is nuveranderd en hel zal verder veranderen.Maar hel energieverbruik stijgt nog steeds.Nederland gebruikt nu al vele malen méérenergie dan 2S jaar geleden, en zal, als hel zodoorgaat, in de toekomst weer méér nodighebben dan nu.De produktie van de industrie stijgt nanielijkvoortdurend, want een bedrijf dat niet groeit,brengt zijn geld niel op en verliesl de konkur­rentie:slag mei de bedrijven. die wel groeien.Daardoor komen er steeds meer spullen op demarkt waarvan je je soms afvraagl wie ze eigen­lijk nodig had, maar die loch flink gekochtblijkcn te worden.

"f31ll moet die energie allemaal van­VV daan komen?

Op het ogenblik zijn er drie mogelijkheden omin de toekomsi stroom op Ie wekken: steen·kool, atoomenergie of zon en wind.In sommige landen kan ook nog walerkrachtgebruikt worden, b.v. in Zwilscrland. TegenmassaaJ sloken van sleenkool bestaan bezwa·ren, omdat het een bedreiging van het wereld­klimaai zou kunnen belekenen. Tcgen zon enwind wordt als doorslaggevend bezwaar ge­hoord, dat het op het ogenblik Ie duur is, al zijner mensen die ook dat bestrijden.Tegen atoomenergie zijn ook veel bezwarenaan te voeren: gevaar voor radioaktieve stra·ling, het gevaar van de verspreiding vanatoombommen, de kans op ongelukken meiafschuwelijke gevolgen. Daarbij moet nog eenander bezwaar genoemd worden: het uraniumzou wel eens op kunnen raken, nct als de olie.In dal gevaJ zouden we over moelen gaan opeen ander type atoomcentrales. de snellekweekreaCioren, die nog veel gevaarlijker zijn.

rlficiële energieplannen gaan er in hetValgemeen vanuit, dat de ontwikkeling in deloekomst nel zo zal zijn als die in hel verleden,en het energieverbruik dus zal blijven slijgen.Willen wij dat wel? En is daar wat aan te doen?Ovemen we deze situatie, dan zouden we den·ken dal de overheid zijn besl zou doen om inelk gcval de onlwikkeling van zon en wind testimuleren, zodat die goedkoop zouden wor­den. We hebben ons dan immers verzekerd vanveilige en oneindige energiebronnen. Maardaar lijkl hel in de verste verte niel op. Van deNederlandse gelden op het gebied vanenergie·onderzoek gaat maar een paar procentnaar zonne· en windcnergie; het leeuwendeelgaal naar atoomenergie.

Z elf kunnen wc zuiniger om gaan springenmet energic. De regering voert daar al druk

kampagne voor: stop de tochlende kierendichl, stook een graadje lager. Jammer genoegzijn er cchler geen subsidies voor isolatie tekrijgen voor de mensen die in een huurhuiswonen. Bovendien vraagt de overheid, die onseleklra en gas levert, lagere prijzen naarmatehet verbruik hoger is, hetgeen de energÎebe·sparing naluurlijk ook niet bevordert. Simpel­weg de aardgasprijzen verhogen is in ieder ge­val niet de beste methode om te besparen.Een andere energieverslinder is de auto. Ophel ogenblik kunnen veel mensen gewoon niel

1'.,. •••••

anders: in veel sireken van Nederland rijdenhaasl geen bussen of Ireinen. Een uiigebreidgratis openbaar vervoerssysleem :zou enormveel energie besparen. Daarvoor zouden kun·nen mensen hun auto laten staan.Vaak wordl er gezegd dal het energieverbruikomhoog moel, omdal er anders te .....einigwerkgelegenheid zou komen, maar dat is niethelemaal waar. Erzijn duidelijke voorbeeldenIe geven, waar verhoging van hel energiever·bruik alleen werke/oosheitl produceerl: in hetbank· en verzekeringswezen dreigen duizcn·den mensen op straat te komen slaan als gevolgvan de automatisering.

Yeel van de energie die nu. als afval­warmie verdwijn!. zou opnieuw gebruikt

kunnen worden. De afvalwarmte van c1eklrici·leilscentrales kan gebruikl worden voor slads­verwarming: hel koelwater kan gebruikl wor­den in een!rale verwarmingssYSIemen vanopenbare gebouwen, flalblokken, enz. Dc in·dustrie zou baar afvalwarmte nutlig kunnengebruiken door hel inslalIeren van warmte·pompen. Vanuil sommige industrieën beslaaihier ook belangslelling voor, alleen willen deeleklriciteitsbedrijven er niet aan.Veel energie wordl verspild door de nog steedsloenemende wapenproduktie.

VU1IoIg op fHII/tUI 8

Werkgelegenheid?

Vervolg op pagina 8

k op het gebiedn nog werk teegonnen aan·

e winning vaniepIc. Hel is een

jn eerste vruchtenkgelegenheid biedt.

M aar er is in Twenlevan de fossiele bra

doen. De NAM is ineen uilgebre' proaardgas e 0projekt dal Imoel afwe

energierendement van apparaten en produk·ticprocessen, de konslruktie van toestellenvoor windenergie, däár liggen de grote moge­lijkheden van de Twenlse industrie. HelHolec·koncern, de Verenigde Machine Fa·brieken en Philips, ze zijn allemaal bezig meide afbouw van arbeidsplaatsen. Nieuwe tech­nologieën zouden juisl voor deze grole kon·cerns een uildaging moeten zijn. Als Philips opnog grotere schaal dan tOl nu loe de ontwikke­ling van zonnelocstellen Ier hand neemt. danhoeft hel koncern de hele aangekondigde mas­sale personeelsvermindering niet door Ie zet­ten.En ook voorde Twentse konslruklie-bedriivenis cr werk genoeg.

Y oor ,,;.fgedanklc" VCN-ers is er bijdie ;lanpak werk genoeg. Want hel isduide·

lijk dal de 600 miljoen gulden aan inveslerin­gen voor de uilbrcidingsfase van hel VCN·project, plus de 20 miljoen die jaarlijks voor deoperationele koslen nodig zijn. maar één keeruitgegeven kunnen worden. Dal geld is niclmeer beschikbaar voor alternalieven. Nu alslokt de ontwikkeling van aloomenergie helleeuwendeel op van de fondsen die wc metelkaar beschikbaar hebben voor de onlwikke­Iing van alternalieve energiebronnen. Het zijnjuist die ahcmatieven waar we het van moeten

zijn werkgelegenheid opmanier afbankelijk van het

oje e vrijgekomen arbeidskrach·afbouwen van hel projecl en de

e kennis zijn dringend gewensloplaatsen. voor technologieën die meer

I n inhouden voor de toekoms!. Meer be·n als bijdrage aan een oplossing van het

ergieprobleem en aan het werkgelegenheid­sprobleem.

T wenle is in het gelukkigehoogontwikkelde machine­

bouw. Twenle heeft een van dkelde eleKlro-technischeHolland-Signaal, die nuEen dochteronderncmin

ooit zal kunnen. We hebben hel over slro­mingsbronnen als wind· en zonne·energie.

De mogelijkhe n ze om zichmassaaJ 0 nergie te slorten.

Nederland z 0 schaal hel energie-probleem npakken door de kracht·dadige ontwikke I van alternatieve energie-

nn en door zo snel mogelijk en op zo"ke schaal de voorwaarden Ie

.....e zuiniger mei de nu beschik·ebronnen om kunnen springen. In

'kcling van zonnepanelen voor h .woningisolalic, hel verbeleren va

eren dal van. hrikkelijk veel

gde aloomenergieer 0,4 procenl van het

. Als de voorspellingenmenergie in 1990 zo'n 10 lot

verbruik-1975 voor zijne dergelijke hoeveelheid is

hOl

Nee, d enheid is het meeslgeb~~ee energiebron die onuitpuue­

lijk is.p eRçra1ebron die blijft. Die dwingtlot (art>:eidsinctnsieve) kleinschaligheid. Dieniel milieuYef'lluiJend is. Die polenticel veelmeer werkgelegenheid biedt dat aloomenergie

De konSlruktie van de uilbreiding, decentrifuge·produktie, hel onlwerp, de en­

gineering, het zal allemaal arbeidsplaalsen op-.leveren. Belangrijk argumenl in een provinciemet een slijgende werkloosheid. al zien de dj­ferljeser nog allijd niet ongunstig uil: in Over­ijssel is 4,4 procenl van de mannelijke be­roepsbevolking wcrkloos: bijna 9.500 man­nen. Bij de vrouwen is het cijfer - als gevovan de tcruglopende werkgelegenheid i etexlicl-industrie - ongunstiger: 9 proce vande vrouwelijke arbeidskrachlen is loos.Dat zijn ruim vijfduizcnd vrouwe

In een tijd dat werkloosheid zo'nkwart miljoen mensen in ons landdwingt tot nietsdoen, iswerkgelegenheid een belangrijkpunt in de energiediskussiegeworden. Ook bij de strijd omde uitbreiding van deultracentrifugefabriek wordt dewerkgelegenheid in de strijdgeworpen. Door voorstanders vande uitbreiding, wel te verstaan.

23 oktober 1977. In Melbourne,Sidney, Brisbane en andereplaatsen gaan tienduizendenmensen de straat op. Zijdemonstreren tegen de plannenvan de regering om ondanksgrootscheeps ver.lct deuraniummijnbouw voort tezetten. Niel alleen de burgersroeren zich, ook de polilie isaktief, er worden 400 mensenopgepakt.

