hái, ®¸p vÒ nh·n - v¶i

Gs. Ts. TrÇn thÕ tôc

Hái, ®¸p

vÒ

nh·n - v¶i

(T¸i b¶n lÇn thø t− cã söa ch÷a)

Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

Hµ néi - 1999

2

Môc lôc

Lêi t¸c gi¶ ..........................................................................................................................7

Hái - ®¸p vÒ c©y v¶i........................................................................................................8

1. Hái: Trång v¶i mang l¹i nh÷ng lîi Ých g×? .......................................................................8

2. Hái: Nguån gèc, ph©n bè vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt v¶i trªn thÕ giíi ra sao?.........................8

3. Hái: C©y v¶i ë ViÖt Nam cã tõ bao giê? T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ triÓn väng? ....................9

4. Hái: §Æc ®iÓm vµ t×nh h×nh sinh tr−ëng çc lo¹i cµnh cña v¶i? .......................................9

5. Hái: L¸ v¶i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×?.................................................................................10

6. Hái: Lo¹i cµnh nµo quyÕt ®Þnh viÖc ra hoa vµ ®Ëu qu¶?.................................................10

7. Hái: Søc n¶y mÇm kh¶ n¨ng h×nh thµnh cµnh, sö dông çc mÇm ngñ? Trong s¶n xuÊtcÇn sö dông çc ®Æc ®iÓm ®ã nh− thÕ nµo? .........................................................................10

8. Hái: Ph©n bè vµ ho¹t ®éng cña bé rÔ v¶i nh− thÕ nµo? §Æc ®iÓm vµ kh¶ n¨ng t¸i sinhcña bé rÔ v¶i?.......................................................................................................................11

9. Hái: ThÕ nµo gäi lµ ph©n hãa mÇm hoa? C©y v¶i ph©n hãa mÇm hoa vµo lóc nµo?Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng?....................................................................................................12

10. Hái: V¶i cã mÊy lo¹i hoa? Cã thÓ ®iÒu khiÓn ®Ó c©y cã nhiÒu hoa çi ®−îc kh«ng?...13

11. Hái: Trªn c©y v¶i hoa ®ùc vµ hoa çi kh«ng në cïng lóc, nh− vËy cã ¶nh h−ëng ®Õnthô phÊn, thô tinh kh«ng?....................................................................................................14

12. Hái: Nh÷ng yÕu tè khÝ hËu nµo ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ra hoa ®Ëu qu¶ cña v¶i?..............15

13. Hái: Nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ vïng trång v¶i?.................................................................15

14. Hái: V¶i cÇn nhiÒu n−íc vµo giai ®o¹n nµo?................................................................16

15. Hái: ¶nh h−ëng cña ¸nh s¸ng vµ giã ®èi víi v¶i ? .......................................................16

16. Hái: §Êt nµo th× trång ®−îc v¶i? ..................................................................................17

17. Hái: ë n−íc ta cã nh÷ng gièng v¶i g×?.........................................................................18

18. Hái: Môc tiªu cña c«ng t¸c chän gièng v¶i hiÖn nay lµ g×? .........................................19

19. Hái: Muèn nh©n nhanh çc gièng tèt ph¶i lµm thÕ nµo?..............................................21

20. Hái: HiÖn t−îng kh« ngän cña c©y con trong v−ên −¬ng? Nguyªn nh©n vµ çch kh¾cphôc? ...................................................................................................................................22

21. Hái: Cã bao nhiªu ph−¬ng ph¸p ghÐp v¶i?...................................................................22

22. Hái: Cã thÓ lÊy cµnh ghÐp trªn c©y ch−a cho qu¶ ®Ó ghÐp ®−îc kh«ng? Cã ng−êi nãichØ nªn lÊy cµnh ghÐp ë h−íng nam trªn t¸n c©y mÑ! Cã ®óng kh«ng?..............................26

23. Hái: Lµm thÕ nµo ®Ó tû lÖ c©y ghÐp sèng ®¹t ®−îc cao? ..............................................26

24. Hái: Ch¨m sãc c©y con sau khi ghÐp nh− thÕ nµo? ......................................................27

25. Hái: Cã ng−êi nãi: C©y v¶i ghÐp tèt h¬n c©y v¶i chiÕt. Cã ®óng kh«ng? ...................27

26. Hái: Lµm ®Êt, ®µo hè vµ chuÈn bÞ ph©n lãt ®Ó trång v¶i ë ®Êt ®ång b»ng vµ vïng ®åi cãg× kh¸c nhau?.......................................................................................................................27

3

27. Hái: Kho¶ng çch vµ mËt ®é trång thÝch hîp ®èi víi v¶i? ...........................................28

28. Hái: Trång v¶i vµo vô xu©n hay vô thu? §Ó t¨ng tû lÖ sèng khi trång cÇn chó ý g× ?..31

29. Hái: ë gÇn çc nhµ m¸y (g¹ch, ph©n l©n, ph©n ®¹m, gang thÐp, giÊy)... khãi, bôi táara nhiÒu cã thÓ trång v¶i ®−îc kh«ng? ................................................................................31

30. Hái: Thêi gian ®Çu c©y v¶i ch−a khÐp t¸n nªn trång xen c©y g×?.................................31

31. Hái: V× sao ph¶i coi träng viÖc bãn ph©n h÷u c¬ cho c©y v¶i? ....................................32

32. Hái: TriÖu chøng thiÕu ®¹m, l©n, kali ë v¶i vµ çch kh¾c phôc?..................................32

33. Hái: Nh÷ng n¨m tr−íc lóc ra hoa ®Ëu qu¶ bãn ph©n cho c©y v¶i thÕ nµo? ..................33

34. Hái: Thêi kú v¶i cho qu¶ nªn bãn ph©n nh− thÕ nµo? LiÒu l−îng bãn hµng n¨m lµ baonhiªu? ..................................................................................................................................33

35. Hái: C©y v¶i nh÷ng n¨m ®Çu cho qu¶, ®ît bãn ph©n tr−íc lóc ra hoa cã ®iÒu g× cÇn chóý? .........................................................................................................................................34

36. Hái: Çc ph−¬ng ph¸p bãn ph©n cho v¶i? ....................................................................34

37. Hái: Lµm thÕ nµo ®Ó kh«ng chÕ léc cµnh mïa ®«ng trªn c©y v¶i?...............................35

38. Hái: ViÖc t¹o h×nh vµ c¾t tØa víi v¶i cã ph¶i lµ mét biÖn ph¸p - kü thuËt hay kh«ng?Môc ®Ých vµ çch lµm?........................................................................................................35

39. Hái: Kinh nghiÖm cña Trung Quèc lµ nªn båi d−ìng cµnh thu ®ît cµnh thø 2. V× sao?Vµ çch lµm? .......................................................................................................................37

40. Hái: HiÖn t−îng rông l¸ vµ çch kh¾c phôc?................................................................37

41. Hái: Muèn "canh t©n" çc c©y giµ ph¶i lµm thÕ nµo? ..................................................38

42. Hái: Sau c¬n b·o kh¾c phôc hËu qu¶ cho v−ên v¶i thÕ nµo?........................................38

43. Hái: V× sao khi nhiÖt ®é thÊp vµ m−a phïn hoa, qu¶ v¶i bÞ rông nhiÒu?......................39

44. Hái: V× sao gÆp nhiÖt ®é cao vµ kh« h¹n hoa, qu¶ v¶i bÞ rông nhiÒu? .........................39

45. Hái: Çc giai ®o¹n ph¸t dôc cña qu¶ v¶i vµ hiÖn t−îng rông qu¶ sinh lý?...................39

46. Hái: §Ó t¨ng kh¶ n¨ng ®Ëu hoa, ®Ëu qu¶ cÇn ph¶i lµm g×? ..........................................41

47. Hái: ChÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng trong viÖc gi¶m rông qu¶ v¶i?.....................................41

48. Hái: C¨n cø vµo ®©u ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian thu ho¹ch v¶i? Muèn v¶i chÝn sím chÝnmuén ph¶i lµm thÕ nµo? ......................................................................................................42

49. Hái: Cã thÓ biÕn gièng v¶i h¹t to thµnh h¹t nhá ®−îc kh«ng? .....................................43

50. Hái: Nguyªn nh©n lµm nøt qu¶. Çc biÖn ph¸p kh¾c phôc?........................................43

51. Hái: Muèn b¶o qu¶n v¶i t−¬i cÇn ph¶i lµm g×? ............................................................44

52. Hái: Cã bao nhiªu lo¹i s©u h¹i v¶i?..............................................................................44

53. Hái: §Ó diÖt bä xÝt h¹i v¶i ph¶i lµm thÕ nµo? ...............................................................45

54. Hái: Trªn c©y v¶i trung, v¶i thiÒu khuyÕn ço phun thuèc ®Ó diÖt bä xÝt lóc qu¶ non,vËy cã nªn phun tr−íc khi c©y ra hoa kh«ng? .....................................................................45

55. Hái: T¸c h¹i cña s©u ®ôc qu¶ v¶i? Çch phßng trõ?.....................................................46

56. Hái: NhÖn l«ng nhung g©y t¸c h¹i g× cho v¶i? Çch phßng trõ? ..................................47

57. Hái: T¸c h¹i cña s©u gÆm vá cµnh vµ çch phßng trõ?.................................................47

4

58. Hái: Çch phßng trõ c©u cÊu h¹i l¸?.............................................................................47

59. Hái: T¸c h¹i cña bä dõa vµ çch phßng trõ? ................................................................48

60. Hái: Muèn chèng d¬i h¹i v¶i chÝn ph¶i lµm g×? ...........................................................48

61. Hái: Trªn c©y v¶i cã nh÷ng lo¹i bÖnh g×? Çch phßng chèng çc lo¹i bÖnh ®ã?.........48

62. Hái: Ph−¬ng ph¸p phßng trõ tæng hîp s©u bÖnh h¹i v−ên v¶i gåm çc biÖn ph¸p g×? .49

Hái, ®¸p vÒ C¢Y NH·N...................................................................................................51

1. Hái: Lîi Ých cña viÖc trång nh·n? ..................................................................................51

2. Hái: Nguån gèc c©y nh·n? Çc n−íc trång nhiÒu nh·n trªn thÓ giíi ? ..........................51

3. Hái: T×nh h×nh s¶n xuÊt nh·n ë ViÖt Nam?....................................................................52

4. Hái: Nh÷ng gièng nh·n ®ang trång hiÖn nay ë n−íc ta?................................................52

5. Hái: §Æc ®iÓm cña mét sè gièng nh·n míi nhËp cña Trung Quèc? ..............................53

6. Hái: Nghe nãi ë Trung Quèc cã nh÷ng gièng nh·n ®Æc biÖt? ë Th¸i Lan, §µi Loan cãnhiÒu gièng nh·n ngon? ......................................................................................................54

7. Hái: Nguån gèc cña tªn gäi "Nh·n tiÕn", "Nh·n lång" ë n−íc ta? ................................55

8. Hái: Bé rÔ nh·n cã ®Æc ®iÓm kh¸c víi ®é rÔ mét sè c©y ¨n qu¶ th−êng gÆp? ................55

9. Hái: Ho¹t ®éng cña bé rÔ nh·n nh− thÕ nµo? .................................................................56

10. Hái: §Ó cho bé rÔ nh·n ph¸t triÓn tèt cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn g×? ...............................56

11. Hái: CÊu t¹o l¸ nh·n? Cã ng−êi nãi: Nh·n cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n lµ nhê bé l¸ vµ bé rÔ.Cã ph¶i thÕ kh«ng?..............................................................................................................57

12. Hái: Çc lo¹i cµnh cña nh·n? T×nh h×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn?.............................57

13. Hái : Nh·n ph©n hãa mÇm hoa vµo lóc nµo vµ cÇn nh÷ng ®iÒu kiÖn g×?......................58

14. Hái: Hoa nh·n cã bao nhiªu lo¹i ? ...............................................................................59

15. Hái: §Æc ®iÓm ra hoa cña nh·n? ..................................................................................60

16. Hái: V× sao trªn cµnh chïm hoa nh·n th−êng ®Ëu nhiÒu qu¶?.....................................61

17. Hái: Sau khi thô tinh qu¶ nh·n ph¸t triÓn nh− thÕ nµo? ...............................................61

18. Hái: Ng−êi trång nh·n th−êng gäi "nh·n n−íc 1", "nh·n n−íc 2", "nh·n n−íc 3". Gi¶ithÝch? ...................................................................................................................................62

19. Hái: Yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh cña c©y nh·n?.......................................................62

20. Hái: Cïng trong nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, t¹i sao trång nh·n ë miÒn Nam (tØnhTiÒn Giang, HËu Giang) th× cã qu¶, cßn v¶i th× kh«ng cho qu¶ hoÆc kh«ng mang l¹i hiÖuqu¶ kinh tÕ? .........................................................................................................................63

21. Hái: Çc ph−¬ng ph¸p nh©n gièng nh·n?.....................................................................63

22. Hái: Çc ph−¬ng ph¸p gieo h¹t lµm c©y gièng?...........................................................64

23. Hái: Lîi Ých cña ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh ®èi víi nh·n? Çch lµm cô thÓ?..................65

24. Hái: V× sao trång cµnh v¶i, cµnh nh·n chiÕt tû lÖ sèng kh«ng cao, thËm chÝ chØ sèng 20- 30%? Çch kh¾c phôc? .....................................................................................................67

5

25. Hái: Cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p ghÐp ®Ó nh©n gièng ®èi víi nh·n ®−îc kh«ng? Nh÷ng−u, khuyÕt ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ph¸p nµy? ....................................................................68

26. Hái: V× sao ph¶i chän gièng gèc ghÐp cho nh·n? ........................................................68

27. Hái: Nguyªn nh©n g©y ra søc hîp kh«ng tèt gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp cña nh·n?C©y nh·n gièng tèt cã nh÷ng ®Æc ®iÒm g×? .........................................................................69

28. Hái: H·y giíi thiÖu çc ph−¬ng ph¸p ghÐp nh·n?........................................................69

29. Hái: Thêi vô ghÐp nh·n thÝch hîp? ..............................................................................71

30. Hái: Çc biÖn ph¸p ®¶m b¶o ghÐp nh·n cã tû lÖ sèng cao? .........................................72

31. Hái: Cã ng−êi cho r»ng trång c©y nh·n ghÐp tèt h¬n c©y nh·n chiÕt. Cã ®óng kh«ng?

32. Hái: Cã thÓ trång nh·n trªn vïng ®Êt çt ven biÓn ®−îc kh«ng? .................................72

33. Hái: Trång nh·n trªn ®Êt ngoµi ®ª hµng n¨m cã n−íc lò nªn lµm nh− thÕ nµo? ..........73

34. Hái: §Êt vïng ®åi cã nªn lµm ruéng bËc thang ®Ó trång nh·n kh«ng?........................73

35. Hái: Çch lµm hè trång nh·n trªn ®Êt ®åi? ..................................................................74

36. Hái: Lîi Ých cña viÖc bãn v«i cho ®Êt ®åi nói?.............................................................74

37. Hái: §Êt ruéng trong ®ª, ®Êt v−ên ë vïng ®ång b»ng khi ®µo hè trång nh·n cÇn chó ývÊn ®Ò g×?.............................................................................................................................74

38. Hái: MËt ®é, kho¶ng çch trång nh·n? ........................................................................74

39. Hái: Thêi vô trång nh·n? .............................................................................................75

40. Hái: Çch trång nh·n?..................................................................................................75

41. Hái: Ch¨m sãc v−ên nh·n nh− thÕ nµo? .......................................................................75

42. Hái: §èn t¹o h×nh cho c©y nh·n ph¶i lµm nh− thÕ nµo?...............................................76

43. Hái: Cã cÇn trång xen c©y trång kh¸c vµo gi÷a 2 hµng nh·n kh«ng? ..........................76

44. Hái: Bãn ph©n cho nh·n nªn lµm nh− thÕ nµo? H·y giíi thiÖu kinh nghiÖm bãn ph©n®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao?...........................................................................................................76

45. Hái: V× sao nãi n−íc rÊt cÇn cho nh·n? .......................................................................78

46. Hái: Cã ng−êi nãi: Ong hót mËt cã h¹i cho hoa, cã ®óng kh«ng? ...............................78

47. Hái: Nªn ®−a ®µn ong ®Õn "trî gióp" v−ên nh·n nh− thÕ nµo? ....................................79

48. Hái: Nªn bè trÝ ®µn ong trong v−ên nh·n vµ v¶i nh− thÕ nµo? .....................................79

49. Hái: V× sao cã lóc hoa në ®Çy v−ên nh−ng kh«ng thÊy ong ho¹t ®éng?......................79

50. Hái: V× sao cã n¨m kh«ng thÊy cã ong ho¹t ®éng nh−ng v¶i, nh·n vÉn ®Ëu qu¶, thËmchÝ ®−îc mïa?......................................................................................................................80

51. Hái: V× sao ph¶i ngõng phun thuèc s©u, thuèc ®Ëu qu¶ tr−íc mïa hoa në cho ®Õn lóc®µn ong rót ®i n¬i kh¸c? ......................................................................................................80

52. Hái: Cã thÓ thô phÊn nh©n t¹o cho v¶i vµ nh·n ®−îc kh«ng? Çch lµm? ....................80

53. Hái: Cã n¬i ®· ¸p dông tô phÊn nh©n t¹o cho v¶i song kh«ng cã kÕt qu¶. Nguyªnnh©n? ...................................................................................................................................81

54. Hái: BiÖn ph¸p lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®Ëu hoa, ®Ëu qu¶ cña v¶i, nh·n? ...........................81

55. Hái: Nguyªn nh©n rông qu¶ vµ çch kh¾c phôc? .........................................................82

6

56. Hái: V−ên v¶i vµ nh·n th−êng bÞ bä xÝt ph¸ h¹i. Cho biÕt çch phßng trõ?................82

57. Hái: Çch phßng trõ rèc ph¸ nh·n?..............................................................................83

58. Hái: Çch phßng trõ s©u tiÖn vá nh·n ..........................................................................83

59. Hái: Çch phßng trõ nhÖn h¹i l¸, rÇy h¹i hoa? .............................................................83

60. Hái: Nh·n th−êng gÆp nh÷ng bÖnh g× vµ çch phßng trõ nh− thÕ nµo?........................83

61. Hái: Çch ph¸t hiÖn nh·n ®· chÝn?...............................................................................84

62. Hái: Thu h¸i qu¶ nh− thÕ nµo cho cã lîi?.....................................................................84

63. Hái: B¶o qu¶n qu¶ nh·n nh− thÒ nµo ®Ó gi÷ ®−îc l©u? ................................................85

64. Hái: Çch chÕ biÓn nh·n thµnh long nh·n?..................................................................86

7

Lêi t¸c gi¶

Nh·n, v¶i lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ ®Æc s¶n cña çc tØnh §ång b»ng S«ng Hång, ®−îc trång nhiÒu vµtrång rÊt sím ë 2 tØnh H¶i D−¬ng vµ H−ng Yªn. T¹i thÞ x· H−ng Yªn hiÖn cßn c©y "Nh·n tæ"®· trång trªn 200 n¨m. Th«n Thóy L©m, x· Thanh S¬n, huyÖn Thanh Hµ còng cßn c©y "V¶itæ" hµng n¨m vÉn cho qu¶ víi s¶n l−îng cao.

Nh·n, v¶i thuéc nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, kh¸ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn cã mét mïa ®«ngl¹nh ë miÒn B¾c n−íc ta. Chóng lµ c©y trång trong v−ên cho thu nhËp kh¸ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕcao so víi çc c©y ¨n qu¶ kh¸c. Tuy vËy, do hiÖn t−îng ra qu¶ çch n¨m vµ nhiÒu khã kh¨nkh¸c trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cho nªn s¶n l−îng qu¶ hµng n¨m kh«ng æn ®Þnh, khiÕn ng−êis¶n xuÊt ch−a thËt yªn t©m, ®ã lµ nguyªn nh©n h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña nh·n, v¶i.

§Ó gãp phÇn kh¾c phôc khã kh¨n, thóc ®Èy s¶n xuÊt v¶i nh¨n chóng t«i ®· biªn so¹n cuèn"Hái, ®¸p vÒ nh·n, v¶i" nh»m cung cÊp cho b¹n ®äc vµ çc nhµ lµm v−ên nh÷ng hiÓu biÕt vÒ®Æc tÝnh sinh vËt häc, yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh vµ vïng trång thÝch hîp, çc gièng th−ênggÆp vµ mét sè biÖn ph¸p kü thuËt nh»m th©m canh t¨ng n¨ng suÊt nh·n vµ v¶i.

Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, chóng t«i tËp hîp çc kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cña b¶n th©n,nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ nh·n, v¶i cña çc nhµ khoa häc trong vµ ngoµi ngµnh, nh÷ngkinh nghiÖm trong s¶n xuÊt th©m canh cña bµ con n«ng d©n vµ nh÷ng th«ng tin, kÕt qu¶nghiªn cøu cña n−íc ngoµi, ®Æc biÖt lµ cña Trung Quèc. Trong néi dung cuèn s¸ch cña lÇn t¸ib¶n nµy chóng t«i cã bæ sung mét sè th«ng tin vÒ tiÕn bé khoa häc míi trong vµ ngoµi n−ícvÒ v¶i vµ nh·n.

V× khu«n khæ cuèn s¸ch cã h¹n, kh«ng thÓ ghi hÕt ®−îc tªn çc t¸c gi¶ cña çc c«ng tr×nhnghiªn cøu vÒ v¶i nh·n cã trÝch dÉn trong s¸ch, mong çc t¸c gi¶ l−îng thø.

Do cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt ®èi víi nh·n vµ v¶i, chóng t«i mong ®−îc b¹n®äc phª b×nh, gãp ý ®Ó néi dung cuèn s¸ch ngµy mét hoµn h¶o h¬n.

Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Nhµ XuÊt b¶n N«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ócuèn s¸ch ra m¾t b¹n ®äc.

8

Hái - ®¸p vÒ c©y v¶i

1. Hái: Trång v¶i mang l¹i nh÷ng lîi Ých g×?

§¸p: V¶i lµ c©y ¨n qu¶ ®Æc s¶n cña miÒn b¾c ViÖt Nam. Qu¶ v¶i ngoµi ¨n t−¬i cßn ®−îc chÕbiÕn nh−: SÊy kh«, lµm ®å hép, lµm n−íc gi¶i kh¸t, ®−îc thÞ tr−êng trong n−íc vµ thÕ giíi −athÝch. Lª Quý §«n, nhµ b¸c häc lín thÕ kû 18 cña n−íc ta ®· viÕt: “... lµng ThÞnh Quang(m¹n Hµng Bét ngµy nay) cã gièng qu¶ v¶i... vÞ ngät ®Ëm ¨n vµo thÊy h−¬ng th¬m t−ëngchõng nh− thø r−îu tiªn trªn ®êi. V¶i ch÷a bÖnh yÕu tim, l¹i thªm trÝ nhí, bæ d¹ dµy l¸ l¸ch,yªn thÇn kinh nªn dÔ ngñ..." (S¸ch Th−îng kinh phong vËt chÝ).

“ Qu¶ v¶i võa ngon, võa ®Ñp, cæ nh©n ®· ngîi khen: m· ngoµi nh− lôa hång, t¬ tÝa, thÞt v¶i nh−thñy tinh, nh− gi¸ng tuyÕt..." (V©n ®µi lo¹i ng÷, tËp II).

V¶i lµ c©y nguån mËt cã chÊt l−îng mËt cao, t¸n c©y cao lín xum xuª cã thÓ dïng lµm c©yc¶nh, c©y bãng m¸t, c©y ch¾n giã.

Trång v¶i trong v−ên gia ®×nh mang l¹i thu nhËp kh¸ cao so víi c¸c c©y ¨n qu¶ kh¸c (cam,chuèi, hång xiªm, v.v) Vô v¶i thiÒu n¨m 1992, gia ®×nh «ng Lª V¨n V−îng vµ NguyÔn V¨nS¹n th«n Thóy L©m, x· Thanh S¬n, Thanh Hµ, tØnh H¶i D−¬ng, mçi nhµ thu ®−îc gÇn 9 tÊnqu¶, gi¸ b¸n t¹i chç 8000®/1kg. Nh©n d©n ë ®©y cho biÕt cïng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, nÕutrång V¶i ThiÒu sÏ thu gi¸ trÞ kinh tÕ gÊp 40 lÇn trång lóa.

2. Hái: Nguån gèc, ph©n bè vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt v¶i trªn thÕ giíi ra sao?

§¸p: C©y V¶i cã nguån gèc ë miÒn nam Trung Quèc. Ng−êi ta thÊy v¶i d¹i trong rõng 4 tØnhphÝa nam (Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, V©n Nam, ®¶o H¶i Nam) vµ cã n¬i v¶i d¹i mäc trongrõng trªn diÖn tÝch réng.

HiÖn nay trªn thÕ giíi cã trªn 20 n−íc trång v¶i nh−ng s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt hµng hãa th× chØcã mét sè n−íc nh−: Trung Quèc: diÖn tÝch 161.681 ha, s¶n l−îng 223.680 tÊn; Ên §é: diÖntÝch 23.442 ha, s¶n l−îng 15.000 tÊn; ¤xtr©ylia cã kho¶ng trªn 1 triÖu c©y, s¶n l−îng 35.000tÊn (1990); Mü n¨m 1981 s¶n l−îng 2.000 tÊn. Ngoµi ra v¶i cßn trång nhiÒu ë Nam Phi,Malayxia, Brazin, Neuzil©n...

Qu¶ v¶i t−¬i ®−îc thÞ tr−êng nhiÒu n−íc −a thÝch. Hµng n¨m cã kho¶ng 16.000 tÊn qu¶ t−¬ihµng hãa chiÕm kho¶ng 6,4% tæng s¶n l−îng v¶i trªn thÕ giíi. Song v× ®Ó l©u vá qu¶ biÕnmµu, phÈm chÊt qu¶ kh«ng t−¬i ngon nh− khi võa h¸i nªn cung kh«ng ®ñ cÇu. V× vËy, c¸cn−íc muèn xuÊt khÈu t−¬i ph¶i nghiªn cøu kü thuËt b¶o qu¶n v¶i t−¬i.

Trªn thÕ giíi ®· cã nh÷ng cuéc c¹nh tranh vÒ v¶i t−¬i ë thÞ tr−êng nh− thÞ tr−êng Hång K«ng:Nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 80, v¶i t−¬i ë thÞ tr−êng Hång K«ng tõ tØnh Qu¶ng §«ng chuyÓn®Õn b×nh qu©n 4500 tÊn/n¨m. §ã lµ nh÷ng gièng v¶i ngon vµ quý nh− NuamÝxø, QuÕ vÞ, B¹chl¹p. Thêi gian cung cÊp kÐo dµi gÇn 2 th¸ng r−ìi.

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y v¶i cña §µi Loan b¸n vµo Hång K«ng ngµy mét t¨ng. N¨m 1980 chiÕm9,97% l−îng qu¶ v¶i toµn thµnh phè. N¨m 1981 - 21.88%, n¨m 1984 - 62,25%- lÇn ®Çu tiªnv−ît h¼n Qu¶ng §«ng víi khèi l−îng 4.244 tÊn, trong khi ®ã ë Qu¶ng §«ng chØ cã 2.559 tÊn.Tr−íc ®©y v¶i cña §µi Loan chñ yÕu dïng ®Ó lµm ®å hép, nhê cã nh÷ng tiÕn bé vÒ kü thuËtb¶o qu¶n t−¬i, bao gãi vµ vËn chuyÓn, gièng v¶i H¾c diÖp ®Õn víi thÞ tr−êng Hång K«ng sím

9

vµ kÕt thóc muén h¬n so víi v¶i cña Qu¶ng §«ng. Cho ®Õn gi÷a th¸ng 8 vÉn cßn v¶i b¸n(Theo Ung Thô Ch−¬ng, 1991).

Mét ®èi thñ kh¸c lµ Th¸i Lan n¨m 1984 lÇn ®Çu tiªn dïng m¸y bay chë gièng v¶i chÝn símnhÊt ®Õn Hång K«ng, sím h¬n 10 ngµy so víi gièng chÝn sím Tam nguyÖt hång cña Qu¶ng§«ng. Çc n¨m 1985, 1986 còng vËy, v¶i cña Th¸i Lan b¸n sím h¬n ë thÞ tr−êng HångK«ng, c¹nh tranh gay g¾t víi v¶i Trung Quèc mÆc dï chÊt l−îng ch−a ph¶i tuyÖt h¶o nh−ngvÉn b¸n ®−îc gi¸ cao.

HiÖn nay Qu¶ng §«ng ®ang ra søc c¶i tiÕn çc kh©u quan träng trong s¶n xuÊt, cung øng,th−¬ng m¹i ®Ó giµnh l¹i vÞ trÝ cña m×nh vÒ mÆt hµng v¶i t−¬i ë Hång K«ng.

3. Hái: C©y v¶i ë ViÖt Nam cã tõ bao giê? T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ triÓn väng?

§¸p: Theo çc tµi liÖu vµ th− tÞch cò ë ViÖt Nam, c©y v¶i ®· ®−îc trång çch ®©y 2.000 n¨m(Theo s¸ch Trung Quèc qu¶ thô tµi båi häc, tËp 3 trang 964, n¨m 1959). Khi ®iÒu tra c©y ¨nqu¶ ë trong rõng mét sè tØnh miÒn Trung vµ miÒn B¾c cã gÆp c©y v¶i rõng lµ c©y d¹i. RÊt cãthÓ miÒn B¾c n−íc ta còng lµ quª h−¬ng cña mét sè gièng v¶i mµ tr−íc ®©y çc nhµ nghiªncøu thùc vËt ch−a biÕt ®Õn.

Vïng ph©n bè tù nhiªn cña v¶i ë n−íc ta tõ 18 – 190 vÜ ®é b¾c trë ra. ë HuÕ cã mét sè c©y v¶igièng H¾c chi vµ Hång lÖ chi t−¬ng truyÒn do çc sø thÇn cña ta ®i Trung Quèc mang vÒ.C©y sinh tr−ëng tèt song Ýt qu¶ hoÆc cã hiÖn t−îng çch n¨m.

