İhtİyaÇ analİzİ - anasayfa · ürünler, sosyal medya, türkiye çapında tasarım...

İHTİYACcedil

ANALİZİ

ldquoSOSYAL İŞLETMELERİN VAR OLMA MUumlCADELELERİNİN FARKINDAYIM ETKİLERİNİ OumlLCcedilEREK KENDİ VAR OLUŞLARINA KATKIDA BULUNABİLİRLERrdquo ndash TUumlRKİYErsquoDEN BİR SOSYAL İŞLETME SEKTOumlRUuml GELİŞTİRİCİSİ

ARKA PLAN

ESTONYA VE TUumlRKİYErsquoDEKİ DURUMUN VE İHTİYACcedilLARIN KARŞILAŞTIRILMASI bull TANIMLAR

bull YASAL FORMLAR

bull FİNANSAL KAYNAKLAR VE DESTEK

bull ETKİ ANALİZİNİN (ALGILANAN) KISITLAMALARI

bull DİĞER MESELELER

AYRINTILI UumlLKE PROFİLLERİ

bull ESTONYA

bull TUumlRKİYE

ESTONYA TUumlRKİYE VE BİRLEŞİK KRALLIKrsquoTA ONLİNE ETKİ İLETİŞİMİNİN ANALİZİ bull ESTONYA VAKA CcedilALIŞMASI ONLİNE

İLETİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTOumlRLER

6

Bu rapor ldquoEtkinizi Bilinrdquo projesi kapsamında yapılan hazırlık araştırmasının bir oumlzetidir

PROJENİN ANA AMACI Genccedil sosyal girişimcilere sosyal etki analizi becerileri kazandırarak profesyonelliklerini ve toplumsal etkilerini arttırma

HAZIRLIK ARAŞTIRMASININ AMACI Sosyal girişimcilik ekseninde Estonya ve Tuumlrkiyersquode etki analizi gelişiminin mevcut durumunu haritalandırma

TEMEL ARAŞTIRMA YOumlNTEMLERİ Masa başı araştırma online iletişim kanallarının analizi bire bir muumllakatlar odak grupları da dahil olmak uumlzere atoumllye ccedilalışmaları ve kendi uumllkelerinde ulusal duumlzeyde tanınmış uzmanlar olan proje ortaklarının mevcut deneyimlerini haritalandırma

ARAŞTIRMA SUumlRESİ Ekim 2015 - Şubat 2016

ARAŞTIRILAN UumlLKELER ldquoEtkinizi Bilinrdquo projesinin başlıca yararlanıcıları Estonya ve Tuumlrkiyersquode faaliyet goumlsterdiği iccedilin araştırma bu uumllkelere yoğunlaşmıştır ve projenin onların ihtiyaccedillarına cevap vermesi gerekmiştir Etki analizi uygulamalarının ileri oumlrnekleri olarak Birleşik Krallıkrsquotan ilave veriler toplanmış ve bunlar online iletişim ccedilalışmasında karşılaştırma amacıyla kullanılmıştır

Aşağıdaki tablolar paydaşların doğrudan katılımını ve online iletişim ccedilalışmasının kapsamını daha detaylı bir biccedilimde ortaya koymaktadır

7

Gizlilik ilkesi ve ilgili hususlar nedeniyle ldquoEtkinizi Bilinrdquo ekibi bireysel muumllakat notlarını ve benzeri materyalleri paylaşamaz Ancak yine de araştırma metodolojisi ve bu rapora dahil edilemeyecek kadar ayrıntılı olan değerli iccedilerikler uumlzerine ilgilenen paydaşlarla bire bir goumlruumlşmeler gerccedilekleştirmekten mutluluk duyarız

SEKTOumlR GELİŞİMİNİ ETKİLEYENLERLE VE

SOSYAL GİRİŞİMCİLERLE DETAYLI MUumlLAKATLAR

SEKTOumlR GELİŞİMİNİ ETKİLEYENLER İCcedilİN

GERCcedilEKLEŞEN ODAK GRUPLARINA

KATILANLAR

GENCcedil SOSYAL GİRİŞİMCİLER İCcedilİN

GERCcedilEKLEŞEN ODAK GRUPLARINA KATILANLAR

ESTONYA 15 21 (3 atoumllye ccedilalışması) 11 (2 atoumllye ccedilalışması)

TUumlRKİYE 20 13 (1 atoumllye ccedilalışması) 10 (1 atoumllye ccedilalışması)BİRLEŞİK KRALLIK

4 (Ccedilalışma BK odaklı değildi)

Ccedilalışma BK odaklı değildi Ccedilalışma BK odaklı değildi

TOPLAM 39 34 21

TUumlRKİYE BİRLEŞİK KRALLIK ESTONYA

OumlRNEKTEKİ ORGANİZASYON SAYISI

50 50 141

TOPLAM 241

Tablo 1 Paydaşların doğrudan katılımı

Tablo 2 Online iletişim ccedilalışmasının kapsamı

9

Genccedil sosyal girişimcilerin etki analizi geliştirilmesine ilişkin ihtiyaccedilları yasal gereklilikler sosyal girişimcilerin

organizasyonel kapasitesi ve etki oumllccediluumlmuuml uzmanlığının bulunması gibi bir dizi uumllkelere oumlzguuml faktoumlre bağlıdır

Doğal olarak etki analizi ile ilgili yeni bir stratejik girişim uygun ve başarılı olmak iccedilin bu unsurları goumlz oumlnuumlnde bulundurmalıdır Dolayısıyla aşağıdaki rapor oumlncelikle genel bağlamı ve Tuumlrkiye ile Estonya oumlzelinde sosyal girişimcilik sektoumlruuml ile ilgili bazı kritik faktoumlrleri oumlzetlemekte daha sonra da etki analizi ile ilgili konular uumlzerine yoğunlaşmaktadır

Estonya ile Tuumlrkiyersquonin karşılaştırması ve sunulan iki ayrı detaylı uumllke profili masa başı araştırmalarından ve proje ortaklarının deneyimlerinden elde edilen veriler ile ldquoEtkinizi Bilinrdquo projesi kapsamında gerccedilekleşen muumllakatları ve odak grubu ccedilalışmalarını bir araya getirmektedir Profiller mevcut kaynaklara kıyasla literatuumlre yeni bir anlam katmaktadır

10

MEVCUT İNCELEMELERİN HİCcedilBİRİ ULUSAL SOSYAL İŞLETME SEKTOumlRLERİNİ ETKİ ANALİZİ İCcedilİN KAPASİTE ARTTIRMA İHTİYACcedilLARININ IŞIĞINDA DEĞERLENDİRMEMİŞTİR

(Oumlrneğin 2014 yılı Avrupa Komisyonursquonun karşılaştırmalı değerlendirmesi) ccediluumlnkuuml

bull Mevcut incelemelerin hiccedilbiri ulusal sosyal girişim sektoumlrlerini etki analizi iccedilin kapasite arttırma ihtiyaccedilları ışığında değerlendirmemiştir

bull Bu ccedilalışmanın yazarlarının bilgisi dahilinde Estonya ve Tuumlrkiyersquode sosyal işletmelerin toplumsal etkisinin online iletişimi uumlzerine daha oumlnce yapılmış bir analiz bulunmamaktadır

bull Mevcut araştırmalar sosyal girişimcilik sektoumlruumlnuumln değişen yapısından dolayı miadını doldurmuş ifadeler ve bilgiler ortaya koymaktadır Bu araştırma ise en guumlncel bilgileri sunmaktadır

Aşağıdaki boumlluumlmlerin her biri genel bir değerlendirme ile başlar ve sonrasında araştırma sırasında tespit edilmiş etki analizi geliştirme ilgili belirli noktalara odaklanır Boumlluumlmlerin konuları ve iccedilerikleri tam kapsamlı olmak uumlzere hazırlanmamıştır Sosyal girişimcilik sektoumlruumlnuumln gelişimi ile bağlantılı ccedileşitli başka konular bulunsa da bu analiz yalnızca etki analizi geliştirme ile doğrudan ilgili konular uumlzerinde durmaktadır

11

TANIMLAR

İKİ UumlLKEDE DE YASAL VEYA İŞLEVSEL ACcedilIDAN SABİT TANIMLAR BULUNMAMAKTADIR

Tuumlrkiyersquode paydaşlar ldquososyal işletmerdquo ldquososyal girişimcirdquo ve ldquososyal girişimcilikrdquo terimleri ile ilgili olarak kafa karışıklığı yaşamaktadır Bu uumlccedil kavramı birbirinden ayrı olarak tanımlamak daha doğru olsa da bu terimler eş anlamlı olarak kullanılmaktadır

Konu uumlzerine goumlruumlşler Ashokarsquonın ve onun ldquososyal girişimcilerrdquo kavramının etkisi altındadır Organizasyon sosyal girişimcileri ldquotoplumun en acil sosyal

sorunlarına yenilikccedili ccediloumlzuumlmler sunanrdquo1 ve gelir modeli her zaman uumlruumln veveya hizmetlerin satışına bağlı olmayan bireyler olarak tanımlamaktadır

Estonyarsquoda yalnız ldquososyal işletmerdquo terimi yaygın biccedilimde kullanılmaktadır Ccediloğu paydaş genel olarak boumlylesi bir organizasyonun aynı anda hem toplumsal bir amaca sahip olması hem satış geliri kazanması hem de kar payı oumldemekten kaccedilınması gerektiğini kabul etmektedir Uumlruumln veveya hizmetlerin satışı tanımın ayrılmaz bir parccedilası olarak goumlruumllmektedir ldquoEtkinizi Bilinrdquo araştırması birccedilok paydaşın (oumlrneğin bağış yapanlar hayırseverler) sosyal işletmeleri geleneksel kar amacı guumltmeyen kuruluşlara kıyasla mali accedilıdan daha suumlrduumlruumllebilir ve

1 httpswwwashokaorgsocial_entrepreneur

youmlnetimsel accedilıdan daha başarılı bulduğunu goumlstermektedir

Bununla birlikte Estonyarsquodaki tanım geniş oumllccedilekte nispeten accedilık olduğu halde belirli konularda hala kafa karışıklığına yol accedilmaktadır ldquoKamu hizmetleri sağlayan bir STK ne zaman bir sosyal işletme olurrdquo ve ldquoKar amacı guumltmeyen bir oumlzel okul otomatikman bir sosyal işletme olarak mı kabul edilmelidirrdquo henuumlz kesin bir yanıtı olmayan sorulardan bazılarıdır Ayrıca tanımın genel olarak kabul goumlren oumlzelliklerinden bazılarına (oumlrneğin kar payı oumldememe gerekliliği gibi) oumlzellikle genccedil sosyal girişimciler tarafından hali hazırda karşı ccedilıkılmaktadır

12

Her iki uumllkede paydaşlar tanımlar konusundaki karmaşanın sektoumlruumln gelişimini engelleyip engellemediğine dair ccedileşitli goumlruumlşlere sahiptir Ccediloğu bu durumun oumlzel olarak belirlenmiş bir yasal formun geliştirilmesini kısıtladığını kabul etmektedir Ancak ileride de goumlruumlleceği uumlzere bazı (Estonyalı) paydaşlar ayrı bir yasal forma sahip olmanın faydalı olduğunu duumlşuumlnmemektedir

Her iki uumllkede de etki analizinin oumlncelik kazanmasının sebebi tam olarak ne şekilde ortaya ccedilıktığına bakılmaksızın bir sosyal misyonu sosyal girişimciliğin merkezine koyan paydaşlardır Yine de hangi tuumlr goumlrev amaccedil hedef ve sonuccedilların sosyal girişimciliğin tanımına uyacak şekilde ldquoyeterince toplumsal veveya sosyalrdquo olarak sınıflandırıldığına daha fazla accedilıklık getirilmelidir Etki analizinin geliştirilmesi tuumlm bu konuların daha da netleştirilmesine yardımcı olabilir

YASAL FORMLARİki uumllkede de sosyal işletmeler iccedilin oumlzel olarak tasarlanmış standart bir yasal form bulunmamaktadır

Estonyarsquoda ccediloğu sosyal işletme kar amacı guumltmeyen dernekler olarak kayıtlıdır Tuumlrkiyersquode ise limited şirketler

kurmak veya sosyal işletme girişimlerine yasal resmiyet kazandırmamak gibi popuumller tercihler de bulunduğundan bu alanda ccedileşitlilik daha fazladır Bununla birlikte yasal konularla ilgili endişeler her iki uumllkede de ccedilarpıcı şekilde benzerlik goumlstermektedir

Bir yandan bir sosyal girişim iccedilin ldquokar amacı guumltmeyenrdquo bir form seccedilmek aşağıdaki accedilılardan faydalıdır

bull Kar amacı guumltmeyen kuruluşlara ve sivil toplumun geliştirilmesine adanmış ccedileşitli ulusal ve uluslararası destek mekanizmalarına oumlzellikle hibe temelli finansmana erişmek

bull Bu tuumlr girişimler iccedilin geleneksel (yani ldquokar amacı guumltmeyenrdquo) yasal yaklaşımı seccedilerek imajını ldquoortak menfaat iccedilin fark yaratanrdquo bir kurum olduğu youmlnuumlnde desteklemek

HER İKİ UumlLKEDE DE ETKİ ANALİZİNİN OumlNCELİK KAZANMASININ SEBEBİ TAM OLARAK NE ŞEKİLDE ORTAYA CcedilIKTIĞINA BAKILMAKSIZIN BİR SOSYAL MİSYONU SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN MERKEZİNE KOYAN PAYDAŞLARDIR

13

TUumlRKİYErsquoDEKİ PAYDAŞLARIN CcedilOĞU SEKTOumlRUumlN DAHA FAZLA GELİŞEBİLMESİ İCcedilİN AYRI BİR YASAL FORMUN GEREKTİĞİ UumlZERİNDE HEMFİKİRDİR

Oumlte yandan bazı paydaşlar -oumlzellikle de bazı genccedil sosyal girişimciler- ldquokar amacı guumltmeyenrdquo bir yaklaşımı bir işletme iccedilin makul ve pratik bir seccedilenek olarak goumlrmemektedir Ancak limited şirket olarak kayıtlı sosyal işletmeler her iki uumllkede de kar amaccedillı şirketlerin karşı karşıya kalmadığı bir şekilde toplumsal misyonlarına ilişkin maliyetleri karşılamak iccedilin gereken kaynaklara erişme muumlcadelesi vermektedir Ayrıca Tuumlrkiyersquode limited şirketler kuumlltuumlrel nedenlerle itibar ve prestij sorunlarıyla da karşı karşıya kalmakta ve toplumsal gelişmeye katkıda bulunmak genellikle

goumlnuumllluuml hizmetler ve hayır işleriyle karıştırılmaktadır

Tuumlrkiyersquodeki paydaşların ccediloğu sektoumlruumln daha fazla gelişebilmesi iccedilin ayrı bir yasal formun gerektiği uumlzerinde hemfikirdir Bu goumlruumlşuumln iki nedeni vardır (1) limited şirket olarak kayıt yaptırmak yuumlksek vergiler oumldemek ve fonlara ccedilok sınırlı erişim anlamına gelmektedir (2) kuruluş bir STK (dernek veya vakıf) olarak kayıtlıysa kar uumlretip suumlrduumlruumllebilirliğini sağlayamamaktadır

Estonyarsquoda goumlruumlşler daha ccedileşitlidir Oumlrneğin bazı paydaşlar yasal

14

formun ancak sektoumlr iccedilin daha fazla kaynak sağlaması durumunda değerli olacağını savunmaktadır (potansiyel olarak bu durum yasal statuumlkonun suumlrduumlruumllmesiyle de sağlanabilir) ya da yeni bir yasal form oluşturup idare etmenin kamuya yaratacağı finansal maliyetlerin olası faydalarına değer olmadığını duumlşuumlnmektedir

Ancak Estonyalı sosyal girişimcilerin ccediloğu en sonunda net bir yasal kimliğin ve belirsizliğe mahal vermeyen bir toplumsal algının ortaya ccedilıkmasını sağlayacağı iccedilin ayrı bir yasal form geliştirilmesini desteklemektedir

Her iki uumllkedeki paydaşlar ayrı bir yasal form oluşturmak iccedilin oumln koşulun sosyal işletme ve sosyal girişimcilik kavramlarını ccedilok net bir şekilde tanımlayarak oumlncelikle yukarıda bahsedilen sorunları ortadan kaldırmak olduğuna inanmaktadır Estonya kamu ccedilalışanları tarafından oumlzellikle belirtilen bir gerekccedile şudur yeni bir yasal forma oumlzel tasarlanmış devlet destek mekanizmaları eşlik edebileceğinden bu form yalnızca destek almayı (oumlrneğin vergi yardımları veya diğer destek oumlnlemleri) hak edecek oumllccediluumlde yeterli kamu yararına (diğer bir ifadeyle sosyal etkiye) sahip kuruluşlara tahsis edilmelidir

FİNANSAL KAYNAKLAR VE DESTEK

PAYDAŞLAR TUumlRKİYErsquoDE SOSYAL GİRİŞİMCİLERİN GENELLİKLE SABİT BİR GELİR MODELİNE SAHİP OLMADIĞI SONUCUNA ULAŞMIŞTIR

Kuruluşlar sağlam bir gelir modeli olmaksızın ccedileşitli kaynakları (oumlrneğin uluslararası hibeler bağışlar sponsorluklar) bir araya getirmeye ccedilalışmaktadır

15

Mali accedilıdan suumlrduumlruumllebilir gelir

modellerine sahip olan sosyal işletmeler yararlananlar ile oumldeme yapan muumlşteriler arasında aracı olarak hareket etmektedir Satış gelirleri genellikte yararlananlardan değil muumlşterilerden kazanılır Buna bir oumlrnek youmlruumlklerin ldquoccedilaput kilimirdquo kuumlltuumlruumlnuuml ccedilağdaş tasarım ccediloumlzuumlmleri aracılığıyla guumlnuumlmuumlze taşımayı amaccedillayan bir sosyal girişim olan Chapputz (El Yapımı İleri Doumlnuumlşuumlmluuml Youmlruumlk Kuumlltuumlruuml) olacaktır El yapımı uumlruumlnler sosyal medya Tuumlrkiye ccedilapında tasarım festivalleri gibi ccedileşitli kanalların yanı sıra ccedilevrimiccedili ve ccedilevrimdışı tasarım mağazaları aracılığıyla satılmaktadır Dolayısıyla bu oumlrnekte birincil gelir kaynağı muumlşterinin alımıdır Projenin hedef kitlesi sadece uumlreticiler değil aynı zamanda muumlşterilerdir ccediluumlnkuuml her iki grup da ccedilaput kilim kuumlltuumlruumlnuumln korunmasına hizmet etmektedir

