HUNGAROLINGUA BASIC POZIOM 1

Gabriella Marschalkó

Debrecen 2013

2

HUNGAROLINGUA BASIC JĘZYK WĘGIERSKI DLA POCZĄTKUJĄCYCH

Gabriella Marschalkó

Przekład i adaptacja: Emília Fórizs Korekta językowa: Michał Németh

Redakcja techniczna: Judit T. Nagy

Nyomdai munkálatok: Litográfia Nyomda Kft.

Borítóterv: Szabó Monika

ISBN 978­963­89522­3­3

© Felelős kiadó: dr. Szaffkó Péter igazgató

Debreceni Nyári Egyetem, 2013

3

Pragnę w tym miejscu złożyć serdeczne podziękowania wszystkim Kolegom za pomoc i cenne sugestie dotyczące rękopisu. Słowa podziękowania kieruję przede wszystkim następującym osobom: dr Pál Csontos, Philip M. Inman, Edit Hlavacska, Irén Kónya, Éva Kovács, dr Gyula Sankó oraz András Veréb.

4

TARTALOMJEGYZÉK (Spis treści) WPROWADZENIE 6 HARMONIA SAMOGŁOSKOWA 7 A MAGYAR ABC – WĘGIERSKI ALFABET 8 ZASADY WYMOWY I PISOWNI 8 1. KI VAGY? (Kim jesteś?), MILYEN NYELVEN BESZÉLSZ? (W jakim języku mówisz?) 10 NYELVTAN (Gramatyka – Zaimki osobowe – Czasownik lenni (być) – Sufiks ­ul, ­ül) 11

2. KÖSZÖNÉSEK (Powitania) 12 3. SZÁMOK (Liczebniki) 14 4. MAGYAR PÉNZ (Pieniądze węgierskie) 16 NYELVTAN (Gramatyka – Ile? – Liczebniki porządkowe) 17

5. HOGY VAGY? (Jak się masz?), MI A BAJ? (Co się stało?) 18 NYELVTAN (Gramatyka – Przysłówki) 19

6. MIT CSINÁLSZ? (Co robisz?) 20 NYELVTAN (Gramatyka – Czasowniki: czas teraźniejszy – Wyrażenia czasu z sufiksem ­on, ­en,

­ön, ­n) 21 7. HOVÁ MÉSZ MA ESTE? (Dokąd się wybierasz dziś wieczorem?) 22 NYELVTAN (Gramatyka – czas przeszły i przyszły czasownika lenni – sufiks ­ba, ­be) 23

8. MIT KÉRSZ? (Co podać? / Czym mogę służyć?) 24 NYELVTAN (Gramatyka – Pan, pani, państwo: ön / maga – Dopełnienie bliższe) 25

9. KÉRSZ EGY KÁVÉT? (Napijesz się kawy?) 26 NYELVTAN (Gramatyka – Wyrazy z sufiksem ­os, ­as, ­es, ­ös, ­s – Liczba mnoga rzeczownika) 27

10. TUD / AKAR / SZERET / SZERETNE GITÁROZNI (Umie / chce / lubi / chciał(a)by grać na gitarze) 28 NYELVTAN (Gramatyka – Bezokolicznik – Formacje słowotwórcze z sufiksem ­zni) 29

11. MILYEN IDŐ VAN MA? (Jaka jest pogoda dzisiaj?) 30 NYELVTAN (Gramatyka – Czasowniki ­ikowe – Czas teraźniejszy czasowników nieregularnych)31

12. POSTÁN (Na poczcie) 32 NYELVTAN (Gramatyka – ez, az – Wyrazy obcego pochodzenia) 33

13. MIT ESZÜNK MA ESTE? (Co będzie dziś na kolację?) 34 NYELVTAN (Gramatyka – Podwójna negacja – Zaprzeczenie czasownika van, vannak) 35

14. TETSZIK A RUHÁD (Masz ładne ubranie) 36 NYELVTAN (Gramatyka – Dzierżawczość – Nekem tetszik) 37

15. AZ EMBERI TEST (Ciało ludzkie) 38 NYELVTAN (Gramatyka – Nekem van) 39

16. MILYEN SZEME VAN? (Jakie ma oczy?) 40 NYELVTAN (Gramatyka – Brak czasownika van, vannak – Stopniowanie przymiotników) 41