Vïng trång v¶i chñ yÕu cña ViÖt Nam lµ vïng §ång b»ng s«ng Hång, trung du, miÒn nói B¾cBé vµ mét phÇn Khu 4 cò. Nh÷ng n¬i trång nhiÒu nh− tØnh H¶i D−¬ng (huyÖn trång nhiÒunhÊt - Thanh Hµ), B¾c Giang (Lôc Ng¹n), Phó Thä (Thanh Ho¸), n«ng tr−êng §«ng TriÒu(Qu¶ng Ninh), V−ên quèc gia Çt Bµ. Ngoµi ra cßn cã v−ên v¶i gièng chÝn sím däc s«ng§¸y thuéc çc huyÖn Thanh Oai, Quèc Oai, Ch−¬ng Mü (tØnh Hµ T©y).

MÊy n¨m gÇn ®©y phong trµo lµm v−ên ®ang ph¸t triÓn m¹nh, nhiÒu tØnh nh− Hßa B×nh, HµT©y, vïng lßng hå s«ng §µ cã kÕ ho¹ch ®Èy m¹nh trång v¶i thiÒu, xem nã nh− mét c©y chñlùc trong c¬ cÊu c©y ¨n qu¶ trong v−ên. VÝ dô: Hßa B×nh ®Õn hÕt n¨m 1995 trång 5 v¹n havµi vµ nh·n. §· trång thö nghiÖm thµnh c«ng ë mét sè huyÖn cña tØnh §¾c L¾c.

4. Hái: §Æc ®iÓm vµ t×nh h×nh sinh tr−ëng çc lo¹i cµnh cña v¶i?

§¸p: Trªn mét c©y nÕu mäc nhiÒu ®ît cµnh, t¸n l¸ sÏ dµy vµ réng, diÖn tÝch cho qu¶ sau nµysÏ lín. Sè ®ît léc cµnh, ®é dµi cµnh cña mçi ®ît phô thuéc vµo tuæi c©y, søc kháe cña c©y,n−íc, ph©n bãn, nhiÖt ®é chi phèi. Ch¨m bãn ®Çy ®ñ vµ nhiÖt ®é thÝch hîp sÏ mäc nhiÒu ®îtcµnh vµ cµnh dµi, ng−îc l¹i sè léc cµnh sÏ Ýt vµ ng¾n. C©y cßn nhá 4 - 5 tuæi sÏ cã 4 - 5 ®îtcµnh vµ cµnh dµi. C©y ®· giµ chØ mäc 1 - 2 ®ît cµnh, sè l−îng Ýt vµ cµnh ng¾n. Cµnh míimäc tõ mÇm ngän hoÆc çc mÇm ë çc n¸ch l¸ phÝa d−íi ®ã cña ®ît cµnh tr−íc. Cµnh nµykháe hoÆc yÕu cã liªn quan ®Õn çc cµnh mäc sau nµy.

Nh÷ng c©y lín ®ang ra hoa kÕt qu¶ nhiÒu nÕu ®ñ n−íc vµ ph©n bãn th× sau khi thu ho¹ch qu¶chØ ra ®−îc mét ®ît cµnh thu vµo th¸ng 8 - 9. §ã lµ løa cµnh mÑ tèt cho n¨m sau. Trªn c©yv¶i cã Ýt hoa ë nh÷ng cµnh kh«ng cã hoa th× trong th¸ng 3 - 4 ra mét ®ît cµnh, ®Õn mïa thu rathªm mét ®ît cµnh n÷a, cµnh nµy lµ cµnh mÑ tèt cho vô qu¶ n¨m sau. NÕu c©y ra hoa xong,gÆp ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi toµn bé hoa vµ qu¶ ®Òu rông, th× ®Õn th¸ng 6 -7 ë ®Çu mÇm ngän cña cµnh nµy mäc ra nh÷ng cµnh mïa hÌ, nÕu c©y kháe th× ®Õn th¸ng 8 -

10

10 n¶y cµnh mïa thu. Trong ®iÒu kiÖn n−íc, ph©n, nhiÖt ®é ®Çy ®ñ th× tõ n¶y léc h×nh thµnhcµnh ®Õn l¸ chuyÓn lôc, cµnh míi thµnh thôc cÇn kho¶ng 50 ngµy.

Cµnh mïa thu lµ ®ît cµnh quan träng nhÊt trªn c©y v¶i ®Ó c©y cã thÓ ph©n hãa mÇm hoavµ ra hoa kÕt qu¶ cho n¨m sau. CÇn khèng chÕ kh«ng cho mäc cµnh mïa ®«ng, v× nã sÏ trëng¹i cho viÖc ra hoa kÕt qu¶ n¨m sau.

5. Hái: L¸ v¶i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×?

§¸p: L¸ v¶i thuéc lo¹i l¸ kÐp l«ng chim gåm 2 – 4 ®«i; l¸ chÐt cøng, dai cã chÊt sõng. Cuèngl¸ ng¾n. MÆt l¸ xanh ®Ëm, ph¶n quang, l−ng l¸ mµu tro, cã g©n mê, mót l¸ nhän, gèc l¸ h¬itï. H×nh d¹ng mµu s¾c l¸ cã thÓ dïng ®Ó ph©n lo¹i çc gièng kh¸c nhau. Trong cïng métgièng l¸ ra trong çc mïa vµ ¶nh h−ëng cña ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, n−íc, dinh d−ìng kh¸c nhaunªn còng kh«ng hoµn toµn gièng nhau. Lóc l¸ míi nhó cã mµu tÝm hång råi chuyÓn dÇnthµnh mµu ®ång ®á ®Õn mµu xanh vµ xanh ®Ëm lµ lóc l¸ ®· thµnh thôc. Tuæi thä cña l¸ tõ 1 -2 n¨m. Khi l¸ giµ th× rông ta gäi lµ thêi kú thay l¸ th−êng vµo vô xu©n hay vô thu. Cßn nÕugÆp óng, h¹n.. s©u bÖnh, thiÕu n−íc v.v... mµ rông l¸ th× ph¶i t×m çch kh¾c phôc, v× bé l¸th«ng qua ho¹t ®éng h« hÊp, quang hîp ®Ó nu«i c©y, nu«i hoa vµ nu«i qu¶.

Gi¶i phÉu quan s¸t khÝ khæng cña l¸ v¶i thÊy sè l−îng Ýt h¬n so víi l¸ cam quýt, ®ång thêi®−êng kÝnh còng bÐ h¬n nªn cã thÓ ®ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho v¶i chÞu ®−îch¹n.

6. Hái: Lo¹i cµnh nµo quyÕt ®Þnh viÖc ra hoa vµ ®Ëu qu¶?

§¸p: Tr−íc tiªn h·y nghiªn cøu thêi gian h×nh thµnh cµnh. Trªn c©y v¶i bÊt cø lo¹i cµnh ravµo thêi kú nµo trong n¨m ë cÊp cuèi cïng ngoµi t¸n nÕu kháe m¹nh, sung søc th× sang n¨msau ®Òu cã thÓ trë thµnh cµnh mÑ - trªn cµnh ®ã mäc cµnh hoa vµ ®Ëu qu¶. Th«ng th−êngcµnh mÑ cña c©y v¶i lµ cµnh mïa thu vµ còng lµ lo¹i cµnh mÑ tèt nhÊt, v× sinh tr−ëng kháe,sung søc, tÝch lòy ®−îc nhiÒu dinh d−ìng, hiÖu n¨ng quang hîp cao. Cßn cµnh ra vµo mïa®«ng kho¶ng th¸ng 11 - 12 phÇn lín n¨m sau kh«ng ra qu¶. Bëi vËy trong n¨m mét mÆt cÇnch¨m bãn cho qu¶ tèt ®Ó cã n¨ng suÊt cao, nh−ng mÆt kh¸c kh«ng kÐm quan träng lµ ph¶ichuÈn bÞ cho vô sau b»ng çch båi d−ìng cµnh mÑ.

Ng−êi lµm v−ên cÇn c¨n cø vµo gièng (chÝn sím hoÆc chÝn muén), tuæi c©y, søc kháe cña c©y,khèi l−îng qu¶ trªn c©y vµ nhÊt lµ t×nh h×nh khÝ hËu thêi tiÕt t¹i chç ®Ó cã biÖn ph¸p cung cÊpn−íc, ph©n bãn, c¾t tØa, ch¨m sãc... sao cho ®¹t ®−îc môc ®Ých khèng chÕ vµ ®iÒu khiÓn ®îtcµnh mÑ cho tèt. Kinh nghiÖm cho thÊy ®ît cµnh thu ra vµo kho¶ng lËp thu ®Õn thu ph©n lµlo¹i cµnh mÑ tèt. §iÒu quan träng thø 2 lµ cµnh mÑ ph¶i nhiÒu. Sè l−îng cµnh mÑ cã thËtnhiÒu th× míi cã nhiÒu hoa nhiÒu qu¶. MÆt kh¸c muèn nu«i qu¶ tèt, c©y ph¶i cã bé l¸ tèt.C©y kháe, sung søc, nhiÒu cµnh, nhiÒu l¸ míi b¶o ®¶m cã vô qu¶ béi thu.

7. Hái: Søc n¶y mÇm, kh¶ n¨ng h×nh thµnh cµnh, sö dông çc mÇm ngñ?Trong s¶n xuÊt cÇn sö dông çc ®Æc ®iÓm ®ã nh− thÕ nµo?

§¸p: Søc n¶y mÇm lµ sè l−îng mÇm trªn cµnh cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh cµnh l¸. NÕu®−îc nhiÒu mÇm mäc th× ®−îc xem lµ kháe, tr¸i l¹i lµ yÕu. NÕu ®−îc çc cµnh kháe, dµi vµnhiÒu th× kh¶ n¨ng h×nh thµnh cµnh ®ã kháe. Ng−îc l¹i cµnh h×nh thµnh Ýt, ng¾n vµ yÕu th×

11

kh¶ n¨ng ®ã yÕu. Khi c©y ®· giµ cã çc mÇm ngñ, nh÷ng mÇm nµy ®−îc kÝch thÝch còng sÏh×nh thµnh cµnh.

§èi víi v¶i lµ lo¹i c©y ¨n qu¶ cã søc n¶y mÇm vµ kh¶ n¨ng h×nh thµnh cµnh kháe, thªm vµo®ã mÇm thuéc lo¹i sím thµnh thôc. Do vËy t¸n c©y rÊt chãng ph¸t triÓn, sím b−íc vµo thêikú cho qu¶ vµ sím ®¹t ®−îc s¶n l−îng cao.

V¶i lµ c©y ¨n qu¶ d−¬ng tÝnh, thÝch ®Çy ®ñ ¸nh s¸ng, nhÊt lµ thêi kú sinh tr−ëng ra hoa vµ ®Ëuqu¶.

• Lîi dông ®Æc ®iÓm vÒ mÇm cµnh nªn ®èi víi c©y míi trång cÇn b¶o ®¶m ®ñ n−íc, ph©nbãn, phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi b¶o vÖ çc ®ît léc cµnh sinh tr−ëng tèt khiÕn c©y símh×nh thµnh khung t¸n v÷ng ch¾c ®Ó chãng ra hoa cã qu¶.

• §èi víi c©y ®· cã qu¶, ®ang thêi kú cho n¨ng suÊt cao cÇn tiÕn hµnh c¾t tØa th−a ®Ó choc©y th«ng tho¸ng. Víi c©y ®· giµ nªn ®èn ®au, thóc çc mÇm ngñ ph¸t triÓn ®Ó gi÷ chosù sinh tr−ëng ra qu¶ ®−îc tiÕp tôc.

TiÒm lùc sèng cña v¶i rÊt kháe, do ®ã b¶o ®¶m cho nhiÒu c©y v¶i sèng ®· hµng tr¨m n¨mv¨n cho qu¶ b×nh th−êng. C©y vµi “tæ” ë Thóy L©m, x· Thanh S¬n tuy ®· giµ song do®−îc bãn ph©n ®Çy ®ñ, phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi nªn vÉn cho qu¶ ®Òu vµ s¶n l−îngcao.

• Dùa vµo ®Æc ®iÓm mÇm ngñ cña v¶i cã søc tiÒm sèng lín, ng−êi lµm v−ên cã thÓ lîidông ®Ó c¶i t¹o gièng cò b»ng çch ghÐp gièng míi trªn çc cµnh do ®èn c¶i l·o nh÷ngc©y ®· giµ.

8. Hái: Ph©n bè vµ ho¹t ®éng cña bé rÔ v¶i nh− thÕ nµo? §Æc ®iÓm vµ kh¶n¨ng t¸i sinh cña bé rÔ v¶i?

§¸p: C©y v¶i cã bé rÔ rÊt kháe, gåm rÔ ¨n ®øng vµ rÔ ¨n ngang.

Bé rÔ ¨n s©u, n«ng, réng, hÑp tïy thuéc çch nh©n gièng, ®Êt trång, n−íc, ph©n bãn, kh«ngkhÝ, chÕ ®é nhiÖt trong ®Êt.

C©y gieo h¹t rÔ ¨n s©u ®Õn 4 - 5 m. Nh©n gièng b»ng chiÕt cµnh, rÔ ¨n n«ng h¬n (1,2 - 1,6 m).§¹i bé phËn rÔ hót tËp trung ë tÇng ®Êt 60 cm. §é lan xa cña rÔ so víi h×nh chiÕu cña t¸n gÊp1 - 2 lÇn, nh−ng ®¹i bé phËn rÔ t¬ tËp trung trong vµ ngoµi ph¹m vi t¸n 10 - 50 cm. Mùc n−ícngÇm còng ¶nh h−ëng tíi ®é s©u cña rÔ v¶i.

Ho¹t ®éng cña bé rÔ v¶i phô thuéc vµo ®Êt n¬i trång, tuæi c©y kh¸c nhau, t×nh h×nh sinhtr−ëng cña bé phËn trªn mÆt ®Êt mµ cã thÓ sím hoÆc muén, nhiÒu hay Ýt. Quan s¸t ho¹t ®éngbé rÔ v¶i thÊy cã 3 thêi kú: Thø 1 - sau lóc ra hoa ré ®Õn gi÷a th¸ng 6. §©y lµ thêi kú bé rÔho¹t ®éng m¹nh mÏ vµ nhiÒu rÔ nhÊt. Thø 2 - sau lóc thu ho¹ch qu¶ vµo gi÷a th¸ng 8: L−îngrÔ Ýt h¬n thêi kú thø nhÊt. Thø 3 - sau khi léc thu ®· thµnh thôc, tr−íc lóc c©y ph©n hãa mÇmhoa vµo trung tuÇn th¸ng 10. Vµo mïa ®«ng nhiÖt ®é ®Êt gi¶m dÇn, l¹i kh« h¹n rÔ ho¹t ®éngchËm dÇn hoÆc ngõng h¼n.

NhiÖt ®é ®Êt, n−íc cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng cña rÔ. NhiÖt ®é ®Êt 10 - 200C ho¹t®éng cña bé rÔ v¶i t¨ng dÇn, 23 -260C l© nhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt. 310C lµ qu¸ cao khiÕn bé rÔho¹t ®éng kÐm h¼n. Hµm l−îng n−íc trong ®Êt 9 - 16% rÔ ho¹t ®éng kÐm, 23% ho¹t ®éng bérÔ rÊt kháe. V× vËy vµo thêi gian nhiÖt ®é thÊp, h¹n thiÕu n−íc viÖc bãn ph©n sÏ kÐm hiÖuqu¶.

V¶i cã bé rÔ rÊt ph¸t triÓn, cã kh¶ n¨ng hÊp thu m¹nh nªn cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt. RÔ v¶i cãmét lo¹i nÊm céng sinh t¹o thµnh néi khuÈn c¨n. NÊm nµy gióp bé rÔ hót ®−îc n−íc vµ cung

12

cÊp dinh d−ìng trong ®iÒu kiÖn kh« h¹n, gióp rÔ chèng ®−îc h¹n. MÆt kh¸c trong rÔ v¶i cãnhiÒu tananh, trong ®iÒu kiÖn thiÕu O2 cã thÓ gióp cho rÔ khái bÞ tróng ®éc, vµ v× thÕ ng−êi tacòng cho r»ng c©y v¶i cã kh¶ n¨ng chÞu óng.

RÔ v¶i lµ lo¹i h¸o khÝ, v× vËy phÇn lín rÔ t¬ tËp trung ë tÇng ®Êt mÆt 0 - 50 cm, mÆt kh¸c nÊmrÔ còng cÇn ®Êt ph¶i tho¸ng míi ho¹t ®éng tèt ®−îc. Do ®ã mét yÕu tè quan träng trong kh©uch¨m sãc lµ ph¶i gi÷ cho ®Êt ®−îc th«ng tho¸ng. §é pH trong ®Êt 5 - 5,5. §Êt qu¸ chua hoÆckiÒm ®Òu kh«ng lîi cho ho¹t ®éng cña rÔ nÊm.

Kh¶ n¨ng t¸i sinh bé rÔ v¶i rÊt kh¸. C©y ®øt mét ®o¹n rÔ cã ®−êng kÝnh 1 cm hay trªn 1 cmth× sau ®ã chç vÕt th−¬ng sÏ h×nh thµnh nhiÒu rÔ míi. Cã thÓ lîi dông ®Æc ®iÓm nµy ®Ó “canht©n” bé rÔ, lµm cho bé rÔ ë d−íi ®Êt dµy ®Æc, nhiÒu vµ kháe thªm lªn. ViÖc cµy gi÷a hµng ®èivíi v¶i tèt nhÊt lµ lµm vµo vô thu sau thêi kú ho¹t ®éng thø 3 cña rÔ, lóc cµnh mïa thu ®·thµnh thôc. ChÆt ®øt mét bé phËn rÔ lóc nµy cßn cã t¸c dông h¹n chÕ sù ph¸t triÓn léc mïa®«ng, xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa.

9. Hái: ThÕ nµo gäi lµ ph©n hãa mÇm hoa? C©y v¶i ph©n hãa mÇm hoa vµolóc nµo? Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng?

§¸p: TÊt c¶ çc loµi c©y ¨n qu¶ tr−íc lóc ra hoa ®Òu ph¶i qua thêi kú ph©n hãa mÇm hoa. §ãlµ sù biÕn ®æi c¨n b¶n cña c©y tõ sinh tr−ëng dinh d−ìng (ra l¸, ra cµnh) sang sinh tr−ëng sinhthùc (ra nô, ra hoa, ®Ëu qu¶ vµ kÕt h¹t). M¾t th−êng chóng ta kh«ng nhËn biÕt ®−îc qu¸ tr×nhph©n hãa mÇm hoa bªn trong cña c©y, mµ ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p gi¶i phÉu míi thÊy ®−îc.§©y lµ mét thêi kú hÕt søc quan träng ®èi víi c©y ¨n qu¶ nãi chung vµ v¶i nãi riªng.

Trong thùc tiÔn s¶n xuÊt cã n¨m ta thÊy v−ên v¶i rÊt xanh tèt song kh«ng cã hoa, hoÆc trªnmét c©y bªn nµy th× ra hoa, cßn nöa bªn kia th× chØ cã léc cµnh vµ l¸. §ã lµ do nh÷ng ®iÒukiÖn bªn trong (néi t¹i cña c©y) vµ yÕu tè ngo¹i c¶nh (nhiÖt ®é, n−íc, ¸nh s¸ng dinh d−ìngv.v...) t¸c ®éng vµ chi phèi.

Tïy theo gièng kh¸c nhau (chÝn sím, chÝnh vô, chÝn muén) vµ thêi tiÕt hµng n¨m, v.v... mµthêi kú ph©n hãa mÇm hoa xÈy ra sím hoÆc muén. Nh÷ng gièng chÝn sím tõ gi÷a th¸ng 10cho ®Õn gi÷a th¸ng 11 ®· b¾t ®Çu ph©n hãa mÇm hoa, cßn çc gièng chÝnh vô vµ gièng chÝnmuén th× chËm h¬n: gi÷a th¸ng 12 ®Õn th¸ng 2; muén h¬n n÷a cã thÓ kÐo dµi ®Õn hÕt th¸ng 3.

Çc yÕu tè cã ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph©n hãa mÇm hoa cña v¶i:

+ Çc yÕu tè bªn trong: chñ yÕu lµ sù tÝch lòy vËt chÊt çc chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt vµ tû lÖgi÷a chóng víi nhau bao gåm çc s¶n phÈm quang hîp, çc chÊt kho¸ng vµ sù chuyÓn hãagi÷a chóng ®Ó t¹o ra çc s¶n phÈm kh¸c nh− çc axÝt amin, protein, tinh bét, ®−êng; çc vËtchÊt di truyÒn nh− axit nuclªic, ARN; çc chÊt ®iÒu hßa sinh tr−ëng nh− Gibberellin, ªtylenvµ çc men, v.v...

Çc chÊt ®iÒu hßa sinh tr−ëng nh− Gibberellin nÕu nhiÒu th× cã lîi cho qu¸ tr×nh sinh tr−ëng,kh«ng lîi cho viÖc ph©n hãa mÇm hoa. KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy: ë c©y v¶i cã nhiÒu hoa ë®Ønh sinh tr−ëng cña cµnh cã hµm l−îng Gibberellin thÊp, ng−îc l¹i ë nh÷ng c©y v¶i cã hoa Ýt®inh sinh tr−ëng cña cµnh cã hµm l−îng Gibbelellin cao. ë ®Ønh nh÷ng cµnh non ch−achuyÓn lôc, hµm l−îng Gibberellin rÊt cao; khi l¸ trªn cµnh ®· chuyÓn lôc, cµnh l¸ ®· thµnhthôc hµm l−îng Gibberellin rÊt thÊp vµ sau ®ã míi b¾t ®Çu ph©n hãa mÇm hoa.

+ Çc yÕu tè ngo¹i c¶nh: Hai yÕu tè cã ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph©n hãa mÇm hoa v¶i lµ nhiÖt®é vµ n−íc.

13

Thùc tiÔn s¶n xuÊt cho thÊy n¨m nµo nhiÖt ®é mïa ®«ng thÊp vµ kÐo dµi cã lîi cho viÖc ph©nhãa mÇm hoa. Ng−îc l¹i nÕu mïa ®«ng Êm ¸p th× bÊt lîi cho viÖc ph©n hãa mÇm hoa vµ ®Õnvô xu©n hoa ra kÐm. Young (1956, 1957, 1970) nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é ®Õn viÖcra hoa cña v¶i nhËn thÊy: §Ó h×nh thµnh ®−îc nhiÒu hoa vµ cã qu¶ cÇn cã ®iÒu kiÖn thu ®«ngh¬i l¹nh, víi 200 giê hoÆc h¬n cµng tèt víi nhiÖt ®é d−íi 7,20C. Gi¸o s− Vò C«ng HËu (1982)nghiªn cøu c©y v¶i thiÒu Phó Hé, ë t¹i Phó Hé vÒ ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt ®èi víi viÖc ra hoa,kÕt qu¶ cña v¶i còng cã nh÷ng nhËn xÐt t−¬ng tù: “th¸ng 11 vµ c¶ th¸ng 12 còng vËy ®é nhiÖtthÊp, kh«ng m−a nhiÒu n¾ng th× cã hy väng ®−îc mïa".

§iÒu kiÖn cho v¶i ph©n hãa mÇm hoa ®−îc tèt cÇn cã nhiÖt ®é thÊp trong mét thêi gian nhÊt®Þnh, song ph¶n øng víi nhiÖt ®é thÊp cã kh¸c nhau: Çc gièng v¶i chÝn sím vµo th¸ng 5, cãthÓ h×nh thµnh mÇm hoa ë nhiÖt ®é cao h¬n so víi gièng v¶i thiÒu H¶i D−¬ng vµ V¶i thiÒuPhó Hé, NhËn xÐt nµy rÊt ®óng víi tr−êng hîp gÇn ®©y ph¸t hiÖn mét c©y v¶i ë Êp TÇn ThuËn,X· TÇn Quíi, huyÖn B×nh Minh, tØnh VÜnh Long (Phan KÕ NghiÖp, 1993) sinh tr−ëng trong®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi ë vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long vÉn ra hoa kÕt qu¶.

Víi 2 gièng v¶i cña Trung Quèc: Hoµi Chi, Nu« mÝ xø trong nhãm chÝn muén, yªu cÇu nhiÖt®é trong th¸ng 1, 2 kh«ng cao qu¸ 150C míi ph©n hãa mÇm hoa vµ ra hoa kÕt qu¶ tèt.

Mét yÕu tè quan träng n÷a lµ n−íc. Mïa ®«ng h¹n võa ph¶i cã lîi cho viÖc ph©n hãa mÇmhoa cña v¶i. V× tr−íc khi ph©n hãa mÇm hoa gÆp h¹n sÏ h¹n chÕ c©y ra léc mïa ®«ng, cã lîicho viÖc quang hîp tÝch lòy çc chÊt dinh d−ìng, t¨ng ®−îc nång ®é dÞch bµo sÏ thuËn lîi choviÖc ph©n hãa mÇm hoa. Sau khi ®· h×nh thµnh mÇm hoa, tiÕp theo lµ thêi kú h×nh thµnh çcc¬ quan sinh s¶n, lóc nµy l¹i cÇn cã n−íc.

Ngoµi ra cÇn ph¶i biÕt ®Õn t¸c dông cña n¾ng vµ ¸nh s¸ng. Th¸ng 11, 12 n¾ng cµng nhiÒucµng thuËn tiÖn cho h×nh thµnh hoa vµ th¸ng 3 cã n¾ng th× thô phÊn thô tinh míi tèt.

10. Hái: V¶i cã mÊy lo¹i hoa? Cã thÓ ®iÒu khiÓn ®Ó c©y cã nhiÒu hoa çi®−îc kh«ng?

§¸p: V¶i lµ c©y ¨n qu¶ hoa ®ùc vµ çi ®ång chu vµ dÞ hoa. Cã nghÜa lµ trªn mét chïm hoa cãhoa çi, hoa ®ùc, hoa l−ìng tÝnh vµ hoa dÞ h×nh. Hoa v¶i rÊt bÐ. Trªn mét chïm hoa phÇn línhoa ®ùc vµ hoa çi riªng biÖt, hoa l−ìng tÝnh rÊt Ýt. H·n h÷u cã tr−êng hîp trªn chïm toµn lµhoa çi hay toµn lµ hoa ®ùc.

Hoa çi: BÇu rÊt ph¸t triÓn, th−êng cã 2 «, ç biÖt 3-4 « khi hoa në ®Çu nhôy t¸ch thµnh ®«i,ç biÖt thµnh 3 hoÆc 4. NhÞ ®ùc tho¸i hãa, cuèng nhÞ rÊt ng¾n, kh«ng cã phÊn. Khi hoa në®Çu nhôy cã dÞch n−íc dÝnh ®Êy lµ lóc tiÕp nhËn h¹t phÊn tèt nhÊt. Trªn c©y hoa çi sau khithô phÊn thô tinh th× h×nh thµnh qu¶, t¹o ra s¶n l−îng trong n¨m.

Tïy theo gièng vµ t×nh h×nh ra hoa cña çc n¨m kh¸c nhau mµ sè l−îng hoa çi cã biÕn ®æi.Tû lÖ hoa çi so víi çc lo¹i hoa nãi chung kho¶ng d−íi 30%: trong ®iÒu kiÖn ch¨m sãc tèt, rahoa gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho thô phÊn thô tinh, th× c©y v¶i vÉn cã n¨ng suÊt cao.

14

H×nh 1: Çc lo¹i hoa cña v¶i

1,2 - hoa ®ùc; 3 - hoa çi; 4 - hoa l−ìng tÝnh; 5 - hoa dÞ h×nh

Hoa ®ùc: BÇu tho¸i hãa, tói phÊn vµ chØ nhÞ ph¸t triÓn tèt. Cuèng nhÞ dµi, cã tõ 5 - 10 nhÞ,bao phÊn ®Çy ®Æn, h¹t phÊn tèt. Hoa ®ùc cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ ®Ó cung cÊp nguån phÊncho thô phÊn vµ thô tinh. Tû lÖ hoa ®ùc chiÕm kho¶ng 70%. Nh− vËy lµ qu¸ nhiÒu so víil−îng noa çi.

Hoa l−ìng tÝnh: NhÞ ®ùc vµ nhÞ çi ph¸t triÓn ®Çy ®ñ. Cã kh¶ n¨ng h×nh thµnh qu¶, song sèl−îng hoa l−ìng tÝnh trªn c©y rÊt Ýt.

Hoa dÞ h×nh: Sè l−îng trªn c©y rÊt Ýt. Cã hoa ë bÇu hoa cã rÊt nhiÒu « (1-16 «). Lo¹i nµykh«ng cã kh¶ n¨ng h×nh thµnh qu¶ (h×nh 1).

Kinh nghiÖm n−íc ngoµi ®Ó t¨ng thªm tû lÖ hoa çi ng−êi ta cã thÓ ng¾t bít ngän çc chïmhoa lín, hoÆc thêi kú c©y ph©n hãa mÇm hoa th× phun B9 hay Ethrel.

11. Hái: Trªn c©y v¶i hoa ®ùc vµ hoa çi kh«ng në cïng lóc, nh− vËy cã ¶nhh−ëng ®Õn thô phÊn, thô tinh kh«ng?

§¸p: Chïm hoa tù cña v¶i ®−îc h×nh thµnh tõ mÇm hçn hîp (cã hoa, cã l¸). Trªn mét chïmhoa, th−êng nh÷ng hoa ë çc nh¸nh gi÷a në tr−íc, sau ®ã míi ®Õn çc nh¸nh ë trªn ®Ønh vµ ëgèc. Trong mét nh¸nh nhá cña hoa th× hoa ë gi÷a në tr−íc råi míi ®Õn 2 bªn. Trªn métchïm hoa hoa ®ùc në tr−íc sau ®ã ®Õn hoa çi, råi tiÕp ®Õn n÷a lµ hoa ®ùc. Tr×nh tù cã thÓph©n theo 3 d¹ng sau:

15

a. Hoa ®ùc vµ hoa çi kh«ng cïng në: Khi hoa ®ùc në tung phÊn th× hoa çi ch−a në, nhôych−a cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn h¹t phÊn.

b. Hoa ®ùc vµ hoa çi chÝn cïng lóc vµ chØ cã mét lÇn. Trªn mét chïm hoa, hoa ®ùc vµ hoaçi në vµ gÆp nhau trong mét sè ngµy.

c. Hoa ®ùc vµ hoa çi në vµ gÆp nhau nhiÒu lÇn. Kh¶ n¨ng thô phÊn thô tinh cña c©y rÊt tèt.

