شرح جامع

حقوق بین الملل خصوصی

«حقوق»

مسلم يعقوبي: مولف

www.amoze

shpo

rtal.ir

فهرست مطالب

صفحه عنوان

)تابعيت، اقامتگاه. كليات: (بخش اول كليات :فصل اول

11 .........................................................................................................................................................................الملل خصوصي مشخصات حقوق بين 11 ..................................................................................................................................................................................الملل خصوصي فوائد حقوق بين

12 ..................................................................................................................................................................................الملل خصوصي ينمنابع حقوق ب 12 ...............................................................................................................................................................)قانون و رويه قضائي( منابع داخلي -1 13 .........................................................................................................................................)المللي ها و عرف بين عهدنامه(ي الملل منابع بين-2

تابعيت و اقامتگاه :فصل دوم 15 ................................................................................................................................................................................كليات و اصول تابعيت: گفتار اول

17 ...............................................................................................................................................................................ان سيستم خونداليل طرفدار 17 ...............................................................................................................................................................................داليل طرفداران سيستم خاك

17................................................................................................................................................................................................. داليل عقلي) الف 17............................................................................................................................................................................................ داليل اجتماعي) ب 17 ...................................................................................................................................................................جويي يا مصلحتي داليل فايده) ج

19 .....................................................................................................................................................فع و يا جلوگيري از تابعيت مضاعفوسايل ر 22 ....................................................................................................................................................انتقاد از فكر تساوي زن و مرد در تابعيت زن

22........................................................................................................................................................................................... تابعيت در ايران: گفتار دوم 23..................................................................................................................................................................................................... تابعيت اصلي-1 24 ................................................................................................................................................................................................ تابعيت اكتسابي-2

25 ...............................................................................................................................لت متبوعة شوهر از طرف زن ايرانيآثار قبول تابعيت دو 28 ...........................................................................................................................................................................الذكر ضمانت اجراي شرايط فوق

28 .....................................................................................................................................آثار شخصي ترك تابعيت در مورد ترك تابعيت ايران 28 .........................................................................................................................................................................................................اقامتگاه:گفتار سوم

وضع حقوق بيگانگان:بخش دوم مسئله وضع بيگانگان: فصل اول

69 ......................................................................................................................................................................الملل عمومي مقتضيات حقوق بين: اول 70 ...........................................................................................................................................................................................................رفتار متقابل: دوم 70 ........................................................................................................................................................................................................قوانين داخلي: سوم

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

71 ..........................................................................................................................................................................................ياهم قوانين و مقررات عاد وضع اشخاص طبيعي و اشخاص حقوقي بيگانه در ايران :فصل دوم 72 .....................................................................................................................................................وضع اشخاص طبيعي بيگانه در ايران: گفتار اول

72 ...................................................................................................................................................................وضع بيگانگان در حقوق سابق ايران 75............................................................................................................................................................................................................. اخراج بيگانه

78 ..............................................................................................................................................................................اقدامات استحفاظي و تأميني 78..................................................................................................................................................... وضع اشخاص حقوقي بيگانه در ايران: گفتار دوم

78 ........................................................................................................................................................................اشخاص حقوقي حقوق خصوصي 79 .................................................................................................................................................................المللي اشخاص حقوقي شناسايي بين 80 ......................................................................................................................................................................هاي خارجي در ايران وضع شركت

80 ...............................................................................................................................................................................ها مسأله تابعيت شركت-1 82 ..........................................................................................................................................................هاي خارجي در ايران حقوق شركت-2

تعارض قوانين و تعارض دادگاهها:بخش سوم كليات: فصل اول 97........................................................................................................................................................ مفاهيم و اصطالحات تعارض قوانين: گفتار اول 97 ..................................................................................................................................................................................مفهوم تعارض قوانين) الف 98...................................................................................................................................................................... عوامل پيدايش تعارض قوانين) ب

98........................................................................................................................................ .رابطه بين تعارض قوانين و تعارض دادگاهها: گفتار دوم 98 ..........................................................................................................................وجوه اشتراك بين تعارض قوانين و تعارض دادگاهها) الف 99.............................................................................................................................. جهات افتراق بين تعارض قوانين و تعارض دادگاهها) ب 100 ......................................................................................................................................تاثير متقابل تعارض قوانين و تعارض دادگاهها) ج

100..................................................................................................................................................................... اصطالحات تعارض قوانين: گفتار سوم 100................................................................................................................................................................................ صالحيت قانونگذاري) الف 100 ..........................................................................................................................................................................................صالحيت قضايي) ب 100 .........................................................................................................................................................................................قواعد حل تعارض) ج 101........................................................................................................................................... ) قواعد ماهوي–قواعد اساسي (قواعد مادي ) د 101......................................................................................................................................................................................... باطهاي ارت دسته ) ه 101............................................................................................................................................................. )قانون محلي(قوانين درون مرزي ) و 101.......................................................................................................................................................................................... مرزي قوانين برون) ز 102............................................................................................................................................................................................. قوانين شخصي) ح 102........................................................................................................................................................................ ) اموال-ذاتي(قواني عيني ) ط 102.............................................................................................................................................................................. بعضي اصطالحات ديگر) ي

قلمرو تعارض قوانين و روش حل تعارض: فصل دوم 104................................................................................................................................................................................ قلمرو تعارض قوانين: گفتار اول 106........................................................................................................................................................................ تعارض قوانينروش حل: گفتار دوم 107 ..............................................................................................................................................................................روش اصولي يا جزمي) الف 107............................................................................................................................................................... روش حقوقي يا انتخاب مناسب) ب

www.amoze

shpo

rtal.ir

)مكاتب(پيدايش و تكامل تاريخي تعارض قوانين : فصل سوم 108...................................................................................................................)14 و 13 قرن -مكتب شارحان(مكتب قديم ايتاليايي : گفتار اول 110 .....................................................................................) مسئله توصيفها و اجراي روش اصولي-قرن شانزدهم(مكتب فرانسوي : گفتار دوم 110............................................................................................................................................................... )1500 -1566(عقايد دومولن ) الف 111......................................................................................................... پيدايش اصل سرزميني بودن قوانين) 1519 -1590(درژانتره ) ب

112 ......................................................................................................) تعيين مبناي اجراي قانون خارجي-17قرن (مكتب هلندي : گفتار سوم 112 .....................................................................................................................................................................................................................ياتكل

113...................................................................................................................................................................................... ارزيابي دكترين هلندي 113........................................................................................................................................................................................ مكتب آلماني: گفتار چهارم 115.......................................................................................................................................... )مكتب منچيني(مكتب جديد ايتاليايي : گفتار پنجم 116 .....................................................................................................................................................................مكتبهاي جديد فرانسوي: گفتار ششم

اعمال قاعده ايراني حل تعارض :فصل چهارم 120 ...........................................................................................................................................................................رابطه بين سيستمهاي حل تعارض

120......................................................................................................................................................................................... مسئله توصيفها: گفتار اول 121..................................................................................................................................................................................................... قانون سبب-1 121........................................................................................................................................................................................ . مصادره به مطلوب-2

123........................................................................................................................................................................................................... احاله: گفتار دوم 123 ................................................................................................................................................................................................................... انواع احاله-

124..................................................................................................................................................................................................... خالصه قضيه فورگو 124.............................................................................................................................................................................. انتقادهاي وارده بر احاله-1 125 .................................................................................................................................................................................. نظريات راجع به احاله-2

126................................................................................................................................................................................. تعارضهاي متحرك: گفتار سوم 128........................................................................................................................................................................... المللي حق شرايط تاثير بين- 128................................................................................................................................................................................. صور دخالت قانون ايران-

اجراي قانون صالحيتدار :فصل پنجم 130...................................................................................................................................................................... ه اجراي قانون خارجينحو: اول گفتار

133......................................................................................................................................................................موانع اجراي قانون خارجي: گفتار دوم 133...................................................................................................................................................................................................... مسئله نظم عمومي

133............................................................................................................................................ طرح مسئله و زمينه تاريخي نظم عمومي) الف 134.......................................................................................................................................................................................مفهوم نظم عمومي) ب 136 .............................................................................................................................................................................دايره شمول نظم عمومي) ج 136............................................................................................................................................................................................ م عموميآثار نظ) د

136................................................................................................................................................................. مسئله تقلب نسبت به قانون: گفتار سوم 136................................................................................................................................................................................................ طرح مسئله) الف 138...................................................................................................................... شرايط اعمال قاعده جلوگيري از تقلب نسبت به قانون) ب 138......................................................................................................................................... آثار جلوگيري از قاعده تقلب نسبت به قانون) ج

تعارض دادگاهها :فصل ششم 140 ..........................................................................................................................................................................................................كليات: گفتار اول 140........................................................................................................................................... تاثير صالحيت قضائي در صالحيت قانوني) الف

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

141.............................................................................................................................................. تأثير صالحيت قانون در صالحيت قضائي) ب 141................................................................................................................................................................ ها المللي دادگاه صالحيت بين:گفتار دوم 144....................................................................................................... الملل خصوصي ادرسي در دعاوي مربوط به حقوق بينآئين د: گفتار سوم

145......................................................................................................................................................شناسايي و اجراي احكام خارجي: گفتار چهارم خصوصي ايرانن در حقوق بين الملل قواني تعارض مسائل مهم:بخش چهارم

كليات: فصل اول 185 .........................................................................................................................................مفهوم احوال شخصيه و قانون حاكم بر آن: گفتار اول 185 ................................................................................................................................................................................مفهوم احول شخصيه) الف 186 ...................................................................................................................................................................قانون حاكم بر احوال شخصيه) ب

187 .................................................................................................................................................................................................برابر ماده واحده مزبور 188.......................................................................................................................... موارد مختلف اعمال قانون حاكم بر احوال شخصيه: گفتار دوم 188..................................................................................................................................................................... عدم وحدت قوانين خارجي) الف 188............................................................................................................................................... عدم وجود قانون راجع به احوال شخصيه) ب 188.............................................................................................................................................................. )يا متعدد(وجود تابعيت مضاعف ) ج

189.......................................................................................................... استثنائات قاعده اعمال قانون ملي نسبت به احوال شخصيه: گفتار سوم 189................................................................................................................................................................................................مومينظم ع) الف 190.............................................................................................................................................................................................................. احاله) ب 190............................................................................................................................................................................................................... نسب) ج 190...............................................................................................................................................................................................................اهليت) د

راني اني مهم تعارض قوانلي مسايبرخ: فصل دوم 192 .............................................................................................................................................................................................................نكاح: گفتار اول 192........................................................................................................................................................................... نكاح ايرانيان در خارجه) الف 193................................................................................................................................................................................نكاح بيگانگان در ايران) ب 193 ...........................................................................................................................................................................اختالف تابعيت زن و مرد) ج

194......................................................................................................................................................................................................... طالق: گفتار دوم 195 .................................................................................................................................................................................................بعضي موضوعات ديگر

196 ..........................................................................................................................................................................................................اموال: گفتار سوم 196 ................................................................................................................................................اي صالحيت قانون محل وقوع مالمبن) الف 197................................................................................................................................................... حدود صالحيت قانون محل وقوع مال) ب

197 ..................................................................................................................................................................................................................اموال منقول 197........................................................................................................................ قاعده اجراي قانون محل وقوع مال و استثناهاي آن) الف 198............................................................................................................................................................................. مسئله تعارض متحرك) ب

198................................................................................................................................................................................... ير مادياموال غ: گفتار چهارم 200................................................................................................................................................................................. قانون حاكم بر سهام شركتها-

200........................................................................................................................................................... ) ق تجارت40ماده : ( اسناد با نام-1 200.......................................................................................................................................................... )تجارت. ق39ماده (نام اسناد بي-2

200................................................................................................................................................................................... اسناد و قراردادها: گفتار پنجم 201.................................................................................................................................................................................................................. تنظيم اسناد 202.............................................................................................................................................................................................. اسناد عادي) الف

www.amoze

shpo

rtal.ir

202.............................................................................................................................................................................................. اسناد رسمي) ب 203........................................................................................................................................................................................................................ قراردادها

203............................................................................................................................................................................... اصل حاكميت اراده) الف 204............................................................................................................................................ امارات مشخص تعيين قانون صالحيتدار) ب 205................................................................................................................................................................... ه متعاملينتعيين حدود اراد) ج

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

بخش اول

)تابعيت، اقامتگاه. كليات(

عناوين اصلي

كليات

تابعيت اقامتگاه

www.amoze

shpo

rtal.ir

فصل اول

كليات

مقرراتي است كـه ايـن د ونيازمند به قواع) يك دولت(وقي المللي مانند زندگي در داخل يك سيستم حق زندگي بين :تعريفتوان چنين صي را ميالملل خصو ، حقوق بين در يك تعريف كلي،به عبارتي. داردالملل خصوصي بر عهده يفه را حقوق بين وظ

المللـي بحـث اي از علم حقوق كه از روابط افراد در زندگي بـين الملل خصوصي عبارت است از رشته حقوق بين «تعريف نمود ».كند مي

الملل خصوصي مشخصات حقوق بيناي از حقوق المللي و شعبه اين رشته را فاقد جنبة بين »دو وري سومير «اي از دانشمندان چون عده -المللي بودن آن ين ب -1

د و مقررات راجع به آن براي اينكه منصفانه عولي بايد اذعان داشت چون هر دولتي در وضع و اجراي قوا . دانند داخلي مي . لذا وجهه بين المللي داردنيز رعايت كنداكميت ساير دول را باشد ناگزير است كه ح

خصوصي است يا عمومي يعني جزء حقوق خصوصي است و يا از حقوق، در مورد اينكه آيا اين رشته - خصوصي بودن آن -2 لـذا بـا ذكـر ،شود اگرچه از تعريفي كه عنوان شد خصوصي بودن آن استنباط مي . اختالف نظر وجود دارد ،حقوق عمومي :كند الملل خصوصي را ضعيف مي حقوق بين جنبه خصوصي بودن،شود الً عنوان مينكاتي كه ذي

كنند، حقوق مربوط به افـراد و مالكيـت و قراردادهـا را تحـت ها با دخالت روزافزوني كه در روابط حقوقي افراد مي دولت :اوالًالملل خـصوصي را تحـت تـأثير حقوق بين تأثير خود قرار داده و اين نفوذ قواعد عمومي در حقوق خصوصي خواه ناخواه،

.دهد خود قرار ميها در احكام و قوانين آن مصالح سياسي و اجتماعي يعني دولت . الملل خصوصي از جملة حقوق موضوعه بوده حقوق بين :ثانياً

.اي از حقوق خصوصي است لذا با اين تعابير مشكل بتوان گفت اين رشته، رشته،گيرند خود را در نظر مي

الملل خصوصي فوائد حقوق بينهـاي هنـ يافته كـه باعـث رشـد و پيـشرفت در زم اي وسعت ي المللي در عصر حاضر به اندازه توسعة روابط بين : وائد عملي ف -1

المللـي جا شدن اشياء، اشخاص، افكار و عقايد از كشوري به كشور ديگر، مسائل بـين مختلف شده است و با مشاهدة جابه :شود از جمله جابه جايي مي شماري مطرح بيورود . سـازد المللي را در روابط افراد مطرح مي هرگونه نقل و انتقال كاال از كشوري به كشور ديگر، يك مسألة بين :اشياء) الف

الملل و خروج كاال مستلزم قرارداد است و اينكه قوانين كدام كشور بايستي حاكم برقرارداد باشد؟ اين مسأله را حقوق بين .سازد صوصي مطرح ميخ