AustraliëSTRIJD OM URANIUM

I...JCI gaal om umnium. 20% van de be­J.lkende wereldvOOITaden zit in de bodemvan Australic, hoof'zakelijk in hel noorden, inhel gebied waar de oorspronkelijke bevolkingnog woont.AuslT:.dic is rijk aan energiebronnen. Behalveumnium zit ersleenkooi, aardolie en aardgas inde grond. waarvan zelfs een gedeelte wordtgecxporteerd. Daarom hêcft AuslraliC zelfgeen plannen om in de nabije loekomst atoom­cenlrcllcs te bouwen.De krachtige verleisbeweging legen de ura·niummijnbouw ziel haar akiies in de eersteplaals als een ondersleuning van het verLettegen aloomenergie in andere delen van dewereld. Het verzet in Austmlic isgerieht tegendezelfde onlwikkeling, als de oppositie legenaloomenergie in Nederland en andere landen.Ook voor Nederland zijn de ontwikkelingen inAustralië van belang. Er is een delegalie vanUreneo naar Australiëgeweesl om daar te pra­ten over de levering van uraniumerts aan AI·melo. Daarbij zou gesproken zijn over de mo­gelijkheid om de verrijkingsteehniek aan Aus·tralië over te dragen. De exportwaarde voorAuslTaliê zou slerk slijgen wanneer hel ura­nium Ier plaatse kon worden verrijkl.

A I in 1972, zijn er konirakten afgeslotenft voor de levering van uraniumerts aan Ja­pan, de Verenigde Slalen en West-Duitsland.De socialislischc regering die daarna aan hetbewind komt, benoemt ecn onafhankelijkekommissie die de problemen rond de ura·niumwinning moet gaan onderLOC ken. Dezekommissie publiceert midden 1976 hel zg."Ranger report". Daarin wordt benadrukt datumniumwinning via verrijking kan bijdragenaan de verspreiding van atoomwapens. Voortswordi gesleid dal er eerst een uiigebreide dis­kussie in brede kringen van de bevolking moetkomen voor er besluilen worden genomen.Het Ranger report geefl een kraChtige impulsaan de "Beweging legen uraniumwinning".De vakbeweging speelt ten belangrijke rol bij

de protcstakties. De spoorwegbonden en dehavenwerkers weigc(en om aan het transportvan uraniumerts mee te werken en er wordenslakingen u:tgeroepen. Aan de reeds afgeslo­ten kontrakten kan worden voldaan, aldus devakbonden, maar daarna moel er eerst eendoor de regering gefinancierde openbare dis·kussie worden gevoerd over het vraagstuk vande uraniumwinning en over atoomenergie inhet algemeen. Is de regering daar!oe niel be-

reid, dan zal de verscheping van uranium vol·ledig worden lamgelegd, zo hebben de bondenaangekondigd.Naast milieugroepen, vakbonden. vrouwenor­gani.s.1lies en vredesgrocpcn verzet ook de in­heemse bevolking zich legen de uraniummijn·bouw, en met reden. Het uraniumerts bevindlzich in hun gebied endeuraniummijnbouwzoueen ernslige aantasting van hun grond beteke~

nen. Bovendien zijn zij bang dal de komsl vande blanke mijnwerkers hun eigen kuhuur zalaanlasten. Voor de inheemse bevolking is degrond waarop zij leven heilig. Hun kultuurkenllegendes waarin de "rode aarde" als on·aanraakbaar verschijnt. Als de mensen zichdaaman vergrijpen zullen er rampen komen.Maar ook in onze tijd is hel nog mogelijk dal

industriële expansie en zucht naar gewin uit­eindelijk overdczekultuur heen zullen walsen.

~ 10 december: zijn cr nationale verkie­'-./zingen in AuslTalië. Umnium onlginnen jaof nee, dat is het hoofdthema. De strijd gaattussen de ziuende konservalieve regering, diede winning wil voortzellen en de socialistischeopposilie, die beloofd heeft er een eind aan temaken waneer zij aan hel bewind koml.

De aktiegroepcn hebben inmiddels alweernieuwe demonstralies aangekondigd voor Iapril van het volgend jaar, wanneer men debevolking in bet hele land wil mobiliseren.Onlangs kregen zij krachtige sleun van ruimdriehonderd Auslralische artsen die zich legende verdere omwikkeling van de uraniummijn.bouw uitspraken. De artsen wijzen op de geva­ren die umnium....înning en atoomenergie in­houden voor de gezondheid van de buidige enlockomstige generalics. De uitbreiding van dealoomenergie vergrool de kans op mdioak­tieve slraling en de daaraan verbonden ziekten,zoals kanker. De arlSen .....ijzen er verder op dalde uilvoer van uranium hel risiko van cenaloomoor1og vergrool, dal de beperkte um­niumreserves over dertig jaar zullen zijn uilge­pUI en dat dan overgeschakeld moel worden opsnelle kweekreakloren en een pluloniumeko­nomie. De artsen kondigden aan zich Ie zulleninspannen om het publiek van die gevaren be­wust te maken.De Australische strijd tegen de uraniummijn­bouw en ons verzet legen de uraniumverrij­kingsfabriek in Almelozijn onderdeel van het­zelfde protesl. Een demonSlralie legen Almelois een belangrijke sleun voor hel verzet tegelTuraniumwinning en omgekeerd. Het is goed tewelen dat ook dáár mensen zÎch verzettenlegen de voortsnellende onlwikkeling v~n

atoomenergie in de wereld.

Zuid-Mrika atoomstaat?

(lr R. Brouwer).

bijl.gel

". _000_.... _

I

Ket ~iendelijke groeten.

Het i. inmiddels gebruikeli;op de toeko.st richt. Wij w:de uiteen'lettlng over lichb4aarbij behorende besprekinjnukleaire veiligheid,

Wij vertrouwen dat een en'af

Als vertegenvoordigiftg van Ijaarverslag over 1915.

...._..

Genoemd jaar is voor 4e XWUdoor 4e overdracht "Sl'l 4s 1.a.1'I het RWE en het afsluitalde bouw van o.s, 8 kernentll'<1300 MW.

De XWU besteedt grots sandalhet opdrachtvolume van een Igeleverd, waarvoor man dan Iin.chakelt.Ollt Ne4erland, sls buurlendblijkt uit 4e geplaatste grllandse indusuie. ~eer belslvoor centrales in darde ISNworden hier te lande vervasl

I n april/mei 1973 kwamen op zijn uilnodi·ging Westduitse geleerden die werkten aan

hel slraalpijpprocédé, en anderen die werktenaan de ultra-centrifuge, solliciteren voor pos·len in het Zuidafrikaanse uraniumprojekt.Prof. Kistemaker heeh ze daar twee jaar laterpersoonlijk ontmoel.Wanneer Vorsier ooit de blanke heerschappijin Zuid-Afrika ook met aloomwapens zal pa­gen Ie handhaven, dienen wij te beseffen datNederland mét de Bondsrepubliek daar medeschuldig aan zou zijn.

rijkingsstadia. Juisl een dergelijke kombinaliezou verrijking lot een percentage van meer dan90, dal nodig is om materiaal voor aloom­bommen te maken,lechnologisch en financieelhel meest aantrekkelijk maken.

"pi nu heeft prof. Kislemaker met dezeVV ZuidafrikaanslWestduitse samenwerking

Ie maken? Waarom stuurde miniSIer Van Ke­menade hem naar het Zuid-Afrika van Vor·sier?Hel antwoord hierop is nimmer officieel gege­ven. Maar we dienen twee zaken hierbij goedin het oog Ie houden:I) Prof. Kislemaker was in de Tweede Werel·

doorlog tussen 1942 en 1945 in dienst vande nazi-Duitse welenschappelijke spiona­georganisatie 'Cdlastic' en had daarbijnauw,kontakt met de toenmalige SS· officierdr. Alfred Riehard Boet/eher, die na de be­vrijding lOl Ilh jaar gevangenisstraf ver­oordeeld werd in Nederland. Bij Cellasticwerd onder meer naar de geheimen van deatoombom gespeurd.

2) Diezelfde dr. A. R. Boeneher heeft eenbelangrijk aandeel gehad in het uIIra·centrifuge-ondenoek na 1945, dal onderleiding van prof. Kistemaker stond. Vertierheefl hij de leiding van alle ~eslduitse

atoomakkoorden met andere slaten, inklu·sief Zuid· Afrika en Brazililt

SOL) en twee grote research inslituten van deZuidafrikaanse overheid, de "WetenskaplikeNijverheid Navorsings Raad" en de "Raad opAtoomkrag".

TIl de Bondsrepubliek wordt nog een ge·.1heel ander uraniumverrijkingsprocédé ont­wikkeld: de zogenaamde straalpijp ("ïrenn­düsc") van prof. Becker. Mei dit procédé heeftURENCO, waarin de drie landen samenwer­ken, niets te maken. Op de ontwikkeling ervan,alsmede op evenluele exporl naar andere lan­den, kan Nederland althans fonneel geen in­vloed uitoefenen.Algemeen werd (en wordt) aangenomen, datde Zuidafrikanen in ruil voor de belofle dal zegedurende vele jaren vaste hoeveelheden ura·niumerts aan Duilsland zullen leveren, ditslraalpijpprocédé hebben ontvangen via deWcslduitse onderneming 5TEAG. De belang­rijkste vindplaatsen van uraniumerts treft menaan in Namibië, ook wel Zuidwesl·Afrika ge·noemd.

"7 uid-Afrika heeft een "eigen" uranium­Lverrijkinginduslrie. Dat woordje 'eigen'staat tussen aanhalingstekens, omdat hel pro­cédé weliswaar door de Zuidafrikaanse re­geerders als zodanig wordl aangeprezen, maarin werkelijkheid door en vanuit de Bondsrepu­bliek Duilsland is geleverd. Zoals bekend: onsland is mei die Bondsrepubliek (en Engeland)verbonden bij de onlwikkeling van hel ultra­centrifugeprojekt van de ondernemingURENCO, met name in Almelo.

Prof. Kistemaker weel eehler op grond vanzijn bezoek aan de Raad op Aloomkrag Ie

melden, dat hel Zuidafrikaanse procédé 'per­tinent niet de Trenndüse (straalpijp) is en dich·Ier slaat bij de centrifuge:Waarschijnlijk is, dat de straalpijp én centri­fuge gekombineerd zijn, wanl steeds is in de·onlwikkeling van de uraniumverrijkings.procédees gl;locht naar kombinalies van ver­schillende lechnieken voor verschillende ver·

"Op uitnodiging van hetZuidafrikaansc Departement vanNasionale Opvoeding en metmedewerking van hetNederlandse Ministerie vanOnderwijs en Wetenschappen,heb ik het voorrecht gehad van 6oktober tot 4 november 1975door dil prachtige stuk van dewereld te mogen reizen en kenniste maken mei een stukNederlandse kultuur ensamenleving waar wij in onslandje aan de Noordzee geenidee van hebben. Ik zal mij in ditverslag in hoofdzaak beperkentot de zakelijke aspekten, defysika en de chemie betreffende,ofschoon dil niel betekent, dat ikniet veel meer gezien en beleefdheb".