Estonyarsquoda mevcut ulusal ve uluslararası

finansman imkanları kolaylıkla oumllccedileklenebilir olmasalar bile guumlccedilluuml sivil toplum kuruluşları yaratmak iccedilin yeterlidir 2009rsquodan bu yana Ulusal Sivil Toplum Vakfı kar amacı guumltmeyen kuruluşların iş planlarının oluşturulmasını ve bu planların uygulanmasını finanse etmiştir Vakıf ayrıca sivil toplum kuruluşları tarafından sağlanan yeni toplum hizmetlerinin geliştirilmesini ve pazarlanmasını desteklemiştir Bununla birlikte satış kolunun kurulması yetersiz girişimcilik becerileri (yaratıcılık dahil) ve STK liderlerinin ve personelinin bir işletme idare etmeye youmlnelik destekleyici olmayan tutumları gibi alışılmış belirsizliklerin bir araya gelmesi nedeniyle karışık sonuccedillar elde edilmiştir

Estonya iccedilin sosyal işletmelerin tipik bir

oumlrneği Koumlr Masoumlrler Birliğirsquodir Birlik satıştan elde edilen geliri uzun vadeli işsiz sayısının azaltılmasına ilişkin kamu hizmeti soumlzleşmelerini hibeleri ve bağışları bir araya getirmektedir Birlik kendisini on yıldan uzun suumlredir mali accedilıdan suumlrduumlruumllebilir biccedilimde devam ettirmiş olsa da bu gelir akışlarından herhangi birinin kaybına karşı oldukccedila savunmasızdır ve buumlyuumlmek iccedilin (oumlrneğin yeni masaj merkezleri accedilmak iccedilin) gereken oumllccediluumlde yatırım yapamamaktadır

Chapputz (El Yapımı İleri Doumlnuumlşuumlmluuml Youmlruumlk Kuumlltuumlruuml)

Ulusal Sivil Toplum Vakfı Koumlr Masoumlrler Birliği

16

Tuumlrkiyersquode kuumlltuumlrel ve dini accedilıdan maddi kazanccedilları

sınırlandıran bir bireysel bağış yardım ve zekat kuumlltuumlruuml vardır Dolayısıyla toplumsal fayda iccedilin bir şeyler yapmanın karlı bir faaliyet olmaması gerektiği bunun uygunsuz olacağı algısı yaygındır Bu kuumlltuumlrel zihniyet sebebiyle bir STK geccedilmişinden gelen veya daha az tecruumlbeli bir iş geccedilmişine sahip olan sosyal girişimciler gelir modellerini kurgulamakta veya tasarlamakta guumlccedilluumlk ccedilekmektedir

Estonyarsquoda hayırseverler sosyal işletmeleri ayrı bir sektoumlr olarak algılamamaktadır (Potansiyel) etki yatırımcıları onları ldquohayır işi sektoumlruumlnuumln bir parccedilasırdquo olarak goumlrmektedir Bu nedenle sosyal işletmeler dikkat ccedilekmek iccedilin yeterince accedilık bir toplumsal amacı olan diğer kar amacı guumltmeyen dernek veya vakıflarla rekabet iccedilindedir Kar amacı guumltmeyen kuruluşlar sektoumlruuml bireysel bağışccedilılar ve potansiyel yatırımcılar tarafından farklı kurallara ve ccedilalışma ilkelerine tabi olarak goumlruumllmektedir ayrıntılı stratejik planlar ve değerlendirmeler doğal ve gerekli sayılmamaktadır

HER İKİ UumlLKEDE DE SOSYAL YATIRIM PAZARININ AZ GELİŞMİŞ OLMASININ OumlNEMLİ SEBEPLERİNDEN BİRİ YATIRIM YAPILABİLİR SOSYAL İŞLETMELERİN EKSİKLİĞİDİR

Estonyarsquoda kar amacı guumltmeyen yeni şirketler sektoumlruuml (oumlzellikle IT sektoumlruumlyle ilişkili olarak) oldukccedila hareketlidir ancak destek mekanizmaları sosyal işletmelere ilişkin hususlara hiccedil vurgu yapmamaktadır (ana ulusal iş fikirleri yarışmasında verilen duumlzensiz bir oumlzel oumlduumll hariccedil) Ekonomik kalkınma politikasının oumlncelikleri şu anda sosyal işletme sektoumlruumlyle ilgisiz olarak goumlruumllen iki kavram olan ihracat ve yuumlksek gelirli işlerdir

Her iki uumllkenin ortak bir youmlnuuml yatırımcıların sosyal işletmelere yatırım yapma konusuna oumlzel olarak odaklanmamasıdır Birbirinden farklı kuumlltuumlrel bağlamlara rağmen ana kısıtlamalardan birisi yatırımcıların tutumlarıyla ilgilidir

Estonyalı (potansiyel) sosyal yatırımcıların ccediloğu başarılı bir iş ve hayırseverlik geccedilmişine sahiptirOnlara goumlre hayırseverlik genel olarak (sosyal etkinin oumllccediluumlmuuml de dahil olmak uumlzere) her tuumlrluuml oumllccediluumlmle ve diğer resmi proseduumlrlere ters duumlşen duygusal bir girişimdir Daha akılcı seccedilimler yapanlar liderlik kapasitesi ve finansal suumlrduumlruumllebilirlik gibi unsurlara odaklanma eğilimindedir Bunlar ccedilok daha iyi tanıdıkları konular olduğundan onlar iccedilin sosyal etkiye kıyasla daha oumlngoumlruumllebilir konulardır

Her iki uumllkede de sosyal yatırım pazarının az gelişmiş olmasının oumlnemli sebeplerinden biri yatırım yapılabilir sosyal işletmelerin eksikliğidir Temel zorluk gelir modelidir

17

TUumlRKİYErsquoDE HALA FİNANSMAN KONUSUNDA BUumlYUumlK SORUNLAR MEVCUTTUR HER ŞEYDEN OumlNCE YATIRIMCILARI CcedilEKMEK İCcedilİN GEREKEN UNSURLAR SOumlZ KONUSU OLDUĞUNDA TUumlRKİYErsquoDEKİ İŞLETMELERİN VE GİRİŞİMLERİN CcedilOĞU NE YETERLİ YAPI ORGANİZASYON VE İDAREYE NE DE İŞLEYEN BİR GELİR MODELİ VEYA İŞ MODELİNE SAHİPTİR

Tuumlrkiye iccedilin bu bir eksiklikken Estonyarsquoda geccedilerli model geleneksel kar amacı guumltmeyen modeldir

Ekosistem geliştiricilerinin sağladığı destek de Tuumlrkiye ve Estonyarsquoda farklılık goumlstermektedir Tuumlrkiyersquode sistematik bir destek mekanizması bulunmamaktadır Ancak sosyal girişimcilere yardımcı olmak iccedilin ccedilalışan birccedilok taraf mevcuttur Bazı uumlniversiteler kuluccedilka merkezleri yarışmalar veveya kısa vadeli hızlandırıcı programlar yoluyla sosyal girişimciliği teşvik etmeye ccedilalışmaktadır Sosyal girişimciliğe odaklanmasa bile ticari girişimcilikle ilgilenen ve iş planlarına destek sağlayan bazı danışmanlık firmaları ve STKrsaquolar mevcuttur

Bu alanda bir ortaklık programı ve bağlantıları aracılığı ile sosyal

girişimcilere destek veren Ashoka Vakfı Tuumlrkiye faaliyet goumlstermektedir 2014 - 2015 yılları arasında Sabancı Vakfırsquonın ldquoTuumlrkiyersquode Fark Yaratanlarrdquo programı sosyal girişimcilere hibe programı ve bağlantıları aracılığıyla destek vermiştir Koccedil Uumlniversitesi Sosyal Etki Forumu (KUSİF) Tuumlrkiyersquode sosyal etki alanının geliştirilmesi amacıyla kurulmuştur Ccedilok yeni bir gelişme de ccediloğunlukla sosyal girişimcilere youmlnelik bir topluluk merkezi gibi hizmet etmeyi amaccedillayan ldquoImpact Hub Tuumlrkiyerdquo kurulmasıdır

Tuumlrkiyersquode hala finansman konusunda buumlyuumlk sorunlar mevcuttur Her şeyden oumlnce yatırımcıları ccedilekmek iccedilin gereken unsurlar soumlz konusu olduğunda Tuumlrkiyersquodeki işletmelerin ve girişimlerin ccediloğu ne yeterli yapı organizasyon ve idareye ne de işleyen bir gelir modeli veya iş modeline sahiptir

18

Bir oumlrnek vermek gerekirse Gelecek Daha Net

Genccedillik Platformu teknolojiyi genccediller ve profesyoneller arasında bir bağlantı olarak kullanarak genccedilleri hayat eğitim ve kariyer seccedilimlerini yapıp kendi kaderlerini tayin edebilmek uumlzere guumlccedillendiren destekleyen ve teşvik eden uumllke ccedilapında bir deneyim paylaşım platformudur Genccedil uumlyeler ccedilevrimiccedili danışmanlık ve koccedilluk oturumları web seminerleri mesleki ve sektoumlrel videolar bloglar gibi internet tabanlı fırsatların yanı sıra seminerler genccedillik kampları uumlniversite veya lise toplantıları gibi ccedilevrimdışı etkinliklerden

yararlanmaktadır Girişimin en oumlnemli

değerlerinden biri fırsat eşitliği olduğundan bu hizmetler ve araccedillar uumlcretsizdir Şirketlerin kurumsal sosyal sorumluluk (KSS) programları ve proje finansman hibeleri yoluyla kaynak sağlamaya ccedilalışan platform e-danışmanlık ve koccedilluk gibi bazı hizmetlerini kamu ve oumlzel sektoumlr kuruluşlarına satarak ilave gelir elde etme ccedilabası iccedilindedir

Gelecek Daha Net

Bunun sebebi Tuumlrkiyersquodeki sosyal girişimlerin bir iş planı bulunmamaktadır başka pek ccedilok sorunun yanı sıra uzun vadeli gelişim iccedilin buumlyuumlmelerini ve oumllccedileklerini hesaplayamamakta potansiyel riskleri aşamamakta ve rakiplerini değerlendirememektedirler

İkinci olarak Tuumlrkiyersquode bir sosyal etki yatırım piyasası yoktur Bunun sonucunda sosyal girişimciler suumlrekli fon arayışı iccedilindedir ve farklı maddi destekleri bir arada kullanmak durumundadır Buumltuumln bu sebepler goumlz oumlnuumlne alındığında Tuumlrkiyersquode sosyal girişimcilerin alternatif gelir kaynakları yanı sıra yeni yapı ve organizasyon youmlntemleri bulmaları gerekmektedir Oumlrneğin bazı hizmet odaklı gruplar yatırım veya fon alamayacaklarını zaten bildiklerinden girişimlerine herhangi bir yasal statuumlye tabi olmadan devam etmeye karar vermiştir

19

Ccedileşitli alternatif finansman kaynaklarının

kullanımının diğer bir iyi oumlrneği mevcut kentsel vizyonun ve eylem planlarının yeniden goumlzden geccedilirilmesi kentsel kalkınma planlarının hazırlanması ve kentsel doumlnuumlşuumlm projelerinin sosyal etki analizi iccedilin yol haritaları tasarlamayı amaccedillayan Kentsel Vizyon Platformu ve Tasarım Araştırma Katılımrsquodır (TAK) Kentsel Vizyon Platformu ve Tasarım Araştırma Katılım (TAK) yerel youmlnetimler ve oumlzel sektoumlr şirketleri ile bir ccedilalışma alanı sağlamak ve operasyon ekibinin maaşlarını oumldemek iccedilin anlaşmalar yapmıştır Burada oumlnemli olan husus arzulanan etkiyi ve fayda sağlanabilecek finansal ve finansal olmayan mekanizmaları bilmektir TAKrsquoın modelinin boumlylesine iyi bir oumlrnek olmasının sebebi destekccedilileri (yerel youmlnetimler veya oumlzel sektoumlr kaynakları) ccediloumlzuumlmuumln bir parccedilası olarak goumlrmenin ve onları vizyona dahil etmenin oumlneminden kaynaklanmaktadır

Tuumlrkiyersquodeki diğer oumlrnekler bazıları (1) abonelik

uumlcretleri uumlcretli eğitimleri bloglar uumlzerinden reklamları bağış etkinlikleri uumlcretli tebrik kartları vb olan Hayat Sende Derneği ve (2) kitlesel finansman ekonomik paylaşım sponsorluk ve hibe gelirleri yanı sıra yerel ortaklarla karşılıklı işbirliklerine başvuran SineMASAL Accedilık Hava Film Festivalirsquodir

Kentsel Vizyon Platformu ve Tasarım Araştırma Katılım (TAK)

httphayatsendeorg httpwwwsinemasalorg

Estonyarsquoya geldiğimizde SpeakSmart

oumlrneği geleneksel organizasyonel fark yaratma yapısından geleceğe youmlnelik yeni ulusal sosyal girişim sektoumlruuml yaklaşımına olan yolculuğu goumlzler oumlnuumlne sermektedir Ana kuruluşu Estonya Muumlnazara Topluluğu (EDS) geleneksel bir kar amacı guumltmeyen kuruluş olarak arguumlmanların ve mantığın herhangi bir tartışmada belirleyici faktoumlrler olmasını benimseyen bir sosyal zihniyeti ve ilgili becerileri yaygınlaştırmak amacıyla 1994 yılında kurulmuştur Kuruluşundan bu yana ccediloğunlukla oumlzel sektoumlruumln desteği ve hibeleriyle finansman bulan kuruluşun oumlncelikli misyonu okullarda ve uumlniversitelerde muumlnazara kuluumlpleri kurarak

SpeakSmart Estonya Muumlnazara Topluluğu (EDS)

20

muumlnazara eğitimini desteklemek oumlğrenciler ve

oumlğretmenler iccedilin eğitimler ve yarışmalar duumlzenlemek ve eğitimin her duumlzeyi iccedilin dersler ve ccedilalışma materyalleri geliştirmektir

2006 yılında EDS işletmeler kamu kurumları STKrsquolar ve bireyler iccedilin tartışma konuşma muumlzakere ve arguumlman oluşturma eğitimleri vermeye başlamıştır ve diğer faaliyetleri iccedilin gelir yaratmıştır Kısa suumlre iccedilinde satış kolu Vergi ve Guumlmruumlk Kurulu ile ayrı bir vergi hesaplama anlaşması yapmış ve muhasebesi organizasyonun (kar sağlamayan aktivitelere youmlnelik) ana mali youmlnetim sisteminden ayrı olarak tutulmaya başlamıştır Aynı zamanda bu kol yasal olarak EDSrsquoye bağlı kalmaya devam etmiştir Yine de satış kolu kendi kendine yeterken kuruluşun kalanını da finansal olarak destekleyebilecek bir birim haline gelmeyi başaramamıştır

2012 yılında EDS Ulusal Sivil Toplum

Vakfırsquondan aldığı hibeyle satış birimini biri CEO diğeri iletişimpazarlama uzmanı olmak uumlzere iki tam zamanlı ccedilalışanla yeniden başlatmıştır Hibe bu ccedilalışanların maaşlarının 50rsquosini karşılamıştır 2013 baharına gelindiğinde ekip satış birimini karlı bir sosyal işletme haline getirmeyi başarmıştır

Bu noktadan itibaren birim herhangi bir ek hibe iccedilin başvurmak zorunda kalmamış ve tamamen kendi kendini suumlrduumlruumllebilir ve karlı hale gelmiştir Ar-Ge ve genişleme birimin kendi karından finanse edilmiştir Mali olmayan tek kaynak şirketin daha iyi ccedilalışması ve performans goumlstermesi iccedilin yatırım yapmayı seccediltikleri ccedilalışanların uumlcretsiz emeği olmuştur

2015 yılında şube yasal olarak EDSrsquoden ayrılmış ve SpeakSmart LLC olarak kaydedilmiştir

Hisselerin 100rsquouuml EDSrsquoye aittir Yakın gelecekte

şirket hizmetlerini ihraccedil etmeye (oumlrneğin Pakistanrsquoa) odaklanmayı ve Estonyarsquoda misyonları iccedilin daha yuumlksek etkiye sahip belirli hizmetler uumlzerine yoğunlaşmayı planlamaktadır

Girişim EDS hala birincil hissedar olarak kalmaya devam ederken daha hızlı bir şekilde buumlyuumlmek iccedilin yatırımcılara başvurmayı duumlşuumlnmektedir Bu karar aynı zamanda yatırımcılara kar payı oumldemeleri anlamına geleceğinden ve bu durumun Estonya sivil toplum paydaşları arasında tartışmalara neden olması olasıdır

21

ESTONYArsquoDA CcedilOĞU SOSYAL İŞLETME EN AZINDAN FAALİYETLER VE CcedilIKTILAR HAKKINDA SOSYAL ETKİ ANALİZİ RAPORLAMASI YAPMAKTADIR

ETKİ ANALİZİNİN (ALGILANAN) KISITLAMALARI

Hayat Sende Derneği devlet koruması altındaki ccedilocukların başarı hikayelerinin sayısını arttırmayı amaccedillamaktadır Kızlar Sahada ise futbol oynadığı ve bir takımın parccedilası olduğu iccedilin hayatları değişen kadınların videolarını hazırlamıştır

Estonyarsquoda ccediloğu sosyal işletme en azından faaliyetler ve ccedilıktılar hakkında sosyal etki analizi raporlaması yapmaktadır Ancak bunlar parccedilalara boumlluumlnmuumlş haldedir Pek ccedilok sosyal işletme yalnızca belirli bir hibe ya da kamu hizmeti soumlzleşmesi tarafından finanse edilmiş ccedilıktılar hakkında sistematik olarak bilgi toplayıp analiz yapmaktadır

Analiz araccedillarının yaygınlığı iki uumllke arasında farklılık goumlstermektedir Tuumlrk paydaşlar ulusal dilde yerel araccedilların bulunmadığını belirtmekte ve ilgili uluslararası oumlrnekler varsa bile bunların

TUumlRKİYErsquoDE CcedilOĞU SOSYAL GİRİŞİMCİ SOSYAL ETKİLERİNİ SİSTEMATİK OLARAK ANALİZ ETMEMEKTE DEĞERLENDİRMELERİ FAALİYETLER VE CcedilIKTILARLA SINIRLI KALMAKTADIR

Ancak bazı sosyal girişimciler de facto etki analizi faaliyetlerine başvurmaktadır Bunlar ccediloğunlukla yararlanıcılardan geribildirim talep etmek ve muumlmkuumlnse ccedilalışma şekillerini buna goumlre revize etmekle ilgilidir Oumlrneğin

bulunmasının zor olduğunu dile getirmektedir2

Estonyarsquoda ccedileşitli kaynaklar mevcuttur (oumlrneğin Estonya sivil toplum kuruluşları iccedilin oumlzel olarak geliştirilen el kitabı ve Estonya Sosyal Girişim Ağı metodolojisi) Estonyalı kuruluşlar 2012 yılından bu yana temel etki analizi eğitimlerine sistematik olmasa da duumlzenli biccedilimde erişebilmektedir

2 Tuumlrkiyersquonin ilk kapsamlı sosyal etki oumllccediluumlmuuml kılavuzu olan ldquoSosyal Etki Oumllccediluumlmlemesi KUSİF 4 Adım Yaklaşımırdquo 2015 Aralık ayında KUSİF tarafından yayınlanmıştır

22

ESTONYArsquoDAKİ DENEYİMLER SOSYAL GİRİŞİMCİLERE BASİT ETKİ ANALİZ ARACcedilLARI SUNMANIN HIZLI BİR İLERLEME SAĞLAMADIĞINI GOumlSTERMEKTEDİR

