Hugvísindasvi

Hlutverkaleikur Cindy Sherman

Íslandssería í tískutímaritinu POP

Ritger til BA-prófs í Listfræ i

Helga Arnbjörg Pálsdóttir

Maí 2013

2

Háskóli Íslands

Hugvísindasvi

Listfræ i

Hlutverkaleikur Cindy Sherman

Íslandssería í tískutímaritinu POP

Ritger til BA-prófs í Listfræ i

Helga Arnbjörg Pálsdóttir

Kt.: 081082-5299

Lei beinandi: Au ur Ólafsdóttir

Maí 2013

3

Ágrip:

Hlutverkaleikur Cindy Sherman: Íslandssería í tískutímaritinu POP, fjallar um

ljósmyndaverk bandarísku myndlistarkonunnar Cindy Sherman sem hefur á ferli

sínum skapa sér margskonar hlutverk í ljósmyndaseríum sínum. Vi fangsefni hennar

eru birtingarmyndir kvenna í fjölmi lum, tískuaugl singum og kvikmyndum og ær

sta almyndir sem eir mi lar skapa konum í samfélaginu. Sherman mótast sem

listama ur á áttunda áratugnum, egar róttækar n jar listastefnur á bor vi

hugmyndalist, gjörninga og líkamslist hafna hef bundnum karllægum gildum

listarinnar og femínistahreyfingin krefst ess a konur ver i metnar til jafns vi

karlmenn.

Sherman ger i ljósmyndaverki Íslandsseríu a bei ni tískutímaritsins POP ári

2010. Hún kom til Íslands á Listahátí í Reykjavík sama ár í tilefni s ningar

Listasafns Íslands á fyrstu ljósmyndaseríu hennar Ónefnd Kvikmyndaskot (1977-

1980). Sherman fer a ist um su urland í mi ju gosi úr Eyjafjallajökli egar

öskusk i lá yfir og ger i landslagi a súrrealískri veröld. Í Íslandsseríu má sjá

ekkt kennileiti úr íslenskri náttúru sem skeytt hefur veri saman vi myndir af

Sherman sjálfri í hátískufatna i Chanel frá árunum 1920-2010. Sherman hefur unni

me tískuljósmyndir í verkum sínum sí an á níunda áratugnum, bæ i fyrir tískuhús

og tískutímarit. Hún gagnr nir um lei tískuheiminn og á vi hann póstmódernískt

samtal um au áhrif sem tískui na urinn hefur á ímynd kvenna.

Sherman hefur stunda a a breyta útliti sínu og klæ a sig í dulbúning sí an í

æsku, en ótt hún sé sín eigin fyrirsæta í ljósmyndaverkum sínum, á eru verk hennar

ekki sjálfsmyndir. Sherman notar líkama sinn sem grundvöll fyrir au hlutverk sem

konur leika í samfélaginu og bendir um lei á hvernig konan er sett fram sem vi fang

fyrir „áhorf karlmannsins“ (e. male gaze). Í tískuseríum sínum notar hún

myndvinnsluforriti Photoshop til ess a afmynda útlit sitt og setja me ví fram

skopstælingu á fegur arsta la tískuheimsins. Myndavélin endurspeglar ví á útgáfu

af raunveruleikanum sem hún sjálf velur a setja fram fyrir áhorfendur.

4

Efnisyfirlit:

1.1. Inngangur 5-8

2.1. Hlutverkaleikur 8-11

2.2. Fyrsta ljósmyndaserían, Untitled Film Stills 11-13

2.3. Líkami sem endurspeglun sjálfsmyndar 13-15

2.4. Frá kvikmyndastillum í tískuljósmyndir 15-18

2.5. Dulbúningur 18-19

2.6. Afskræming konunnar 19-21

2.7. Íslandssería (Untitled, 2010) 21-26

2.8. Eftirmynd samtímans 26-28

3.1. Lokaor 28-29

4.1. Heimildaskrá 30-33

5

1.1. Inngangur

Áttundi áratugur 20. aldar var róttækur tími í listasögunni, egar n kynsló

myndlistarmanna hafna i fyrri gildum listarinnar og hóf a kanna n ja fleti

listsköpunar. ar fór hugmyndalist (e. Conceptual Art)1 fremst í flokki og tengist

ö rum (n jum) listastefnum eins og gjörningi (e. Performance Art)2 og líkamslist (e.

Body Art)3. essa umbreytingu í hugsunarhætti listamanna má ó rekja allt aftur til

Marcel Duchamp (1887-1968) sem fyrstur fór a vefengja hef bundna myndlist og

hélt ví fram a hugmyndir væru áhugaver ari en listmunir.4

Femínistahreyfingin var mjög virk á áttunda áratugnum og í Bandaríkjunum voru

helstu frumkvö lar femínískrar listar (e. Feminist Art)5 ær Miriam Schapiro (1923)

og Judy Chicago (1939).6 Femínisminn vann a ví a brjóta ni ur vald

fe raveldisins og höfnu u margir myndlistarmenn, sérstaklega konur, notkun

hef bundinna tækja til listsköpunar, eins og olíu og striga og „har ra“ efna

höggmyndalistar. ess í sta tefldu listamenn fram n jum mi lum svo sem

ljósmyndum, myndböndum og gjörningum.7 Einnig fóru konur a nota ólistrænan

efnivi og tækni sem tengdist kvennamenningu fremur en hámenningu, sem dæmi má

nefna vefna og útsaum (hin mjúku efni). Helstu uppsprettu valdst ringar í

1 Hugmyndalist kom fram um mi jan sjöunda áratuginn. Listamenn settu fram hugmyndir me á reifanlegum hlutum. 2 Gjörningur er atri i ar sem listama urinn túlkar ákve na hugmynd sem hann flytur fyrir áhorfendur. Gjörningar eiga sér langa sögu, en ákve in stefna mynda ist upp úr 1960. 3 Líkamslist kom fram á sjónarsvi i í Austurríki um 1965 og sn st um a a listama urinn notar líkama sinn sem tæki til sköpunar. 4 Roberta Smith. „Conceptual Art“. Concepts of Modern Art. From Fauvism to Postmodernism. Nikos Stangos ritst r i. Thames & Hudson. London, 2006; bls. 256-257. 5 Femínísk list kom fram á sjöunda áratugnum, í svokalla ri annarri bylgju kvenfrelsishreyfingarinnar. 6 Fred S. Kleiner. Gardner’s Art through the Ages. A Global History. Enhanced Thirteenth Edition. Wadsworth, Cengage Learning. Boston, 2011; bls. 989. 7 Edward Lucie-Smith. Art Today. Phaidon Press. London, 1995; bls. 11-12.

6

menningunni er a finna í kvikmyndum og prentmi lum og ví mikilvægt fyrir konur

a afbyggja sta almyndina (e. stereotype)8 sem ar er sett fram og skapa sína eigin

ímynd.9

Cindy Sherman (1954) er ein eirra bandarísku myndlistarkvenna sem komu fram

á sjónarsvi i á áttunda áratug sí ustu aldar. Hún ná i fyrst athygli listheimsins me

ljósmyndaseríum ar sem hún fékkst vi msar birtingarmyndir kvenleika me

samfélagsgagnr num undirtón.10 Me verkum sínum byggir Sherman á eim grunni

sem femínískir fyrirrennar hennar í myndlist höf u skapa .11 Sherman hefur búi

allan sinn starfsaldur í New York en haldi fjölda s ninga um allan heim,12 svo sem á

Documenta 7 í Kassel13, skalandi, í Stedelijk Museum í Amsterdam, Hollandi og á

Whitney Tvíæringnum. Í september 1983 var verk eftir Sherman á forsí u bandaríska

listtímaritsins ARTnews14.15 Vi sí ustu aldarlok setti sama tímarit saman lista yfir

lei andi listamenn tuttugustu aldar og á me al núlifandi skipa i Sherman sess á me al

tíu efstu.16 ess er skemmst a minnast a Listasafn Íslands var me s ningu á fyrstu

ljósmyndaseríu Sherman á Listahátí í Reykjavík, Ónefnd Kvikmyndaskot; Cindy

Sherman, 15. maí – 12. sept. 2010.17 Tveimur árum sí ar hélt MoMA (Museum of

Modern Art) stóra yfirlits ningu á verkum listakonunnar, Cindy Sherman, 26. feb. –

11. jún. 2012.18

Fyrsta verk Sherman sem vakti athygli listheimsins, var ljósmyndaserían Untitled

Film Stills (1977-1980) e a Ónefnd Kvikmyndaskot. Um er a ræ a svarthvítar

ljósmyndir sem myndlistarkonan tekur af sjálfri sér í kunnuglegri svi setningu

kvikmynda. rátt fyrir a Sherman noti sjálfa sig og líkama sinn sem efnivi í verkum

8 Sta almynd er hef bundin e a stö lu ímynd af hópi einstaklinga, t.d. af bandarískri húsmó ur á sjötta áratugnum. 9 Sheila Pinkel. „Women, Body, Earth“. Women, Art & Technology. Judy Malloy ritst r i. MIT Press. Cambridge, 2003; bls. 40. 10 Calvin Tomkins. Lives of the Artists. Henry Holt and Company. New York, 2008; bls. 21. 11 Ilka Becker. „Peeping Cindy“. Women Artists. In the 20th and 21st Century. Uta Grosenick ritst r i. Paul Aston ddi. Taschen. Köln, 2001; bls. 488. 12 Michael Tarantino. „The Figure in the Carpet: Notes on Juliao Sarmento and Cindy Sherman“. From Beyond the Pale. Juliao Sarmento and Cindy Sherman. Gill Tipton og Brenda McParland ritst r u. Irish Museum of Modern Art. Dublin, 1994; bls. 34. 13 egar hugmyndalistin var fyrst s nd á Documenta 5, ári 1972, tákna i a hún væri vi urkennd listastefna í Evrópu. 14 ARTnews er stofna ári 1902 og ví elsta listatímariti í heiminum. Samkvæmt heimasí u ess er

a einnig í mestri dreifingu og gefi út ellefu sinnum á ári. 15 Calvin Tomkins, bls. 36. 16 Calvin Tomkins, bls. 22. 17 „Ónefnd kvikmyndaskot; Cindy Sherman“. Li nar s ningar. Listasafn Íslands. Sótt ann 26. apríl 2013: http://listasafn.is/?expand=-84&i=84 18 „Cindy Sherman“. The Joan and Preston Robert Tisch Exhibition Gallery. MoMA. Sótt ann 26. apríl 2013: http://www.moma.org/visit/calendar/exhibitions/1170

7

sínum, er hún ó ekki a taka sjálfsmyndir, a er ekki hi persónulega sjálf sem er

vi fangsefni Sherman, heldur er um a ræ a „myndir af persónuger um tilfinningum,

fullkomlega ær sjálfar me eigin nærveru – [ ær eru] ekki af mér“.19 annig stillir

hún sér upp sem sta almynd konunnar. „Ég skipti mér ni ur í marga ólíka hluta, [...]

a er miklu áhugaver ara a s na gervilíkama og gerviandlit“.20 Sherman hefur

annig skapa sér margskonar dulargervi og mynda sig í hinum msu hlutverkum,

sem ekkt eru úr kvikmyndum, sjónvarpi, tímaritum og málverkum.21 Me ví a

setja upp grímur og umbreyta andliti sínu, hylur listakonan persónuleika sinn og

kemst hjá ví a afhjúpa innsta e li sitt fyrir framan myndavélina. Áhorfandinn

skynjar framandleika í verkunum, sem ó eru á sama tíma kunnugleg.22

Ári 2010 var Sherman á fer alagi um Ísland og tók ar landslagsmyndir sem hún

skeytti sí ar saman vi myndir af sér í hátískufatna i frá Chanel. Afraksturinn var

ljósmyndasería sem hefur almennt veri köllu Íslandssería. Sjálf kallar Sherman

verki Untitled (án titils). Flest verka hennar eru raunar án titils og ví merkir gallerí

listamannsins Metro Pictures allar ljósmyndir hennar me númerum til a greiningar.23

Íslandssería Sherman er unnin sérstaklega a bei ni tískutímaritsins POP24 sem gefi

er út tvisvar á ári og birtist ljósmyndasería hennar í haust/vetrar útgáfu ess ári 2010.