Zo beginlprof dr. J. Kislemah.r, direkteur vanhet FOM-instiluul voor Aloom- en Molekuul·fysika te AmSlerdam, zijn lot voor kor! geheimgehouden verslag. Er is nog een tweede ver­slag, waarin de hoogleraar zijn lof voor deApar!heidsslaat lyrischer bezingt en zijn min­achting voor de 20 miljoen ontrcchte zwartenin Vonlt!r3 politie-republiek niet onder stoelenen banken sleekt. Maar hier interesseren onsde fysika en de chemie, de zakelijke aspckten.Want die staan rechlstreeks in verband meI hetkleine toestel dal in Almelo uranium verrijkt,de ultra·cenlrifuge. En prof. Kislemakers be­zoek - nota bene in hel kader van helNederlancfs...Zuidafrikaanse Kulturele Ver­drag - brachl hem niet alleen bij 7 universitei­ten. maar ook bij een grote industrie (de SA·

SIEMENSNEDERLAND NV.

21.09.U76

J(WU-jaarveralaq

Als vertegenwoordiging van de ~ zenden wij u bijgaand haarjaarverslag over 197~.

Genoemd jaar ls voor de KWU zeer belangrijk geweest, onder meerdoor de overdracht van de 1200 KW kernenergiecentrale Biblia Aaan het RWE en het afslUiten van het verdrag ~t Brazilië voorde boww van Q.a. 8 kernenergiecentrales met elk een vermogen van1300 HW.

De KWU besteedt grote aandacht aan haar exportontwtkkeltng. Vanhet opdrachtvolume van een kernenergiecentrale wordt ca. 7St toe­geleverd, waarvoor men dan de landelijke industrie zo veel mogelijkln.schakelt.Dat Nederland. als buurland. een bevoorrechte positie inneemt.blijkt uit de geplaatste grote opdrachten van de KWU aan d~ Neder­landse industrie. Zeer belangrijke, grote komponenten, bestemdvoor central_ in derde lllnden - zoals de reaktorvaten voor Iran ­worden hier te lande vervaardigd.

Het is inmiddels gebruikelijk, dat de ~ zich in hallr jaarverslagop de toek0m8t richt. Wij villen dan ook uv aandacht vestigen opde uiteenzetting over llchtwaterrellktoren (bh. 36 e.v.l Iflet dedllsrbij behorende bespreking Van de belangrijkstol vragen overnukleaire veiligheid.

Wij vertrouwen dat een,.en ander uv intereBBe zal hebben.

Met ~iendelijke groeten,

f '.,

(lr R. Brouverl.

bijlage:

---_........."=' "-_. '... 182860_,..""0..... ~ _·Do.1I.wÇ..,.......- --

Atoom-export

BraziliëDE ORDER VAN DE EEUW

Vele arme landen zijn de laatslejaren zwaar getroffen door destijging van de olieprijzen. Wat isdus verstandiger dan te zorgenvoor minder afhankelijkheid vanolie. Atoomenergie lijkt het Eivan Columbus. De industrieën,prijzen het aan als dé manier omonafhankelijk te worden vanbuitenlandse energiebronnen.Maar is dat ook zo? Zulleg dezelanden hun achterstand nu inkunnen halen en hun bevolkingvan elektriciteit voorzien?

Wij draaien aan de radioknop en knip­pen hel licht aan..j?e meeste mensen in

Azië, Afrika en Zuid· Amerika hebben geenlicht. De yelen die geen olicslcl hebben, moe­len uren, soms dagen, lopen voor hout om op Iekoken. In de dorpen en in de krottenwijken inde sleden is vaak geen elektriciteit. De infor·malie is gebrekkig: kranten worden alleen inde steden gelezen, vele mcnscn kunncn bovcn­dien nict of nauwelijks lezen. Onderontwikkc­ling betckent nict allcen dat mcnscn arn} zijncn niet kunnen lezen. Het betekent ook datdeze landen voornamelijk grondsloffen uit·voeren, naar de geïndustrialiseerde landen,zoals Nedcrland, en daar vandaan industrie­produklen invoeren. De prijzen van de grond­stoffen schommelen, de machines en fabriek­sprodukten worden snel duurder. De armelanden moeten steeds meer uitvoeren om de--­zelfde hoeveelheid goederen te blijven verko­pen. Ze moeten dus steeds meer verbouwen ensteeds meer ontginnen zonder dat ze er meervoor krijgen. In de praktijk lukt dat niel. Jekunt ook niet op een fiets de trein bijhouden, allijkt het makkelijk als hij net uit het stationwegrijdt. Er kan niet genoeg geëxporteerdworden; er worden sehulden gemaakt bij dc

SIEMENSNEDERLAND NV

--"---".27.09.1976

lden wij u bijgaand haar

Ingrijk geveese. onder meer~nenergieeentrale 8ibl1. AVerdrag _t BraziUi voor

le. met 8lk een v8~en van

lar exportonbw1kkeling. VanLecenerale wordt ca. 75\ toe­Ljke indu.erie zo veel mogelijk

)Orrecbte poeitie innea.t.meell van de ltWU aan d.. Neder­IroU. tto.ponenten. besee.dLa de ~eaktorvaten voor Iran -

I ltWU zich in haar jaarverslagook uw aandacht. vesUgen op~r~ tblz. J6 e.v.) ..e de~ijkaUl vragen over

-,

't" .... .. ... 782860IV·"_ .. _./)0......, -

naar armelanden

buitenlandse leveranciers: het lost niels op.Vrijwel alle ontwikkelingslanden wordcnsteeds vcrder bedolven onder dc buitcnlandscschulden die uiteindelijk op de schouders vande bevolking terech(komen. Ecn oplossing iser niel. De arme landen zijn totaal al'hankelijkvan hun schuldcisers: de internationale ban­ken. De trein is uit het zicht verdwenen, defietser is uitgeput maar trapt. zonder hoop,toch door.......

A lIe arme. landen willen ontwikkelen.l"'\..en hun achterstand inhalen, achterstandbij d~eïndustrialiseerde landen. Vooral doorde elites in de derde wereld wordcn de rijkelanden gezien als het ideaal: televisie, autoos,atoomcentrales. Ze vergeten dat deze dingenook in nu geïndustrialiseerde landen niet uit delucht zijn komen vallen, maar langzaám ont­wikkeld zijn. De situatie in de arme landen isheel andcrs: er zijn weinig mensen met eenhoge technische ople~ding. Een groolSchalige,kapitaalintensieve, arbeidsbesparende indus­trie is misplaatst in landen die zeer arm zijn enwaar veel mensen geen werk hebben.Voor atoomenergie zijn veel zaken nodig die inarme landen meestal niet aanwezig zijn. Heturanium moet geïmporteerd worden. De tech­nische kennis moct uit de geïndustrialiseerdelanden gehaald worden. doorwestcrsc techniciaan te trekken of door eigen mensen in hetbuitenland te laten opleiden. Alle onderdelenmoeten ook ingevoerd worden, of door doch­terondernemingen van westerse landen in ei­gen land worden gemaakt. Atoomenergie is zoingewikkeld en vereist zoveel organisatie dathel zeer vele jaren zal duren voor een olllwik­kelingsland, met weinig technisch gekwalifi­eecrde mensen, een centrale helemaal zelf kanbeheren. Invoering van atoomenergie is eenbijzonder kostbare zaak en moet bovendien irrbuitenlands geld betaald worden: nog meerschulden dus. De Filippijnen kochten eenatoomcentrale van Westinghouse, voor 2,5miljard gulden! De energie uit atoomcentralesis duur, veel te duur om de bevolking daanneevan energie te voorzien. Over het algemeen

Brazilië is tegelijkertijd een rijken een arm land; rijk aangrondstoffen, maar arm aan geld.Het is een groot land, ruim 250xzo groot als Nederland met maar8x zoveel inwoners, 110 miljoen.[n de bodem zitten allerleidelfstoffen: ijzererts, bauxiet,edelstenen, steenkool, enz. Erworden op grote schaallandbouwproduktengeëxporteerd: koffie, soja, suiker,maïs, bananen, vlees, enz.Dankzij hun aardrijkskundigeligging kunnen in veel rivierenstuwdammen gebouwd worden,waarmee elektriciteit opgewektkan worden, naar schatting zeker80.000 MW (de 8 atoomcentrales9ie in West-Duitsland .besteldzijn gaan samen 10.000 MWleveren).

T"'\C overgrote meerderheid van de Brazi­J..Jlianen is zeer arm. Ze wonen in de hot·tenwijken rond de steden, of ze leiden eenarmzalig bestaan als landarbeidcr. De helft vanalle kinderen sterft voor z'n 5e levensjaar,meestal aan ondervoeding..De rijkdommen. die het land oplevert, komentereeht in de zakken van een kleine elite, Qaarvooral in die van de buitenlanders; ze profite­ren van de lage lonen voor arbeidsintenaevedelen van de industrie (zoals de konfelraie),kopen de produkten van het land voor lageprijzen op.

zijn geplande atoomcentrales dan ook niet be­doeld voor de bevolking, Illaar voor de indus­triële ontwikkeling. Dit betekent steeds eenindustriële ontwikkeling naar westers model:hoog energieverbruik. weinig arbeidsplaatsen.De bevolking blijFt ondanks atoomenergiezonder energie Cll werk.