GYAKORLATOK (Ćwiczenia) 42 HARMONIA SAMOGŁOSKOWA 42 1. KI VAGY? 43 2. KÖSZÖNÉSEK 45 3. SZÁMOK 46 4. MAGYAR PÉNZ 48 5. HOGY VAGY? 49 6. MIT CSINÁLSZ? 50 7. HOVÁ MÉSZ MA ESTE? 52

5

8. MIT KÉRSZ? 54 9. KÉRSZ EGY KÁVÉT? 56 10. TUD / AKAR / SZERET / SZERETNE GITÁROZNI 58 11. MILYEN IDŐ VAN MA? 60 12. POSTÁN 61 13. MIT ESZÜNK MA ESTE? 63 14. TETSZIK A RUHÁD 65 15. AZ EMBERI TEST 66 16. MILYEN SZEME VAN? 67 ZAGADNIENIA GRAMATYCZNE W SKRÓCIE 68 SZAVAK 73 SŁOWNICZEK 87 SUPLEMENT 101

6

WPROWADZENIE

SAMOGŁOSKI

1. Samogłoski tylnojęzykowe a á o ó u ú

2. Samogłoski przedniojęzykowe e é i í ö ő ü ű

táska ablak bicikli tévé

autó

hal esernyő fésű

toll

kártya dzsem üveg

ház

olló tej szekrény

fagylalt pohár

csirke gyűrű

szandál rózsa meggy könyv

Wyrazy zawierające samogłoski z obu grup

tányér kávé

taxi ceruza

7

HARMONIA SAMOGŁOSKOWA W języku węgierskim obowiązuje ogólna zasada, że, gdy to tylko możliwe, wyrazy zawierają wyłącznie samogłoski przedniojęzykowe lub tylnojęzykowe. Ponieważ większość sufiksów ma dwie lub więcej postaci, wśród których są formy zarówno z samogłoską przedniojęzykową jak i z samogłoską tylnojęzykową, to w wybór odpowiedniej postaci sufiksu zależy od samogłosek w temacie: do wyrazów, w których końcowa sylaba zawiera samogłoskę tylnojęzykową dodajemy sufiksy zawierające samogłoskę tylnojęzykową, a wyrazy, w których samogłoska końcowej sylaby jest przedniojęzykowa otrzymują sufiksy z samogłoską przedniojęzykową. Ponadto niektóre sufiksy mają również postaci z samogłoskami labialnymi (okrągłymi). Wówczas użycie odpowiedniego sufiksu polega na dobraniu postaci z samogłoską labialną, gdy końcowa samogłoska tematu zawiera samogłoskę labialną i postaci z samogłoską nielabialną, gdy końcowa samogłoska tematu zawiera samogłoskę nielabialną — a wszystko to w zgodzie z pierwszą zasadą dopasowania samogłosek pod względem przedniości i tylności. To zjawisko, a więc dostosowanie barwy samogłoski danej sylaby do samogłoski sylaby poprzedzającej nazywamy harmonią samogłoskową. Zjawisko to możemy zobrazować na przykładzie sufiksu przypadka ­ban, ­ben, który odpowiada na pytanie w kim?, w czym? i w tłumaczeniu polskim zwykle odpowiada polskiemu przyimkowi w. Otóż wyrazy z samogłoskami tylnojęzykowymi otrzymują sufiks z samogłoską tylną, a więc z ­ban, np. Londonban (w Londynie). Wyrazy z samogłoskami przedniojęzykowymi otrzymują sufiks z samogłoską przednią, a więc ­ben, np. Debrecenben (w Debreczynie). W przypadku wyrazów zawierających samogłoski z obu grup (np. w wyrazach obcych czy w wyrazach złożonych) ogólną zasadą jest, że stosujemy sufiksy z taką samogłoską, jaka jest w końcowej sylabie wyrazu. Jeśli jednak w takich wyrazach samogłoską końcowej sylaby wyrazu jest é, i lub í, zwykle dochodzi do zaburzenia harmonii samogłoskowej i stosujemy sufiks z samogłoską tylną, np. Madridban (w Madrycie). Wreszcie gdy w końcowej sylabie takiego wyrazu stoi samogłoskae, wówczas barwa samogłoski sufiksu może być dwojaka, np. hotelben i hotelban (w hotelu). Są to zasady ogólne, od których istnieje grupa wyjątków. 1. W języku węgierskim nie ma przyimków. Stosunek jednych wyrazów do drugich wyraża się za pomocą sufiksów dodawanych na końcu wyrazów, np.: Parasolka jest w szafie. Az esernyő a szekrényben van. 2. Przedimek określony w języku węgierskim ma dwie postaci: a i az;ajest używane przed wyrazami zaczynającymi się od spółgłosek, natomiast przed wyrazami zaczynającymi się od samogłosek używamy az, np.:

a szekrény az esernyő 3. Proszę ułożyć zdania według podanego wzoru. táska szekrény A táska a szekrényben van.

(Torebka jest w szafie.) tej pohár _______________________ esernyő autó _______________________ bicikli ház _______________________ váza ablak _______________________ dzsem üveg _______________________ 4. Proszę ułożyć dialog z kolegą lub koleżanką według podanego wzoru. A: Hol van a táska? (Gdzie jest torebka?) B: A táska a szekrényben van. (Torebka jest w szafie.) A: Hol van a tej?

8

B: _____________________. A: Hol van az esernyő? B: _____________________.

9

A: Hol van a bicikli? B: _____________________. A: Hol van a váza? B: _____________________. A: Hol van a dzsem? B: _____________________.

ALFABET WĘGIERSKI (A magyar ábécé) a ablak zaokrąglając wargi jak do

polskiego o, wymawiamy polskie a, język cofnięty

á ház jak polskie a, lecz wymawiane dłużej, przy nieco większym rozwarciu ust

b ablak jak polskie b c bicikli jak polskie c cs csirke jak polskie cz d híd jak polskie d dz edz jak polskie dz dzs dzsem jak polskie dż e tej jak polskie e, lecz przy nieco

większym rozwarciu ust é tévé jak w języku niemieckim

segment eh w wyrazie Weh, wymawiane długo

f fésű jak polskie f g üveg jak polskie g gy gyűrű zmiękczone d, jak połączenie

d + i w polskim wyrazie diakon, nieco bardziej zmiękczone

h hal jak polskie h, słabiej artykułowane, na końcu wyrazu często nieme

i csirke jak polskie i í víz jak polskie i, lecz wymawiane

dłużej j tej jak polskie j k táska jak polskie k l hal jak polskie l ly folyó jak polskie j m meggy jak polskie m n pénz jak polskie n

ny könyv jak polskie ń o olló jak polskie o, przy nieco

większym zaokrągleniu warg ó rózsa jak polskie o, lecz wymawiane

dłużej przy nieco większym zaokrągleniu warg

ö könyv jak ö w języku niemieckim ő esernyő jak ö w języku niemieckim, lecz

wymawiane dłużej p pénz jak polskie p q IQ jak polskie q, tylko w wyrazach

obcego pochodzenia r gyűrű jak polskie r s esernyő jak polskie sz sz szekrény jak polskie s t út jak polskie t ty kártya zmiękczone t, jak połączenie t

+ i w polskim wyrazie tiul, nieco bardziej zmiękczone

u autó jak polskie u ú út jak polskie u, lecz wymawiane

dłużej ü üveg jak ü w języku niemieckim ű tűz jak ü w języku niemieckim,

lecz wymawiane dłużej v víz jak polskie w w WC jak polskie v, tylko w wyrazach

obcego pochodzenia x taxi jak polskie ks, tylko w

wyrazach obcego pochodzenia y York jako polskie j, tylko w

wyrazach obcego pochodzenia z víz jak polskie z zs rózsa jak polskie ż

KILKA ZASAD FONETYKI 1. Samogłoski

a. Wymowa Z wyjątkiem a, á, e, é każda samogłoska ma formę krótką i długą. Różnica między nimi jest w długości brzmienia, poza tym są identyczne. W przypadku i, o, u, ö, ü długa samogłoska (í, ó, ú, ő, ű) jest wymawiana dwa razy dłużej niż krótka