Um er a ræ a nokkurs konar sérrit (e. bookzine)25, en tímariti hef ur á ur unni á

svipa an hátt í samvinnu vi myndlistarmanninn Allen Jones (1937), sem fékk

frjálsar hendur vi a útfæra listræna s n á útlit tískuheimsins. Einnig hafa fylgt

tímaritinu POP límmi ar sem hanna ir voru í samstarfi vi listamenn á bor vi

Takashi Murakami (1962) og Gillian Wearing (1963).26

Íslandssería Sherman (Untitled, 2010) ver ur hér borin saman vi fyrri verk

myndlistarkonunnar me tilliti til ess hvernig hún hefur unni me birtingarmyndir

19 Klaus Honnef. „The Conquest of Art and the Loss of Character“. Art of the 20th Century. Painting, Sculpture, New Media, Photography. Ingo F. Walther ritst r i. John William Gabriel ddi. Taschen. Köln, 2000; bls. 677. 20 Robert A. Sobieszek. Ghost in the Shell. Photography and the Human Soul, 1850-2000. Los Angeles County Museum of Art. MIT Press. Cambridge, 1999; bls. 30. 21 Amy Dempsey. Styles, Schools and Movements. The Essential Encyclopaedic Guide to Modern Art. Thames & Hudson. London, 2002; bls. 273. 22 Klaus Honnef, bls. 677. 23 Eva Respini. „Will the Real Cindy Sherman Please Stand Up?“. Cindy Sherman. Kate Norment ritst r i. The Museum of Modern Art. New York, 2012; bls. 240. 24 Stær er 23 x 30 cm. POP er tískutímarit en eftir ritstjóraskipti og Dasha Zhukova tók vi ári 2009 hefur veri lög mikil áhersla á myndlist auk tísku. 25 Stær er 19,3 x 26,5 cm. Ekkert íslenskt or er til yfir heiti Bookzine. Hér ver ur nota or i sérrit fremur en bókverk. ar sem bókverk er rívítt verk (e a myndverk í formi bókar), en sérrit er stakt rit um eitthvert ákve i efni. 26 POP vor/sumar 2010, POP haust/vetur 2010 og POP vor/sumar 2011.

8

kvenna me ljósmyndami linum. Lög ver ur áhersla á notkun fatna ar í

hlutverkaleik í verkum Sherman og samband hennar vi tískuheiminn sko a í

samhengi vi sköpun sta almynda af konunni.

2.1. Hlutverkaleikur

Cynthia Sherman fæddist í Glen Ridge, New Jersey, ann 19. janúar 1954 og óx úr

grasi á umrótartímum egar unga kynsló in reis upp á áberandi hátt gegn gildum

foreldra sinna. Sú undiralda birtist í hippamenningunni, femínistahreyfingunni og

samtímalistinni. Margir myndlistarmenn á sjöunda og áttunda áratugnum fóru a

vefengja hlutverk myndlistarinnar í samfélaginu. Sumir eirra klæddu sig í hlutverk

og settu sig á svi sem „hinn“ (e. other) í andstö u vi fe raveldi . Hlutverkaleikur er

bæ i vísun í barnaleiki og a hlutverk sem hvert okkar leikur í samfélaginu. a er í

rauninni hægt a líkja listamanni eins og Sherman vi barn sem b r sér til ímynda an

heim, a ví vi bættu a hún horfir á heiminn sinn me gagnr num augum

listamannsins.27

Ég lít á [fatna ] sem tæki til ess a leika sér me . Sumir eru frjálsari til ess

a prófa sig áfram og fara me föt sem grímubúning, og sumir eru gjarnir á

a líta alltaf eins út og eiga sér einkennisfatna sem eim lí ur vel í. Fyrir

mitt leyti, á er ég hamingjusöm me a nota [fatna ] sem búning og vera

ekki tekin alvarlega.28

egar Sherman var riggja ára flutti hún ásamt fjölskyldu sinni til Huntington,

Long Island, ar sem hún ólst upp.29 Sherman átti nokku hef bundna æsku í

úthverfi, ar sem mó ir hennar var kennari og fa ir hennar verkfræ ingur. Helsta

áhugamál stúlkunnar Cindy var a fara í bú ir sem seldu notu föt, búa til

grímubúninga og breyta útliti sínu.30 Hún haf i ó engan áhuga á ví a vera

prinsessa og brá sér frekar í líki skrímsla e a fór í gervi eldri kvenna. Sherman er af

27 Nancy G. Heller. Women Artists. An Illustrated History. Abbeville Press Publishers. New York, 2003; bls. 225. 28 Becky Poostchi. „Cindy: Blonde & Beyond“. Pop Magazine. Autumn/Winter 2010. Dasha Zhukova ritst r i. Bauer Media. London, 2010; bls. 219. 29 Calvin Tomkins, bls. 26. 30 Eleanor Heartney. „Cindy Sherman: The Polemics of Play“. After the Revolution. Women Who Transformed Contemporary Art. Christopher Lyon ritst r i. Prestel Verlag. Munich, 2007; bls. 168.

9

fyrstu kynsló bandarískra barna sem ólst upp me sjónvarpi og eyddi hún miklum

tíma í a teikna fyrir framan skjáinn. Helst horf i hún á klassískar myndir,

hryllingsmyndir og einstaka framúrstefnumyndir. La Jetée (1962) eftir Chris Marker

(1921-2012) haf i sérstaklega mikil áhrif á hana, en sú kvikmynd er nánast eingöngu

búin til úr kvikmyndastillum.31 Myndlist Sherman er litu af æsku hennar og ví sem

hún horf i á í sjónvarpinu. egar hún fór a nálgast fullor insár hélt hún áfram a

klæ a sig upp og stunda hlutverkaleiki.32

Ári 1972 hóf Sherman myndlistarnám vi State University College í Buffalo,

New York. Upphaflega lag i hún stund á málun og einbeitti sér a ví a skapa

nákvæmar eftirlíkingar fyrirmynda.33 Brátt snéri Sherman sér ó a annars konar

nálgun í myndlistarsköpun. Hún kynntist n rri stefnu, hugmyndalistinni, og eigna ist

vini me al samnemenda sinna sem höf u svipa ar sko anir.34 Sherman hóf a vinna

me ljósmyndun enda höf u augu hennar opnast fyrir ví hvernig femínískir

listamenn n ttu sér ljósmyndami ilinn í gjörningum sínum. Myndlistarmenn á bor

vi Hannah Wilke (1940-1993), Eleanor Antin (1935), Lynda Benglis (1941), Vito

Acconci (1940) og Chris Burden (1946) notu u líkama sína í sta inn fyrir striga.

Tæknileg hli ljósmyndunar vaf ist ó fyrir Sherman í fyrstu og hún féll í

skyldunámskei i. Næsti kennari sama námskei s, Barbara Jo Revelle (1946),

nálga ist kennsluna á annan hátt og kynnti nemendum sínum n ja möguleika

ljósmyndami ilsins ásamt ví sem var a gerast í samtímalist áttunda áratugarins í

Bandaríkjunum.35

Bekkurinn hennar Barböru Jo var ekktur fyrir a fara á hverju vori a

nálægum fossi – ekki Niagara, bara einhverjum fri sælum reit – til ess a

taka nektarmyndir, [...]. Ég verandi sú tepra sem ég var, og enn er, kvei ví

miki ! Svo ég ákva a horfast í augu vi hugmyndina. Ég tók ljósmynd af

mér ar sem ég stó í herbergi í íbú inni sem ég deildi me Robert [Longo],

kviknakin, [...]. Eftir a , tók ég fleiri ljósmyndir ar sem ég nota i líkama

31 Calvin Tomkins, bls. 26-27. 32 Eleanor Heartney, bls. 168. 33 Eva Respini, bls. 14. 34 Eleanor Heartney, bls. 168. 35 Eva Respini, bls. 15-16.

10

minn [og] afmynda i hann me undarlegum sjónarhornum. Ég held a hafi

veri byrjunin á ví a nota sjálfa mig.36

Áttundi áratugurinn haf i mikil áhrif á mótun Sherman sem myndlistarmanns.

Listamönnum var umhuga um félagsleg málefni, jó erni, stéttarskiptingu, kyn átt,

kynhneig og kyn.37 Femínísk list fjalla i a miklu leyti um sögu myndlistar og

málefni og hugmyndir kvenna í félagslegu og listsögulegu samhengi. Listasagan haf i

veri hli holl karlmönnum og femínistar kröf ust ess a konur endurheimtu

réttmæta stö u sína í myndlist. Femínísk gagnr ni átti a fela í sér jöfnu í öllum

listgreinum og bygg i á hugmynd á heimspeki Jacques Lacan (1901-1981) og

frönsku strúktúralistanna.38 Hugmyndir femínískra listamanna róu ust og áherslur

breyttust á næsta áratug frá ví a snúast um félagslegan og líffræ ilegan mismun

kynjanna yfir í a snúast um einstaklingse li (e. gender). Vi fangsefnin ur u smám

saman flóknari, en grunnáherslan í femínískri myndlist var óbreytt og snérist um a

hvernig útlit konunnar var nota til ánægju fyrir karlmanninn og áhorf hans (e. male

gaze) í vestrænni list.39 Femínískir listamenn notu u líkamann á n jan og róttækan

hátt um lei og eir settu stö u konunnar í n tt listrænt samhengi.40

Líkt og a rar ungar konur á áttunda áratugnum sem höfnu u magabeltum mæ ra

sinna, var útlit Sherman frjálslegt dags dagslega. Aftur á móti var hún enn heillu af

ví a breyta útliti sínu og egar hún var ein heima hjá sér eyddi hún miklum tíma í

a klæ a sig upp og setja á sig andlitsfar a.41 Sherman stunda i flóamarka i í leit a

fatna i og fylgihlutum. ví meira sem hún átti af klæ na i, ví sk rari ur u

hugmyndir hennar um persónusköpun. Upphaflega leit Sherman ekki á etta

áhugamál sitt sem listrænan gjörning, heldur var hún einfaldlega a safna

grímubúningum.42 rátt fyrir a Sherman væri a allega a essu sér til skemmtunar,

á mætti hún á nokkrar lists ningar í hinum msu gervum, ar á me al klæddi hún sig

upp eins og Lucille Ball og sem ungu kona. Sherman var ekki fyrsti listama urinn

til ess a safna sérkennilegum búningum og setja sjálfa sig á svi . Í ví samhengi má

36 Calvin Tomkins, bls. 28. 37 Fred S. Kleiner, bls. 989. 38 Edward Lucie-Smith, bls. 11-12. 39 Fred S. Kleiner, bls. 991. 40 Ilka Becker, bls. 493. 41 Eva Respini, bls. 15-16. 42 Amada Cruz. „Movies, Monstrosities, and Masks: Twenty Years of Cindy Sherman“. Cindy Sherman: Retrospective. Thames and Hudson. New York, 1997; bls. 2.