De veiligheid van Q(oomcelllraics is eenander groot problecm. In de westerse lan­

den is veel protest ontstaun tegen atoomener­gie, o.a. vanwege het gevaar van radioaktievesIrlIling. De regeringen stllan onderdruk om zostreng mogelijke veiligheidsvoorschriften IChanteren. In de meeste landen in de derde we­reld is de bevolking nauwelijks geïnformeerd.ze weten meestal niet wat een atoomcentra te is.en nog minder wat de gevaren van stralingzijn,al staat er een centrale in hun omgeving. Zelfsal is deze kennis wel aanwezig dan nog is pro­te...t bijna onmogelijk, de meeste landen die nuatoomenergie iovoeren, zoals Iran. Argentinië.Taiwan, Zuid·Korea, Indonesië. de Filippijnenzijn politiest,tten waar iedere mening die nietdie van de machthebbers is onderdrukt wordt.Iran staat bovenaan de zwarte lijst van Am·nesty International. Protest betekent de kerkerof erger.De regeringen van deze landen proberen bo­vendien de fantastisch hoge prijs van atoom­centmlcs te drukken. De kans is rcëel dat erdan beknibbeld wordt op de veiligheidsvoor.schriften. Indonesische officials werd gevraagdwaar ze het radioaktief afval van hun proefcen.trale op Bandung lieten. Ze zeiden dat ze geenafval hadden. Een wonder? Een ·nieuwe uit­vinding? Nee. Later werd uitgelegd dat ze hetin het dichtsbijzijnde riviertje gooiden! Eenproefcentrale in Thailand heeft twee jaar ra­dioaktief materiaal gelekt zonder dat hij werdstilgezet of de bevolking werd gewaarschuwdvoor de gevaren.Door vertegenwoordigers van de derde wereldwordt wel gesteld "We willen best wat vanjullie vervuiling als we er ook maar een beetjevan jullie welvaart bij krijgen". Welvaart voorde weinigen en vervuiling voor de velen?Een Thaise kommissie wees verdere ontwikkc·ling van atoomenergie af, omdat het het milieuin gevaar brengt, een goede beveiliging heelduur zou zijn en het een grote al'hankelijkheidvan de geïndustrialiseerde landen betekent.

Brazilië is dus gewoon een onderontwik­keld land.

Deze situatie hebben de Brazilianen niet alsmakke schapen aanvaard, integendeel. Zehebben zich ertegen verzet, via hun vakorgani­saties, mct protestmarsen. en tenslotte met ge­weid. Om de onrechtvaardige verdeling toch instand te houden heeft de regering, sinds destaatsgreep in 1964 een militaire diktatuur.steeds strengere maatregclen moeten nemen,en een grote politiemacht op de been moetenbrengen. Staken is verboden. De pers wordtzonodig gecensureerll. Wie zieh toch nog ver­zet wordt gevangen genomen, gemarteld, ofverdwijnt eenvoudig.

T"'\C aan de macht zijndc militairen hebbenJ..Jhun tcrreur geprobeerd te rechtvaardigenmet een theorie, de Ideologie van de NationaleVeiligheid. Ze vinden dat Brazilië de taak opzich moct nemen om in Zuid-Amerika de"ehristclijke waarden van het vrije westen" teverdedigen tegen elke aantasting. zowel in ei­gen land (tegen arbeiders die meer loon vra­gen) als in andere landen (Braziliaanse militai­ren hebben meegeholpen aan de omverwer·ping van het bewind van Salvador Allende inChili, van Torres in Bolivia, enz.). Zo wordt,voor een groot deel dankzij het Braziliaanseregime, in heel Zuid·Amerika een situatie instand gehouden, dic necrkomt op onderdruk·king van de bevolking, en bevoordeling van(buitenlandse) elites.Alleen Argentinië, en sinds enkele jaren ookVenezuela, dankzij z'n oliedollars, zijn in staatom zich te verweren tegen de Braziliaanseovermaeht. Met Argentinië (sinds 1976 ookgeregeerd door een militaire diktatuur) voertBrazilië zelfs een wapenwedloop. In. Argenti·niê zijn diverse atoomcentrales in aanbouw:Argentijnse militairen hebben al verheugdaangekondigd dat ze binnen afzienbare tijd instaat zullen zijn een atoombom te maken.

M aar de verschillende westerse atoom­. industrieën vechten om de derde wereld­

markt. Weslinghouse en General Electric(Verenigde Stllten) hebben atoomcel1tTlllesverkoeht aan India. Egyptc, Israel. Brazilië,Zuid-Korea, Mexico. de Filippijnen en Tai­wan. Canada verkocht centrales aan India. Pa­kistan en Zuid· Korea. Het Franse FrOlmatomesloot kontrakten met Zuid-Afrika en Iran.Krartwcrk Union (West-DuitSland) verkochtatoomcentrales aan Brazilië. Iran en Argenti­nië. Indonesië. Chili, Uruguay en vete anderelanden staan in de rij en worden ijverig be­werkt door vertegenwoordigers van de diverseindustrieën. Er wordt veel moeitc'gedaan omatoomcentrales in de derde wereld te verko­pen. In de geïndustrialiseerde landi:n zienstceds meer mensen de gevaren van atoom­energie en protesteren. Plannen voorcentraicsworden vertraagd, in de ijskast gezet of hele·maal geschrapt. Atoomcentrales voor de derdewereld is dus de laatste hoop voor de atoomin­dustrie. Als Almelo uitgebreid zou worden isde kans groot dat cen aanzienlijk deel van deproduktie .van verrijkt uranium in de derdewereld terecht zal komen. Als Almelo is uitge­breid is het in het belang van alle partners. dusook in het belang van Nederland. dat er veelatoomcentrales in de wereld gebouwd worden,desnoods in de ontwikkelingslanden.

O P 25 juui 1975 sloot Brazilië meiWest· Duitsland een atoomakkoord.

Daarmee werd vastgelegd dat West-DuitslandBrazilië 8 atoomcentrales, cen verrijkingsfa­briek, een qpwerkingsfabriek, en een brand­stofelementenfabriekzou leveren. In ruil daar­voor zou Brazilië West-Duitsland natuurlijkbetalen - de schattingen variëren van 10 mil·jard DM tot 10 miljardS-maar bovendien zouWest-Duitsland een optie krijgen op 20% vanalle uranium in Braziliaanse bodem.De Braziliaanse regering was enthousiast. Ein·dclijk, zo zei men, had Brazilië onafhankelijk­heid gekregen op atoomenergicgcbied.West· Duitsland zou namelijk ook de installa·ties leveren, waarmee de brandstof voor deatoomcentrales gemaakt zou kunnen worden.Bovendien zouden weliswaar de eerste centra­les in West-Duitsland gemaakt worden, maarde laatste in Brazilië, zodat ze daar ook zoudenleren hoe je die dingcn maakt. En als klap opdc vuurpijl kon je met al die installaties ooknog ecn atoombom maken.De Westduitse regering was ook enthousiast,maar om bijna tegenovergestelde redcnen: hetkontrakt betekende een enorme order voor dcWestduitse industrie van atoomcentrales, Sie­mens (en dochteronderneming KraftwcrkUnion). • .De paar in Bn17jIië te produccren centraleszullen gemaakt worden door Weslduitse doch­terondernemingen. zodat de Brazilianen ernooit iets van zullen leren, en als ze er in detoekomst meer willen. die weer in West·Duitsland zullcn moetcn bestellen.Verder waren de Westduitsers erin geslaagdeen verrijkingssysteem te verkopen, dat al zo'n20 jaar "in laboratoriumfasc" verkeert. Metandere woorden: met dit sys~eem, Trenndüsenof straalpijp genoemd, is het wel dcgelijk ge--­lukt om op klcine schaal. in het laboratorium,uranium te verrijken, zodat je er uiteindelijkook cen atoombom mee in elkaar kunt knutse­len; daarbij schijnt echter zoveel energie vcr·bruiktte wordcn, dat het veel te duur wordlomer verrijkt uranium lIJee te produceren voorbijvoorbecid dc 8 atoomcentrales die er inBrazilië moeten komen.En tot slot houdt West- Duitsland er ook nogeen leverancier van uranium aan over.

Vervolg op pagina 6

..

H et aandeel van de Bo,!dsrepubliek in helhele projekt is zeer zwaar; en, alle verha­

len over de invloed van Nederland, op de rege--

De aandacht voor de eventuelelevering van atoommateriaal datbruikbaar is voor de produktievan atoomwapens aan een landals Brazilië is terecht. Maar nietvergeten mag worden dat mededankzij het Ullracentrifuge­projekt ook en vooral de DuitseBondsrepubliek de beschikkingkrijgt over materiaal vooratoomwapens (met name.Uranium·235 en Plutonium).

voerd: "Het is diskriminatie, omdal er voor onsland strengere_normen worden aangelegd danvoor andere landen".Verder liet de Braziliaanse regering weten datze best akkoord wilde gaan mei de voorge­stelde regeling, op voorwaarde dat die ook vantoepassing zou worden op alle andere landen.

M aar hoe de uiteindelijke veiligheidsre­gels er ook uit zien, hoe vernuflig de ver­

dragen tussen Brazilië en Vrenco (over de plu·toniumopslag) en tussen Brazilië en West­Duitsland (over alle installaties) ook in elkaarzitten, voor 100% waterdichl zijn ze nooit; hetblijven lapmiddelen.Hoogstens kunnen Nederland en West­Duitsland dan de levering van verrijkt uraniumstaken en de bouwenlof het onderhoud vanBrazilië's atoomcentrales stilleggen. Dan zouBrazilië verstoken blijven van de elektriciteitdie ze leveren, maar dat hoeft helemaal nietzo'n ramp te zijn: Brazilië kan nog tientallenjaren ruimschoots zelf in z'n elektriciteitsbe­hoefte voorzien, dankzij de waterkracht die derivi~ren kunnen leveren.

westerse wereld. Ook militair is West-Duits­land - ondanks de plechtige verklaringen vanAmerikaanse en Franse politici in de jarenrond 1950 dat er geen Duitse herbewapeningzou komen - weer het sterkste land in West·Europa; dat wil zeggen: op het gebied van degebruikelijke, niet.atoomwapens. Het enigewat de Bondsrepubliek 1Iog ombreek, om opstrategisch niveau volledig mee te tellen, isatoombewapening.

ltt.."JU is het - op grond van de ervaringen1"1 van de Tweede Wereldoorlog - aanWest-Duitsland verboden om atoomwapens tehebben. Dit verbod is vastgelegd in verdragenin de zogenaamde Protocollen van Parijs diezijn afgesloten toen de Bondsrepubliek in deNAVO werd opgenomen (1954).Eén van die Protocollen, getekend door detoenmalige Bondskanselier Adefliluer, zegt datde Bondsrepubliek op haar grondgebied geenatoom-, chemisChe of biologische wapens zalvervaardigen. En in datzelfde Protocol wordtna een omschrijving van het begrip ..atoom·wapen" gezegd, dat naast Plutonium het