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 12

المللـي مربـوط بـه اشـخاص را مطـرح ، مـسائل بـين توسط اشخاص عزيمت از كشوري و اقامت در كشور ديگر :اشخاص) ب .كند و در اين زمينه مسأله توريسم و مهاجرت قابل توجه است مي

عقايـد اقـشاري چـون مـصنفين، زيـون افكـار و ي امروزه با وجود وسائل ارتبـاط جمعـي چـون راديـو و تلو : افكار و عقايد )جشود در اين رابطه بايد اين مسأله مخترعين، علما، و ديگر هنرمندان با سرعت زيادي از كشوري به كشور ديگر منتقل مي

.المللي را حمايت كرد بيناتتوان اين موضوع را مطرح كرد كه تا چه اندازه مي :از لحاظ علمي نكات زير مدنظر است : فوائد علمي-2به دليل اينكه اين رشته از علم حقوق مستقل بوده و از شعب ديگر حقوق به وجود نيامـده داراي : تازگيِ موضوعات آن )فال

.گردد اي مطرح مي احكام و قواعد مخصوص به خود بوده، لذا در اين رشته مسائل حقوقي تازهيعني با فراگيري آن، وجـوه افتـراق و . باشد يم» تطبيق و انطباق « اين رشته داراي فن به خصوصي :فن اختصاصي بودن ) ب

الملل خصوصي بايستي اين قوانين را يك عالم حقوق بين. دهيم طالعه قرار ميماشتراك آن را با ساير حقوق خارجي مورد وقع با يكديگر تطبيق و بين آنها سازش و هماهنگي ايجاد كند و معلوم سازد كه هركدام از قوانين تا چه حدودي بايد به م

. طباق و تطبيق، خود يك ورزش فكري استناين ا. اجرا درآيد. الملل خـصوصي حقوق بين« بوآيه ذكر كرد ابتدا الزم است كه اين عبارت را از ني -هاي حقوق بهتر فهميدن ساير رشته )ج

ود هـر موضـوعي را كند تا سطح بيروني و حـد به مثابه نورافكني است كه به موضوعات و تأسيسات حقوق نور افشاني مي مـثالً در . كنـد الملل خصوصي ما را به تعمق بيشتري دربارة تأسيـسات حقـوق داخلـي وادار مـي حقوق بين . »روشن كند

شود، نظريات مختلف، داليل له و عليه هر ، مفصالً بحث مي)نييا يك تأسيس قانو(حقوق مدني غالباً راجع به يك موضوع الملل خـصوصي د، اين تفكيك در حقوق بينوش خركار، نظر قطعي و جزمي اتخاذ نميشود وليكن در آ عقيده هم ذكر مي

زيـرا تفـسير يـك موضـوع و تفكيـك آن صـالحيت . باشد، در اينجا بايد منجزاً اظهار عقيده كرد داراي اهميت زيادي مي .سيدگي كند كه قواعد كدام حكومت بايد به آن موضوع ر،كند كند و معلوم مي حكومت بر آن را مشخص مي

بـه -المللي، هر دولتي بايد امكانات را درنظر بگيرد و آن را به موقع اجـرا درآورد بردن به اين نكته كه در روابط بين يپ )ددانند مورد آمال و آرزهايشان ممكن مي . ها آنچه را كه برحسب تاريخ، مذهب، تمدن عبارت ديگر، در تعارض قوانين دولت

.كنند ه آن عمل ميدهند و ب توجه قرار مي

الملل خصوصي منابع حقوق بينبـه . گـردد هاي حقوق داخلي توسط قوه حاكمه هر دولتي تعيين شده و اجرا مـي مانند ساير رشته . قواعد اين رشته از حقوق

بـا توافـق ها اغلب سعي در ايجاد توافق و عقد قراردادهاي سياسي و يـا ها دولت دليل ايجاد تناقض و برخورد با ساير حاكمت .نمايند كنند و مشكالت را برطرف مي المللي مسائل مطروحه را تعيين و تنظيم مي ضمني و ايجاد عرف بين

.شود ميالمللي متأثر از منابع داخلي، و بينالملل خصوصي لذا حقوق بين

)قانون و رويه قضائي( منابع داخلي -1مـثالً در . ع شده توسط قانونگذار همـان كـشور را اجـرا خواهـد كـرد بديهي است دادگاه هر كشوري قوانين وض - قانون )الف

كه قانون ايران اجازه داده راالملل خصوصي ، قواعد حقوق بينوضع اتباع بيگانه و تعارض قوانين ، تابعيت :موضوعاتي مانند .شود اعمال مي،است

قـانون 990 تـا 961 و همچنـين مـواد 9 و 8 ، 7 ، 6 ، 5الملل خصوصي در مواد مقررات راجع به حقوق بين : نكته .مدني ذكر شده است

www.amoze

shpo

rtal.ir

كليات 13

در رأس ايـن محـاكم وباشـند رويه قضائي همان آراء محاكم هستند كه نقش مهمي در اين زمينه دارا مـي : رويه قضائي )بع مهـم ايـن لذا يكـي از منـاب ،الملل خصوصي، نظارت كامل دارد باشد كه راجع به قواعد حقوق بين ديوان عالي كشور مي

الملل خصوصي حقوق بين » عرف ملّي « رويه قضائي يا ،الخصوص ديوانعالي كشور علي ،آراء محاكم . شود رشته محسوب مي .كند را ايجاد مي

:رسد در مورد منابع داخلي ذكر مطالب زير الزم به نظر مي اند ي را به سه قسمت تقسيم كرده بعضي از علما حقوق، منابع داخل:اوالً

منظور از حقوق نوشته همان است كه تحت عنـوان . اند اهي منشأ چهارمي به نام دكترين را نيز به منابع داخلي افزوده و گ ايم و دليل آن وابـستگي اسـت كـه در آورده » رويه قضايي «اما عرف و رويه قضايي را ما تحت عنوان . شود قانون از آن ياد مي

. عرف يك طريقة وضع حقوق به صرافت طبع است– ثانياً. بين عرف و رويه قضائي وجود دارد

تحقق عرف به دو شرط است

.گردد يمدر صورت فقدان شرط دوم عرف ايجاد ن

:نكاتي چند راجع به عرفخصيـصة . باشـد براي هر عرفي، امكان تغيير و تبديل به عرف ديگر و حتي عرف خـالف آن موجـود مـي : اول نكته

زيرا اين مكتـب مخـالف بـا تـدوين حقـوق .مبناي دكترين مكتب تاريخي است عرف است كه » تغييرپذيري« )ساويني حقوقدان آلماني (.داند است و آن را مانع پيشرفت حقوق مي

هـاي مديـدي ذلك مدت ، مع)خصوصاً اين رشته از حقوق (با وجود اينكه اكثر قواعد ريشه در عرف دارند : دوم نكته توان آن را را از دست داده و ديگر جنبة ديناميك ندارد، لذا ديگر امروزه نمي است كه عرف جنبة پويايي خود

.يكي از منابع تشكيل حقوق دانست

):المللي ها و عرف بين عهدنامه(المللي منابع بين-2اسي بين دولـت مقررات عهودي كه طبق قانون اس « قانون مدني ايران، 9 با توجه به مفاد ماده -ها نفوذ و تأثير عهدنامه )الف

، منظور از عهود هرگونه توافق بين دولت ايران با يـك يـا چنـد »ايران و ساير دول منعقد شده باشد در حكم قانون است و قطع نظر از شرايط صوري و يـا اهميـت تعهـدات ... )اعم از سياسي، اقتصادي و (دولت ديگر، راجع به منافع اختصاصي

.باشد ناشي از آن مي و هـا، قـانون اساسـي عهدنامـه 77اصـل دانـست زيـرا طبـق ) المللي بين -داخلي(توان از منابع مختلط را مي ها عهدنامه

.بايست به تصويب مجلس شوراي اسالمي برسد المللي مي هاي بين نامه قراردادها و موافقت،ها نامه مقاوله . ودشا منتج مي ه المللي عهدنامه نكات زير از وصف بين-المللي عهدنامه آثار وصف بين

توانـد هاي منعقده، طبق مقررات قانون اساسي، قادرند قانون داخلي را نقض كند در حالي كه قانون بعـدي نمـي عهدنامه :اوالً .ناقض تمام يا قسمتي از آن عهدنامه باشد

حقوق نوشته رويه قضايي

عرف

)عنصر مادي. (شد عادت قديمي و مستمر با،يكي آنكه

)عنصر رواني(. ديگر آنكه وجدان عمومي جنبة الزامي بودن آن را احساس كند

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 14

.ننده ممكن مي باشدها، با موافقت ساير دول امضاء ك المللي عهدنامه تغيير مواد، تعليق، نسخ و تفسير بين:ثانياً در دولـت دولت است نه قاضي دادگـاه، كـه ،اي، مشخص انجام شرط در عهدنامه» شرط رفتار متقابله« در صورت وجود :ثالثاً

.تواند عهدنامه را فسخ نمايد صورت لزوم مي

وصف داخلي عهدنامهآثارتي كه تصميمي بين طرفين اتخاذ نشده باشد، متن در صورت وجود اختالف بين متن ايراني و خارجي عهدنامه، در صور : اوالً

.ايراني سنديت دارد .تواند مقررات آن را اجرا كند مادام كه عهدنامه، طبق مقررات قانون انتشار نيافته است، دادگاه نمي:ثانياً .گيرد كشور انجام مي عالي تفسير متون عهدنامه، مانند قانون داخلي، تحت نظارت ديوان: ثالثاً

:هاي دو جانبه و چند جانبه دنامهعهآور و نـسبت بـه طـرفين الـزام شود فع اختصاصي دو كشور منعقد مي تأمين منا جهت و بين دو دولت :دو جانبه عهدنامه

.كنند عهدنامة اقامت كه دو كشور امور حقوقي اتباع خود را در قلمرو يكديگر تنظيم مي: مانند.استقراردادهـاي . گوينـد نيـز مـي » قراردادهاي اونيون «و يا » هاي اونيون عهدنامه«ويا ) حاديهات( اونيون :عهدنامه چند جانبه

كـه در شـهر بـرن » مالكيت ادبي «مانند قرارداد چند جانبه حمايت . شوند سياسي هستند كه الاقل بين سه دولت منعقد مي ) هاي تجارتي، ورقه اختـراع ها، طرح نه، نقشه شامل عاليم كارخا (» مالكيت صنعتي «قرارداد چند جانبة . منعقد شده ) سويس(

.باشد در پاريس از جمله قراردهاي چند جانبه ميانـد بـه طـوري كـه در ها طي مدت مديدي در روابط بين خود آنرا رعايت كرده ه دولت كاي حقوقي قاعده :المللي عرف بين )ب

.د درنظر گرفتن حداقل حقوق براي اتباع ساير كشورهامانن. وجدان عمومي آنها به تدريج يك جنبة الزامي پيدا كرده است

:دكترينايـن . ولي به صورت غيرمستقيم در ايجاد تفسير و اعمال قواعد حقوق نقش اساسي دارد ،دكترين منشأ و منبع حقوق نيست

.گيرد لمي انجام ميهاي ع و يا تحقيقات و تتبعات انجمن) ها تفسير و گزارش(تأثير يا به صورت آموزش و يا به صورت كتبي كند اجرا ميهاي آموختة قبلي را ظري از نظريهكند، بلكه ن يك قانونگذار چيزي را از خود اختراع نمي-آموزش

هاي مستشاران ديوان كشور در موضوعات مطروحه بيشتر نمـود دارد ش در اين زمينه گزار -هاي كتبي تفسيرها و گزارش .دهد و خود را نشان مي

ها و مؤسسات است كه در مسائل مختلف، به صورت گزارشـات نتيجه تحقيق غالب انجمن -هاي علمي تتبعات انجمن تحقيقات و .الملل الهه و مؤسسه رم هاي حقوق بين هاي كنفرانس مانند كوشش. گردد الملل خصوصي درج مي علمي در مجالت حقوق بين

. باشد وع مياين رشته داراي سه موض: الملل خصوصي مباحث حقوق بين

است موضوعشامل دو : تقسيم جغرافيايي اشخاص: مبحث اول

يت و تابع(مسأله تقسيم جغرافياي اشخاص )گاهتاقام

مسأله وضع بيگانگان مسأله تعارض قوانين

تابعيت

اقامتگاه

www.amoze

shpo

rtal.ir

دوم فصل

و اقامتگاهتابعيت

مباحث اين فصل .شود مي» در ايران و اقامتگاهتابعيت«و سپس » و اصول اقامتگاهكليات و اصول تابعيت«شامل

كليات و اصول تابعيت: اولگفتارباشد كـه عبارتـست از رابطـة سياسـي و اشخاص، موضوع تابعيت مي )سياسي ( جغرافيايي بارزترين مظهر تقسيم : كليات -1

.سازد معنوي، كه شخص را به دولت معيني مرتبط مي .داند اين رابطه سياسي است، زيرا ناشي از قدرت و حاكميت دولتي است كه فرد را از خودش مي:اوالً ايراني هرجا كـه سـكونت كنـد ايرانـي فرضاً . كه شخص در آنجا سكونت دارد زيرا مربوط به مكاني نيست ، معنوي است :ثانياً

آن يعني فردي كه تابعيت دولت معيني را داراست و در مقابل . گويند ، مي »تبعه«كسي كه تابعيت كشوري را دارد، . است .نامند مي»آپاتريد«تابعيت را شخص بي

باشد داراي دو شرط مي-شرايط تحقق تابعيت

در . شناسند هي از اشخاص مي ورا نماينده رسمي گر الملل عمومي آن ت يك شخصيت حقوقي است كه در حقوق بين دول

.باشند، كه در سرزميني سكونت دارند مقابل دولت، ملّت وجود دارد كه گروهي از مردم ميتـشكيل اسـت زيـرا آنهـا در واقع تابعيت براي اشخاص حقيقي وضـع شـده ،ايي موجود باشد شرط دوم آن است كه تبعه

.باشد دولت مي، رابطة بين تبعه و دولت سياسي است و تنها عامل اعطا كنندة تابعيت،باشند دهنده دولت مياند كه تمام اتبـاع يـك دولـت ها اين اصل را پذيرفته در اينجا الزم است متذكر شويم كه به مرور زمان دولت : نكته

. داراي حقوق مساوي باشنديعني» رژيم حقوقي«بايستي تحت يك شامل سه اصل است: اصول و مباني تابعيت -2

ر فرد بايستي تابعيتي داشته باشده :اصل اولف يشود كه بشر به تابعيت نياز مبرم دارد تا حقوق و تكـال اين مسأله روشن مي به وابستگي و نياز بشر به اجتماع، با توجه

ولي با اين حـال، خـصوصاً .نين كدام كشور اين حقوق و تكاليف بايد منطبق شود آن مشخص شود و معلوم شود كه طبق قوا

وجود دولت-1

وجود فرد يا تبعه-2

.عيت داشته باشدبايستي تابهر فرد مي:اصل اول .هيچ فردي نبايستي بيش از يك تابعيت داشته باشد: اصل دوم .ناپذير نيستتابعيت امري هميشگي و زوال:اصل سوم

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 16

) آپاتريـد (در ذيل مواردي كه شخص بـدون تابعيـت . است ي رو به فزون )آپاتريد ( افراد فاقد تابعيت ،پس از جنگ جهاني اول :كنيم شود را بيان مي مي روسيه به كشورهاي خارجي پناه بردند و دولت جديـد روسـيه و هاي سفيد كه پس از انقالب مانند روس : در اثر مهاجرت -1

