HÜMEYRA DENİZ SAYIM

KAYSERİ 2017

Palyatif bakım iyileşme ihtimali az gözüken ve

ölüme ilerleyen hastalara yönelik özel bir bakım

sistemidir.

40 yıl kadar önce İngiltere de başlamış ve

dünyanın pek çok ülkesine yayılmıştır.

Önceleri hastaların hastanede bakıldığı bu

sistemde sonraları evde bakım hizmeti de

başlatılmıştır.

Palyatif bakım, hastanın acı çekmesinin

giderilmesi ve yaşam kalitesinin artırılmasına

odaklı bir bakım şeklidir.

Bu bakım kanser hastalığının ve tedavisinin

ortaya çıkardığı semptomları azaltmak ve

ortadan kaldırmak için sunulan bir hizmettir.

Toplumda ve sağlık profesyonelleri arasında

palyatif bakım için “destekleyici bakım” ifadesi

de yaygın olarak kullanılmaktadır.

Palyatif bakım kanserin her evresindeki hastalar

için verilmektedir.

“Bireyin yaşamına yıllar eklemek değil, yıllarına

yaşam eklemektir”

Amacı hasta ve ailenin yaşam kalitesine en üst

düzeye çıkarmaktır.

Kanser insidansındaki

Kanserli bireylerin yaşam sürelerindeki

Yaşamın son dönemlerinde yapılan agresif tedaviler

PALYATİF BAKIM GEREKSİNİMİNİ ARTIRMIŞTIR.

Ahmedzai et al. (2004). A New International Framework for Palliative Care. European Journal of Cancer, 40: 2192-2200).

Harrington, Smith TJ. The role of chemotherapy at the end of life: ‘‘when is enough, enough?’’. JAMA

2008;299:2667e2678). 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

DSÖ (1986)

“Tedaviye yanıt vermeyen hastalığı olan hastaların tüm bakımıdır.

Ağrı ve diğer semptomların yanı sıra, sosyal, psikolojik ve manevi problemlerin kontrolü önemlidir.

Palyatif bakımın amacı, hasta ve ailesinin olabilecek en iyi yaşam kalitesini sağlamaktır” şeklinde tanımlamıştır.

(http://www.who.int/cancer/palliative/definition/en/). 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

(Michelson KN, Steinhorn DM. 2007. Pediatric End-of-Life Issues and Palliative Care. Clinical Pediatric Emergency

Medicine 8:212-219 ). 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

KÜRATİF BAKIM

PALYATİF BAKIM

ÖLÜM YAS

SÜRECİNDEKİ BAKIM

TANI

DSÖ (2002)

Hastanın ve ailesinin yaşamını tehdit eden

sorunlarla karşılaştığında, ağrının ve diğer

fiziksel, psiko-sosyal ve manevi, ruhani

problemlerin erken dönemde belirlenmesi,

dikkatlice değerlendirilmesi ve tedavi

edilmesiyle acı çekmesi önlenerek hasta ve

ailesinin yaşam kalitesini geliştiren bir yaklaşım

olarak tanımlamaktadır.

(Liben S et al. , Paediatric palliative care: challenges and emerging ideas Lancet 2008; 371: 852–64).

20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

(Michelson KN, Steinhorn DM. 2007. Pediatric End-of-Life Issues and Palliative Care. Clinical Pediatric

Emergency Medicine 8:212-219 ). 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Tedavi etmeye yönelik bakım

Yaşamı uzatmaya yönelik bakım

Yaşam kalitesinin en üst düzeye

çıkarılması

Palyatif bakım Ölüm öncesi

bakım

Aile destek bakımı Yas sürecindeki

bakım

ÖLÜM

Ekip çalışması geçmişten bu yana palyatif bakım

felsefesinin ayrılmaz bir parçasıdır.

Karşılıklı etkileşim içinde olan interdisipliner

ekipler,genellikle hastalara uygulayıcılara ve özel

alanlarda çalışan profesyonellere yarar sağlar.

Palyatif bakım ekibinin liderliği zor olabilir.

Paylaşılmış sorumluluklar yaklaşımı ile ekibin

etkinliği artar.

Palyatif bakım ekipleri; ağrı ve diğer

semptomları yönetir.

Hasta merkezli iletişimi, karar vermeyi sağlar ve

hastalık süresinde tüm ortamlar ile koordinasyon

içinde çalışır.