••

~st~Duitsland'ATOOMWAPENS VERBODEN

De grote belangstelling in Westduitse ekon<rmische en politieke kringen voor het ultra­centrifugeprojekt is ongetwijfeld voor een deelingegeven door de wiostmogelijkheden die dehandel in verrijkt uranium mogelijk zal gaanbieden. Maar daarnaast spelen strategischeoverwegingen een rol van betekenis. Oe groteondernemingen en de Westduitse staat makener geen geheim van dat zij voor de Bondsrepu­bliek in Europa-en in de wereld een belangrijkerol zien weggelegd. De Bondsrepubliek is uit·gegroeid tot het ekonomisch sterkste land in deEEG, en tot één van de sterkste landen in de

ring in Bonn ten spijt, valt eerder het omge­keerde te verwachten.De Westduitse ondernemingen die deelnemenin de Ultra·centrifuge lijn voor het grootstedeel de zogenaamde "opvolgers" van IG­Farben.Het IG·Farben-concern werd na 1945 door deGeallieerden ontbonden wegens het aandeelvan deze firma in oorlogsmisdaden en de oor­logvoering van het Derde Rijk; de afzonder·lijke firma's hebben echter wel weer onder­linge bindingen.

Venolg van pagina 5

r'\"ldal hel WcslduilSC \/crrijkingssys­Vlccm, zoals we gezien hebben. nict opgrote schaal tc gebruiken is, werd Urenco in dezaak betrokken. In de Urencofabriek in Alme­lo. zo dachten de Duitsers, zou wel uraniumverrijkt kunnen worden VOOT de Bra:t.iliaanseiltoomcentrales. die in de loop van de jarentachtig één VOOf één irtbedrijf moeten komen.Daarmee kwam de Nederlandse regering incen netelige silualic: Of meewerken aan eenkontrakt dal hel Braziliaanse diktatoriale rc·gime de beschikking over ccn atoombom zalgeven, Of ccn vette order Ialen lopen cn dewoede van West-Duitsland riskeren. De Ne­derlandse regering koos voor dat eerste, maarbesloot wel, dal dal zoveel mogelijk gemas­keerd mQCst worden. Er werd dus bekend ge­maakt,dat de Nederlandse regering streefdenaar uitermate strenge veiligheidsafsprakendie moesten voorkomen dat er ooit een Brazi·liaanse atoombom gemaakt zou kunnen wor-den ..... met uranium dat in Almelo verrijkt is.• _Voor de installaties, die door West-Duitslandgeleverd zouden gaan worden, voelde de Ne­derlandse re~ering zich niet verantwoordelijk.Minister Van der Stoel werd erop uit gestuurdom garanties van Brazilië Ie bemachtigen. Datresulleerde in een langdurig getouwtrek, wantterwijl Premier Den Uyl in december 1976 alaankondigde dat ht;! nog slechts een kwestievan weken, eerder dan maanden was, onder·handelde Minister Van derStoei nog maanden·lang hardnekkig door.Omdat er nu eenmaal geen bom te maken valtvan het uranium, dat in Almelo tot 3'% verrijktis, dacht Minister Van der Stoel zich te kunnenbeperken tot een afspraak over wal er moetgebeuren met het afval, dat na "verbranding"van het verrijkl uranium overblijft. Daaromwerd er onderhandeld over de opslag van plu·tonium, de gevaarlijkste stof uit het afval. Bra·zilië zou zi jn atoomafval onder beheer moetenstellen van de internationale organisatie van deVerenigde Naties, het SAEA. De Braziliaanseregering protesteerde daartegen m~t hetzelfdeargument, dat ze tegen ondertekening van hetNPV (Non-Proliferatie Verdrag) had aange-

AlmeloACHTER DE SCHERMEN

Zoals anes wat geproduceerdwordt, heeft ook deuraniumverrijking en deproduktie van (atoom)energieeen industrieel belang. Vanuit detechniek natuurlijk, maar onderomstandigheden zoals hier in hetWesten in de eerste plaats eenkommercieel. Belangrijk is ookhier: wie zaJ tenslotte dezenieuwe energiebron bezitten?Wie zal er de winsten uit halenen de eventuele verliezen voormoeten dragen?

T"\3arom is het noodzakelijk. dat industrië-­.LIle belang bij de ultra-centrifugefabriekenin Almelo nader aan tegeven. Fabrieken, wanter is eell Nederlandse (VCN) en een West­duitse (van URANIT en GNVT). Omdat totdusverre, wat de ultra-cenlrifuge betreft, deregeringen van de Bondsrepubliek uranium·verrijking niel op eigen grondgebied ge­wenst/geoorloofd achllen, iSOllle eigen Alme­lo, vlak aan de grens. ook hûn uraniumbastiongeworden.Aanvankelijk was het de bedoeling, dat degrootste aandeelhouder in VCN, de Staat derNederlanden, het projekt in Almelo voor deandere aandeelhouders - waaronder Shcll enPhilips • zou ont~ikkelen. Zodra het winslge­vend zou zijn geworden. zouden die grOle kon­ccrns het geheel in eigendom overnemen. Nu,bij de voorgenomen uilbreiding van de proef­fabriek in Almelo voor een bedrag van ca. 500miljoen gulden tot een echte industrie, blijkt,dat de partikuliere ondernemingen dat risikogeheel aan de Staat laten. Op kosten van debelastingbelalers dus. Oe overdracht aan henvindt nog niet plaats. Ook in andere landenblijkt cr bij sommige multinationals weiniganimo te bestaan om zich·zonder staatsaandeelin het grote uraniumavontuur te storten.

Sommigen achten dat een voordeel, om­dat zij de Staat als een vertegenwoordiging

beschouwen van verschillende belangen, waardus de kiezer een beslissende invloed op zoukunnen uitoefenen. Maar anderszins moetworden vastgesteld, dat bijvoorbeeld in onsland nooit één gewone kiezer aan Den Haagheeft gevraagd, de ultra-centrifuge te ontwik·kelen of, nu ze er is, de proeffabriek in Almelouil te breiden met alle gevaren van dien. Hetlijkt dan ook duidelijk, dat het de grote indus­trieën zijn geweest, die in toepassing vanatoomenergie hun belang meenden te zien. Alsproducent en als grote verbruiker. Zij hebben,net als in de V.5. en het vooroorlogse Duits­land, hûn grote invloed op de Staat gehanteerd

om het onderzoek en de proefnemingen te la­ten geschieden. Bovendien is ook voor die on­dernemingen de Staat van grote betekenis alsmede·ontwikkelaaren ·financier. omdat er mi­litaire en strategische kanlen aan de uranium·verrijking en de atoomenergie zillen. Tijdensde Tweede Wereldoorlog zijn die op de meestonmenselijke wijze aan het licht gekomen: deA-bommen die door de V.S. op de Japansesteden Hiroshima en Nagasaki zijn gegooid.

Y..JOC de toekomst van ,Almelo' preciesL1za1 zijn, zowel in VCN als in VRANIT ende tweede WestduÎtse ultra·centrifugePo0t, deGesel/scha!, fr" Nukfeare Verfahrensleclmik(die de centrifuges maakt), nemen (zeer) grotepanikuliere ondernemingen deel. Dat geldttrouwens ook voor Engeland, dat eveneensdeelneemt aan het ultra-eentrifuge-..projekt".

A I in 1945 had Philips zijn mannen zillen.l"\.bij het wetenschappelijke overleg over wattoen nog "massa-scheiding" heette en zich ge·leidelijk aan heeft onty,ikkeld tot onder meerhet ultra·centrifugeprojekl. Het projekt is inNederland begeleid door een staatskommissiewaarin één van de topmensen van Philips, dr.ir. Tromp, de voorzinershamer hanteerde. Jevindt in alle overheidsinstellingen, die de mi­nisters moeten adviseren op het gebied vanatoomenergie dezelfde namen uit de wereldvan de grote ondernemingen.

D iegenen, die ondanks de ekonomischekrisis van de laatste jaren, de v.oorkeur

geven aan de vrije ondernemingsgewijze pro­duktie, erkennen, dat partikuliere onderne­mingen alleen iets ondernemen om er aan teverdienen. Dat zij elkaar bovendien fel bekon­kurreren. En dit is ook op het gebied van deuraniumverrijking en de atoomenergie het ge­val.

'70 is rond 1960 vanuit de VS gepoogd,LAe centrifuge-ontwikkeling in West­Europa af te remmen, omdat in Amerika zelfalheel lang een veel duurder procédé werd ge­bruikt. Kleinere Amerikaanse industrieèn diede centrifuge volgens Nederlands- Westduitsontwerp zelf wilden ontwikkelen, werd ditdoor dezelfde Amerikaanse instanties verbo­den. omdat grote multinationals als GeneralEleelric en Westinghollse volgens andere lijnenwerkten. Ook met Frankrijk zijn er, om kom­merciële redenen harde gevechten geleverd.Met de dagelijkse belangen van ..gewone"mensen heeft dat nauwelijks iets te maken.Ook al probeen men het vaak anders voor testellen.

;JU (s -Hé:r lWJ UKéiNfM;~4'G ...1+01 Ib 2lo'\M1 Lt:d DG

V(:t)RutTqANCj ~

Een doeltreffende aktie tegen de gevarenvan de atoomenergie en de bijbehorende

uraniumverrijking als in Almelo, moel dan ook~amengaan met aktie voor het vergroten van deInvloed van de gewone mensen op degenen diede verstrekkende beslis...ingen nemen. In dezeeeuw zijn er al twee wereldoorlogen geweest.J?7 derde zou onvermijdelijk een atoomoorlogzIJn.