.ها آنها را تبعه خود ندانستند ساير دولت خـود را از دسـت كشور شخص در حالي كه به تابعيت كشوري ديگر درنيامده است بر اثر مجازات تابعيت : در اثر مجازات -2

.دهد ميالء وطن، به كشور ديگر برود و مدتي در آنجا بماند، تابعيت از او سـلب فرضاً چنانچه كسي به قصد ج : در اثر قانون خاص -3

.ماند شود حال اگر، تابعيت كشور محل سكونت را نپذيرفته باشد، فرد بدون تابعيت مي ميتخـاب كنـد و او هيچكـدام را دهد تا بـين دو تابعيـت يكـي را ان مواردي كه قانون اين حق را به شخص مي : در اثر تخيير -4

.نپذيرد

شود دو قاعده اثبات مي» هر فردي بايد داراي تابعيتي باشد«از اصل

ايـن تحميـل بـه دو طريـق .تاين يك قانون اجتماعي اس . شود تابعيت دولتي به او تحميل مي ، با تولد يك طفل :قاعده اول :ممكن است

شود يعني تابعيت پدر و مادر خـود را تابعيت از طريق نسب به طفل تحميل مي سيستمي است كه در آن - سيستم خون -1

سيستم خون مبتني بـر نـسبت احتمـالي افـراد . كامالً متمايز است » مفهوم نژادي تابعيت «سيستم خون با . كند پيدا مي در صـورتي كـه سيـستم نـژادي . )يعني مثالً فرزندي كه از پدر و مادر ايراني بوجود آمده بخواهد تبعه ايراني باشد (است

.يعني آنچه اهميت دارد نژاد پدر و مادر است. مبتني بر مصالح سياسي و منافع مشترك است

باشد سيستم نژادي داراي دو جنبه مي

دولـت تماميت ملّي را از اختالط نژادي مصون بداريم، زيرا افراد بيگانه كه به رنگ تبعة با اين روش يعني :جنبة دفاعي مثالً دولت آمريكا تصميم گرفته بود كه تنها كساني . كنند آيند بدون شك براي آن دولت ايجاد خطر مي گر درمي دي

.ممكن است به تابعيت آمريكايي درآيند كه نژاد سفيد هستندن از آرين و غير آرين و همچنـي نژاد كه در آن دولت آلمان بين . اين جنبة در آلمان هيتلري وجود داشت :جنبة تعرضي

توان گفت هدف آلمان از ترويج اين كرد كه مي حمله مي ، آرين نژاد حيث مذهب و نژاد قائل به تفكيك بود و به غير بلكه منظور مطالبة اراضي محل سكونت افرادي بود كه معموالً در سرحدات سكونت داشـتند ،فكر حمايت افراد نبود

.اسلواكي و ديگر كشورها شده بودند تبعة چك،مان خاك آلاثر انتزاع اراضي محل سكونت آنها ازو در عامل نژاد ممكن است باعث . سازد، عاملي غير از نژاد است آنچه عناصر كشوري را به هم مرتبط مي : انقاد از تئوري نژادي

عـي و باشد و سيستم خون واق سيستم نژادي هم برخالف واقع و هم برخالف جهت صلح پايدار مي .ايجاد جنگ و تجزيه شود .آميزتر است مسالمت

هر فردي به محض تولد بايستي تبعة دولت .معيني باشد

د بدون تواند ترك تابعيت كن ي نميدرفهيچ پذيرفتن تابعيت دولت ديگر

يجنبة دفاع

)طلبي توسعه(ي جنبة تعرض

www.amoze

shpo

rtal.ir

تابعيت و اقامتگاه 17

زيرا بـا وجـود ايـن سيـستم گـاهي ،تواند راهي براي تشخيص تابعيت افراد باشد سيستم خون به تنهايي نمي : نكته . به دنيا آمدن طفلي از والدين غير معلوم،ماند مانند شود كه فرد بدون تابعيت مي مواردي يافت مي

كشور و « كنند، يعني هر شخصي تابعيت را از روي محل تولد آنها معلوم مي روشي است كه تابعيت افراد : سيستم خاك -2بديهي است هركدام از دو سيستم طرفـداراني . اند امروزه اكثر كشورها سيستم خاك را پذيرفته . خود را دارد » محل تولد .دهيم هريك را اجماالً توضيحي ميدر ذيلدارند كه

:داليل طرفداران سيستم خونباشد، بنـابراين ها مي چون كثرت تبعه باعث قدرت سياسي و نظامي دولت -حت كشورهاي پرجمعيت و مهاجرفرست مصل -1

مصلحت كشورهايي كه تبعيت زياد و وسعت خاك كم دارند اين است كه اين سيستم را اجرا كنند تا آنكه اهالي كشور را .هركجا باشند، تبعة خود بدانند

زيـرا نـام آن كـشور بيـشتر بـر سـر .تم براي افزايش اعتبار و حيثيت دولتي بسيار مفيد است اين سيس : دليل احساساتي -2 .شود افتد و كثرت تبعه و داشتن افراد در خارج از كشور باعث نفوذ سياسي و معنوي مي ها مي زبان

سيستم خاكداليل طرفداران داليل عقلي)الف

شود زيرا قدرت دولت منحصراً و عمالً نسبت به اشخاصي اعمال مي ، است انتساب هر فرد به دولتي بيشتر مربوط به خاك -1 .كه در قلمرو آنان هستند

كسي كـه در مملكتـي بوجـود « ويتوريا، كه يكي از متشرعين مذهب كاتوليك و طرفدار سيستم خاك است معتقد است، -2شود كه بـه او ت نمي د را نپذيرد دولت ديگر ياف آمده، قهراً در كشور ديگري بوجود نيامده لذا اگر كسي تابعيتي كشور خو

».تابعيت بدهداين نظريه نيز برگرفته از داليل ويتورياي اسپانيايي است و بين تابعين و اقامتگـاه تـشابه برقـرار : تشابه تابعيت و اقامتگاه -3

داننـد در تـابع قـانون اقامتگـاه مـي مثالً ممالكي كه احوال شخصيه افراد را . كند اي تصور مي كند و براي آن دو رابطه مي . و آمريكايييكند مانند كشورهاي انگليس تابعيت هم سيستم خاك را اعمال مي

داليل اجتماعي)بشود به تدريج اختالط كامل با سكنه و اهالي محـل پيـدا اين داليل جنبة عمومي داشته و شخصي كه در محيطي متولد مي

تابعيـت او بـه اقتـضاي ،كسي كه در سرزميني تولد يافته و در آنجا رشد و نمو كرده است ،توان گفت به طور كل مي .كند مي .يك اختالط معنوي بايستي تابعيت محل تولدش باشد

جويي يا مصلحتي ايده داليل ف)ج باشد جمعيت بسيار مفيد است و براي كشورهاي مهاجرپذير يك ضرورت مي اعمال سيستم خاك براي كشورهاي وسيع و كم

به وقوع 19هايي كه از قرن مانند آمريكا كه با مهاجرت .اند، تبعه او باشند كه تمام كساني كه در خاك آن دولت به دنيا آمده .پيوست، بوجود آمد

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 18

رد سؤال اين است كدام يك از دو سيستم بهتر است؟ اين مسأله جواب قاطع و يك طرفه ندا - مقايسه بين دو سيستم :نتيجهكـشورها از جملـه ايـران، عمومـاً . كنـد اسي و ملّي خود سيستم مناسب را انتخاب مي به اقتضاي مسائل سي لكه هر كشوري ب

.اند سيستم خاك و سيستم خون هر دو را پذيرفته .ه تابعيت دولت ديگري را كسب كند بدون اينكند تابعيت خود را از دست بدهدتوا كس نمي هيچ:قاعده دوم

زيرا افراد ناگزيرند كه پيوسته با دولتي ازلحـاظ سياسـي مـرتبط باشـند و ايـن ،وسته باشد تابعيت يك شخص بايستي پي مـدني . ق17ماننـد مـاده (.انـد اين قاعده در گذشته استثناآت زيادي داشته كه امروزه نسخ شـده . ارتباط نبايد منقطع گردد

البته امروزه ). دهد كند، تابعيت خود را از دست مي فرانسه، هر فرد فرانسوي كه با قصد جالء وطن، به خارج از كشور عزيمت .استثناآت ديگري وجود دارد كه ذيالً توضيح خواهيم داد

استثناآت قاعده مزبور

ايي كه رفتارش با اين موضوع بيشتر در جنگ جهاني اول وضع شده است و طبق آن تبعه : سلب تابعيت به عنوان مجازات -

ماننـد فرانـسه، (بيني اين موضوع در قوانين بعـضي از كـشورها با پيش . بايد از او سلب شود كند، بقاء تابعيت تطبيق نمي 981در ايران ماده . كنند افرادي را كه با قوانين آنها هماهنگ نيستند را سلب تابعيت مي ) امريكاي شمالي، آلمان، اتريش

ان بوده و مقيم خارج هستند در صورت ارتكـاب كساني كه تبعه اير «) حذف گرديد 61در سال (: مقرر مي داشت مدني.ق ».س حكومت بنمايند سلب تابعيت نمودعملي ضد امنيت داخلي و خارجي و ضديت با اسا

توان به روسيه و آلمان، اشاره كرد كه اتباع خود را اگـر بـه دولـت از جمله اين كشورها مي : سلب تابعيت بر اثر پناهندگي - .كردند يت ميرجي پناهنده شوند سلب تابعخا

.كند مي»تريدياآپ«بديهي است سلب تابعيت با هر روشي ايجاد هـا بـا ايجـاد ولي اين مستلزم اين نيست كـه دولـت ، با وجود اينكه ناشايستگي در خور كيفر و قابل مجازات است :انتقاد

،ذير است كه به جاي سـلب تابعيـت پ ها امكان براي دولت . المللي درست كنند ر زندگي بين آپاتريدي وضعيتي غير عادي را د .هاي ديگري را وضع كنند مجازات

تواننـد مردمـي را كـه توان عنوان كرد كه چون دولت غالباً نمـي در مورد سلب تابعيت در اثر پناهندگي اين مطلب را مي وان ايـن مطلـب را تـ لذا با رعايت شـرايط و تعهـداتي مـي ،سلب تابعيت كنند . وطن خودشان را ترك و قصد مراجعت ندارند

ها با هم تشريك مساعي كنند و پناهندگان را وادار كنند كه به كشور اصلي خـود مراجعـت البته ممكن است دولت . پذيرفتتواند حق پناهندگي را نقض و پناهنـدگان را بـه كـشور اصـلي هيچ دولتي نمي« البته اين مطلب را بايد اذغان كرد كه ،كنند

.»خود تسليم كند ):اصل تابعيت واحده (. هيچ فردي نبايستي بيش از يك تابعيت داشته باشد:اصل دوم

تواند تمام تكاليف خود را نسبت به دو دولـت ايفـا و يك فرد نمي . تابعيت مضاعف نيز مانند آپاتريدي وضع غيرعادي دارد .كند

):داليل تابعيت مضاعف(مصاديق اين اصل

سلب تابعيت به عنوان مجازات

سلب تابعيت در اثر پناهندگي

.ها راجع به تحصيل تابعيت اختالف طرز تفكر دولت-1 .كند موردي كه شخص با حفظ تابعيت قبلي تابعيت جديد كسب مي-2 ازدواج-3

www.amoze

shpo

rtal.ir

تابعيت و اقامتگاه 19

از آنجـا . باشد اين دليل مهمترين دليل در كسب تابعيت مضاعف مي : تحصيل تابعيت ها راجع به كر دولت اختالف طرز تف -1كنند به ناچار تابعيت مضاعف ند و به يك سيستم و يك نحو عمل نمي نك كه هر دولتي وفق مصالح خود ترتيبي اتخاذ مي

نمايد كه خدمت نظام وظيفه ف مي كند مثالً او را موظ داشتن تابعيت مضاعف براي انسان ايجاد زحمت مي . شود ايجاد مي توان اين مثال را زد كه، پدر و مادر ايرانـي در خـاك در مورد تابعيت مضاعف به دليل فوق مي . را در دو كشور انجام دهد

باشـد و طبـق قـوانين ايـران فرزند، تبعة آمريكا مـي ) سيستم خاك (شوند، طبق قوانين آمريكا آمريكا صاحب فرزندي مي .فرزند، ايراني است) سيستم خون(

اسـت » آلمان قانون دلبروك «از جمله اين موارد :كند يت قبلي تابعيت جديدي كسب مي موردي كه شخص با حفظ تابع -2دار كشورش اجازه كتبي براي حفظ تابعيـت داشت كسي كه قبل از تحصيل تابعيت خارجي از مقام صالحيت كه مقرر مي

درحقيقـت ايـن . قبل از اجازه بايستي با كنسول آلمان مـشورت كنـد ،دهد دست نمي اش را از خود بگيرد تابعيت آلماني ايـن قـانون مـورد . داد كه با حفظ تابعيت آلماني، تابعيت خارجي ديگـري را كـسب كنـد قانون به اتباع آلماني اجازه مي

دولت آلمان را وادار به نسخ اين ) 278ماده ( دولتهاي متفقح ورسايرار گرفت و باالخره در معاهده صلها ق اعتراض دولت .قانون كردند

وهرشاز آنجا كه در قوانين اغلب كشورها زن با ازدواج به تابعيت شـ : باشد ازدواج مي ، يكي ديگر از علل تابعيت مضاعف -3كنـد، در آيد، لذا اگر زن و مردي با تابعيت متفاوت، ازدواج كنند و كشور متبوع زن تابعيت اصلي را بـراي او حفـظ درمي

.شود اينجا تابعيت مضاعف ايجاد مي

:وسايل رفع و يا جلوگيري از تابعيت مضاعف

پذير است اين امر از دو راه امكان

اما سؤال اينجاست كه كدام يـك از . يعني يكي از دو تابعيت اصلي را بر ديگري ترجيح دهيم :لة ترجيح طريقة اول وسي كنگره استكهلم سوئد، نظر اكثر اعضاء بر اين بود كه اين امر را بـه خـود در1928عيت را بايد برگزيد؟ در سال هر تاب

باشـد اين نظريه صـحيح نمـي . ها را كه خواست انتخاب نمايد هركدام از تابعيت ، در سن رشد فرد و ،فرد واگذار كنند بهتـر اسـت برحـسب . گذاشتد آنرا در اختيار فرد وش لذا نمي ،زيرا تابعيت امري مهم و متضمن مسائل سياسي است

با زيـاد شـدن ) نسل دوم ( به اين معني كه در نسل اول سيستم خون و پس از آن .سيستم خاك و يا خون عمل شود حس عالقه به كشور محل تولد و همچنين غلبه مصالح كشوري كه يك خانواده طـي دو نـسل در خـاك آن سـكونت

. بايد سيستم خاك را ترجيح دادبوط شده، شخص از راه نسب به او مردارد بر مصالح دولت كه تحقق ايـن . كسي نتواند تابعيت جديدي را كسب كند مگر اينكه تابعيت قبلي خود را از دست بدهد يعني :طريقة دوم

كه كشور اول ترك تابعيت تبعـة خـود را بـدون قيـد و ؛ا فرض اول اين استصورت ب: قضيه به دو صورت ممكن است و فـرد را داراي نيـست ولي عمالً چنين نبايد باشد، زيرا قيد تابعيـت قـراردادي ،ممتنع نيست شرط بپذيرد اين اصل