Ancak son karar veren kişi hasta olmalıdır .

20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

HASTA VE

AİLE

Fiziksel İhtiyaçlar

Psikososyal İhtiyaçlar

Spiritüel İhtiyaçlar

Huzurlu ve kaliteli ölüm

• Doktorlar (palyatif bakım uzmanları, medikal onkologlar, algologlar)

• Hemşireler (palyatif bakım uzman hemşireler, klinik hemşireler)

• Psikiyatristler ve psikologlar

• Sosyal hizmet uzmanları

• Bunun yanında hastanın gereksinimlerine göre rehabilitasyon ekibi (fizik tedavi uzmanı), cerrahlar ve anestezi uzmanları ekibe destek olabilirler.

Hastane ortamında

Birinci basamak sağlık alanlarında/sağlık ocakları gibi ev ortamında

Son dönem bakım evleri /hospisler

Hasta ve ailesinin bilgi gereksinimi

Her hasta ve ailenin bireysel değerlendirmesi

Hastanın fiziksel semptomlarının yönetimi

Hastanın duygusal ve davranışsal gereksinimlerinin ifade edilmesi

Amerıcan Academy Of Pedıatrıcs Committee On Bioethics And Committee On Hospital Care Palliative Care For Children.Pedıatrıcs, 106, 2, 2000). 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Yaşam kalitesinin güçlendirilmesi

Aileler için destek(sosyal, psikolojik ve dini)

Ekonomik ve koşullara ilişkin destek

Aileye dinlenme desteğinin sağlanması (respite care)

Ölüm sırasındaki bakım

Yas süreci

(Amerıcan Academy Of Pedıatrıcs Committee On Bioethics And Committee On Hospital Care Palliative Care For Children.Pedıatrıcs, 106, 2, 2000). 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Harstade CW., Andershed B (2004).Good Palliative Care: How and Where? Journal of Hospice and Palliativ Nursing

6(1):27-35 ) 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Semptom yönetimi

Takım çalışması

İlişkiler ve iletişim

Hastalık süresince ve

ölümden sonra hasta

yakınlarına destek

Hemşire birey ve ailesine sürekliliği olan bir

duygusal destek sağlar.

Hastanın ağrı ve diğer semptomlarını

değerlendirir ve yönetimini sağlar

Birey ve ailesini evde semptom kontrolünü

yapabilmeleri konusunda bilinçlendirir.

Birey ve ailesinin hastaneye ve acil hizmetlere

ulaşabilme konusunda gerekli bilgileri verir.

Bireyin günlük bakımı sırasında bağımsızlığını ve

kontrolünü sürdürme ve seçimlerini

yapabilmesine yardımcı olarak yaşam kalitesini

arttırır.

Birey ve ailesi için var olan sosyal destekleri

belirler ve destek almalarında yardımcı olur.

Birey ve ailesine hastalığın ekonomik boyutu ve

alabilecekleri ekonomik destekler konusunda

bilgi verir.

Psikolog;hastalığın üstesinden gelmesinde;

Depresyon ve korku durumlarının tedavisinde hastaya yardımcı olur

Hasta yakınlarını ve ekip üyelerini destekler.

DİYETİSYEN

•Hastaya özel diyet uygulanması varsa diyete

uygun beslenmesinin sağlanması

•Küçük porsiyonlarda ve iştah açıcı bir sunumda uygun ve hastanın istediği yemeklerin

hazırlanmasını sağlar.

FİZYOTERAPİST

Egzersiz

•Rehabilitasyon

Hastalık nedeniyle oluşan kişisel ve sosyal

değişikliklerin tanılanmasında hasta ve hasta

yakınına yardımcı olur.

Onlara kurumlarla olan iletişimlerinde, bakımın

planlanmasında, olası parasal sorunlarda ve aile

içi çatışmalarda,

Taburcu edilmelerinde ve bu yöndeki

hazırlıklarda destek olur.

Sosyal servisi ve evde bakım hizmetlerini

harekete geçirir.

Subjektif

Deneyimsel

Kasıtlı/Amaçlı

Dinamik bir süreçtir

Çok boyutludur

Pozitif ve negatif sonuçları vardır

Fu MR, LeMone P,McDaniel RW, ONF,2004 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Hastanın semptomlarına ilgi göster.

Hangi semptomun önce alınacağına karar ver.