11

til a mynda benda á Rembrandt (1606-1669), en vísbendingar eru um a a hann

hafi átt miki safn sögulegra klæ a og vopna. Sem hann nota i til a setja sjálfan sig

á svi í sjálfsmyndum sínum.43 a kom ó a ví a Sherman ákva a lei a saman

persónusköpun sína og ljósmyndami ilinn.44

Sherman útskrifast úr listnámi sínu ári 1976 og ári sí ar flutti hún til New York

borgar me áverandi samb lismanni sínum, Robert Longo (1953). a var hann sem

benti henni á hi augljósa; afhverju ekki a nota margbrotnar persónur sínar í

listsköpun?

Robert var vissulega hjálplegur í a opna augu mín fyrir samtímalist, vegna

ess a á fyrsta ári í háskóla, lærir ú listasögu fyrri tíma – og í úthverfi

Long Island, ar sem ég ólst upp, komst ég ekki í kynningu vi samtímalist.

En ég hékk me Robert og fleira fólki, fór me eim á Albright-Knox [List

Gallerí], sem er beint á móti háskólanum, og [ ar] sá ég samtímalist frá

fyrstu hendi. a var á sem ég byrja i a vefengja hvers vegna ég ætti a

mála. a virtist bara ekki hafa neina merkingu.45

2.2. Fyrsta ljósmyndaserían, Untitled Film Stills

Untitled Film Stills (1977-1980) e a Ónefnd kvikmyndaskot var fyrsta

ljósmyndaverk Sherman og vakti a strax athygli á henni sem myndlistarmanni

egar a var s nt í Gallerí Metro Pictures í New York ári 1977. Sherman haf i ári

á ur fengi styrk frá NEA (National Endowment for the Arts), sem ger i henni kleift

a fylgja verkefninu eftir.46 Ljósmyndaserían telur 70 svarthvítar ljósmyndir í

stær inni 20,3 x 25,4 cm [mynd 17].47 Flestar eru teknar í íbú hennar, fyrir utan

nokkrar sem hún tók í New York borg, á Long Island og í fríi me fjölskyldu sinni.48

Sherman framkalla i einungis tíu eintök af hverri ljósmynd í seríunni, sem hefur

43 Marieke de Winkel. Fashion and Fancy. Dress and Meaning in Rembrandt’s Paintings. Amsterdam University Press. Amsterdam, 2006; bls. 169. 44 Eva Respini, bls. 15-16. 45 Eva Respini, bls. 15. 46 Eleanor Heartney, bls. 168-170. 47 Eva Respini, bls. 18. 48 Eleanor Heartney, bls. 168-170.

12

gegni kaupum og sölum, en MoMA keypti heilt sett ári 1996 á yfir milljón

dollara.49

Kvikmyndastillurnar s na Sherman dulbúna sem ímynd hinnar fullkomnu konu.

Samkvæmt sta almynd leikkvenna sjötta- og sjöunda áratugarins. Á eim tíma sem

Sherman vann a ljósmyndaverkinu, var essi kvenger talin vera ofur gervileg og

gamaldags. Sherman klæddi sig í búninga sem minntu á kvenhetjur b-mynda

Hollywood frá sjötta- og sjöunda áratugnum og fyrirsæturnar halla sér upp a vegg,

horfa í spegil og ganga um götur.50 ær eru alltaf einar á ferli og yfir eim vofir

ó ægileg tilfinning, einhvers konar undirliggjandi ógn. Sú tilfinning ver ur til me

ví a s na konurnar horfa út fyrir rammann, upp fyrir sig og aldrei beint í

myndavélina. Ljósmyndaserían markar upphaf ema sem Sherman vinnur me í fleiri

verkum og s nir svipmyndir af konum í ktum hversdagslegum a stæ um, settar

fram á klisjulegan hátt. Me ví móti ögrar Sherman bæ i sjálfri sér og áhorfendum

sínum.

Ljósmyndaserían Untitled Film Stills á eins og nafni gefur til kynna, a minna á

stillur úr kvikmyndum. rátt fyrir a verkin séu bygg á hef bundnum

kvikmyndastillum, á er mikilvægt a hafa í huga a um er a ræ a kvikmyndir sem

aldrei voru ger ar og byggja alfari á ímyndunarafli listakonunnar.51 Hún leitast vi

a endurskapa úrelta fegur arsta la og ví eiga konurnar a vera tilger arlegar.

Leikkonur Sherman geta minnt á kvikmyndastjörnur ítalska n raunsæisins og frönsku

n bylgjunnar, eins og Anna Magnani, Sophia Loren, Jeanne Moreau og Brigitte

Bardot.52 Hugmyndina a ljósmyndunum fékk Sherman upphaflega egar hún

rannsaka i klámblö og líka i ekki sú sta almynd og hlutgerving sem ar birtist á

konum. Ljósmyndirnar eru ví lei listakonunnar til ess a taka sta almyndina í

sínar eigin hendur og stjórna útkomunni sjálf. Um er a ræ a málefni sem stendur

femínistum nærri, .e. hvernig listama urinn getur skapa sitt eigi einstaklingse li,

rátt fyrir a vera kona í karllægum heimi.53 Sko anir á samfélaginu er ó ekki

eingöngu a finna í femínískri list, heldur fékk Sherman einnig innblástur frá

49 Calvin Tomkins, bls. 31. 50 Donald Preziosi. The Art of Art History. A Critical Anthology. Oxford University Press. New York, 2009; bls. 349-350. 51 Ilka Becker, bls. 488. 52 Eva Respini, bls. 20. 53 Fred S. Kleiner, bls. 991.

13

ljósmyndaranum Diane Arbus (1923-1971), sem kanna i óræ a samfélagskima.54

Arbus útsk r i framsetningu sjálfsins ári 1971; „ a er eitthva kaldhæ nislegt í

veröldinni og a hefur me á sta reynd a gera a a sem ú ætlar ér kemur

aldrei út eins og ú ætla ir ví“.55

Vi ger Untitled Film Stills nota i Sherman myndavél me fjarst r u myndopi

og haf i myndirnar viljandi kornóttar, enda áttu ær a líta út fyrir a vera ód rar

augl singamyndir. Hún framkalla i filmurnar sjálf og ré sér ekki a sto armenn.56 Í

öllum verkum sínum skipuleggur Sherman nákvæmlega útlit ljósmyndarinnar,

ramma, lit og l singu. Hvorki myndefni né svi setning eru ví tilviljunum há .

2.3. Líkami sem endurspeglun sjálfsmyndar

Sherman lítur á líkamann sem grundvöll fyrir hugmyndir og ímyndir. Í sögulegu

samhengi má fara allt aftur til Uppl singarinnar (e. Enlightenment)57 til ess a sjá

breytingar á vi horfi mannsins til líkamans og notkun hans. Listamenn fyrri tíma eins

og Hieronymus Bosch (1450-1516) og Francisco Goya (1746-1828), trú u a me

réttum áherslum í myndmáli gætu eir s nt mannkyninu lei til a yfirstíga veikleika

sína. eir trú u ví sta fastlega a me skynsemishyggju og ekkingu a vopni, (e a

me gu legri trú í tilfelli Bosch,) gæti ma urinn rata á rétta lei . Breytt vi horf

samtímalistamanna birtist í brotakenndum og ófullkomnum líkama sem svi settur er

fyrir áhorfendur.58 Í verkum Sherman er líkaminn efnivi ur, sem jónar eim tilgangi

a s na kjarna konunnar. Líkaminn er einnig holdtekja sjálfsins og tákn fyrir

fjölmi laímyndina sem konan arf a samsama sig vi . a má sjá í fyrstu

kvikmyndastillunum og einnig í sí ari tískuljósmyndum hennar. Sherman sér sig sem

leikkonu en er ekki a trana fram manneskjunni Cindy Sherman.59

a sem truflar hef bundinn myndlestur á ljósmyndum Sherman er a hún

sta setur sig bæ i fyrir framan og aftan myndavélina. annig bendir hún á áhorfi

sjálft, og á mikilvægi ess hver er a sem horfir og á hva er horft.60 Me ví móti

54 Thomas Kellein. „How Difficult are Portraits? How Difficult are People!“. Cindy Sherman. Thomas Kellein ritst r i. Sebastian Wormell ddi. Cantz. Basel, 1991; bls. 6. 55 Robert A. Sobieszek, bls. 30. 56 Nancy G. Heller, bls. 225. 57 Uppl singin kemur fram á 18. öld í Evrópu og byggir á skynsemishyggju. 58 Elizabeth A. T. Smith. „The Sleep of Reason Produces Monsters“. Cindy Sherman: Retrospective. Thames and Hudson. New York, 1997; bls. 25. 59 Ilka Becker, bls. 488. 60 Sheila Pinkel, bls. 40-41.

14

leikur Sherman sér a áhorfandanum, sem a öllum líkindum gerir sér ekki grein fyrir

ví a sko anir hans um kynfer i eru fyrir fram ákve nar af samfélaginu. Hún gæti

ess vegna veri a útfæra vi horf sálgreiningar, um a kvenleikinn sé

grímubúningur fyrir langanir karlkynsins. Ljósmyndir Sherman eru a ví leyti

speglar sem endurvarpa á áhorfandann hans eigin rá, einkum löngun karlmannsins

a fastsetja konuna sem varanlega sta almynd.61

Sherman hafnar ví sta fastlega a hún taki sjálfsmyndir, ví myndirnar séu

hvorki bygg ar á raunverulegu útliti hennar né persónulegum draumórum, heldur séu

ær athugun á nútíma lífsháttum síbreytilegu andliti jó félagsins sem hún horfist í

augu vi og gagnr nir. A sama skapi sta hæfir Sherman a hún sé ekki pólitísk. En

engu a sí ur er au velt a túlka myndir hennar sem femíníska ádeilu á sta almyndir

kynjanna.62 Hægt væri a gagnr na Sherman fyrir a a me ví a fjölga ímyndum

af fjötru u konunni sé hún vitor sma ur í eigin hlutgervingu.63 Undirliggjandi ádeila

á fe raveldi og neysluhyggju er ó alltaf til sta ar í verkum Sherman. Hún hefur láti

hafa eftir sér í vi tölum a hún skilji ekki alltaf kenningar fræ imanna og reyni eftir

fremsta megni a fara í öfuga átt vi greiningar eirra. Sérstaklega ef eir reyni a

giska á hvert hún stefni me myndlist sinni. En hvort sem Sherman er me vitu um

fræ ikenningar e a fjarlægist ær vísvitandi, á byggist listræn s n hennar á eirri

sta reynd a hún er kona.64

Jafnvel ótt ég hafi aldrei á me vita an hátt hugsa um verkin mín sem

femínísk e a sem pólitíska yfirl singu, var vissulega allt í eim fengi úr

athugunum mínum sem kona á menningunni. Og partur af ví er ástar-haturs

samband – a vera gagntekin af far a og glysi og fyrirlíta a á sama tíma.

a kemur til af ví a reyna bæ i a líta út eins og si prú ung dama og

gera sig eins kyn okkafulla e a fallega og hægt er, en á sama tíma a lí a

líkt og fanga. a er vissulega nokku sem ég held a karlmenn myndu ekki

upplifa.65

61 Donald Preziosi, bls. 349-350. 62 Nancy G. Heller, bls. 225-226. 63 Donald Preziosi, bls. 350. 64 Eleanor Heartney, bls. 185-186. 65 Eleanor Heartney, bls. 186.