10

samogłoska, bez zmian w jakości. Natomiast w przypadku a oraz e samogłoska długa (á oraz é) różni się także jakością. Patrz opis alfabetu węgierskiego wyżej.

b. Pisownia

W piśmie krótkie samogłoski nie mają znaków diakrytycznych albo są oznaczane kropkami — jedną lub dwoma (a, e, i, o, u, ö, ü). Nad ich długimi odpowiednikami używa się kresek — jedną lub dwie (á, é, í, ó, ú ő ű).

2. Spółgłoski również mogą być krótkie albo długie. Długie wymawiamy dwa razy dłużej, niż krótkie. Na długość w piśmie wskazuje podwojenie znaku. W przypadku litery składającej się z dwóch znaków w piśmie podwajamy tylko pierwszą spółgłoskę. hal (ryba) – krótkie l olló (nożyczki) – długie l

szép (ładny) – krótkie sz vissza (wstecz) – długie sz

3. W odmianie wyrazów wygłosowe a często zmienia się w á, a wygłosowe e zmienia się w é. táska (torebka) – táskában (w torebce) pince (piwnica) – pincében (w piwnicy) 4. W języku węgierskim akcent wyrazowy pada zawsze na pierwszą sylabę. Na przykład w wyrazie olló (nożyczki) – na pierwsze, krótkie o pada akcent, natomiast drugie ó jest długie i nieakcentowane. 5. Proszę przeczytać napisy na znakach. tolni = pchać húzni = ciągnąć nyitva = otwarte zárva = zamknięte bejárat = wejście

kijárat = wyjście vészkijárat = wyjście ewakuacyjne indulás = odlot, odjazd nyitva tartás = godziny otwarcia érkezés = przylot, przyjazd

nők = (toaleta) damska férfiak = (toaleta) męska kiadó = do wynajęcia eladó = na sprzedaż

HASZNOS KIFEJEZÉSEK (Przydatne zwroty) Bocsánat! Nem értem. Przepraszam. Nie rozumiem. Nem beszélek magyarul. Nie mówię po węgiersku. Tessék! Proszę. Köszönöm. Dziękuję. Szívesen. Proszę bardzo.

11

1. KI VAGY? (Kim jesteś?)

A: B: A: B: A: B: A: B: A:

Szervusz! Szia! Mi a neved? Renée vagyok. És te ki vagy? Én Kati vagyok. Én amerikai vagyok. És te? Én magyar vagyok. Renée, te beszélsz németül? Nem. Csak angolul és spanyolul beszélek és egy kicsit magyarul. És te? Én is beszélek angolul, természetesen magyarul és egy kicsit németül.

(Serwus.) (Cześć.) (Jak się nazywasz?) (Jestem Renée. A ty?) (Jestem Kati.) (Jestem Amerykanką. A ty?) (Jestem Węgierką. Mówisz po niemiecku, Renée?) (Nie, nie mówię. Mówię tylko po angielsku i po hiszpańsku, i trochę po węgiersku. A ty?) (Ja też mówię po angielsku, oczywiście po węgiersku i trochę po niemiecku.)

SZAVAK (słówka) Szia! = Cześć. magyar = Węgier, węgierski angolul = po angielsku Szervusz! = Serwus. német = Niemiec, niemiecki spanyol = Hiszpan, hiszpański mi? = co? németül = po niemiecku spanyolul = po hiszpańsku név = nazwisko, imię beszélsz = mówisz egy kicsit = trochę neved = twoje nazwisko, twoje imię

beszél / beszélni = mówić is = też

és = i nem = nie természetesen = oczywiście ki? = kto? csak = tylko magyarul = po węgiersku amerikai = Amerykanin, amerykański

angol = Anglik, angielski én = ja te = ty

MILYEN NYELVEN BESZÉLSZ? (W jakim języku mówisz?) A: Milyen nyelven beszélsz? (W jakim języku mówisz?) B: Jól beszélek angolul és franciául. És egy

kicsit németül. (Mówię dobrze po angielsku i po francusku. I trochę po niemiecku.)