Her iki uumllkede de ekosistem geliştiricileri finansman ve gerekli raporlama faaliyetleri ve ccedilıktıları uumlzerine yoğunlaştıklarından ve genellikle etki oumllccediluumlmuumlnuuml desteklemediklerinden geleneksel olarak sorunun bir parccedilası olmuştur Estonyarsquoda durum biraz daha iyidir ccediluumlnkuuml Ulusal Sivil Toplum Vakfırsquonın yıllık hibe başvuruları iccedilin yaptığı ccedilağrısında başvuranların destek almaya hak kazanmak iccedilin kabul edilebilir bir stratejik gelişim alanında faaliyet goumlstermesi gereklidir ve etki analizi başvuru sahipleri iccedilin kabul edilebilir faaliyetlerden biri olarak listelenmiştir

Her iki uumllkede de etki analizi gelişiminin temel sorunları kimin bunları tanımladığına bağlı olarak farklılık goumlstermektedir Biz hem sosyal girişimcilik ekosistemi geliştiricilerinin hem de sosyal girişimcilerin kendilerinin goumlruumlşlerini sunmayı amaccedillıyoruz

SOSYAL GİRİŞİMCİLİK EKOSİSTEMİ GELİŞTİRİCİLERİNİN GOumlRUumlŞLERİ

Birccedilok Estonyalı uzman ve kamu sektoumlruuml finansoumlruuml etki analizi iccedilin sosyal girişimcilerin paydaşların ihtiyaccedillarını tespit etme ve hedeflerini belirleme youmlntemlerinin sorunlu olduğu goumlruumlşuumlndedir Goumlrevler ve stratejik hedeflerin tanımları youmlnetimsel araccedillar olarak kullanılamayacak kadar belirsiz veya geniş kapsamlıdır ccediluumlnkuuml sosyal girişimciler misyonlarının peşine duumlşerken nadiren spesifik sonuccedil hedefleri belirlemektedir Amaccedillar genellikle paydaşların ldquoproje uygulama kelime haznesirdquo olarak adlandırdığı standart kalıplarla goumlre ifade edilir Bu kalıplar geleneksel bir ldquoSMARTrdquo (Spesifik Oumllccediluumllebilir Kabul Edilir

Gerccedilekccedili Zamana Bağlı) hedefinin oumlnemli oumllccediluumltlerini oumlzellikle spesifik oumllccediluumllebilir ve zamana bağlı olmayı yansıtmadığından değerlendirme iccedilin bir temel sağlamaz Estonyarsquodaki deneyimler sosyal girişimcilere basit etki analiz araccedilları sunmanın hızlı bir ilerleme sağlamadığını goumlstermektedir

Daha da accedilık olmak gerekirse bu youmlntemler oumlncesinde (varsa) kendi stratejileri iccedilin uyarlanmadan kuruluşlar tarafından kullanılamamaktadır Tuumlrkiyersquodeki paydaşlar ccediloğu sosyal

23

girişimcinin oumlzellikle faaliyetlere ve ccedilıktılara odaklandığını ancak bunun henuumlz stratejilerinin ve organizasyonel gelişimlerinin ileri aşamalarında ortaya ccedilıkardıkları sonuccedilların başarısını sorgulama seviyesine erişmediğini onaylamaktadır

Oumlte yandan yalnızca birkaccedil sosyal işletme test edilmiş bir hipotez ile (oumlrneğin hedef grup uumlyelerinin ihtiyaccedilları) bir değişim teorisine başvurmaktadır Tuumlrk paydaşlar birccedilok sosyal girişimci toplumsal meselelerle ilgili kişisel tecruumlbelere sahip olsa da hedef grup uumlyelerinin ccediloumlzuumlm tasarımına dahil edilmesinin pek yaygın olmadığını ifade etmektedir

Estonyarsquoda kar amacı guumltmeyen sosyal işletmeler Ulusal Sivil Toplum Vakfırsquondan değişim teorilerini geliştirme ve test etme de dahil olmak uumlzere strateji geliştirme konusunda duumlzenli destek alabilmektedir Hizmet tasarımı ile ilgili bazı eğitimler ve geliştirme programları da bulunmakla birlikte bunların katılımcı profilleri kamu hizmetleri sağlayan sosyal işletmelerle sınırlıdır

TUumlRKİYErsquoDEKİ PAYDAŞLAR CcedilOĞU SOSYAL GİRİŞİMCİNİN OumlZELLİKLE FAALİYETLERE VE CcedilIKTILARA ODAKLANDIĞINI ANCAK BUNUN HENUumlZ STRATEJİLERİNİN VE ORGANİZASYONEL GELİŞİMLERİNİN İLERİ AŞAMALARINDA ORTAYA CcedilIKARDIKLARI SONUCcedilLARIN BAŞARISINI SORGULAMA SEVİYESİNE ERİŞMEDİĞİNİ ONAYLAMAKTADIR

24

HER ŞEYDEN OumlNCE BAZI GİRİŞİMCİLER SOSYAL ETKİ ANALİZİNİ DUumlNYAYI DAHA İYİ BİR YER HALİNE GETİRMEK ADINA OumlNEM TAŞIMAYAN VERİMSİZ BİR SUumlRECcedil OLARAK GOumlRMEKTEDİR

KİMİLERİ ORGANİZASYONUN GELİŞİMİNİN GERİ KALAN TUumlM AŞAMALARI TAMAMLANDIKTAN SONRA ANALİZİN SON ADIM OLMASI GEREKTİĞİNİ DUumlŞUumlNMEKTEDİR

SOSYAL GİRİŞİMCİLERİN GOumlRUumlŞLERİ

İki uumllkede de sosyal etki analizinin kısıtlamaları soumlz konusu olduğunda sosyal girişimcilerin dile getirdiği goumlruumlşler ccedilok benzerdir

Her şeyden oumlnce bazı girişimciler sosyal etki analizini duumlnyayı daha iyi bir yer haline getirmek adına oumlnem taşımayan verimsiz bir suumlreccedil olarak goumlrmektedir

Onlar iccedilin oumlnemli olan guumlnluumlk faaliyetleridir ve analize saatler harcamayı mantıksız bulmaktadırlar ccediluumlnkuuml

bull Ccedilalışmalarının değerinin accedilıkccedila anlaşılabilir duumlşuumlnmektedirler (oumlrneğin başka kimse aynı boumllgedeki hedef kitleye yardım etmemektedir)

bull Veveya işlerini yaparken kendiliğinden gelen geri bildirimden memnundurlar (oumlrneğin ldquoccedilocukların mutlu olduğunu goumlrebiliyorumrdquo)

İkinci olarak ccediloğu sosyal girişimci etki analizinin değerinin farkında olsa da beraberinde iki temel zorluk getirdiğini ileri suumlrmektedir

bull Kimileri organizasyonun gelişiminin geri kalan tuumlm aşamaları tamamlandıktan sonra analizin son adım olması gerektiğini duumlşuumlnmektedir

bull Ccediloğu etki analizi iccedilin kaynak eksikliği ccedilektiklerini (para ekip uumlyesi zaman veya know-how ve genellikle aynı bunların birden fazlası) dile getirmektedir

Estonyalı sosyal girişimciler pazarlama ve iletişim iccedilin iccedilerik sağlayabilirse sosyal etki analizinin değerini kabul edeceklerini vurgulamıştır Temel motivasyonları yaptıkları işin fon sağlayıcıları ccedilekme ve ldquomemnun etmerdquo de dahil olmak uumlzere hali hazırda değerli ve etkili olduğunu paydaşlara ispatlamaktır

25

TUumlRKİYErsquoDE YETERSİZ MENTOR HAVUZU OumlLCcedilEKLENDİRME VE AĞ OLUŞTURMA İHTİYACI PAYDAŞLAR TARAFINDAN OumlNE SUumlRUumlLEN KONULAR ARASINDADIR

DİĞER MESELELERAraştırma kuruluşlarıngirişimlerin sosyal etkilerini tartışmak ve dolaylı olarak etkilemek iccedilin paydaşların ccedilok oumlnemli bulduğu bazı konulara dikkat ccedilekmiştir Tuumlrkiyersaquode yetersiz mentor havuzu oumllccedileklendirme ve ağ oluşturma ihtiyacı paydaşlar tarafından oumlne suumlruumllen konular arasındadır

SORUNUNİHTİYACIN TASARLANMASI SUumlRECİNE YARARLANANLARIN DAHİL EDİLMESİ

Tuumlrkiyersquode hedeflerin ve hedef grubun tanımlanması sırasında saha deneyiminin eksikliği projenin yarattığı etkiyi doğrudan etkileyen bir dezavantajdır Tuumlrk sosyal girişimcilerinin neredeyse hiccedilbiri ccediloumlzuumlm tasarlama suumlrecine hedef grubuyararlananları dahil etmemektedir Yalnızca bazıları ccediloumlzuumlm bulmak istedikleri sorunuihtiyacı bizzat deneyimlediğini diğerleri ise bir ihtiyaccedil goumlrduumlklerini ve harekete geccedilmek istediklerini belirtmektedir

TUumlRK SOSYAL GİRİŞİMCİLERİNİN NEREDEYSE HİCcedilBİRİ CcedilOumlZUumlM TASARLAMA SUumlRECİNE HEDEF GRUBUYARARLANANLARI DAHİL ETMEMEKTEDİR

26Koumlmuumlruumln İsi Sabunun Misi- Yasemin Yırcae-bursum (e-scholarship)

Sorunu ilk elden deneyimleme konusundaki iyi uygulama oumlrneklerinden biri

ldquoe-bursumrdquoun kurucusudur Kurucu birccedilok kurum farklı burslar sunduğu ve ciddi oumllccediluumlde evrak işi gerektirdiğinden lise ve uumlniversite eğitimi iccedilin burs bulmakta guumlccedilluumlk ccedilekmiştir Sonuccedilta bir burs bulmuş ancak aynı zamanda bu sistematik olmayan araştırma ve başvuru suumlrecine bir ccediloumlzuumlm bulmaya karar vermiştir Yaklaşık 24 aylık bir oumln araştırma ve burs veren kurumlarla yapılan muumllakatların ardından oumlğrencilerin burs bulmalarını sağlayacak bir web sitesi fikri ortaya ccedilıkmıştır Web sitesi hem oumlğrenciler hem de kurumlar iccedilin faydalı olmuştur Tuumlrkiyersquodeki farklı kurumların sunduğu bursların neredeyse tamamı ortak bir başvuru formu ile web-sitesindeki yerini almış ve artık evrak işleri ile uğraşmalarına gerek kalmadığından kurumların işi ccedilok daha kolay hale gelmiştir Sonuccedil olarak kurucu oldukccedila duumlzenli ve etkin bir ccediloumlzuumlm tasarlamıştır

Tuumlrkiyersquode yararlananların ccediloumlzuumlmuumln tasarlanma suumlrecine dahil edildiği sadece bir

oumlrnek bulunmaktadır Koumlmuumlruumln İsi Sabunun Misi ndash Yasemin Yırca inisiyatifi Girişim termik santral inşası sonucu zeytin ağaccedillarının tahrip edilmesi nedeniyle işsiz kalan kadınlar iccedilin alternatif bir gelir kaynağı yaratmıştır Kadınlar gelir kaynağı olarak el yapımı doğal sabunlar ve kokulu taşlar uumlretmek uumlzere eğitilmiştir Muumllakat yapılan kişi bu girişimin arkasındaki başarının girişimin kurucusunun boumllgeye taşınmasında yattığını dile getirmiştir Kurucu hedef kitleyle aynı koumlyde yaşamakta ve onların guumlnluumlk yaşamlarını ve sorunlarını kendisi de tecruumlbe etmektedir Komşularıyla daha iyi empati kurabilmesi daha fazla etki yaratmak uumlzere girişimini daha iyi şekillendirebilmesini sağlamıştır

27

Bazı sosyal girişimlerkuruluşlar

goumlnuumllluumlleri youmlnetmek iccedilin kendi sistematik olmayan youmlntemlerine sahiptir Oumlrneğin Kızlar Sahada turnuva organizasyonları ve takımların eğitimi iccedilin goumlnuumllluumller ccedilağırmaktayken Adım Adım organizasyon iccedilin aktif olarak ccedilalışan yaklaşık 50 goumlnuumllluumlye sahiptir Ancak Kızlar Sahadarsquodan farklı olarak Adım Adım her bir goumlnuumllluuml iccedilin belirli goumlrevler belirlemiş olduğundan daha sistematiktir Yine de bu girişimkuruluşların ikisi de goumlnuumllluumllerin devamlılığı konusunda sorunlarla karşı karşıyadırKızlar Sahada Adım Adım Kızlar Sahada Adım Adım

TUumlRKİYErsquoDE GOumlNUumlLLUumlLERİ MOTİVE ETMEK VE DEVAMLILIK VE BAĞLILIKLARINI SAĞLAMAK İCcedilİN BAŞVURULAN YOumlNTEMLERE RAĞMEN CcedilOĞU SOSYAL GİRİŞİMCİ GOumlNUumlLLUuml BİR CcedilALIŞMA MEKANİZMASI TASARLAMADA BAŞARISIZDIR VE BU KONUDA REHBERLİĞE İHTİYACcedil DUYMAKTADIR

GOumlNUumlLLUumlLERİ YOumlNETME

Tuumlrkiyersquode goumlnuumllluumlleri motive etmek ve devamlılık ve bağlılıklarını sağlamak iccedilin başvurulan youmlntemlere rağmen ccediloğu sosyal girişimci goumlnuumllluuml bir ccedilalışma mekanizması tasarlamada başarısızdır ve bu konuda rehberliğe ihtiyaccedil duymaktadır Bu konu girişiminkuruluşun başarısı ve etkisi accedilısından ccedilok oumlnemlidir ccediluumlnkuuml sosyal girişimcilerin pek ccediloğu oldukccedila sınırlı insan kaynaklarına sahiptir Dolayısıyla Tuumlrkiyersquodeki girişimlerinkuruluşların ccediloğu suumlrduumlruumllebilir ve uzun vadeli goumlnuumllluumlluumlk sağlamalıdır

28

TUumlRKİYErsquoDE İHTİYACcedil ODAKLI MENTORLUĞA ARTAN ŞEKİLDE İHTİYACcedil DUYULMAKTADIR KİMİ DURUMLARDA BİR GİRİŞİMCİYE BİR MENTOR ATANMAKTA VE BU MENTORUN HER KONUDA REHBER OLMASI BEKLENMEKTEDİR

Oumlrneğin kırsal kesimlerdeki ccedilocukların

sinemayla ve sanatın tuumlm youmlnleriyle buluşmasını sağlayan bir sosyal girişim olan SineMASAL (Accedilık Hava Film Festivali) yerel aktoumlrlerin katılımı iccedilin uygun bir model geliştirerek onların sorumluluk almasını ve festivali sahiplenmesini sağlamıştır Bu katılım modeli sayesinde aktoumlrler bir film festivali duumlzenlemeyi oumlğrenmiş ve festivalin yarattığı değişimi ilk elden tecruumlbe etmiştir Bu da yerel aktoumlrlere Tuumlrkiyersaquonin iki ayrı şehrinde kendi yerel girişimleriyle festivaller duumlzenleme kapasitesi ve fırsatı sunmuşturSineMASAL (Accedilık Hava Film Festivali)

MENTOR HAVUZU

Tuumlrkiyersquode ihtiyaccedil odaklı mentorluğa artan şekilde ihtiyaccedil duyulmaktadır Kimi durumlarda bir girişimciye bir mentor atanmakta ve bu mentorun her konuda rehber olması beklenmektedir Fakat bu ccediloğu zaman etkisiz bir mentor-mentee ilişkisine yol accedilmakta ve bazen koumltuuml kararların alınmasına sebep olmaktadır Sonucunda da girişimlerinin sosyal etkisi olumsuz etkilenmektedir

OumlLCcedilEKLENEBİLİR SOSYAL GİRİŞİMLERİŞLETMELER

TUumlRKİYErsquoDEKİ SOSYAL İŞLETMELERİNGİRİŞİMLERİN CcedilOĞU MODELLERİNİ BUumlYUumlTME AŞAMASINA HENUumlZ ULAŞAMAMIŞ OLSA DA MODELLERİNİ GENİŞLETEREK OPERASYONLARINI YEREL ORTAKLARA DEVREDEBİLMİŞ BİRKACcedil OumlRNEK BULUNMAKTADIR

29

Oumllccedileklendirmenin başka bir oumlrneği

danışmanlık mentorluk koccedilluk anketler forumlar videolar ve beceri kazandırma eğitimleri yoluyla genccedilleri bilinccedilli eğitim ve kariyer seccedilimleri yapıp kendi kaderlerini tayin edebilen bireyler olmakta desteklemek uumlzere 14-30 yaş grubunu hedefleyen ccedilevrimiccedili ve ccedilevrimdışı bir girişim olan Gelecek Daha Net Genccedillik Platformudur (GDN) GDN tarafından hazırlanan model şimdi genccediller arasında işsizliğinin uumlst seviyeye ccedilıktığı İtalyarsaquoda uygulanacaktır GDN İtalyarsaquoda faaliyete geccedilebilmek iccedilin bir eğitim merkezi bir kuluccedilka merkezi Ashoka İtalya ve Bosch İtalya gibi yerel ortakların desteğini almıştır

Gelecek Daha Net (GDN)

BİR YANDAN DA SOSYAL GİRİŞİMCİLERİN VE EKOSİSTEM GELİŞTİRİCİLERİN KARŞILAŞTIKLARI GUumlCcedilLUumlKLERDEN BAHSETMEK VE BİRBİRLERİNİN CcedilALIŞMALARINA KATKIDA BULUNMAK MEVCUT YETKİNLİK VE KAYNAKLARDAN FAYDALANMAK VE BUNLARI EKOSİSTEMİ GELİŞTİRMEK İCcedilİN KANALİZE ETMEK UumlZERE BİR ARAYA GELMESİNE VE BOumlYLELİKLE KURULUŞLARINGİRİŞİMLERİN SOSYAL ETKİLERİNİ ARTTIRMASINA ACİL BİCcedilİMDE İHTİYACcedil DUYULMAKTADIR

AĞ OLUŞTURMA İHTİYACI

Bir yandan da sosyal girişimcilerin ve ekosistem geliştiricilerin karşılaştıkları guumlccedilluumlklerden bahsetmek ve birbirlerinin ccedilalışmalarına katkıda bulunmak mevcut yetkinlik ve kaynaklardan faydalanmak ve bunları ekosistemi geliştirmek iccedilin kanalize etmek uumlzere bir araya gelmesine ve boumlylelikle kuruluşlarıngirişimlerin sosyal etkilerini arttırmasına acil biccedilimde ihtiyaccedil duyulmaktadır Bu aynı zamanda ortak bir alan eksikliğinden kaynaklanmaktadır Yine de 2016 yılından itibaren Impact Hub İstanbul ekosistemin tuumlm uumlyelerinin deneyimlerini tartışmak ve paylaşmak iccedilin bir araya gelebilecekleri fiziki bir alan sunarak ve bu tuumlr işbirliği toplantılarını teşvik etmek iccedilin etkinlikler duumlzenleyerek bu sorun ele almaktadır

