HipoksijaInteres naunika, pre svega fiziologa, za efekte odvojenosti ivotinjskog organizma od kiseonika, manifestovan je odavno. Jo je Lavuazje (1743- 94), briljantni francuski hemiar, demonstrirao znaaj kiseonikog zahteva za ivot ivotinja.

Prvi svetski rat, probudio je aktivan interes za istraivanja koja se bave hipoksijom, bez sumnje zbog upotrebe aviona. Drugi svetski rat je samo podstakao istraivanja niskog barometarskog pritiska kiseonika. Neposredno nakon toga, publikovana je brojna literatura koja se bavi hipoksijom, pre svega onom izazvanom velikom nadmorskom visinom, hipoksinom hipoksijom. U novije vreme postojanje kosmike medicine obnovilo je interes za kiseonikim zahtevom.

Svakako ne treba zaboraviti brojnu populaciju stanovnitva koja boravi na velikim visinama. Na planinskom vencu Anda ima vie miliona stanovnika, domorodaca, koji su roeni, odrasli i ive u regionu na visinama preko 3000m. Tibet, najvia zemlja na svetu, sa svojim platoom, sa prosekom od 4800m ukljuujui i vrhove, takoe ima viemilionsko stanovnitvo. Po proceni iz 1995. god. oko 140 miliona stanovnika ivelo je na visinama veim od 2500m.

Ne samo velika visina, nego mnogo znaajnije, mnoge bolesti povezane su sa nekim formama hipoksije. U sutini, bolesti srca, cirkulacije, krvi i plua mogu, takoe, uzrokovati stanja kiseonikog zahteva. I pored mnogobrojnih istraivanja vezanih za oblast hipoksije, mnogi problemi ostaju i dalje nereeni.

Hipoksija je izvedena iz grke rei (hipo- ispod, pod + oksigen- kiseonik) i doslovno znai manje nego normalna koliina kiseonika. Hipoksija je generalni pojam koji oznaava stanje kiseonine deficijencije u tkivu. Hipoksija naruava intracelularne oksidativne procese i smanjuje elijsku funkciju. Modane elije sa izuzetno visokim kiseonikim zahtevom su najosetljivije na nizak pritisak kiseonika. Naruena modana funkcija, pogoranje uinka, redukovana vizuelna funkcija i nesvesno stanje javljaju se kao rezultat hipoksije.

Drugi poznati termin, anoksija koja se esto mea sa hipoksijom, postoji onda kada je intracelularni pritisak kiseonika praktino jednak nuli.

Hipoksemija - anoksemija, znai redukciju kiseoninog sadraja ili saturacije kiseonika u krvi.

Asfiksija - predstavlja stanje kada nije dolo samo do hipoksije, ve je dolo do porasta pritiska ugljen dioksida u krvi i tkivima.

Hipoksija izazvana bilo kojim uzrokom ima ozbiljne posledice i moe se javiti na bilo kojoj visini. Efekti hipoksije izazvani razliitim uzrocima se zbrajaju.

Hipoksina hipoksija podrazumeva nedostatak u alveolarnoj oksigenoj razmeni. Nedostatak kiseonika moe da se odnosi na redukciju parcijalnog pritiska kiseonika u udahnutom vazduhu ili redukciju u efektivnoj povrini gasne razmene plua. Rezultat je neadekvatno oksigeno snabdevanje arterijske krvi, koja sniava koliinu kiseonika dostupnog u tkivima. Kod vazduhoplovnih posada, hipoksina hipoksija, uobiajeno je uzrokovana izlaganju niskom barometarskom pritisku i odnosi se na visinsku hipoksiju. Hipoksina hipoksija se moe javiti i kod ronioca koji koriste specijalne gasne meavine, ako se podiu dok udiu gas sa niskom kiseoninom frakcijom.

Hipemina hipoksija (anemina hipoksija) podrazumeva stanje kada arterijska krv sadri kiseonik pod normalnim pritiskom, ali postoji nedostatak u funkcionisanju hemoglobina. Ako iz bilo kog razloga atom gvoa u hemoglobinu bude redukovan u methemoglobin, on se vie ne moe kombinovati sa kiseonikom.