NhiÒu nghiªn cøu ®· kÕt luËn: Trong v−ên v¶i, trªn mét c©y hay trªn mét chïm hoa, hoa ®ùcvµ hoa çi në cïng lóc lµ ®iÒu th−êng x¶y ra. GÆp ®iÒu kiÖn khÝ hËu thuËn lîi, ong b−ím vµc«n trïng ho¹t ®éng nhén nhÞp th× viÖc thô phÊn thô tinh sÏ rÊt b¶o ®¶m. KhuyÕn ço nªnnu«i thªm ong trong v−ên v¶i, v−ên nh·n vµ trång thªm gièng c©y thô phÊn. Kh«ng nªn chØtrång mét lo¹i gièng trong v−ên vµ cµng nªn tr¸nh trång mét c©y riªng lÎ.

12. Hái: Nh÷ng yÕu tè khÝ hËu nµo ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ra hoa ®Ëu qu¶ cñav¶i?

§¸p: §ã lµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ vµ m−a.

NhiÖt ®é cã ¶nh h−ëng lín ®Õn viÖc ra hoa cña v¶i. Hoa v¶i në trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é >100C; 18 - 240C hoa në ré. Trªn 290C hoa në gi¶m. Hoa në kh«ng cã nghÜa lµ ®· thô phÊnthô tinh tèt. V× yªu cÇu ph¸t dôc cña h¹t phÊn vµ në hoa ®èi víi nhiÖt ®é cã kh¸c nhau. Tû lÖn¶y mÇm cña h¹t phÊn muèn ®¹t trªn 50% ph¶i ë nhiÖt ®é 25 - 270C; d−íi 160C vµ trªn 300C®Òu lµm cho tû lÖ nµy gi¶m thÊp.

MÆt kh¸c ph¶i thÊy çc lo¹i ong néi vµ ong ngo¹i thÝch ho¹t ®éng ë nhiÖt ®é 140C trë lªn. ë22 - 270C mËt hoa cña v¶i tiÕt nhiÒu, hÊp dÉn sù ho¹t ®éng cña ong.

NÕu khi ra hoa gÆp nhiÖt ®é thÊp sÏ ¶nh h−ëng ®Õn thô phÊn thô tinh vµ kÐo dµi thêi gian tõnë hoa ®Õn thu ho¹ch.

M−a còng ¶nh h−ëng lín ®Õn viÖc ra hoa ®Ëu qu¶ cña v¶i. Thêi kú në hoa gÆp m−a (nhÊt lµm−a phïn) céng thªm rÐt do nhiÖt ®é thÊp khiÕn h¹t phÊn ph¸t dôc kÐm. Qu¸ tr×nh thô phÊncã ¶nh h−ëng lín mÆt kh¸c do m−a Èm ph¸t sinh nhiÒu nÊm bÖnh trªn chïm hoa, trªn c©y,gi¶m kh¶ n¨ng ®Ëu qu¶ vµ lµm t¨ng tû lÖ rông qu¶.

NÕu gÆp m−a to, tho¸t n−íc kh«ng kÞp, bé rÔ ho¹t ®éng kÐm còng g©y nh÷ng thiÖt h¹i choviÖc ®Ëu hoa ®Ëu qu¶. Giã Lµo sím Khu 4 còng g©y bÊt lîi cho viÖc ®Ëu qu¶ trªn c©y.

13. Hái: Nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ vïng trång v¶i?

§¸p: C©y v¶i cã yªu cÇu ®Æc biÖt ®èi víi nhiÖt ®é. Trong n¨m ph¶i cã mét thêi kú nhiÖt ®éh¹ thÊp t¹o ®iÒu kiÖn øc chÕ mÇm mïa ®«ng, lµm cho cµnh thu sung søc, tÝch luü ®−îc nhiÒudinh d−ìng gióp xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa. Cã thÓ nãi, víi v¶i mïa hÌ cÇn cãnhiÖt ®é cao, cßn mïa ®«ng cÇn cã mét thêi gian m¸t vµ l¹nh. Nh÷ng vïng trång v¶i th−êngcã nhiÖt ®é b×nh qu©n 21 - 230C, nhiÖt ®é th¸ng giªng b×nh qu©n 10 - 170C, nhiÖt ®é tèi thÊptuyÖt ®èi kh«ng qu¸ -20C.

NhiÖt ®é cã ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña bé rÔ vµ cµnh l¸ trªn mÆt ®Êt. NhiÖt ®é ®Êt tõ 10 -200C rÔ ho¹t ®éng m¹nh dÇn lªn; ë 23 - 260C ho¹t ®éng thÝch hîp nhÊt. Cßn cµnh l¸ th× b¾t®Çu ho¹t ®éng tõ 100C trë lªn; 24 - 320C lµ thÝch hîp nhÊt. NhiÖt ®é cao qu¸ hoÆc qu¸ thÊp®Òu bÊt lîi cho mÇm cµnh. Tõ -20C tíi 00C bé phËn trªn mÆt ®Êt cña c©y con ®· bÞ chÕt cãng,tuy sau ®ã vÉn cã thÓ n¶y chåi ®Ó phôc håi sinh tr−ëng.

16

ë çc vïng trång v¶i cña ta n¨m nµo mïa ®«ng l¹nh th× xem nh− ®−îc mïa v¶i; ng−îc l¹i nÕumïa ®«ng mµ Êm ¸p th× v¶i mÊt mïa. V× viÖc ph©n hãa mÇm hoa kh«ng thuËn lîi.

14. Hái: V¶i cÇn nhiÒu n−íc vµo giai ®o¹n nµo?

§¸p: V¶i lµ c©y ¨n qu¶ cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ chÞu óng tèt, nh−ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c©ysinh tr−ëng, ra hoa ®Ëu qu¶ ®−îc tèt, cã s¶n l−îng cao vµ phÈm chÊt th¬m ngon ph¶i chó ý®−îc viÖc cung cÊp ®Çy ®ñ n−íc cho çc thêi kú ph¸t triÓn cña c©y, kÞp thêi chèng óng chov−ên c©y khi m−a to, l−îng m−a lín, còng nh− chèng h¹n cho c©y ë vïng ®åi, trong mïa kh«.

Kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña çc gièng v¶i còng kh«ng gièng nhau. V¶i sím, v¶i thiÒu Phó HéchÞu h¹n kh¸ h¬n so víi v¶i thiÒu Thanh Hµ. Kh¶ n¨ng chÞu óng còng chØ ®Õn mét giíi h¹nnhÊt ®Þnh. Vô lôt n¨m 1971 v× ngËp qu¸ l©u nªn v−ên v¶i Thanh Hµ bÞ chÕt ®Õn 4,5 v¹n c©y.

Trong vô xu©n ®Ó xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa cÇn cã mét thêi gian kh« h¹n thÝchhîp, nh−ng khi ®· cã hoa, cã qu¶ th× yªu cÇu ®Êt ph¶i ®ñ Èm, nÕu gÆp h¹n thêi gian ra hoa bÞchËm l¹i. NÕu mïa ®«ng m−a nhiÒu léc ®«ng ph¸t triÓn m¹nh th× n¨m sau sÏ mÊt mïa.

Qu¸ tr×nh ph¸t dôc cña qu¶ v¶i trong thêi gian rÊt ng¾n, çc bé phËn cña qu¶ l¹i ph¸t triÓnm¹nh, do ®ã cÇn cã mét l−îng n−íc nhÊt ®Þnh. Ýt m−a hoÆc kh«ng m−a, mµ kh«ng cã t−íi th×qu¶ lín chËm, thËm chÝ rông qu¶. Chó ý thêi kú thÞt qu¶ ph¸t triÓn nhanh cÇn ®ñ n−íc ®Ó b¶o®¶m n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt qu¶.

15. Hái: ¶nh h−ëng cña ¸nh s¸ng vµ giã ®èi víi v¶i ?

§¸p:

* Ng−êi Trung Quèc cã c©u “§−¬ng nhËt lÖ chi, béi nhËt long nh·n” cã nghÜa lµ nh·n cã thÓchÞu bãng r©m “quay l−ng” l¹i víi mÆt trêi, cßn v¶i ph¶i trång ë n¬i cã ¸nh s¸ng chÝnh diÖn.Çc vïng trång v¶i ë n−íc ta sè giê chiÕu s¸ng trong n¨m 7400 - 8600 giê. ¸nh s¸ng ®Çy ®ñlµm t¨ng kh¶ n¨ng ®ång hãa cña c©y, xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa, lµm t¨ng mµu s¾ccña vá qu¶ vµ lµm t¨ng phÈm chÊt qu¶. NÕu kh«ng ®ñ ¸nh s¸ng hoÆc trång qu¸ dµy, qu¸ tr×nhquang hîp bÞ h¹n chÕ th× sù ra hoa, ®Ëu qu¶ sÏ khã kh¨n. NÕu khi ra hoa gÆp nhiÖt ®é qu¸cao, kh«ng khÝ qu¸ kh«, c−êng ®é ¸nh s¸ng qu¸ m¹nh, l−îng bèc h¬i lín sÏ lµm cho chØ nhÞhÐo, nång ®é dÞch ë ®Çu nhôy qu¸ cao kh«ng lîi cho thô phÊn thô tinh. Thêi tiÕt thuËn lîi choviÖc ra hoa, thô phÊn thô tinh lµ trong thêi kú ra hoa cã nhiÒu ngµy, n¾ng, r¸o, sau ®ã l¹i cãm−a rµo råi trêi l¹i quang.

NhiÒu nghiªn cøu thÊy r»ng thêi tiÕt khÝ hËu th¸ng giªng cã t−¬ng quan chÆt chÏ ®Õn n¨ngsuÊt v¶i. Trong th¸ng 1 nÕu nhiÖt ®é thÊp (11 -150C)s trêi quang tõ 15-22 ngµy trë lªn, thêigian chiÕu s¸ng 117 giê/th¸ng, sè ngµy m−a Ýt (Ýt h¬n 10 ngµy), l−îng m−a Ýt (d−íi 50 mm),®é Èm kh«ng khÝ thÊp (< 73%) th× n¨m ®ã ®−îc mïa. Ng−îc l¹i th× mÊt mïa v¶i.

* Giã nhÑ cã lîi cho viÖc th«ng tho¸ng cho c©y trong v−ên, gióp cho viÖc quang hîp ®−îc tètvµ gi¶m bít s©u bÖnh. V¶i sî nhÊt lµ b·o. PhÇn lín çc c¬n b·o ë miÒn B¾c xuÊt hiÖn lóc ®·thu ho¹ch xong qu¶, nh−ng b·o cã thÓ lµm g·y ®æ c©y lµm thiÖt h¹i léc cµnh thu lµ cµnh mÑcho vô qu¶ n¨m sau, vµ sau b·o khi c©y ®· håi phôc th× xuÊt hiÖn léc mïa ®«ng, n¨m sau sÏkh«ng cã hoa do ®ã mÊt mïa qu¶.

§Ó kh¾c phôc thiÖt h¹i do b·o g©y ra (nhÊt lµ çc, vïng ven biÓn) cã thÓ trång çc b¨ng rõngphßng hé kÕt hîp ®ª kÌ, trång c©y th−a, t¹o t¸n thÊp. Cã kinh nghiÖm trång 1 hè 3 c©y sau ®ãghÐp ¸p lµm 1 ®Ó t¨ng søc chèng ®ì giã b·o.

17

Ngoµi ra cßn cã giã t©y kh« nãng, nhÊt lµ khi qu¶ ®ang ph¸t triÓn nhanh cÇn n−íc. Cã thÓkh¾c phôc b»ng çch t−íi n−íc lªn t¸n c©y.

16. Hái: §Êt nµo th× trång ®−îc v¶i?

§¸p: Cã thÓ nãi v¶i lµ lo¹i c©y kh«ng kÐn ®Êt l¾m. ë çc tØnh miÒn B¾c v¶i ®−îc trång trªnnhiÒu lo¹i ®Êt:

- §Êt b·i ven s«ng lµ lo¹i ®Êt phï sa cã lý hãa tÝnh thÝch hîp víi v¶i, ®é Èm tèt, nªn c©yv¶i ë ®©y sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, s¶n l−îng cao, chÊt l−îng tèt... Nªn ven s«ngHång, s«ng §¸y, s«ng L« th−êng gÆp çc v−ên v¶i...

- §Êt ruéng tr−íc ®©y cÊy lóa ë vïng §ång b»ng B¾c Bé. §Êt ë ®©y nãi chung cã ®émµu mì kh¸, song m¹ch n−íc ngÇm qu¸ gÇn mÆt ®Êt, mïa m−a hay bÞ óng nªn khi lËpv−ên trång v¶i ng−êi ta ph¶i v−ît ®Êt cho luèng trång cao thªm vµ bæ sung dÇn hµngn¨m. Trång v¶i ë ®©y kh«ng bao giê bÞ h¹n (Thanh Hµ - H¶i D−¬ng, §«ng H−ng -Th¸i B×nh).

- §Êt ®åi dèc thuéc lo¹i phï sa cæ, sa th¹ch hoÆc sa phiÕn th¹ch ë çc tØnh trung du miÒnnói: §Æc ®iÓm chung lµ ®Êt nghÌo dinh d−ìng, chua (®é pH: 4,5 - 6,0), ®Êt dèc nªntho¸t n−íc tèt, tÇng canh t¸c kh¸ dµy, th−êng bÞ thiÕu n−íc trong mïa kh«, c©y c¶itrång trªn ®Êt ®åi kh«ng cao lín nh− ë vïng ®Êt phï sa ven s«ng vµ ®ång b»ng song c©yvÉn xanh tèt (Qu¶ng Ninh, Phó Thä, B¾c Giang...).

Nh− vËy ®Êt nµo còng cã thÓ trång ®−îc v¶i miÔn lµ cã ®ñ ph©n bãn vµ n−íc cho c©y.

+ Cã thÓ trång v¶i ë vïng ®åi thiÕu n−íc ®−îc kh«ng?

V¶i cã t¸n c©y cao to, bé rÔ ¨n s©u. Nh−ng theo kÕt qu¶ nghiªn cøu bé rÔ v¶i ë vïng ®åi chothÊy do nh©n gièng b»ng cµnh chiÕt nªn bé rÔ chØ ¨n s©u ë trong ®Êt 60 cm, mµ c©y cÇn ®ñn−íc vµo mïa sinh tr−ëng ra léc cµnh, thêi kú ph©n hãa mÇm hoa, mïa hoa, qu¶ ph¸t triÓn.

Trång v¶i ë vïng ®åi, miÒn nói nh− S¬n La (Hoµ B×nh), Sãc S¬n (Hµ Néi), ChÝ Linh (H¶iD−¬ng)... th−êng gÆp h¹n, c©y thiÕu n−íc trong mïa kh«, dÉn ®Õn léc chËm, léc cµnh yÕu,qu¶ ph¸t triÓn kÐm, s¶n l−îng thÊp vµ cã hiÖn t−îng çch n¨m râ rÖt.

V× vËy nªn trång v¶i ë nh÷ng n¬i gÇn nguån n−íc hoÆc cã n−íc t−íi. Vïng gß ®åi nªn lµmruéng bËc thang, cã m−¬ng tr÷ n−íc vµ ¸p dông çc biÖn ph¸p kü thuËt th©m canh nh−: cµys©u gi÷a luèng, bãn nhiÒu ph©n h÷u c¬, trång c©y hä ®Ëu .v.v. phñ ®Êt ®Ó gi÷ Èm cho ®Êt.Nªn trång b»ng c©y ghÐp (®Ó cã bé rÔ ¨n - s©u) thay cho c©y chiÕt ®ang trång phæ biÕn hiÖnnay.

+ Nh÷ng chç ®Êt tròng cã trång ®−îc v¶i kh«ng?

Vïng ®Êt tròng còng trång ®−îc v¶i. Nh−ng khi trång cÇn v−ît ®Êt thµnh luèng cao hoÆc nÕuch−a cã ®iÒu kiÖn th× cã thÓ ®¾p thµnh nÊm, trång v¶i lªn trªn ®ã; ®Õn mïa kh« hµng n¨m v−ît®Êt ®¾p dÇn cho nÊm réng vµ cao thªm.

+ ë v−ên ®åi tr−íc ®©y trång tre, b−¬ng nay muèn trång v¶i ph¶i lµm g×?

18

Bé rÔ tre rÊt kháe, hót chÊt dinh d−ìng rÊt m¹nh nªn çc v−ên tre giµ vïng ®åi líp ®Êt mÆtth−êng nghÌo dinh d−ìng. Cã trång v¶i ®−îc trªn ®Êt nµy hay kh«ng phô thuéc vµo viÖcchuÈn bÞ vµ c¶i t¹o ®Êt tr−íc lóc trång v¶i vµ kü thuËt ch¨m sãc, th©m canh cho c©y sau trång.

Tr−íc tiªn lµ ph¶i ®¸nh hÕt gèc tre chÆt hÕt cµnh l¸ çc c©y xung quanh cho v−ên ®−îctho¸ng. Sau ®ã ®µo hè s©u bãn thªm nhiÒu ph©n chuång hoÆc ph©n h÷u c¬, t×m çch nhanhchãng phôc håi l¹i ®é mµu mì cho ®Êt v−ên b»ng çch trång xen c©y ph©n xanh ®Ó c¶i t¹o®Êt, dïng th©n l¸ bãn cho c©y. Kh©u quan träng tiÕp theo lµ kh©u gi÷ n−íc chèng h¹n cho v¶i.Çch ch¨m sãc cÇn theo h−íng dÉn vÒ kü thuËt cã trong çc tµi liÖu vµ cÈm nang.

17. Hái: ë n−íc ta cã nh÷ng gièng v¶i g×?

§¸p: C©y v¶i ®· ®−îc trång ë n−íc ta çch ®©y hµng ngh×n n¨m, nh−ng cho ®Õn nay çcnghiªn cøu vÒ v¶i ch−a nhiÒu. Trong thùc tiÔn s¶n xuÊt hiÖn nay th−êng gÆp 3 nhãm chÝnh:

1. V¶i chua: C©y mäc kháe, qu¶ to, träng l−îng trung b×nh 20 - 50g. H¹t to. Tû lÖ ¨n ®−îcchiÕm 50 - 65%. Lµ lo¹i chÝn sím. Cuèi th¸ng 4 ®Çu th¸ng 5 ®· cã b¸n ë chî. §iÒu dÔ ph©nbiÖt lµ chïm hoa v¶i chua tõ cuèng ®Õn çc nô hoa cã phñ mét líp l«ng mµu ®en. V¶i chua rahoa ®Ëu qu¶ ®Òu vµ n¨ng suÊt æn ®Þnh h¬n v¶i thiÒu. Trong nhãm gièng v¶i chua nµy cãnh÷ng c©y cã −u ®iÓm nh− mµu vá qu¶ ®Ñp, ¨n rÊt ngät, qu¶ to, nh− (ë vïng Thanh Oai: vµnganh, hoa hång, cïi dõa, ®−êng phÌn v.v...).

2. V¶i nhì: C©y to hoÆc trung b×nh, t¸n c©y dùng ®øng, l¸ to (còng cã c©y l¸ nhá). Chïmhoa cã ®é dµi vµ lín trung gian gi÷a v¶i chua vµ v¶i thiÒu, cã l«ng mµu ®en nh−ng th−a h¬nv¶i chua, trong sè ®ã còng cã c©y chïm hoa cã l«ng mµu tr¾ng. Qu¶ b»ng qu¶ v¶i chua lo¹inhá. H¹t to. PhÈm chÊt qu¶ kÐm v¶i thiÒu. Qu¶ chÝn gi÷a th¸ng 5 ®Õn ®Çu th¸ng 6. Khi chÝncã gièng vá qu¶ vÉn cã mµu xanh, ë ®Ønh qu¶ cã mµu tÝm ®á, ¨n ngät, Ýt chua.

3. V¶i thiÒu: Cã ng−êi gäi lµ v¶i Tµu v× hä cho r»ng nguån gèc cña nã tõ Trung Quèc, chØ®óng cã mét phÇn v× cã nh÷ng gièng ®−îc chän läc, nh©n gièng vµ phæ biÕn trong s¶n xuÊthoµn toµn ë ViÖt Nam mµ Trung Quèc kh«ng cã hoÆc kh«ng nãi ®Õn nh− v¶i Thanh Hµ, PhóHé...

Do nh©n gièng b»ng chiÕt cµnh nªn çc ®Æc tÝnh vÒ sinh häc, kinh tÕ t−¬ng ®èi æn ®Þnh, cã ®é®ång ®Òu cao, dÔ nhËn d¹ng. T¸n c©y cã h×nh trßn b¸n cÇu, l¸ nhá, phiÕn l¸ dµy, bãng ph¶nquang. §Ó cã thÓ ra hoa ®−îc ®ßi hái mïa ®«ng nhiÖt ®é thÊp. Nh÷ng n¨m Ýt rÐt kh«ng rahoa hoÆc ra hoa lÎ tÎ. Chïm hoa vµ nô kh«ng cã l«ng nhung ®en nh− ë v¶i chua mµ cã mµutr¾ng (nh− trøng Õch). Qu¶ nhá h¬n qu¶ v¶i chua, trung b×nh nÆng 25 - 30g, h¹t nhá h¬n v¶ichua. Tû lÖ ¨n ®−îc cao h¬n: 70 - 80%. ChÝn muén h¬n v¶i chua. Qu¶ chÝn vµo ®Çu th¸ng 6.ë Ninh Giang cã chñng chÝn muén h¬n vµo ®Çu th¸ng 7 vµ ë Hoµng Long l¹i cã chñng chÝnsím vµo cuèi th¸ng 5.

Çc gièng v¶i thiÒu gåm cã: V¶i thiÒu Thanh Hµ lµ gièng chñ lùc ®−îc trång réng r·i ë nhiÒutØnh. V¶i thiÒu Phó Hé ph¹m vi trång hÑp h¬n. Ngoµi ra cßn cã v¶i thiÒu Xu©n §Ønh, v¶ithiÒu Bè H¹... diÖn trång cµng hÑp h¬n.

GÇn ®©y cã nhËp mét sè gièng v¶i Trung Quèc nh−:

QuÕ vÞ: Qu¶ cã träng l−îng 15 - 22g, h¹t bÐ. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 75 – 80%. Qu¶ ¨n ngät,nhiÒu n−íc, cã vÞ quÕ chÞu ®−îc h¹n thÝch nghi víi vïng ®åi; thÝch øng réng víi çc lo¹i ®Êtnh−ng s¶n l−îng cßn thÊp kh«ng æn ®Þnh qua çc n¨m.

Nu« mÝ x−: Lµ gièng ®Çu b¶ng cña Qu¶ng §«ng nhê cã phÈm chÊt th¬m ngon. Qu¶ h×nh timh¬i dÑp, träng l−îng 20,1 - 27,6 g. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 73, - 84,4%. H¹t rÊt bÐ, cã nhiÒu qu¶

19

h¹t tho¸i hãa. Qu¶ chÝn vµo cuèi th¸ng 6 ®Çu th¸ng 7. ChÞu h¹n, thÝch nghi trång ë vïng ®åin¨ng suÊt cao, nh−ng cã hiÖn t−îng çch n¨m vµ s¶n l−îng kh«ng thËt æn ®Þnh.

Hoµi chi: PhÈm chÊt qu¶ vµo lo¹i trung b×nh. Thêi gian thu h¸i dµi cã lîi cho viÖc kÐo dµithêi gian cung cÊp qu¶ t−¬i. TÝnh thÝch nghi réng, s¶n l−îng æn ®Þnh. Träng l−îng qu¶ trungb×nh 15,4 - 28,3 g, tû lÖ ¨n ®−îc 68,5 - 76,6%. H¹t t−¬ng ®èi to.

H¾c diÖp (cã nghÜa lµ l¸ ®en): Trång rÊt phæ biÕn ë Qu¶ng §«ng, lµ mét trong nh÷ng gièngcã gi¸ trÞ th−¬ng phÈm cao. §Æc ®iÓm næi bËt lµ h−¬ng vÞ th¬m ngon, s¶n l−îng cao vµ æn®Þnh, cã kh¶ n¨ng chÞu óng tèt, nh−ng kÐm chÞu giã vµ s©u bÖnh, nhÊt lµ s©u ®ôc th©n. Trängl−îng qu¶ 16,1 - 32 g. H¹t to, phÇn ¨n ®−îc chiÕm 63,5-73,3%.

Tam nguyÖt hång: Lµ gièng ®Æc s¶n chÝn sím cña tØnh Qu¶ng §«ng. C©y mäc rÊt kháe,cµnh kháe, dµi vµ th−a. L¸ máng, mÒm, mÆt l¸ mµu xanh ®Ëm, l−ng l¸ mµu xanh b¹c. Chïmhoa to, th« vµ dµi. Hoa to vµ ph©n bè dµy trªn chïm hoa, chïm hoa vµ nô hoa cã l«ng dµymµu ®en. Qu¶ to, träng l−îng qu¶ 26 - 42g h×nh tim hoÆc h×nh tim h¬i lÖch. Vá qu¶ dµy,gißn, khi chÝn cã mµu ®á t−¬i. ThÞt qu¶ mµu tr¾ng nh− s¸p, nhiÒu n−íc, ¨n ngät cã vÞ chuam¹nh, h¹t to. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 62 - 68% so träng l−îng qu¶.

¦u ®iÓm cña gièng nµy lµ chÝn sím, n¨ng suÊt t−¬ng ®èi cao vµ æn ®Þnh, chÞu ®−îc óng.

Phi tö tiÕu (cã nghÜa lµ cung phi c−êi). Lµ mét trong nh÷ng gièng ngon cña tØnh Qu¶ng§«ng. C©y mäc kháe, cµnh to, t¸n th−a. Qu¶ to, träng l−îng qu¶ 23,5 – 31,1g, h×nh trøng h¬itrßn, vá qu¶ khi chÝn mµu hång. ThÞt qu¶ dµy, mµu tr¾ng nh− s¸p, nhiÒu n−íc, gißn tan, cãmïi th¬m. H¹t bÐ. PhÇn ¨n ®−îc 77,1-82,5%. Qu¶ chÝn vµo cuèi th¸ng 5 ®Çu th¸ng 6. Cãsøc c¹nh tranh cao trªn thÞ tr−êng qu¶ t−¬i. “Kü tö c−êi” tuy cã n¨ng suÊt cao song kh«ng æn®Þnh, hay bÞ s©u ®ôc th©n ph¸ h¹i.

§¹i t¹o (cßn gäi lµ §¹i t¶o): Lµ mét trong nh÷ng gièng chÝn sím ë Qu¶ng §«ng. C©y cao to,cµnh dµi, t¸n c©y xße réng: Chïm hoa dµi. Qu¶ h×nh trøng h¬i trßn, ®é lín trung b×nh, trongl−îng qu¶ 19,6 - 27,0g. Vá máng mµu hång t−¬i, thÞt qu¶ mµu tr¾ng s÷a. ThÞt qu¶ cã vÞ chuanhÑ, th¬m, gißn tan. H¹t to, ®Çy ®Æn. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 61,5 -75,5% träng l−îng qu¶.Gièng §¹i t¹o cã thÓ dïng ®Ó ¨n t−¬i, sÊy kh« vµ lµm ®å hép. Thêi vô thu ho¹ch vµo ®Çu ®Õngi÷a th¸ng 6. −u ®iÓm chÝnh lµ cã thÓ ®Ó l©u trªn c©y, thêi kú thu ho¹ch cã thÓ kÐo dµi. Kh¶n¨ng thÝch øng kh¸ cã thÓ trång ë vïng ®åi nói, chÞu rÐt kh¸, cã n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh.

18. Hái: Môc tiªu cña c«ng t¸c chän gièng v¶i hiÖn nay lµ g×?

§¸p: HiÖn nay vµ c¶ sau nhiÒu n¨m n÷a v¶i vÉn lµ lo¹i qu¶ thÞ tr−êng thÕ giíi −a chuéng vµb¸n ®−îc gi¸ so víi çc lo¹i qu¶ kh¸c. C«ng t¸c chän gièng v¶i ph¶i chó ý ®Õn h×nh d¹ng vµmµu s¾c qu¶, h−¬ng vÞ, thµnh phÇn dinh d−ìng phong phó, kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖnvïng trång tèt, v.v... V× vËy môc tiªu cña c«ng t¸c chän gièng sÏ lµ:

1) N¨ng suÊt cao, æn ®Þnh, phÈm chÊt tèt.

CÇn theo dâi nhiÒu n¨m vÒ s¶n l−îng, phÈm chÊt trªn tõng c©y, cña tõng gièng trong ®iÒukiÖn khÝ hËu vµ ch¨m bãn cô thÓ ®Ó tuyÓn chän ®−îc nh÷ng c©y tèt nh− ý muèn. VÒ tiªuchuÈn n¨ng suÊt, c©y ®−îc chän ph¶i h¬n gièng cò 20 - 30%, s¶n l−îng çc n¨m kh«ng ®−îcchªnh nhau qu¸ 30%. VÒ phÈm chÊt: qu¶ to, cïi dµy, h¹t bÐ. Cïi qu¶ mÒm, Ýt x¬, cã h−¬ngth¬m ®Ëm, hµm l−îng chÊt tan vµ tû lÖ ®−êng/axit cao.

20

2) KÐo dµi thêi gian cung cÊp qu¶ t−¬i b»ng çch chän t¹o ®−îc çc gièng chÝn sím hoÆc cùcsím vµ çc gièng chÝn muén.

3) Chän gièng cho chÕ biÕn ®å hép.

ë n−íc ta ch−a ban hµnh tiªu chuÈn gièng v¶i dïng lµm ®å hép. Theo yªu cÇu cña çc nhµm¸y t¹m thêi cã mét sè quy ®Þnh d−íi ®©y:

Qu¶ h×nh trøng trßn. Vai qu¶ b»ng vµ ®Òu.

Träng l−îng qu¶ ph¶i tõ 20g trë lªn, qu¶ ®Òu nhau.

Cïi dµy trªn 1 mm, phÝa ®Ønh qu¶ cã thÓ máng h¬n nh−ng ph¶i kÝn. .

ThÞt qu¶ mµu tr¾ng, b¸n trong suèt, chç tiÕp gi¸p víi h¹t kh«ng cã mµu n©u.

Sau khi chÕ biÕn kh«ng cho phÐp thÞt qu¶ biÕn n©u vµng.

ThÞt qu¶ gißn, ®é mÒm võa ph¶i, sau khi chÕ biÕn vÉn gi÷ ®−îc tÝnh ®µn håi, kh«ng bÞvì líp mµng bäc ngoµi.

§é chua ngät võa ph¶i, gi÷ ®−îc h−¬ng vÞ, kh«ng cã mïi l¹.