31

ESTONYA

ldquoSOSYAL İŞLETMErdquo ldquoSOSYAL GİRİŞİMCİLİKrdquo VE ldquoSOSYAL GİRİŞİMCİrdquo KAVRAMLARININ TANIMLARI

YASAL BAĞLAYICILIĞI OLAN TANIMLAR

Estonyarsquoda sosyal işletmeleri iccedilin standart bir yasal yapı bulunmamaktadır (detaylar iccedilin bir sonraki boumlluumlme bakınız)

Tuumlm mevcut tanımlar ya resmiyet kazanmamış ya da oldukccedila sınırlı yasal kapsama sahip durumdadır (oumlrneğin bir dernek iccedilin uumlyelik kriterleri veya belirli bir finansman mekanizması iccedilin kurallar gibi)

Sosyal işletmelere bir kavram olarak değinen devlet duumlzeyinde belgeler bulunmaktadır (oumlrneğin İccedilişleri Bakanlığırsquonın 2015-2020 Sivil Toplum iccedilin Ulusal Kalkınma Planı Sosyal İşler Bakanlığırsquonın 2016-2023 Refah Kalkınma Planı Huumlkuumlmet Ofisinin kamu sektoumlruuml ve sosyal inovasyon uumlzerine bir goumlrev guumlcuuml kurulmasına ilişkin kararı 2016-2017) Yine de bu dokuumlmanlar ya hiccedilbir tanımlamaya yer vermemekte ya da kavramın oumlnemli youmlnlerini (oumlrneğin ldquotoplumsal amacınrdquo anlamı ve kapsamı) es geccedilen tanımlar sunmaktadır

Sosyal işletmelerin tanımlanması iccedilin en ccedilok başvurulan oumlrnek Estonya Sosyal Girişim Ağırsquonın (ESEN) uumlyelik kriterleriyle ilgilidir Kuruluş kavramı kapsayıcı ve esnek bir şekilde yorumlamaktadır

32

Bu durum oumlncelikle net bir toplumsal amaca sahip olma gerekliliği tarafından tanımlanır Diğer oumlnemli unsur finansal accedilıdan suumlrduumlruumllebilir bir iş modeline (yani satış gelirlerine dayalı bir finansal modele) sahip olmaktır

Uumlyelik başvuruları her vaka iccedilin ayrı olarak değerlendirilir ve uumlyelerin toplumsal amacının laquoaccedilıkccedila tanımlanmışraquo ve iş modelinin ldquosuumlrduumlruumllebilir biccedilimde geliştirilmişrdquo olması iccedilin eşit oumllccediluumlde kabul edilebilir ccedileşitli alternatifler bulunmaktadır Ağ ayrıca sosyal işletmelerin artan sermayelerini yatırım iccedilin kullanmalarını ve etki analizi sonuccedillarını accedilıklamalarını şart koşmaktadır (detaylar iccedilin laquoSosyal girişimciler iccedilin etki analizi geliştirmeraquo boumlluumlmuumlne bakınız)

Uygulamada tanımlarla ilgili olarak oumlzellikle ldquososyal işletmelerrdquo ile

bull sosyal sorumluluk sahibi şirketler ve

bull satış geliri elde eden sivil toplum kuruluşları soumlz konusunda olduğunda hala kafa karışıklıkları bulunmaktadır

Sosyal işletmelerin tanımlanmasına ilişkin bir diğer karışıklık sebebi geccedilerli ve değerli sosyal amaccedillar meselesiyle ilintilidir Tipik oumlrnekler arasında kuumlltuumlr amp sanatla ilgili halk girişimleri veya oumlzel okullar olarak satış geliri kazanan kuruluşlar bulunmaktadır Oumlrneğin ESEN mevcut yaklaşım ve youmlntemleri ccedileşitlendiren ve genel kamu yararına eğitim alanında savunuculuk yapan topluluk temelli oumlzel okulları (Waldorf okulları gibi) kabul etmektedir

33

ESTONYArsquoDA ldquoSOSYAL GİRİŞİMCİrdquo TERİMİNİN ldquoBİR SOSYAL İŞLETMENİN KURUCUSULİDERİCEOrsquoSUrdquo ANLAMI HARİCİNDE AYRI BİR TERİM OLARAK KULLANIMI YAYGIN DEĞİLDİR

ldquoSOSYAL GİRİŞİMCİrdquo VAKASI

Estonyarsquoda ldquososyal girişimcirdquo teriminin ldquobir sosyal işletmenin kurucusulideriCEOrsquosurdquo anlamı haricinde ayrı bir terim olarak kullanımı yaygın değildir Terim ilk olarak David Bornsteinrsquoın 2005 yılında tercuumlme edilen ldquoDuumlnya Nasıl Değişirrdquo kitabında geccedilmiştir Kitabı Baltık boumllgesindeki ilk girişimsel yardım kuruluşu olan Good Deed Vakfı yayınlamıştır Temel misyonu ldquososyal girişimcileri desteklemekrdquo olan vakıf ldquososyal girişimcirdquo terimini 2005-2007 yılları arasında (oumlrneğin sosyal girişimcilik yarışmalarını organize ederek) yaygın biccedilimde kullanmıştır Ashoka Estonyarsquoda hiccedil faaliyet goumlstermemiştir ve Good Deed Vakfı

birkaccedil yıl boyunca bu kavramı aktif biccedilimde tanıtan tek organizasyon olmayı suumlrduumlrmuumlştuumlr

Ancak terim benimsenmemiştir Paydaşlar terimi kavramsal olarak bulanık bulmuş ve bu nedenle toplumda fark yaratanları desteklemek uumlzere pratik olmadığını duumlşuumlnmuumlştuumlr Ayrıca bazı sivil toplum paydaşları kavramı taban hareketi olarak buumlyuumlyen işletmeleri (oumlrneğin dezavantajlı olanlar iccedilin yenilikccedili olmayan ancak gerekli hizmetleri mali olarak suumlrduumlruumllebilir biccedilimde sağlayan yerel girişimleri) kapsamadığından uumlzere gereksiz biccedilimde elitist olmakla eleştirmiştir

34

2009 yılına gelindiğinde aşağıdaki iki kavram arasındaki ayrım belirginleşmiştir

bull ldquososyal işletmerdquo (sistemik değişim yaratma olgusunu kapsamamaktadır)

bull ldquoyuumlksek etkiye sahip kar amacı guumltmeyen kuruluşrdquo (satış geliri elde etmese bile finansal suumlrduumlruumllebilir biccedilimde sistemik değişim yaratma olgusunu kapsamaktadır)

Good Deed Vakfı yuumlksek etkiye sahip kar amacı guumltmeyen kuruluşları desteklemeye yoğunlaşmıştır

Destekledikleri arasında diğer (potansiyel olarak) yuumlksek etkili girişimler yanı sıra bazı yenilikccedili hırslı ve oumllccedileklenebilir sosyal işletmeler vardır 2012 yılında sosyal amaccedillı kuruluşları bir araya getirmek ve uumlruumln veveya hizmetlerin satışına bağlı suumlrduumlruumllebilir bir iş modeliyle desteklemek uumlzere Estonya Sosyal İşletmesi kurulmuştur

Son zamanlarda ldquososyal işletmerdquo ve ldquoyuumlksek etkiye sahip kar amacı guumltmeyen kuruluşrdquo terimlerinin kapsamına girmeyen sivil toplum paydaşlarını ifade etmek iccedilin ldquososyal yenilikccedilirdquo kavramı

kullanılmaktadır Bu terim ldquoGirişimci - girişimcilik - işletmerdquo eksenindeki kafa karışıklığından kaccedilınırken sistemsel değişimi de kapsayabilme avantajına sahiptir

35

ESTONYArsquoDA SOSYAL İŞLETMELER İCcedilİN OumlZEL BİR YASAL YAPI BULUNMAMAKTADIR

SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN YASAL BOYUTU

Estonyarsquoda sosyal işletmeler iccedilin oumlzel bir yasal yapı bulunmamaktadır Uumllkede kar amacı guumltmeyen bir kuruluş olarak kaydolmak sosyal amaccedillı girişimler iccedilin varsayılan seccedilenektir Daha da accedilık olmak gerekirse ccediloğu sivil toplum kuruluşu olarak kayıtlıdır Bunlar kar amacı guumltmeyen (uumlyeleri tarafından youmlnetilen) dernekler veya (bir youmlnetim kurulu tarafından youmlnetilen) vakıflardır Kendilerini sosyal işletme olarak tanımlayan birkaccedil limited şirket de bulunmaktadır

Sosyal işletmelerin buumlyuumlk ccediloğunluğu kar amacı guumltmeyen dernekler olmayı seccedilmiştir Bununla birlikte bu derneklerdeki uumlye sayısı genellikle azdır Uumlyeler genellikle organizasyonda youmlnetim kurulu uumlyesi ve proje youmlneticisi olarak faaliyet goumlsteren kişilerdir

Bazı sosyal girişimciler tarafından başvurulan bir ccediloumlzuumlm iki sosyal kuruluşu (oumlrneğin kar amacı guumltmeyen bir kuruluşu ve limited şirketi) birleştirerek bir sosyal işletme oluşturmaktadır Bundaki amaccedil daha uygun vergi koşullarına tabi olmak ve hem ticari hem de sivil toplum geliştirme hibelerinden yararlanmaktır

Birccedilok sosyal işletme ldquokar amacı guumltmeyen kuruluşlarrdquo olduğundan sosyal işletme geliştirme Estonyarsquoda ccediloğunlukla sivil toplumun gelişimi altında ele alınan bir konudur Sonuccedil olarak etki analizi tartışması ve sosyal girişim sektoumlruumlnuumln gelişimi aynı zamanda hayırseverlik savunuculuk ve diğer organizasyonel kimlikleri de iccedileren sivil toplumdaki bu tuumlr tartışma ve gelişmelere paralel olarak gerccedilekleşmiştir

36

Etki analizi geliştirme suumlrecini etkileyen iki yasal nokta aşağıda sunulmuştur

bull Tuumlm sivil toplum kuruluşları Şirket Kayıt Portalırsquona yıllık raporlarını sunmalıdır (detaylı bilgi iccedilin Ek 1rsquoe bakınız) Raporun yapısı yıllık hesaplara ek olarak faaliyet raporlarını da kapsadığı iccedilin etki analizi temel alınarak elde edilmiş bilgileri de sunma fırsatı sağlamaktadır Raporun iccedileriği ile ilgili belirli bir standart yoktur (youmlnetim kurulu uumlyelerinin kimliklerinin belirtilmesi gibi resmi gerekliliklerin dışında) Sonuccedil olarak ccediloğu sosyal işletme faaliyetleri ve ccedilıktıları hakkında tutarlı bir şekilde raporlama yapmamaktadır Sonuccedillardan ve etkiden nadiren bahsedilmektedir

bull Herhangi bir kar amacı guumltmeyen sivil toplum kuruluşu (kayıtlı sosyal işletmeler dahil) Gelir Vergisi Kanunu uyarınca bazı vergi muafiyetleri sağlayan ldquokamu yararırdquo listesine dahil olabilir 1990rsquolı ve 2000rsquoli yıllarda Gelir Vergisi Kanunu organizasyonun ldquoana faaliyetininrdquo mal veya hizmet satışı olduğu durumlar hariccedil goumlnuumllluumlluumlk ve hayırseverlik esasıyla ccedilalışan kuruluşlar iccedilin bir destek mekanizması olarak yorumlanmıştır

bull Şu anda kamu yararına ccedilalışan bir kuruluşun misyonu ve ana faaliyetleri toplumsal odaklı olduğu suumlrece satış gelirini bir finansman aracı olarak kullanabilmesi de kabul

edilmektedir Bağış toplamak da Estonyarsquodaki tanıma goumlre sosyal işletmelerin gelir modelinin geccedilerli bir parccedilası olabileceğinden bu tanıma uyan ccedileşitli kuruluşların listeye eklenme başvuruları kabul edilmiştir Bu sosyal işletmelerin bir kısmı kamu yararına odaklandıklarını ve dolayısıyla listeye dahil olmaya uygun olduklarını ispatlamak amacıyla bir sonuccedil ve etki raporu hazırlamaya motive olmuşlardır

37

SOSYAL İŞLETMELERİN PROFİLİ

2014 baharında ESEN Estonya İstatistik Kurumu ve Estonya Kar Amacı Guumltmeyen Kuruluşlar Ağırsquonın işbirliğiyle ve Avrupa Komisyonursquonun desteğiyle Estonya sosyal girişim sektoumlruumlnuumln ilk istatistiksel genel değerlendirme sonuccedillarını derlemiştir Ana sonuccedillar aşağıdaki gibidir3

bull 2009-2012 arası doumlnemde sektoumlruumln toplam girişim geliri yılda ortalama 18 ve yeni sosyal işletmelerin sayısı yılda ortalama 7 oranında artmıştır

3 httpseveewp-contentuploads201504Kvartalikiri-Sotsiaalne-ettevC3B5tlus-Eestispdf

Ayrıca sosyal işletmeler tarafından sağlanan işlerde istikrarlı bir artış olmuştur

bull Sosyal işletmelerin ortalama toplam gelirinin oumlnemli bir kısmı (66) girişimci faaliyetler yoluyla kazanılmıştır (Gerccedilek sayı daha yuumlksek olabilir ccediluumlnkuuml bazı paydaşlar girişimci faaliyetlerini tamamen ifşa etmekten kaccedilınmak iccedilin finansal gerekccedilelere sahiptir Oumlrneğin sosyal işletmelerden kamu hizmeti alan bazı belediyeler soumlzleşmenin hizmet tabanlı olmak yerine bir destek hibesi olmasını şart koşar)

bull Sosyal işletmelerin neredeyse uumlccedilte biri bağış veya hibe kullanmamaktadır Başka bir deyişle

sosyal işletmelerin yaklaşık 13rsquouuml yalnızca satış gelirleriyle kendilerini idare edebilmektedir

bull Sosyal işletmelerin yaklaşık 13rsquouuml sosyal refah hizmetleri sunmaktadır

bull Sosyal işletmeler Estonyarsquonın her yerine yayılmıştır ancak ccediloğunlukla en buumlyuumlk iki şehir merkezinde (başkent Tallinn ve uumlniversite şehri Tartu) ve bunların ccedilevresinde yoğunlaşmışlardır

bull Ortalama bir sosyal girişim 1-4 ccedilalışana sahip mikro bir organizasyondur

38

Etki analizini ilgilendiren başlıca sonuccedillar şu şekildedir

bull Bir mikro organizasyon olarak ortalama bir sosyal girişim sosyal etki analizi iccedilin gereken kapasiteden yoksundur

bull Kuruluşların 23rsquouuml hibelerden yararlandığından ccediloğu sosyal işletme hibe veren kuruluşlar tarafından (hibe finansmanı sonuccedillarının yaygınlaştırılması amacıyla) yayınlanmak uumlzere talep edilen faaliyetler ccedilıktılar ve sonuccedillar hakkında halka accedilık raporlamalar yapmaktadır Ancak etki analizi verilerini yayınlama zorunluluğu olmadığı iccedilin (oumlrneğin yıllık raporun faaliyetlerle ilgili boumlluumlmuuml iccedilin

standartlar bulunmamaktadır) sosyal işletmelerin ccedilalışmalarına ve değerine ilişkin olarak kamuoyunda dağınık bir goumlruumlntuuml ortaya ccedilıkmaktadır

DEVLET TARAFINDAN TANINMA

ESEN 2012 yılında (diğer ccedilalışmaları yanı sıra) sosyal girişim sektoumlruumlnuumln bir savunucusu olarak oumlne ccedilıkmadan oumlnce kamu kurumları tarafından derlenen herhangi bir belgede sosyal işletmelerden bahsedilmemiştir 2016 yılına gelindiğinde kamu sektoumlruumlnuumln hazırladığı ccedileşitli stratejik belgelerde sosyal işletmelerden bahsedilir olmuş ve ESEN sektoumlruumln meşru bir savunucusu olarak kabul edilmiştir

En oumlnemlisi 2015-2020 Sivil Toplum iccedilin Ulusal Kalkınma Planı (Şubat 2015rsquote Estonya Huumlkuumlmeti tarafından onaylanmıştır) iccedilindeki uumlccedil boumlluumlmden biri laquososyal girişimcilik kamu hizmetleri ve sosyal inovasyonrdquodur Planın esas sorumlusu olan İccedilişleri Bakanlığı ESENrsquoi planın uygulanmasına katkıda bulunmak uumlzere uumlccedil stratejik ortağından biri olarak seccedilmiştir

Şubat 2016rsaquoda Estonya Huumlkuumlmeti Huumlkuumlmet Ofisi buumlnyesinde kamu sektoumlruuml ve sosyal inovasyon iccedilin bir goumlrev guumlcuuml oluşturmuş ve ESEN bu ekibin tam uumlyesi olmuştur Bu kapsamda uumlccedil alt komiteden biri sosyal girişimciliğin geliştirilmesine adanmıştır

Sosyal işletme sektoumlruumlnuuml destekleyen hususlar iccedileren diğer oumlnemli belgeler

39

POLİTİKACILAR ARASINDA FARKINDALIK HALA DUumlŞUumlKTUumlR ANCAK YİNE DE ESENrsquoİN CcedilABALARI SONUCUNDA ESTONYArsquoDAKİ DOumlRT BUumlYUumlK SİYASİ PARTİDEN UumlCcedilUuml 1 MART 2015 TARİHLİ PARLAMENTO SECcedilİMLERİ İCcedilİN SOSYAL İŞLETMELERİN GELİŞİMİ KONUSUNU SECcedilİM PLATFORMLARINA DAHİL ETMİŞTİR

arasında Refah Kalkınma Planı 2016-2023 (Sosyal İşler Bakanlığı) ve Avrupa Komisyonursquonun orijinal direktifindeki ldquoayrılmış soumlzleşmelerrdquo konulu 20 Madde ve ldquobelirli hizmetler iccedilin ayrılmış soumlzleşmelerrdquo konulu 77 Maddeyi tamamen uyarlayan Yeni Kamu İhale Kanunu vardır

Politikacılar arasında farkındalık hala duumlşuumlktuumlr ancak yine de ESENrsquoin ccedilabaları sonucunda Estonyarsquodaki doumlrt buumlyuumlk siyasi partiden uumlccediluuml 1 Mart 2015 tarihli parlamento seccedilimleri iccedilin sosyal işletmelerin gelişimi konusunu seccedilim platformlarına dahil etmiştir Bunun bir sonucu olarak koalisyon anlaşmasında da bu konu yer bulmuştur

2016 ve sonrası suumlreccedilte zorluk eldeki fırsatları taban hareketi olarak buumlyuumlyen sosyal işletmeler iccedilin somut desteğe doumlnuumlştuumlrmektir Kamu goumlrevlileri sosyal girişimciliği belli belgelere dahil etmeye sıcak baksa bile hala toplumsal kalkınma iccedilin stratejik oumlnemine hala şuumlpheyle yaklaşmaktadır Birccedilok sosyal işletme topluma youmlnelik olup ihracata yuumlksek gelir getiren işlerin yaratılmasına veya benzeri huumlkuumlmet oumlnceliklerine katkıda bulunmadığından kendi değerlerini ve katkılarını sergileme kabiliyetleri sektoumlruumln devamlılığı iccedilin ccedilok oumlnemlidir