15

Myndavélin frystir og hlutgerir vi fangsefni sitt og a er athyglisvert a margar

myndlistarkonur skyldu velja sér ljósmyndami ilinn ar sem myndavélin hefur veri

notu sem valdatæki til ess a skapa ímynd hinnar fullkomnu konu. Myndmál

kvikmynda og augl singa er gegns rt af andstæ um ar sem annars vegar er reynt a

snerta vi kvæma strengi áhorfanda og gera hann móttækilegan fyrir áhrifum og hins

vegar arf a ná til margra me myndmáli ar sem hi einstaklingsbundna ver ur a

hinu almenna. au óljósu skil gera Sherman mögulegt a svi setja sig í öfgakenndum

a stæ um án ess a afhjúpa sjálfa sig. Áhorfandinn veit ví a hann er a horfa á

svi setningu, en ekki raunverulegar a stæ ur og fær tækifæri til a huglei a

s ndarmennsku og klisjur menningarinnar.66

2.4. Frá kvikmyndastillum í tískuljósmyndir

Sherman ná i athygli listheimsins egar hún var einungis á rítugsaldri, me

ljósmyndaverkinu Untitled Film Stills ar sem hún tókst á vi msar birtingarmyndir

kvenleika.67 Hún vildi ekki endurtaka sig í næstu ljósmyndaverkum og fór ess vegna

a kanna a ra vinkla á sama vi fangsefni, .e. hlutgervingu kvenna og a hvernig

augnará karlmannsins (e. male gaze) b r til sta almynd konunnar.68

Í Rear Screen Projections (1980-1981) fer Sherman a taka ljósmyndir í lit og

heldur ví áfram í Centerfolds (1981). „Gegnum opna hur , sjáum vi konu horfa á

sig í [...] spegli. ar er a finna sama augnará i [og í kvikmyndastillum], [...] og

grefur undan lokkandi líkamsger inni og um lei glansmynd ljósmyndarinnar.“69 Ári

1981 var Sherman be in um a búa til ljósmyndaseríu fyrir Artforum70, sem átti a

birtast á sí um tímaritsins. egar til kom hafna i tímariti verkinu ar sem myndirnar

óttu vera of hallar undir kynjamisrétti.71 Verki Centerfolds eru ljósmyndir af konum

í hvíldarstö u eftir myndatökur fyrir mi juopnur klámtímarits. Ólíkt hef bundnum

klámljósmyndum horfa ær ekki ögrandi á áhorfandann, heldur vir ast vera

66 Åsmund Thorkildsen. „She Never Left the House Without...“. Louise Lawler, Cindy Sherman, Laurie Simmons. Re-turning the Gaze. Åsmund Thorkildsen og Asko Mäkelä ritst r u. Michael Garner

ddi. The Museum of Contemporary Art, Helsinki. Helsinki, 1993; bls. 8-10. 67 Calvin Tomkins, bls. 21. 68 Amada Cruz, bls. 4. 69 Ilka Becker, bls. 493. 70 Artforum er al jó legt listtímarit og hefur veri gefi út í Bandaríkjunum, ellefu sinnum á ári sí an 1962. 71 Amada Cruz, bls. 5-6.

16

fjarverandi og horfa út fyrir myndflötinn.72 Me ví a láta ær liggja varnarlausar á

myndfletinum vildi Sherman s na fram á á stö u sem klámi setur konurnar í.

Áhorfandinn horfir ni ur á ær og er neyddur til ess a huglei a gildi eirra og hva

a er sem gerir vi fangsefni ó ægilegt.73 annig vekur myndmál Sherman í sífellu

upp spurningar. Ári 1982 var Sherman bo i a s na verki Centerfolds í gallerí

Metro Pictures og í kjölfar eirrar s ningar opnu ust henni fjölmörg tækifæri til

s ninga í ekktum galleríum og listasöfnum.74 Sherman ótti fræg in og athyglin

ó ægileg og má segja a hún hafi ar me veri komin í sömu stö u og persónurnar

sem hún skapa i í verkum sínum.75

Ljósmyndaverkin sem fylgdu í kjölfari Fashion Portraits (1983-1984), eru

augl singamyndir fyrir fatahönnu i og óttu ögrandi. Líkt og í fyrri verkum vann

Sherman enn me hlutgervingu og frásagnir af konum, en í etta sinn voru ær meira

í ætt vi skopstælingar. Me ví a hafa kvennamyndir Fashion Portraits vígalegar,

rei ar og ófrí ar,76 vann Sherman af ásettu rá i gegn eirri hef bundnu ímynd af

fyrirsætu sem sjá má í mynda áttum tískutímaritanna. rátt fyrir a nota tískufatna

sem tískuhúsin útvegu u henni, á vann hún ekki í eirra águ, heldur bjó til persónu

sem ekki var a finna í hef bundnu tískutímariti. Me ví skapar Sherman mynd af

ástar-haturs sambandi konu vi ann fegur arsta al sem konunni er ætla a standa

undir.77 Óbeit sína á fegur arsta linum or ar Sherman á eftirfarandi hátt; „ a sem ég

er á móti, [...] er hversu illa er fari me a sem ú ættir a vera, í sta inn fyrir a

sem ú ert. Flestar fyrirsætur tískutímarita finnast mér óge felldar. au fáu skipti sem

ég hef sé fyrirsætur í návígi, [...], virtust ær jafn fur ulegar og manneskja me

ri ja auga . Pínulitla höfu i og langur, mjór líkaminn og óa finnanlega samhverfir

andlitsdrættir litu beinlínis afkáralega út“.78 Sherman s ndi ví fyrirsætuna eins og

hún sá hana fyrir sér, hún tók klisjuna um hina fullkomnu konu og afbaka i hana me

falskar tennur, grettum, örum og setti fram í afkáralegum stellingum.79

Misjafnt var hvernig tískuheimurinn tók tískuljósmyndum Sherman. Ljósmyndum

sem hún tók ári 1984 fyrir Vogue Paris80 og franska tískuhúsi Dorothée Bis, var

72 Ilka Becker, bls. 488-493. 73 Amada Cruz, bls. 6-7. 74 Calvin Tomkins, bls. 35-36. 75 Calvin Tomkins, bls. 35-36. 76 Calvin Tomkins, bls. 36. 77 Eleanor Heartney, bls. 174. 78 Calvin Tomkins, bls. 38. 79 Ilka Becker, bls. 493. 80 Franska útgáfa Vogue Paris hefur veri gefi út sí an ári 1920.

17

ekki teki vel og í raun hafna .81 Fatahönnu ir voru ó yfirleitt ánæg ir me hvernig

hún svi setti fötin eirra, ar á me al Dianne B, Comme des Garçons og Issey

Miyake.82 Tvö sí ar nefndu fyrirtækin eru japönsk, sem gæti sk rt jákvæ an áhuga á

a ögra hef bundinni vestrænni kvenímynd. Augl singamyndirnar fyrir Dianne B

(Benson) birtust í tímaritinu Interview83 í mars, apríl og júní ári 1983. Femínistar litu

á tískui na inn sem kerfi til ess a undiroka konur me glysi og gyllibo um og

egar Sherman kollvarpar gildum hans, gaf a fatahönnu um tækifæri til ess a

s na a eir gætu teki sjálfhæ ni og hef u breytta afstö u til sta almyndar

konunnar. Samstarf tískuheimsins vi Sherman á níunda áratugnum var ví a

einhvers konar hlutverkaleik.84

Á tíunda áratugnum vann Sherman fleiri tískuljósmyndir sem líkja má vi

póstmódernískt samtal milli listakonunnar og tískuheimsins. Ári 1993 fól

tískutímariti Harper’s Bazaar85 henni a skapa mynda átt fyrir sí ur bla sins. Fyrir

ljósmyndaverki fékk hún lánu föt frá Christian Dior, John Galliano, Jean-Paul

Gaultier, Dolce & Gabana, Vivienne Westwood og Calvin Klein. rátt fyrir a

Sherman taki hátískufatna úr samhengi vi tískuímyndina, klæ ast fyrirsæturnar

ránd rum og vöndu um flíkum. Ári 1994 ger i Sherman ljósmyndarö sem notu

var í augl singar fyrir tískuhúsi Comme des Garçons. Á tíunda áratugnum var

tískuheimurinn or inn me vita ri um au áhrif sem hann haf i á ímynd konunnar

me eim eim dulbúningi sem hann bjó henni.86

Á fyrsta áratug n rrar aldar fékk Sherman áhuga á a fjalla um au áhrif sem

stéttarskipting og ríkidæmi hefur á útlit kvenna og hvernig ær eldast. Í

ljósmyndaseríu sem hún vann fyrir franska Vogue Paris ári 2007 s nir hún

tískufórnarlömb, sem klæ ast Balenciaga. Ljósmyndirnar voru áberandi skopstæling á

tískuheiminum ar sem sjá mátti msar útgáfur af starfsfólki tískui na arins.87 Í

fyrstu ljósmyndaverkum sínum svo sem Untitled Film Stills vann Sherman me

varnarleysi konunnar, en egar hún hóf a skapa tískuljósmyndir ári 1983, breyttust

81 Eva Respini, bls. 32. 82 Eleanor Heartney, bls. 177. 83 Tímariti Interview var stofna af listamanninun Andy Warhol ári 1969. 84 Eleanor Heartney, bls. 177. 85 Harper’s Bazaar er fyrsta bandaríska lífstílstímariti sem fjalla i um tísku. a kom fyrst úr ári 1867. 86 Eva Respini, bls. 34. 87 Eva Respini, bls. 33-34.