4) Chän ®−îc gièng chÞu h¹n. ë miÒn B¾c n−íc ta diÖn tÝch ®Êt ®åi cßn réng, muèn më réngviÖc trång v¶i ph¶i kh¾c phôc ®−îc h¹n h¸n, nhÊt lµ trong mïa kh«.

Chän gièng v¶i b»ng con ®−êng nµo?

1) Chän tõ çc c©y thùc sinh:

V¶i thô phÊn do çc c©y trong cïng gièng hay kh¸c gièng. C©y mäc tõ h¹t do t¸i tæ hîp gennªn ®é biÕn dÞ lín. V× vËy cã thÓ dùa vµo ®ã ®Ó tuyÓn chän ®−îc çc c©y ®Çu dßng nh− ýmuèn. Lµm ®−îc viÖc nµy cÇn cã thêi gian v× c©y gieo tõ h¹t Ýt nhÊt 4 - 5 n¨m thËm chÝ cßnl©u h¬n míi ra hoa ®Ëu qu¶ vµ ph¶i chê mét sè n¨m khi n¨ng suÊt cao æn ®Þnh míi kh¼ng®Þnh ®−îc.

2) Chän tõ çc biÕn dÞ mÇm:

C©y v¶i ë n−íc ta ®−îc nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p v« tÝnh qua mét thêi kú kh¸ dµi ch¾cch¾n sÏ cã nh÷ng biÕn dÞ mÇm rÊt tèt, theo h−íng cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ. Chó ý mét sè t−¬ngquan nh− ®é dµi chïm hoa víi n¨ng suÊt vµ tÝnh æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt, çc biÕn dÞ mÇm vÒthêi vô thu ho¹ch, vÒ h¹t bÐ hoÆc kh«ng h¹t, v.v.. . ®èi víi viÖc tuyÓn chän gièng míi lµ rÊtcã gi¸ trÞ.

3) NhËp néi gièng:

§©y lµ h−íng chän gièng rÊt phï hîp víi t×nh h×nh cña n−íc ta ®Ó ®ì tèn kÐm cho viÖc ®Çu t−,l¹i cho kÕt qu¶ nhanh. Cã thÓ nhËp çc gièng ë çc vÜ ®é cao h¬n n−íc ta hoÆc nh÷ng n¬i cã®iÒu kiÖn sinh th¸i t−¬ng tù víi n−íc ta.

21

19. Hái: Muèn nh©n nhanh çc gièng tèt ph¶i lµm thÕ nµo?

§¸p: Theo ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng lµ chiÕt cµnh, nh−ng lµm theo ph−¬ng ph¸p nµy th× gi÷®−îc çc tÝnh tr¹ng tèt, song hÖ sè nh©n gièng thÊp, kh«ng ®Èy nhanh ®−îc viÖc më réng diÖntÝch trång gièng míi. Ngµy nay ng−êi ta ®· chó ý ®Õn viÖc ghÐp c©y vµ ghÐp c¶i t¹o gièng còb»ng çch c−a ®èn nh÷ng cµnh cò, trªn ®ã n¶y në çc léc cµnh míi vµ ghÐp lªn ®ã nh÷nggièng míi.

Muèn vËy cÇn x©y dùng çc v−ên gièng gèc lµ nh÷ng gièng tèt ®· ®−îc tuyÓn chän ®Ó tõ trªn®ã lÊy çc m¾t ghÐp vµ cµnh ghÐp cho v−ên −¬m vµ nh©n gièng.

Çc ph−¬ng ph¸p nh©n gièng ®èi víi v¶i?

§Ó nh©n gièng víi v¶i cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p gieo h¹t, ghÐp, chiÕt cµnh vµ gi©m cµnh.

C©y gieo h¹t chËm ra hoa kÕt qu¶, biÕn dÞ lín kh«ng gi÷ ®−îc ®Æc tÝnh tèt vµ phÈm chÊt cñac©y mÑ nªn Ýt dïng. Nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p gi©m cµnh tû lÖ ra rÔ thÊp, rÊt chËm h×nhthµnh c©y nªn ch−a phæ biÕn trong s¶n xuÊt. Ph−¬ng ph¸p nh©n gièng ®−îc dïng kh¸ phæbiÕn hiÖn nay cho s¶n xuÊt lµ chiÕt cµnh. C©y chiÕt cµnh tuy gi÷ ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh tèt cñac©y mÑ, nh−ng hÖ sè nh©n thÊp, bé rÔ th−êng ¨n n«ng kh«ng thÝch hîp cho vïng gß ®åi lµ n¬iquü ®Êt cßn dåi dµo song l¹i thiÕu n−íc trong mïa kh«.

Nh©n gièng v¶i b»ng ph−¬ng ph¸p ghÐp cã nhiÒu −u ®iÓm nh− hÖ sè nh©n cao, gi÷ ®−îc çc®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ, n©ng cao ®−îc tÝnh thÝch nghi cña c©y gièng víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt®ai ®Þa ph−¬ng, v.v... cho nªn çc vïng trång v¶i lín cña thÕ giíi nh− Trung Quèc, Ên §é,¤xtr©ylia ng−êi ta ®· nghiªn cøu vµ øng dông ph−¬ng ph¸p ghÐp vµo s¶n xuÊt vµ xem nã nh−lµ ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o trong nh©n gièng v¶i hiÖn nay.

Çch lµm v−ên −¬ng gèc ghÐp cho v¶i?

Tr−íc tiªn ph¶i chän gièng gèc ghÐp ®Ó lÊy h¹t lµm gèc ghÐp. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc h¹t v¶i®Òu cã thÓ dïng lµm gèc ghÐp. Th«ng th−êng ng−êi ta dïng h¹t chÝn sím lµm gèc ghÐp chonhãm gièng chÝn sím vµ h¹t gièng chÝn muén lµm gèc ghÐp cho çc gièng chÝn muén. Ngoµira do ®Æc ®iÓm cña gièng cho nªn cã nh÷ng gièng h¹t rÊt bÐ do ph¸t dôc kh«ng ®Çy ®ñ. V×vËy ph¶i chän çc gièng sinh tr−ëng kháe, kh¶ n¨ng thÝch nghi tèt, cã h¹t ch¾c, tû lÖ n¶y mÇmcao ®Ó lµm gèc ghÐp. H¹t chÝn ®Çy ®ñ míi thu ho¹ch, thu h¹t xong ph¶i röa thËt s¹ch, c¹o hÕtçc mÈu thÞt qu¶ ë rèn h¹t. Tèt nhÊt lµ gieo ngay. §Ó cµng l©u cµng mÊt søc n¶y mÇm; ®Ó h¹tsau 5 ngµy tû lÖ n¶y mÇm chØ cßn 5%. Kh«ng nªn ®Ó h¹t ngoµi n¾ng v× sÏ dÔ mÊt søc n¶ymÇm. NÕu ch−a gieo kÞp th× cho vµo tñ l¹nh gi÷ ë nhiÖt ®é 3 - 50C cã thÓ ®Ó ®−îc trong 1th¸ng mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn søc n¶y mÇm.

§Êt ®Ó gieo h¹t lµm v−ên −¬ng nªn chän ®Êt thÞt, cã bãn ph©n h÷u c¬ vµ ph©n l©n nh− ®Êt lµmv−ên −¬ng víi cam quýt.

Gieo h¹t cã 2 çch lµ gieo theo hµng hay gieo v·i. L−îng h¹t cho 1m2 kho¶ng 100 - 150 g.Gieo hµng víi kho¶ng çch 20 - 23 cm. Trªn hµng ®Æt h¹t çch nhau 10 13 cm, ®Æt h¹t n»mngang, lÊp ®Êt s©u 1,5 - 2 cm. Xong phñ mét líp máng r¬m r¹ hay cá kh« vµ t−íi n−íc.

Nh÷ng ®iÓm cÇn chó ý khi ch¨m sãc ®èi víi c©y con:

1. CÇn lµm giµn che ®Ó ngõa bÖnh hÐo ngän.

2. T−íi n−íc gi÷ Èm cho c©y con th−êng xuyªn.

22

3. Trªn luèng khi c©y mäc ®· cao cÇn tØa bít nh÷ng ®¸m mäc dµy vµ trång dÆm thªm ënh÷ng chç khuyÕt c©y. Lµm viÖc nµy lóc l¸ ®· chuyÓn lôc hoµn toµn lµ an toµn nhÊt.

4. Bãn ph©n vµ t−íi n−íc: pha n−íc ph©n lo·ng mçi th¸ng t−íi mét lÇn. NÕu dïng ph©n hãahäc, ngoµi ra cÇn chó ý kÕt hîp c¶ l©n vµ kali. C¶ h¹n vµ óng ®Òu lµm cho c©y chËm ph¸ttriÓn, thêi gian ë v−ên −¬ng sÏ dµi, ®¹t ®Õn tiªu chuÈn ghÐp sÏ muén.

5. Chó ý phßng trõ s©u bÖnh: Chñ yÕu lµ bä hung h¹i rÔ, bä xÝt, nhÖn h¹i cµnh l¸.

6. TØa cµnh: C©y con v¶i hay bÞ ch¸y ngän vµ ë phÝa d−íi hay ph¸t sinh nhiÒu cµnh míi. KÞpthêi tØa bá çc mÇm yÕu, chØ ®Ó l¹i 1 th©n chÝnh kháe m¹nh.

Ngoµi viÖc gieo h¹t vµo v−ên −¬ng, ch¨m sãc ®Ó chuÈn bÞ ghÐp, ng−êi ta cßn ra ng«i c©y convµo bÇu vµ ch¨m sãc ®Õn khi c©y trong bÇu ®¹t tiªu chuÈn th× b¾t ®Çu ghÐp.

20. Hái: HiÖn t−îng kh« ngän cña c©y con trong v−ên −¬ng? Nguyªn nh©nvµ çch kh¾c phôc?

§¸p: ë v−ên −¬ng c©y v¶i con th−êng thÊy hiÖn t−îng hÐo ngän, ®Ønh sinh tr−ëng kh« qu¾tl¹i, c©y cong xuèng. Sau ®ã ë gÇn gèc 1 - 2 mÇm bªn n¶y lªn thµnh 1 - 2 th©n míi, l¹i bÞ hÐongän. Çc mÇm ë d−íi l¹i tiÕp tôc n¶y h×nh thµnh mét c©y cã nhiÒu th©n. Çc th©n con nµyrÊt yÕu, ph¸t triÓn chËm khã ®¹t ®Õn tiªu chuÈn ghÐp.

KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy hiÖn t−îng hÐo ngän lµ mét bÖnh sinh lý do ¶nh h−ëng cña nhiÖt®é cao nhÊt lµ trong mïa hÌ vµ çc vïng cã khÝ hËu kh« nãng.

Quan s¸t hiÖn tr−êng thÊy: Trong mïa hÌ cã nhiÖt ®é cao, ë v−ên −¬ng kh«ng ®−îc che t¹omét tÇng ®Êt cã nhiÖt ®é cao trªn bÒ mÆt luèng lµm cho c©y hÐo ngän. Nªn lµm giµn che ®Ógi¶m bít ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é cao ®èi víi c©y con, nhÊt lµ trong mïa hÌ. Chó ý kÕt hîpt−íi n−íc lµm m¸t cho c©y vµo buæi s¸ng vµ buæi chiÒu.

21. Hái: Cã bao nhiªu ph−¬ng ph¸p ghÐp v¶i?

§¸p: Cã thÓ ¸p dông çc ph−¬ng ph¸p ghÐp cho c©y ¨n qu¶ th©n gç nh− cam quýt, xoµi, t¸o,m¬, mËn, v.v... ®Ó ghÐp cho v¶i. Th«ng dông nhÊt lµ ghÐp m¾t - theo lèi ghÐp cöa sæ, ghÐp¸p, ghÐp chÎ bªn, ghÐp luån d−íi vá, ghÐp th¸p (ghÐp ¨ng lª) vµ ghÐp nªm (xem h×nh 2).

23

H×nh 2: C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp v¶i

a) GhÐp m¾t theo lèi cöa sæ: 1 - c¾t m¾t ghÐp; 2, 3 - bãc vá gèc ghÐp; 4 - ®Æt m¾t ghÐp lªn vÞtrÝ ®· bãc vá ë gèc ghÐp; 5 - buéc gi©y sau khi ghÐp

b) GhÐp nªm: 1 - cµnh ghÐp; 2- gèc ghÐp;3 - dïng nil«ng máng bao l¹i sau khi ghÐp ®Ó chèng mÊt n−íc.

24

c) GhÐp ¸p

d) GhÐp chÎ bªn

25

e) GhÐp luån d−íi vá

f) GhÐp th¸p

26

22. Hái: Cã thÓ lÊy cµnh ghÐp trªn c©y ch−a cho qu¶ ®Ó ghÐp ®−îc kh«ng?Cã ng−êi nãi chØ nªn lÊy cµnh ghÐp ë h−íng nam trªn t¸n c©y mÑ! Cã ®óngkh«ng?

§¸p: Cµnh ghÐp tèt, xÊu cã quan hÖ ®Õn sinh tr−ëng, n¨ng suÊt, phÈm chÊt, tÝnh chèng chÞu,tuæi thä cña c©y ghÐp sau nµy. Bëi vËy cÇn ph¶i tuyÓn chän cÈn thËn ®Ó khái cã ¶nh h−ëngxÊu l©u dµi vÒ sau.

Nªn lÊy cµnh ghÐp trªn c©y mÑ −u tó cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt qu¶ tèt, s¹ch bÖnh, kh¶n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh tèt, c©y mÑ ®ang cho qu¶ ë vµo tuæi ®ang sung søc.Kh«ng lÊy cµnh ghÐp ë nh÷ng c©y giµ, ë nh÷ng c©y cßn t¬ ch−a ra qu¶ nÕu biÕt ®−îc ®Ýchthùc nguån gèc cña nã (nh− ®· nãi trªn) th× vÉn cã thÓ lÊy cµnh ghÐp ®−îc.

CÇn chó ý c©y ¨n qu¶ cã hiÖn t−îng biÕn dÞ mÇm, kh«ng nªn lÊy cµnh ghÐp ë çc c©y nonch−a ra qu¶, ®Ò phßng çc biÕn dÞ xÊu v« t×nh mµ ta ®em nh©n réng ra.

ViÖc chän cµnh ghÐp trªn t¸n c©y ë h−íng nam lµ tèt v× ë vÞ trÝ nµy cµnh tiÕp nhËn ®−îc nhiÒu¸nh s¸ng, mÇm cµnh sung søc, khi ghÐp tû lÖ sèng cao, c©y con chãng ph¸t triÓn.

Ngoµi ra còng cã thÓ lÊy cµnh ghÐp ë trªn t¸n c©y ë phÇn gi÷a lªn ®Õn ®Ønh t¸n ë c¶ 4 phÝa®Òu ®−îc.

23. Hái: Lµm thÕ nµo ®Ó tû lÖ c©y ghÐp sèng ®¹t ®−îc cao?

§¸p: C©y v¶i ghÐp tû lÖ sèng thÊp lµ do hµm l−îng tananh trong c©y cao, hµm l−îng tinh bétthÊp, kÕt cÊu çc èng dÉn kh«ng ®−îc ®Òu ®Æn, v× vËy khi ghÐp tû lÖ thµnh c©y thÊp.

§Ó kh¾c phôc cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau:

1) Lµm tèt c«ng t¸c chän cµnh ghÐp vµ m¾t ghÐp

§Ó lÊy cµnh ghÐp cÇn chän trªn nh÷ng c©y mÑ cã n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh qua çc n¨m, phÈmchÊt qu¶ th¬m ngon, c©y sinh tr−ëng sung søc, t¸n c©y cã ®Çy ®ñ ¸nh s¸ng, kh«ng bÞ çc c©ykh¸c che khuÊt, chän cµnh ®· thµnh thôc, trªn cµnh cã nhiÒu m¾t kháe lµ cµnh xu©n hay cµnhthu 1 - 2 n¨m tuæi.

Tr−íc khi lÊy cµnh ghÐp nªn khoanh vá hay dïng dao c¾t khoanh ®Õn tËn lâi ®Ó tËp trung®−îc nhiÒu chÊt dinh d−ìng.

2) Chän gièng gèc ghÐp

CÇn chän gièng sinh tr−ëng kháe, chãng lín vÒ bÒ ngang vµ cã søc hîp tèt víi cµnh ghÐp.Kh«ng ph¶i bÊt cø gièng v¶i nµo còng ghÐp ®−îc víi nhau, mµ ph¶i chän. Th−êng th× nh÷ngc©y trong cïng nhãm (nhãm v¶i chÝn sím ch¼ng h¹n) dÔ ghÐp víi nhau h¬n. Song còng cãthÓ ghÐp çc c©y kh¸c nhãm víi nhau ®−îc (gi÷a gièng chÝn muén víi gièng chÝn sím ch¼ngn¹n). VÒ vÊn ®Ò nµy cÇn ®−îc nghiªn cøu thªm. Khi c©y gèc ghÐp cã ®−êng kÝnh ®¹t trªnd−íi 1 cm lµ ghÐp ®−îc. Tr−íc khi ghÐp cÇn t−íi ®ñ n−íc, t−íi ph©n ®¹m ®Ó bé rÔ c©y ph¸ttriÓn, t¹o thuËn lîi cho viÖc ghÐp.

3) Thêi vô ghÐp

RÊt quan träng. Mçi ph−¬ng ph¸p ghÐp th−êng cã thêi vô ghÐp thÝch hîp riªng. Chñ yÕu b¶o®¶m nhiÖt ®é trong ph¹m 20 - 300C, ®é Èm kh«ng khÝ 80 - 90%, vµ trêi kh«ng n¾ng g¾t qu¸.Thêi vô ghÐp v¶i nãi chung trong th¸ng 3 - 4 vµ 9 - 10 lµ thÝch hîp. GhÐp xong nªn dïng mét

27

bao nil«ng thËt máng bao ra ngoµi ®Ó gi÷ Èm vµ lµm giµn che bãng cho c©y ghÐp: Chó ýkh«ng ®Ó h¬i n−íc qu¸ nhiÒu trong tói nil«ng.

4) Kü thuËt ghÐp

Ph¶i nhanh, thµnh thôc. Dao ghÐp ph¶i s¾c, nh¸t c¾t ph¶i ngät, kh«ng x¬. Khi ®Æt cµnh ghÐphay m¾t ghÐp vµo gèc ghÐp chó ý ®Ó t−îng tÇng 2 bªn tiÕp xóc víi nhau ®−îc nhiÒu. Buécgi©y võa chÆt, ®Òu, kh«ng nªn xiÕt qu¸ chÆt.

24. Hái: Ch¨m sãc c©y con sau khi ghÐp nh− thÕ nµo?

§¸p: Khi cµnh ghÐp v−¬n cao ®−îc 15 - 20 cm b¾t ®Çu lµm cá vun gèc vµ bãn ph©n. LÇn lµmcá ®Çu tiªn ph¶i lµm nhÑ nhµng tr¸nh va ch¹m vµo gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp. Sau ®ã cø çchmét th¸ng l¹i bãn ph©n thóc cho c©y con mét lÇn. Lo¹i ph©n vµ çch bãn ¸p dông nh− ®èi víic©y gèc ghÐp. T−íi n−íc chèng h¹n kÞp thêi lµ biÖn ph¸p rÊt quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸ttriÓn cña c©y con sau khi ghÐp vµ tû lÖ c©y xuÊt v−ên. Th−êng xuyªn b¾t s©u, phun thuècphßng trõ bÖnh h¹i. Phun thuèc lÇn ®Çu ph¶i lµm sím khi cµnh ghÐp míi mäc ®−îc 2 - 4 cm.

Vµo mïa hÌ nhiÖt ®é cao, Èm ®é ë v−ên −¬ng cao ph¶i th−êng xuyªn phun Boãc®« (1:1:100)®Ó chèng nÊm g©y hÐo cµnh: Lu«n lu«n kiÓm tra c¾t bá çc cµnh bÊt ®Þnh mäc lªn tõ gècghÐp: Khi cµnh ghÐp cao 40 - 50 cm tiÕn hµnh tØa bít cµnh con, bÊm ngän t¹o h×nh cho cµnhghÐp. Trªn mçi cµnh ghÐp chØ ®Ó 2 - 3 cµnh chÝnh kháe, ph©n bè ®Òu vÒ çc phÝa dïng lµm békhung cho c©y vÒ sau.

25. Hái: Cã ng−êi nãi: C©y v¶i ghÐp tèt h¬n c©y v¶i chiÕt. Cã ®óng kh«ng?

§¸p: C©y ghÐp còng gièng nh− c©y chiÕt ®Òu lÊy tõ mét c©y mÑ −u tó mµ ra, sau khi trångc©y vÉn gi÷ ®−îc çc ®Æc ®iÓm tèt cña c©y mÑ nh− ra qu¶ sím, n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt,v.v... Nh−ng ë c©y ghÐp cã bé rÔ kháe, rÔ çi ¨n s©u vµo ®Êt nªn kh¶ n¨ng chèng h¹n, chènggiã tèt h¬n, trång ®−îc trªn vïng ®åi kh« h¹n. VÒ ®iÓm nµy c©y chiÕt cã phÇn bÞ h¹n chÕ.NÕu muèn më réng diÖn tÝch trång v¶i trªn vïng ®åi lµ n¬i hµng n¨m cã mïa kh« h¹n th× c©yghÐp cã triÓn väng ®¸p øng tèt h¬n.

Cßn c©y chiÕt dï cã nh©n gièng qua nhiÒu ®êi song vÉn gi÷ nguyªn ®−îc phÈm chÊt, bé rÔ ¨ntuy n«ng song l¹i thÝch hîp víi vïng ®ång b»ng vÒ mïa m−a cã mùc n−íc ngÇm cao.

Tuy vËy ph¶i nãi r»ng vÒ hÖ sè nh©n th× ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh kh«ng sao ®uæi kÞp ph−¬ngph¸p ghÐp.

26. Hái: Lµm ®Êt, ®µo hè vµ chuÈn bÞ ph©n lãt ®Ó trång v¶i ë ®Êt ®ång b»ngvµ vïng ®åi cã g× kh¸c nhau?

§¸p: Lµm ®Êt trång v¶i tèt nhÊt lµ cµy mét l−ît, sau ®ã míi ®µo hè. §Êt ®ång b»ng mùc n−ícngÇm cao, mïa m−a hay bÞ ngËp nªn tèt nhÊt lµ ®µo m−¬ng, v−ît ®Êt lªn luèng vµ hè chØ nªn®µo n«ng (40cm) víi chiÒu réng 80cm. Cßn ë vïng ®åi cµng ®µo s©u vµ réng cµng tèt (s©u100cm, réng mçi bÒ 100 cm). Khi ®µo hè ®Ó riªng líp ®Êt mÆt ra mét bªn, ®Êt cßn l¹i trén®Òu víi ph©n chuång mçi hè tõ 20 - 50 kg (tïy kh¶ n¨ng) thªm 0,5kg l©n vµ 0,5 kg kali. Saucïng lÊy líp ®Êt mÆt (®· ®Ó riªng): phñ lªn trªn. C«ng viÖc chuÈn bÞ nµy lµm xong tr−íc lóctrång mét th¸ng hoÆc sím h¬n cµng tèt.

28

27. Hái: Kho¶ng çch vµ mËt ®é trång thÝch hîp ®èi víi v¶i?

§¸p: Tïy theo gièng, tïy theo ®Êt trång xÊu tèt, tïy theo çch ch¨m sãc mµ bè trÝ kho¶ngçch trång cho thÝch hîp. Gièng sinh tr−ëng kháe nh− v¶i chua th× trång th−a h¬n v¶i thiÒu,®Êt ®åi trång dµy h¬n ®Êt b·i vµ ®Êt phï sa, cã t¹o h×nh vµ c¾t tØa tèt th× trång dµy h¬n lµ ®Ómäc tù nhiªn. ë n−íc ta kho¶ng çch trång th−êng lµ 8 x 8 m hay 8 x 9 m nh− vËy cã thÓtrång víi mËt ®é 156 - 138 c©y trªn 1 ha. H×nh 3 giíi thiÖu mËt ®é vµ ph−¬ng thøc trång v¶i ëmét sè n−íc trªn thÕ giíi ®Ó çc nhµ lµm v−ên tham kh¶o.

H×nh 3: MËt ®é vµ ph−¬ng thøc trång v¶i ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi

1) Çch bè trÝ trång c©y

a) ¤ vu«ng (44 - 77 c©y/ha)

b) Nanh sÊu (80 c©y/ha)

29

2) MËt ®é trung b×nh

a) H×nh thoi:

MËt ®é ban ®Çu 139 ha

MËt ®é cuèi cïng 70ha

b) H×nh ch÷ nhËt:

MËt ®é ban ®Çu 111 c©y/ha

MËt ®é cuèi cïng 55 c©y/ha

30

3) MËt ®é cao

a) ¤ vu«ng:

MËt ®é ban ®Çu 278 c©y/ha

MËt ®é cuèi cïng 139 c©y/ha

x C©y trång chÝnh

ChÆt tØa bá khi giao t¸n

b) H×nh ch÷ nhËt: MËt ®é 139 c©y/ha

31

28. Hái: Trång v¶i vµo vô xu©n hay vô thu? §Ó t¨ng tû lÖ sèng khi trång cÇnchó ý g× ?

§¸p: ë çc tØnh miÒn b¾c trång v¶i vµo mïa xu©n hay mïa thu ®Òu ®−îc c¶. Nh−ng tèt h¬nhÕt lµ trång vµo vô xu©n. §©y lµ mïa trång c©y thÝch hîp nhÊt, tû lÖ sèng ®¹t cao nhÊt v× lócnµy nhiÖt ®é cao dÇn, ®é Èm kh«ng khÝ rÊt cao vµ ®Æc biÖt cã m−a xu©n. D©n gian cã c©u:“TiÕt th¸ng 2 trång çn mai còng sèng”. Trång vµo lóc nµy cßn cã −u ®iÓm n÷a lµ ®ì c«ngt−íi nhê cã m−a xu©n.

§Ó t¨ng tû lÖ sèng khi trång c©y con ph¶i cã bÇu, ngoµi ra cÇn chó ý çc ®iÓm sau:

- Tr¸nh kh«ng ®Ó vì bÇu do vËn chuyÓn. Tèt nhÊt bÇu ®−îc bao bäc bëi r¬m r¹ cã gi©ybuéc chÆt. Khi trång ®Æt c¶ bÇu xuèng hè trång.

- TØa bít l¸ ®Ó gi¶m bít viÖc tho¸t n−íc cña c©y.

- Khi trång kh«ng nªn dïng ch©n dÉm xung quanh mµ nªn lïa çc h¹t ®Êt nhá cho phñ kÝnbÇu, dïng tay Ên chÆt xung quanh vµ t−íi ®Ém n−íc cho ®Êt bÇu vµ ®Êt hè tiÕp xóc víinhau.

Cã kinh nghiÖm dïng ®Êt mÞn trén víi n−íc thµnh hå ngay d−íi ®¸y hè, sau ®ã ®Æt bÇu xuènghè trång vµ phñ thªm ®Êt xung quanh. §Êt ®−îc hå vµ rÔ cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi nhau nªnc©y chãng bÐn.

- Trång xong nªn be bê nhá xung quanh gèc, ®Ó khi t−íi n−íc tËp trung thÊm vµo gèc vµgÆp m−a kh«ng bÞ mÊt mµu.

- N¬i cã giã nªn c¾m cäc, buéc th©n c©y vµo cäc cho giã ®ì lay gèc.

29. Hái: ë gÇn çc nhµ m¸y (g¹ch, ph©n l©n, ph©n ®¹m, gang thÐp, giÊy)...khãi, bôi táa ra nhiÒu cã thÓ trång v¶i ®−îc kh«ng?

§¸p: Khãi çc nhµ m¸y g¹ch, ph©n l©n, ph©n ®¹m, hãa chÊt, giÊy, xi m¨ng, gang thÐp, v.v...tho¸t ra víi çc ®é ®Ëm ®Æc kh¸c nhau mang theo çc chÊt ®éc. Çc chÊt khÝ nµy gÆp giã thæimang ®Õn nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu cho m«i tr−êng sinh th¸i çc vïng l©n cËn, nhÊt lµ ë vµo khuvùc luång giã thæi. C©y v¶i ë ®©y sinh tr−ëng kh«ng b×nh th−êng, ra hoa ®Ëu qu¶ kh«ng tèt,kh«ng cã ý nghÜa vÒ mÆt kinh tÕ. Çc vïng nµy kh«ng nªn trång v¶i, mµ nªn chän lo¹i c©yxanh kh¸c.

30. Hái: Thêi gian ®Çu c©y v¶i ch−a khÐp t¸n nªn trång xen c©y g×?

§¸p: §Ó sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ t¨ng thªm thu nhËp, chèng cá d¹i vµ lµm t¨ng ®é mµu mìcña ®Êt khi c©y v¶i cßn nhá cÇn trång xen thªm çc lo¹i rau mµu, c©y hä ®Ëu, c©y ph©n xanh,c©y ¨n qu¶, v.v...

ë ®Êt ruéng: Trång l¹c xu©n hay ®ç t−¬ng xu©n, ®ç xanh trång trong vô hÌ víi çc gièng míinh− 044, vô thu ®«ng th× trång rau, çc lo¹i ®Ëu rau, chuèi.

§Êt ®åi: Trång xen l¹c, ®ç, c©y ph©n xanh bé ®Ëu, hoÆc m¬ mËn, hoÆc trång xen çc b¨ngchÌ, v.v... Trong qu¸ tr×nh trång xen viÖc bãn ph©n, t−íi n−íc, ch¨m sãc cho c©y trång xencòng cã t¸c dông tèt ®èi víi v¶i, nh»m thóc ®Èy c©y ph¸t triÓn nhanh, sím cã qu¶.

32

Khi c©y v¶i ®· giao t¸n th× hñy bá c©y trång xen vµ cã thÓ trång d−íi t¸n nh÷ng c©y chÞu bãngnh− gõng, ®Þa liÒn, mïi tµu, døa ta v.v...

31. Hái: V× sao ph¶i coi träng viÖc bãn ph©n h÷u c¬ cho c©y v¶i?

§¸p: Ph©n h÷u c¬ cã nguån gèc tõ ®éng vËt, thùc vËt r¸c th¶i cña thµnh phè, v.v... Trongph©n h÷u c¬ ngoµi çc nguyªn tè ®a l−îng nh− ®¹m, l©n, ka li, magiª vµ canxi cã çc nguyªntè vi l−îng nh− s¾t, kÏm, bo, m«lip®en, v.v... lµ nh÷ng thøc ¨n rÊt cÇn cho c©y. Trong 1 tÊnph©n lîn cã hµm l−îng ®¹m t−¬ng ®−¬ng víi 20 - 25 kg sulfat ®¹m, 20 kg supe l©n, 10 kgsulfat kali.