Een vinger in de atoompap

DE IAMP BLIJFT BRANDEN EN HET LICHTVAN DE VRIJHEID DOOFT

~~

Uranium-235 dal tot mMr dan 2,1% "ver­rijkl" is, beschouwd wordt als kernbrandstof,geschikt voor kcrnwlIpcns. Dal mug dus ooknict door de Bondsrepubliek op eigen grond­gebied worden vervaardigd. Vandaar, dat ze inAlmelo een eigen verrijkingsfabriek heeft, dieze nu wil uitbreiden.

B ovendien heeft de toenmalige regeringin 1971 aan de Tweede Kamer te kennen

gegeven, dat wal hun betreft (namens Neder­land!) hel bewuste Protocol hel aanmaken vanbomn jp U·235 /licl verbiedt.De regering Den Uyl heeft deze verklaringnimmer teruggenomen. Politieke druk vanDen Haag op Bonn is daarom ecn gevaarlijklachertje.

Gevaarlijk, want al in augustus 1960 hecC!de Westduitse legerleiding toegang geëist

lOl atoomwapens. Hun minister van Defensiewas toen Fra/lz'·}ose[ Stro/us, nu de ultra­rechtse leider van de Beierse CSU en nogsteeds kandidaat voor de post van Bondskanse­lier. Strauss eiste eigenlijk hetzelfde als vroe­ger de nazi-generaals hadden gedaan, met hetverschil dat de Amerikanen "zeggenschap"zouden houden over dc "atoom-munitie" voordie wapens. Daarna is er via de NAVO ge·poogd, Bonn een vinger aan de atoomtrekkerte geven, maar dat heeft Frankrijk getorpe­deerd.

-ne nucleaire aanspraken van het West·'LJduilSe leger zijn nimmer teruggenomen.De zeer late bekrachtiging (1975) door Bonnvan het nonproliferatieverdrag, tegen de ver­dere spreiding van atoomwapens, deed ver­moeden dat er een sterke minderheid tegenwas: Strauss en zijn partij.Bovendien is de Bondsrepubliek na langdrammen lid geworden van de Nllcleaire Pla,,­ning Groep van de NAVO: waardoor zij inieder geval mede-zeggenschap heeft over hetgebruik van atoomwapens.

"' ,eel Duitsers, onder wie Strauss en zijnV partijgenoten hebben zich nooit neerge­

legd bij de konsekwenties van de nederlaag vanHitler in 1945. Ze vinden, dat Oost- enWest-Duitsland herenigd moeten worden.Ook menen ze, dat de grens tussen Polen enOost-Duitsland zo niet korrekt loopt, omdateen heel stuk van Polen nog bij Duitsland zoubehoren. Westduitsè atoombewapening in

Borssele, Zeeland, eenatoomcentrale omgeven met eendubbele rij hoge ~ekken, afgezetmet prikkeldraad. Tussen diehekken patrouilleren gewapendebewakers met honden. Bijdemonstraties in Malville inZuid-Frankrijk en in Kalkar zijntienduizenden politiemensen opde been, zwaar bewapend. InMalville komt het tot botsingentussen betogers en politie,honderden mensen raken daarbijgewond.

"' }'Qlgens de heersende leer is atoomenergieV nodig, want het energieverbruik moet ver­

der stijgen en dat is weer nodig om onze wel·vaart op peil te houden en onze werkgelegen­heid te behouden. Atoomenergie kortom isgoed voer ons, derisiko's vallen best mee en erzijn bovendien al zoveel andere risiko's waarwe ook mee hebben leren leven.Protesteren tegen atoomenergie is dus dom engevaarlijk: want dat bedreigt onze welvaart enons werk. Daarom moet het protest wordengesmoord. Dat kan door de bevolking te over­tuigen van het grote nut van atoomenergie­dat is niel gemakkelijk - door de gevaren wègte wuiven, door de beslissingen zoveel moge·lijk in het geheim te nemen, door propagandaen als dat allenlaai niet helpt, door gebruik vangeweld met behulp van de politie.

TV eerste 25 jaar na de tweede .....ereldoor·LJlog vormden een periode van onbekom·merde ekonomische groei. De grenzen van datgroeiproces, gebrek aan grondstoffen, energieen ruimie, komen hier en daar in zicht. Atoom­energie is een manier - de enige - om ekono­mische groei geforceerd VOOrt te zetten, omdoor het plafond heen te breken.Atoomenergie wordt voorgesteld als 'het al­gemeen belang', dat door de staat moet wordenverdedigd, de burgerlijke vrijheden worden

Niemand zou graag voor eenrechter staan als handlanger vaneen roofmoordenaar. Enhelemaal niet als je dan ook nogaantoonbaar had meegeprofiteerdvan de buit. AI zou je terverdediging naar voren kunnenbrengen dat je kollega een veelslechter mens is dan jijzelf, en, .dat Je enkel hebt meegedaan omhem zo goed mogelijk van hetslechte pad af te kunnen houden,en je dus eigenlijk bedoelde heelgoed werk te doen, dan nog zouje weinig optimisme moetenkoesteren over de uitspraak.Maar gelukkig is moord zo vervan het bed van veel mensen, dathet hier geschetste geval zich nietgauw zal voordoen.

Y...]'Ct bovenstaande verhaaltje zal voor dellmeeste afzonderlijke mensen opgaan. He­laas echter, wanneer er een gezamenlijke beoslissing moet worden genomen over al dan nietmeedoen aan een uiterst dubieus zaakje, wilhet nog wel eens verrassend uitpakken. Vooralals het een heel ondoorzichtig zaakje is. Datkomt deels door gebrek aan terzakekundigheiden deels door het af kunnen schuiven van deverantwoordelijkheid op bewindvoerders enhun deskundigen. Dan ben je al gauw geneigdte kiezen voor het simpele vooruitzicht mee tekunnen delen in de buit.

welke vorm dan ook, zou ontwikkelingen in derichting van hereniging van de beide Duitsestaten en "bijstelling" van de grenzen met Po­len op levensgevaarlijke wijze vergroten.

daaraan ondergeschikt gemaakt. Steeds meerwordt politiegeweld gebruikt om hel protest tebreken en wordt propaganda gebruikt om teverdoezelen dat atoomenergie ten koste gaatvan dcgezondheid, het milieu en onze vrijheid.

E én van de wezenlijke problemen vanaloomenergie is dat de invoering op grote

schaal ons stelsel van demokratische besluil­vorming bedreigt. Atoomenergie is gevaarlijken het is daarom logisch dat de beslissingenvaak in het geheim worden genomen. Je kuntniet in het openbaar pralen over waar gevaar­lijke materialen als verrijkt uranium en pluto­nium precies liggen en welke veiligheidsmaat­regelen cr getroffen zijn om die stoffen tegen

'{ }'Qlgens de heren Van Ginkei. NeumnnV en Visser van het Nederlands Instituut

voor Vredesvraagstukken (N.J.V.V.)- moetNederland samen blijven werken met deBondsrepublieken het Verenigd Koninkrijk inhel Ultracentrifugeprojekt in Almelo. En datkomt neer op uitbreiding van deze uranium·verrijkingsfabriek. Hun pleidooi laat zich alsvolgt samenvallen: als Nederland zijn deelge·nootschap in Urenco (zo heet het samenwer­kingsverband) opgeerl, dan wel zich hierin al tekritisch opstelt, verliest het zijn, kennelijk heil·zame, invloed op de dubieus bezig zijndeBondsrepubliek en drijft het na 1981 (danloopt het Urenco·verdrag af) dit land naar een"Alleingang". Dit nu is een .,vinger.in-de·pap4theorie" die vooral tegenover de tegen­standers ervan moet dienen als een rechlvaar­diging voor de uitbreiding van de Ultracentri·fugefabriek. Je komt het argumen! veel vakertegen, bijvoorbeeld als het gaat om helNAVO·lidmaatschap of om foute burgemees­ters in de laatste wereldoorlog.

eén van de argumenten tegen produktie en.I:"cxport van atoomenergie en alles waldaarmee samenhangt is de omstandigheid datvreedzame atomen niet verschillen van mili­taire atomen. Waar dus "vreedzame" atomenhun intrede·doen bestaat allijd het gevaar datze worden gebruikt als grondstof voor atoom­bommen. Door middel van internationaaloverleg, akkoorden en verdragen wordt alsinds 1945 geprobeerd uitbreiding van het aan­tal atoomenergiestaten mogelijk te makenzonder uitbreiding van het aantal atoomwa4penstaten. Dat was geen sukses: het aantal isgegroeid van één (de V.S.) tot tenminste zes(V.S., S.U., V.K., Frankrijk, China en India),terwijl vele andere zich, zonodig snel, bij deklub kunnen voegen. Hoe meer landen overatoomenergie beschikken, hoe meer bommen,des te groter is de kans dat er een zal vallen, endan is alles waarvoor je dacht die atoomenergiezo nodig te hebben er door vernietigd.

Y...]'Ct is heel redelijk om als eis te stellen:rl..zolang je niet absoluut zeker bent dat meeratoomenergie niel zal leiden tot meer atoom-

misbruik te beveiligen. Veiligheidsmaatrege­len zijn onontkoombaar, want je weet nooitwie er met boze plannen rondloopt in een tijddat kapingen en sabotage aan de orde van dedag zijn.De beslissingen worden vaal buiten het parle­ment om genomen. De bevolking komt er nietaan te pas. In Nederland mag je meepratenover de vraag wáár drie nieuwe atoomcentralesmoeten komen, inspraak heet dat, maar 6f zeer moeten komen, dat staat niet ter diskussie.

We zijn nu in een fase geraakt waarin men­sen die tegen atoomenergie protesteren

het gevaar lopen van registratie, afluistering,ontslag, vervolgingen sociaal isolement. Bij de

wapenstaten (proliferatie). moet je stoppenmet atoomenergie. Deze garantie kan niemandgeven, verdragen zijn immers altijd opzcgba:lrof verscheurbaar en nooit geheel sluitend.Verder is de naleving niet voldoende te kontro­leren en zou een sanktie juist die bedreigingvoor de mensheid opleveren, die je probeertweg te nemen.