Semptomun patofizyolojisini anlamaya çalış

İlaç, doz ayarlama,zamanlama, veriliş yönü hakkında bilgi sahibi ol.

Hastanın yaşı, kırılganlık,ilacın maliyeti ve beklenen yan etkileri göz önünde bulundur.

Etkili ve gerekli olmayan ilaçları kes.

Sık sık yeniden değerlendirme yap

Shoemaker LK et al (2011), Symptom management: An important part of cancer care, Clinic Journal of Medicine, 78 (1),25-34 ) 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

1.

2.

Aslan Ö., Vural H., Kömürcü Ş.,Özet A.(2006), Kemoterapi alan kanser hastalarına verilen

eğitimin kemoterapi semptomlarına etkisi, C.Ü.Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 10(1)

Şira Sari F. (2007) Kemoterapi alan onkoloji hastalarında semptomların değerlendirilmesi,

Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul ) 20.

UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Onkoloji hemşireleri, diğer sağlık personellerine göre, hastalar ve aileleriyle daha sık ve sürekli iletişim kurduklarından,

SEMPTOM YÖNETİMİNDE ağırlıklı bir role sahiptirler.

William S.A.,Schreier A.M. (2005) The role of education in managing fatique, anxiety and sleep disorders in women undergoing chemotherapy breast cancer, Applied Nursing Research, 18:138-147 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Semptom Yönetimi

Hasta bakımında yaratıcı olma

ve

hastaların yaşam kalitesinde önemli

farklılıklar yaratabilme

olanağı sağlayan bir alandır.

(Semin ONCOL 27:24-33;2000) 20. UKK, 19-23 Nisan 2013, Antalya

Ağrı %84

Yorgunluk %69

Anoreksi %66

Ağızda Kuruma %57

Konstipasyon %52

Çabuk Doyma %51

Depresyon

Öksürük

Bulantı

Ödem

Tat değişikliği

Anksiyete

%41

%38

%36

%28

%28

%24

Kusma

Konfüzyon

Baş Dönmesi

Dispepsi

Disfaji

Geğirme

%23

%21

%19

%19

%18

%18

Dispne %50 Karın Şişliği %18

>10% Kilo Kaybı %50 Hafıza Problemleri %12

Uyku Problemleri %49 Sedasyon %10

Hıçkırık

Kaşıntı

Diyare

Tremor

Bayılma

%9

%9

%6

%5

%3

Hasta ile ağrıyı, nedenlerini ve diğer sorunlarını konuşmak,

gerekli açıklamaları yapmak hastayı rahatlatma

yaklaşımlarındandır.

Sık pozisyon değiştirmek

Masaj, sıcak, soğuk uygulama yapmak

Ilık banyo yaptırmak

Ağız bakımı vermek

Yatak istirahatı uygulamak

Hastaya parlak ışık ve gürültüden uzak, rahat ve sakin bir

ortam hazırlamak

Gevşeme tekniklerini öğretmek

Dikkati başka tarafa çekmek

Arzu ettiği kişilerle görüşmesini sağlamak

Ağrının artmasına neden olan sebepler (iştahsızlık,

konstipasyon, dizüri gibi) için planlama yapılmalı

Hastanın daha önceki ağrı deneyiminde ağrısını azaltan

girişimler sorulmalı ve buna benzer bilgiler için hastanın

kayıtları incelenmeli

Hasta, hasta yakınları ya da ekip üyelerinin yanlış

inançları ve nedenleri saptanmalı, yanlış bilgiler

düzeltilmeli, bu konuda eğitim verilmeli

Analjeziklerin yan etkileri azaltılmalı ya da giderilmeli

Analjezik tedavisini ağrılı işlemlerden önce verecek şekilde

planlanmalı

Epigastrik ağrı, bulantı, dispepsi ve gastrik kanama gibi yan

etkiler izlemeli

Anksiyeteyi önleme ve kontrol altına alma

Benlik kontrolünü geliştirme (çaresizlik ve kontrolün zayıf

olduğunu hissetmek anksiyete ve ağrıyı artırır.)