So víi ph©n hãa häc, ph©n h÷u c¬ ph©n gi¶i chËm cÇn cho nhu cÇu çc giai ®o¹n ph¸t triÓncña v¶i, mÆt kh¸c cßn lµm cho ®Êt t¬i xèp, lý tÝnh vµ hãa tÝnh cña ®Êt ®−îc c¶i thiÖn lµm t¨ngthªm kh¶ n¨ng tho¸t n−íc vµ gi÷ n−íc tèt cho ®Êt.

ViÖc trång xen çc c©y hä ®Ëu trong v−ên v¶i, ngoµi çc s¶n phÈm thu ho¹ch, phÇn cßn l¹i (rÔ,th©n l¸) cña c©y trång xen vïi trong ®Êt lµm t¨ng thªm nguån ph©n h÷u c¬ cho c©y.

32. Hái: TriÖu chøng thiÕu ®¹m, l©n, kali ë v¶i vµ çch kh¾c phôc?

§¸p:

+ §¹m rÊt cÇn cho c©y ë çc giai ®o¹n sinh tr−ëng. §¹m cã t¸c dông n©ng cao n¨ng suÊt vµphÈm chÊt qu¶. Thõa ®¹m sÏ lµm cho cµnh l¸ ph¸t triÓn qu¸ m¹nh, ¶nh h−ëng ®Õn ph©n hãamÇm hoa, g©y nªn rông hoa, rông qu¶, s¶n l−îng thÊp vµ phÈm chÊt qu¶ kÐm.

C©y thiÕu ®¹m thÓ hiÖn: Çc ®ît léc mäc yÕu, l¸ cµnh bÐ, cã mµu vµng, biªn l¸ h¬i cong l¹i, l¸rông sím, rông hoa vµ rông qu¶ nhiÒu. ThiÕu ®¹m kÐo dµi c©y sÏ mäc yÕu t¸n c©y thÊp bÐ,tuæi thä ng¾n.

§Ó kh¾c phôc cÇn bãn nhiÒu ph©n h÷u c¬ (bãn lãt) vµ bæ sung çc ph©n ®¹m hãa häc vµo çcgiai ®o¹n cÇn cho c©y nh− lóc ra léc cµnh, ra hoa kÕt qu¶, ®ît léc cµnh mïa thu, v.v... Cã thÓdïng 0,3 - 0,5% urª ®Ó bãn lªn l¸.

+ L©n gióp cho sù ph¸t triÓn cña rÔ, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng chèng h¹n, chèng rÐt cho c©y, thóc®Èy qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa, sù ph¸t dôc cña qu¶, sù thµnh thôc cña h¹t. N©ng cao phÈmchÊt cña qu¶.

C©y thiÕu l©n thÓ hiÖn: L¸ v¶i to h¬n, mµu tèi, ë møc ®é nghiªm träng th× ë mót l¸ vµ biªn l¸cã mµu vµng n©u côc bé vµ lan dÇn ra ®Õn g©n chÝnh.

Dïng ph©n h÷u c¬ ®Ó bãn cho c©y, ®Êt ®åi chua cÇn bãn v«i tr−íc khi trång, mçi hè 1 kg v«ibét. Cã thÓ dïng 2 - 3% supe l©n hay 0,3% Biphosphat- kali (KH2PO4) hßa víi n−íc ®Ó phunlªn l¸.

+ Kali gióp cho cÊu t¹o çc m« thªm cøng çp. ViÖc vËn chuyÓn çc s¶n phÈm quang hîp®Õn çc tæ chøc cña c©y ®−îc thuËn lîi. Kali lµm t¨ng tÝnh ®Ò kh¸ng cña c©y, nh−: chÞu h¹n,chÞu l¹nh, chÞu nãng, t¨ng kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh, gióp cho qu¶ lín nhanh vµ thµnhthôc, t¨ng ®−îc phÈm chÊt qu¶, t¨ng kh¶ n¨ng cÊt gi÷, t¨ng kh¶ n¨ng b¶o vÖ cña vá qu¶.

ThiÕu kali s¾c l¸ h¬i nh¹t, ë mót l¸ cã hiÖn t−îng tr¾ng mµu tro kh«, biªn l¸ cã mµu n©u gôdÇn dÇn lan xuèng tËn gèc l¸.

Çch kh¾c phôc: Bãn ph©n h÷u c¬, kh«ng dïng ®¬n ®éc ph©n ®¹m hãa häc mµ ph¶i phèi hîpvíi ph©n kali, dïng tro bÕp. CÇn thiÕt th× dïng n−íc tro bÕp 2 – 3% ®Ó phun lªn l¸.

33

+ VËy hµm l−îng N, P, K trong l¸ v¶i cã ý nghÜa g× ?

Hµm l−îng çc chÊt dinh d−ìng trong l¸ v¶i ph¶n ¸nh t×nh h×nh dinh d−ìng cña c©y, ®©y lµc¨n cø khoa häc ®Ó cã biÖn ph¸p bæ sung dinh d−ìng kÞp thêi vµ tiÕt kiÖm.

Theo kÕt qu¶ ph©n tÝch l¸ v¶i gièng Nu« mÝ x− vµ Hoµi chi ë Qu¶ng §«ng vµo thêi kú cã qu¶non thÊy hµm l−îng N trong l¸: 0,931 - 2,096%, P2O5: 0,077 - 0,207%, K2O: 0,124 - 0,333.Cßn ë Qu¶ng T©y t¹i tr¹m nghiªn cøu v¶i B¾c L−u kÕt qu¶ nh− sau N: 1,76 - 1,78%, P2O5:0,254 - 0,278%, K2O: 0,75 - 0,92% . Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy ë thêi kú qu¶ nontrong l¸ cã hµm l−îng ®¹m cao nhÊt råi ®Õn kali, hµm l−îng l©n Ýt nhÊt.

33. Hái: Nh÷ng n¨m tr−íc lóc ra hoa ®Ëu qu¶ bãn ph©n cho c©y v¶i thÕ nµo?

§¸p: Sau trång kho¶ng 1 th¸ng, c©y ®· bÐn rÔ håi xanh lµ cã thÓ bãn ph©n cho c©y. Lóc nµyv× c©y cßn bÐ, bé rÔ ch−a ph¸t triÓn, kh¶ n¨ng hÊp thu cña c©y cßn yÕu, cã nhiÒu ®ît léc ratrong mét n¨m nªn th−êng bãn Ýt, nång ®é lo·ng vµ nhiÒu lµn. Trong mét n¨m cã thÒ bãn 4 -6 lÇn. N¨m thø nhÊt dïng n−íc ph©n ®· ñ kü, pha lo·ng ®Ó t−íi nång ®é 30% vµ nÕu dïngph©n urª th× 25 g/c©y/n¨m. Nång ®é vµ liÒu l−îng t¨ng dÇn çc lÇn vÒ sau: N−íc ph©n phalo·ng 50%, urª: 50 - 100 g/c©y/n¨m. Cã thÓ ®Õn n¨m thø 2 hoÆc thø 3 vµo mïa ®«ng bãnthªm ph©n h÷u c¬ 30 - 50 kg/c©y. B»ng çch ®µo r·nh s©u 25 - 30 cm xung quanh t¸n, choph©n xuèng, lÊp ®Êt. §Ó c©n ®èi cã thÓ bãn cho c©y thªm supe l©n 0,3 - 0,4 kg vµ sulfat kali0,3 – 0,4 kg/c©y/n¨m.

34. Hái: Thêi kú v¶i cho qu¶ nªn bãn ph©n nh− thÕ nµo? LiÒu l−îng bãnhµng n¨m lµ bao nhiªu?

§¸p: §èi víi c©y v¶i ®ang ra qu¶ vµ cho n¨ng suÊt cao viÖc bãn ph©n cho c©y nh»m môc®Ých: lµm cho cµnh mïa thu sung søc ®Ó n¨m sau trë thµnh cµnh mÑ, xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©nhãa mÇm hoa, thóc cho qu¶ lín. Bãn ph©n vµo çc thêi kú sau:

1. Tr−íc lóc ra hoa: Nh»m xóc tiÕn qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa, gióp cho viÖc ra hoa ®Ëuqu¶ ®−îc tèt. Kinh nghiÖm çc n¬i lµ bãn vµo kho¶ng tr−íc vµ sau tiÓu hµn cho ®Õn tr−íchoÆc sau ®¹i hµn. Bãn phèi hîp ®Çy ®ñ NPK. Víi N vµ K kho¶ng 25% l−îng bãn c¶ n¨m vµP-1/3 l−îng bãn c¶ n¨m.

2. Bãn thóc qu¶: Sau khi ra hoa cho ®Õn rông qu¶ sinh lý ®ît 2, trªn c©y tiªu hao mÊt nhiÒudinh d−ìng nªn bãn thóc qu¶ nh»m bæ sung kÞp thêi cho c©y, gióp cho qu¶ ph¸t triÓn ®−îc tèt.§Ó qu¶ lín lªn nhanh lóc nµy cÇn nhiÒu K vµ bãn K lµ chñ yÕu. L−îng K dïng cho ®ît bãnnµy lµ 50% tæng sè K c¶ n¨m, N dïng 0,25% l−îng bãn c¶ n¨m. L©n dïng liÒu l−îng 1/3l−îng P cña c¶ n¨m.

3. §ît bãn tr−íc hoÆc sau thu ho¹ch qu¶: N¨m ®−îc mïa qu¶ lÊy ®i nhiÒu dinh d−ìng trong®Êt, cÇn bãn ®Ó kÞp thêi håi phôc sinh tr−ëng cho c©y. MÆt kh¸c cßn cã t¸c dông thóc ®Èycµnh mïa thu ph¸t triÓn kháe m¹nh vµ sung søc chuÈn bÞ trë thµnh cµnh mÑ cho n¨m sau.LÇn bãn nµy rÊt quan träng, bãn ®¹m lµ chñ yÕu chiÕm 50% l−îng bãn c¶ n¨m phèi hîp víil©n vµ kali. L−îng ph©n l©n b»ng 1/3 l−îng ph©n c¶ n¨m vµ kali lµ 25%. LÇn bãn nµy cã thÓbãn thªm ph©n h÷u c¬ ®Ó gióp bé rÔ ph¸t triÓn vµ sö dông lo¹i ph©n ®¹m cã hiÖu lùc nhanh.

VÒ l−îng ph©n ®Ó bãn cho v¶i cho ®Õn nay ch−a ®−îc x¸c ®Þnh râ. Song chóng t«i cho r»ngcÇn ph¶i c¨n cø ®é lín cña c©y, s¶n l−îng qu¶ hµng n¨m, gièng, ®Êt ®ai, khÝ hËu ®Ó bãn míi®óng. RÊt khã cã mét chØ tiªu chung cho mét gièng v¶i nµo ®ã, trªn mét lo¹i ®Êt nµo ®ã.

34

Kinh nghiÖm bãn ph©n cña ng−êi trång v¶i huyÖn §«ng Qu¸n tØnh Qu¶ng §«ng cho biÕt ®èivíi çc gièng v¶i chÝnh vô vµ chÝn muén, c©y tõ 30 tuæi trë lªn, cø cã 100 kg qu¶ t−¬i th× bãn3 kg sulfat N, 2,3 kg supe l©n vµ 1,5kg cloruakali.

35. Hái: C©y v¶i nh÷ng n¨m ®Çu cho qu¶, ®ît bãn ph©n tr−íc lóc ra hoa cã®iÒu g× cÇn chó ý?

§¸p: B−íc vµo thêi kú cã qu¶, c©y v¶i ®ang ë giai ®o¹n sung søc, lóc nµy tuy c©y ra hoa kÕtqu¶ song vÉn tiÕp tôc sinh tr−ëng vµ qu¸ tr×nh nµy vÉn ®ang chiÕm −u thÕ. NÕu bãn ph©nkh«ng hîp lý th× rÊt dÔ dÉn ®Õn viÖc cµnh mïa xu©n mäc qu¸ m¹nh øc chÕ qu¸ tr×nh ph©n hãahoa. Bëi vËy ph¶i chó ý:

1) Khi bãn ph©n ph¶i gi¶m bít tû lÖ ®¹m, t¨ng thªm l©n vµ kali, h¹n chÕ sù sinh tr−ëng qu¸m¹nh cña cµnh xu©n.

2) Kh«ng nªn bãn ®¹m sím. Cã thÓ dïng l©n vµ kali bãn tr−íc vµo kho¶ng tiÕt ®¹i hµn cho®Õn lËp xu©n; cßn ®¹m sÏ bãn muén h¬n chê cho xuÊt hiÖn nô, cã nh÷ng lèm ®èm tr¾ng trªnchïm hoa råi míi bãn ®¹m.

36. Hái: Çc ph−¬ng ph¸p bãn ph©n cho v¶i?

§¸p: Bãn ph©n cho v¶i cã thÓ bãn vµo ®Êt cho rÔ hÊp thô hay bãn qua l¸:

* Bãn ph©n vµo ®Êt: Cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p bãn hèc hay bãn vµo r·nh.

- Bãn hèc: Xíi nh÷ng hèc nhá, n«ng kho¶ng 5-7 cm quanh vïng h×nh chiÕu cña t¸n c©y v× ë®©y cã nhiÒu rÔ hót, r¾c ph©n xuèng vµ lÊp ®Êt. §Ó tiÕt kiÖm c«ng, tr−íc khi trêi m−a cã thÓr¾c ph©n theo vïng h×nh chiÕu cña t¸n, m−a ph©n gi¶i ph©n, thÊm vµo ®Êt, rÔ c©y cã thÓ hótchÊt dinh d−ìng cÇn cho c©y.

- Còng cã thÓ xÎ r·nh xung quanh h×nh chiÕu cña t¸n c©y víi chiÒu réng 30 cm, chiÒu s©u 30 -40 cm tïy lo¹i ®Êt. Khi bãn ph©n h÷u c¬ cã thÓ trén thªm ph©n hãa häc ®Ó bãn cho c©y. ëvïng gß ®åi h¹n thiÕu n−íc, cã thÓ lÊy ph©n hßa víi n−íc ®Ó t−íi cho c©y.

Víi ph©n ®¹m kh¶ n¨ng di ®éng m¹nh cã thÓ bãn n«ng, cßn l©n vµ kali kh¶ n¨ng di ®éng kÐmh¬n nªn bãn s©u h¬n.

* ViÖc bãn ph©n lªn l¸ nh»m kÞp thêi cung cÊp çc chÊt dinh d−ìng cho c©y, nhÊt lµ çcnguyªn tè vi l−îng nh−: bo, kÏm, s¾t, m«lipden... v× dïng víi mét l−îng nhá nªn bãn vµo ®ÊtÝt cã hiÖu qu¶ so víi bãn lªn l¸. Cã thÓ nãi th«ng qua viÖc bãn lªn l¸ c©y cã ®iÒu kiÖn hÊp thunhanh, tiÕt kiÖm ph©n bãn. Khi bãn ph©n lªn l¸ cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau:

1) L¸ non vµ l−ng l¸ lµ n¬i cã nhiÒu khÝ khæng cã kh¶ n¨ng hÊp thu m¹nh h¬n so víi l¸ giµ vµmÆt trªn cña l¸. VËy khi phun ph¶i chän lóc cã nhiÒu l¸ non vµ ph¶i phun vµo l−ng l¸.

2) NhiÖt ®é kh«ng cao qu¸ (15- 250C) vµ ®é Èm kh«ng khÝ kh«ng qu¸ thÊp phun ph©n lªn l¸rÊt tèt. Bëi vËy khi phun lªn l¸ cÇn chän lóc r©m m¸t, ®é Èm kh«ng khÝ cao lµ tèt nhÊt. CÇntr¸nh ngµy m−a hoÆc nhiÖt ®é cao, khÝ hËu kh« h¹n cã giã nãng. Tèt nhÊt lµ phun vµo s¸ngsím hoÆc buæi chiÒu.

35

3) Çc lo¹i ph©n bãn vµ nång ®é th−êng dïng:

- Urª: [CO(NH2)2] 0,3 - 0,5%

- Biphosphat kali (KH2PO4) 0,3 - 0,5%, xóc tiÕn qu¸ tr×nh thµnh thôc cña léc cµnh vµ xóctiÕn qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa.

- Sunfat magiª (MgSO4) : 0,3 - 0,5%

- (NaB4O7) : 0,02 - 0,05%

- Axit boric (H3BO3) : 0,05 - 0,1%

- Sunfat kÏm (ZnSO4 : 0,1 - 0,6%

V¶i lµ c©y ¨n qu¶ th©n gç l©u n¨m, khi c©y ®· lín phÇn nhiÒu bé rÔ lan ra xa vµ ¨n s©u. ë gÇngèc vµ khu vùc gÇn th©n chÝnh lµ nh−ng rÔ chÝnh gi÷ cho c©y ®øng v÷ng. Çc rÔ hót phÇn línph©n bè ë líp ®Êt mÆt trong ph¹m vi h×nh chiÕu cña t¸n c©y, phÝa trong vµ ngoµi h×nh chiÕumçi bÒ kho¶ng 50 cm, tïy theo ®é lín cña c©y. Bëi vËy khi bãn ph©n ®Ó c©y cã thÓ hÊp thuchØ nªn bãn vµo vïng nµy. Bãn vµo gèc cña th©n chÝnh kh«ng nh÷ng c©y kh«ng hÊp thu ®−îcmµ cßn bÞ röa tr«i v× m−a, g©y l·ng phÝ ph©n bãn.

37. Hái: Lµm thÕ nµo ®Ó khèng chÕ léc cµnh mïa ®«ng trªn c©y v¶i?

§¸p: Léc mïa ®«ng ra muén vµo th¸ng 11-12 võa tiªu hao mÊt nhiÒu dinh d−ìng, l¹i võa ¶nhh−ëng ®Õn ph©n hãa mÇm hoa, n¨m sau sÏ Ýt hoa hoÆc kh«ng cã hoa.

Khi thÊy léc ®«ng ra dµi ®é 8 cm, dïng cµy hoÆc cuèc lµm ®øt rÔ c©y trong khu vùc h×nhchiÕu cña t¸n c©y, cuèc s©u tõ 20-80 cm, hay cã thÓ ®µo 1 r·nh s©u 30-50 cm lµm cho rÔ ®øth¼n. Sau 1-2 tuÇn ®Êt ë r·nh se vµ kh« th× l¹i lÊp ®Êt nh− cò. Chó ý chØ chÆt ®øt rÔ víi çcc©y kháe. Víi c©y giµ vµ c©y yÕu th× kh«ng lªn ¸p dông biÖn ph¸p nµy.

Mét biÖn ph¸p kh¸c lµ cã thÓ dïng çc chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng nh− B9 víi nång ®é 1000ppm hay Ethrel 400-500 ppm ®Ó phun. Léc ®«ng míi ra tuy kh«ng chÕt song kh«ng thÓ ph¸ttriÓn dµi thªm.

38. Hái: ViÖc t¹o h×nh vµ c¾t tØa víi v¶i cã ph¶i lµ mét biÖn ph¸p - kü thuËthay kh«ng? Môc ®Ých vµ çch lµm?

§¸p: §©y còng lµ mét biÖn ph¸p kü thuËt rÊt cã ý nghÜa trong viÖc th©m canh c©y v¶i, nh−nghiÖn nay ng−êi lµm v−ên ch−a nhËn thøc ®−îc mµ míi chØ tËp trung vµo kh©u ph©n bãn,phßng trõ s©u bÖnh.

Th«ng qua viÖc t¹o h×nh tØa cµnh, c©y v¶i cã ®−îc mét bé khung c©n ®èi, cã bé t¸n hîp lý ®Ót¨ng kh¶ n¨ng quang hîp, chèng chÞu ®−îc giã b·o, gi¶m bít s©u bÖnh, chãng ra hoa kÕt qu¶,cho n¨ng suÊt cao vµ cã nhiÖm kú kinh tÕ dµi.

T¹o h×nh cho c©y con

C©y v¶i ®Ó mäc tù nhiªn sÏ cã mét bé t¸n cao lín, nh− vËy viÖc ch¨m sãc qu¶n lý v−ên sÏ gÆpnhiÒu khã kh¨n. Môc tiªu cña t¹o h×nh víi c©y con lµ lµm sao cho c©y thÊp, cã ®ñ sè cµnhchÝnh ph©n bè ®Òu trong kh«ng gian mét çch hµi hßa (gi÷a th©n chÝnh vµ çc cµnh khung,gi÷a cµnh cÊp I vµ cµnh çc cÊp) ®Ó c©y sím ra hoa, tiÖn cho viÖc ch¨m sãc vµ chèng giã b·otèt. V× vËy cÇn ®Ó cho c©y cã 1 th©n cao ®é 20 - 40 cm th× ph©n cµnh, trªn th©n cã 3-4 cµnhkhung (hay cßn gäi lµ cµnh chÝnh). Cµnh chÝnh dµi ®é 20-25 cm th× bÊm ngän ®Ó ph¸t triÓn

36

cµnh cÊp II trªn cµnh cÊp II l¹i mäc cµnh cÊp III. §iÒu khiÓn ph©n cµnh sao cho trong 3 n¨m®Çu c©y cã mét t¸n h×nh m©m x«i hay h×nh b¸n cÇu xße réng lµ tèt. Tuy nhiªn d¹ng t¸n cñac©y còng cßn phô thuéc vµo gièng.

Môc ®Ých vµ çch c¾t tØa ®èi víi v¶i

ViÖc c¾t tØa ®èi víi v¶i nh»m ®Ó th©n cµnh l¸ trªn c©y ph©n bè ®Òu, th«ng tho¸ng, n©ng cao®−îc kh¶ n¨ng quang hîp, tËp trung ®−îc dinh d−ìng, mÇm cµnh ph¸t triÓn vµ ra hoa kÕt qu¶®−îc thuËn lîi, gi¶m bít s©u bÖnh, chèng ®−îc giã b·o.

§èi t−îng c¾t bá l¸: Cµnh mäc qu¸ dµy trong t¸n, cµnh mäc lén xén chång lªn nhau, cµnh s©ubÖnh, nh÷ng cµnh yÕu nh÷ng cµnh kh«, nh÷ng cµnh v−ît.

Ph−¬ng ph¸p c¾t tØa chÝnh lµ tØa th−a vµ c¾t ng¾n bít. Nh÷ng cµnh mäc qu¸ dµy, mäc chånglªn nhau, cµnh bÞ bÖnh, cµnh kh«, th× dïng kÐo c¾t bá tËn gèc cµnh gäi lµ tØa th−a. Víi nh÷ngcµnh v−ît cÇn h·m bít tèc ®é sinh tr−ëng th× dïng ph−¬ng ph¸p c¾t ng¾n bít phÝa ngän cµnh,thóc ®Èy çc mÇm cµnh ë d−íi ph¸t triÓn.

* Çc gièng v¶i kh¸c nhau çch c¾t tØa còng nªn kh¸c nhau, sao cho phï hîp víi yªu cÇu sinhlý cña c©y. VÝ dô víi nh÷ng gièng cã cµnh dµi nh−ng th−a cµnh, trong t¸n tho¸ng, nh÷ngcµnh phÝa trong t¸n còng cã thÓ ®Ëu qu¶ (nh− v¶i thiÒu Phó Hé), bëi vËy khi c¾t tØa cÇn ®Ó l¹imét l−îng cµnh võa ph¶i ®Ó che phñ çc cµnh phÝa trong.

Víi çc gièng kh¸c cã ®Æc ®iÓm t−¬ng tù nªn c¾t tØa “nhÑ”. Cßn ®èi víi çc gièng sinhtr−ëng kháe, nhiÒu cµnh, t¸n c©y dµy ®Æc (nh− v¶i thiÒu Thanh Hµ) phÇn lín çc cµnh qu¶ ®Òuph« ra ngoµi t¸n th× viÖc c¾t tØa ph¶i “m¹nh” h¬n. Sao cho khi tØa xong ngöa mÆt ë trong t¸nnh×n lªn thÊy tho¸ng, cµnh ph©n bè ®Òu vµ cã çc luång s¸ng tõ trªn xuèng.

Trong 3 nhãm v¶i th× nhãm chÝn sím bao gåm çc gièng v¶i chua c©y sinh tr−ëng kháe, t¸nc©y dµy ®Æc nªn ¸p dông h×nh thøc c¾t tØa “m¹nh”. NhÊt lµ khi trong v−ên cã çc c©y giao t¸nvµ cã chç cµnh l¸ ®· chång lªn nhau.

* C©y v¶i ®ang ra qu¶ nh÷ng n¨m ®Çu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vÉn lµ chñ ®¹o. NÕu c¾t tØa qu¸m¹nh cã nghÜa lµ lµm cho cµnh khung trong t¸n Ýt vµ yÕu, trªn bÒ mÆt t¸n cµnh Ýt vµ th−a dÉn®Õn cµnh mÑ sÏ Ýt, cµnh qu¶ kh«ng nhiÒu vµ s¶n l−îng qu¶ sÏ thÊp.

NÕu trong vô qu¶ c©y cã nhiÒu qu¶, cµnh dinh d−ìng Ýt l−îng tiªu hao dinh d−ìng cña c©ynhiÒu, bé rÔ sÏ yÕu. CÇn chó ý cung cÊp ®Çy ®ñ n−íc vµ ph©n bãn nÕu kh«ng sÏ ¶nh h−ëng tíithêi gian ra cµnh thu, ¶nh h−ëng ®Õn vô qu¶ sang n¨m. V× vËy ®èi víi c©y v¶i t¬, ra qu¶nh÷ng n¨m ®Çu kh«ng nªn c¾t tØa qu¸ m¹nh, nhÊt lµ nh÷ng cµnh ngoµi t¸n kh«ng nªn tia qu¸th−a.

* Thêi gian cÊt tØa ®èi víi v¶i nªn vµo mïa thu vµ mïa ®«ng. C©y v¶i ®ang tuæi sung søc,kháe m¹nh, mçi n¨m c¾t tØa mét lÇn; víi çc c©y ®· giµ, sinh tr−ëng yÕu 2-3 n¨m c¾t tØa métlÇn.

C¾t tØa vµo mïa thu thùc hiÖn sau khi thu qu¶ mét th¸ng. Vïng gß ®åi, h¹n h¸n sím nªn c¾ttØa sím h¬n. C¾t tØa cÇn phèi hîp bãn ph©n, t−íi n−íc, xíi ®Êt... nh»m thóc ®Èy léc cµnh míiph¸t triÓn. Vïng ®ång b»ng ®iÒu kiÖn n−íc, ph©n ®Çy ®ñ h¬n, chØ cÇn cho c©y ra mét ®îtcµnh thu cã thÓ ®Ó muén h¬n còng ®−îc. Trªn c©y kh«ng ra qu¶ cã thÓ ®Ó chËm h¬n, cã thÓc¾t tØa vµo tr−íc lóc n¶y cµnh thu.

Còng cã thÓ c¾t tØa vµo mïa ®«ng tr−íc lóc n¶y cµnh xu©n vµ ra hoa kÕt qu¶. Lóc nµy trªnc©y cã nhiÒu l¸ giµ s¾p rông, l−îng dinh d−ìng trªn c©y rÊt tËp trung, c¾t tØa sÏ Ýt tæn thÊtnguån dinh d−ìng, cho nªn tØa mïa ®«ng nªn c¾t nhÑ. Lóc c¾t tØa cÇn chó ý:

- C¾t tØa tõ trong t¸n c©y tr−íc, sau ®ã míi ra ngoµi t¸n, cµnh lín tr−íc, cµnh bÐ sau.Tr¸nh t¹o ra nh÷ng m¶ng trèng, lµn sao cho sù ph©n bè cµnh trªn t¸n c©y thËt ®Òu.

- Dông cô c¾t tØa (kÐo, dao, c−a) ph¶i thËt s¾c.

37

- VÕt c¾t ph¶i ngät, tr¬n, kh«ng g©y x¬ cµnh ®Ó tr¸nh çc lo¹i s©u bÖnh x©m nhiÔm.

- Víi çc c©y lín ph¶i cã çc thang gÊp ®Ó an toµn cho ng−êi lao ®éng.

* Trªn c©y ®ang cã qu¶, th¸ng 5, 6 ra ®ît cµnh míi nªn gi÷ hay nªn bá?

CÇn ph¶i xem t×nh h×nh cô thÓ. Cã c©y nöa bªn nµy cã qu¶ nöa bªn kia kh«ng. NÕu ®ît cµnhnµy ra trªn nöa kh«ng cã qu¶ th× gi÷ l¹i, kh«ng cÇn tØa bá.

Trong tr−êng hîp qu¶ ®ang cã ®Òu trªn t¸n mµ cã léc cµnh mïa hÌ (th¸ng 5, 6) th× ph¶i tØa báv× ®ît cµnh nµy tiªu hao nhiÒu dinh d−ìng, dÔ dÉn ®Õn rông qu¶.

Víi nh÷ng c©y qu¶ Ýt, l¹i mäc yÕu th× nªn gi÷ l¹i ®ît cµnh nµy ®Ó gióp cho t¸n l¸ ph¸t triÓn,nh−ng cÇn ph¶i bæ sung thªm dinh d−ìng (bãn qua l¸) ®Ó cho cµnh chãng thµnh thôc, chuÈnbÞ cho ®iÒu kiÖn ra qu¶ cña n¨m sau.

39. Hái: Kinh nghiÖm cña Trung Quèc lµ nªn båi d−ìng cµnh thu ®ît cµnhthø 2. V× sao? Vµ çch lµm?

§¸p: Cµnh mïa thu th−êng mäc tõ th¸ng 8-10 (còng cã thÓ sím h¬n). Cµnh mïa thu lµ cµnhmÑ, sang n¨m mïa ra hoa trªn ®ã cã cµnh hoa vµ ®Ëu qu¶. §©y lµ lo¹i cµnh rÊt quan trängtrong n¨m. V× vËy ph¶i ch¨m sãc vµ båi d−ìng lo¹i cµnh mÑ nµy cho thËt sung søc vµ hîpthêi vô.