دولت مربوطـه او را از قيـد ،باشد و مادام كه تكليف ايفا نشده كند كه از آن جمله تكليف نظام وظيفه مي تكاليفي مي تواند ترك تابعيـت ايـران كنـد مگـر اينكـه يهيچ مرد ايراني نم « قانون مدني 988 مانند ماده .كند تابعيت خارج نمي

».السالح خود را انجام داده باشد خدمت تحت

وسيلة ترجيح:طريقة اول

دست دادن تابعيت قبليتحصيل تابعيت جديد مشروط به از :طريق دوم

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 20

مگر اينكه شخص ثابت كند كه تابعيت قبلـي را رهـا كـرده د، اين است كه دولت جديد تابعيت شخص را نپذير :فرض دوم -توانـد پـذيرش آيد و دولتـي نمـي ميشود زيرا در اين مسأله، بحث حاكميت پيش اين فرض به طور مطلق اجرا نمي . است

.ها كند تابعيت خود را موكول به ميل و ارادة ساير دولت .ناپذير نيست تابعيت يك امر هميشگي و زوال: اصل سوم -

:دهيم راجع به اين اصل موارد زير را مورد مطالعه قرار مينكاتي چند دربارة وضع تـابعيتي -4 در اثر ازدواج تغيير تابعيت -3 تغيير غير ارادي تابعيت-2 . تغيير ارادي تابعيت-1

. است شدهكه از روي خدعه و تقلب نسبت به قانون تغيير دادهكـه : اند اي آن را مطلقاً پذيرفته عده. اينكه آيا اراده در ترك تابعيت مؤثر است يا نه؟ مورد بحث است : تغيير ارادي تابعيت -1

.يرا تغيير تابعيت داراي شرايطي است كه ذيالً توضيح خواهيم دادباشد ز اين امر به طور مطلق صحيح نمي :خواهد نسبت به آن ترك تابعيت كند وضع شخص در مقابل دولتي كه مي-لفا

ها به اين ادامه دولت در .دادند اين امر تا اواسط قرن نوزدهم ادامه داشت ها اجازه تغيير تابعيت به افراد را نمي سابقاً دولت ها چنـدان نفعـي ً دولت ثانياً ممكن است براي شخص تبعه داليل موجهي براي ترك تابعيت پيش آيد اواليدند كه نتيجه رس

در . اسـت » مصلحت اجتمـاعي «بديهي است اين مسئله ترك تابعيت يك . ندارند كه افراد را به اكراه و اجبار تبعة خود بدانند .ستترك تابعيت عموماً سه شرط مورد توجه قانونگذار ا

شرط انجام تعهدات شخص نسبت بـه دولـت مخـصوصاً :سوم شرط از لحاظ زمان:دوم شرط از لحاظ كميت:اول .تعهدات نظامي

كـه در ايـن . اين شرط در مواردي است كه تقاضاي ترك تابعيت براي كشوري روز به روز زيادتر شود : شرط از لحاظ كميت -1 . الزم مي داند قانون مدني، اجازة هيئت وزراء را براي خروج از تابعيت988ران ماده در اي. مورد دولت مكلف است جلوگيري كند

يعني ترك تابعيت را موكول به زمان معيني كرده، فرضاً تبعة صغير خود را تا رسيدن به سن رشـد اجـازة : شرط زمان -2 الزم تبعه سال كامل25 رسيدن به سنيران ا قانون مدني ايران، براي امكان ترك تابعيت 988طبق ماده . ترك تابعيت ندهد

.باشد مي قانون 988مانند ماده . توان براي ترك تابعيت شروط انجام تعهدات شخصي، مخصوصاً تعهدات نظامي را شرط كرد مي -3

.مدني ايران در خصوص خدمت نظام وظيفه :خواهد به تابعيت آن درآيد وضع شخص در مقابل دولتي كه مي-ب

توانند تابعيـت را ببخـشند و اجبـاري بـه ايـن كـار ها به هر كه بخواهند مي عيت مسأله حاكميتي بوده و دولت اعطاي تاب لذا نقش شخص در تغيير تابعيت اين است كه در مقابل دولت سابق تقاضاي ترك تابعيت و رهـايي از آن و در مقابـل . ندارند

.دولت بعدي تقاضاي خود را مبني بر تحصيل تابعيت كند رويه بر اين است .اين امر در زماني است كه قسمتي از اراضي يك كشور از خاك اصلي جدا شود : تغيير غيرارادي تابعيت-2

ها و ساكنين اراضي منتـزع شـده بـه تابعيـت كه پس از جنگ، معاهدات صلح بين دول متخاصم مقرر مي دارد كه بومي توانند از انتخـاب اين معاهدات به نحوي است كه عده كمي مي . دارددولتي درآيند كه از اين پس برآنها سلطه و حكومت

ه تابعيـت قبلـي ف ديگر اهالي را مجبور كرده چنانچ استفاده كنند زيرا اين حق در مدت قليلي بايد استفاده شود و از طر .خود را انتخاب كردند، ناگزير باشند اموال غيرمنقول خود را فروخته و از آن اراضي خارج شوند

:كنيم وضوع، مطالب زير را بررسي ميبراي فهم م: تغيير تابعيت در اثر ازدواج-3 )عقيدة كالسيك( عقيدة علماي سابق راجع به تابعيت زن در اثر ازدواج )الف

www.amoze

shpo

rtal.ir

تابعيت و اقامتگاه 21

. موضوع تابعيت زن از اوايل قرن بيستم به بعد)ب )نظريه وحدت تابعيت زن و شوهر: ( عقيدة كالسيك)الف

اج، تابعيت شوهر را تابعيت زن بر اين بود كه ازدواج در تابعيت مؤثر بوده و زن پس از ازدو راجع به 19عقيدة علماي قرن :كردند داليل زير را براي تأييد عقيدة خود اقامه ميآنها. كند كسب مي

كت متبوعة زن و شوهر عارض قوانين ازدواج، قانون ملي زن و شوهر حاكم است، آثار ازدواج طبق قانون ممل ت در : دليل عملي -1 و آن هـم بايد يك قانون برخانواده اعمـال شـود . لذا بايستي وحدت تابعيت در كانون خانواده حكمفرما باشد . گردد معين مي

.قانون ملي شوهر استكـه لذا با اختالف تابعيت .كند است كه وحدت بين زوجين را ايجاب مي » الحيات همكاري مادام « ازدواج يك : دليل نظري -2

پس براي تأمين وحدت بين زوجين، بايستي همـسرها يـك . موجب حكومت قوانين مختلف بر ازدواج است، سازش ندارد .يعني يكي تابعيت ديگري را كسب كند و باالخص زن تابعيت شوهر را بپذيرد. تابعيت داشته باشند

ز جمله قانون ايـران تاحـدودي و قـوانين تأثير است و اكثر قوانين، ا تابعيت بعدي شوهر در تابعيت زن بي : نكته .دانند تأثير مي هاي بعدي شوهر را دربارة زن بي فرانسه به طور كامل، تغيير تابعيت :منشأ حقوقي تغيير تابعيت زن در اثر ازدواج

در اين مورد عقايد علما متفاوت است

م بوده و با علـم و اراده آنـرا پذيرفتـه و لعيت خارجي شوهر عا زن به تاب ، در هنگام ازدواج :تغيير تابعيت ناشي از ارادة زن -1

ايـن اسـتدالل قـانع . هاي بعدي شود نه تابعيت لذا بدين جهت تابعيت اولي شوهر بر او تحميل مي . دهد تغيير تابعيت مي موقـع ازدواج تابعيـت را تواند آن را رد كنـد و اگر زن با اراده، تابعيت شوهر را بپذيرد پس با اختيار نيز مي ،كننده نيست

.نپذيرد، حال آنكه چنين نيستهـاي بعـدي ايرادي كه بر اين نظريه وارد است، اين است كه اگر تغيير تابعيـت غيـرارادي بـود تابعيـت :تغيير غير ارادي -2

.تأثير است زن بي تابعيتبينيم كه تابعيت بعدي، در شد حال مي بايست بر زن تحميل مي شوهر مياين عقيده هم صحيح نيست، زيرا سلطه شوهري يك موضوع حقوق خصوصي بوده : سلطة شوهري تابعيت بواسطة تغيير -3

.و مرتبط با اهليت مدني است، حال آنكه تابعيت از مفاهيم حقوق عمومي استتغيير ناشـي از ه اين هاي فوق سازگار نبوده بلك نتيجه اينكه تغيير تابعيت با نظريه . تغيير تابعيت اثر قهري ازدواج است -4

اثـر قهـري و . كند زن فقط ازدواج را خواسته و تغيير تابعيت را قانون بر او تحميل مي .وصف تأسيس عقد ازدواج است . باشد ميزناشويي

گردد به فكر تساوي زن و مـرد كـه از اوايـل اثر ازدواج در تابعيت ، برمي : موضوع تابعيت زن از اوايل قرن بيستم به بعد )ب از )فيمينيـسم (ها تشكيل دادند كه اين نهـضت در اين زمينه ممالك، مجامعي تشكيل و كنگره . قرن بيستم شكل گرفت

هـا بـا وجـود آنكـه احترامـي بـه تـساوي زن و مـرد ايـن كنگـره . گيرد گروه كشورهاي انگليسي، آمريكايي سرچشمه مي اين همـان آرزويـي . تر است در درون خانواده يك تابعيت باشد اند كه به د، ولي با اين حال اين مطلب را پذيرفته نگذار مي

. ميالدي اظهار كرده است1928الملل در كنگره استكهلم در سال است كه مؤسسه حقوق بين

تغيير ناشي از ارادة زن تغيير غير ارادي

تغيير تابعيت بواسطة سلطة شوهري .تغيير تابعيت اثرقهري ازدواج است

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 22

فكر تساوي زن و مرد در تابعيت زنانتقاد از بـا اينكـه در حقـوق خـصوصي . كـرد تابعيت يك رابطه ذاتاً سياسي است و نبايستي آنرا با موضوع آثار مدني ازدواج مخلـوط

وحدت تابعيت فكري قانوني است و از قانون منـشأ . ندارد له روي تابعيت موضوعيت تساوي مرد و زن الزم است، انعكاس مسئ .نه اراده طرفينشود مي

اي هـ ها سيـستم دولت. جنبه سياسي و مصلحتي آن است ، كشورها درخصوص تابعيت بوده نآنچه بيشتر مورد توجه قانو هر زن تبعة خارجه كه شوهر ايراني اختيار : گويد قانون مدني مي976 ماده 6 بند اند در ايران ين زمينه پذيرفتهمختلف را در ا

تبعـه خـارجي، سيـستم اسـتقالل نـسبي تابعيـت را اما عكس آن، يعني ازدواج زن ايراني با ،كند، تبعه ايران محسوب است زن ايراني كه با ازدواج با تبعة خارجه مزاوجت كند به تابعيت ايراني باقي «دارد ي مقرر مي قانون مدن987 ماده .پذيرفته است

». به زوجه تحميل شود، مگر قانون مملكت زوج، تابعيت شوهر، به واسطه وقوع عقد ازدواج،است .ت روي خدعه و تقلب نسبت به قانون تغيير داده شده اساتي چند دربارة وضع تابعيتي كه از نك-4 .عني شخص از حقي كه قانون در اختيارش قرار داده براي هدف تقلبي استفاده كند فريب نسبت به قانون، ي-

،تقلب«توان قانوناً صحيح دانست؟ در حقوق رم اصلي است كه سؤال اينجاست كه آيا نتيجه حاصلة از عمل شخص را مي .كند ياري ميو اين اصل ما را در حل مسأله » كند تمام عمل را فاسد مي

از جمله اينكه شخص براي طالق گرفتن، تابعيت كـشورش . در مورد تقلب نسبت به تابعيت، مصاديق گوناگون وجود دارد ماننـد .كنـد، درآيـد دهد، ترك گفته و به تابعيت كشوري كـه طـالق را منـع نمـي داند و اجازه نمي را كه طالق را جايز نمي

.داند جايز و دومي آن را اجازه نميلي طالق راكشورهاي فرانسه و ايتاليا، كه او تقلـب اي حاكميتي است و كسي را ياراي آن نيست كه به آن حق ايراد و اعتراض داشته باشد، ولي با اينكه مسأله ابعيتت

يعنـي . كـرد توان استفاده باشد و براي ابطال تغيير تابعيت از نظريه جهت نامشروع مي نسبت به قانون در امر تابعيت مؤثر مي به عبارت ديگر ضمانت اجراي آن تحـصيل متقلبانـه . لذا ترك تابعيت باطل است ،چون هدف تغيير تابعيت، غير مشروع بوده

دولـت ه ولي برخي از علماي حقوق معتقدند كه تابعيت را كه كشور ديگر به تبعه دولتـي داد .تابعيت، ابطال تمام عمل است . به آثار حقوقي ترتيب اثر ندهدتواند فقط مي بلكه،ت را باطل اعالم كندمتبوع تبعه نمي تواند آن تابعي

تابعيت در ايران: دومگفتار .شد ها و يا به طور انفرادي و متفرقه ديده مي فقط در عهدنامه)ق.ه (1324قوانين تابعيت در ايران تا قبل از سال

اگر اتباع ايران و « قمري منعقد گرديد، مقرر شد كه 1159ه در سال اي ك در عهدنامه : ايران و عثماني -الف: ها عهدنامه :اولعثماني به خاك يكديگر فرار كردند بخواهند ترك تابعيت كنند، دولتين اين تابعيت را نپذيرفتـه و آنهـا را تـسليم دولـت

عيـت چنـين نقـل مقرراتي راجع بـه تاب 9 و 6 قمري در فصل 1292 ذيقعده 21و همچنين عهدنامة » ديگر خواهند كرد سادساً چون تبعة دولت ايران مقيم دولت عثماني خارجي محسوب است لذا ماننـد تبعـة خارجـه از خـدمات و «شود مي

.»باشند تكاليفي كه مختص و منحصر به اتباع عثماني است از قبيل خدمات و بدالت عسكري مستثني مي روس در ايران و طريقة رفتار مامورين دولـت ايـران را بـا اتبـاع در معاهدة تركمانچاي طرز حمايت اتباع : ايران و روسيه )ب

.اي براي شناخت اتباع دولتين به دست نداده است روس تعيين كرده است، ولي وسيله . در معاهدة پاريس شرح مختصري راجع به حمايت دولت انگليس از اتباع ايران ذكر شده است: ايران و انگليس)ج

هاي ايـران كـه شـوهر خـارجي اختيـار قمري ناصرالدين شاه، كه كليه زن . ه1308 قبيل دستخط از : مقررات متفرقه :دوم .كرده باشند بعد از فوت شوهر، بايد تبعة دولت ايران شناخته شوند

www.amoze

shpo

rtal.ir

تابعيت و اقامتگاه 23

اي با مقرراتي راجع به تشخيص تبعيت، شرايط دخول و خروج از تابعيت، بازگشت بـه اساسنامه ق. ه1324البته در سال اين اساسنامه مورد توجه دول همسايه قرار نگرفت ولـي مـالك عمـل اوليـاي . يير تابعيت زن ايراني و غيره تنظيم شدآن، تغ

.دولت وقت ايران بود ماده به تصويب مجلس شوراي ملّي رسيد كه اصل خـون و خـاك را 16 شمسي قانون تابعيت مشتمل بر 1308در سال