40

ESTONYArsquoDA SOSYAL İŞLETME ALTYAPISINA YOumlNELİK DESTEK MEVCUT OLSA DA BOumlLUumlNMUumlŞ HALDEDİR TUumlM PAYDAŞLAR MEVCUT KOŞULLARIN SEKTOumlRUumlN BUumlYUumlMESİNE VE NİTELİKSEL GELİŞİMİNE İMKAN SAĞLAMADIĞI UumlZERİNDE HEMFİKİRDİR

SEKTOumlRUumlN GELİŞİMİ İCcedilİN DESTEK MEKANİZMALARI

Estonyarsquoda sosyal işletme altyapısına youmlnelik destek mevcut olsa da boumlluumlnmuumlş haldedir Tuumlm paydaşlar mevcut koşulların sektoumlruumln buumlyuumlmesine ve niteliksel gelişimine imkan sağlamadığı uumlzerinde hemfikirdir

Bu konuda en buumlyuumlk finansal destekccedili Ulusal Sivil Toplum Vakfı olmuştur Desteği sosyal işletme sektoumlruumlne iki şekilde ulaşmaktadır

bull Sosyal girişimciliğin ve kamu hizmetlerinin geliştirilmesi iccedilin oumlzel ccedilağrılar (iş planları geliştirilmesi ve uygulanması mutlaka ayrı ccedilağrılarla)

bull Kar amacı guumltmeyen kuruluşlar olarak kayıtlı sosyal işletmeler de diğer tuumlm kapasite arttırma hibelerinden yararlanabilmektedir (konular goumlnuumllluuml youmlnetiminin guumlccedillendirilmesinden sektoumlrler arası vatandaş girişimlerine youmlnelik pilot ağ ccedilalışmalarına kadar uzanmaktadır) Son zamanlarda etki analizi geliştirme hibeler iccedilin başvururken seccedililecek konulardan biri olarak Vakıf tarafından teşvik edilmiştir

Sosyal İşler Bakanlığı yeni sosyal işletmeler (aynı zamanda mevcut sivil toplum kuruluşlarının yeni kolları) kurulması ve yeni kamu hizmetlerinin (aynı zamanda mevcut sosyal işletmelerde) tasarlanması iccedilin iki kez (2015 ve 2016rsquoda) yıl boyu suumlren bir hızlandırma suumlreci uygulamıştır

Geleneksel işletme destek mekanizmaları sivil toplum kuruluşlarının yasal yapılarını kapsamamaktadır Estonyarsquoda yeni kurulan işletmeler iccedilin canlı ve gelişmiş bir ortam bulunmaktadır fakat sosyal işletmeler bu ortamın sistematik bir parccedilası değildir Ancak Estonyarsquonın en buumlyuumlk

41

SOSYAL İŞLER BAKANLIĞI YENİ SOSYAL İŞLETMELER (AYNI ZAMANDA MEVCUT SİVİL TOPLUM KURULUŞLARININ YENİ KOLLARI) KURULMASI VE YENİ KAMU HİZMETLERİNİN (AYNI ZAMANDA MEVCUT SOSYAL İŞLETMELERDE) TASARLANMASI İCcedilİN İKİ KEZ (2015 VE 2016rsquoDA) YIL BOYU SUumlREN BİR HIZLANDIRMA SUumlRECİ UYGULAMIŞTIR

işletme fikirleri yarışması zaman zaman sosyal işletmeleri ayrı bir kategoride oumlduumlllendirmektedir

Kamu hizmeti geliştirme kamu sektoumlruuml iccedilin bir oumlncelikken sosyal işletmeler yalnızca hizmet sağlayıcılar iccedilinde bir grup olarak goumlruumllmektedir (kar amaccedillı ve kar amacı guumltmeyen diğer kuruluşlar arasında) Yalnızca bazı paydaşlar sosyal işletmeleri (potansiyel olarak) ortalama bir ldquokar amaccedillırdquo kuruluştan daha muumlşteri odaklı ve ortalama bir ldquokar amacı guumltmeyenrdquo kuruluştan daha yuumlksek finansal suumlrduumlruumllebilirliğe sahip bir hizmet sağlayıcı tuumlruuml olarak algılamaktadır

Estonya kamu sektoumlruumlnuumln ccedileşitli sistematik kusurları nedeniyle bazı sosyal işletmeler diğer sivil toplum kuruluşlarıyla aynı zorlukları yaşamaktadır Bunlar arasında aşağıdakiler bulunmaktadır

bull Pek ccedilok kamu ihalesi ccedilıktılara odaklanan ve faydalananların katılımı olmadan derlenmiş hizmet tanımlamalarına dayanmaktadır

bull Hizmet tedariki iccedilin yetersiz kaynaklar duumlşuumlk kaliteye veya ccediloğu zaman tuumlkenmişliğe yol accedilan zorunlu goumlnuumllluuml hizmete neden olmaktadır

bull Hizmet geliştirme iccedilin kaynak ayrılmamaktadır

Kamu sektoumlruuml sonuccedillara ve etkiye oumlncelik vermediğinden bunlar uumlzerine yoğunlaşan hizmet sağlayıcılar da (sosyal işletmeler dahil) goumlz ardı edilmektedir

42

ETKİ ANALİZİ 2011 YILINDAN BU YANA ESTONYArsquoDA SİVİL TOPLUMUN GELİŞİMİ EKSENİNDE TEMEL HUSUSLARDAN BİRİDİR

SOSYAL GİRİŞİMCİLER İCcedilİN ETKİ ANALİZİ GELİŞTİRME

Etki analizi 2011 yılından bu yana Estonyarsquoda sivil toplumun gelişimi ekseninde temel hususlardan biridir Konuyu guumlndemde tutmak pek ccedilok paydaşın ortak etkisi olmuştur Aşağıdaki accedilıklama Good Deed Vakfırsquondan ESENrsquoe uzanan gidişata odaklansa da pek ccedilok paydaş konuyla ilgili tartışmaların canlı tutulmasını ve ilerlemesini sağlamıştır Aşağıda bunun oumlrnekleri goumlruumllebilir

bull Politika Araştırmaları Vakfı Uygulama Merkezi bilgi tabanlı karar verme suumlreccedillerini desteklemiştir

bull Ulusal Sivil Toplum Vakfı hem stratejik olarak (ESEN ve Good Deed Vakfı aracılığıyla) hem de ayrı kuruluşlar iccedilin etki analizi gelişimine maddi ve manevi destek vermektedir

bull Sosyal İşler Bakanlığı (Eğitim ve İccedilişleri Bakanlıklarının da desteğiyle) kanıt tabanlı programların Estonyarsquoda uygulanmasına oumlncuumlluumlk etmiştir

bull Reach for Change Estonya uluslararası olarak geliştirdiği yeni kurulan sosyal işletmeler iccedilin sosyal etkiyi haritalandırma metodolojisini tanıtmıştır (halka accedilık olarak değil hibe verdiklerine youmlnelik olarak)

2011 yılında Good Deed Vakfı geniş ccedilaplı bir tanıtımla Estonca dilinde basit bir anlatıma ve ilgi ccedilekici bir tasarıma sahip olan sosyal etki analizi el kitabını yayınlamıştır Oumlyle ki el kitabı sosyal etki analizi eğitimleri iccedilin anında bir talep doğurmuştur

Kitabın yazarlarından birisi aynı zamanda kısa suumlre iccedilinde Estonyarsquoda sosyal etki yaratmayı amaccedillayan organizasyonlara etki analizini tanıtmakta oumlncuuml haline gelen ESENrsquoin kurucularındandır

43

Bu ccedilabalar bilinirliğin artmasını sağlamış ve ESEN başkanı Jaan Aps etki analizinin savunuculuğuna youmlnelik ccedilabaları iccedilin Estonya Sivil Toplum Kuruluşları Ağı tarafından ldquo2014 Yılı Misyon Kişisirdquo seccedililmiştir

2013-2014 yıllarında ESEN sosyal işletmelerin değişim teorileri temel goumlstergeler ve hikaye anlatımı kullanarak sonuccedillarını ve etkilerini tanımlaması ve accedilıklaması iccedilin bir format geliştirmiştir Raporun derlenmesi ağa uumlye olabilmek iccedilin yazısız bir kriter olmuştur

2016 yılına gelindiğinde bu standart ccediloumlzuumlm sosyal bir amaca sahip Estonyalı kuruluşlar iccedilin yaygın olarak kabul edilmiş bir etki-haritalandırma standardı haline gelmiştir Metodoloji hal iyileştiriliyor olsa da online bir format haline getirilmesi iccedilin Ulusal Sivil Toplum Vakfı vasıtasıyla İccedilişleri Bakanlığırsquondan

finansman almaya yetecek kadar başarılı bulunmuştur Web ccediloumlzuumlmuuml yararlanıcıa profillerinin ccedileşitli youmlnlerini yansıtan goumlstergeleri ve değişim teorilerinin temel oumllccediluumltlerini bir Google Haritalar ccediloumlzuumlmuuml ile birbirine bağlamaktadır Amaccedil yalnızca sosyal işletmelerin değil Estonyarsquodaki tuumlm sosyal amaccedillı organizasyonlarının toplumsal etki bilgilerini eklemek yapılandırmak analiz etmek ve yayınlamak iccedilin bir online portal oluşturmaktır

ESEN uumlyelerinden gelen geri bildirim formata bağlı olarak değişkenlik goumlstermektedir Tamamlayanların pek ccediloğu (uumlyelik anketlerine goumlre) formatı aşağıdaki youmlnlerden olumlu bulmuştur

bull Organizasyonel kimliğin analizi de dahil olmak uumlzere bir stratejik duumlşuumlnce ve planlama metodolojisi olarak

bull Kamu hizmetlerini ihale eden kamu kurumları ve hibe veren kuruluşlar da dahil olmak uumlzere harici paydaşlara amaccedillarını ve pozitif değerlerini accedilıklamak iccedilin bir araccedil olarak Aynı zamanda raporun (ve arkasındaki mantığın) kamu goumlrevlileriyle başarılı goumlruumlşmeler gerccedilekleştirmelerine vesile olduğunu da belirtmişlerdir Oumlte yandan yalnızca bir sosyal işletme oumldeme yapan muumlşterilerinin (oumlzel şahısların) rapordan haberdar olup raporu ilgi ccedilekici bulduklarını bildirmiştir

Raporu derleyenlerin bir kısmı raporu harici iletişim kanallarını aşağıdaki youmlntemlerle doumlnuumlştuumlrmek iccedilin de kullanmıştır

bull goumlrsel goumlruumlnuumlm - sayfayı değişim teorilerinin mantığına goumlre yeniden yapılandırma

44

AYRICA ETKİ ANALİZİNİ EK FİNANSMAN GETİRMEDİĞİ SUumlRECE İŞE YARAMAZ OLARAK GOumlRMEKTEDİRLER CcedilUumlNKUuml MEVCUT BUumlTCcedilELERİ DAHİLİNDE PROGRAMLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPABİLECEKLERİNE İNANMAMAKTADIRLAR

bull iccedilerik ndash anlamlı başarı goumlstergelerini ve başarı hikayelerini ekleme veya daha iyi biccedilimde vurgulama

Diğer sosyal işletmeler ise raporun derlemelerinin sonrasında aldıkları finansmanın artmamış olmasından dolayı hayal kırıklığına uğramıştır En sert tavır takınanlar etki analizinin uygulanmasına sadece finansman artışı garantisi sağlandığı takdirde yanaşacaklarını belirtmiştir

Ayrıca etki analizini ek finansman getirmediği suumlrece işe yaramaz olarak goumlrmektedirler ccediluumlnkuuml mevcut

buumltccedileleri dahilinde programlarında değişiklik yapabileceklerine inanmamaktadırlar

Sonuccedil olarak bu tecruumlbeden memnun olan sosyal işletmeler bile raporu guumlncellenmek iccedilin zaman ayırmaya nadiren oumlncelik tanımaktadır Raporu genellikle değişim teorilerini sunmak iccedilin bir ldquokartvizitrdquo olarak kullanmakta ve verilerini guumlncel tutmayı veya faydalananlardan yeni hikayeler toplamayı pek gerekli goumlrmemektedir

45

TUumlRKİYE

ldquoSOSYAL GİRİŞİMCİrdquo ldquoSOSYAL GİRİŞİMCİLİKrdquo VE ldquoSOSYAL İŞLETMErdquo KAVRAMLARININ TANIMLARI

Tuumlrkiyersquode sosyal girişimciliğin yasal bağlayıcılığı olan bir tanımı yoktur Sosyal girişimcilik kavramı ccediloğunlukla Tuumlrkiyersquodeki oumlncuuml organizasyonların tanımları uumlzerinden anlaşılmaktadır

Sektoumlr geliştiricileri tarafından kullanılan ccedileşitli tanımlar paydaşın yoğunlaştığı alana bağlı olarak konseptin farklı youmlnlerini vurgulamaktadır

Sosyal girişimcilik sektoumlruuml 2000 yılında Ashoka Tuumlrkiyersquonin kurulmasıyla başlamış ve hız kazanmıştır Ashoka uumllkedeki sosyal girişimcilerin en oumlnemli referans noktalarından biri olmaya devam etmektedir

Ashoka sosyal girişimcileri toplumun en acil sosyal sorunlarına yenilikccedili ccediloumlzuumlmler sunan bireyler olarak tanımlamaktadır Sosyal girişimciler hırslı ve ısrarlıdır buumlyuumlk sosyal sorunlara muumlcadele eder ve geniş ccedilaplı değişim iccedilin yeni fikirler oumlne suumlrerler Toplumsal ihtiyaccedilları devlete veya oumlzel sektoumlre bırakmak yerine sosyal girişimci neyin aksadığını belirler ve sistemi değiştirerek ccediloumlzuumlmuuml yayarak ve toplumun tuumlmuumlnuuml farklı youmlnde hareket etmeye ikna ederek sorunu ccediloumlzmektedir

46

Sosyal girişimciler harekete geccedilecek fikirler uumlretecek ve bunları uygulamaya koyacak insanların sayısını en uumlst duumlzeye ccedilıkarmak iccedilin buumlyuumlk destek goumlren kullanıcı dostu anlaşılır ve etik fikirler ortaya koyar Oumlnde gelen sosyal girişimciler yerel olarak fark yaratan kişileri topluca işe almaktadır ndash bu rol modelleri fikirlerini uygulamaya kanalize eden insanların neredeyse her şeyi başarabileceğinin kanıtıdır4

2007 yılında Sivil Toplum Geliştirme Merkezi ldquoToplumsal Doumlnuumlşuumlm İccedilin Sosyal Girişimcilik Rehberirdquo başlıklı kitapccedilığını yayınlamıştır Yayın Tuumlrkiyersquode sosyal girişimciliği tanıtan ilk kaynaklardan biri olarak sosyal girişimcilere ve işletmelerine dair oumlrnekler sunmuştur Rehberde kullanılan sosyal girişimci


tanımı bu kişilerin toplumdaki problemleri tespit eden ve yenilikccedili ccediloumlzuumlmler sunmaya ccedilalışan ldquofark yaratanrdquo lider youmlnlerini vurgulamıştır

ldquoTuumlrkiye Uumlccediluumlncuuml Sektoumlr Vakfırdquo (TUumlSEV) sosyal işletme kavramının Tuumlrkiyersquode yaygınlaştırılmasına oumlnemli katkı yapılmıştır (CcedilN metinde ldquoimporter contributionrdquo diyordu ldquokatkı ithal etmiştirrdquo gibi bir şey demek saccedilma geldi yazım hatası olabilir mi Ben ldquoimportantrdquo denmiş gibi ccedilevirdim) TUumlSEV Tuumlrkiyersquode uumlccediluumlncuuml sektoumlruumln gelişimini destekleyen bir şemsiye kuruluştur TUumlSEVrsaquoin ortaya koyduğu yaklaşımda ldquososyal girişimcilikrdquo ldquososyalrdquo ve ldquogirişimcilikrdquo olmak uumlzere iki farklı bileşene sahiptir Bir yandan girişimcilik anlayışı tıpkı ticari girişimcilikte olduğu gibi riskler ve fırsatlar doğru değerlendirme risk alma ve yenilikccedili ccediloumlzuumlmler barındırmaktadır

Bununla birlikte kavramın ldquososyalrdquo youmlnuuml girişimcilik prensibinin kar maksimizasyonundan ziyade sosyal ihtiyaccedillara ve sorunlara yanıt vermesini iccedilerir Bu nedenle sosyal girişimcilik toplumsal ihtiyaccedillara ve sorunlara cevap verirken sistematik değişiklikler yapmayı amaccedillamaktadır Sosyal girişimler bir yandan tekrar edilebilir ccediloumlzuumlmler modelleyerek bir yandan da toplumun desteğini kazanarak sosyal ihtiyaccedillara yanıt vermeyi veya sorunları ccediloumlzmeyi hedeflemektedir5

Sosyal Girişimci Genccedil Liderler Akademisi (SOGLA) sosyal girişimciliğin popuumllerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması uumlzerinde ccedilalışan ve bağlantı ağı uumlzerinden hızlandırıcı programlar

5 httpwwwsosyalgirisimorgcontentdetailaspxcid=10

47

DEVLET POLİTİKASI BAĞLAMINDA SOSYAL GİRİŞİMCİLİK TBMM TARAFINDAN 2 TEMMUZ 2013rsquoTE KABUL EDİLEN ONUNCU KALKINMA PLANIrsquoNDA YER BULMUŞTUR

mentorluk ve Tuumlrkiyersquonin her yerinde duumlzenlenen ccedileşitli sosyal girişimcilik etkinlikleri aracılığıyla genccedillere rehberlik eden bir kuruluştur SOGLA sosyal girişimciliğin bir tanımını yapmamayı tercih etmektedir bunun yerine sosyal girişimciliği doumlrt temel yapıtaşını vurgulamaktadır sosyal etki yaratma sosyal etki yaratacak fırsatları goumlrme yenilikccedili olma ve kaynak yaratma ve suumlrduumlruumllebilirlik6

Devlet politikası bağlamında sosyal girişimcilik TBMM tarafından 2 Temmuz 2013rsquote kabul edilen Onuncu Kalkınma Planırsquonda yer bulmuştur Dokuumlman girişimciliğin oumlnemini vurgulamış ve destek sağlayıcı mekanizmalar ve politikalar geliştirmenin oumlnemi uumlzerinde durmuştur Sosyal girişimcilik