Víi c©y v¶i ®ang cho qu¶, sung søc th× cµnh thu th−êng ra 2 ®ît: ®ît 1 vµo trung tuÇn th¸ng 8vµ ®ît 2 vµo cuèi th¸ng 9 ®Çu th¸ng 10. Víi c©y ®· lín tuæi chØ ra mét ®ît vµo th¸ng 8 - 9.Ch¨m sãc kh«ng chu ®¸o, thiÕu n−íc, thiÕu ph©n th× kh«ng cã cµnh thu. V× vËy trong küthuËt trång trät cÇn chó ý båi d−ìng ®ît cµnh thu, nhÊt lµ ®ît cµnh thø 2. Çch lµm nh− sau:

- Sau thu ho¹ch qu¶, kÕt hîp viÖc c¾t tØa, lËt ®Êt víi viÖc bãn ph©n ®Ó xóc tiÕn cµnh thu ®ît1 ra vµo ®Çu vµ gi÷a th¸ng 8. NÕu ®ît cµnh ra nhiÒu vµ kháe th× kh«ng cÇn bãn ph©n.Nh−ng nÕu mäc yÕu th× cuèi th¸ng 8 bãn mét ®ît ph©n ®Ó lµm sao cho cµnh ®ît 2 ra vµo®Çu vµ gi÷a th¸ng 10. NÕu c©y v¶i nµo mµ trong n¨m kh«ng cã qu¶ l¹i cµng chó ý båid−ìng cµnh thu ®ît 2.

ViÖc båi d−ìng cµnh thu ®ît 2 cã çc t¸c dông sau:

- Tr¸nh cho c©y kh«ng ra léc cµnh mïa ®«ng.

- Lµm cho c©y ra hoa muén h¬n kho¶ng mét tuÇn, tr¸nh ®−îc rÐt vµ m−a phïn trong mïaxu©n.

- Lµm cho chïm hoa ng¾n l¹i, nhiÒu nh¸nh, tû lÖ hoa çi nhiÒu.

- T¨ng ®−îc tû lÖ l¸/qu¶ gióp qu¶ ph¸t triÓn ®−îc tèt.

40. Hái: HiÖn t−îng rông l¸ vµ çch kh¾c phôc?

§¸p: Tuæi thä cña l¸ v¶i trung b×nh kho¶ng 1-2 n¨m. L¸ giµ rông lµ hiÖn t−îng b×nh th−êng.Trªn c©y v¶i sau khi ra léc cµnh mïa xu©n, mïa thu l¸ giµ th−êng rông. Nh−ng nÕu trong vôthu ®«ng cã nhiÒu l¸ rông th× ®ã lµ hiÖn t−îng kh«ng b×nh th−êng cã thÓ do nh÷ng nguyªnnh©n nh− ho¹t ®éng cña bé rÔ kÐm, thiÕu n−íc, hoÆc bÞ óng n−íc, thiÕu dinh d−ìng, hoÆc bÞs©u bÖnh v.v.. ë vïng gß ®åi vµo vô thu ®«ng th−êng gÆp h¹n, bé rÔ kh«ng cung cÊp ®ñ n−íc,t¸n l¸ bèc tho¸t h¬i n−íc nhiÒu, viÖc cung cÊp n−íc cho c©y bÞ mÊt c©n ®èi còng hay dÉn ®Õnrông l¸ kh«ng b×nh th−êng.

38

BiÖn ph¸p kh¾c phôc:

- Bãn thªm nhiÒu ph©n h÷u c¬ ®Ó c¶i thiÖn ®é ph× cña ®Êt gióp cho bé rÔ ph¸t triÓn tèt, t¨ngthªm kh¶ n¨ng chÞu h¹n.

- T¨ng c−êng viÖc cung cÊp chÊt dinh d−ìng ®Ó c©y kháe ph¸t triÓn tèt.

- T×m çc biÖn ph¸p ®Ó gi÷ n−íc cho v−ên trong mïa m−a vµ nÕu cÇn th× t−íi n−íc cho c©y.

- C¾t tØa hîp lý, bá ®i çc cµnh thõa ®Ó gi¶m bít g¸nh nÆng cho c©y.

- Phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi.

41. Hái: Muèn "canh t©n" çc c©y giµ ph¶i lµm thÕ nµo?

§¸p : Nh÷ng c©y v¶i ë vµo tuæi giµ th−êng sinh tr−ëng kÐm, sè lÇn léc cµnh ra trong n¨mgi¶m, l−îng cµnh Ýt vµ yÕu, bé rÔ kÐm dÇn, dÔ míi Ýt.

§Ó cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c qu¶ cÇn ph¶i “canh t©n”, néi dung gåm:

- ChÆt ®øt bít çc rÔ giµ ®−êng kÝnh rÔ to b»ng ngãn tay çi (dïng cµy hoÆc cuèc cµy s©u ëgi÷a hµng c©y) cµy lËt ®Êt trong v−ên, bãn nhiÒu ph©n h÷u c¬ nhÊt lµ ë khu vùc h×nh chiÕucña t¸n c©y gióp cho bé rÔ håi phôc vµ t¸i t¹o nhiÒu rÔ míi.

- C−a bít çc cµnh giµ, cµnh bÖnh, ®ång thêi tØa bít çc cµnh yÕu, cµnh mäc lén xén trongt¸n, cµnh bÞ s©u bÖnh ph¸ h¹i, cµnh che khuÊt lÉn nhau.

- NÕu cã ®iÒu kiÖn th× t−íi n−íc cho c©y trong mïa kh«.

- Bãn thªm cho c©y mét l−îng ®¹m, l©n, kali v« c¬.

Çc c«ng viÖc trªn tiÕn hµnh vµo th¸ng 6-7 sau khi thu ho¹ch v¶i xong hoÆc vµo mïa ®«ngtr−íc ®ît cµnh mïa xu©n.

42. Hái: Sau c¬n b·o kh¾c phôc hËu qu¶ cho v−ên v¶i thÕ nµo?

§¸p: T¸n c©y v¶i rËm vµ dµy nªn søc chèng b·o kÐm. Sau b·o lín v¶i th−êng bÞ ®æ ng· c©y,g·y cµnh. CÇn kh¾c phôc çc hËu qu¶ do b·o nh− sau:

- C−a ®èn bá çc cµnh bÞ g·y. NÕu bé rÔ bÞ trãc gèc nhiÒu ta còng ph¶i bá ®i mét sè cµnhcïng h−íng ®Ó gi¶m bít g¸nh nÆng cho rÔ.

- §ì vµ dùng ngay çc c©y bÞ ®æ ng· sau khi cã b·o ®i qua khi ®Êt cßn −ít. Dïng cäcchèng ®ì çc phÝa cho c©y ®øng ®−îc v÷ng. TØa bít mét sè cµnh l¸ trªn c©y.

- Che bãng cho c©y nÕu sau ®ã gÆp trêi n¾ng, nhÊt lµ ë nh÷ng cµnh lín, chç th©n chÝnh vµ ëngän c©y.

- Bãn ph©n lªn l¸ hoÆc bãn ph©n lo·ng ®Ó gióp c©y chãng håi phôc.

39

43. Hái: V× sao khi nhiÖt ®é thÊp vµ m−a phïn hoa, qu¶ v¶i bÞ rông nhiÒu?

§¸p: Thêi kú hoa v¶i në gÆp nhiÖt ®é thÊp, m−a phïn th−êng lµm trë ng¹i cho qu¸ tr×nh thôphÊn thô tinh vµ sù ph¸t triÓn cña ph«i do ®ã lµm cho hoa vµ qu¶ rông nhiÒu.

NhiÖt ®é h¹ thÊp d−íi 100C hoa v¶i në rÊt Ýt, d−íi 70C h¹t phÊn kh«ng thÓ n¶y mÇm, ë 10 -150C mét sè Ýt h¹t phÊn cã thÓ n¶y mÇm. NhiÖt ®é thÊp c¶n trë kh«ng nh÷ng ®èi víi viÖc thôphÊn thô tinh, mµ ngay c¶ khi mét sè hoa çi ®· ®−îc thô phÊn thô tinh, qu¸ tr×nh ph¸t dôccña ph«i ë giai ®o¹n ®Çu tuy vÉn tèt, song nÕu gÆp nhiÖt ®é thÊp sÏ bÞ ¶nh h−ëng g©y nªn hiÖnt−îng rông qu¶, hoÆc nÕu cã ph¸t triÓn ®−îc th× qu¶ còng rÊt bÐ.

NhiÖt ®é thÊp vµ m−a phïn cßn lµm cho ong b−ím kÐm ho¹t ®éng, thêi c¬ ®Ó thô phÊn chohoa Ýt h¬n rÊt nhiÒu so víi ngµy n¾ng r¸o.

Mét ¶nh h−ëng n÷a lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho mÇm bÖnh ph¸t triÓn. VÝ dô nhiÖt ®é 180CkÐo dµi, nÊm Phytophtora sÏ ph¸t triÓn m¹nh, lµm cho rông hoa, rông qu¶.

44. Hái: V× sao gÆp nhiÖt ®é cao vµ kh« h¹n hoa, qu¶ v¶i bÞ rông nhiÒu?

§¸p: V¶i lµ c©y ¨n qu¶ cña vïng nhiÖt ®íi, lóc hoa në yªu cÇu khÝ hËu Êm ¸p «n hoµ, nhiÖt ®äcao qu¸ còng rÊt bÊt lîi. Mïa hoa gÆp nhiÖt ®é cao (270C) èng phÊn sÏ dÞ h×nh kh«ng cã kh¶n¨ng thô tinh. NhiÖt ®é qu¸ cao, l¹i h¹n h¸n n−íc bèc h¬i nhanh, nång ®é ®−êng cña mËt kh¸cao, ong kh«ng thÝch ®i lÊy mËt. Trong tr−êng hîp cã nhiÒu chïm hoa trªn c©y, ®é ®−êng cñamËt kh¸ cao, ong kh«ng ®Õn lÊy mËt, mËt r¬i rông xuèng ®Çu nhôy, cuèng hoa, xuèng l¸....lµm m«i tr−êng sinh th¸i ë ®ã biÕn ®æi, hoa ë ®ã bÞ ng¹t. MÆt kh¸c nhiÖt ®é t¨ng cao, h« hÊpsÏ m¹nh, thóc ®Èy h×nh thµnh tÇng rêi, do ®ã cã hiÖn t−îng hoa ch−a në ®· rông nh÷ng nh¸nhhoa nhá trªn chïm vµ rông qu¶.

Ngoµi ra cuèi mïa thu cµnh ph¸t triÓn gÆp h¹n, rÔ thiÕu n−íc b¾t gÆp hiÖn t−îng cµnh kh«ngl¸ hoÆc rÊt Ýt l¸. §Õn mïa xu©n sang n¨m trªn cµnh mÑ nµy ph¸t triÓn çc chïm hoa to. GÆpnhiÖt ®é cao vµ h¹n hoa në rÊt nhiÒu, ®ång thêi tiÕt nhiÒu mËt, bé rÔ yÕu kh«ng cung cÊp kÞpvµ ®ñ dinh d−ìng, n−íc khiÕn rông nhiÒu qu¶ non. GÆp t×nh h×nh ®ã, cÇn t−íi n−íc cho c©y,vµo kho¶ng 10 giê phun ®Ém n−íc cho t¸n l¸ võa ®Ó h¹ thÊp nhiÖt ®é võa ®Ó röa tr«i bít çctµn d− cña hoa trªn t¸n c©y kh¾c phôc hiÖn t−îng ng¹t hoa. Tèt nhÊt lµ dïng b¬m cã ®éng c¬®Ó phun.

45. Hái: Çc giai ®o¹n ph¸t dôc cña qu¶ v¶i vµ hiÖn t−îng rông qu¶ sinh lý?

§¸p: Qu¶ v¶i cã çc bé phËn vá qu¶, thÞt qu¶ vµ h¹t. Trong s¶n xuÊt th−êng gÆp hiÖn t−înghoa në rÊt nhiÒu song qu¶ ®Ëu th× Ýt. Tû lÖ ®Ëu qu¶ phô thuéc nhiÒu yÕu tè nh− gièng, vïngtrång, ®Êt ®ai, n−íc, dinh d−ìng, s©u bÖnh, v.v.. b×nh qu©n so víi hoa çi chØ ®¹t 2,2 - 6,0%.Thêi gian ph¸t dôc tïy thuéc vµo gièng, tõ lóc hoa çi b¾t ®Çu në ®Õn h¸i ®−îc qu¶ ng¾n nhÊtcòng mÊt 70 ngµy, dµi h¬n - 100 ngµy. Qu¶ ph¸t dôc cã 3 giai ®o¹n (h×nh 4 vµ 5) vµ cã 3 lÇnrông qu¶.

40

H×nh 4: C¸c giai ®o¹n ph¸t dôc cña qu¶ v¶i

I, II, vµ III øng víi giai ®o¹n 1, 2, 3

H×nh 5: Sù ph¸t triÓn cña qu¶ v¶i gièng Tam NguyÖt Hång

I, II, III - C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña qu¶

41

Giai ®o¹n 1: Ph«i ph¸t triÓn, tÕ bµo cña vá qu¶ vµ vá h¹t t¨ng lªn nhanh, tõ lóc hoa çi në ®Õnlóc xuÊt hiÖn thÞt qu¶ mÊt kho¶ng 30-40 ngµy. Sau lóc hoa çi në kho¶ng 10 ngµy, qu¶ cã ®élín b»ng h¹t ®Ëu xanh lµ lÇn rông qu¶ ®Çu tiªn.

Giai ®o¹n 2: H¹t ph¸t triÓn nhanh, t¨ng nhanh vÒ thÓ tÝch vµ träng l−îng, vá h¹t cøng dÇn cho®Õn lóc thÞt qu¶ bao kÝn h¹t thêi gian nµy lµ 18-25 ngµy. Lóc thÞt qu¶ ph¸t triÓn bao lÊy h¹t tõ1/3 ®Õn 2/3 do thiÕu dinh d−ìng hoÆc bªn trong thiÕu çc chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng, xuÊthiÖn rông qu¶ lÇn thø 2.

Giai ®o¹n 3: ThÞt qu¶ ph¸t triÓn rÊt nhanh vµ qu¶ ®Õn giai ®o¹n chÝn. Tõ lóc thÞt qu¶ bao kÝnh¹t cho ®Õn qu¶ chÝn thêi gian kho¶ng 19-25 ngµy. Thêi kú nµy lµ lóc tÝch lòy çc chÊt dinhd−ìng hµm l−îng chÊt tan t¨ng nhanh, ë cuèng qu¶ b¸t ®Çu cã mµu ®á, hµm l−îng ®−êngtrong qu¶ t¨ng lªn. NÕu gÆp m−a liªn tôc hay m−a lín dÉn ®Õn rông qu¶. §ît rông qu¶ nµyth−êng xuÊt hiÖn mét tuÇn tr−íc lóc thu ho¹ch vµ lµ ®ît rông qu¶ thø ba.

46. Hái: §Ó t¨ng kh¶ n¨ng ®Ëu hoa, ®Ëu qu¶ cÇn ph¶i lµm g×?

§¸p: Nªn phun çc chÊt dinh d−ìng cho v¶i vµo lóc hoa tµn, v× mÊy lý do sau:

- Mïa hoa në c©y huy ®éng rÊt nhiÒu dinh d−ìng, sau khi hoa tµn lµ lóc c©y ®ang khñngho¶ng vÒ mÆt dinh d−ìng bëi vËy cÇn bå sung kÞp thêi.

- Lóc nµy ë d−íi ®Êt bé rÔ ho¹t ®éng cßn yÕu v× bÞ øc chÕ do hoa në ré, ®Êt thiÕu n−íc nÕubãn ph©n vµo ®Êt, rÔ còng ch−a cã ®iÒu kiÖn ®Ó hÊp thu.

Phun lªn l¸ lóc nµy nh»m bæ sung kÞp thêi dinh d−ìng cho c©y gi¶m bít rông qu¶ sinh lý.Th−êng cã thÓ dïng 02% urª thªm 0,1% sulfatmagiª ®Ó phun. C©y cã qu¶ nhiÒu hay c©y yÕucã thÓ phun 2-3 lÇn. Phun vµo buæi chiÒu m¸t trêi, phun mÆt d−íi l¸ (l−ng l¸) ®Ó c©y dÔ hÊpthu v× mÆt d−íi l¸ cã nhiÒu khÝ khæng.

Nh÷ng lo¹i nguyªn tè vi l−îng phun cho c©y cã t¸c dông gi÷ hoa, gi÷ qu¶ tèt lµ:

- KÏm: dïng nång ®é 0,5-1,0% sulfat kÏm ®Ó phun cho c©y, cã t¸c dông chèng rông qu¶ vµlµm cho c©y Ýt h×nh thµnh tÇng rêi.

- Bo: dïng 50 ppm axit boric ®Ó phun cã t¸c dông lµm t¨ng tû lÖ ®Ëu qu¶ lªn 2,4 - 4,0 lÇn so®èi chøng. ThÝ nghiÖm cho thÊy dïng 60 ppm ®Ó phun lµm t¨ng kh¶ n¨ng n¶y mÇm cñah¹t phÊn vµ èng phÊn kÐo dµi cã lîi cho viÖc thô tinh. NÕu dïng 80 ppm th× kh«ng cã lîicho sù n¶y mÇm cña h¹t phÊn, dïng 300 ppm lµ cã h¹i cho hoa çi. Khi dïng ph¶i chó ý®Õn nång ®é cña bo.

- Molipden: Dïng molipdat am«n cã t¸c dông ®èi víi sù n¶y mÇm cña h¹t phÊn nh−ng nång®é kh«ng nªn cao qu¸ 5 ppm. NÕu nång ®é qu¸ cao sÏ cã t¸c dông øc chÕ sù n¶y mÇmcña h¹t phÊn.

47. Hái: ChÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng trong viÖc gi¶m rông qu¶ v¶i?

§¸p: Cã thÓ dïng mét sè chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng ®Ó phun cho v¶i nh»m gi¶m tû lÖ rôngqu¶. Phun chÊt KTST kh«ng nh÷ng thóc ®Èy qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y, mµ cßnlµm gi¶m viÖc h×nh thµnh tÇng rêi, b¶o ®¶m cho viÖc vËn chuyÓn çc chÊt dinh d−ìng vµonu«i qu¶, do ®ã gi¶m ®−îc tû lÖ rông qu¶.

42

Cã thÓ dïng 4-CPA (hay 4-Rabkon = Pentachlorophenyl axetate) víi nång ®é 20-30 ppmphun sau khi hoa çi në 30 ngµy (çc gièng kh¸c nhau cã thÓ sím muén kh¸c nhau) hoÆcphun vµo lóc thÞt qu¶ ph¸t triÓn nhanh.

Phun Gibberellin (GA3) cã t¸c dông g× ®èi víi v¶i?

Gibberellin cã t¸c dông ®èi víi sù sinh tr−ëng cña c©y con, thóc ®Èy çc léc cµnh ph¸t triÓn,n©ng cao tû lÖ ®Ëu qu¶ lµm cho qu¶ lín nhanh, gióp qu¶ chÝn muén, øc chÕ qu¸ tr×nh ph©n hãamÇm hoa. Çc gièng c©y ¨n qu¶ kh¸c nhau cã ph¶n øng kh«ng gièng nhau ®èi víi GA3.

GA3 cã t¸c dông lµm cho qu¶ lín nhanh, qu¶ to, Ýt rông. Nång ®é th−êng dïng 25 - 50 - 100ppm, thËm chÝ cã n¬i dïng 250-300 ppm. Thêi kú phun: Sau lóc hoa në ré, hoÆc thêi kú qu¶non. Tuy sö dông gibberellin cã t¸c dông tèt ®èi víi viÖc ®Ëu qu¶, kÝch thÝch cho qu¶ línnhanh vµ qu¶ to... song viÖc cÇn lµm lµ ph¶i kh¶o nghiÖm ®èi víi tõng gièng cô thÓ, ë mét sè®Þa ®iÓm kh¸c nhau. Nªn thö nghiÖm nhiÒu lÇn ®Ó cã kÕt luËn ch¾c ch¾n. Ngoµi ra cÇn n¾mv÷ng nång ®é vµ thêi kú phun thÝch hîp, liÒu l−îng vµ kü thuËt phun, trong ®ã chó träng nång®é vµ thêi kú phun cã t¸c dông lµm t¨ng tû lÖ ®Ëu qu¶ vµ qu¶ ph¸t triÓn tèt, cã kÕt qu¶ ch¾cch¾n råi míi øng dông vµo s¶n xuÊt.

48. Hái: C¨n cø vµo ®©u ®Ó x¸c ®Þnh thêi gian thu ho¹ch v¶i? Muèn v¶i chÝnsím chÝn muén ph¶i lµm thÕ nµo?

§¸p: Qu¶ v¶i b¾t ®Çu chÝn th× vá tõ mµu xanh chuyÓn sang mµu vµng nh¹t, tiÕp theo lµ ëcuèng qu¶ cã mµu hång, dÇn dÇn mµu hång lan ra toµn qu¶ vµ qu¶ cµng chÝn th× vá qu¶ mµu®á. V¶i qu¸ chÝn vá qu¶ cã mµu ®á th©m. Mµu cña vá qu¶ th−êng lµ chØ tiªu ®Ó x¸c ®Þnh ®échÝn. Qu¶ thu ho¹ch ®−îc khi vá qu¶ ®á ®ång ®Òu, trõ mét sè gièng vá qu¶ mµu vµng hoÆcxanh. Ngoµi ra gai trªn vá qu¶ trë nªn b»ng ph¼ng h¬n, mµu s¾c cña mÆt trong cña vá qu¶còng ph¶i ®á. NÕm qu¶ còng lµ mét çch ®Ó x¸c ®Þnh xem qu¶ ®· thu h¸i ®−îc ch−a.

Nh÷ng ®Æc tr−ng kh¸c dïng ®Ó x¸c ®Þnh trùc tiÕp thêi gian thu ho¹ch quµ lµ träng l−îng tèithiÓu cña qu¶ vµ tû lÖ ®−êng/axit. §Æc tr−ng ®ã kh¸c nhau tïy theo gièng vµ khÝ hËu vïngtrång.

CÇn nhí r»ng qu¶ v¶i khi c¾t rêi khái c©y th× kh«ng chÝn thªm n÷a. NÕu thu h¸i khi qu¶ cßnxanh th× ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt, ch−a ®¹t ®Õn ®é chÝn nªn ¨n kh«ng ngon, phÈm chÊt kÐm.H¸i qu¶ qu¸ chÝn th× khã cÊt gi÷ vµ vËn chuyÓn ®i xa, m· qu¶ xuèng nhanh, phÈm chÊt qu¶kÐm. §Ó chÝn qu¸ còng kh«ng cã lîi v× d¬i, chuét vµ çc loµi s©u h¹i, nhÊt lµ vÒ ban ®ªm ®èivíi d¬i. MÆt kh¸c nÕu v¶i chÝn råi mµ gÆp m−a sau mét thêi gian bÞ n¾ng h¹n qu¶ dÔ bÞ nøt,¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt vµ gi¸ trÞ th−¬ng phÈm. NÕu ph¶i vËn chuyÓn ®i xa th× thu ho¹ch tètnhÊt lµ lóc qu¶ v¶i võa chuyÓn mµu hång. Cßn nÕu thÞ tr−êng gÇn th× nªn ®Ó ®Õn lóc qu¶ v¶ichÝn ®á hoµn toµn, thÞt qu¶ cã vÞ th¬m, h¹t chuyÓn mµu vµng n©u lµ tèt.

+ Nh÷ng ®iÒu cÇn chó ý khi thu ho¹ch v¶i

Khi bÎ qu¶ nªn bÎ c¶ chïm, kh«ng nªn bÎ theo mét chïm l¸. V× ë çc n¸ch l¸ cã nhiÒu mÇmngñ, sau khi bÎ qu¶ çc mÇm nµy sÏ ph¸t triÓn thµnh cµnh, chuÈn bÞ cho viÖc ra cµnh hoa cñan¨m sau. NÕu mÊt çc mÇm nµy th× çc mÇm phÝa d−íi ®ã còng sÏ n¶y mÇm chuÈn bÞ choviÖc ra cµnh, ra hoa n¨m sau song sÏ muén h¬n, kh«ng lîi cho viÖc h×nh thµnh cµnh mÑ.

Nªn h¸i qu¶ vµo buæi s¸ng n¾ng r¸o. R¶i çc chïm qu¶ thµnh líp máng n¬i r©m m¸t vµ sau®ã cho vµo sät tre, hoÆc hßm çc t«ng chê cho trêi m¸t h·y chë ®Õn nhµ m¸y hoÆc thÞ tr−êngtiªu thô.

43

+ Dïng çch nµo ®Ó cã thÒ lµm qu¶ chÝn sím hoÆc chÝn chËm l¹i?

Çc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cho biÕt Ethrel cã thÓ lµm cho qu¶ chÝn sím; B9 cã thÓ kÐo dµi thêigian thu ho¹ch lµm cho qu¶ chÝn chËm l¹i.

VÝ dô: Gièng v¶i Hoµi chi: Dïng Ethrel nång ®é 100 ppm phun cho c©y tr−íc lóc thu ho¹ch10-20 ngµy th× cã thÓ thu h¸i sím h¬n 4-5 ngµy. Chó ý kh«ng ®−îc dïng nång ®é qu¸ cao,dïng trªn 200 ppm Ethrel lµm cho qu¶ vµng vµ rông.

Dïng B9 víi nång ®é 1200-2000 ppm cã thÓ thu ho¹ch chËm h¬n b×nh th−êng 5-7 ngµy nhÊtlµ víi çc gièng chÝn muén.

Çc xö lý trªn kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn ®é lín vµ phÈm chÊt qu¶. Tr−íc lóc phun trªn diÖn réng,cÇn thö nghiÖm trªn mét sè c©y cã kÕt qu¶ ch¾c ch¾n h·y ®−a ra øng dông trong s¶n xuÊt.

49. Hái: Cã thÓ biÕn gièng v¶i h¹t to thµnh h¹t nhá ®−îc kh«ng?

§¸p: Çc gièng v¶i thuéc nhãm chÝn sím ë ta th−êng cã h¹t lín nh− v¶i chua, cã gièng cãh¹t bÐ nh− Nu« mÝ x−, QuÕ vÞ; cã gièng võa cã h¹t nhì l¹i võa cã h¹t bÐ nh− v¶i thiÒu ThanhHµ, vµ cã gièng cã h¹t lín võa (®é lín h¹t n»m trung gian gi÷a v¶i chua vµ v¶i thiÒu) nh− v¶itrung hay v¶i lai.

§é lín h¹t kh¸c nhau lµ do ®Æc ®iÓm di truyÒn cña gièng quy ®Þnh. H¬n n÷a qua nhiÒu ®êinh©n gièng v« tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh nªn nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã vÉn ®−îc duy tr× cho®Õn ngµy nay.

HiÖn nay ng−êi ta mong muèn cã nh÷ng gièng v¶i h¹t bÐ, cµng bÐ cµng tèt. Çc biÖn ph¸p küthuËt nh»m lµm cho h¹t v¶i bÐ cã ý nghÜa vÒ mÆt th−¬ng phÈm.

Khoa lµm v−ên tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hoa Nam (Trung Quèc) ®· ®−a øng dông vµos¶n xuÊt 2 lo¹i ho¸ chÊt: TÕ h¹ch tè 1, tÕ h¹ch tè 2 (“TÕ h¹ch tè” cã nghÜa lµ chÊt lµm cho h¹tnhá). Sau khi xö lý víi gièng v¶i h¹t to (Hoµi chi) thÊy kÕt qu¶ nh− sau:

L« cã xö lý, tû lÖ h¹t bÐ ®¹t 88,4-100%. §èi chøng kh«ng xö lý h¹t bÐ chØ chiÕm 2,0-3,3% çbiÖt 26,7%. §−îc xö lý h¹t bÐ l¹i chØ b»ng 30,1% so víi ®èi chøng. Träng l−îng h¹t b×nhqu©n 0,516 g, cßn ®èi chøng 1,716 g. Qua xö lý träng l−îng qu¶ bÐ cã lín h¬n (95,8%) so®èi chøng nh−ng tû lÖ ®Ëu qu¶ cao h¬n ®èi chøng 8%. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 74,4% so trängl−îng qu¶ (®èi chøng chØ ®¹t 66,7%) hµm l−îng chÊt tan cao h¬n ®èi chøng. ChÊt tÕ h¹ch tèkh«ng cã çc ®éc tè vµ d− l−îng xÊu ®èi víi qu¶ khi sö dông.

50. Hái: Nguyªn nh©n lµm nøt qu¶. Çc biÖn ph¸p kh¾c phôc?

§¸p: Qu¶ v¶i ph¸t triÓn ë giai ®o¹n 3 (lóc thÞt qu¶ ph¸t triÓn nhanh) cã çc yÕu tè chi phèinh−: h¹t qu¶ lín hay bÐ, nång ®é dung dÞch thÞt qu¶ cao hay thÊp, ¸p lùc cña vá qu¶ víi thÞtqu¶ vµ ®é giµ l·o cña vá qu¶. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña qu¶ nÕu çc yÕu tè trªn mÊt c©n®èi còng g©y nªn hiÖn t−îng nøt qu¶.

VÝ dô: BÞ s©u ®ôc ë cuèng lóc qu¶ non, lµm ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña vá qu¶ còng g©yra nøt. HoÆc thêi gian tr−íc lóc thu ho¹ch gÆp m−a liªn miªn, sù t¨ng tr−ëng gi÷a thÞt qu¶ vµvá qu¶ kh«ng ®Òu còng g©y nøt qu¶. HoÆc gi¶ sö N qu¸ nhiÒu, mµ l¹i Ýt kali lµm mÊt c©n ®èigi÷a N vµ kali, qu¶ tuy to, vá máng còng sÏ bÞ nøt.

§Ó gi¶m tû lÖ nøt qu¶ dïng Ethrel nång ®é 10 ppm phun lóc qu¶ b»ng h¹t ®Ëu xanh. Sau ®ãmét th¸ng phun thªm mét lÇn n÷a cã thÓ gi¶m thiÖt h¹i do nøt qu¶.

44

51. Hái: Muèn b¶o qu¶n v¶i t−¬i cÇn ph¶i lµm g×?

§¸p: Nh÷ng thay ®æi cña qu¶ v¶i theo h−íng xÊu ®i rÊt nhanh trong 3-5 ngµy nhÊt lµ nh÷ngngµy n¾ng nãng ph¶i vËn chuyÓn ®i xa lµm qu¶ thèi, vá qu¶ mÊt mµu t−¬i mÊt hÕt søc hÊpdÉn. Nguyªn nh©n lµ do c−êng ®é h« hÊp cña qu¶ v¶i qu¸ m¹nh (GÊp 1-4 lÇn so víi t¸o t©ychuèi, cam quýt). C−êng ®é h« hÊp m¹nh sÏ tiªu hao mÊt nhiÒu dinh d−ìng, ¶nh h−ëng xÊu®Õn phÈm chÊt qu¶.