.تكميل گرديد» متمم قانون تابعيت« دو ماده با تصويب1309رعايت كرده بود، در سال .مندرج است) 991الي976( ماده 16اكنون قواعد راجع به تابعيت ايران در كتاب دوم از جلد دوم قانون مدني ضمن

تشريح قواعد تابعيت در ايران

بـه وسـيلة ازدواج -2ن يا خاك اجراي سيستم خو -1. اين امر به سه وسيله ممكن است :آوردن تابعيت ايران به دست :اول

. پذيرش به تابعيت ايران-3 و تابعيتي كـه درنتيجـة مـوارد دوم و سـوم حاصـل شـود »تابعيت اصلي « حاصل شود فوق اول بند تابعيتي را كه در اثر

. گويند مي»اكتسابي«

تابعيت اصلي-1، ايـن مـاده تبعـة اصـلي ايـران را معرفـي 5 و 4 و 3 و 2كند بندهاي قانون مدني طريقة كسب تابعيت را بيان مي 976ماده

اين ماده فـرض قـانون بـر 1كند، و بايد گفت مراد از ساكنين ايران، كساني هستند كه در ايران اقامت دارند و در بند مي ا ثابت كنـد تـابعيتي كـه طبـق ايـن امـاره اين است كه هركس مقيم ايران است، ايراني است مگر تابعيت خارجي خود ر

.شود مبتني بر سيستم خاك در معناي حقيقي خود نبوده و بيشتر سيستم اقامتگاه را اعمال كرده است عيين ميت : شناسند عبارتند از قانون مدني، بر طبق اصل خاك ايراني مي976كساني را كه ماده :سيستم خاك

)م. ق976 ماده 3د بن.( كساني كه در ايران متولد شده و پدر و مادر آنان غير معلوم باشد:اول

اين بند دو شرط را ذكر كرده است

.اند كساني كه از پدر و مادري كه حداقل يكي از آنها در ايران متولد شده، بوجود آمده:دوم

اين بند داراي سه شرط است

الاقل يك سـال ،مام سال ت18 بوجود آمده و پس از رسيدن به سن ،ران از پدري كه تبعة خارجه است كساني كه در اي :سوم

.در ايران اقامت كرده باشند

اين بند داراي سه شرط است

به دست آوردن تابعيت ايران-اول از دست دادن تابعيت ايران-دوم بازگشت به تابعيت ايران-سوم

.در ايران متولد شده باشند . نامعلوم باشندا حقيقتاً يا قانونار و مادر آنهپد

تولد خود آنها در ايران )پدر يا مادر (تولد يكي از ابوين در ايران

شانرخارجي بودن پدر و ماد

تولد خود آنها در ايران خارجي بودن پدر

.باشند در ايران اقامت كرده 18قل يك سال پس از رسيدن به سن الا

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 24

اند كه در مملكت متبوع آنها اطفـال نسبت به اطفالي كه در ايران از اتباع دولي متولد شده «كند م اضافه مي . ق 978ماده كننـد را به تبعيت ايران منوط به اجـازه مـي متولد از اتباع ايراني را به موجب مقررات تبعة خود محسوب داشته و رجوع آنها

».معاملة متقابله خواهد شد كليه 2طبق بند . قانون مقرر شده است 976 ماده 2 طريقة تحصيل تابعيت برحسب سيستم خون در بند :سيستم خون

. د يا غيـر مـشروع باشد و اين نسبت ممكن است مشروع باش كساني كه پدر آنها ايراني است، فقط نسب پدري مورد توجه مي حال بايد ديد كه احكام مربوط به تابعيت برحسب مشروع بودن يا نبودن تفاوت دارد يا خير؟

اشد و يا اينكه بتـوان او را ب اين امر مسلم است، فرزندي كه از راه ازدواج صحيح، از پدر ايراني بوجود آمده :نسب مشروع .شود ني محسوب ميقانوناً ملحق به پدر و مادر ايراني دانست، ايرا

ط اعتبار است؟ و با تغيير تابعيت پدر بعد از انعقاد نطفـه و قبـل از اسؤال اينجاست كه تابعيت ايراني پدر از چه زماني من .در اين مورد عقايد مختلفي وجود دارد. شود تولد، تكليف تابعيت طفل چه مي

اي عده. زيرا طفل پس از انعقاد موجودي مستقل استه اند،اداي تابعيت پدر را در حين انعقاد نطفه مورد توجه قرار د عده .باشد، لذا در چنين مواردي منافع طفل را بايستي در نظر گرفت ديگر معتقدند منظور از تابعيت حمايت شخص در جامعه مي

ت بـه در موقع تـشخيص تابعيـ . چون تابعيت يك عمل حاكميت دولت است و امري سياسي است ،گويند دسته سوم مي تواند طفل را در اجتماع خود كند مي هاي مربوطه اقتضاء مي لذا هركدام از دولت . وسيلة دولت تنها نفع جامعه مورد نظر است

.بپذيرد و به او تابعيت اعطا كندري نتيجه اينكه طرفداران عقايد دوم و سوم داليل قانع كننده اظهار نداشته اند، و نسبت عقيدة اول بايـد گفـت تولـد امـ

. نمودموكول) انعقاد نطفه(يخ مشكوك د امر تابعيت را بر يك تاريمحسوس و معلوم و وسيلة تاريخ اثبات آن آسان است و نبا لـذا ،توانـد باشـد نمـي تاريخ تولد ير از مالك تشخيص تابعيت از لحاظ زمان چيزي غ ،و با توجه به تعريف سيستم خون

. نه در موقع انعقاد نطفه، حين والدت طفل است،اني پدرضابطة تابعيت نسبي در ايران تابعيت اير با توجه به اينكه قانون ايران برگرفته از فقه اسالمي است و نه در قانون ايـران و نـه در فقـه بـراي نـسب :نسب نامشروع

قانون مدني ايـران و 976 ماده 3اي جز آنكه تابعيت اينگونه اطفال را، با استفاده از بند چاره .نامشروع حقي قائل نشده است الـصدرو خـارجي ندارنـد ايرانـي كساني كه در ايران اقامت دارند و سند تابعيت مسلم (. نداريم -بند اول آن ماده تعيين كنيم

اند در صورتي كه پدر و مادر آنـان غيـر معلـوم باشـد همان ماده اطفالي را كه در ايران متولد شده 3شوند و بند محسوب مي .)اسندشن مييايران

تابعيت اكتسابي-2

شود از دو طريق حاصل مي

اين مسأله در ايران از دو جهت قابل بررسي است –ازدواج م ذكـر شـده اسـت هـر زن تبعـة . ق976 مـاده 6 اين مسأله در بند :كنند وضع زنان خارجي كه شوهر ايراني اختيار مي -1

اين تابعيت زن قطعي خواهد بود يعني با وجـود تغييـر تابعيـت . است خارجه كه شوهر ايراني اختيار كند ايراني محسوب

ازدواج-1

)م. ق976 ماده 7 و6بند (ايران يرش به تابعيت پذ-2

.وضع زنان خارجي كه شوهر ايراني دارند

.نمايند خارجي ازدواج ميدرموضع زنان ايراني كه با

www.amoze

shpo

rtal.ir

تابعيت و اقامتگاه 25

شامل زن مزبور نيز ،، اجازة دولت براي ترك تابعيت 988بعدي شوهر زن كماكان ايراني خواهد بود مگر اينكه طبق ماده ت ايران براي بازگشت زن البته دول. رود خود به خود از بين نمي) فوت شوهر، طالق ( يافتن ازدواج پايان همچنين با .بشود

توانـد بـا اطـالع خارجه به تابعيت اصلي خود، تسهيالتي مقرر كرده است، از جمله اينكه بعد از طالق و يا فوت شوهر مي و اگر خاتمه ازدواج به دليل فوت شوهر باشد و زن از شـوهر خـود خارجه به تابعيت اصلي خود برگردد كتبي وزارت امور

.تواند از اين حق استفاده كند سالگي نمي18 باشد، تا رسيدن فرزندان به سن فرزندان صغيري داشتهالزم به ذكر است كه از نظر قـانون مـدني ايـران مـانعي : م. ق 987نمايند ماده ي ازدواج مي وضع زنان ايراني كه با مرد خارج -2

يا يك زن مسلمان ايراني يكي از مردان مسلمان ندارد كه يك زن غير مسلمان ايراني با مردي غير مسلمان از اتباع خارجه و .تباع خارجه دو حالت قابل بررسي استاراجع به ازدواج زنان ايراني با . تبعه خارجه را به همسري برگزيند

زن، نكنـد لگر قانون كشور مرد سيستم استقالل تابعيت را پذيرفته باشـد و تابعيـت شـوهر را بـر زن تحميـ ا :حالت اول تقاضانامة موجـه تواند با دادن ابعيت ايراني خود باقي خواهد ماند و اگر زن در انتخاب تابعيت شوهر مخير باشد مي به ت ايراني

)987ماده . ( با تقاضاي او ممكن است موافقت شود،و مدللي به وزارت امور خارجه ايران، و تابعيت بر وي تحميـل شـود، در ايـن اگر قانون كشور متبوعة مرد، سيستم وحدت تابعيت را پذيرفته باشد :حالت دوم

.صورت زن بر اثر ازدواج به تابعيت شوهر خود درخواهد آمدبـه صـرف تقـديم درخواسـت، حـق ) طـالق -فوت شـوهر ( پس از خاتمه ازدواج دنتوا زن مي ،ليكن در هر دو حالت فوق

.تابعيت اصلي ايراني خود را خواهد داشتبه بازگشت

:متبوعة شوهر از طرف زن ايرانيآثار قبول تابعيت دولت مثالً حق داشتن اموال غير منقول را . توانند استفاده كنند و مزايايي كه مختص ايرانيان است نمي وقاينگونه زنان ديگر از حق

)2م تبصرة . ق987ماده (. ندر ندا رادر صورتي كه موجب سلطة اقتصادي خارجي گردد كساني كه تابعيت اصلي نداشته و يا در اثر ازدواج ايراني .ب تابعيت ايران است ومين روش كس س :پذيرش به تابعيت ايران

.اين تابعيت اكتسابي است. توانند از اين طريق تابعيت ايراني را كسب كنند اند مي نشدهاع خارجه اتب«گويد در اين زمينه اصل چهل دوم قانون اساسي مي . امروزه مورد قبول واقع شده است ،تغيير ارادي تابعيت

توانند در حدود قوانين به تابعيت ايران درآيند و سلب تابعيت اينگونه اشخاص درصورتي است كه دولـت ديگـري تابعيـت ميها در دادن تابعيت به اي حاكميتي است و دولت با توجه به اينكه تابعيت مسأله » .آنها را بپذيرد و يا خود آنها درخواست كنند

هيچ دولتي نبايد تابعيت خود را به كليه بيگانگاني كه در خاك « اين اصل را فراموش كرد كه نبايد ولي .هركس اختيار دارند .»برند تحميل نمايد آن دولت به سر مي

.براي بحث در قواعد پذيرش به تابعيت ايران سه مطلب را مورد بحث قرار خواهيم داد تشريفات پذيرش به تابعيت ايران )الف ه تابعيت ايران شرايط پذيرش ب)ب آثار پذيرش به تابعيت ايران)جدرخواسـت تابعيـت بايـد «. م ذكـر شـده اسـت . ق 983 اين تشريفات ضمن مـاده - تشريفات پذيرش به تابعيت ايران )الف

سواد مصدق اسناد -1. مستقيماً و يا به توسط واله يا حكام به وزارت امورخارجه تسليم شده و داراي منضمات ذيل باشد نداشتن -3. دت اقامت تقاضا كننده در ايران نامه نظميه دائر به تعيين م تصديق -2. ت تقاضا كننده و عيال و اوالد او هوي

.سوء سابقه و داشتن مكنت كافي يا شغل معين براي تأمين معاش

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 26

ديگـر .اسـت دولتهيئتدار براي اعطاي تابعيت ايران يكي آنكه مقام صالحيت-از ماده فوق دو نكته قابل برداشت است . قبول يا رد تقاضاي تابعيت ايران در اختيار كامل هيئت دولت قرار دارد،آنكهيـن موضـوع، م شرايط پذيرش را بيان كرده است، لذا براي تفسير ا . ق 983 و 979مواد : شرايط پذيرش به تابعيت ايران )ب

.نماييم جدا مي» اعمال حق«شرايط دارا بودن حق را از شرايط درخواست پذيرش به تابعيت ايران» دارابودن حق« شرايط :اول

سه شرط الزم است ،براي داشتن اين حق

لـذا . اي بـه ايـن آب و خـاك پيـدا نمايـد تواند عالقه بديهي است كسي كه در ايران اقامت نداشته است نمي : شرط اقامت -1 .مندي دانسته است وب مقرر داشته و آنرا اماره عالقه متوالي يا متناپنج سالقانونگذار ايران حداقل مدت سكونت را

:اشخاص زير ممكن است بدون رعايت شرط اقامت تابعيت ايران را كسب كنند: نكته .المنفعه ايران خدمت يا مساعدت شايان كرده باشند كساني كه به امور عام)الف . اشخاصي كه داراي عيال ايراني بوده و از او اوالد دارند)ب .المنفعه هستند كساني كه داراي مقامات عالي علمي و متخصص در امور عام)ج

هـاي قانون ايران كساني را كه از خدمت نظام وظيفه فراري بوده و يا محكوميت بـه جنحـه مهـم و جنايـت : شرط لياقت -2براي ورود به جامعه ايرانـي زيرا چنين اشخاصي واجد شرايط اخالقي .پذيرد غيرسياسي داشته باشند به تابعيت ايران نمي

.نيستند اشخاصي كه بخواهند وارد جامعة ايراني شوند، بايد وسائل معيشت كافي يا شغل معين براي تأمين معـاش : شرط مكنت -3

.دشون جامعة ما نسربارخود داشته باشند تا ، عبـارت اسـت از اينكـه براي درخواست پذيرش يك شـرط بيـان شـده اسـت و آن ).شرط اهليت ( شرايط اعمال حق :دوم

الزم به ذكر است كه هر موقع مسأله اهليت براي به دست . متقاضي سن قانوني براي تقاضاي تابعيت ايران را داشته باشد .شود، اهليت را بايد بر طبق قانون ايران تشخيص داد آوردن يا از دست دادن تابعيت مطرح مي

.رخواست تابعيت ايران را بنمايدتواند د سال تمام رسيده باشد مي18 شخصي كه به سن :دارد م مقرر مي. ق979ماده

آثار پذيرش به تابعيت ايران)ج .راجع به آثار پذيرش مسائل زير قابل طرح است

حقــوق شــخص پذيرفتــه -4 وظايف شخص پذيرفته شده-3 آثار مربوط به خانواده-2 مبدأ آثار پذيرش به تابعيت ايران-1 شده

در اين مورد نص خاصي وجود ندارد و مبدأ آثار پذيرش اصوالً از همـان تـاريخ صـدور :يرش به تابعيت ايران ر پذ مبدأ آثا -1 راجع به آثار پذيرش نسبت به اوالد، تاريخ تقاضانامه را مبداء ايجاد آثـار ذكـر 985سند تابعيت مي باشد و استثنائاً ماده