6 httpwwwsoglaorgsosyal-giri351imcilikhtml

genel girişimcilik kavramının oumlnemli bir parccedilası olarak tanımlanmıştır Plan sosyal girişimciliğin tanımı uumlzerinde bir mutabakat sağlamadığını belirtmiş ve kavram genel anlamda toplum iccedilin oumlzel anlamda da dezavantajlı durumdaki gruplar iccedilin fayda sağlayan pratik yenilikccedili ve suumlrduumlruumllebilir bir girişimcilik modeli olarak tanımlanmaktadır Belgede Ashokarsquonın kurucusu olan W Draytonrsquoun sosyal girişimcilik kavramının geliştirilmesindeki oumlnemli roluumlnden bahsedilmekte ve kendisinin sosyal girişimci tanımı ldquososyal bir problemi sistemi değiştirerek ccediloumlzmeye ccedilalışan kişirdquo olarak ifade edilmektedir

48

TUumlRKİYErsquoDE YAYGIN OLARAK KULLANILAN SOSYAL GİRİŞİMCİLİK TANIMLARI ASHOKArsquoNIN YAKLAŞIMINI VE MEVCUT PARALEL GOumlRUumlŞLERİ TEMEL ALMAKTADIR BİREYLERİN SOSYAL PROBLEMLERİ TESPİT ETMESİNE VE UZUN VADELİ SİSTEMATİK DEĞİŞİM ELDE ETMEK AMACIYLA YENİLİKCcedilİ CcedilOumlZUumlMLER GELİŞTİRMESİNE OumlNEM VERİLMEKTEDİR

Tuumlrkiyersquode yaygın olarak kullanılan sosyal girişimcilik tanımları Ashokarsquonın yaklaşımını ve mevcut paralel goumlruumlşleri temel almaktadır Bireylerin sosyal problemleri tespit etmesine ve uzun vadeli sistematik değişim elde etmek amacıyla yenilikccedili ccediloumlzuumlmler geliştirmesine oumlnem verilmektedir Suumlrduumlruumllebilirlik sosyal etki ve iş modeli gibi kavramla ilgili diğer hususlardan bahsedilmesine rağmen bunlar kavramın oumlzuumlnde yer almamaktadır

Tuumlrkiyersquode sosyal girişimcilik sivil toplum sektoumlruuml buumlnyesinde gelişmiştir ve halen ldquokar amacı guumltmeyenrdquo yaklaşımdan guumlccedilluuml bir şekilde etkilenmektedir Suumlrduumlruumllebilirlik iş modeli geliştirme ve kar kazanımı ile ilgili konular vurgulanmamaktadır Tuumlrk toplumunda yerleşik bireysel duumlzeyde bağış anlayışı ve kuumlltuumlrel ve dinsel

accedilıdan her tuumlrluuml iftiharı ya da kazancı reddeden yardım ve zekat kuumlltuumlruuml kar elde etme uumlzerinde olumsuz bir algı oluşturmaktadır Bu nedenle sosyal hizmet odaklı faaliyetlerden kazanccedil edinmek uygunsuz bulunmaktadır Bu kuumlltuumlrel anlayış Tuumlrkiyersquode sosyal girişimciliğin tam olarak benimsenmesi ve anlaşılması oumlnuumlnde bir engeldir STK geccedilmişi olan veya iş tecruumlbesi kısıtlı olan sosyal girişimciler gelir modellerini kurgulamakta ve tasarlamakta ccedilektikleri sıkıntıların yanı sıra iş modellerini kendilerine ve paydaşlarının ccediloğuna accedilıklamakta da zorlanmaktadır

49


TUumlRKİYErsquoDE MEVZUATLAR SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİ TANIMAMAKTA VEYA TANIMLAMAMAKTADIR SOSYAL GİRİŞİMCİLER BİR SOSYAL İŞLETME KURARKEN İKİ SECcedilENEĞE SAHİPTİR

Bunlar

bull Bir vakıf veya dernek kurmak (bunlar Tuumlrkiyersquodeki STK yapılanmalarıdır) boumlylece kurumlar vergisinden muaf olmak ve fonlara erişim kazanmak veya

bull Bir şirket kurmak ve kar elde etmek ancak bu nedenle fonlara ve vergi muafiyetlerine erişimde kısıtlamalara tabi olmaktır

Gerccedilekleştirilen muumllakatlara ve sosyal girişimcilerden atoumllye ccedilalışmaları sırasında alınan geri bildirime goumlre şirket kurma youmlnuumlnde bir eğilim mevcuttur Ancak şirket kuran sosyal girişimciler pek kar edememekte ve vergi yuumlkuumlne maruz kalmaktadır Bir dernek yapılanmasını tercih etmek ise karlılığın oumlnuumlnde engel teşkil etmekte

fakat sivil toplum kuruluşlarına sağlanan fon ve hibelere erişim sağlamaktadır Ccedileşitli sosyal işletmeler gayri resmi girişimler olarak kalmayı tercih etmekte ve onay ve destek bulmak iccedilin yenilikccedili ccediloumlzuumlmler aramaktadır

Her yasal yapının kendine has avantajları ve dezavantajları olduğundan pek ccedilok sosyal girişimci birbirine paralel işleyen iki ayrı yasal kuruluştan oluşmuş karma modeller kurmak zorunda kalmaktadır Şirketleri olanlar bir vakıf veya dernek kurmayı tercih edebilmekte sivil toplum kuruluşları ise suumlrduumlruumllebilir ticari şirketler kaydettirmeyi duumlşuumlnebilmektedir

50

SOSYAL GİRİŞİMCİLERİN PROFİLİ

TUumlRKİYErsquoDE SOSYAL GİRİŞİMCİLİK SEKTOumlRUuml HENUumlZ CcedilOK ERKEN BİR SAFHADADIR HENUumlZ BİR YASAL YAPI VEYA KAVRAMIN TANIMI UumlZERİNDE BİR MUTABAKAT BULUNMADIĞINDAN SEKTOumlRUumlN BUumlYUumlKLUumlĞUuml FAALİYET GOumlSTEREN SOSYAL GİRİŞİMCİLERİN SAYISI VEYA PROFİLLERİ UumlZERİNE KESİN VERİLER BULUNMAMAKTADIR

Konu uumlzerine en kapsamlı araştırma 2013 yılında İstanbul Politikalar Merkezi (İPM) Sabancı Uumlniversitesi ve Impact Investing Policy Collaborative (Etkiye Yatırım Politika İşbirliği) tarafından gerccedilekleştirilmiştir7 Sosyal girişimcilik son birkaccedil yıl iccedilinde ccedilok hızlı buumlyuumlme kaydettiğinden anket yalnızca Tuumlrkiyersquode sosyal girişimcilik sektoumlruumlne genel bir bakış sunmaktadır

7 httpwwwsocialimpactmarketsorgwpcontentuploads201211130405_Surveyresults_final1pdf

Araştırmaya goumlre katılanların 79rsquoı birincil olarak bir sosyalccedilevresel amacı karşılamak iccedilin 11rsquoi birincil olarak paydaşlarına finansal getiri sağlamak iccedilin varlığını suumlrduumlrmektedir

Ankete katılan sosyal işletmeler arasında 71 ccedilocuk ve genccedillere 65 kadınlara 65 ccedilevreye ve 58 engellilere fayda sağlayacak faaliyetlerde bulunmaktadır

51

MUumlLAKAT YAPILANLARIN 76rsquoSI KURULUŞLARINI SOSYAL

ETKİ TABANLI BİR İŞ PLANINA GOumlRE İDARE ETTİĞİNİ

BELİRTMİŞTİR

MUumlLAKAT YAPILAN SOSYAL GİRİŞİMCİL-ERİN 31rsquoİ DEĞER ODAKLI BİR KURULUŞ OLARAK GELİR ELDE ETMEMELERİ VEYA

SAĞLADIKLARI UumlRUumlN VE HİZMETLER İCcedilİN UumlCRET TAHSİL ETMEMELERİ

GEREKTİĞİ FİKRİNE TAMAMEN VEYA KISMEN KATIL-

MAKTADIR

YAKLAŞIK

UumlZERİNDE UZLAŞMAYA VARILMIŞ GELİR YARATMA KAR ELDE ETME VE HARİCİ FİNANSMAN YAKLAŞIMLARI YOKTUR

Uumlzerinde uzlaşmaya varılmış gelir yaratma kar elde etme ve harici finansman yaklaşımları yoktur Muumllakat yapılan sosyal girişimcilerin 31rsquoi değer odaklı bir kuruluş olarak gelir elde etmemeleri veya sağladıkları uumlruumln ve hizmetler iccedilin uumlcret tahsil etmemeleri gerektiği fikrine tamamen veya kısmen katılmaktadır Muumllakat yapılanların 76rsquosı ise kuruluşlarını sosyal etki tabanlı bir iş planına goumlre idare ettiğini belirtmiştir

Gelir soumlz konusu olduğunda kuruluşların 43rsquouuml uumlruumln veya hizmetlerin satışıyla 18 hibelerle 18 bağışlarla ve 7 uumlyelik uumlcretleriyle gelir elde ettiklerini belirtmektedir

52

SOSYAL GİRİŞİMCİLİK İCcedilİN YASAL DUumlZENLEMELERİN OLUMLU BİR ORTAMIN VE DESTEK MEKANİZMALARININ OLMAYIŞI BU KAVRAMIN POPUumlLERLEŞMESİNİN VE SOSYAL İŞLETMELERİN GELİŞİMİN OumlNUumlNDEKİ ENGELLER OLARAK OumlNE CcedilIKMAKTADIR


Her ne kadar sosyal girişimcilerin desteklenmesi iccedilin gereken ortam ve mekanizmalar gelişmeye yeni başlamış olsa da Tuumlrkiyersquode sosyal girişimcilik ekosisteminin guumlccedillenme suumlrecine tanıklık etmek muumlmkuumlnduumlr

Devlet de dahil olmak uumlzere paydaşların ilgisinde artış goumlzlemlenmektedir Parlamentonun 2 Temmuz 2013 yılında kabul ettiği Onuncu Kalkınma Planı sosyal girişimciliği de iccedilermekte ve bunu gelişim hedeflerine ulaşmak iccedilin bir araccedil olarak sunmaktadır Onuncu Kalkınma Planına goumlre sosyal girişimcilik dahil girişimcilik kavramı girişimcilik eğitimleri kurslar ve stajyerlik programları vasıtasıyla huumlkuumlmet politikalarına entegre edilmelidir Belgede sunulan yaklaşım girişimcilere

ilişkin mevcut ldquokendi ccedilıkarını duumlşuumlnmerdquo algısının değiştirilmesini iccedilermektedir Bu algıyı değiştirmeye guumlcuuml olan bir araccedil olarak sosyal girişimciliğin ve yatırımcı dostu bir toplum geliştirilmesini desteklemenin oumlnemi accedilıkccedila ifade edilmiştir

Sosyal girişimcilik iccedilin yasal duumlzenlemelerin olumlu bir ortamın ve destek mekanizmalarının olmayışı bu kavramın popuumllerleşmesinin ve sosyal işletmelerin gelişimin oumlnuumlndeki engeller olarak oumlne ccedilıkmaktadır Yapılan analizler uyarınca Tuumlrkiye Kalkınma Bakanlığı plan genelinde sosyal girişimciliğin oumlnemini vurgulamakta ve sosyal girişimcilik uumlzerine farkındalık yaratıp potansiyel girişimcileri cesaretlendirmek iccedilin profesyonellerin yardımıyla hazırlanacak stratejiler ve iletişim planları gibi uzun vadeli yaklaşımların uumlzerinde durmaktadır

53

HENUumlZ SİSTEMATİK BİR DESTEK MEKANİZMASI BULUNMAMAKTADIR ANCAK DESTEK VEREN KURULUŞLARIN SAYISI VE DESTEK MİKTARI SON YILLARDA ARTMIŞTIR

SOSYAL GİRİŞİMCİLİK AĞLARIbull Ashoka Foundation Vakfı

DESTEK PROGRAMLARIbull Ashoke Changemaker

Xchangebull Sosyal Girişimci Genccedil

Liderler Akademisi (SOGLA)bull Tuumlrkiye Uumlccediluumlncuuml Sektoumlr Vakfı

(Tuumlsev)

ENSTİTUumlLERbull Koccedil Uumlniversitesi Sosyal Etki

Forumu (Kusif)

KULUCcedilKA MERKEZLERİbull İstanbul Bilgi Uumlniversitesi

Sosyal Kuluccedilka Merkezibull Impact Hub Tuumlrkiyebull Girişim Fabrikası

YARIŞMALAR VE HİBE PROGRAMLARIbull Sabancı Uumlniversitesi Fark

Yaratanlar Programıbull İstanbul Bilgi Uumlniversitesi

Geccedil Sosyal Girişimci Oumlduumllleri

bull Koccedil Uumlniversitesi Kuumlresel Sosyal Girişimcilik Yarışması

bull Anadolu Vakfı Sosyal Girişimcilik Yarışması

bull Okan Uumlniversitesi Sosyal Girişimcilik Yarışması

bull Garanti Bankası Kadın Sosyal Girişimci Oumlduumlluuml

KİTLESEL FİNANSMAN PLATFORMLARIbull httpwwwfongogocombull httpwwwfonlabenicombull httpswwwbulusumbiz

SOSYAL GİRİŞİMCİLİK DERSLERİbull Sabancı Uumlniversitesibull Koccedil Uumlniversitesibull Işık Uumlniversitesibull Oumlzyeğin Uumlniversitesi

SOSYAL GİRİŞİMCİLİK UumlZERİNE OumlĞRENCİ KULUumlPLERİbull İzmir Amerikan Kolejibull Robert Kolejbull Marmara Eğitim Enstituumlsuumlbull Avrasya Anadolu Lisesibull Erciyes Uumlniversitesibull Fatih Uumlniversitesibull Orta Doğu Teknik

Uumlniversitesibull Yıldız Teknik Uumlniversitesi

SOCIAL ENTREPRENEURSHIP ECOSYSTEM IN TURKEY


Tıpkı Estonyarsquoda olduğu gibi sosyal girişimciler iccedilin altyapısal destek Tuumlrkiyersquode de dağınıktır Henuumlz sistematik bir destek mekanizması bulunmamaktadır ancak destek veren kuruluşların sayısı ve destek miktarı son yıllarda artmıştır

Şu anda sosyal girişimcilik ağları destek programları enstituumller kuluccedilka merkezleri yarışmalar ve hibe programları kitlesel finansman platformları Lisans ve lisansuumlstuuml dersleri ve oumlğrenci kuluumlpleri bulunmaktadır

54

ESTONYArsquoNIN AKSİNE TUumlRKİYErsquoDE ETKİ OumlLCcedilUumlMUuml YENİ GELİŞMEKTE OLAN BİR KAVRAMDIR VE EKOSİSTEMDEKİ PEK CcedilOK KİŞİ TARAFINDAN HENUumlZ TAM OLARAK BENİMSENMEMİŞTİR

SOSYAL ETKİ PERFORMANSLARI UumlZERİNE DUumlZENLİ OLARAK VERİ TOPLAMAMAKTADIR


Estonyarsquonın aksine Tuumlrkiyersquode etki oumllccediluumlmuuml yeni gelişmekte olan bir kavramdır ve ekosistemdeki pek ccedilok kişi tarafından henuumlz tam olarak benimsenmemiştir Bu nedenle de Tuumlrkiyersquodeki sosyal girişimcilerin neredeyse hiccedilbirisi etkilerini oumllccedilmemektedir Etki oumllccediluumlmuumlyle ilgili ccedilalışmalar ccediloğunlukla ccedilıktıların veya ifadelerin toplanmasından ibarettir

2013 yılında yapılmış olan sosyal girişimcilik sektoumlruuml araştırmasına goumlre8 araştırmaya katılan sosyal işletmelerin 52rsquosi sosyal etki performansları uumlzerine duumlzenli olarak veri toplamamaktadır Veri toplayan girişimler arasında 74

8 httpipcsabanciuniveduwp-contentuploads201405AnjaRaporWeb080514pdf

yarattıkları sosyal değeri oumllccediluumlmlediğini 64 sonuccedilları oumllccediluumlmlediğini ifade etmiştir Yalnızca 34 ccedilıktılarını oumllccediluumlmlemektedir

55

Sosyal etki oumllccediluumlmlemeyle ilgili olarak 3 temel sorun bulunmaktadır

1- SOSYAL ETKİ VE ARACcedilLARLA İLGİLİ BİLGİLER UumlZERİNDE ORTAK BİR ANLAYIŞ BULUNMAMAKTADIR

Tuumlrkiyersquodeki bağlam iccedilin uygulanabilir ve kullanışlı araccedillar bulunmamaktadır Etkilerini oumllccedilmeye istekli olan ve araştırmalarına başlayan sosyal girişimciler yalnızca yabancı oumlrneklerden kaynaklardan ve araccedillardan faydalanabilmektedir ancak bunlar Tuumlrkiyersquodeki bağlama uyumlu değildir Tuumlrkiyersquode etki oumllccediluumlmuumlnuumln gelişmesi ve yayılması iccedilin karşılıksız (pro bono) teknik destek ve mentorluk buumlyuumlk oumlnem taşınmaktadır Muumllakat yapılan

sosyal girişimciler etki oumllccediluumlmuumlnuumln Tuumlrkiyersquode yeni gelişmekte olan bir kavram olduğunu ve ekosistemdeki pek ccedilok kişi tarafından henuumlz tam olarak benimsenmediğini belirtmiştir Ancak yine de ekosistem iccedilindeki ccedilabalar goumlz ardı edilmemelidir

Ekosistem iccedilindeki geliştiricilerin sosyal etkinin oumlnemini vurgulama ccedilabalarına bir oumlrnek olarak Ashoka Fellowship kriterleri verilebilir Her yıl Ashoka Fellowrsquoları ldquofikirlerinin sosyal etkisirdquo de dahil olmak uumlzere Ashokarsquonın tuumlm seccedilim kriterlerini karşıladıklarını goumlsteren kapsamlı bir araştırma ve seccedilim suumlrecinden geccedilmektedir Bu kriterler adayın kendisine değil fikirlerine yoğunlaşmaktadır Ashoka yalnızca alanı kayda değer oumllccediluumlde değiştirecek ve ulusal ccedilapta etki yaratacak veya daha

kuumlccediluumlk uumllkeler iccedilin geniş ccedilaplı boumllgesel değişim yaratacak fikirler uumlzerinde durmaktadır9

Bir diğer oumlrnek Sabancı Uumlniversitesirsquonin Tuumlrkiyersquonin Fark Yaratanları programıdır Program toplumdaki sosyal girişimcileri sosyal etkilerini goumlz oumlnuumlnde bulundurarak desteklemektedir

Sosyal etki oumllccediluumlmuuml eksenindeki ccedilalışmaların uumlzerine yoğunlaşan bir diğer kurum Koccedil Uumlniversitesi Sosyal Etki Forumursquodur (KUSİF) KUSİF sivil toplumun oumlğrencilerin geleceğin liderlerinin ve diğer etki paydaşlarının kapasitesini arttırarak sosyal etkisini arttırmayı amaccedillayan bir ldquoAraştırma ve Uygulama Merkezirdquo olarak kurulmuştur