Lý do n÷a lµ mïa thu h¸i qu¶ v¶i th−êng vµo mïa hÌ nhiÖt ®é kh«ng khÝ rÊt cao, còng gãpphÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh biÕn ®æi qu¶ nhanh h¬n.

Muèn kh¾c phôc çc hiÖn t−îng trªn cÇn b¶o qu¶n qu¶ v¶i trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp vµ ®éÈm kh«ng khÝ cao. ë nhiÖt ®é thÊp sÏ lµm gi¶m c−êng ®é h« hÊp cña qu¶ ®é Èm cao sÏ gi¶mbít qu¸ tr×nh mÊt n−íc gi÷ cho qu¶ t−¬i, cã mµu hång ®Ñp.

Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n qu¶ t−¬i víi v¶i, thÝ nghiÖm víi khèi l−îng nhá cã thÓ cã 3 ph−¬ngph¸p sau ®©y:

1) Dïng thuèc diÖt nÊm vi khuÈn ®Ó xö lý trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é b×nh th−êng: Ph−¬ng ph¸pnµy gi¶n ®¬n, gi¸ thµnh h¹ cã thÓ b¶o qu¶n qu¶ trong thêi gian ng¾n kho¶ng 1 tuÇn thÝch hîpcho nh÷ng thÞ tr−êng gÇn, cù ly ng¾n.

2) B¶o qu¶n ë nhiÖt ®é thÊp çc chÊt khÝ tù ®iÒu chØnh. Tr−íc khi b¶o qu¶n cã thÓ xö lý çclo¹i thuèc chèng thèi, còng cã tr−êng hîp kh«ng xö lý tr−íc khi b¶o qu¶n. Nguyªn t¾c chunglµ dïng nhiÖt ®é thÊp h¹n chÕ çc biÕn ®æi cña qu¶ sau thu ho¹ch. Cho qu¶ vµo tói p«lyªtylen(pE) buéc kÝn hoÆc ®Ó hë mét Ýt. Lóc nµy qu¶ vÉn tiÕp tôc h« hÊp nång ®é çc chÊt khÝ trongtói PE nh− CO2, O2 cã thÓ tù ®iÒu chØnh. Nång ®é CO2 t¨ng dÇn ®Õn mét ®é nhÊt ®Þnh cã t¸cdông øc chÕ h« hÊp cña qu¶. Víi ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ b¶o qu¶n ®−îc 20-35 ngµy, cã thÓvËn chuyÓn qu¶ t−¬i ®i xa h¬n.

3) B¶o qu¶n qu¶ ë nhiÖt ®é thÊp cã khèng chÕ hµm l−îng víi chÊt khÝ trong tói qu¶. Ph−¬ngph¸p nµy c¬ b¶n gièng ph−¬ng ph¸p 2. Nh−ng víi tõng gièng ng−êi ta cÇn bæ sung, ®iÒuchØnh thµnh phÇn vµ nång ®é çc chÊt khÝ cho thÝch hîp, nh− vËy ph¶i cã nh÷ng thiÕt bÞ cÇnthiÕt cho c«ng t¸c b¶o qu¶n. VÝ dô ®Ó b¶o qu¶n qu¶ v¶i t−¬i ®−îc l©u h¬n ng−êi ta khèng chÕnång ®é O2 trong tói lµ 5% vµ CO2 lµ 3-5%. Nh− vËy b¶o qu¶n qu¶ t−¬i ®−îc l©u h¬n vµ tÊtnhiªn gi¸ thµnh còng cao h¬n so víi ph−¬ng ph¸p 2.

Gaur vµ Bajpai (1979) ®· cã thÓ b¶o qu¶n qu¶ v¶i ë nhiÖt ®é b×nh th−êng trong ®iÒu kiÖn tèttíi 7 ngµy b»ng çch xö lý qu¶ b»ng dung dÞch CuSO4 0,5% hoÆc dung dÞch HCl 2% trong 3phót vµ ®ãng gãi trong tói PE ®ôc lç.

MÆc dÇu cã nh÷ng kÕt qu¶ nªu trªn nh−ng cho ®Õn nay b¶o qu¶n qu¶ v¶i trong ®iÒu kiÖn nhiÖt®é b×nh th−êng còng ®ang lµ mét vÊn ®Ò ch−a ®−îc gi¶i quyÕt.

52. Hái: Cã bao nhiªu lo¹i s©u h¹i v¶i?

§¸p: Sè liÖu ®iÒu tra s©u h¹i v¶i cña ViÖn c©y ¨n qu¶, c©y c«ng nghiÖp vµ c©y lµm thuèc(1970) thèng kª ®−îc 26 lo¹i. Nh÷ng lo¹i s©u th−êng gÆp vµ g©y h¹i lín lµ bä xÝt v¶i, s©u ®ôcqu¶ vµ nhÖn l«ng nhung. Ngoµi ra cßn cã c©u cÊu, s©u ®ôc cµnh, s©u cuèn l¸ (s©u t¬), bä dõa,rÖp s¸p, s©u kÌn, bä trÜ, s©u ®o, s©u cuèn l¸ n©u chÊm ®en, v.v...

45

53. Hái: §Ó diÖt bä xÝt h¹i v¶i ph¶i lµm thÕ nµo?

§¸p: Bä xÝt v¶i (h×nh 6), bä tr−êng thµnh vò hãa vµo mïa thu vµ qua ®«ng trong t¸n rËm cñac©y v¶i, nh·n, cam, quýt vµ nhiÒu c©y kh¸c. Sang xu©n thêi tiÕt Êm, tr−ëng thµnh vµ ®Î trøngthµnh æ trªn nh÷ng l¸ giµ vµ s©u non në ra hót nhùa çc mÇm non vµ mÇm hoa. S©u cµng línmøc ®é di chuyÓn cµng m¹nh. Bä tr−ëng thµnh vµ s©u non hót nhùa lµm cho mÐp l¸ non bÞhÐo vµ ch¸y kh«, rông l¸ chÐt, rông qu¶ non; ë qu¶ lín vÕt chÝch g©y hãa n©u vá vµ nÊm theovÕt chÝch g©y thèi thÞt qu¶ côc bé. Do bä tr−ëng thµnh ho¹t ®éng vµo thêi kú nãng nªn mïav¶i chua Ýt bÞ h¹i, mµ V¶i thiÒu vµ nh·n bÞ h¹i nÆng h¬n. Løa bä xÝt thø 2 vò hãa ra cßn tiÕtchÊt h«i lµm ch¸y l¸.

H×nh 6: Bä xÝt v¶i

1- S©u non, 2- Bä tr−ëng thµnh, 3- æ trøng

BiÖn ph¸p phßng trõ: KÕt hîp c¬ giíi, hãa häc vµ sinh häc. Th¸ng 1-2 rung c©y, rung cµnhlµm cho bä tr−ëng thµnh tró ®«ng bÞ r¬i xuèng vµ b¾t diÖt. Th¸ng t− trë ®i sau khi hoa v¶ithiÒu në xong phun çc thuèc trõ s©u l©n h÷u c¬ cã tÝnh tiÕp xóc hoÆc néi hÊp nh− Wofatoc0,1-0,2%, Basudin 0,1%, Bi58 0,1% ®Ó diÖt trøng vµ s©u non. Cã thÓ phun tiÕp ®ît thø 2 çch®ît ®Çu 10- 15 ngµy víi nång ®é h¬i cao h¬n.

54. Hái: Trªn c©y v¶i trung, v¶i thiÒu khuyÕn ço phun thuèc ®Ó diÖt bä xÝtlóc qu¶ non, vËy cã nªn phun tr−íc khi c©y ra hoa kh«ng?

§¸p: Khi s©u non võa míi në, phun thuèc vµo lóc nµy rÊt cã hiÖu qu¶ v× søc ®Ò kh¸ng cña s©unon víi thuèc cßn yÕu.

Phun thuèc tr−íc lóc c©y ra hoa lµ biÖn ph¸p phßng trõ cã hiÖu qu¶, v× lóc nµy bä tr−ëngthµnh míi b¾t ®Çu ho¹t ®éng. Sè æ trøng ®Î ra cña bä tr−ëng thµnh ch−a nhiÒu. PhunDipterex 90% pha 600-800 lÇn cã thÓ diÖt ®−îc bä tr−ëng thµnh, b¶o vÖ ®−îc hoa vµ qu¶,gi¶m bít ®¸ng kÓ sè s©u non trªn léc cµnh mïa xu©n.

Çc biÖn ph¸p sinh häc ®Ó phßng trõ bä xÝt v¶i?

ë ta kü thuËt nµy cßn ch−a ®−îc ¸p dông. ë Trung Quèc sö dông lo¹i ong nhá, b»ng bông(Anastatus sp.) hoÆc çc loµi ong nhá kh¸c nh− D. Cencurlus corbetli Ferr. hay O.

46

malacensis Ferr., hay O. Grionoloe Ferr. cho ký sinh ë trøng bä xÝt v¶i lµm trøng ung do ®ãgi¶m ®−îc sè l−îng s©u non bä xÝt v¶i xuèng møc rÊt thÊp.

Nh÷ng loµi ong nµy ®−îc nu«i trong phßng, lóc b¾t ®Çu xuÊt hiÖn çc æ trøng bä xÝt v¶i míi®em ra th¶ trªn c©y. Th«ng th−êng mçi c©y th¶ 600-800 con ong çi, chia lµm 3 ®ît, mçi ®îtçch nhau 6-10 ngµy; l−îng ong çc ®ît theo tû lÖ 2: 2 : 1.

Ng−êi ta cßn thö nghiÖm dïng mét lo¹i nÊm cho ký sinh trªn s©u non hoÆc bä tr−ëng thµnh.BÞ lo¹i nÊm nµy ký sinh ë çc ®èt th©n, ch©n, r©u vµ ph¸t triÓn thµnh çc ®¸m sî nÊm mµu trolµm cho s©u chÕt.

55. Hái: T¸c h¹i cña s©u ®ôc qu¶ v¶i? Çch phßng trõ?

§¸p: S©u ®ôc qu¶ ph¸t triÓn trªn ®ät c©y vµ tr−ëng thµnh trong mïa qu¶ (h×nh 7). S©u ®Îtrøng trªn vá qu¶ khi qu¶ ®ang ph¸t triÓn. S©u non në ra sÏ ®ôc vµo gÇn cuèng qu¶ ¨n dÇn tíih¹t vµ hoµn thµnh vßng ®êi trong h¹t v¶i. Do cuèng qu¶ bÞ s©u ®ôc nªn chÊt l−îng cïi v¶i (töy) kÐm h¼n. Gièng v¶i chua cuèng dµi vµ qu¶ rñ xuèng ®ì bÞ h¹i h¬n gièng cuèng ng¾n vµcøng khiÕn chïm qu¶ h−íng lªn trêi. Qu¶ bÞ s©u ®ôc cuèng th−êng kÐm ph¸t triÓn, qu¶ nhá,chÝn muén.

H×nh 7: S©u ®ôc qu¶

1- s©u tr−ëng thµnh, 2- s©u non, 3- trøng, 4- nhéng

BiÖn ph¸p phßng trõ:

- Sau thu ho¹ch qu¶ nªn c¾t tØa lµm cho c©y th«ng tho¸ng lµ m«i tr−êng kh«ng cã lîi chos©u ®Î trøng.

- Dù b¸o kÞp thêi lóc s©u vò hãa ®Ó phun thuèc, hoÆc tr−íc lóc s©u ®Î trøng. Phun 2 lÇn,çch nhau 5 ngµy.

47

- LÇn thø 1 : Dïng 25% S¸t trïng song (thuèc trõ s©u cña TQ) pha lo·ng 500 lÇn phèihîp víi 90% Dipterex pha lo·ng 800 lÇn.

- LÇn thø 2: 800% DDVP 800 lÇn.

56. Hái: NhÖn l«ng nhung g©y t¸c h¹i g× cho v¶i? Çch phßng trõ?

§¸p: NhÖn l«ng nhung tr−ëng thµnh qua ®«ng vµ sinh s¶n vµo mïa xu©n (th¸ng 3) trªn çc®ît léc vµ mét tû lÖ thÊp vµo léc thu. G©y h¹i m¹nh vµo th¸ng 5-6. S©u non në ra chÝch biÓum« mÆt d−íi l¸ hót nhùa kÝch thÝch m« l¸ sinh dÞ d¹ng cã mµu ®á gièng nh− l«ng nhung, kÕthîp mÆt trªn l¸ bÞ co qu¾p, phång rép dÉn tíi l¸ ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng, quang hîp kÐmvµ rông sím.

Trªn mét c©y th−êng thÊy phÇn d−íi bÞ h¹i tr−íc, sau dÇn dÇn ph¸t triÓn lªn bªn trªn vµ l©ylan ra c¶ v−ên theo giã vµ ®éng vËt.

BiÖn ph¸p phßng trõ.

- Thu gom çc l¸ rông ®em ®èt. Sau vô thu ho¹ch qu¶ vµ vô ®«ng cÇn c¾t tØa cho th«ngtho¸ng, lµm vÖ sinh v−ên ®Ó gi¶m bít ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña nhÖn.

- Dïng çc lo¹i thuèc cã l−u huúnh nh− l−u huúnh -v«i, l−u huúnh thÊm n−íc, Kenthane,Dicofol hoÆc l©n h÷u c¬ néi hÊp nh− Bi58. Nång ®é phun Dicofol 0,12%, Bi58 - 0,5%,L−u huúnh - v«i: mïa hÌ 0,1 - 0,3 ®é B«mª, mïa®«ng 0,5 – 1 ®é B«mª, phun ngay tr−íc®ît léc. V−ên c©y bÞ h¹i cã thÓ phun tiÕp sau 2 tuÇn. Cã thÓ dïng l−u huúnh thÊm n−íc100 g/200 lÝt n−íc ®Ó phun.

57. Hái: T¸c h¹i cña s©u gÆm vá cµnh vµ çch phßng trõ?

§¸p: S©u gÆm vá tr−ëng thµnh vò hãa vµ ®Î trøng vµo ®Çu mïa hÌ th¸ng 4-5. S©u non në ragÆm vá c©y vµ tiÕt chÊt t¬ dÝnh çc vôn vá vµ ph©n s©u thµnh mµng bao bäc çc lo¹i cµnh ®·gÆm. S©u lín ®ôc vµo çc ch¹c vµ ph¸ h¹i lâi cµnh lµm cho cµnh suy yÕu. Th¸ng 12 s©u non®· ®Éy søc nh−ng vÉn tiÕp tôc gÆm nhÊm cµnh tíi th¸ng 3 n¨m sau míi hãa nhéng.

Çch phßng trõ:

- Mïa ®«ng lµm vÖ sinh v−ên. C¾t bá vµ ®èt çc cµnh kh«.

- B¾t giÕt çc s©u tr−ëng thµnh, nhÊt lµ tr−íc thêi kú ®Î trøng.

- Hµng n¨m vµo th¸ng 6-9 n¨ng kiÓm tra theo dâi th©n cµnh c©y, thÊy cã vÕt ®ôc lµ t×m çchxö lý. VÝ dô ®ïng mãc s¾t hoÆc gai m©y mãc s©u non ®Ó giÕt.

- Dïng Bi58 hay DDVP hßa lo·ng 5-10 lÇn, nhóng b«ng bÞt vµo lç ®ôc hoÆc dïng b¬m b¬mvµo lç ®ôc 80% DDVP hoÆc 40% Bi58 hßa lo·ng 400 lÇn. Sau ®ã dïng ®Êt sÐt bÞt kÝn lç®ôc.

58. Hái: Çch phßng trõ c©u cÊu h¹i l¸?

§¸p: S©u ¨n h¹i l¸ non trong çc ®ît léc xu©n léc thu, ®Æc biÖt trong çc v−ên v¶i cßn non cãtrång xen çc lo¹i c©y kh¸c. L¸ non bÞ gÆm rç n¸t, ¶nh h−ëng râ rÖt tíi sinh tr−ëng cña c©ynon.

48

BiÖn ph¸p phßng trõ: phun khi c©y cã triÖu chøng h¹i b»ng çc lo¹i thuèc ph©n h÷u c¬ nh−Wofat«c, Basudin

59. Hái: T¸c h¹i cña bä dõa vµ çch phßng trõ?

§¸p: Bä dõa ph©n bè réng r·i, l¹i cã nhiÒu loµi. Cã lo¹i bä dõa s©u non h¹i rÔ - 4 loµi, s©utr−ëng thµnh h¹i l¸ - 8 loµi, h¹i hoa - 6 loµi vµ h¹i qu¶ - 1 loµi (L−u VÜnh ChÝnh, 1986).

S©u non rÊt nh¹y c¶m víi nhiÖt ®é. Nh÷ng ngµy n¾ng nãng s©u non chui vµo tÇng s©u trong®Êt, chiÒu tèi s¸ng sím míi bß lªn líp ®Êt mÆt g©y h¹i.

S©u tr−ëng thµnh ho¹t ®éng vµ g©y h¹i tõ th¸ng 4-7. Ban ngµy Èn n¸u trong ®Êt, chiÒu tèi,hoµng h«n míi ra t×m kiÕm thøc ¨n. Trªn c©y bÞ h¹i thÊy ®Ó l¹i ph©n gièng nh− ph©n giun ®Êt.

Çch phßng trõ:

- DÉn dô vµo bÉy ®Ìn (bãng ®Ìn ®iÖn 40 W¸t);

- Phun thuèc sau 4 giê chiÒu hay vµo buæi s¸ng. Thuèc th−êng dïng: 90% Dipterex phalo·ng 500 ®Õn 800 thªm vµo 0,2% n−íc xµ phßng, hay 80% DDVP pha lo·ng 1000 lÇn.

60. Hái: Muèn chèng d¬i h¹i v¶i chÝn ph¶i lµm g×?

§¸p: ë H¶i D−¬ng nh©n d©n gäi lµ con Rèc, tr«ng gièng con d¬i song to gÊp 3-4 lÇn. Mïav¶i vµ nh·n chÝn chóng bay ®Õn tõng ®µn ¨n qu¶ chÝn, g©y tæn thÊt lín cho ng−êi lµm v−ên.

Ban ngµy d¬i th−êng Èn nÊp vµo bãng tèi, tèi bay ra kiÕm måi vµ tËp trung nhÊt vµo kho¶ng10 giê ®ªm ®Õn 4 giê s¸ng.

Nh©n d©n vïng trång v¶i, nh·n cã kinh nghiÖm phßng trõ nh− dïng tiÕng ån ®Ó xua ®uæi, chech¾n b»ng vã l−íi, rµo b»ng cµnh tre, ®èt ®Ìn dÇu hay n¬i cã ®iÒu kiÖn th× th¾p ®Ìn ®iÖn lªnngän c©y ®Ó xua ®uæi.

ë Trung Quèc ng−êi ta s«ng khãi cã DDVP ®Ó xua ®uæi d¬i.

61. Hái: Trªn c©y v¶i cã nh÷ng lo¹i bÖnh g×? Çch phßng chèng çc lo¹ibÖnh ®ã?

§¸p: Cho ®Õn nay ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ bÖnh trªn c©y v¶i. Theotµi liÖu cña Trung Quèc cã h¬n 40 lo¹i bÖnh trong ®ã nh÷ng bÖnh g©y h¹i nÆng gåm: Mècs−¬ng, bÖnh loÐt, bÖnh t¶o, ®Þa y, v.v..

T¸c h¹i cña bÖnh mèc s−¬ng vµ çch phßng trõ

BÖnh mèc s−¬ng lµ bÖnh nguy hiÓm ®èi víi v¶i. Tû lÖ bÖnh cã lóc lªn tíi 30-70% g©y h¹i trªnqu¶ lµm cho qu¶ thèi vµ rông. Ngoµi ra bÖnh cßn h¹i léc non, chïm hoa. BÖnh nÆng lµm chochïm hoa bÞ thèi, lµm cho phÇn lín hoa bÞ rông, kh«ng ®Ëu qu¶.

BÖnh th−êng g©y h¹i ®èi víi qu¶ tõ qu¶ non cho ®Õn qu¶ giµ, nhÊt lµ tr−íc lóc thu ho¹ch g©ynªn rông qu¶ trÇm träng. BÖnh mèc s−¬ng lµ do mét lo¹i nÊm g©y h¹i. §iÒu kiÖn thuËn tiÖncho nÊm ph¸t triÓn lµ: Èm ®é kh«ng khÝ cao vµ nhiÖt ®é cao (22-250C). Hµng n¨m vµo vôxu©n m−a liªn miªn, hay ®Õn vô thu ho¹ch qu¶ gÆp m−a, nÊm nµy còng ph¸t triÓn nhanh nhÊtlµ trªn çc c©y v¶i cµnh l¸ mäc chång lªn nhau hoÆc trong t¸n c©y rËm r¹p.

49

+ Çch phßng trõ:

- Lµm vÖ sinh v−ên vµo mïa ®«ng. Thu nhÆt çc l¸ kh« rông vµ çc cµnh kh« gom l¹i ®em®èt. Dïng v«i quÐt cho gèc c©y.

- Sau thu ho¹ch qu¶ c¾t tØa cho c©y th«ng tho¸ng. C¾t bá çc cµnh giµ, cµnh yÕu, cµnh mäcrËm r¹p che khuÊt lÉn nhau trong t¸n, çc cµnh bÖnh v.v...

- Phun l−u huúnh-v«i 0,3-0,5®é B«mª hay Booc®« 1% mét lÇn vµo vô ®«ng kÕt hîp lµm vÖsinh v−ên. Mïa xu©n khi ra léc non vµ ra nô phun mét lÇn ®Ó b¶o vÖ léc xu©n vµ nô hoa.Thêi kú qu¶ non ®Õn thu ho¹ch cø 15-20 ngµy phun thuèc mét lÇn ®Ó b¶o vÖ qu¶.

+ Phun thuèc phßng:

ë nh÷ng v−ên cã bÖnh mèc s−¬ng nghiªm träng nªn phun thuèc vµo thêi kú léc xu©n, thêi kúra nô. Sau khi ®Ëu qu¶ xong cã thÓ phun ®Þnh kú 15 ngµy 1 lÇn cho ®Õn lóc thu ho¹ch. Dïngçc lo¹i thuèc: Aliette 80 BHN dïng 2,5-3,75 g pha trong 1 lÝt n−íc ®Ó phun; hoÆc Mancozeb250 g/100 lÝt n−íc. ë Trung Quèc ng−êi ta cßn dïng Kali-pecmanganat (thuèc tÝm - KMnO4)pha lo·ng 100.000- 13.000 lÇn ®Ó phun.

BÖnh kh« cµnh vµ phßng trõ?

BÖnh h¹i nhiÒu trªn v¶i thiÒu Thanh Hµ lµ chÝnh, th−êng vµo mïa m−a - th¸ng 5 khi qu¶ v¶ib¾t ®Çu phång mói. BÖnh tiÕn triÓn nhanh lµm qu¶ rông hµng lo¹t, sau ®ã cµnh bÞ kh«, lan ranhiÒu cµnh trªn c©y.

Ch−a x¸c ®Þnh ®−îc nguån bÖnh (cã thÓ lµ Phomopsis spp.) vµ ch−a cã biÖn ph¸p phßng trõtriÖt ®Ó. Tr−íc m¾t c¾t çc cµnh kh« ®em ®èt.

C©y ký sinh chñ yÕu lµ ®Þa y b¸m trªn cµnh v¶i. Th−êng bÞ nhiÒu ë nh÷ng c©y giµ cçi. Nã l©ylan do n−íc m−a mang bµo tö ®i.

Çch phßng trõ

- C¾t tØa cho cµnh th«ng tho¸ng, gi¶m bít ký sinh trªn cµnh.

- C¹o hÕt c©y ký sinh b¸m trªn cµnh. Phun Booc®« 1% ®Ó phßng trõ.

62. Hái: Ph−¬ng ph¸p phßng trõ tæng hîp s©u bÖnh h¹i v−ên v¶i gåm çcbiÖn ph¸p g×?

§¸p: Ph−¬ng ph¸p phßng trõ s©u bÖnh h¹i tæng hîp lµ mét h−íng cã lîi trong n«ng nghiÖpmµ ngµy nay nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®ang ¸p dông. Theo h−íng nµy c©y v¶i ®−îc b¶o vÖ tèt,gi÷ g×n ®−îc m«i tr−êng trong lµnh, kh«ng ph¶i dïng ®Õn qu¸ nhiÒu ph©n hãa häc vµ thuèctrõ s©u víi ph−¬ng ch©m lÊy phßng lµ chÝnh sau ®ã míi ®Õn trõ nh»m ®¹t môc ®Ých kinh tÕ, antoµn cã hiÖu qu¶ cao.

§Ó phßng trõ s©u bÖnh trong v−ên ph¶i vËn dông çc ph−¬ng ph¸p vÒ kü thuËt n«ng nghiÖp,sinh häc, hãa häc, vËt lý thñ c«ng vµ çc ph−¬ng ph¸p nh»m khèng chÕ çc nguån s©u bÖnhh¹i d−íi ng−ìng g©y h¹i, b¶o vÖ ®−îc thiªn ®Þch, gi÷ ®−îc c©n b»ng vÒ mÆt sinh häc vµ kh«ngg©y « nhiÔm m«i tr−êng sèng.

1. Çc biÖn ph¸p kü thuËt n«ng nghiÖp: Thay ®æi tËp qu¸n qu¶ng canh b»ng çc biÖn ph¸p küthuËt th©m canh nh»m n©ng cao søc chèng chÞu s©u bÖnh cña c©y, c¶i thiÖn m«i tr−êng v−ênc©y, cã ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn cho sù ph¸t triÓn cña çc thiªn ®Þch s©u bÖnh h¹i v¶i. Çc biÖnph¸p ®ã bao gåm:

50

- Thùc hiÖn ®óng quy tr×nh ch¨m sãc v¶i: Bãn ph©n ®óng thêi vô ®óng kü thuËt, xíi x¸o,lµm cá, t−íi n−íc thu dän lµm vÖ sinh v−ên vµo dÞp mïa ®«ng.

- C¾t tØa cho c©y sau thu ho¹ch. Lo¹i bá çc cµnh yÕu, cµnh cã bÖnh, cµnh mäc v−ît, çccµnh che khuÊt lÉn nhau, nh÷ng cµnh giµ v.v.. t¹o cho t¸n c©y th«ng tho¸ng.

- Çc biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ léc cµnh mïa ®«ng.

- Bè trÝ hîp lý c¬ cÊu gièng trong v−ên ®Ó cã thÓ h¹n chÕ “nguån thùc phÈm” cña mét lo¹is©u bÖnh nµo ®ã. VÝ dô: « v−ên trång thuÇn gièng v¶i chÝn muén s©u ®ôc qu¶ th−êng Ýth¬n so víi v−ên v¶i trång lÉn gièng v¶i chÝn sím, chÝnh vô vµ chÝn muén.

2. BiÖn ph¸p sinh häc

B¶o vÖ vµ du nhËp çc lo¹i sinh vËt cã Ých khèng chÕ çc lo¹i s©u h¹i trong v−ên v¶i. VÝ dônu«i vµ th¶ mét lo¹i ong ký sinh trªn trøng bä xÝt v¶i, nu«i th¶ ong sinh trªn s©u non cña s©u®ôc qu¶.

3. BiÖn ph¸p hãa häc

Cã thÓ dïng çc lo¹i thuèc th¶o méc vµ çc lo¹i thuèc chÕ tõ çc chÊt hãa häc víi −u ®iÓm lµcã hiÖu lùc nhanh kÞp thêi dËp t¾t çc æ dÞch nÕu cã. CÇn chó ý viÖc chän lo¹i thuèc cho ®óng®èi t−îng vµ môc ®Ých, chän nång ®é thÝch hîp, chän thêi gian phun vµ kü thuËt phun cho cãhiÖu qu¶.

Cã thÓ kham kh¶o lÞch dïng thuèc trong n¨m víi s©u bÖnh h¹i v¶i:

- Th¸ng 2-3 trõ nhÖn: Dicofol 0,12%; Bi58 - 0,05%; L−u huúnh-v«i 0,5-®é B«mª.

- Th¸ng 3-4 trõ bä xÝt (trøng, s©u non) phun 90% Dipterex pha lo·ng 600-800 lÇn.

- Th¸ng 5-7 trõ s©u ®ôc qu¶ vµ bä xÝt. Dïng 25% -S¸t trïng song pha lo·ng 500 lÇn hçnhîp víi 90% Dipterex pha lo·ng 800 lÇn. Chó ý phßng trõ bÖnh mèc s−¬ng khi gÇn thuho¹ch qu¶.

- Th¸ng 7-8 thu ho¹ch qu¶ xong, lµm vÖ sinh v−ên c©y phun l−u huúnh-v«i 0,2 ®é B«mª.

- Th¸ng 10-12 trõ s©u ®ôc th©n, ®ôc cµnh dïng DDVP pha lo·ng 50% b¬m vµo çc lç ®ôc

4. BiÖn ph¸p thñ c«ng, vËt lý, c¬ giíi

VÝ dô: DiÖt bä xÝt qua ®«ng trªn c©y b»ng çch rung c©y cho chóng rông xuèng, b¾t diÖt; hayb¬m thuèc vµo çc lç ®ôc cña s©u ®ôc th©n, c¾t cµnh hÐo bÞ s©u ph¸. Th¾p s¸ng ®Ìn trªn c©ylµm cho d¬i sî kh«ng d¸m ®Õn, hay ®Ó dÉn dô mét vµi loµi b−ím ®Ó b¾t vµ giÕt v.v..

Phßng trõ s©u bÖnh tæng hîp ®èi víi v¶i lµ viÖc lµm cßn míi mÎ cÇn ®i s©u nghiªn cøu, thùchiÖn ®Ó ngµy thªm hoµn chØnh.