De schrijvers van het N.I.V.V.-boekjeblijken goed op de hoogte van het onopge­

loste profiJeratieproblecm. Maar zij adviseren,in plaals van stopzening van "Almelo". juisteen uitbreiding, blijkbaar om een steeds groterprobleem te kreëren zodat er steeds meer valtop te lossen. Wel adviseren de heren alleen teexporteren naar landen die aan hele hogenon-proliferatie-eisen voldoen, alsof dat eengarantie zou bieden.In grote trekken komt hun advies op het vol­gende neer: Nederland dien! mee te werkenaan de uitbreiding van de ullracentrifugcfa4briek in Almelo. Weliswaar onder de voor·waarde dat deze uitbreiding de kansen op hetuitbreken van een atoomoorlog niet grotermaakt, maar tegclijkerlijd met als a'gllmemvoor de deelname, dat de uitbreiding zonderNederlandse inspraak wèl bij zou dragen lothet uitbreken van een atoomoorlog. In dit ver·band merken ze ook nog op dat we als kleinland toch niet~ te vertellen heb!>en. Zal Neder­land de wereldvrede redden door af en toe deBondsrepubliek heel voorzichtig aan het jasjete trekken? Nederland kan zijn medeverant­woordelijkheid beter op een andere manier indaden omzeilen dan in medeplichtigheid.

M ijn ,enige argument om niet tegen ..Al­melo" te pleiten zou zijn dat het kwade

zaad al zozeer is uitgezaaid dat ik moeilijk inkan zien hoe dit- anders dan dooreen aloom­oorlog - weer vernietigd zou kunnen worden,en dat dat beetje "Almelo" er niet zoveel meertoe doet. Zo denkt iedereen altijd, en zo is hetzover gekomen. Zo moet je dus niet denken.

-Kemellergieen kernwapells, Nederland en hetNon.Profileratiebeleid, N.l.V.V.-reeks 12,Staatsuitgeverij, aug. '77

Duitse atoomgeleerde dr. Traube werd de tele­foon afgetapt, zijn post opengemaakt en in zijnwoning ingebroken om er anuisterapparatuurIe plaatsen. Een andere atoomgeleerde, dr.Jens Scheer, hoogleraar aan de universiteit vanBremen wordt met een beroepsverbod beodreigd, omdat hij een aktieflegenstanderis vanatoomenergie.Demonstranten worden voorgesteld als terro­risten en misdadigers. Gelooft het publiek dateenmaal, dan is het mogelijk om akties metbehulp van de politie in loom te houden of metgeweld de kop in te drukken. In de buurt vanatoomcentrales en bij demonstraties wordenprikkeldraad en machinepistolen steeds ge.....o­nero

"'JOeral in landen als Frankrijk en West­V Duitsland waar de ontwikkeling al ver is

voortgeschreden, wordt duidelijk dat de in­voering van atoomenergie noodzaakt tot be­perking van de demokratische burgerrechtcn.De werknemers in de atoomindustrie moetendoor en door betrouwbaar zijn, volstrekt on­kreukbaar en niet te chanteren. Hun verledenmoet worden onderzocht, hun gangen moetenworden nagegaan .... èn van de nlensen met wiezij omgaan. Welke krant lezen z.e? Van welkepartij z.ijn ze lid? De risiko's zijn onvoorstel­baar groot, niets mag alln het toeval wordenovergelaten.Maarook zij die niets met dcatoomindustrie temaken hebben kunnen een gevaar vormen.Een aanslag van terroristen, diefstal van pluto­nium, behoort altijd tot de mogelijkheden. Hetvoorkomen daarvan vereist uitgebreide voor­zorgsmaatregelen, tot en met het bespionnerenvan mogelijk verdachte organisaties. In eenland, volgebouwd met lIloomcentrales, kan deoverheid haar burgers niet meer zomaar vrijrond laten lopen.

De ontwikkeling van het verzet tegenatoomenergie stelt uiteindelijk de in­

vloed van de burgers op belangrijke beslissin·gen en daarmee de demokratie zelf, als pro·bleem. Tenslotte zal daarbij blijken dalatoomenergie en demokratÎC niet te kombine·ren zijn.

•

_on<lel i.loch goon

,.mp7

Energie dat zijn wij. kwartaalblad vande stoomgroep stop kernenergie(SSKl, recent nummer / 1,50

1974;eerste grote demonstratie in Kalkar(10.000 deelnemersi georganiseerddoor het toenmalige Anll-Kalkar Ko­m",'CPN, PSP, PPR, PvdA.1975;oprichting Landelijk Energie Komhéwaarin zich verenigden; de Stroom­groep Stop Kernenergie, de Vereni­ging Milieudefensie, Aktie Strohalm,de PSP en de PPR, het VWO. het NI­VON en de Gezamenlijke EnergieKomh"s Zuid·Nederiand.1976;het LEK organiseert haar eersle de­monstratie tegen de kerncenlrale InBorssele- reakties vanuit lEK-gelederen opwat er In de parlementaire pol"l'"voorviel; deelname aan de Fr.n..snelle kweekreaktor in Malvllle, de I.vering van reaktorvaten aan luid­Afrika.1977;In februari organiseerden LEK. regio­nale groepen In Noord-Nederland enDuftae aktiegroepen een demonstra·tie In Onstwedde tegen de dreigendedumping van atoomafval In de zout­Iigen 15000 deelnemen).- op 2 april vond M In Almelo eengrote demonstratie (5000 deeln.mers) plaats tegen de u"breidlng vanhet U.C.-proJekt georganiseerd doorhet landelijk Initiatief Komité (o.a.CPN. PPR. Christenen voor het Socla·lisme, PvdA).- In het voorjaar startte het LEK ondMde naam Beweging Stop Atoomplan­nen een energledlskussleln het kadervan de nadMendeverklezlngen. Op 23april werd er een manifestatie InUtrecht georganiseerd.- 24 september vond de grote de­monstratie in Kalkar plaats (50.000deelnemers waarvan wederom10.000 u" Nederland). Organisatorenwaren de Bllrgerln"latlven uit Nord­Rhetn Westfalen en het LEK.

Geschiedenis

~, dalivonooenwoordlgi hij.,...loombomrnon ...

komt het niel voor. Behalve dat llIen eratoomwapens mee kan maken is ecn hoe­veelheidje van de groolle van een aardap.­pel voldoende om miljoenen mensen metlongkanker uit Ie roeien.

De opgebrande, hoogradioaklieve brand­slofstaven van de atoomcentrale wordennaar een opwerkingsfabriek gebracht om erde ongebruikte brandslof (plutonium enuranium) Uil te halen. Bij dit zeer gevaarlijktechnische proces is hel vrijkomen van ra­dioaktivitcit in ons milieu onvermijdelijk(o.a. Krypton-S5 en Jod-129 en 131).

derdduizenden jaren het gevaarlijke afvaldal absoluut niet in ons milieu terecht magkomen, moeten bewaken.

De geschiedenis van de aloomenergie we­melt van de ongelukjes en bedrijfsstoringenwaarbij radioaktiviteil in hel milieu weglek·te, radioakliviteit die ongezien cn ongewe·ten de nalUur afbreekl en kanker verwekl .De atoomindustrie geefl zelf toe dat zijkanker verspreidt: "Als er een middellegen kanker gevonden wordt~ verdwijnthel probleem van de toelaalbaarhcid vanradioaktieve l;traling" (Alvin Weinberg vande Oak Ridge National Laboratories in deVS),

_ Ij&. on lO nkn _

risse Nienhuys e.a. / 12,-=Energl8S1rategle. De weg die wij nietvolgenl, Amory B. lovlns / 9,-:<Maatschappelijke aspecten van kMn·energie, Redaksie Erik v.d. Hoaven./ 10.50Plaatsen voor kltfncentrales, en watwij daarover te zeggen hebben. Red.Erik v.d. Hoeven / 4.75Energiebeleid met minder rlslko's,ofwel het vergeten scenario van TheoPOlma / 7.-Second reRectlonpaper on nuclearenergy, bezinningsgroep energiebe­leid / 5,-=LEKJan van Arkel e.a.;.Stop Kalkar,boekover de demonstratie / 11.90=

Stop-Kalkar, een foto- en tekstboekover Kalkar (Ekol. Uitgeverijj / t 1.90Wat Is Ekologie. D. F. Owen, /17.90

Energl.Edukatlef. deel 1, 2, 3 en 4(6,00

Energle-manifest; groot AFFICHE meteisen / 1.00Energie. strijd om macht en rijkdom(M. Tanzer). BELANGRIJK I /15.00Dossier kernenergie (uitgave VAKS),algemeen oven:ichl over gevaren ennadelen kerneneFgie. ERG GOED.

( 10,00Kernenergie - Noord Ned. en NoordDuttsl. lwerkgr. Eemsmond) ( 3,00Kemenergle-beleld (katern wg 2000)lekon. argumenten) ( 3,50Kritische kanttekeningen bij de notaLubbers (SSK) ( 3,00Verbeter de wMeld, kritiek op het rap­port van de gezondheidsraad (SSK)

f 2,00Informatie over kernenergie van degemeente Dodewaard / 2,00Energiebeleid met minder rlslko(Theo Potmal. NIEUW. ( 5,00Stop-Kalker-kranl(SSK). recent ( 0,50Energiekrant nr.l en nr.2 (BSA·uitgave; gewone laaI) / 0.50Tom Poes en de splIjtkuien, pamflet

/0,05Bewerken en bewaren, pamflet / 0,05

AKTIE SnmHAlM . STROOMGROEPSTOP KERNENERGtE

Ean kClrllQlnlrolo I.ObsolUUl mlll.u...ellill

Bij de splijting van uranium in de atoom­centrales en in snelle kweekreaktoren,wordl plutonium geproduceerd. Plutoniumis een zeer gevaarlijk gif. In de naluur zelf

In Atoomcentrales ontstaan per jaar netzoveel radioaktie~esplijtingsproduklen alsbij 1000 bommen van hel Hiroshima·type.Bij technisch of menselijk falen, bij onge·lukken, bedrijfsstoringen, terreuraanslagenof oorlogshandelingen kunnen grote hoc­veelheden radioaktiviteit vrijkomen. Debevolking kan daardoor akuul of op langeretermijn (door langzame opeenhoping in hetlichaam) radioaktief besmet worden metalle dcsastreuse gevolgen vandien, zoalsmassale sterfie, kanker en aamasling vanhet nageslacht.Hel grootst denkbare ongeval met eenatoomc(:nlrale is h.et uitvallen van het koel­systeem. Dil kan het smelten van de reakte­ren lot gevolg hebben. Dil zou grote ver·wocstingen aan kunnen richten.