.كرده است :ه اين موضوع بايد قائل به تفكيك شد راجع ب: آثار مربوط به خانواده-2

شرايط اقامت شرط لياقت شرط مكنت

www.amoze

shpo

rtal.ir

تابعيت و اقامتگاه 27

وجـه دربـارة قانون مدني صراحت دارد به اينكه تحصيل تابعيت ايراني پدر بـه هـيچ 985 ماده :نسبت به اوالد كبير آثار :اوالً .باشد اند مؤثر نمي سال تمام رسيده18اوالد او كه در تاريخ تقاضانامه به سن

لـيكن آنهـا ،اي كه به تابعيت ايران پذيرفته شده ايرانـي محـسوبند اوالد صغير شخص بيگانه : آثار نسبت به اوالد صغير :ثانياً سال تمام اظهاريه كتبي داده و تابعيت مملكت سابق پدر را قبول 18ف يك سال از تاريخ رسيدن به سن رتوانند در ظ مي )م. ق984م (. دنكنتبعـه دولـت ايـران شـود زن او هـم كه به تابعيت ايران پذيرفته مـي م شخصي . ق 984 طبق ماده : آثار نسبت به زوجه :ثالثاً

توانـد اظهاريـه كتبـي بـه وزارت امـور شود ولي زن در ظرف يك سال از تاريخ صدرو سند تابعيت شوهر مـي شناخته مي .خارجه داده و تابعيت مملكت سابق شوهر را قبول كند

: وظايف شخص پذيرفته شده عبارتند از-3 بيگانه كه تابعيت ايران را متقاضي است بايد خدمت نظام وظيفـه را انجـام دهـد زيـرا انجـام :يفهمت نظام وظ دام خ انج :اوالً

.خدمت نظام وظيفه بهترين نشانة ابراز عالقه نسبت به اين آب و خاك است يـت مقـررات و نظامـات به عبارتي اطاعت نـسبت بـه قـوانين و رعا -شناسي نسبت به دولت ايران وظيفه اطاعت و حق ً:ثانيا

.مملكتي و همچنين احترام نسبت به حيثيت و شئون ملي ايرانپذيرد از كليه حقوق كـه بـراي ايرانيـان م شخصي كه تبعيت ايران را مي. ق982 طبق ماده : حقوق شخص پذيرفته شده -4

ذكر شـده 982ه است كه در ماده شود ولي قانونگذار آنها را از بعضي از حقوق سياسي محروم كرد مند مي مقرر است بهره وزارت كفالت وزارت -3 عضويت شوراي نگهبان و رياست قوه قضاييه -2 رياست جمهوري و معاونين او -1است از جمله،

.... قضاوت -5 عضويت در مجلس شوراي اسالمي و -4و استانداري و فرمانداري : از دست دادن تابعيت ايران:دوم

تابعيت ايران از دو طريق است از دست دادن اختياري

بـه شـرطي ،دهد كند و تابعيت ايراني خود را از دست مي مربوط به زني است كه با تبعة بيگانه ازدواج مي : مورد ازدواج )الف .كه قوانين متبوع شوهر خارجي زن، تابعيت شوهر را به زن تحميل كند

: موارد ارادي از دست دادن تابعيت ايران)ب كه آنها پس از رسيدن به سـن ابعيت ايران را پذيرفته است، در مورد فرزندان صغير شخصي است كه ت -ابعيت ايران رد ت :اول

همچنين زن پذيرفته شده كـه او . توانند درخواست رد تابعيت يا قبول تابعيت قبلي پدر خود را بنمايند سال تمام مي 18ت شوهر، با دادن اظهارية كتبي به وزارت امور خارجه تابعيت ايـران تواند ظرف يك سال از تاريخ صدور سند تابعي نيز مي

.را رد نمايد هـا رود دولت ولي از آنجا كه احتمـال سـوء اسـتفاده مـي ،دانند جايز مي ها اصوالً ترك تابعيت را دولت - ترك تابعيت ايران :دوم

بعيت ايران مقرر داشته اسـت كـامالً آشـكار كه از شرايطي كه قانونگذار براي ترك تا اين امر گيري نشان مي دهند سخت : به شرح زير بيان كرده است قانون مدني شرايط ترك تابعيت را988ماده . است

سن تر كرده است در حالي كه در اين مورد قانونگذار شرط اهليت را سنگين - به سن بيست و پنج سال تمام رسيده باشد -1 .گي را واجد اهليت براي ترك تابعيت ايران شناخته است سال25شود ولي سال سن رشد محسوب مي18

.جمعي است اين شرط براي جلوگيري از ترك تابعيت دسته- هيئت وزراء خروج از تابعيت او را اجازه دهد-2 .السالح خود را انجام داده باشد خدمت تحت-3 .ند را به شخصي ايراني منتقل كندك متعهد شود كليه اموال غير منقول فعلي و اموالي كه بعداً كسب مي-4

ازدواج

در اثر ارادة شخص

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 28

.د شد خواههصادرماگر خارج نشود از ايران اخراج و اموالش . در مدت سه ماه از ايران خارج شود-5

:الذكر ضمانت اجراي شرايط فوقجي شمـسي تابعيـت خـار 1280هر تبعه ايراني كه بدون رعايت مقررات قانوني بعد از تـاريخ «م اشاره دارد كه . ق 989ماده

د ولي در عـين حـال كليـه امـوال غيـر وش خارجي او كان لم يكن بوده و تبعه ايران شناخته مي تتبعي. تحصيل كرده باشد ش رسيده و پس از وضع مخارج فروش، قيمت آن به او داده خواهـد شـد و بـه ورالعموم محل، به ف يمنقول او با نظارت مدع

هاي ايـالتي و واليتـي و بلـدي و سـاير مـشاغل عضويت مجالس مقننه و انجمن عالوه از اشتغال به وزارت و معاونت وزارت و ».دولتي محروم خواهد بود

ايـن » كان لم يكـن بـوده )سي كه مقرارت ترك تابعيت ايران را رعايت نكرده ك(تبعيت خارجي او «منظور از : نكته ابعيـت خـارجي ايـن قبيـل اشـخاص را نه اينكه ت ،باشد است كه ترك تابعيت از لحاظ قانون ايران معتبر نمي

كـه زيرا ابطال تابعيت خارجي مالزمه با دخالت در عمل حاكميت دولـت ديگـر دارد ،قانوناً بتوان ابطال نمود .قابل پذيرش نيست

تابعيت در مورد ترك تابعيت ايرانآثار شخصي ترك راجـع .تواند برخوردار شود رانيان نمي وق و مزاياي اي لذا از حق . ايراني نبوده و خارجي است ديگر شخص ،با ترك تابعيت ايران

زوجه و اطفال كسي كـه تـرك تابعيـت : م مي گويد . ق 988به زن و فرزندان شخصي كه مبادرت به ترك تابعيت كرده ماده .وزراءگردند مگر با اجازة هيئت نمايد اعم از اينكه اطفال مزبور صغير يا كبير باشند، از تابعيت ايران خارج نمي مي

توانند با تقديم درخواست از وزارت امور خارجه تقاضاي بازگشت به تابعيـت اينگونه افراد مي - بازگشت به تابعيت ايران :سوم .باره توضيح داده است م در اين. ق990ماده . خود كنند

.يني شده استب همچنين حق بازگشت به تابعيت براي زن ايراني كه بر اثر ازدواج ترك تابعيت كرده نيز پيش شخصي كه طبق مقررات ترك تابعيت كرده با جميع حقـوق و امتيـازات -اول: راجع به بازگشت دو نكته الزم به ذكر است -

قانون ايران بين ترك تابعيـت بـر اثـر ازدواج و تـرك -دوم. گردد كه براي تابعيت اصليه ايران مقرر است، به تابعيت برمي مخالفـت بدين نحو كـه در مـورد اولـي دولـت حـق . ابعيت بيگانه تفكيك قائل شده استتابعيت از راه كسب و تحصيل ت

.)حق مخالفت دارد (. ولي در مورد دومي بازگشت به تابعيت با صالحديد دولت بايد باشد،ندارد

اقامتگاه:گفتار سومشـود و ي از قلمرو دولتي برقـرار مـي اي است حقوقي داراي بعضي از خصائص سياسي كه بين اشخاص و حوزة معين اقامتگاه رابطه

.شوند ه تشخيص ميزووه ساكنين و متعلقين به آن حبدين وسيله اشخاص، بدون آنكه واجد وصف تبعه باشند، از گر . مادي است مالي واند و اين منافع نوعاً متمركز شدهر اقامتگاه شخص در مملكتي قرار دارد كه منافع او در آنجا هاهميـت . برخالف تابعيـت كـه واجـد وصـف معنـوي اسـت ، است عامل تقسيم مادي و مربوط به مكان لذا اقامتگاه يك -

.المللي خصوصي بدان بستگي دارد اقامتگاه بيشتر از آن جهت است كه حل بسياري از مسائل بينع بـه اهليـت و دار راجـ نون صـالحيت ا بسياري از كشورها قـ – در مورد احوال شخصيه -1 :فوائدعملي بحث در اقامتگاه

.دانند كه اشخاص در آنجا اقامتگاه دارند قانون محلي ميرا وضعيت اشخاص . عبارت است از دادگاه اقامتگاه خوانده،دار طبق سنت و رويه متداوله دادگاه صالحيت:ها از لحاظ تعيين صالحيت دادگاه-2

www.amoze

shpo

rtal.ir

تابعيت و اقامتگاه 29

انسه در برخي از موارد از قبيل طـالق و نـسب وقتـي در برخي از كشورها مانند فر -دار از لحاظ تشخيص قانون صالحيت -3و يا در مورد تركه منقـول، قـانون اقامتگـاه متـوفي را . شود قانون اقامتگاه مشترك اعمال مي ،حد ندارند واطرفين تابعيت

.كنند اعمال ميرداخـت ماليـات، انتخـاب نماينـده مثالً از لحاظ پ- از لحاظ تمتع از حقوق و يا انجام تعهداتي كه بستگي به اقامتگاه دارد -4

ة مـؤدي . براي مجالس مقننه، تشخيص اقامتگاه متضمن فايده است زيرا در اقامتگاه مالياتي است كه بدهي ماليات بر ذمـنويـسي همچنين در اقامتگاه انتخاباتي است كه براي امكان استفاده از حق انتخاب بايستي شـخص نـام شود و مستقر مي

.كندلـذا اقامتگـاه تـابع . گويند وضعيت از اجزائي تشكيل شده است كه اقامتگاه از آن جمله اسـت مي :له اقامتگاه حقيقت مسئ -

.قانوني است كه بر وضعيت اشخاص حكومت مي كند : ايرادات بر بيان و استدالل فوق-

حال آنكـه شايـسته نيـست هيممي د با استدالل مذكور براي تشخيص اقامتگاه شخص پايه قانون خارجي را مالك قرار :اوالً .براي تشخيص اينكه اقامتگاه يك شخص در ايران است يا خارجه فرضاً قانون خارجي را مالك قرار دهيم

شناسند حال آنكه زيرا در بسياري از كشورها احوال شخصيه را بر مبناي اقامتگاه شخص مي ، فوق دوري است استدالل :ثانياً .كند مراجعه كرد متگاه بايد به قانوني كه بر احوال شخصيه حكومت ميطبق تعريف فوق براي تعيين اقا

الزم به ذكر است كه بين اقامتگاه موضوع حقوق خصوصي و اقامتگاه موضـوع حقـوق عمـومي بايـد قائـل بـه :نكته اي از مملكت معين يك اقامتگاه به معناي حقوق مـدني و از موضـوعات اقامتگاه شخص در نقطه .تفكيك شد

.المللي مسلماً از قلمرو حقوق خصوصي خارج است باشد وليكن اقامتگاه از لحاظ بين وق خصوصي ميحق .مي نامند» آدميد« افراد فاقد اقامتگاه را :نكته

شـود و اگـر ايـن اقامتگاه داخلي جز در موارد استثنايي تابع اراده شخص است يعني اقامتگاه مدني به كسي تحميل نمـي . واقع شود اشكاالت زيادي رخ خواهد دادالمللي معمول بينسيستم در حقوق

:گانة اقامتگاه اصول سه

يـن اصـل بـه خـوبي در مورد اقامتگاه نيـز ماننـد تابعيـت ا : هر شخصي بايستي اقامتگاه معيني داشته باشد :اولاصل

.خاصي روبرو هستيم كه اقامتگاه معيني ندارندرعايت نشده و در عمل با اشاسـتثنائات ايـن . هر فردي به محض تولد بايستي داراي اقامتگـاه معينـي باشـد -اول فوق دو نتيجه حاصل است از اصل

.قاعده نادر است و كشورها الاقل اقامتگاه پدر و مادر را به طفل متولد شده مي دهندايـن قاعـده . را كـسب كنـد ي جديـد اينكه هيچ فردي نبايستي اقامتگاه خود را از دست بدهد بدون اينكه اقامتگـاه دوم

كه قوانين كشورها از دسـت دادن اقامتگـاه را منـوط بـه تحـصيل اقامتگـاه در كـشور ديگـر استثنائات زيادي دارد، خصوصاً .كنند نمي

رد و در عمـل بـا در ايـن رابطـه اسـتثنائاتي وجـود دا : هيچ شخصي نبايد بيش از يك اقامتگاه داشته باشد :اصل دوم توانـد بـيش از يـك كـس نمـي هيچ«: گويد م مي . ق 1003ماده . كه بيش از يك اقامتگاه دارند مافرادي مواجه هستي ».اقامتگاه داشته باشد

. هر شخصي بايستي اقامتگاه معيني داشته باشد-اصل اول .ش از يك اقامتگاه داشته باشد هيچ شخصي نبايد بي-اصل دوم . اقامتگاه يك امر هميشگي نيست-اصل سوم

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 30

.تواند اقامتگاه خود را تغيير دهد يعني هركسي مي: اقامتگاه يك امر هميشگي نيست:اصل سوم :المللي در حقوق ايران تعيين اقامتگاه از لحاظ بين

ران معلوم شود، شخصي در اين مملكت اقامت دارد ديگر به اين مسأله كه آيـا قـانون خـارجي بـه او هرگاه طبق قانون اي اگر شخصي برطبق قانون ما اقامتگاه در ايـران نداشـته باشـد هرگـز .اجازة چنين حقي را داده است يا نه، نبايد توجهي كرد

المللي وجود چون مقررات خاصي براي اقامتگاه در روابط بين. تواند براي او اقامتگاه در كشور ما تعيين كند قانون خارجي نمي .شود اجرا مي نيزالمللي به ناچار همان قواعد اقامتگاه داخلي در روابط بين،ندارد

www.amoze

shpo

rtal.ir

بخشتست هاي آخر 31

بخشتست آخر

كند؟ المللي بحث مي اي از علم حقوق كه از روابط افراد در زندگي بين رشته -1 الملل عمومي حقوق بين) 4 الملل خصوصي حقوق بين) 3 نيالملل مد حقوق بين) 2 حقوق خصوصي ) 1

اللملي اشخاص چيست؟ مهمترين مانع موجود در روابط بين -2 حاكميت جهاني) 4 مرز) 3 قدرتهاي به هم تنيده) 2 تساوي حاكميت دول ) 1

الملل خصوصي چيست؟ عامل ظهور يك مسئله حقوق بين -3 وجود قدرت جهاني) 4 يفاء اهليت است) 3 وجود حق تمتع) 2 پديده مرز) 1

الملل خصوصي نداشتند؟ المللي حقوق بين كدام يك از انديشمندان زير اعتقاد به وصف بين -4 . صحيح است3 و 1) 4 بوايه ني) 3 باتيفول) 2 دووري سومير) 1