18

sta almyndir hennar af konum og fóru a tengjast undirliggjandi ógn. Fyrirsætur

Sherman ur u fyrir brag i afkáralegar og ímyndirnar truflandi.88

2.5. Dulbúningur

Tískuljósmyndir gefa kaupanda fyrirheit um hina fullkomnu konu og skapa me

ví rá me al almennings sem aldrei ver ur fullnægt. Ímynd tískuhúsanna starfar á

versagnakenndan hátt ví a á sama tíma og tískan lofar frumleika, krefst hún

undirgefni vi ríkjandi tísku. a sem er í tísku í dag ver ur úrelt á morgun, annig er

um a ræ a sífellda endurn jun sem kaupandinn gengst á hönd vilji hann tolla í

tískunni. Me ví a gera sína eigin útgáfu af mynda áttum tískutímaritanna skapar

Sherman sína eigin tískufyrirmynd og grefur um lei undan ví sem telst

eftirsóknarvert. Tískan er a miklu leyti dulbúningur (e. masquerade) fyrir konur e a

eins og Joanne Finkelstein kemst a or i; „Tíska er lei til ess a skapa og s na

ímyndir sjálfsins [...] heilmikil fjölbreytni í klæ abur i hefur róast annig a vi

getum nú haga okkur á me al almennings eins og hvert okkar hafi til a bera

fjöldann allan af persónlegum einkennum“.89

Frá byrjun tuttugustu aldar hafa listamenn veri i nir vi a skapa sér dulbúning.

Samhli a ess a myndlistin fer a vinna gegn áhrifum fe raveldisins á vesturlöndum

fara listamenn a nota dulbúninginn til ess a tjá einstaklingse li . a ver ur smám

saman a vi urkenndu listformi og tengist al umenningu á sjöunda áratugnum.

Sherman er ví hlekkur í ke ju listamanna sem setja sjálfa sig á svi í dulbúning.

Kabarett dadaistanna90 á ri ja áratugnum og súrrealisminn91 var stór áhrifavaldur á

á listamenn sem komu fram á sjöunda og áttunda áratugnum. Marcel Duchamp

skapa i sér kvenkynsútgáfuna Rrose Sélavy og Claude Cahun (1894-1954) stillti sér

upp í sjálfsmyndum. A rir listamenn sem hafa leiki sér me ktar kvenímyndir eru

Babette Mangolte (1941) og Urs Lüthi (1947). Einnig hefur japanski listama urinn

88 Eleanor Heartney, bls. 177. 89 Amada Cruz, bls. 8. 90 Dadaismi kom fram í Evrópu um 1915 og var bæ i list- og bókmenntahreyfing í uppreisn gegn hef bundnum gildum listarinnar. 91 Súrrealismi kom fram í Frakklandi um 1920 og snérist sköpun listamannanna um a túlka drauma og dulvitund.

19

Yayoi Kusama (1929) búi sér til dulbúning sem er órjúfanlegur partur af eirri list

sem hún skapar.92

Sherman klæ ir sig í dulbúning og í stutta stund ver ur hún a hverri eirri

sta almynd sem hún k s a leika. a er ó bara yfirbor i , ví persóna Sherman

hverfur ekki og ver ur ekki a eftirhermu.93 Andliti er helsti tjáningarmi ill

listamannsins sem notar svipbrig i til ess a koma skilabo um sínum á framfæri og

um lei og hann treystir ví a áhorfandinn skilji tvíræ nina. Sá tjáningarmáti sem

leikarinn hefur tami sér í leikhúsinu sí an á sautjándu öld, fær annig n tt hlutverk í

verkum samtímalistamanna.94 Listfræ ingurinn Kathy Halbreich gengur jafnvel svo

langt a líkja áhrifum hlutverkaleiks Sherman á áhorfandann vi

Stanislavskya fer inni í leiklist, sem byggir á a fer leikarans (e. method actor) vi

a túlka hlutverk á raunsannan hátt. Ljósmyndaverk Sherman byggja á ví a búa sér

til persónu ar sem áhorfandinn sam ykkir a hún sé í hlutverki, en ekki hin

raunverulega Cindy. Me ví a hoppa úr einu hlutverki í anna hefur Sherman tekist

a búa til au ekkjanlegar „t pur“.95

2.6. Afskræming konunnar

Me hverri ljósmyndaseríu níunda áratugarins leitast Sherman vi a ganga lengra

á vit óhugna ar. ar til útkoman ver ur óhugnanlegar uppstillingar á hálfmennskum

skrímslum. Dæmi um a er svi setning á afmyndu um, lösku um dúkkum og

grímum, gínum í klámfengnum stellingum og óhef bundnar kyrralífsmyndir af ælu og

mat.96 Sherman segir sjálf a ; „Ofur-ljótleiki hefur alltaf heilla mig. Ég var

sérstaklega áhugasöm um hluti sem taldir voru vera óa la andi og óæskilegir. Og mér

finnst slíkir hlutir mjög fallegir“.97

Í ljósmyndaverkunum Disasters og Fairy Tales (1985-1989) fjarlægist Sherman

raunveruleikann og fer a kafa ofan í heim ævint rasagna. Hún byrjar á ví a kanna

ævint ri Grimm bræ ra en ólíkt ví sem gerist í barnabókmenntum, á er enginn

92 Amelia Jones, „Tracing the Subject with Cindy Sherman“. Cindy Sherman: Retrospective. Thames and Hudson. New York, 1997; bls. 36-37. 93 Michael Tarantino, bls. 17. Bein heimild í Kathy Halbreich „Culture and Commentary: An Eighties Perspective“. 94 Robert A. Sobieszek, bls. 29. 95 Michael Tarantino, bls. 18-20. 96 Calvin Tomkins, bls. 21. 97 Ilka Becker, bls. 490.

20

hamingjusamlegur endir í augs n. Í verkum hennar stendur áhorfandinn berskjalda ur

fyrir eim tilfinningum óhugna ar sem ljósmyndirnar vekja hjá honum. Sherman er í

öllum sínum verkum a vinna me hvernig raunveruleikinn hefur veri framsettur í

mi lum og ar sem ævint ri er í rauninni „varú arsaga“ fyrir börn fellur a vel a

hugmyndafræ i hennar. Eins og Susan Sontag kemst a or i á getur málverk e a

l sing í skrifa ri frásögn „aldrei veri anna en takmörku túlkun veruleikans, a

sama skapi má segja a ljósmyndin sé takmörku spegilmynd veruleikans“.98 Í næstu

ljósmyndaseríu sinni History Portraits (1988-1990) endurgerir Sherman portrett eftir

fyrirmyndum úr listasögunni. ar leikur hún sér me upphafnar frummyndir gömlu

meistaranna og n tir sér sjónblekkingar til ess a trufla skynjun áhorfandans. Vi

fyrstu s n vir ast myndirnar ósviknar me kunnuglegri mynduppbyggingin og

tilheyrandi myndrænum táknum. En vi nánari athugun sést a kynjum hefur veri

skipt út og augljóst ver ur a líkamspartar eru ekki ekta.99

Vi upphaf tíunda áratugarins dregur Sherman sig út úr ljósmyndinni og í

ljósmyndaseríunni Sex Pictures (1992) skiptir hún líkama sínum út fyrir plastgínur í

fullri líkamsstær , sem upphaflega voru ætla ar til notkunar í læknisfræ i.100

Sherman tekur líkamann í sundur og setur líkamspartana saman á n jan hátt. Útkoman

ver ur a einhvers konar blendingi e a mannskepnu, ar sem n tt „óskilgreint“ kyn

ver ur til. Samskeyti eru s nilegum og litarháttur ktur. Sköpunarverur Sherman gera

ekkert tilkall til raunveruleikans heldur eru svi settar á leikrænan hátt me ód rum

brellum. Hver líkamspartur er ar me or inn a afmörku u tákni fyrir menningarlegt

gildi og skilin á milli skopstælingar og eirrar tilfinningu a vera skilgreindur sem

„hinn“ (e. other) ekki alltaf augljós. Líkaminn ver ur í me förum Sherman a

tákngervingi fyrir sálrænt ástand og hlutgerving konunnar sk rari en á ur. Í

ljósmyndaseríunni Horror and Surrealist Pictures (1994-1996) er áfram unni á

svipu um nótum. Ljósmyndaserían 1999 eru svarthvítar ljósmyndir, ar sem Sherman

heldur áfram a svi setja sundurlima ar plastfígúrur. Starandi augnará eirra eru

óvægin og svi smyndin vísar óbeint til súrrealískra ljósmyndaverka Claude Cahun

e a Man Ray (1890-1976). Margræ ni og skopstæling í verkum Sherman hefur

annig truflandi eiginleika koma áhorfendum úr jafnvægi.101

98 Susan Sontag. „Hellir Platóns“. A sjá meira. Hjálmar Sveinsson ritst r i og ddi. ReykjavíkurAkademían. Reykjavík, 2005; bls. 39. 99 Ilka Becker, bls. 493. 100 Michael Tarantino, bls. 34. 101 Ilka Becker, bls. 493.

21

rátt fyrir a Sherman hafi veri sta föst í notkun sinni á ljósmyndatækninni, snéri

hún sér um stund a kvikmyndalistinni og ger i hryllingsmyndina Office Killer

(1997), sem fjallar um félagslega einangra a konu sem vinnur á skrifstofu tímaritsins

Constant Consumer (Sta fastur neytandi) og finnur sér lei út félagslegri einangrun

og einmanaleika me ví a gerast ra mor ingi. „Lík samstarfsmanna hennar hla ast

upp í kjallaranum hennar líkt og áhöld og gervilimir í vinnustofu Sherman“.102 a

má ví segja a Sherman hafi me list sinni herteki hef bundna mi la og skapa

sinn eigin myndheim ar sem hún stjórnar öllum a stæ um. Me ví a skapa n ja

andfegur sem skákar jafnvel verkum Hans Bellmer (1902-1975) hefur hún splundra

vi teknum hugmyndum áhorfandans um líkamann. Mikilvægt er á a hafa í huga a

Sherman vinnur í andstö u vi karlkyns myndlistarmenn eins og Willem de Kooning

(1904-1997) e a Jean Dubuffet (1901-1985), sem í málverkum sínum vinna me

brengla a ímynd af vi teknum kvenleika.103

2.7. Íslandssería ( Untitled, 2010)

Í Íslandsseríu vinnur Sherman me ævint raminni , en ar blandast

söguheimurinn saman vi tískuímyndir. Íslenska landslagi vekur upp dulú og

áhorfandi sem aldrei hefur komi til landsins finnst a jafnvel vera súrrealíst.

Sherman vann Íslandsseríuna fyrir tímariti POP og haf i til ess ótakmarka an

a gang a hátískufatna i (f. haute couture) Chanel frá 1920-2010, bæ i hönnun

Gabrielle „Coco“ Chanel (1883-1971) og Karl Lagerfeld (1935).104 ar sem

tískukonurnar í Íslandsseríu eru eingöngu klæddar hátískufatna i frá Chanel minna

ær á vi skiptavini sem versla eingöngu vi tískuhúsi sitt. Líkt og í fyrri verkum er

Sherman fyrirsæta ljósmyndanna. Líkt og á ur er ó ekki um a ræ a sjálfsmyndir

heldur er hver ljósmynd um vissa kvenger .

Íslandssería er líti verk, 19,3 x 26,5 cm, hefta saman og prenta út á ljósgulan

pappír í sérriti me tímaritinu POP. Grafísk hönnun og leturger er eftir Rory

McCartney. Um er a ræ a samtals fimmtán opnur me einni stórri ljósmynd á hverri,

sumar eru me einni konu sem hefur veri stillt upp fyrir framan landslagi en a rar

102 Ilka Becker, bls. 493. 103 Linda Nochlin. „Rethinking the Artist in the Woman, the Woman in the Artist, and that Old Chestnut, the Gaze“. Women Artists at the Millennium. Carol Armstrong og Catherine de Zegher ritst r u. MIT Press. Cambridge, 2006; bls. 25. 104 Becky Poostchi, bls. 219.