Ugljen monoksid je znaajan za vazduhoplovne posade jer se nalazi u izduvnim gasovima motornih i mlaznih aviona, vezuje se za hemoglobin 200 puta lake nego kiseonik u formi karboksihemoglobina. Normalni nivo karboksihemoglobina manji od 1% moe kod tekih puaa da naraste do 6- 7 %. Isporuka kiseonika do koe puaa je 10% manja od one kod nepuaa. Nivo karboksihemoglobina od 15- 25% izaziva glavobolju i nauzeju. Oslobaanje ugljen monoksida iz hemoglobina moe biti ubrzano udisanjem kiseonika. to je pritisak kiseonika vei, ugljen monoksid se bre oslobaa. Vreme poluraspada karboksihemoglobina je 5,5 sati kad se die sve vazduh na nivou mora, kada se udie 100% kiseonik na 3 ATA poluraspad je 23 minuta.

Stagnantna hipoksija podrazumeva svako stanje koje dovodi do redukcije u totalnom minutnom volumenu, povlaenju krvi i restrikciji u krvnom protoku. Iako arterijska krv sadri normalnu koliinu kiseonika pod normalnim pritiskom, on ne dopire do tkiva u normalnoj koliini. Otkazivanje srca, ok, kontinuirano disanje pod povienim pritiskom i produeno dejstvo G ubrzanja u letnim manevrima proizvode stagnantnu hipoksiju. Lokalna celularna hipoksija moe se javiti kao rezultat izlaganja ekstremnoj spoljnoj temperaturi ili promenama u poloaju tela koje smanjuju lokalni protok krvi. Hiperventilacija takoe moe da uzrokuje redukovan cerebralni krvni protok i rezultira cerebralnom stagnantnom hipoksijom. Krvni ugruci i mehurii gasa (kao u dekompresionoj bolesti) mogu da izazovu plunu emboliju i izazovu stagnantnu hipoksiju.

Histotoksina hipoksija podrazumeva da su sve elije tkiva otrovane i da zbog toga ne mogu da adekvatno iskoriste kiseonik. Metaboliki poremeaji ili trovanje citohrom oksidaza enzim sistema, moe rezultirati u nemogunosti elije da upotrebi molekularni kiseonik. Samo citohrom az molekuli mogu da vre transfer elektrona molekularnom kiseoniku u finalnoj fazi celularne respiracije. Etil alkohol, cianidi i hidrogen sulfid inhibiraju citohrome a+az kompleksa i rezultiraju histotoksinom hipoksijom.

Odgovori ivotinjskog organizma na hipoksiju su kompleksni i dalekoseni. Oni zavise pored ostalog i od estine i od stepena nametnute hipoksije . estoka iznenadna hipoksija, koju iskuse avijatiari prilikom gubitka pritiska u kabini na visini, izaziva drugaije efekte od iste visine dostignute od strane planinara, posle nedelja aklimatizacije, dok ljudi koji su celog ivota izloeni visini razvijaju dalje promene u odgovoru na hipoksiju, ak i u poreenju sa dobro aklimatizovanim stanovnicima nizije.

Odgovor na hipoksiju moe biti podeljen u etiri kategorije, prema duini trajanja hipoksije.

Akutna hipoksija, od nekoliko sekundi do jednog ili dva sata.Hronina hipoksija od nekoliko sati do mnogo godina i podrazumeva stanovnike nizije koji odu na visinu, subjekte eksperimenata u komorama, planinare koji ive i rade na visini u gradovima June Amerike i Tibeta.ivotno- trajna hipoksija, domoroce koji su roeni, odgajeni i ive na visini.Vrste koje ive na visini generacijama.Hipoksija izaziva efekte na celularnom nivou i remeti normalne funkcije tela. Poto su najvii oksigeni zahtevi vezani za vidno, miokardno i nervno tkivo, ova tkiva su pogoena mnogo lake nego druga tkiva.