كند؟ الملل خصوصي را ضعيف مي كدام عامل زير امروزه جنبه خصوصي بودن حقوق بين -5 همه موارد صحيح است) 4 ملي كردن صنايع) 3 اتاتيزم) 2 اقتصاد ارشادي) 1

شوند؟ الملل خصوصي مورد بحث واقع مي كدام موارد زير در بيان فوائد عملي حقوق بين -6 هاي حقوق فن اختصاصي بودن، درك ساير رشته) 2 جابجايي اشخاص، اشياء، افكار و عقايد ) 1 اه، تابعيت، مليتاقامتگ) 4 تازگي موضوعات، عميق بودن مطالعه) 3

به مثابه نورافكني است كه به موضوعات و تاسيسات حقوق نورافشاني «الملل خصوصي كه اين عبارت در بيان تعريف حقوق بين -7 از كدام انديشمند است؟» كند تا سطح بيروني و حدود هر موضوعي را روشن كند مي

دووري سومير) 4 با تيفول ) 3 بوايه ني) 2 بيه ) 1

الملل خصوصي صحيح نيست؟ رت زير در خصوص ويژگي مباحث حقوق بينكدام عبا -8 .الملل خصوصي روي قاعده ممكن و غيرممكن بنا شده است حقوق بين) 1 .هاي مساوي سر و كار دارد الملل خصوصي با حاكميت حقوق بين) 2 .الملل خصوصي دولتها ملزم به رعايت قوانين داخلي يكديگرند در حقوق بين) 3 .الملل خصوصي دولتها الزام به اجراي قوانين داخلي يكديگر ندارند در حقوق بين) 4

الملل خصوصي كدام عبارت زير صحيح است؟ در بيان ويژگي منابع حقوق بين -9 .الملل خصوصي فقط متكي به منابع داخلي است حقوق بين) 1 .گيرد لل سرچشمه ميالم الملل خصوصي هم از منابع داخلي و هم از منابع بين حقوق بين) 2 .الملل است الملل خصوصي فقط متكي به منابع بين حقوق بين) 3 .كنند الملل خصوصي قراردادهاي سياسي نقش اول را بازي مي در حقوق بين) 4

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 32

الملل خصوصي در ايران چه اصولي حاكم بود؟ قبل از تدوين مقرارت جامع حقوق بين -10 اصول مذهبي) 4 رويه قضايي حاكم ) 3 ابل اصول عمل متق) 2 اصول كاپيتوالسيون ) 1

الملل خصوصي در ايران و جهان صحيح است؟ كدام گزينه زير در خصوص منابع داخلي حقوق بين -11 .الملل خصوصي بوسيله آراء محاكم ايجاد شده است در ممالك خارجه قواعد حقوق بين) 1 .خصوصي بسيار زياد بوده استالملل در ايران نقش رويه قضايي در ايجاد قواعد حقوق بين) 2 .الملل خصوصي بسيار ناچيز است در ايران نقش رويه قضايي در ايجاد قواعد حقوق بين) 3 صحيح است3و1) 4

الملل خصوصي كدام عبارت زير صحيح نيست؟ در خصوص بيان ويژگي عرف به عنوان يكي از منابع حقوق بين -12 .عرف يك طريقه وضع حقوق به صرافت طبع است) 1 .عرف داراي دو عنصر قديمي و مستمر بودن و الزامي بودن آن در وجدان عمومي است) 2 .همواره عرف يك امر ثابت و غير متغير است) 3 .كند تغييرپذيري عرف به حدي است كه جلوتر از حقوق نوشته حركت مي) 4

شود چه حكمي دارد؟ منعقد ميبرابر مقرارت ايران عقودي كه طبق قانون اساسي بين دولت ايران و ساير دول -13 قانون است) 2 در حكم اصول شرعي است ) 1 .در حكم عرف است) 4 در حكم قانون است) 3

المللي و داخلي عهدنامه كدام عبارت زير صحيح است؟ در خصوص آثار وصف بين -14 .المللي بايد با موافقت ساير دول عضو باشد تفسير عهدنامه بين) 1 در عهدنامه به عملكرد قضات توجه دارند نه دولتعمل متقابل مندرج) 2 .توانند ناسخ قانون سابق باشند هاي موخر مصوب مجلس نمي عهدنامه) 3 .المللي مصوب مجلس نيازي به انتشار در روزنامه رسمي ندارد هاي بين عهدنامه) 4

شود؟ يالملل خصوصي تلقي م كداميك از منابع زير به عنوان منبع غيرمستقيم حقوق بين -15 الملل قراردادهاي بين) 4 عرف) 3 دكترين) 2 رويه قضايي) 1

بارزترين مظهر تقسيم جغرافيايي اشخاص چيست؟ -16 مذهب) 4 تابعيت) 3 اقامتگاه) 2 مرز ) 1

اي است؟ سازد چه نوع پديده تابعيت كه شخص را به دولت معيني مرتبط مي -17 رابطه معنوي، سياسي و حقوقي) 4 رابطه حقوقي ) 3 رابطه سياسي ) 2 رابطه معنوي) 1

ناميم؟ كسي كه داراي تابعيت كشور معيني است از ديدگاه آن كشور آن شخص را چه مي -18 اتاتيزم) 4 آپاتريد) 3 تبعه) 2 مليت ) 1

www.amoze

shpo

rtal.ir

بخشتست هاي 33

نامند؟ كسي كه داراي تابعيت هيچ كشوري نباشد اصطلالحاً چه مي -19 خارجي) 4 بيگانه) 3 اتاتيزم) 2 آپاتريد) 1

از نظر حقوقي يك طرز تفكر نژادي است؟......................... و مفهوم موجود است.....................هوم هوم دولت مفدر مقابل مف -20 اتباع و اتباع) 4 ملت و ملت) 3 قدرت-قدرت) 2 دولت-مردم) 1

در خصوص ماهيت تابعيت از حيث حق و تكليف بودن كدام عبارت زيرصحيح است؟ -21 است تابعيت يك حق) 1 .پذيرش تابعيت از جانب دولتها تكليف است) 2 .دولتها در پذيرش شخصي به تابعيت خود مكلف نيستند) 3 .تابعيت از جانب شخص يك اختيار است) 4

؟نيستدر خصوص اصول حاكم برتابعيت كدام عبارت زير صحيح -22 .تي داشته باشدهر فردي بايد تابعي) 2 .هر فردي نياز نيست حتماً تابعيت داشته باشد) 1 .پذير و تغييرپذير است تابعيت امر زوال) 4 .هيچ فردي نبايد بيش از يك تابعيت داشته باشد) 3

اي بايد رعايت شود؟ تابعيت نباشد چه قاعده براي آنكه شخصي بي -23 .هر فرد به محض تولد بايستي تبعه دولت معيني باشد) 1 .تي را كسب كندهر شخص هر وقت خواست بتواند تابعيت هر دول) 2 .تواند ترك تابعيت كند مگر آنكه تابعيت دولت ديگري را بپذيرد هيچ فردي نمي) 3 . صحيح است3و 1) 4

: عبارتست از در حين تولد طفلروشهاي تحميل تابعيت -24 خاك و خون) 4 اجباري و اختياري) 3 مطلق و نسبي) 2 عام و خاص ) 1

كند؟ ميايران از كدام روش تحميل تابعيت تبعيت -25 سيستم خاك) 2 سيستم خون ) 1 هر دو سيستم با برتري سيستم خاك) 4 هر دو سيستم با برتري سيستم خون) 3

گويند؟ هم مي» بيستابعيت نَ« كدام روش تحميل تابعيت را -26 سيستم نژادي) 4 سيستم مطلق ) 3 سيستم خاك) 2 سيستم خون) 1

املي است و در كدام كشور رايج بود؟اعطاي تابعيت در سيستم نژادي مبتني بر چه ع -27 آلمان-مصالح سياسي) 4 ايتاليا-قوميت) 3 آلمان-تابعيت پدر) 2 فرانسه-نيت افراد) 1

به عقيده منتسكيو در سيستم نژادي چه چيزي بايد مد نظر قرار گيرد؟ -28 هاي ملي ريشه) 2 شناسي هاي زيست ريشه) 1 منافع سياسي) 4 تابعيت پدر) 3

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 34

نژادي خود داراي چند جنبه است؟سيستم -29 تعرضي -دفاعي) 2 ذهني -عيني) 1 خون و خاك) 4 مادي و ماهوي) 3

در آلمان هيتلري از كدام جنبه سيستم نژادي سوء استفاده شد؟ -30 جنبه خوني) 4 طلبي جنبه توسعه) 3 جنبه عيني ) 2 جنبه دفاعي) 1

شمند اخذ كردند؟ها نظريه سيستم نژادي خود را از كدام اندي آلمان -31 گوبينو) 4 منتسكيو) 3 ژان دوبينو) 2 استوارت ميل) 1

گردد؟ بيشترين ايراد به كدام نوع از سيستم نژادي بر مي -32 جنبه مادي آن) 4 جنبه خوني آن) 3 جنبه دفاعي آن) 2 جنبه تعرضي آن) 1

خگو نيست؟در كدام يك از صورتهاي زير سيستم خون براي تعيين تابعيت، ناكافي است و پاس -33 .حالتي كه پدر طفل نامعلوم ولي مادرش معلوم است) 1 .حالتي كه پدر و مادر طفل نامعلوم باشد) 2 باشند) تابعيت بي(حالتي كه پدر و مادر طفل در حين تولد آپاتريد ) 3 . صحيح است3و2) 4

ماند؟ با پذيرش كدام روش اعطاي تابعيت ديگر بحثي به نام آپاتريد باقي نمي -34 صحيح است3 و 2) 4 سيستم خون) 3 سيستم نژادي) 2 سيستم خاك ) 1

شود؟ طفل متولد از پدر و مادر نا معلوم در كشتي ايران يا هواپيماي ايران به استناد كدام روش تبعه ايران محسوب مي -35 مصالح سياسي و انساندوستانه ) 4 سيستم نژادي) 3 سيستم خاك) 2 سيستم خون) 1

عيت و مهاجر فرست پذيرش كدام يك از روشهاي اعطاي تابعيت است؟مصلحت كشورهاي پرجم -36 سيستم خون و خاك) 4 سيستم خون) 3 سيستم نژادي) 2 سيستم خاك) 1

در حمايت از سيستم خون، نظريه ملي يا نژادي از كيست؟ -37 منتسكيو) 4 باتيفول) 3 گوبينو ) 2 ري سوميردوو) 1

كسي كه در خاك مملكتي متولد شده قهراً در سـرزمين دولـت «تابعيت از كيست اين عبارت در تاييد سيستم خاك در اعطاي -38) خـاك (لذا تابعيـت ارضـي .... خود بتواند تابعيت را بر او تحميل كند ديگر به وجود نيامده است تا اين دولت به اقتضاي سلطه

».وسيله غيرمستقيمي براي مبارزه با آپاتريدي است بوايه ني) 4 باتيفول) 3 ياويتور) 2 اكندسن توماس ) 1

دانند؟ كنند، احوال شخصيه اتباع را تابع چه عنصري مي ممالكي كه در تابعيت سيستم خاك را اعمال مي -39 مذهب) 4 اقامتگاه) 3 مليت) 2 تابعيت ) 1

www.amoze

shpo

rtal.ir

بخشتست هاي 35

پذير در اعطاي تابعيت كدام روش است؟ جمعيت و مهاجر مصلحت كشورهاي كم -40 مصالح سياسي) 4 يستم خاكس) 3 سيستم نژادي) 2 سيستم خون) 1

نهايتاً در اعطاي تابعيت دولتها چه امري را مدنظر قرار مي دهند؟ -41 مسئله سياسي ملي) 2 سيستم خون) 1 سيستم نژادي) 4 سيستم خاك) 3

مبناي سلب تابعيت افراد به عنوان مجازات چه بوده است ؟ -42 قدرت دولت) 4 اختيار تبعه) 3 تقصير دولت) 2 تقصير تبعه) 1

در خصوص سلب تابعيت از تبعه ايراني كدام گزينه زير صحيح است؟ -43 .جانبه دولت قابل سلب است با اقدام يك) 1 .با كسب رضايت تبعه قابل سلب است) 2 .در صورت اقدام عليه امنيت ملي توسط تبعه قابل سلب است) 3 . ق اساسي تابعيت هيچ ايراني قابل سلب نيست41مستند به اصل ) 4

چيست؟) به هر علت(ين اثر سلب تابعيت توسط دولتها براي اتباع مهمتر -44 ايجاد آپاتريدي) 4 هم زدن نظم داخلي به) 3 طغيان تبعه) 2 تابعيت مضاعف ) 1

پذير است؟ امروزه كدام صورت از سلب تابعيت از طرف دولتها تا حدودي توجيه -45 ندگيسلب تابعيت بر اثر پناه) 2 سلب تابعيت به عنوان مجازات) 1 اقدام عليه امنيت ملي) 4 سلب تابعيت اختياري) 3

امروزه مهمترين مورد تابعيت مضاعف براي اتباع چيست؟ -46 در اعطاي تابعيت ) خون و خاك(هاي مختلف اختالف دولتها در اعمال سيستم) 1 .شخصي با حفظ تابعيت سابق تابعيت جديدي بدست آورد) 2 تابعيت مضاعف ناشي از ازدواج) 3 تابعيت تحميلي توسط دولتها) 4

مهمترين اثر سوء تابعيت مضاعف چيست؟ -47 برهم زدن نظم داخلي دول) 2 ايجاد حق و تكليف مضاعف براي شخص ) 1 تحميل تكاليف مضاعف براشخاص) 4 مندي افراد از حقوق مضاعف بهره) 3

سخ شد؟اي ن ماهيت قانون دلبروك آلمان در خصوص تابعيت چه بود و طي چه معاهده -48 پيمان صلح نروژ-ايجاد تابعيت مضاعف ) 2 پيمان صلح و رساي-ايجاد آپاتريدي) 1 پيمان ماستريخت-تجويز سلب تابعيت از سوي دولت) 4 پيمان صلح و رساي-تجويز تابعيت مضاعف) 3

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 36

كدام گزينه صحيح است؟) خون و خاك(روش حل تابعيت مضاعف در مورد دو تابعيت اصلي -49 . تابعيت جديد ترك تابعيت قديم باشدشرط اخذ) 1 .تبعه خود تابعيت جديد را بر قديم مقدم دارد) 2 تبعه مختار باشد بين ترجيح هر يك از تابعيت قديم و جديد) 3 .هاي اخذ تابعيت را بر ديگري ترجيح داد يكي از سيستم) 4

ي اتخاذ شد؟كار در خصوص روش ترجيح بين دو تابعيت اصلي در كنگره استكلهم چه راه -50 سيستم خون برخاك مقدم شناخته شد) 2 .اختيار انتخاب به دولت داده شد) 1 .اختيار انتخاب به شخص تبعه داده شد) 4 .سيستم خاك بر سيستم خون مقدم شناخته شد) 3

چيست؟) خون و خاك(ترين روش ترجيح بين دو تابعيت اصلي معقول -51 يستم خاكنسل اول سيستم خون، نسل دوم به بعد س) 1 نسل اول سيستم خاك و نسل دوم به بعد سيستم خون) 2 .در هر حال هر چند نسل، سيستم خاك اعمال شود) 3 .در هر حال در هر چند نسل، سيستم خون اجرا شود) 4