"Met atoomenergie kunnen rampen gebeuren waardoor het levenniet meer verder gaat"

Vt'lVolg lIan poglna 3, ondt'r

hebben. Juist in Twcme zouden we met datgeld tal van goede experimenten kunnen be­ginnen: de produktie van apparatuur voorstads- en wijkverwarming. van warmtepompenvoor woningen, nats en bedrijfsgebouwen, deproduktie van apparalUur voor zonne- en win­denergie. warmte·terugwinningssystemen,tcchnologieën op het gebied van de winningvan stcenkool.

Er is nog steeds geen veilige oplossing ge-­vonden voor de problemen van het radioak·tieve afval waarin giften zitten diehonderdduizenden jaren lang radioaktief

.- ...J blijven. Ons nageslachl zal gedurende hon-

D áár ligt de mogclijkheid icts te doen aanonze smellende voorraad arbeidsplaatscn.

Een heel wat zekerder alternalief dan het ­ondanks de al geinvesteerde miljoenen - nogsteeds zeer ongewisse UCN-projekl, waaruitde ene potentiële afnemer na de de andere zichzal terugtrekken.

Vereniging Milieudefens;e, 2e Wete­ringsplantsoen 9. Amsterdam. 020 ­221366.

..Nota Ultracentrifuge" ven de Be­zinningsgroep Energiebeleid. Dezenota loont aan hoe slecht de' kom·merdele en werkgelegenheids·vooruitzichten van de uttracentri·luge zijn. Stort / 4,50 op giro 10.2000t.n.v. VM[).A'dam.

Brazilië Komitee, Postbus 11420, Am·sterdam.

..Bommen voor Brazili'''. Een ertikelvan Maurits Groen in ,Brasil' nr. 5janIfebr '77 (verscheen ook in MilieuDefensie van april '77). (2.-. Hetblad ,Brasil', dat tweemaandelijksuilkoml bevat alleinformatie over derecente ontwikkelingen in Braziliè...Opdat ze ophouden met hu., ter­reur". Dit werkje bevat o.a. twee lek­sten van de Braziliaanse bisschop­pen uit dec. '76 en febr. '77. / 6,90.

Kernenergie en energiebeleid, vanwerkgroep kernenergie VMD. Hfl. 1.50Knokken tegen kernenergie, / 5.=Opwerking van kernafval. drs. KI~'

..Uraniumverrijking". Een 154 blz.tellend rapport over de historie,technologieèn, markt enz. van de ui·tracentrifuge uit 1975. Boerderijca·hier 7501 van F. Boksrna, W. A. Smit,G. H. de Vries. :t / 10.-.

Stichting Vretjesopbouw, Parkstraat9. Utrecht. 030 - 316925.

themanummer ..Energie e., Vrede",uit Vredesopbouw, maarl 1977, Ditnummer bevat o.a. een aantal artike·len over kernenergie, darde werelden energie, energie en internatio­nale politiak. ( 2.50.

Algemene infoVERENIGING MIUEUDEFENSIE

Initiatief Komilee, p/a Gaby van derMee. lindenstraat 56b, Amsterdam.

Brochure met achtergrondinforma·tie over het ultracentrifugeprojekt.Verschijnt zeer binnenkort. :t / 2.··.

LESBRIEF 'HI5IH~:U

I. Wat is het verschil tussen een centrifugevoor de was en een ultra-centrifuge'?

2. Waarvoor wordt een ultra-centrifugegebruikt?

3. Waarom zijn er een aantal mensen zo feltegen de ultra-centrifuge?

4. In Kalkar wordt een snelle kweekreaklorgebouwd. Wat is dat voor een apparaat?

5. Wat is er zo gevaarlijk aan radioaklievestraling?

6. Wat zou je doen als er bij jou in debuurt een atoomcentrale zou wordengebouwd?

7. Sommige mensen beweren dat met hetgebruik van atoomenergie de,kans opeen atoomoorlog loeneemt. Kun jeuitleggen waarom zij dat beweren?

8. Waarom willen landen als Brazilië enZuid-Afrika atoomcentrales?

9. Wal gebeurt er met het radioaktieveafval van atoomcentrales?

10. Atoominstallaties worden altijd strengbewaakt met dikke muren, prikkeldraaden gewapende w:lchten. Waarom zou datzijn'?

11. Waaronl worden we bedreigd met eenel1ergiekrisis in de nabije toekomst?Waarvoor hebben we zoveel energienodig?

12. Zijn cr andere oplossingen danatoomenergie om in onze toekomstigeenergiebehoeftes te voorziFn?

13. Zou er met atoomenergie meer werkkomen? Waarom?

aantasting van de demokratie.

Technische Hogeschool Twenie, "DeBoerderij''. Enschede

VEROORDEELD OM TE LUKKENland; Frankrlji. lengte; 55 mln.Deze film Is te huur bij Cln' Ubre. Ruede la Filature 5, 1060 Brussel. tet.537.83.61. Prlj~ 1500 Bel. Fr.

BLOEDland; Ned.. lengte; 60 mln.• dlûussi.film over kernenergie n.a.v. de bouwvan Kalkar.Deze film Is te huur bij VNA, Postbus515, Hilversum. 035 - 17645.

Almelo_infOfPrijzen exklusiefportokosten).

Verbond van Wetenschappelijke On·den:oekers, Abel Tasmanlaan 2,Maarssen. 03465·1108.

themanummer "Ultracentrifugeh•

uitgave ,Welenschap en Samente­ving' 197612. In 46 blz. wordt aanverschillende aspekten van helucn·projelct aandacht besteed./2,50...Civiele nukleaif8 technologie en deverspreiding va., kernwapens". Ar­tikel van 14 bil. in .Wetenschap enSamenlevi'" 197617. / 2.50...De Ultracentrifuge. een goud­mlïntje of een g8vaar voor de vre­de?". Een 50 bil. lellend rapport uit1970 over technische, ekonomiseheen militaire aspecten. Nog steeds ak·tueel. / 1,50.

BROKDOAFland; BRD, lengte; 15 min., verslagvan eel) grote demonstratie In Brok­dort.

BETER VANDAAG AKTIEF. ALSMORGEN RADIOAKTIEFland; BRD. lengte; 60 mln., lange.maar zeer geschikte film over de strijdvan de Duitse bevolking In Whyl.

Bovenstllande films zijn te huur bij Ci­neclub. 020 . 250045/020 - 250057,Postbus 1826 A'dam.

2e Weteringsplantsoen 9 - Amster·domTelefoon; 020 - 221366. Op dit adreszitten de landelijk Energie Kom"é enhet VMeniging Milieudefensie.

Oude Grachl 42 . Utrecht· Tel. 030 .314314Op dit adres zit het land(llijk Sekreta·riaat va., de Stroomgroep Stop KM'nenergie, Aktie Strohalm en StichtingMilieu-edukatie.

AtoomfilmsKNOKKEN TEGEN KERNENERGIEI8nd: USA. lengte; 60 min., film overaktie tegen de bouw van een kernce'"trIIle In de Verenigde Staten.

Adressen

MEER KERNCENTRALESlland: Denemarken, lengte; 50 mln.,Informatie over het Deense verzet.Derode draad Is de waarschuwing tegen

Braziliè Komitee,postbus 11420 Amsterdam

Twents Energie Kom"eede Wetstraat 49. Hengelo 054(}()...25533Energie Komitee ZeelandDam 47, Middelburg 01180-25347PEK Noord BrabantCobbenhagelaan 552, TilburgGooil Energie Komitee 035-41083Frans Halslaan 25, HilversumUmburgs Energie Kom"eeBrusselsestraat 92. Maastricht043-12213SSKK Nijmegen 08Q.225408J. W. Passttaat 65, NijmegenUtrechts Energie Kom"eeOude Grachl 36, Ulrecht 030·310377AAPION A, Radesingel 3Groningen 050·124900Amsterdams Energie Komëteepla 2e Weleringplantsoen 9Amsterdam 020·221366Aktie Ultracentrifuge AlmeloKelloggstraat 91, Haarlem023·339865SSKK Dan Haag e.o. 070·630056Elandstraat 192 Oen Haag

Kortom, energie v66r ons, maar tçgelijk z6n­der ons.

V~rvolg van pagina J, bOllen

T och vraag je je af of dat op den duurwel genoeg is. Moelen cr nict veel funda·

mCnlclcr'dingen in onze maatschappij veran­deren'?Hel stijgende energieverbruik berekenl 6ókverder verlies aan frisse lucht, natuur, veilig­heid 1.0.\'. alootllccnlrales. en een steeds groterwordende welvaartskloof 1.0.V. de derde wc·reld. Een hoger energiegebruik i$ voor ccn be­langrijk deel ook ccn poliliekc beslissing!Hel energiebeleid wordt op hel moment niet inde eerste plaats bepaald door vragen als: watvoor energie hebben de mensen nu eigenlijknodig'! In welke vorm en hoeveel? Er speeltccn vloed van andere clcmcnlcn doorheen. Dezorg van de overheid voor de konkurrcnlicpo·Silic van hel nationale bedrijfsleven met hetbuitenlandse bedrijfsleven; dc,hoop dat erééns

. aan atoomenergie veel geld kan worden ver­diend. wllarvan ook onze industrie een paarkrenten wu mogen meepikken: het strevennaar een ingewikkelde vorm van energievoor­ziening. waMOp de konkurrentie geen vatheefl. zodat men erann kan verdienen (geeneenvoudige windmolens dus); de wens om zoSllel mogelijk onafhankelijk Ie worden van deQPEC(oliclevercndc landen) waarin "lastige"landen uit de derde wereld zilten, in tegenstcl·ling tot vertrouwde uraniumleverende landenals de VS en Zuid·Afrika.Hel resultaat is bedroevend: honderden mil­joenen voor Almelo, vrijwel niets voor dod­matiger energieverbruik ("besparingen") enzonne- en windenergie.

. '

- .,