9 httpswwwashokaorgsupportcriteria

56

Sosyal organizasyonların karşılaştıkları zorlukları aşmalarına yardımcı olarak ve destek ağlarının etkili sosyal etki oumllccediluumlmleme araccedillarının ve suumlrekli olarak Tuumlrkccedile kaynakların geliştirilmesiyle işletmelerin topluluklarıyla daha iyi biccedilimde etkileşime girmesini sağlamakta STKrsquolar işletmeler ve topluluklar iccedilin sosyal etki yaratmaya yardımcı bir ldquososyal inovasyon katalizoumlruumlrdquo goumlrevi goumlrmektedir10 Projeleri ccedilalışmaları araştırmaları ve eğitimleri yanı sıra yakın suumlre oumlnce KUSİF ekosistemin tuumlm paydaşlarıyla birlikte bu alanı daha da geliştirmek uumlzere Tuumlrkiyersquode bir ldquoSosyal Etki Ccedilalışma Gruburdquo kurulmasına oumlncuumlluumlk etmiştir

10 httpkusifkuedutrabout-us

2- SOSYAL GİRİŞİMCİLER FAALİYET ODAKLIDIR

Tuumlrkiyersquodeki sosyal girişimcilerin ccediloğu faaliyet odaklı yaklaşımları nedeniyle ccedilalışmalarına yanlış bir başlangıccedil yapmıştır bu durum da rotalarını etki odaklı olacak şekilde doumlnduumlrmeyi guumlccedilleştirmektedir Sosyal girişimcilerin girişimlerini yeni geliştirirken ve iyileştirirken nihai hedeflerini ve vizyonlarını akıllarından ccedilıkarmamaları oumlnemlidir Hevesli sosyal girişimciler faaliyetlerini buna uygun şekilde tasarlayabilmek ve planlayabilmek iccedilin ne tuumlr bir değişim yaratmak istedikleriyle ilgili olarak en başından youmlnlendirilmelidir

TUumlRKİYErsquoDEKİ SOSYAL GİRİŞİMCİLERİN CcedilOĞU FAALİYET ODAKLI YAKLAŞIMLARI NEDENİYLE CcedilALIŞMALARINA YANLIŞ BİR BAŞLANGICcedil YAPMIŞTIR BU DURUM DA ROTALARINI ETKİ ODAKLI OLACAK ŞEKİLDE DOumlNDUumlRMEYİ GUumlCcedilLEŞTİRMEKTEDİR

57

TUumlRKİYErsquoDE SOSYAL GİRİŞİMCİLER ETKİLERİNİ OumlLCcedilMEK BİR YANA FİNANSAL YASAL VE BUumlROKRATİK OLARAK AYAKTA KALMAKTA BİR HAYLİ ZORLANMAKTADIR

3- OumlNCELİK SIRALAMASINDA ETKİ OumlLCcedilUumlMUuml GERİLERDE KALMAKTADIR

Tuumlrkiyersquode sosyal girişimciler etkilerini oumllccedilmek bir yana finansal yasal ve buumlrokratik olarak ayakta kalmakta bir hayli zorlanmaktadır Aynı zamanda insan kaynakları youmlnuumlnden eksiklik ccedilekmektedirler Pek ccedilok girişim girişimin her youmlnuumlyle ilgilenen bir iki kişi tarafından finanse edilmektedir Bu kişiler de ekosistemi ve ağı daha iyi tanımak iccedilin konferanslara seminerlere

veya farklı etkinliklere katılmak goumlnuumllluumlleri idare etmek aktiviteler organize etmek finansal meselelerle ilgilenmek ortaklıklar kurmak fon aramak kendilerini ve goumlnuumllluumlleri motive etmek vb uumlstlenmek zorunda oldukları iş yuumlkuuml miktarı altında ezilmektedir Pek ccedilok sosyal girişimci bir tuumlkenmişlik sendromu yaşamaktadır Bu operasyonel yuumlk sosyal girişimcilerin etkilerini oumllccedilmesini imkansız hale getirmektedir

59

ESTONYA TUumlRKİYE VE BİRLEŞİK KRALLIKTA ONLİNE ETKİ İLETİŞİMİNİN ANALİZİ

Ccedilalışmanın amacı mevcut Estonyalı ve Tuumlrk işletmelerde online etki iletişimine ilişkin tipik zorluklara ve ccediloumlzuumlmlere dair bilgi edinmektir

Online iletişime dair sistematik bir bakış accedilısı elde etmek iccedilin ccedilalışmada niceliksel iccedilerik analizi kullanmıştır Estonyalı ve Tuumlrk sosyal işletmelerinin web sayfalarında yer alan hedefler faaliyetler ccedilıktılar sonuccedillar ve etkiler farklı goumlstergeler (oumlrneğin goumlruumlnuumlrluumlk ve konum) kullanılarak kodlanmıştır

Yorum farklılıklarını azaltmak iccedilin faaliyetler ve ccedilıktılar bir kategori altında toplanmış ve bir başka kategori altında sonuccedillar ve etkiler bir araya getirilmiştir Faaliyetlerccedilıktılar ile sonuccedillaretki arasındaki ayrım saygın uluslararası yaklaşımlara (ccediloğunlukla değişim teorisi) dayanan etki analizi modeline goumlre accedilıklanmış ve ESEN tarafından taban hareketi seviyesindeki organizasyonlara daha iyi uyması iccedilin değiştirilmiştir (oumlrneğin bir değişim teorisi ile analiz edilecek grup bir ldquoorganizasyonrdquo değil ldquobelirli bir hedef gruprdquotur) Verileri kodlayan personel kategoriler hakkında kapsamlı talimatlar almış ve sonuccedillar eğitimciler tarafından kalite kontroluumlnden geccedilirilmiştir

60

TURKİYE11 BK12 ESTONYA13

OumlRNEKLEMDEKİ ORGANİZASYON SAYISI 50 50 (4914) 141

WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)

HEDEFLERMİSYONVİZYON 42 (21) 96 (47) 80 (113)

MİSYON VE VİZYONDAKİ NİCEL UNSURLAR 24 (12) 20 (10) 2 (3)

FAALİYETCcedilIKTI 20 (10) 61 (30) 57 (80)

SONUCcedilETKİ (NİCELİKSEL) 0 55 (27) 18 (26)

ETKİ RAPORLAMABELGELEME 0 20 (10) 4 (5)

NİTELİKSEL ETKİ (HİKAYE ANLATMA vb) 26 (13) 55 (27) 25 (36)

FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)

11 Tuumlrkiyede 50 organizasyon kodlanmıştır Mikado Suumlrduumlruumllebilir Kalkınma Danışmanlığı bu kuruluşları ekosistem geliştiricilerinin goumlruumlşlerini dikkate alarak seccedilmiştir Bu kuruluşlar şu anda aktiftir sosyal girişimcilik ekosistemi tarafından iyi bilinmektedir ve Tuumlrkiyedeki sosyal işletmeleri temsil etmektedir Tuumlrkiyedeki sosyal işletmelerin sayısı oldukccedila sınırlı olduğundan 50 organizasyonun temsil guumlcuuml ccedilok yuumlksektir

12 İngiltere oumlrneği iccedilin seccedililen web sayfalarıyla ccedileşitlilik sağlamak amaccedillanmıştır Seccedililen organizasyonlar arasında kuumlccediluumlk oumllccedilekli yerel yardım grupları topluluk geliştiricileri eğitimciler alternatif terapi sağlayıcıları daha geleneksel sosyal işletmeler ve ekosistem geliştiricileri yer almaktadır

13 Estonyada 141 organizasyon kodlanmıştır ESENin 43 uumlyesine ek olarak Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilmiş ve esas olarak Estonya İstatistik Kurumu tarafından derlenmiş 2014 yılı Estonya sosyal işletmelerinin genel istatistiksel incelemesinde yer alan 124 organizasyon da ccedilalışmaya dahil edilmiştir (muumlkerrer olanlar kaldırılmıştır) Estonyada (Tuumlrkiye ve Birleşik Krallığa kıyasla ccedilok kuumlccediluumlk bir uumllke) kodlanmış kuruluşların sayısı daha yuumlksek olduğundan oumlrneklemdeki her bir organizasyonun ağırlığı diğer uumllkelerdeki duruma kıyasla ccedilok daha duumlşuumlktuumlr

14 Web sayfalarından birisi saldırıya uğramış ve kuruluş yalnızca e-bay satış kanalını kullanabilmiştir Bu organizasyonun bir tercihi veya eksikliği olmadığından geri kalan yuumlzdeler 49 uumlzerinden hesaplanmıştır

61

bull BK organizasyonları neredeyse buumltuumln kategorilerde ndash oumlzellikle niceliksel ve niteliksel etki bilgilerini yayınlama alanında en yuumlksek derecelere sahiptir

bull Tuumlm uumllkelerde sosyal işletmelerin web sayfaları buumlyuumlk farklılıklar goumlstermektedir ndash hem iyi hem de ldquokoumltuumlrdquo uygulamaların goumlruumllebileceği zengin bir kaynak sağlamaktadırlar

bull İyi uygulama oumlrnekleri sosyal medyanın aktif kullanımı ayrı bir etki boumlluumlmuuml

bull ldquoKoumltuumlrdquo uygulama oumlrnekleri etkiyle ilgili bilgilerin okuması guumlccedil formatlarda ayrı dosyalarda bulunması sayfa uumlzerinde guumlncelliğini yitirmiş bilgiler

bull Araştırma oumlrnekleminin ccedilok daha buumlyuumlk olmasından ve uumllkenin

kendisinin kuumlccediluumlk olmasından dolayı incelenen Estonyalı organizasyonlar ortalama olarak ccedilok kuumlccediluumlktuumlr ve sade işlevsel ve guumlncel bir web sayfasına sahip olmakta bile guumlccedilluumlk ccedilekmektedir (Nispeten kuumlccediluumlk organizasyonlar yalnızca sosyal medya platformlarını kullanmayı ve guumlncel tutmayı duumlşuumlnebilir)

bull Genel olarak vizyon misyon ve stratejik hedefler oldukccedila muğlak biccedilimde ifade edilmiş ve etki analizi iccedilin işlevsel olarak kullanılamaz durumdadır Bu durum standart ifadeleri soyut olan ve niceliksel unsurlar barındırmayan (98) Estonyalı organizasyonlar iccedilin oumlzellikle bir sorun teşkil etmektedir Tuumlrkiye ve Birleşik Krallıkrsquota iyi oumlrneklere rastlansa

da (oumlrneğin bazı organizasyonlar faydalananların katılım duumlzeylerini belirtmektedir) aynı sorun bu uumllkelerde de yaygın biccedilimde karşımıza ccedilıkmaktadır

bull Ccediloğu zaman faaliyetler ve ccedilıktılar sistemsel olarak sunulmamaktadır Tuumlrkiyersquodeki web sayfalarının bu bilgiyi barındırma oranı ccedilok duumlşuumlktuumlr (20) Estonyarsquoda bu durum genellikle belirli faaliyetler uumlzerine eksik bilgiler sağlayan proje raporları şeklindedir

bull Tuumlrkiyersquodeki web sayfalarının hiccedilbirinde etkiye ilişkin bilgiler paylaşılmamıştır Hem BKrsquota hem Estonyarsquoda ise etki verileri dağınık ve bulunması zor haldedir Etkiye ilişkin bilgiler genellikle bulunması ve okunması zor yıllık raporlara veya etki raporlarına konulmuştur

62

Bazı durumlarda etki ayrı bir sayfada sunulmuştur (oumlrneğin ldquoEtkirdquo başlığı altında) ndash bu durum Estonyarsquodan ccedilok BKrsquota goumlruumllmektedir Estonyarsquoda ESEN ve sonuccediletki raporlama metodolojisi ccedilok guumlzel bazı oumlrnekler ortaya koymuştur Bunlar dışında etki uumlzerine halka accedilık biccedilimde iletişimde bulunmak hem Estonya hem Tuumlrkiye iccedilin oldukccedila nadir bir durumdur

bull Niceliksel etki verileri şeffaf değildir BK organizasyonlarının 38rsquoi verilerinin kaynaklarını paylaşmıştır bu oran Tuumlrkiyersquodeki 0 ve Estonyarsquodaki 5rsquolik oranlara kıyasla ccedilok yuumlksektir Ancak BK organizasyonlarında bile kaynaklar genellikle eksiktir veya referanslar kısmen verilmiştir dahili araştırmalarda accedilıklamalar

(oumlrneğin metodoloji veya oumlrneklem) paylaşılmamıştır Estonyarsquoda etki raporu formatını takip etme accedilısından ve bir oumlrnekte araştırmaya katkıda bulunan uumlniversite oumlğrencileriyle yapılan verimli işbirliği sayesinde verilerin kaynakları daha şeffaftır

bull Etki bilgileri iccedilin oumlzel bir rapor veya bir dokuumlman hazırlanması BKrsquota daha yaygındır (20) ESENrsquoin yardımıyla yakın zaman oumlnce bir etki raporu hazırlamış olan birkaccedil organizasyon raporlarını web sayfalarında yayınlamamıştır

bull Birleşik Krallıkrsquotaki tuumlm web sayfaları birer satış kanalı işlevine sahiptir (işletme faaliyetlerini accedilıkccedila belirtmekte veveya hizmetlere web sayfası uumlzerinden erişim sağlamaktadır) ve yine tuumlm web

sayfaları sosyal amaccedillarını belirten bazı bilgiler barındırmaktadır (ancak bazılarında bu bilgiye ulaşmak iccedilin birkaccedil tıklama gerekmektedir) Tuumlrkiye ve oumlzellikle Estonya tabanlı web sitelerinde kimlik sorusu ccedilok daha problemlidir birkaccedil web sayfası organizasyonun ldquoişletmerdquo youmlnuumlnden hiccedil bahsetmemekte bazılarıysa işin ldquososyalrdquo boyutuyla sorun yaşamaktadır Pek ccedilok Estonya tabanlı web sayfası oumlncelikli olarak bir sosyal işletmeyi değil hibe tabanlı kar amacı guumltmeyen bir kuruluşu yansıtmaktadır

bull Niteliksel etki bilgilere (hikaye anlatma veya kullanıcı geri bildirimleri paylaşma gibi) niceliksel değerlendirmelerden daha sık rastlanmaktadır

63

GENEL CcedilIKARIMLARbull Estonya web sayfaları genel

anlamda verimli satış ve iletişim kanalları olarak geliştirilmemiş olmakla birlikte fon verenlerin gereksinimlerine buumlyuumlk oumllccediluumlde yanıt vermektedir (proje raporlarının ve yıllık raporların bulunması) Bazı oumlnemli istisnaları olan en guumlccedilluuml organizasyonlar bile ccedilevrimiccedili iletişimin potansiyelini tam olarak kullanmamaktadır

bull Birleşik Krallık organizasyonları web sitelerini hem sosyal hedefleri hem de satış iccedilin stratejik kanallar olarak kullandıklarından daha iyi bir konumdadır Ancak oumlzellikle etkiye ilişkin bilgilerin standart formatları olmadığı iccedilin bilgileri bulmak guumlccedil olabilmektedir

bull Tuumlrk organizasyonlar sosyal medyayı (oumlzellikle de Facebookrsquou) etkin biccedilimde kullanmaktadır Bununla birlikte etki verilerini paylaşmamaktadırlar ve bazı ccedilok iyi oumlrnekler bulunmasına rağmen web sayfalarının yarısından ccediloğunda stratejik amaccedillar misyon veya vizyon ifadeleri accedilıkccedila belirtilmemektedir

Yine de organizasyonların yalnızca doumlrtte birinin niteliksel etki verileri paylaştığı Tuumlrkiye ve Estonyarsquoda potansiyel gerektiği gibi kullanılmamaktadır BKrsquota da hikaye anlatılarının miktarı (55) arttırılabilir

bull Sosyal medya Tuumlrkiye ve Birleşik Krallık organizasyonları tarafından ccedilok daha yaygın biccedilimde kullanılmaktadır Tuumlrk organizasyonlar iccedilin Facebook oumlzellikle aktif bir kanaldır (kullanıcıların 92rsquosi Facebookrsquota 74rsquouuml Twitterrsquodadır) BKrsquota en yaygın kanal Twitterrsquodır (857) Estonya en duumlşuumlk paylaşım sıklığıyla Facebookrsquota en az sayıda hesaba sahiptir (61) ve Twitterrsquoın oumlnemi ccedilok duumlşuumlktuumlr (92) ve elbette bu durum bu platformların genel popuumllerliğine de yansımaktadır

64

ESTONYA VAKA CcedilALIŞMASI ONLİNE İLETİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTOumlRLER

ONLİNE CcedilALIŞMANIN SONUCcedilLARINA GOumlRE ESTONYALI SOSYAL İŞLETMELERDEN YALNIZCA BİRKACcedil TANESİ HARİCİ PAYDAŞLARIN İHTİYACcedilLARINI KARŞILAYABİLME VE OLASI SİNERJİLERİ KULLANABİLME OumlNUumlNDEKİ ENGELLERİ AŞABİLMİŞTİR SOSYAL İŞLETMELERİN BİR SEKTOumlR OLARAK NASIL İLETİŞİM KURDUĞUNU ETKİLEYECEK OLAN HARİCİ RAPORLAMA KURALLARINI GELİŞTİRMEYE VEYA DEĞİŞTİRMEYE BAŞLAYAN DİĞER UumlLKELER İCcedilİN VAKANIN ANALİZ EDİLMESİ OumlNEMLİDİR

Araştırma tipik bir Estonyalı sosyal girişimcinin harici paydaşlarla (yani fon verenler gibi sosyal işletme ldquoekosistemininrdquo gelişimini etkileyenlerle) etkileşimiyle ilgili olarak yaptığı tercihlerin işletmenin toplayacağı guumlncelleyeceği ve yayınlayacağı bilgilerin iccedileriğini ve bunlar iccedilin kullanılan kanalları en az işletmenin dahili ihtiyaccedillarına bağlı olarak yapılan tercihler kadar (hatta belki de daha fazla) etkileyeceğini goumlstermektedir

Sosyal işletmeler iletişim stratejilerini belirlerken harici faktoumlrler tarafından

optimal olmayan ccediloumlzuumlmler kullanmaya itilmiş ve sonucunda accedilık olmayan ve karışık stratejik iletişim mesajlarına profesyonel goumlruumlnmeyen iletişim ccedilıktılarına ve tekrar eden bilgilere ulaşılmıştır Yeni sosyal girişimciler iccedilin boumlylesi vakalardan ccedilıkarılacak dersler bulunmaktadır

Aşağıdaki goumlrsel tipik bir Estonyalı sosyal işletmenin harici paydaşlarıyla temel etkileşimini ve bunun iletişim uygulamaları uumlzerindeki sonuccedillarını goumlstermektedir Her etkileşimin anlamı şemanın ardından accedilıklanacaktır

65

DEVLET ACcedilIKLANMASINI ŞART KOŞMAKTADIR

Sosyal işletme yayınlamaya karar verebilir

PORTAL SAHİBİ ACcedilIKLANMASINI ŞART KOŞMAKTADIR

ESEN yayınlamaya karar verebilir


ESEN ACcedilIKLANMASINI İSTEMEKTEDİR

HİBE VEREN ACcedilIKLANMASINI ŞART KOŞMAKTADIR

NFCS ACcedilIKLANMASINI ŞART KOŞMAKTADIR

SOSY

AL İŞ

LETM

E

DİĞER ONLINE İLETİŞİM KANALLARI Facebook Twitter

Faaliyetlerin sonuccedilların faydalananlar uumlzerine etkilerin hikayeleri

HARİCİ MEDYA KANALLARI (gazete tv vb)