22

hafa fleiri konur á myndfletinum. Sherman ger i a ra útgáfu af Íslandsseríunni sem

hún s ndi í s ningarsölum safna og í eim eru fyrirsæturnar inn á ljósmyndinni, í

sérritinu standa ær fyrir framan bakgrunninn, líkt og ær séu klipptar inn á hann.

Íslandssería byggir ví á ímynd af Chanel konunni á mismunandi tímaskei um.

Sherman hefur á listferli sínum unni me miskonar emu sem mynda tengsla ræ i

í bókverkinu. ar má nefna femínískar sko anir á ví hvernig konur hafa veri

svi settar í kvikmyndum og tískumi lum. Í fyrstu ljósmyndaseríu Sherman, Untitled

Film Stills (1977-1980) setur hún á svi leikkonur í umhverfi sem minnir á klassískar

kvikmyndir en í Íslandsseríu er um a ræ a konur í tískuheimi sem mega muna fífil

sinn fegurri. a sem helst skilur fyrirsætur Íslandsseríu frá leikkonum Ónefndra

kvikmyndaskota er a ær fyrr nefndu vir ast ekki hræddar vi myndavélina og horfa

jafnvel beint framan í hana. Í bá um ljósmyndaseríunum er konunum stillt upp í

óe lilegar stellingar, eins og ljósmyndatakan hafi komi eim a óvörum.

Skopstæling Sherman af tískukonunni, hin kta útgáfa af sta almynd,

tískufórnarlambinu, sem sjá má í Íslandsseríunni er ví aflei ing af margra ára vinnu

listamanns. Sherman segir frá ví í vi tali vi POP a eigendur Chanel tískuhússins

safni myndlist; „Ég hef hitt á, eir ekkja verkin mín, eir eiga eitthva af eim [...].

eir höf u s nt áhuga og sagt a hvenær sem ég vildi gera eitthva me Chanel, gæti

ég a , en ég haf i aldrei á ur haft til ástæ u til ess, e a hugmyndir“.105 Sherman

tekur ljósmyndirnar af sjálfri sér fyrir framan grænskjá og vinnur ær sí an áfram í

tölvu. Ólíkt ví sem tí kast um myndir í tískutímaritum eru konurnar í Íslandsseríu

Sherman ekki far a ar. Sí ar notar hún myndvinnsluforriti Photoshop til ess a

umbreyta andlitsdráttum eirra. En sambland tískufatna ar og far aleysis gerir

konurnar dularfullar og vekur upp á spurningu hjá áhorfandanum hvers vegna ær

eru í go sagnakenndu umhverfi Íslands? Sherman svarar essari spurningu aldrei, en

me ví a taka á ferli sínum s nishorn úr hinum msu menningarkimum uppl sir

hún áhorfandann um sinn eigin skilning á heiminum.106 Bakgrunnur tískukvenna

Chanel, stórbrotin náttúra, eru ljósmyndir sem hún tók á fer alagi sínu á Íslandi ári

2010 í tilefni s ningar á fyrstu ljósmyndaverkum hennar Untitled Film Stills, í

Listasafni Íslands. Hún notar Photoshop til ess a umbreyta umhverfinu annig a

a fái yfirbrag málverks. Samsetning tískufatna ar, fer aljósmynda og tölvuvinnu

gerir útkomuna súrrealíska og áhrifin ver a ævint raleg.

105 Becky Poostchi, bls. 219. 106 Eva Respini, bls. 49.

23

Íslandsserían kemur áhorfandanum fyrir sjónir eins og mynda áttur í tískutímariti.

Hann getur ví flett í gegnum opnurnar og sé á hverri sí u, eina e a fleiri konur ar

sem eim er stillt upp til s nis, ar sem tilgangurinn er a selja föt. Á hverri ljósmynd

er stuttur myndatexti efst, ar sem fram kemur hverju fyrirsæturnar klæ ast líkt og og

tí kast í mynda áttum tískutímarita. Hver kona er merkt me númeri. Á forsí unni

má sjá fyrirsætu númer eitt, íklædda brú arkjól úr strútsfjö rum, kamelíublómum og

tjulli, ar sem hún stendur hnarreist fyrir framan öskugosi úr Eyjafjallajökli [mynd

1]. Hún kemur fyrir sjónir nánast eins og d rlingur me slör og upphafi yfirbrag . Á

forsí unni stendur stórum stöfum CINDY SHERMAN me dökkrau u letri. a er

hef í hátísku (f. haute couture) Parísar a s na brú arkjóla í lok tískus ninga og eru

eir s ningargripir fremur en flík sem kona myndi gifta sig í. Brú arkjóllinn á forsí u

tímaritsins er fremur n legur, frá haust- og vetrarlínu Chanel frá árinu 2007/2008 og

s nir ekkert bert hold. Áhorfandinn sér ví einungis andlit konu sem horfir upp og

vir ist vera tilbúin a taka á móti hverju sem koma skal, íklædd sinni fja rabrynju.

Einmanalegt landslagi á bak vi hana er drungalegt en ó má sjá bjartan himin rátt

fyrir óve urssk in. Fyrirsæturnar standa allar fyrir framan ljósmyndirnar og á ja ri

eirra, fyrir utan eina (númer sextán) sem margfaldast inn á landslagi gegnsæ eins og

vofa. Konurnar eru ví ekki eiginlegur hluti af bakgrunnslandslaginu, heldur standa á

mörkum tveggja heima og landslagsljósmyndirnar ver a eins og op inn í annan heim.

ar sem ja rar eirra hafa svipa a áfer og eftir bruna e a hafa veri rifnir ná

myndirnar ekki a fylla upp í bla sí urnar. Hvergi kemur fram hvar ljósmyndirnar eru

teknar, en ar sem öskugosi úr Eyjafjallajökli leikur stórt hlutverk í Íslandsseríunni

má gera rá fyrir ví a ær séu flestar teknar á su urlandi. ar sem Sherman hefur

unni ljósmyndirnar, umbreytt landslaginu og endurgert a , er ó erfitt a fullyr a

um sta hætti.

Fyrsta opnan s nir konu númer tvö (sí urnar eru númera ar vi myndatexta sem

l sir fatna inum), sem er í stuttum svörtum kjól me ví um ermum [mynd 2]. Hún er

fullklædd líkt og forsí ukonan í stuttum svörtum silkikjól, uppháum appelsínugulum

hönskum og hvítum nælonsokkum upp a hnjám, en me bert á milli flíkanna og

s nir á sér hálsinn. Klæ na urinn er hönnun eftir Karl Lagerfeld úr haust- og

vetrarlínunni 2006/2007. Sherman hefur gefi bakgrunninum yfirbrag málverks og

minnir mynduppbyggingin á hef bundi landslagsmálverk, ar sem fjalli er í mi ju

myndar og myndflöturinn tvískiptur me gili sem a greinir grasbalann í forgrunni. Til

vinstri má sjá á streyma hjá og sjóndeildarhringinn. Kona númer rjú er langleit,

24

hallar höf inu ni ur og horfir beint í augu áhorfandans [mynd 3]. (Veggútgáfan af

essari mynd er Untitled #512). Hún er í hönnun eftir Gabrielle Chanel, úr vor- og

sumarlínunni frá árinu 1925, ljósbleikri her aslá brydda ri me hvítum hanafjö rum.

essi Chanel kona vir ist nánast hverfa inn í yfirhöfnina sem minnir á fuglsham og

ar sem hendur hennar sjást ekki, vir ist hún hafa vængi. Ef leita er tenginga vi

listasöguna, gæti augljósasta dæmi veri Leda og svanurinn. Bakgrunnsljósmyndin

lítur út fyrir a vera af ingvöllum, en gera má rá fyrir a Sherman hafi sko a

helsta fer amannasta Íslands. Mynduppbyggingin minnir á málverk eftir Kjarval, ar

sem hrauni hefur fengi áfer og endurspeglast í rennisléttum vatnsfletinum. Næsta

opna hefur a geyma konu númer fjögur (Untitled #513) í hönnun Karl Lagerfeld úr

haust- og vetrarlínu 1987/1988, sem stendur fyrir framan hef bundi íslenskt

m rlendi me úfum [mynd 4]. ar má einnig sjá hús, sem gæti veri bóndabær e a

ey ib li í fjarska. Konan er eins og álfur út úr hól í essu samhengi og stingur í stúf

vi umhverfi . Ofhlæ i er algjört og kt. ótt litirnir sem hún klæ ist tóni vi

landslagi , gylltar pallíetturnar kallast á vi gulli grasi og blátt silkisatíni minnir á

himin sem er falinn á bak vi sk jabakkann. Einnig er hægt a tengja mynstri og

hnappana vi hólana. Me ví móti lætur Sherman áhorfandanum eftir a mynda

tengingar á milli kvennanna og landslagsins, búa sér til sína eigin útgáfu af sögu

konunnar og a stæ um hennar, nokku sem allar ljósmyndaseríur Sherman eiga

sameiginlegt, burt sé frá ví hvert vi fangsefni er.

Kona númer fimm er tekin í framan og horfir reytuleg ni ur til hli ar [mynd 5].

Hún er hvítklædd í gróft tvíd ullarefni frá toppi til táar og er allt í stíl. Dökkt, grátt,

nánast gró urlaust fjallendi myndar bakgrunn fyrir aftan hana. Á næstu opnu er enn á

ví fe mara dökkgrátt landslag, en ar eru aftur á móti tvær konur í líflegri fatna i

[mynd 6]. ær eru klæddar í kjóla og her aslár úr áverandi n justu tískulínu Chanel,

vor- og sumar 2010 eftir Karl Lagerfeld. Kona númer sex er í ljósbleikum kjól me

blómaslá úr satíni, en kona númer sjö er í ljósgráum blúndukjól. ær hafa

sameiginlegan bakgrunn og a sem tengir ær eru silfurlitir hanskar á eirri hönd

sem sést og silfurlitir skór. Bakgrunnurinn er sk ja ur og minnir á drungalegt

yfirbrag rómantískra landslagsverka á 19. öld. Næsta kona er númer átta og er hún

svartklædd í stutta svarta kjólnum sem var einkennismerki Chanel en er hönnun

Lagerfeld úr vor- og sumarlínu 2006 [mynd 7]. Augnará i leitar ni ur og hún er me

samanherptar varir. Hún stendur fyrir framan a sem gæti veri saman jappa ur

Seljalandsfoss, en líka einhver annar foss á su urlandi. Kona númer níu er í sí um

25

svörtum kjól, úr haust- og veturlínu Lagerfeld frá 1997/1998, me barokk útsaumi

sem fellur vel inn í umhverfi [mynd 8]. Hún horfir starandi, dáleiddum augum á

áhorfandann og yfirbrag i minnir enn á rómantískt landslagsmálverk ar sem fjalli

gnæfir hátt í mi jum myndfletinum og himinn er dimmur af öskulagi. Mi juopnan er

af konu númer tíu sem klæ ist hvítum jakka, sí u pilsi og mikilfenglegri kápu me

ásaumu um blómamynstri úr vor- og sumarlínu 2005 [mynd 9]. Hún stendur vi

göngustíg sem lei ir upp a fjalli, mögulega vi Seljalandsfoss. Stígurinn gæti einnig

leitt inn í fjalli , en fyrir íslending sem hefur alist upp vi sögur um álfa og huldufólk

gætu essar konur minnt á jó sagnapersónur á bor vi mennskar konur sem hafa

látist glepjast af gyllibo um huldufólksins og komast ekki aftur til mannheima. ær

eru ví fastar í einhverskonar ævint ri, enda klæ ast ær ekki hversdagslegum fatna i

raunheimsins. Yfirbrag i er dapurlegt, lita af trega e a ugg. Ekki er ó víst a

Sherman sé a reyna a líkja tískufórnarlömbum vi ær hættur sem stafar af álfum

og ö rum yfirnáttúrulegum verum. a er einnig athyglisvert a sko a hvernig

Sherman fæst vi aldurinn sem færist yfir fyrirsæturnar me ví a me höndla

andlitsdrættina, búa til poka undir augun, ynna varir og láta hú ina síga.