SZAVAK (słówka) milyen? = jaki nyelv = język jól = dobrze EGYÉB NEMZETISÉGEK (Inne narodowości) arab = Arab koreai = Koreańczyk olasz = Włoch iráni = Irańczyk lengyel = Polak osztrák = Austriak japán = Japończyk norvég = Norweg svéd = Szwed

12

NYELVTAN (Gramatyka) 1. Węgierskie zaimki osobowe én = ja te = ty ő = on, ona, ono

mi = my ti = wy ők = oni, one

2. Czas teraźniejszy czasownika van (być). /én/ vagyok = /ja/ jestem /mi/ vagyunk = /my/ jesteśmy /te/ vagy = /ty/ jesteś /ti/ vagytok = /wy/ jesteście /ő/ van = /on, ona, ono/ jest /ők/ vannak = /oni, one/ są 3. W języku węgierskim zaimki osobowe są zwykle pomijane, gdyż końcówka czasownika wyraźnie wskazuje osobę. Czasami jednak używamy zaimka do wyrażenia emfazy lub dla jasności wypowiedzi. /Én/ Latifah vagyok. = /Ja/ jestem Latifah. 4. Nazwy narodowości (które służą zarazem za przymiotniki określające daną narodowość) pisze się małą literą. angol = Anglik, Angielka 5. Dla określenia tego, że ktoś posługuje się danym językiem lub że coś jest w danym języku używa się sufiksu ­ul, ­ül. Odpowiada on polskiemu przyimkowi po w takich wyrażeniach, jak po angielsku, po polsku itp. Należy pamiętać o stosowaniu harmonii samogłoskowej przy ich użyciu. wyrazy z samogłoskami tylnymi oraz z samogłoskami z obu grup

wyrazy z samogłoskami przednimi

magyarul (po węgiersku) angolul (po angielsku) spanyolul (po hiszpańsku) olaszul (po włosku) franciául (po francusku) japánul (po japońsku) norvégul (po norwesku)

svédül (po szwedzku) németül (po niemiecku) lengyelül (po polsku)

HASZNOS KIFEJEZÉSEK (Przydatne zwroty) Még egyszer, légy szíves! Proszę powtórzyć. (Egy) kicsit lassabban, légy szíves! Proszę mówić trochę wolniej. Nem tudom. Nie wiem. (Egy) pillanat. Chwileczkę. Hogy mondják magyarul ‘table’? Jak się mówi po węgiersku ‘stół’? Bocsánat a késésért. Przepraszam za spóźnienie. Semmi baj. Nie szkodzi. Kimehetek a mosdóba? Mogę wyjść do toalety?

13

14

2. KÖSZÖNÉSEK (Powitania)

HIVATALOS (oficjalne)

obce osoby między sobą

TALÁLKOZÁS (spotkanie)

KÖZVETLEN (nieoficjalne)

przyjaciele, członkowie rodziny, osoby młode między sobą oraz dorośli do

dzieci TALÁLKOZÁS (spotkanie)

7:00–10:00

Jó reggelt kívánok! (Dzień dobry.) Jó reggelt! (Dzień dobry.)

10:00–18:00 Jó napot kívánok! (Dzień dobry.) Jó napot! (Dzień dobry.)

18:00–24:00 Jó estét kívánok! (Dobry wieczór.) Jó estét! (Dobry wieczór.) BÚCSÚZÁS (pożegnanie)

Szervusz! (Serwus. Cześć.) Szevasz! (Serwus. Cześć.) Szia! (Cześć.) Helló! (Hej.)

BÚCSÚZÁS (pożegnanie)

HIVATALOS (oficjalne)

Viszontlátásra! (Do widzenia.) Viszlát! (Do widzenia.)

KÖZVETLEN (nieoficjalne)

Szevasz! (Cześć.) Szervusz! (Cześć.) Szia! (Cześć.) Helló! (Hej.)

15