ŞİRKET KAYIT PORTALI

Accedilıklama(lar) veya proje(ler)

BAĞIŞLAR KİTLESEL FONLAMA ONLINE

PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ

Sonuccedil ve etki raporu (ESEN)

Hibe tabanlı projelerin accedilıklamaları

SOSYAL İŞLETME WEB SİTESİ

Yıllık mali tablolar

Başvurabilir

Medya kanallarına bilgi verebilir

Bağış veya kitlesel fonlama toplayabilir

Tamamlandıysa ESEN raporu web sitesinde yayınlar

ESEN uumlyesiyse raporu yayınlamalıdır

Hibe aldıysa proje bilgilerini yayınlamalıdır

Web sitesi hazırlayabilir

NFCS hibesi alacaksa yıllık mali tablolarını web

sitesinde yayınlamalıdır

Yıllık mali tablolarını yayınlamalıdır

66

Yukarıdaki tablo bir sosyal girişimcinin toplamak guumlncellemek ve organizasyon ekibinin seccediltiği online kanallarda (bir web sitesi veya sosyal işletmenin başka online iletişim kanalları olabilir) yayınlamak zorunda olduğu (veya bunu tercih ettiği) bilgileri etkileyen paydaşların bir listesini goumlstermektedir

bull Şirket Kayıt Portalı (yani Estonya Devleti)

bull Ulusal Sivil Toplum Vakfı (NFCS)

bull NFCS dışında kalan herhangi bir ulusal veya uluslararası hibe sağlayıcı

bull Estonya Sosyal İşletme Ağı (ESEN)

bull Bağış ve kitlesel fonlama portalları

bull Harici medya kanalları

Toplumsal etkiyi paylaşmak uumlzere online iletişim kanallarının kullanılması iccedilin yetkinliklerin ve kaynakların eksikliği gibi dahili faktoumlrler de bu konuda oumlnemli rol oynamaktadır Araştırmanın sonuccedilları pek ccedilok vakada bir sosyal işletmenin sosyal etkiyle ilgili bazı bilgileri online olarak paylaşmayı tercih ettiğini ancak bunun girişimcinin aklındaki hedefle tam olarak oumlrtuumlşmediğini accedilıkccedila goumlstermektedir

İletişim hedeflerinde başarısızlığa ulaşmanın sebepleri arasında aşağıdakiler goumlsterilebilir

bull Duumlşuumlk kaliteli iccedilerik (guumlncellenmeyen materyaller dahil)

bull Kullanıcı dostu olmayan teknik sunumlar

Diğer bir zorluk sosyal işletmelerin diğer paydaşlar iccedilin ayrı birer iletişim ccedilıktısı olarak uumlrettiği bilgileri (oumlrneğin raporlar online profiller) kendi iletişim kanallarında yetersiz oumllccediluumlde kullanımı ile ilgilidir Kuumlccediluumlk taban haraketli bir sosyal işletme kaynaklarını en iyi şekilde kullanmak zorundadır ve dış paydaş iccedilin saatler harcanarak hazırlanmış oumlzel bir iletişim ccedilıktısını sadece birkaccedil saatlik ek suumlre ile erişilebilir kılmak buumlyuumlk bir fark yaratacaktır (oumlrneğin online bir gazete makalesinin metin ve resimlerini şirketin kendi web sayfalarına kopyalayıp yapıştırmak veya en azından bir linkini paylaşmak)

Eğer bir sosyal işletme online bağışlardan veya kitlesel fonlama portallarından yararlanmak istiyorsa

67

destek almak istediği belirli projenin accedilıklamasının yanı sıra hedefleri ve sonuccedillarıetkisi uumlzerine kısa oumlz ve profesyonel goumlruumlnen bilgiler sağlamak zorundadır

Bu tarz formatlar ccedileşitli sosyal işletmelerin belirli bir tuumlrdeki etki verilerini paylaşmasını sağlamıştır Ancak bu iletişim ccedilıktılarının genellikle geri kalan iletişim kanallarında (oumlrneğin web sayfalarında) hiccedilbir etkisi yoktur Pek ccedilok vakada arguumlmanlar ccedilıktı ve etki goumlstergeleri ve videolar gibi diğer tanıtım materyalleri kendi web sayfaların (en azından oumlzluuml bir biccedilimde) kullanılmamaktadır

Aşağıda biri resmi yıllık raporlar ve diğeri hibe finansmanı sonuccedilları olmak uumlzere harici etkilerle ilgili iki temel vaka daha yakından incelenecektir

YILLIK RAPORLAR

Estonyarsquoda resmi olarak kayıtlı buumltuumln kuruluşlar (yasal yapıları her ne olursa olsun sosyal işletmeler dahil) yıllık raporlarını hazırlamak ve bunları Şirket Kayıt Portalırsquona yuumlklemekle muumlkelleftir

Pek ccedilok organizasyon iccedilin mali yıl Ocakrsquotan başlayarak Aralıkrsquota sona ermektedir ve raporlar yıl ortasına kadar yuumlklenmelidir

Yıllık rapor iki boumlluumlmden oluşur finansal rapor ve faaliyetlerin bir oumlzeti ldquoFinansal raporrdquo standart bir yapıya sahiptir ldquoFaaliyetlerin oumlzetirdquo ise standart bir yapıya sahip olmamakta beraber ccediloğunlukla idari yapının şeffaflığı (oumlrneğin Youmlnetim Kurulu uumlyelerinin isimlerinin ve katkılarından dolayı herhangi bir uumlcret alıp almadıklarının

ESTONYArsquoDA RESMİ OLARAK KAYITLI BUumlTUumlN KURULUŞLAR (YASAL YAPILARI HER NE OLURSA OLSUN SOSYAL İŞLETMELER DAHİL) YILLIK RAPORLARINI HAZIRLAMAK VE BUNLARI ŞİRKET KAYIT PORTALIrsquoNA YUumlKLEMEKLE MUumlKELLEFTİR

belirtilmesi gibi) ile ilgili birkaccedil zorunlu bileşen barındırmaktadır

Yıllık mali tablolarla ilgili durum karmaşıktır Bir yandan ilgili dokuumlmanların organizasyonun web sitesinde yayınlanması zorunlu değildir ancak oumlte yandan pek ccedilok sosyal

68

ANCAK YILLIK RAPORLARIN YAYINLANMASINA RAĞMEN SOSYAL İŞLETME SEKTOumlRUumlNDE TOPLUMSAL ETKİYE DAİR BİLGİLERİN PAYLAŞIMI AŞIRI BİCcedilİMDE DAĞINIKTIR

işletme bu youmlntemi tercih etmektedir ccediluumlnkuuml

bull Ulusal Sivil Toplum Vakfı başvuru sahibinin (yıllık mali tablolar dernekyoumlnetim kurulu uumlyelerinin listesi vb) belirli bilgileri web sitesinde paylaşmasını şart koşmaktadır Bu gereklilik teknik değerlendirme kapsamında kesin biccedilimde kontrol edilmektedir

bull Estonyarsquodaki pek ccedilok sosyal işletme kar amacı guumltmeyen dernekler veya vakıflar olarak kayıtlıdır bu nedenle Ulusal Sivil Toplum Vakfırsquonın sağladığı hibeleri alabilmektedirler Bu hibeler sosyal işletmelerin gelişim ihtiyaccedilları iccedilin de oldukccedila uygundur Ayrıca Vakıf oumlzellikle sosyal girişimcilikle ve kamu hizmetlerinin pilot ccedilalışmalarının geliştirilmesiyle ilgili oumlzel başvuru ccedilağrıları da yapmıştır

bull Sonuccedil olarak pek ccedilok sosyal işletme yıllık mali tablolarını web sitelerinde yayınlamak uumlzere motive olmuştur

Ancak yıllık raporların yayınlanmasına rağmen sosyal işletme sektoumlruumlnde toplumsal etkiye dair bilgilerin paylaşımı aşırı biccedilimde dağınıktır

bull Bazı sosyal işletmeler raporları faaliyetlerini ccedilıktılarını ve

sonuccedillarını detaylı biccedilimde sunmak iccedilin kullanmaktadır

bull Genelde bu organizasyonun sonuccedillarının oldukccedila dağınık bir oumlzetini ortaya koymaktadır (oumlrneğin aralarında hiccedilbir bağlantı verilmeden 2013 yılında bir sonuccedil 2014 yılında başka bir sonuccedil sunulmaktadır) Finansal bilgiler accedilısından zorunlu karşılaştırmalı tablolar bulunmaktadır (mali yılın tamamının bir oumlnceki yılla kıyaslanması) fakat sosyal etki analizi soumlz konusu olduğunda farklı doumlnemler arasında karşılaştırmalı tablolar sunulmamaktadır

bull Aynı organizasyonun farklı yıllık raporları ccedilok farklı seviyede detay barındırabilmektedir Aşağıda bunun bir oumlrneği mevcuttur

69

bull 1yıl faaliyetlerin oldukccedila detaylı bir oumlzetini sunmakta 2yıl misyon ifadesini kopyalayıp yalnızca iki hibe tabanlı projenin başlığını paylaşmaktadır

bull 1yıl faaliyetler ve ccedilıktılar uumlzerine hiccedil niceliksel veri barındırmamakta 2yıl niceliksel veriler paylaşmakta 3yıl yine yalnızca niteliksel veriler sunmaktadır

bull Genellikle yıllık raporları web sayfalarında bulmak oumlzellikle yalnızca etkiye ilişkin bilgileri arayanlar ve yıllık raporların birincil kaynaklar olduğunu bilmeyenler iccedilin zordur

bull Zaman zaman yıllık raporlar organizasyonun gelişiminin dağınık bir goumlruumlnuumlmuumlnuuml verecek şekilde sunulmaktadır Oumlrneğin

bull 2014 yılına ait bir rapor 2015 yılı Aralık ayında hala yayınlanmamış olabilmektedir (aslında en son paylaşılan raporların 2012 veya 2013 yıllarına ait olması alışılmışın dışında değildir)

bull Mali tablolar bulunurken iccedilerik oumlzetleri eksik kalabilmektedir

bull En eski yıllık raporlara ait linkler ccedilalışmayabilmektedir

bull Bazı organizasyonlar yıllık raporlarını hiccedil yayınlamamaktadır

bull Teknik bir dokuumlman olarak bunların iletişimsel değeri ccedilok duumlşuumlktuumlr Estonyarsquoda raporlarında tasarım unsurları kullanmış olan bazı STKrsquolar bulunsa da bunları sayısı 15rsquoin altındadır

HİBE RAPORLAMA

Pek ccedilok web sitesi bir sosyal işletme değil hibe tabanlı kar amacı guumltmeyen bir kuruluş kimliği yansıtmaktadır

bull Giriş sayfası ve pek ccedilok alt sayfa toplumsal bir meseleyle organizasyonun misyonuyla ve hibe tabanlı proje girişimleriyle ilgili genel bilgiler sunmaktadır

bull Pek ccedilok oumlrnekte uumlruumlnlerhizmetler ile ilgili bilgiler de bulunmasına rağmen bunlar ikinci planda ve ccediloğu zaman kafa karıştırıcı biccedilimde yerleştirilmiştir (oumlrneğin alt sayfalardan birinde nasıl erişilebilecekleri belirtilmeden hizmetlerin genel olarak accedilıklanması şeklinde)

70

Estonyalı sosyal işletmelerin yaklaşık 23rsquouuml ccediloğunlukla başarılı hibe başvuruları sayesinde gelirlerini ccedileşitlendirmektedir15 Gelir akışlarını ccedileşitlendirmek yararlıdır ancak bunun bir sonucu olarak online iletişimde karmaşaya yol accedilılabilmektedir

bull Bir sosyal işletme hibe aldığında projeyle ilgili olarak belirli bir duumlzeyde bilgiyi web sayfasında paylaşmak zorundadır Bu şartı yerine getirmemek hibenin kaybedilmesine yol accedilar Bir sosyal işletme sosyal etkisi veya uumlruumlnlerihizmetleri uumlzerine guumlncel bilgiler paylaşmadığında olumsuz sonuccedilları goumlrmek kolay değildir

15 httpseveewp-contentuploads201504Kvartalikiri-Sotsiaalne-ettevC3B5tlus-Eestispdf sayfa 130

Bunun sonucunda pek ccedilok sosyal işletmenin web sayfası oldukccedila karmaşık bir kimlik yansıtmaktadır

bull Guumlncel bilgilerin ccediloğu projeler hakkındadır

bull Sosyal ihtiyaccedil ve sonuccedillarla ilgili bilgiler muğlaktır ve guumlncel değildir

bull Sosyal işletme kimliği ya tamamen goumlz ardı edilmekte ya da uumlstuuml kapalı biccedilimde yansıtılmaktadır (oumlrneğin başka bir bilgi olmadan yalnızca sağlanan hizmetler listelenmektedir)

bull Genellikle web sayfaları proje başvurusuna dahil olan projenin tanıtıcı bir oumlzetini iccedilermektedir Ccediloğu zamana projenin sonuccedillarına ilişkin bilgiler bulunmamaktadır (İşletmeler muhakkak nihai raporları iccedilinde sonuccedillarının bir oumlzetini

paylaştığından bu zamanın boşa harcanması anlamına gelmektedir)

bull Projelerin oumlzetleri var olmaları halinde oldukccedila zor bulunmaktadır ccediluumlnkuuml genellikle ldquohaberlerrdquo boumlluumlmuumlne konulmuşlardır bu nedenle ldquohaber arşivlerinirdquo incelemek gereklidir Bazı durumlarda ise ldquohaberrdquo boumlluumlmleri o kadar eskidir ki 2013 yılına ait bir projenin oumlzeti ana sayfada bulunabilmektedir

bull Proje accedilıklamaları organizasyonun kimliğine dair net bir fikir elde etmek isteyenler iccedilin kafa karıştırıcı olabilmektedir Bazı kalkınma projeleri sosyal işletmenin temel ccedilalışmalarıyla doğrudan bağlantılı olmasa da bunların accedilıklamaları web sayfalarında buumlyuumlk yer kaplamaktadır

71

SONUCcedil OLARAK İLETİŞİM PROJELERİ MESELESİ (BUNLARIN HEDEFLERİ FAALİYETLERİ VE SONUCcedilLARI) BUumlYUumlK KAFA KARIŞIKLIĞINA NEDEN OLMAKTADIR

Sonuccedil olarak iletişim projeleri meselesi (bunların hedefleri faaliyetleri ve sonuccedilları) buumlyuumlk kafa karışıklığına neden olmaktadır ldquoProjelerrdquo boumlluumlmuuml organizasyon iccedilin bir portfoumly olarak algılanabilir Eğer bir sosyal işletmenin ldquoprojelerirdquo yalnızca tipik hibe finansmanlı programları iccedileriyorsa ve sosyal işletme boyutuna accedilık biccedilimde vurgu yapılmıyorsa bu işletmenin kimliği ldquogelenekselrdquo sivil toplum kuruluşlarından (yani kar amacı guumltmeyen kuruluşlardan) ayırt edilemez

Pek erişilebilir olmadıklarından yuumlzeysel veya guumlncelliğini yitirmiş yıllık mali tablolar sosyal işletmelerin imajı iccedilin pek sorun teşkil etmese de proje accedilıklamaları ccedilok daha goumlruumllebilirdir ve bu nedenle yuumlzeysel ve guumlncelliğini yitirmiş veya kafa karıştırıcı bilgiler yanlış

temsil edilme sorunlarına yol accedilabilir (oumlrneğin profesyonellik veya net bir kimliğe sahip olma anlamında) Temel problemlerden birisi farklı projeler arasında bağlantılar (oumlrneğin değişim teorileri) kurulmaması ve projelerin ayrı goumlruumlnmesidir

Projelerin gereğinden fazla temsil edilmesi de ESEN gibi sektoumlr savunucuları iccedilin bir sorun teşkil etmektedir ESEN uumlyelerini inceleyen birisi isimlerden birisi uumlzerine tıklayıp web sitesinde yalnızca hibe tabanlı projelerle ilgili guumlncelliğini yitirmiş bilgiler barındıran geleneksel bir kar amacı guumltmeyen dernekle karşılaştığında sektoumlruumln genel imajı hakkında nasıl bir hisse kapılacaktır

72kusifkuedutr

Bookmark 1

ldquoSOSYAL İŞLETMELERİN VAR OLMA MUumlCADELELERİNİN FARKINDAYIM ETKİLERİNİ OumlLCcedilEREK KENDİ VAR OLUŞLARINA KATKIDA BULUNABİLİRLERrdquo ndash TUumlRKİYErsquoDEN BİR SOSYAL İŞLETME SEKTOumlRUuml GELİŞTİRİCİSİ

ARKA PLAN


bull YASAL FORMLAR





bull ESTONYA

bull TUumlRKİYE



6








7






KATILANLAR







TOPLAM 39 34 21



50 50 141

TOPLAM 241



9





10







11

TANIMLAR









12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

ARKA PLAN


bull YASAL FORMLAR





bull ESTONYA

bull TUumlRKİYE



6








7






KATILANLAR







TOPLAM 39 34 21



50 50 141

TOPLAM 241



9





10







11

TANIMLAR









12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

6








7






KATILANLAR







TOPLAM 39 34 21



50 50 141

TOPLAM 241



9





10







11

TANIMLAR









12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

7






KATILANLAR







TOPLAM 39 34 21



50 50 141

TOPLAM 241



9





10







11

TANIMLAR









12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

9





10







11

TANIMLAR









12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

10







11

TANIMLAR









12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

11

TANIMLAR









12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

12










13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

13






14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

14







15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

15









16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

16









17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

17







18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

18





Gelecek Daha Net



19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

19










20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

20











21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

21











22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

22








23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

23





24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

24













25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

25











27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1






27






28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

28




MENTOR HAVUZU




29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

29







31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

31

ESTONYA







32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

32







33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

33






34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

34








35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

35







36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

36






37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

37












38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

38










39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

39





40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

40









41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

41









42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

42










43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

43










44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

44







45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

45

TUumlRKİYE






46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

46









47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

47






48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

48





49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

49



Bunlar






50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

50







51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

51



BELİRTMİŞTİR




MAKTADIR

YAKLAŞIK




52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

52







53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

53






(Tuumlsev)


Forumu (Kusif)


















54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

54








55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

55










56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

56






57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

57





59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

59





60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

60



WEB SAYFASI YOK 4 (2) 2 (1) 14 (20)







FACEBOOK 92 (46) 76 (37) 61 (86)

TWITTER 74 (37) 86 (42) 9 (13)





61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

61











62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

62








63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

63







64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

64







65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

65









SOSY

AL İŞ

LETM

E







PORTALLAR

ESEN WEB SİTESİ





Başvurabilir










66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

66














67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

67




YILLIK RAPORLAR







68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

68











69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

69










HİBE RAPORLAMA




70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

70












71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

71






72kusifkuedutr

Bookmark 1

72kusifkuedutr

Bookmark 1

İhtİyaÇ analİzİ - anasayfa · ürünler, sosyal medya, türkiye çapında tasarım...

Documents