Kona númer ellefu er í hvítum, plíseru um kjól, eftir Gabrielle Chanel frá vor- og

sumarlínu 1954, og er látbrag hennar áhyggjufullt [mynd 10]. Landslagi er

dularfullt og myndast öng veiti í samsettu landslagi fyrir aftan hana, me

mosavöxnum klettum og læk sem rennur á milli. Næsta kona er númer tólf og hún

s nir mesta holdi , bæ i handleggi og bringu [mynd 11]. Hún er í elstu flíkinni, sem

var hönnu af Gabrielle Chanel á árunum 1920 til 1922. Um er a ræ a sí an silki

kjóll og hefur Sherman gert pilsi gegnsætt annig a fjalli sjáist í gegn. Himininn

gnæfir yfir og öskugosi er allsrá andi. Konan vir ist fremur hissa á svipinn og er

hún klædd í algjöru ósamræmi vi öskuna í umhverfinu. Bjartara er yfir næstu konu

númer rettán, en hún er í hvítri dragt, jakka og buxum eftir Lagerfeld úr vor-

sumarlínu 1985, og me fremur stóra húfu [mynd 12]. Hún er valdmannsleg og heldur

höndunum í greip fyrir framan sig. bakgrunnurinn er hraunlandslag, punktaáfer , me

fjallendi í fjarska og laust vi ösku. Kona fjórtán er í heilgalla eftir Lagerfeld úr haust-

og vetrarlínu 1994/1995, me sítt rautt hár, ar sem mynstri kallast á vi rendur

jökulsins sem sést í gegnum öskufalli [mynd 13]. Kona númer fimmtán er a ví

vir ist alvörugefin og si prú [mynd 14]. Hún er í hönnun úr vor- og sumarlínu 1985,

grænu, ví u pilsi og gulum jakka og horfir tómlátum augum framhjá myndavélinni.

Landslagi er aki ykku öskulagi og í andstö u vi umhverfi glittir í hvíta á.

26

Næstsí asta opnan er af konu númer sextán, hún er klædd unnum hvítum kjól

me gylltu mynstri sem var hanna ur af Gabrielle Chanel og úr vor- og sumarlínu

1971 [mynd 15]. Hún horfir upp á vi og anna hvort dansar, e a er í lei slu og veifar

höndum upp til himsins. Hún margfaldast inn á myndflötinn í kjól sem ver ur sífellt

gegnsærri, kannski mun hún a lokum hverfa. Í fjarska sést í Reynisdranga nálægt

Vík í M rdal, ar sem öskugosi var mest í bygg . Sí asta opnan er af konu númer

sautján [mynd 16]. Hún er íklædd dökkbláum kjól me gylltum pallíettum og

útsaumi. Einnig er hún me her aslá í stíl, sem vísar í asísk áhrif. Hún er her abrei

og hlutföllin ver a undarleg, nánast karlmannleg. Bakgrunnur s nir landslag á

mörkum öskugossins og jó veg sem lei ir í átt a birtunni, lei út.

Áhugavert a flest fötin eru eftir Karl Lagerfeld sem var or inn mjög ekktur fyrir

gagnr nar sko anir sínar á útliti og holdarfari ekktra kvenna. Fyrir hinn almenna

neytanda kemur hann ó fyrir sem hálfger skrípafígúra. Sherman hefur á ur unni

me skoplegar hli ar ímynda í verkum sínum og í Íslandsseríunni er einnig a finna

há sádeilu. Sú mynd sem Sherman dregur upp af Chanel konunni er ekki a fyrsta

sem kemur í hugann egar horft er til sögu tískuhússins. Gabrielle Chanel var ekktur

frumkvö ull í klæ na i kvenna, og ótti horfa til framtí ar og leitast vi a gefa

konum frjálslegra útlit. Hún bygg i sni sín á fatna i karlmannsins og má jafnvel

greina í hugmyndum hennar femínísk gildi. Í raunveruleikanum gat hún ekkert gert

nema me fjárhagslegri a sto sem hún n tti sér til fullnustu og stofna i sitt eigi

fyrirtæki sem var stórveldi í hátískui na inum.107 róunin hefur hins vegar fjarlægst

praktískan fatna og sá fatahönnu ur sem hefur st rt tískuhúsinu lengst af er ekktur

fyrir úrelta s n á hlutverk konunnar og fyrir a lifa í hálfger um ævint raheimi.

2.8. Eftirmynd samtímans

N jar hugmyndir um listsköpun birtast egar módernisminn lí ur undir lok.

Sherman kemur fram á sjónarsvi i á áttunda áratugnum ásamt ö rum listamönnum,

eins og Barbara Kruger (1945), Louise Lawler (1947), Sherrie Levine (1947) og

Robert Longo. Sú n ja kynsló listamanna var heillu af framsetningu og umsnúningi

raunveruleikans.108

107 Axel Madsen. Coco Chanel. A Biography. Bloomsbury Publishing. London, 2009; bls. 47-65. 108 Hal Foster, Rosalind Krauss, Yve-Alain Bois og Benjamin H. D. Buchloh. Art Since 1900. Modernism, Antimodernism, Postmodernism. Thames & Hudson. London, 2004; bls. 47.

27

Frá ví Sherman s ndi fyrstu verk sín Untitled Film Stills (1977-1980) og

Centerfolds (1981) vi upphaf níunda áratugarins hefur hún tengst umræ unni um

póstmódernisma. Me ví er átt vi hvernig hún setur verk sín í samhengi vi

fjölmi lamenninguna og áhorf karlmannsins. a gerir hún m.a. me ví a benda á

afkáraleika raunveruleikans. Verk Sherman vísa í al umenningu, eins og klassískar

kvikmyndir, hryllingsmyndir, ævint ri, tískuljósmyndir og klám. Hún notar myndmál

sem allir áhorfendur í hinum vestræna heimi ættu a ekkja og er Sherman sjálf í

hlutverki a alleikarans. Hún b ur áhorfandanum upp á frásagnir af ótta og vi bjó i

en vekur einnig me eim samú . Me hrærigrauti tilvísana sameinar myndlist

póstmódernismans há- og lágmenningu og grefur um lei undan eim skilabo um

sem fjöldamenning sn st um. annig geta fræ ilega sinna ir áhorfendur lesi

tengingar í verkum Sherman út frá hugmyndafræ i kennismi a eins og Roland

Barthes (1915-1980), Jacques Lacan, Michael Foucault (1926-1984) og Jaques

Derrida (1930-2004). A rir áhorfendur sem ekki ekkja fræ i póststrúktúralismans,

túlka verk Sherman í ljósi fantasíu dægurmenningar.109

Póststrúktúralismi fjallar m.a. um frumleika og höfundarrétt, og sn st í grunninn

um fagurfræ i menningarinnar. egar myndlistin endurspeglar rö endalausra

tilvitnanna á hverfur hinn raunverulegi höfundur.110 eir myndlistarmenn sem komu

fram á sjónarsvi i í upphafi póstmódernismans tileinku u sér hugtök og hugmyndir

póststrúktúralismans. eir gagnr ndu hef bundi málverk fyrir a a vera hafi yfir

dægurmenningu og töldu a afmá yrfti skilin ar á milli. Eftirlíkingin væri a sem

skapa i raunveruleika samtímans. Líkt og tilfinningar almennings eru skapa ar af

kvikmyndum og af reyingarbókmenntum sem kenna okkur hvernig á a finna til, eru

rár áhorfandans búnar til af augl singaímyndum sem segja hva okkur langar til ess

a eignast og hver vi erum. Hi raunverulega sjálf er ví sambland af eim ímyndum

sem leynast í menningunni. Myndlistarmenn reyna a túlka valdst ringu fjölmi la

me ví a flétta ofan af uppbyggingu ímyndamenningar.111 A sama skapi má segja

a Sherman vinni me hugmyndina um afrit án frummyndar í ljósmyndaverkum

sínum. Hún b r til sta almynd af konu sem ekki er til og yfirfærir hlutverk hennar á

sjálfa sig.112

109 Eleanor Heartney, bls. 168. 110 Hal Foster o.fl., bls. 48. 111 Hal Foster o.fl., bls. 48. 112 Hal Foster o.fl., bls, 47.

28

Leikurinn me ímyndarsköpun tekur á sig a ra vídd í verkum femínískra

listamanna. ær n ta sér dægurmenninguna og a fer ir fjölmi la til ess a ávarpa

áhorfandann og opna augu hans fyrir ví sem er a gerast í kringum hann.113 Craig

Owens komst a eirri ni urstö u í ritverki sínu, „Feminists and Postmodernism“, a

femínísk ljósmyndalist væri hi dæmiger a póstmóderníska form. Ennfremur a a

væri lykilatri i í uppreisn femínismans gegn fe raveldi, a kollvarpa hef bundnum

yfirrá um menningarinnar í gegnum vi fangsefni póstmódernismans.114

Íslandsserían hefur veri s nd á sí um tískutímarits og á virtum listasöfnum.

Myndlist og tíska tengjast órjúfanlegum böndum, en búin til á ólíkum forsendum og

me ólík markmi a lei arljósi. Fegur arsta la tísku hvers tímabils birtast í eim

fyrirsætum sem listamenn hafa vali a mála í gegnum tí ina og á sama hátt birtast

eir í seinni tí í vali á fyrirsætum tískubla anna. Sherman hefur unni me móta ar

hugmyndir um útlit kvenna og sett fram í öllum verkum sínum. S ningarstjórinn

Richard Martin er ó á eirri sko un a myndlist og hönnun búi vi ólík kerfi innan

menningarinnar og hafi ólík markmi , ar sem tíska er skilgreind sem verslunarvara. Í

samtímanum hafa mörkin ó or i ósk rari og má ví a í samtímalist finna

vi fangsefni á bor vi einstaklingse li, líkama og kyngervi ekki hva síst í list

kvenna.115 Sherman er ar ekki undantekning.