در خصوص ضرورت انجام خدمت نظام وظيفه براي ترك تابعيت ايران كدام گزينه صحيح است؟ -52 .تماً براي ترك تابعيت خدمت تحت سالح انجام دهندهمه اتباع ايراني بايد ح) 1 .انجام خدمت تحت سالح براي ترك تابعيت ايران ضروري نيست) 2 .هر مرد ايراني براي ترك تابعيت بايد خدمت تحت سالح را انجام دهد) 3 .تواند ترك تابعيت كند سال سن بدون توجه به انجام يا عدم انجام خدمت نظام وظيفه مي20هر مرد ايراني با داشتن ) 4

برابر قانون اساسي ايران شرايط سلب تابعيت ايراني از يك تبعه چيست؟ -53 .تواند از هر تبعه ايراني سلب تابعيت كند دولت اراده كند مي) 1 .درخواست خود تبعه به شرطي كه قبالً تابعيت كشور ديگري را بدست آورد) 2 .شود ت سالح از آنها سلب تابعيت ميايرانيان در صورت عدم انجام خدمت تح) 3 .يكي از شرايط سلب تابعيت ارتكاب جرم جاسوسي است) 4

دانند؟ پذيرند ماهيت تابعيت را چه مي كساني كه قطع رابطه تبعه با دولت را به استناد حاكميت مطلق اراده مي -54 رابطه اخالقي و معنوي) 4 ز عقد جائ-رابطه قراردادي) 3 عقد الزم-رابطه قراردادي) 2 رابطه سياسي ) 1

اجازه ترك تابعيت از سوي دولتها داراي چه نوع ماهيتي است؟-55 حق دولتهاست) 4 و فردي مصلحت شخصي) 3 مصلحت اقتصادي ) 2 مصلحت اجتماعي) 1

اجازه ترك تابعيت افراد بر عهده چه نهادي است؟) 988ماده (برابر مقررات قانون مدني ايران -56 هيأت وزيران) 4 وزير رئيس جمهور يا نخست) 3 مجلس شوراي اسالمي) 2 رجهوزارت امور خا) 1

www.amoze

shpo

rtal.ir

بخشتست هاي 37

براي ترك تابعيت در ايران و فرانسه چند سال است؟) اهليت(به ترتيب شرط سني الزم -57 سال21 - سال18) 2 سال25 - سال21) 1 سال18 -سن بلوغ) 4 سال21 - سال25) 3

چيست؟ماهيت عمل اعطاي تابعيت از سوي دولتها -58 .عمل انساني است) 4 گري است عمل تصدي) 3 عمل حاكميتي است ) 2 يك تكليف است) 1

نقش فرد در كسب تابعيت جديد چيست؟ -59 حق ورود به تابعيت دولت جديد) 2 تقاضاي رهايي از دولت قبلي) 1 . صحيح است3 و 1) 4 تقاضاي پذيرش به دولت جديد) 3

غيير تابعيت در اثر ازدواج بين زوجين كدام عبارت زير صحيح است؟ در خصوص ت19بنابر عقيده علماي قرن -60 بقاي تابعيت هر يك از زوجين به قوت خود) 2 اصل انتخاب تابعيت واحد از سوي زوجين) 1 وحدت تابعيت زوجين با برتري تابعيت زن) 4 وحدت تابعيت زوجين با برتري تابعيت شوهر) 3

تري تابعيت شوهر چه بود؟دليل نظري وحدت تابعيت زوجين با بر -61 طبيعت ازدواج) 4 مصالح سياسي) 3 مصالح اجتماع) 2 طبيعت خلقت) 1

ن چه تأثيري دارد؟تغيير تابعيت بعدي شوهر در تابعيت ز مقررات ايران برابر -62 .كند در حال تابعيت زن هم تغيير مي) 2 . سن زن موثر است كبردر صورت) 1 .درصورتي كه تابعيت زن اكتسابي باشد موثر است) 4 .تاثير است ن بيه ز شوهر در بارتغيير تابعيت بعدي) 3

ن در اثر ازدواج چيست؟منشاء حقوقي تغيير تابعيت ز -63 اراده حاكميت) 4 سلطه شوهري) 3 اثر وصف تاسيس عقد ازدواج ) 2 ارادي) 1

به بعد چه بوده است؟20مبناي تحول در مسئله اثر ازدواج در تابعيت زن از قرن -64 فكر نوين تساوي حقوق زن و مرد) 2 خواست دولتها) 1 در توسعه حقوق شهروندي) 4 انقالب كبير بريتانيا) 3

شد؟المللي صادر در كدام كنگره بين» و به ديگري نباشد، مگر با رضايت اتسريتابعيت يكي از زوجين، قابل «اين اعالميه كه -65 استكهلم1928كنگره ) 2 اسلو1932كنگره ) 1 مجمع عمومي سازمان ملل1948كنگره ) 4 ژنو 1320كنگره ) 3

خارجي كه شوهر ايراني اختيار كند چه راه حلي پذيرفته است؟هن تبعدر قانون مدني ايران راجع به ز -66 اختيار تعيين تابعيت) 4 استقالل نسبي تابعيت ) 3 استقالل مطلق تابعيت ) 2 وحدت تابعيت) 1

بيني شده است؟ اجع به زن ايراني كه شوهر خارجه اختيار كند چه راه كاري پيشدر مقررات موجود ايران ر -67 اختياري بودن تابعيت) 4 استقالل نسبي تابعيت) 3 وحدت تابعيت ) 2 استقالل مطلق ) 1

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

www.lawyer

porta

l.ir

حقوق بين المللي خصوصي 38

تابعيت جديد شخص كه بر اثر تقلب نسبت به قانون بدست آمده چه اثري دارد؟ -68 .تأثير است بي جديدتقلب نسبت به قانون در نفس تابعيت) 2 .دشو موجب بطالن مطلق تابعيت جديد مي) 1 .دو مقوله جداي هستند و هيچ اثري بر روي يكديگر ندارند) 4 .شود موجب بطالن نسبي تابعيت جديد مي) 3

جديد به كـدام چنانچه نظر برخي از علما در خصوص اينكه تقلب نسبت به قانون را موثر درامر تابعيت بدانيم براي ابطال تابعيت -69 نظريه بايد متوسل شويم؟

سوء نيت) 4 عدم اهليت) 3 نظريه جهت نامشروع) 2 نظريه تقصير ) 1

؟)چه قواعدي حاكم بوده است) ه ق1334قبل از سال ( به تابعيت در ايران قبل از تدوين مقررات جامع مربوط -70 ها عهدنامه) 4 دكترين) 3 رويه قضايي ) 2 عرف سياسي ) 1

گردد و معيار اعطاي تابعيت اولين قوانين و مقررات مدون و نسبتاً جامع در خصوص تابعيت در ايران به چه سالي بر مي تاريخچه -71 چه بود؟

سيستم خاك-ش. ه1304) 2 سيستم خون–ق . ه1324) 1 سيستم خون و خاك-ش. ه1308) 4 سيستم خون و سيستم نژادي-ش. ه1320) 3

قانون مدني به مسايل مربوط به تابعيت در چه سالي صورت گرفت؟ از مقررات ياختصاص بخش -72 ق. ه1324) 4 ش. ه1340) 3 ش . ه1313) 2 ش. ه1307) 1

شود؟ كسب كدام يك از نوع تابعيت زير، تابعيت اصلي محسوب مي -73 تابعيت ناشي از ازدواج) 2 تابعيت ناشي از محل تولد طفل ) 1 . صحيح است3 و 1) 4 تابعيت ناشي از نسب طفل) 3

شود؟ كدام يك از انواع تابعيتهاي زير تابعيت اكتسابي ناميده مي -74 تابعيت ناشي از پذيرش به تابعيت ايران) 2 تابعيت ناشي از ازدواج ) 1 . صحيح است2 و 1) 4 تابعيت ناشي از سيستم خاك) 3

اي كه در موضوع تابعيت در ايران وضع شده چيست؟ ترين مقرره قديمي -75 ش. ه1304قانون مجلس ملي ) 2 ق. ه1324 ذيقعده 25رمان ف) 1 مجلس ملي1312ماده واحده ) 4 ق. ه1313 ذيقعده 24فرمان ) 3

شود؟ كداميك از روشهاي اعطاي تابعيت به شرح زير تابعيت اصلي محسوب مي -76 فقط سيستم خون) 2 سيستم خون و سيستم خاك) 1 يفقط سيستم نژاد) 4 سيستم نژادي و خون) 3

در خصوص اينكه كساني كه در ايران از پدري كه تبعه خارجه است به وجود آيند كدام يك از شرايط زير بايد باشد؟ -77 تولد خود آنها در ايران ) 1 خارجي بودن پدر) 2 . سال در ايران اقامت داشته باشند18حداقل يك سال بعد از رسيدن به ) 3 .همه موارد صحيح است) 4

www.amoze

shpo

rtal.ir

حقوق بين المللي خصوصي 232

بخش آخر هايتست پاسخ

»2«گزينه -1

»1«گزينه -2

»3«گزينه -3

»4«گزينه -4

»1«گزينه -5

»1«گزينه -6

»4«ه گزين -7

»4«گزينه -8

»3«گزينه -9

»2«گزينه -10

»3«گزينه -11

»4«گزينه -12

»4«گزينه -13

»2«گزينه -14

»3«گزينه -15

»4«گزينه -16

»3«گزينه -17

»2«گزينه -18

»3«گزينه -19

»2«گزينه -20

»3«گزينه -21

»2«گزينه -22

»1«گزينه -23

»4«گزينه -24

»3«گزينه -25

»2«گزينه -26

»1«گزينه -27

»3«گزينه -28

»3«گزينه -29

»2«گزينه -30

»4«گزينه -31

»1«گزينه -32

تلفن سفارش: ۶۶۱۷۶۲88 - ۶۶۱۷۶۲۹۱

تست هاي آخر بخشپاسخ 233

»4«گزينه -33

»1«گزينه -34

»2«گزينه -35

»3«گزينه -36

»1«گزينه -37

»3«گزينه -38

»2«گزينه -39

»3«گزينه -40

»4«گزينه -41

»4«گزينه -42

»3«گزينه -43

»2«گزينه -44

»4«گزينه -45

»3«گزينه -46

»4«گزينه -47

»2«گزينه -48

»2«گزينه -49

»4«گزينه -50

»4«گزينه -51

»2«گزينه -52

»3«گزينه -53

»1«گزينه -54

»3«گزينه -55

»4«گزينه -56

»2«گزينه -57

»3«گزينه -58

»1«گزينه -59

»4«گزينه -60

»4«گزينه -61

»3«گزينه -62

»1«گزينه -63

»3«گزينه -64

»4«گزينه -65

»1«گزينه -66

»1«گزينه -67

»3«گزينه -68

حقوق بين المللي خصوصي 234

»1«گزينه -69

»2«گزينه -70

»3«گزينه -71

»1«گزينه -72

»4«گزينه -73

»3«گزينه -74

»3«گزينه -75

»2«گزينه -76

»4«گزينه -77

»4«گزينه -78

»2«گزينه -79

»3«گزينه -80

»1«گزينه -81

»1«گزينه -82

»4«گزينه -83

»4«ينه گز -84

»3«گزينه -85

»4«گزينه -86

»1«گزينه -87

»2«گزينه -88

»3«گزينه -89

»4«گزينه -90

»2«گزينه -91

»1«گزينه -92

»3«گزينه -93

»3«گزينه -94

»4«گزينه -95

»4«گزينه -96

»4«گزينه -97

»2«گزينه -98

»1«گزينه -99

»1«گزينه -100

»3«گزينه -101

»4«گزينه -102

»2«گزينه -103

»2«گزينه -104

تست هاي آخر بخشپاسخ 235

»3«گزينه -105

»2«گزينه -106

»2«گزينه -107

»4«گزينه -108

»2«گزينه -109

»2«گزينه -110

»4«گزينه -111

»3«گزينه -112

»1«گزينه -113

»3«گزينه -114

»3«گزينه -115

»3«گزينه -116

»3«گزينه -117

»2«گزينه -118

»4«گزينه -119

»2«گزينه -120

»3«گزينه -121

»1«گزينه -122

»1«گزينه -123

»1«گزينه -124

»2«گزينه -125

»4«گزينه -126

»3«گزينه -127

»1«گزينه -128

»4«گزينه -129

»2«گزينه -130

»4«گزينه -131

»2«گزينه -132

»3«گزينه -133

»3«گزينه -134

»4«ه گزين -135

»1«گزينه -136

»1«گزينه -137

»4«گزينه -138

»1«گزينه -139

»4«گزينه -140

حقوق بين المللي خصوصي 236

»1«گزينه -141

»1«گزينه -142

»3«گزينه -143

»3«گزينه -144

»4«گزينه -145

»4«گزينه -146

»3«گزينه -147

»4«گزينه -148

»3«گزينه -149

»4«گزينه -150

»1«گزينه -151

»1«گزينه -152

»3«گزينه -153

»1«گزينه -154

»1«گزينه -155

»2«گزينه -156

»4«گزينه -157

»1«گزينه -158

»2«گزينه -159

»3«گزينه -160

»2«گزينه -161

»1«گزينه -162

»1«گزينه -163

»1«گزينه -164

»4«گزينه -165

»2«گزينه - 166

»2«گزينه -167

»4«گزينه -168

»3«گزينه -169

»2«گزينه -170

»4«گزينه -171

»3«گزينه -172

»4«گزينه -173

»1«گزينه -174

»3«گزينه -175

»1«گزينه -176

تست هاي آخر بخشپاسخ 237

»1«گزينه -177

»2«گزينه -178

»1«گزينه -179

»3«گزينه -180

»4«گزينه -181

»3«گزينه -182

»4«گزينه -183

»1«گزينه -184

»2«گزينه -185

»1«گزينه -186

»2«گزينه -187

»1«گزينه -188

»2«گزينه -189

»2«گزينه -190

»2«گزينه -191

»1«گزينه -192

»2«گزينه -193

»3«گزينه -194

»2«گزينه -195

»2«گزينه -196

»4«گزينه -197

»2«گزينه -198

»2«گزينه -199

»3«گزينه -200

»1«گزينه -201

»2«گزينه -202

»3«گزينه -203

»2«گزينه -204

»1«گزينه -205

»2«گزينه -206

»2«گزينه -207

»3«گزينه -208

»2«گزينه -209

»2«گزينه -210

»1«گزينه -211

»3«ينه گز -212

حقوق بين المللي خصوصي 238

»1«گزينه -213

»2«گزينه -214

»4«گزينه -215

»3«گزينه -216

»2«گزينه -217

»2«گزينه -218

»3«گزينه -219

»4«گزينه -220

منابع و مأخذ

1378 – تهران - مركز نشر دانشگاهي– تعارض قواني - الماسي-بخاد علي 1385 - تهران- نشر ميزان-الملل خصوصي حقوق بين- الماسي-بخادعلي 1382 - تهران- نشر ميزان-)جلد يك(الملل خصوصي ق بينهاي حقو باسته - سلجوقي-محمود

1385- تهران -نشر ميزان-)جلد دوم( حقوق بين الملل خصوصي - سلجوقي–محمود 1369 - تهران- نشر احمدي- حقوق بين الملل خصوصي- مدني–سيد جالل الدين

1378 -تهران - نشرآگاه–) 2 و 1جلد ( حقوق بين الملل خصوصي - نصيري-محمود