Hastaya ne beklendiğinin açıklanması stres ve

anksiyeteyi azaltır

Hasta eğitimi; ağrıyı önlemek ve azaltmak için

yöntem öğretimi (rahat pozisyon, hareketlilikte,

öksürmede insizyon bölgesini destekleme gibi)

Ağrı skalası ile analjeziklerin etkinliği ve hastanın ağrısı değerlendirilmeli ve kayıt edilmeli, ağrı giderme yöntemlerinin etkinliği değerlendirilmelidir

Bunun için ağrı tedavisinden önce ve sonra hastanın ağrısı ile ilgili bilgiler alınıp kayıt edilmelidir

Duyusal, davranışsal ve bilişsel yanıtları tedavi öncesi ve sonrasında kıyaslanmalı ve ağrının tedaviye cevabı konusunda son sözün hastaya ait olduğu unutulmamalıdır.

Eğer ağrı tedaviye cevap vermediyse, hastadan alınan veriler tekrar gözden geçirilmeli ve yeniden planlama yapılmalıdır.

Hastanın kendini ifade etmesine olanak sağlanır

Hasta ile iletişime geçilip anksiyete sebepleri araştırılır,

gerekirse psikiyatri konsültasyonu istenir.

Doktor istemine göre ilaç tedavisi başlanır.

Hastanın anksiyetesini azaltacak uygun ortam sağlanır,

gerekirse doktor izni ve refakatçi gözetiminde hastanenin

dışına çıkması sağlanır.

Dikkatini başka yöne çekecek faaliyetler yapılmalı

Uygulanacak işlemler açıklanmalı

Suicid girişimini göze alınarak, gerekli önlemler alınır (ilaç,

kesici delici alet)

Düzenli olarak aynı saatte yatma alışkanlığı kazandırılmalı.

Rahat giysiler giymeli ve vücut temizliği sağlanmalı

Hastanın aktiviteleri gereksiz yorgunlukları önleyecek

şekilde düzenlenmeli

Dinlenme ve aktivite programları ayarlanmalı

Aktiviteler hastanın tolere edeceği şekilde planlanmalı

Yapılan her faaliyette hasta ve ailesi ile iletişimde olup

onlara açıklama yapılmalı

Tedaviye uyum için gerekli çevre düzenlemesi yapılmalı

Emosyonel stresten uzak durması sağlanmalı

Günlük laboratuvar bulguları izlenip gerekli replasmanlar

yapılmalı

Hastanın normal barsak alışkanlığı değerlendirilmeli

Diyare takibi yapılmalı

Hastanın mahremiyetine özen gösterilmeli

AÇT takibi yapılmalı

Hasta dehidratasyon bulguları yönünden izlenmeli

Hasta oral besleniyorsa yağsız, lifsiz yumuşak diyetle beslenmeli, enteral ya da paranteral besleniyorsa beslenme hızı düşürülmeli

Yeterli sıvı alımı sağlanmalı

Her defekasyon sonrası temizliği dikkat edilmeli, perine bakımı ve cilt bakımı yapılması sağlanmalı

Hastaya yeterli ve dengeli beslenmenin önemi

açıklanmalı.

Günlük kilo takibi yapılır, laboratuvar bulguları takip

edilir

Ağrılı işlemler yemeklerden önce olmayacak şekilde

planlanır

Düzenli şekilde ağız bakımı yapılması sağlanır

Az az sık sık olacak şekilde yemek yeme sağlanır

Yemeklerin görüntüsüne, kokusuna özen gösterilmeli

Yüksek kalorili besinler tercih edilmeli

Besin alımı ve egzersizler arasında denge sağlanmalı

Hastanın yağlı, ağır ve çok tatlı besinlerden uzak

durması sağlanmalı

Knauft.chest 2005;127:2188

Olguların sadece %32 si doktoru ile yaşam sonu hakkında konuşmuş.

Hastalar tarafından 15 engel belirlenmiş

Sadece iki engel %50 den fazla hastada saptanmış.

***Ölümden çok hayatta

kalmayı konuşmak isterim(%75)

***Çok hastalanırsam hangi doktorun benimle ilgileneceğini bilmiyorum(%64)

7 engel de klinisyenler

tarafından belirlenmiş

Sadece bir engel %50 den

fazla doktorda saptanmış

***Herşeyi konuşmak için

zaman çok az(%70)

***İstediğini konuşmak için

hazır değil(%21)

Ülkemizde 2016 yılında 53 adet mevcut palyatif

bakım merkezi,26 adet de müracaat aşamasında olan palyatif bakım merkezi var iken 2017 yılı itibari ile mevcut bakım merkezi

sayısı 148’e çıkmış bulunmaktadır.

31.08. 2015 sağlık bakanlığı güncel yayın