3.1. Lokaor

Ljósmyndaverk Sherman eru ekki eingöngu gáskafullur leikur me grímubúninga

og leikmuni, heldur svi setning sem afhjúpar hlutverk konunnar.116 Sherman hóf feril

sinn á ví a kanna framsetningu hinna msu mi la á raunveruleikanum og búa í

kjölfari til sína eigin útgáfu af honum me linsum og römmum myndavélinnar. Hún

notar eigin líkama til ess a koma hugmyndum sínum um kvenlíkamann á

framfæri117 og er ví bæ i vi fang og efnivi ur verka sinna. Tilgangur hennar er a

113 Hal Foster o.fl., bls. 48. 114 Brandon Taylor. Art Today. Laurence King Publishing. London, 2005; bls. 100. 115 Richard Martin. Cubism and Fashion. The Metropolitan Museum of Art. Harry N. Abrams, Inc. New York, 1998; bls. 153. 116 Carla Schulz, „Cindy Sherman – Commentaries on Noble Art and Banal Life“. Cindy Sherman. Thomas Kellein ritst r i. Sebastian Wormell ddi. Cantz. Basel, 1991; bls. 27. 117 Michael Tarantino, bls. 34.

29

s na hver sta a konunnar er í menningunni og hvernig konan er skilgreind í

fjölmi lum.118

Myndlistarma urinn Cindy Sherman mótast af andrúmslofti áttunda áratugarins.

Myndlistin breytist me n rri kynsló róttækra listamanna sem kraf ist breytinga á

hef bundnum listgildum. Listastefnur sem voru í farabroddi essarar breyttu

listhugsunar hugmyndalistin, gjörningar og líkamslist voru miklir áhrifavaldar á

mótun Sherman sem listamanns. Femínista hreyfingin var áberandi á sama tíma og

haf i einnig mikil áhrif á Sherman. Hún fór ásamt ö rum listakonum a efast um gildi

hef bundna mi la eins og málverksins, og a var ví rökrétt róun fyrir Sherman a

taka upp ljósmyndami ilinn. Femínistar höf u opna augu hennar fyrir ví a

augl singami lar búa til sta almyndir kvenna og mikilvægt væri fyrir konur a taka

völdin í sínar hendur og stjórna eirri ímynd sem mi lar birta af veruleika kvenna.

Sherman ná i fljótt athygli listheimsins me ljósmyndaseríum sínum ar sem hún

fæst vi birtingarmyndir kvenna me samfélagsgagnr num undirtón.

Sherman kom til Íslands ári 2010 egar Listasafn Íslands var me s ningu á

verkum hennar í tengslum vi Listahátí í Reykjavík. ar var s nd fyrsta

ljósmyndasería hennar Untitled Film Stills (1977-1980). Verk sem markar bæ i

upphaf ferils hennar og á stefnu sem ljósmyndir hennar taka næstu áratugi. ótt verk

hennar séu mörg hver ólík í útliti á má sjá í eim tengingar og sameiginlega ræ i

sem eru s nilegir í fyrstu kvikmyndastillunum. ótt Sherman klæ i sig í dulargervi og

sitji sjálf fyrir á ljósmyndum sínum er hún ekki a taka sjálfsmyndir. a er ekki hún

sjálf sem áhorfandinn sér á myndinni, heldur sta almynd af tiltekinni kvenger .

Hlutverkin sem hún b r til eru áhorfandanum kunnugleg úr dægurmenningu á bor

vi kvikmyndir, sjónvarp og tímarit. Ekki er ó um a ræ a eftirhermur, heldur

eftirlíkingar sem eiga sér enga fyrirmynd.

Íslandssería var til egar Sherman var be in um a gera ljósmyndaseríu fyrir

tískutímariti POP. Í verki notar hún landslagsmyndir sem hún tók á Íslandi egar

Eyjafjallagosi stó sem hæst og skeytti saman vi myndir sem hún tók í vinnustofu

sinni af sjálfri sér í hátískufatna i frá Chanel. Sherman hefur frá barnæsku leiki sér

me fatna í hlutverkaleikum og hún var einnig fyrir miklum áhrifum af sjónvarpinu

á uppvaxtarárum sínum. a sem tengir öll verk Sherman er samfélagslegi átturinn

og vísanir í tí arandann.

118 Ilka Becker, bls. 488.

30

4.1. Heimildaskrá:

Bækur:

Becker, Ilka. „Peeping Cindy“. Women Artists. In the 20th and 21st Century. Uta

Grosenick ritst r i. Paul Aston ddi. Taschen. Köln, 2001.

Cruz, Amada. „Movies, Monstrosities, and Masks: Twenty Years of Cindy

Sherman“. Cindy Sherman: Retrospective. Thames and Hudson. New York, 1997.

de Winkel, Marieke. Fashion and Fancy. Dress and Meaning in Rembrandt’s

Paintings. Amsterdam University Press. Amsterdam, 2006.

Dempsey, Amy. Styles, Schools and Movements. The Essential Encyclopaedic

Guide to Modern Art. Thames & Hudson. London, 2002.

Foster, Hal, Rosalind Krauss, Yve-Alain Bois og Benjamin H. D. Buchloh. Art

Since 1900. Modernism, Antimodernism, Postmodernism. Thames & Hudson.

London, 2004.

Heartney, Eleanor. „Cindy Sherman: The Polemics of Play“. After the Revolution.

Women Who Transformed Contemporary Art. Christopher Lyon ritst r i. Prestel

Verlag. Munich, 2007.

Heller, Nancy G. Women Artists. An Illustrated History. Abbeville Press

Publishers. New York, 2003.

Honnef, Klaus. „The Conquest of Art and the Loss of Character“. Art of the 20th

Century. Painting, Sculpture, New Media, Photography. Ingo F. Walther ritst r i.

John William Gabriel ddi. Taschen. Köln, 2000.

Jones, Amelia. „Tracing the Subject with Cindy Sherman“. Cindy Sherman:

Retrospective. Thames and Hudson. New York, 1997.

31

Kellein, Thomas. „How Difficult are Portraits? How Difficult are People!“. Cindy

Sherman. Thomas Kellein ritst r i. Sebastian Wormell ddi. Cantz. Basel, 1991.

Kleiner, Fred S. Gardner’s Art through the Ages. A Global History. Enhanced

Thirteenth Edition. Wadsworth, Cengage Learning. Boston, 2011.

Lucie-Smith, Edward. Art Today. Phaidon Press. London, 1995.

Madsen, Axel. Coco Chanel. A Biography. Bloomsbury Publishing. London,

2009.

Martin, Richard. Cubism and Fashion. The Metropolitan Museum of Art. Harry N.

Abrams, Inc. New York, 1998.

Nochlin, Linda. „Rethinking the Artist in the Woman, the Woman in the Artist,

and that Old Chestnut, the Gaze“. Women Artists at the Millennium. Carol Armstrong

og Catherine de Zegher ritst r u. MIT Press. Cambridge, 2006.

Pinkel, Sheila. „Women, Body, Earth“. Women, Art & Technology. Judy Malloy

ritst r i. MIT Press. Cambridge, 2003.

Preziosi, Donald. The Art of Art History. A Critical Anthology. Oxford University

Press. New York, 2009.

Respini, Eva. „Will the Real Cindy Sherman Please Stand Up?“. Cindy Sherman.

Kate Norment ritst r i. The Museum of Modern Art. New York, 2012.

Schulz-Hoffman, Carla. „Cindy Sherman – Commentaries on Noble Art and Banal

Life“. Cindy Sherman. Thomas Kellein ritst r i. Sebastian Wormell ddi. Cantz.

Basel, 1991.

Smith, Elizabeth A. T. „The Sleep of Reason Produces Monsters“. Cindy

Sherman: Retrospective. Thames and Hudson. New York, 1997.

32

Smith, Roberta. „Conceptual Art“. Concepts of Modern Art. From Fauvism to

Postmodernism. Nikos Stangos ritst r i. Thames & Hudson. London, 2006.

Sobieszek, Robert A. Ghost in the Shell. Photography and the Human Soul, 1850-

2000. Los Angeles County Museum of Art. MIT Press. Cambridge, 1999.

Sontag, Susan. „Hellir Platóns“. A sjá meira. Hjálmar Sveinsson ritst r i og

ddi. ReykjavíkurAkademían. Reykjavík, 2005.

Tarantino, Michael. „The Figure in the Carpet: Notes on Juliao Sarmento and

Cindy Sherman“. From Beyond the Pale. Juliao Sarmento and Cindy Sherman. Gill

Tipton og Brenda McParland ritst r u. Irish Museum of Modern Art. Dublin, 1994.

Taylor, Brandon. Art Today. Laurence King Publishing. London, 2005.

Thorkildsen, Åsmund. „She Never Left the House Without...“. Louise Lawler,

Cindy Sherman, Laurie Simmons. Re-turning the Gaze. Åsmund Thorkildsen og Asko

Mäkelä ritst r u. Michael Garner ddi. The Museum of Contemporary Art,

Helsinki. Helsinki, 1993.

Tomkins, Calvin. Lives of the Artists. Henry Holt and Company. New York, 2008.

Tímarit:

Poostchi, Becky. „Cindy: Blonde & Beyond“. Pop Magazine. Autumn/Winter

2010. Dasha Zhukova ritst r i. Bauer Media. London, 2010.

Pop Magazine. Spring/Summer 2010. Dasha Zhukova ritst r i. Bauer Media.

London, 2010.

Pop Magazine. Spring/Summer 2011. Dasha Zhukova ritst r i. Bauer Media.

London, 2010.

33

Vefsí ur:

„Cindy Sherman“. The Joan and Preston Robert Tisch Exhibition Gallery. MoMA.

Sótt ann 26. apríl 2013: http://www.moma.org/visit/calendar/exhibitions/1170

„Ónefnd kvikmyndaskot; Cindy Sherman“. Li nar s ningar. Listasafn Íslands.

Sótt ann 26. apríl 2013: http://listasafn.is/?expand=-84&i=84

Myndaskrá:

Cindy Sherman. Untitled. 1954. Pappír, 19,3 x 26,5 cm. POP magazine.

„Cindy Sherman in Chanel Haute Couture in Pop Magazine“. The Terrier and

Lobster. An Elderly Terrier’s Musings on Pretty, Whimsical, Funny, Sparkly Things.

Sótt ann 10. apríl 2013:

http://dustyburrito.blogspot.com/2010/12/cindy-sherman-in-chanel-haute-

couture.html

Cindy Sherman. Untitled Film Still #12. 1954. Ljósmynd, 20,3 x 25,4 cm. The

Museum of Modern Art, New York.

„Cindy Sherman“. Gallery 2. MoMA. Sótt ann 6. maí 2013:

http://www.moma.org/interactives/exhibitions/2012/cindysherman/gallery/2/#/57/unti

tled-film-still-12-1978/z=true

34

[mynd 1]

[mynd 2]

[mynd 3]

35

[mynd 4]

[mynd 5]

[mynd 6]

36

[mynd 7]

[mynd 8]

[mynd 9]

37

[mynd 10]

[mynd 11]

[mynd 12]

38

[mynd 13]

[mynd 14]

[mynd 15]

39

[mynd 16] Untitled, 2010

[mynd 17] Untitled Film Still #12, 1978