51

Hái, ®¸p vÒ C¢Y NH·N

1. Hái: Lîi Ých cña viÖc trång nh·n?

§¸p: Nh·n còng nh− v¶i thiÒu lµ c©y ¨n qu¶ ®Æc s¶n cña vïng §ång b»ng B¾c Bé. Nh·n cãtÝnh thÝch nghi réng, dÔ trång, cã thÓ trång ®−îc ë c¶ vïng ®åi, tuæi thä dµi, s¶n l−îng cao.C©y nh·n lång Phè HiÕn (H−ng Yªn) cã tuæi ®Õn 300 n¨m vÉn cho qu¶ ®Òu víi s¶n l−îngtrung b×nh 500kg qu¶/n¨m. C©y nh·n 80 tuæi v−ên nhµ b¸c Cóc ë Qu¶ng Ch©u (huyÖn PhïTiªn) n¨m 1992 thu ®−îc 400 kg qu¶. Vïng trång nh·n ë H−ng Yªn nhiÒu v−ên thu nhËpnh·n chiÕm 50-80% tæng thu nhËp cña gia ®×nh. Cã c©y nh·n n¨m ®−îc mïa b¸n ®−îc 4-5triÖu ®ång. Phong trµo trång nh·n ®ang ®−îc m« réng ë nhiÒu tØnh nh− Hßa B×nh, S¬n La;Phó Thä, TiÒn Giang, VÜnh Long, §ång Th¸p v.v.. .

Qu¶ nh·n cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao. Trong cïi nh·n hµm l−îng ®−êng tæng sè chiÕm 12,38 -22,55%, trong ®−êng khö 3,85 - 10,16%, axit 0,09 - 0,10%, vitamin C 43,12 -163,70mg/100g.

Mét t¸c gi¶ NhËt B¶n cho biÕt trong qu¶ nh·n cßn 196,5mg/100g vitamin K, ngoµi ra cßn cãçc chÊt kho¸ng Ca, P, Fe,... ®Òu lµ nh÷ng chÊt cÇn cho nhu cÇu dinh d−ìng cña con ng−êi.Nh·n cã thÓ dïng ¨n t−¬i, lµm ®å hép, sÊy kh« lµm long nh·n lµm thuèc bæ ®iÒu trÞ suy nh−îcthÇn kinh, chøng sót kÐm trÝ nhí, mÊt ngñ hay ho¶ng hèt. H¹t nh·n, vá qu¶ nh·n ®Òu ®ïnglµm thuèc trong §«ng y. Nh·n lµ c©y nguån mËt quan träng cã chÊt l−îng cao, c©y cã t¸ncao, xße réng dïng lµm c©y bãng m¸t. ë vïng ven s«ng, nh·n cßn cã t¸c dông gi÷ ®Êt, t¹ocån, chèng ngËp, lÊn b·i.

Lª Quý D«n ®· nãi vÒ nh·n lång H−ng yªn: “Mçi lÇn bá vµo miÖng th× trong r¨ng l−ìi ®· n¶yvÞ th¬m tùa nh− thÊm n−íc ngäc cña trêi cho”.

2. Hái: Nguån gèc c©y nh·n? Çc n−íc trång nhiÒu nh·n trªn thÕ giíi ?

§¸p: Theo De Candolle nguån gèc c©y nh·n ë Ên §é, vïng cã khÝ hËu lôc ®Þa. Vïng T©yGhats ë ®é cao 1600m cßn cã rõng nh·n d¹i. ë çc bang Bengal vµ Assam ë ®é cao 1000mtrång nhiÒu nh·n. Trªn thÕ giíi Trung Quèc lµ n−íc cã diÖn tÝch trång nh·n lín nhÊt vµ cãs¶n l−îng cao nhÊt. Nh·n cßn ®−îc trång ë Th¸i Lan, Ên §é, Malaixia, ViÖt Nam, Philippin.Sau thÕ kû 19 nh·n ®−îc nhËp vµo trång ë çc n−íc ¢u Mü, ch©u Phi, ¤xtr©ylia trong vïngnhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi.

Cho ®Õn nay diÖn tÝch vµ s¶n l−îng nh·n trªn thÕ giíi ch−a ®−îc thèng kª ®Çy ®ñ v× nh·nth−êng ®−îc trång trong “v−ên gia ®×nh” vµ s¶n l−îng thu ho¹ch ®−îc th−êng bÞ ®Ó ngoµi çcd÷ liÖu thèng kª quèc gia.

Theo Phã Gi¸o s− L« Mü Anh, Khoa Viªn nghÖ tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Qu¶ng T©y th×diÖn tÝch trång nh·n ë Trung Quèc ®¹t 38-40 v¹n mÉu (15 mÉu TQ b»ng 1 ha) chñ yÕu ë çctØnh duyªn h¶i vïng ®«ng nam: Phóc KiÕn, §µi Loan, Qu¶ng §«ng, thø ®Õn lµ Qu¶ng T©y, TøXuyªn. Ngoµi ra cßn trång lÎ tÎ ë V©n Nam vµ Quý Ch©u. Riªng Phóc KiÕn n¨m 1977 diÖntÝch trång nh·n trªn 11.300 ha vµ s¶n l−îng n¨m cao nhÊt (1995) 50,7 ngh×n tÊn (Bµnh KÝnhBa, 1989).

Th¸i Lan b¾t ®Çu trång nh·n tõ 1896, gièng nhËp cña Trung Quèc. S¶n l−îng nh·n cña Th¸iLan n¨m 1990 ®¹t 123.000 tÊn, chñ yÕu trång ë miÒn b¾c, ®«ng b¾c vµ vïng ®ång b»ng miÒn

52

trung, næi tiÕng nhÊt lµ çc huyÖn ChiÒng mai, Lam phun vµ Prae. Ngoµi tiªu thô trong n−ícTh¸i Lan xuÊt khÈu cho Malaixia, Xingapo, Hång K«ng, Philippin vµ çc n−íc EC. ChØ riªngxuÊt khÈu nh·n trong 3 n¨m qua Th¸i Lan ®· t¨ng gÊp 3 lÇn doanh thu xuÊt khÈu nh÷ng hoaqu¶ thø yÕu kh¸c (nh−ng quan träng vÒ kinh tÕ) nh− sÇu riªng.

3. Hái: T×nh h×nh s¶n xuÊt nh·n ë ViÖt Nam?

§¸p: ë ViÖt Nam nh·n ®−îc trång tõ bao giê ch−a ®−îc nghiªn cøu x¸c ®Þnh. C©y nh·n®−îc trång l©u nhÊt lµ ë chïa Phè HiÕn thuéc x· Hång Ch©u, thÞ x· H−ng Yªn, tØnh H−ngYªn çch ®©y chõng 300 n¨m. Theo Gi¸o s− Vò C«ng HËu (1982) “... cã thÓ miÒn B¾c n−ícta lµ mét trong nh÷ng vïng quª h−¬ng cña c©y nh·n”

HiÖn nay nh·n ®−îc trång nhiÒu ë çc tØnh §ång b»ng B¾c Bé: H−ng Yªn, Nam Hµ, Th¸iB×nh, Hµ Néi, Hµ T©y, H¶i Phßng, B¾c Giang, nhiÒu nhÊt lµ ë H−ng Yªn tËp trung ë thÞ x·H−ng Yªn, çc huyÖn Phï Tiªn, Kim Thi, CÈm B×nh, Ch©u Giang, Ninh Thanh. C¶ vïng cãkho¶ng trªn 2 triÖu c©y. TÝnh theo mËt ®é th«ng th−êng diÖn tÝch trång nh·n lªn ®Õn 20.000 -31.250 ha. Nh·n cßn ®−îc trång ë vïng ®Êt phï sa ven s«ng Hång, s«ng Thao, s«ng L«, s«ngM·, s«ng TiÒn, s«ng HËu vµ vïng gß ®åi ë çc tØnh Hßa B×nh, Vnh Phóc, Phó Thä, Yªn B¸i,Lµo Cai, S¬n La B¾c C¹n, Th¸i Nguyªn v.v.. vµ lÎ tÎ ë çc tØnh miÒn Trung.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do c¬ chÕ cña thÞ tr−êng vµ nhu cÇu qu¶ t−¬i t¹i chç, çc tØnh phÝanam ®ang ph¸t triÓn m¹nh c©y nh·n: Cao L·nh (§ång Th¸p), Vnh Ch©u (Sãc Tr¨ng), cï laoAn B×nh, Dång Phó (Vnh Long)... §Æc biÖt ë TiÒn Giang diÖn tÝch nh·n t¨ng rÊt nhanh.

DiÖn tÝch trång nh·n cña c¶ n−íc −íc kho¶ng 35.000-40.000 ha. Dù b¸o ®Õn n¨m 2000 consè nµy cßn cao h¬n rÊt nhiÒu do cã chñ tr−¬ng ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë çc tØnh miÒn nói, vïnglßng hå s«ng §µ, ë çc tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long, §ång b»ng s«ng Hång, çc tØnh vïngtrung du phÝa B¾c v.v..

NÕu ®−îc ¸p dông çc tiÕn bé kü thuËt vµ ch¨m sãc tèt v−ên nh·n cã thÓ ®¹t b×nh qu©n 5 tÊnmét ha. Song do thêi tiÕt khÝ hËu hµng n¨m thay ®æi, chñ v−ên Ýt ®Çu t− vµo viÖc chän gièng,ch¨m sãc, ph©n bãn vµ phßng trõ s©u bÖnh nªn th−êng cã hiÖn t−îng çch n¨m. Do ®ã hiÖuqu¶ kinh tÕ mang l¹i ch−a cao vµ ®ã lµ vÊn ®Ò ®ang ®Æt lµ cÇn gi¶i quyÕt ®èi víi c©y nh·n vµnghÒ trång nh·n ë n−íc ta.

4. Hái: Nh÷ng gièng nh·n ®ang trång hiÖn nay ë n−íc ta?

§¸p: KÕt qu¶ ®iÒu tra b−íc ®Çu vÒ gièng nh·n (ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶) cho thÊy hiÖn n−ícta ®ang trång mét sè gièng sau:

1) Nh·n lång: Qu¶ trßn, to gÇn nh− qu¶ v¶i thiÒu. Träng l−îng qu¶ trung b×nh 12-17g, cïidµy v©n hanh vµng, çc mói lång vµo nhau rÊt râ, trªn mÆt cïi nh·n cã nhiÒu ®−êng g©n næixÕp ch»ng chÞt cã çi nh− v¶y rång. H¹t mµu ®en, träng l−îng kho¶ng 2g. Qu¶ ¨n gißn vµngät, th¬m m¸t. Vá qu¶ dµy, gißn dÔ t¸ch, chÝn sím. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 63,25% trängl−îng qu¶.

2) Nh·n cïi: Qu¶ h×nh cÇu h¬i dÑt, vá kh«ng s¸ng m· mÇu vµng n©u. Qu¶ to, träng l−îngtrung b×nh 10-15g. Cïi dµy th−êng kh« (r¸o n−íc), mµu cïi trong hoÆc h¬i ®ôc. ¡n ngät võa.Träng l−îng h¹t kho¶ng 2g, mµu ®en. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm kho¶ng 60% träng l−îng qu¶.

3) Nh·n bµm bµm: Qu¶ to gÇn b»ng qu¶ nh·n lång. Träng l−îng trung b×nh cña qu¶ 12-15g.Tr«n qu¶ h¬i vÑo, vai qu¶ gå ghÒ, cïi dµy, kh«, ¨n cã vÞ ngät nh¹t.

53

4) Nh·n ®−êng phÌn: Qu¶ nhá h¬n nh·n lång. Träng l−îng trung b×nh 7-12g. Vá mÇu n©unh¹t, cïi t−¬ng ®èi dµy, ®Ëm n−íc, bãc vá trªn mÆt cïi qu¶ cã çc u nhá nh− côc ®−êng phÌn.¡n ngät s¾c, th¬m ®Æc biÖt. H¹t bÐ, ®en nh¸nh, trung b×nh nÆng 1,5g. Nh·n ®−êng phÌn rahoa muén h¬n nh·n cïi. ChÝn chËm h¬n nh·n cïi 10-15 ngµy. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 60,24%träng l−îng qu¶.

5) Nh·n n−íc: C©y th−êng sai qu¶, qu¶ nhá, träng l−îng trung b×nh 6-9g. Cïi máng, nh·o,nhiÒu n−íc, ®é ngät võa ph¶i, cïi khã dãc khái h¹t. Chïm cã nhiÒu qu¶, n¨ng suÊt t−¬ng ®èiæn ®Þnh, vÒ chÊt l−îng ¨n t−¬i kÐm nh·n cïi. PhÇn ¨n ®−îc chiÕm 38,63% träng l−îng qu¶.

6) Nh·n thãc: Qu¶ nhá, trªn chïm nhiÒu qu¶. Träng l−îng trung b×nh 5-7g, cïi máng khãt¸ch khái h¹t, nhiÒu n−íc, h¹t to, ®é ngät võa ph¶i.

7) Nh·n VÜnh Ch©u: Gièng nµy trång nhiÒu ë huyÖn VÜnh Ch©u (tØnh Sãc Tr¨ng) trªn vïng®Êt ven biÓn bÞ nhiÔm mÆn. C©y mäc kháe, l¸ to, biªn l¸ gîn sãng. Qu¶ cã mÇu n©u xanh,nh½n. H¹t t−¬ng ®èi to, nhiÒu n−íc, cïi máng, ngät, khã t¸ch víi h¹t. Gièng nµy tuy ¨nkh«ng ngon b»ng nh·n cïi hay nh·n ®−êng phÌn ë miÒn B¾c, song cã −u ®iÓm thÝch nghi víi®Êt xÊu, cã ¶nh h−ëng mÆn.

8) Nh·n tiªu: Gièng nhËp néi tõ Th¸i Lan vµo miÒn Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Vá qu¶vµng nh¹t, lÊm tÊm ®iÓm nh÷ng chÊm sÉm. Qu¶ chØ to b»ng nh·n thãc ë miÒn B¾c, kh«ng cãh¹t hay cã h¹t lÐp nh− h¹t tiªu, ®en nh¸nh. Khi chÝn cïi dµy gißn th¬m. Do phÈm chÊt vµh−¬ng vÞ cña qu¶ cã nhiÒu −u ®iÓm nªn rÊt ®−îc −a chuéng trªn thÞ tr−êng.

9) Nh·n long h¹t: Gièng nhËp néi tõ Th¸i Lan. Qu¶ to gÇn b»ng qu¶ v¶i thiÒu. Vá qu¶ mµuvµng, máng, mÒm, phÈm chÊt qu¶ gÇn gièng nh·n tiªu.

5. Hái: §Æc ®iÓm cña mét sè gièng nh·n míi nhËp cña Trung Quèc?

§¸p: §ã lµ çc gièng §¹i « viªn, Th¹ch HiÖp vµ Tr÷ L−¬ng.

1) §¹i « viªn: Trång phæ biÕn ë tØnh Qu¶ng §«ng, ®Æc biÖt ë vïng ®ång b»ng s«ng Ch©uGiang, ngoµi ra cßn trång ë Qu¶ng T©y vµ mét sè tØnh kh¸c.

§Æc ®iÓm chñ yÕu: C©y cao lín, mäc rÊt kháe, t¸n c©y h×nh m©m x«i, xße réng, l¸ xanh ®Ëm,ph©n quang. L¸ cã 8-10 ®«i l¸ chÐt, h×nh ªlip, l¸ réng. Chïm qu¶ to, ph©n nh¸nh dµy; qu¶trªn chïm ph©n bè dµy ®Òu. Qu¶ h×nh cÇu ®é lín kh¸ ®ång ®Òu. Träng l−îng 12-16 g, vá qu¶mµu vµng nh¹t. Vá máng, cïi mµu tr¾ng s÷a, cïi dµy 0,6 - 0,8 cm, dÔ t¸ch h¹t, nhiÒu n−íc,cïi mÒm, ngät võa. PhÈm chÊt qu¶ lo¹i trung b×nh: H¹t to, h×nh trßn, mµu ®en n©u. PhÇn ¨n®−îc 66-70%. Qu¶ chÝn vµo ®Çu vµ gi÷a th¸ng 8.

§¸nh gi¸ chung: TÝnh thÝch nghi kháe, sinh tr−ëng nhanh, s¶n l−îng cao vµ æn ®Þnh. Qu¶ to,cïi dµy, tû lÖ ¨n ®−îc cao, phÈm chÊt h−¬ng vÞ trung b×nh, lµ gièng chÝnh vô, dïng ¨n t−¬i vµlµm ®å hép. H¹t to, ®Çy ®Æn, gieo h¹t tû lÖ thµnh c©y cao, sinh tr−ëng nhanh, th−êng dïnglµm gèc ghÐp cho nh·n.

2) Tr÷ L−¬ng: Nguyªn s¶n ë th«n Tr÷ L−¬ng, huyÖn Cao Ch©u tØnh Qu¶ng §«ng, lµ gièngtèt cã tiÕng vµ ®−îc trång ë nhiÒu vïng cña tØnh Qu¶ng §«ng. HiÖn ë Qu¶ng T©y còng ®·trång gièng nµy trªn quy m« lín.

Nh·n Tr÷ L−¬ng cã t¸n c©y trung b×nh h×nh m©m x«i. Ph©n cµnh nhiÒu kho¶ng çch gi÷a çc®èt trªn cµnh ng¾n, l¸ xanh ®Ëm. Cã 6-8 l¸ chÐt, ®é lín cña l¸ trung b×nh, h×nh trøng h¬i dµi.Chïm qu¶ t−¬ng ®èi lín. Qu¶ h×nh trßn dÑt, to ®Òu, nÆng trung b×nh 12g. Vá qu¶ mµu vµngn©u, cïi qu¶ mµu tr¾ng s÷a. Cïi dµy 0,65 - 0,75 cm, dÔ t¸ch khái h¹t, gißn, Ýt n−íc ¨n ngätthanh. H¹t bÐ mµu n©u ®en. Tû lÖ ¨n ®−îc 74%. Tæng chÊt tan 21%, ®−êng tæng sè 18,6%,

54

®é axit 0,1% vitamin C 50mg/100 ml dÞch n−íc qu¶. C©y ra hoa vµo cuèi th¸ng 4. Qu¶ chÝnvµo gi÷a th¸ng 8, n¨ng suÊt cao. Qu¶ dïng ®Ó ¨n t−¬i vµ chÕ biÕn.

3) Th¹ch HiÖp: Trång nhiÒu ë vïng ®ång b»ng s«ng Chu Giang, tØnh Qu¶ng §«ng, TrungQuèc. Cßn trång nhiÒu ë mét sè huyÖn tØnh Qu¶ng T©y:

- §Æc ®iÓm chñ yÕu: C©y mäc kháe, xße réng, t¸n h×nh b¸n cÇu. L¸ mµu xanh ®Ëm, cã 8-10l¸, ®é lín trung b×nh, h×nh elip h¬i dµi, biªn l¸ gîn sãng. Chïm hoa vµo lo¹i trung b×nh.Chïm qu¶ nÆng 300-400g. §é lín qu¶ kh¸ ®ång ®Òu. Qu¶ h×nh trßn dÑp, h¬i lÖch, nÆng 7-9g. Vá qu¶ mµu vµng n©u hoÆc vµng n©u cã pha mÇu xanh nh¹t, vá dµy. Cïi cã mµu tr¾ngs÷a hay hanh vµng mµu ®ôc, cïi dµy kho¶ng 0,5cm. ¡n ngät s¾c, th¬m. PhÈm chÊt qu¶ rÊtkh¸. H¹t bÐ, h×nh trßn dÑt, mÇu n©u ®á. Tû lÖ phÇn ¨n ®−îc 65-68%. Qu¶ chÝn vµo ®Çu vµgi÷a th¸ng 8.

§¸nh gi¸ chung. §é lín qu¶ vµo lo¹i trung b×nh, thÞt qu¶ dÇy, h¹t bÐ, tû lÖ ¨n ®−îc cao, cïigißn ngät ®Ëm, th¬m, gièng nh·n −u tó cña tØnh Qu¶ng §«ng, dïng ¨n t−¬i vµ lµm ®å hép.S¶n l−îng cao vµ æn ®Þnh.

Gièng nh·n Th¹ch HiÖp nay cã 3 dßng:

+ Dßng vá vµng: Qu¶ to, h¹t bÐ, cïi dµy, ¨n ngät vµ th¬m l¹i cã vá dµy thÝch hîp cho viÖc vËnchuyÓn lµ gièng nh·n ngon nhÊt ë Qu¶ng §«ng, hiÖn nay gièng nµy ®ang ®−îc phæ biÕn réngr·i.

+ Dßng vá xanh: Cã n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh. Qu¶ cã hµm l−îng ®−êng thÊp, ¨n h¬i nh¹t,kh«ng thÝch hîp cho viÖc sÊy kh« mµ chØ ®Ó dïng lµm ®å hép.

+ Dßng vá tr¾ng: PhÈm chÊt qu¶ ë møc trung gian cña 2 dßng ®Çu. Vá qu¶ dµy, cïi dµy, h¹tnhá, ¨n gißn, ngät phÈm chÊt qu¶ kh¸. S¶n l−îng cao vµ æn ®Þnh.

6. Hái: Nghe nãi ë Trung Quèc cã nh÷ng gièng nh·n ®Æc biÖt? ë Th¸i Lan,§µi Loan cã nhiÒu gièng nh·n ngon?

§¸p:

+ Tê t¹p chÝ hµng th¸ng cña Tæng c«ng ty ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ thµnh phè §«ng Qu¶n tØnhQu¶ng §«ng ra ngµy 30 th¸ng 11 n¨m 1992 cã cho biÕt: ë tØnh Phóc KiÕn võa míi ph¸t hiÖnhai gièng nh·n ®Æc s¾c. HuyÖn Ch−¬ng B«, ë mét lµng cña d©n téc Xa cã 2 c©y nh·n rÊt ®ÆcbiÖt: Mét c©y gäi lµ Long Nh·n th¸ng 12: V× hµng n¨m ®Õn th¸ng 3 ©m lÞch c©y ra hoa kÕtqu¶ nh−ng ph¶i ®Õn lÔ “Trõ tÞch” th¸ng 12 qu¶ míi chÝn. Qu¶ nh·n to h¬n qu¶ gièng b×nhth−êng, vá máng, cïi dµy vµ n−íc nhiÒu.

Mét c©y kh¸c lµ nh·n kh«ng h¹t v× qu¶ chØ cã vá vµ cïi mµ kh«ng cã h¹t, cïi ngät s¾c.

+ Theo Pairoj Polprasid n¨m 1987, Th¸i Lan cã 20.300 ha nh·n, n¨ng suÊt b×nh qu©n ®¹t 3,1tÊn/ha. D−íi d©y lµ mét sè gièng ®−îc d©n Th¸i Lan thÝch trång nhÊt:

1) Daw : Lµ gièng chÝn sím nhÊt. Qu¶ to, h¹t to, vá máng mµu vµng nh¹t, cïi dµy, gißn, ngätvµ th¬m; Ýt ra qu¶ çch n¨m. Cã nh−îc ®iÓm: Qu¶ chÝn ®Ó l©u trªn c©y h¹t cã thÓ mäc mÇm

2) Chompoo : Qu¶ to, h¹t bÐ, cã phÈm chÊt tèt. ThÝch hîp ®Ó ¨n t−¬i, v× khi ®ãng hép cïibiÕn mµu hång. N¨ng suÊt cao nh−ng cã hiÖn t−îng çch n¨m.

3) Haew : Qu¶ to, b×nh qu©n 18-20g, vá dµy mµu vµng nh¹t; cïi dµy, ngät vµ th¬m. Qu¶ chÝnvµo th¸ng 7, ®Ó chÝn c©y qu¶ cµng th¬m ngon. Cuèng chïm qu¶ h¬i cøng nªn khã uèn congkhi ®ãng vµo bao. Nh·n Haew ®ãng hép kh¸ tèt Nh−îc ®iÓm: Cã hiÖn t−îng çch n¨m.

55

4) Biew - Kiew: Lµ gièng nh·n ®−îc d©n Th¸i −a chuéng nhÊt. Vá qu¶ mµu xanh, qu¶ h¬ivÑo, cïi dµy, h¹t nhá. Cïi mµu vµng nh¹t, gißn, mïi vÞ th¬m ngon. Qu¶ chÝn muén vµo th¸ng8. Tuy cã nhiÒu −u ®iÓm song gièng Biew - Kiew chËm cã qu¶ vµ cã hiÖn t−îng c¸ch n¨m.

+ §µi Loan cã h¬n 40 gièng nh·n trong sè 3 nhãm chÝn sím, chÝnh vô vµ chÝn muén. Nh÷nggièng chñ yÕu gåm cã:

1) Nh·n trªn vá cã phÊn: Lµ gièng −u tó ®−îc trång nhiÒu ë §µi Loan. cã n¨ng suÊt cao,dïng ®Ó ¨n t−¬i vµ chÕ biÕn. §é ®−êng trong qu¶ cao (26 ®é Brix ), qu¶ to (trung b×nh 11,8g)®é lín qu¶ ®ång ®Òu, khi chÝn vá cã mµu vµng sÉm. ChÝn vµo trung tuÇn th¸ng 8. PhÇn ¨n®−îc chiÕm 0,65-70%. Chïm qu¶ rÊt sai. Do ®iÒu kiÖn ®Þa lý cña vïng trång thÊy cã 2 d¹ngqu¶ kh¸c nhau: trßn vµ dÑp.

2) Nh·n vá ®á: §Æc ®iÓm næi râ lµ qu¶ cã mµu ®á sËm.

Träng l−îng qu¶ lín – 11,1g. §é ®−êng 210 Brix, ¨n ngät, h¬i gißn. N¨ng suÊt cao ®−îcn«ng d©n hoan nghªnh. Thêi vô thu ho¹ch: trung tuÇn ®Õn h¹ tuÇn th¸ng 8.

3) Nh·n vá xanh: Qu¶ lóc chÝn cã mµu xanh vµng. ¡n rÊt ngät (210 Brix). Träng l−îng qu¶trung b×nh 11,1g. N¨ng suÊt cao, søc sinh tr−ëng cã h¬i kÐm nh·n vá ®á. Thêi vô thu ho¹chtrung tuÇn th¸ng 8.

4) Nh·n th¸ng 10: Thuéc nhãm nh·n chÝn muén. Qu¶ to kho¶ng 81 qu¶ 1 kg. Trªn chïm qu¶lo¹i qu¶ lín vµ qu¶ võa chiÕm gÇn 84%, cïi qu¶ chiÕm 64,52% träng l−îng qu¶. §é ®−êngcao 20,20 Brix , ®Ó l©u trªn c©y vÉn gi÷ ®−îc ®é ngät. Ra hoa vµo cuèi th¸ng 7. Qu¶ chÝn vµogi÷a th¸ng 10. Do chÝn muén nªn gi¸ b¸n gÊp 2-3 lÇn nh·n chÝnh vô. Cã nh−îc ®iÓm lµ tû lÖghÐp sèng thÊp, muèn më réng diÖn tÝch h¬i khã.

7. Hái: Nguån gèc cña tªn gäi "Nh·n tiÕn", "Nh·n lång" ë n−íc ta?

§¸p: Vïng H−ng Yªn, thêi phong kiÕn vµo mïa nh·n lý hµo th−êng chän nh÷ng c©y nh·nngon b¾t d©n cèng nép cho vua gäi lµ “nh·n tiÕn”. NhiÒu n¬i ë n−íc ta còng cã nh÷ng s¶n vËtngon dïng ®Ó tiÕn vua nh−: Chuèi ngù tiÕn, hång tiÕn,v.v.. V× vËy, “Nh·n tiÕn” nh»m chØnh÷ng c©y nh·n cã phÈm chÊt th¬m ngon.

VÒ “Nh·n lång” th× cã hai ý kiÕn kh¸c nhau:

Gäi lµ “nh·n lång” v× khi qu¶ nh·n gÇn chÝn ng−êi ta th−êng dïng lång tre hay nøa (cã n¬idïng c¶ mo cau ®ôc lç hoÆc bao cãi) ®Ó bäc chïm nh·n l¹i, gi÷ cho chÝn vµ d¬i khái ¨n, lo¹inµy cïi dµy vµ mäng. Cho ®Õn nay tËp qu¸n lång nh·n vÉn cã ë c¸c v−ên nh·n ë miÒn Trung.Gäi lµ nh·n lång v× ¸o h¹t (“tö y”) - cïi qu¶ ph¸t triÓn ®Õn ®é nhÊt ®Þnh, bäc kÝn lÊy h¹t råihai ®Çu lång lªn nhau kho¶ng 1cm nªn cã tªn gäi lµ “nh·n lång”.

8. Hái: Bé rÔ nh·n cã ®Æc ®iÓm kh¸c víi ®é rÔ mét sè c©y ¨n qu¶ th−ênggÆp?

§¸p: Nh·n cã bé rÔ rÊt ph¸t triÓn. Phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ®Êt, mùc n−íc ngÇm n¬i trång,h×nh thøc nh©n gièng (gieo h¹t, chiÕt, ghÐp) mµ ®é n«ng s©u vµ dµi réng kh¸c nhau. §Êt ®åicã tÇng dµy rÔ nh·n cã thÓ ¨n s©u 3-5 m; ë §ång b»ng s«ng Hång mùc n−íc ngÇm cao rÔ chØph©n bè ë tÇng s©u 35cm. C©y gieo h¹t vµ c©y ghÐp cã bé rÔ ¨n s©u h¬n c©y chiÕt. RÔ t¬ tËptrung ë tÇng ®Êt 10-100cm, nh−ng phÇn lín ë tÇng ®Êt 50cm trë lªn.

56

Sù ph¸t triÓn vÒ chiÒu ngang cña bé rÔ kh¸ réng, th«ng th−êng gÊp 1-3 lÇn t¸n c©y. Trong ®ãkho¶ng 80% rÔ (bao gåm c¶ rÔ t¬) tËp trung trong khu vùc h×nh chiÕu cña t¸n c©y.

RÔ nh·n lóc míi ra cã mµu tr¾ng, dÇn dÇn chuyÓn sang mµu vµng tr¾ng, rÔ giµ cã mµu vµngn©u.

Bé rÔ cã kh¶ n¨ng t¸i sinh kháe nhÊt lµ ë líp ®Êt mÆt tõ 30cm trë lªn. RÔ nh·n thuéc lo¹i rÔnÊm (cã nÊm céng sinh) gièng rÔ v¶i (çc lo¹i c©y ¨n qu¶ nh− cam, quýt, hång, t¸o ta, hångxiªm, v.v.. kh«ng cã rÔ nÊm).

Theo Kelley th× nhê cã nÊm céng sinh nªn kh¶ n¨ng hót n−íc hÊp thô dinh d−ìng cña c©ym¹nh h¬n lªn. Kh¶ n¨ng hót n−íc so víi l«ng hót cßn m¹nh h¬n cho nªn cã thÓ huy ®éng®−îc n−íc tèt h¬n nhÊt lµ trong mïa kh« h¹n.

9. Hái: Ho¹t ®éng cña bé rÔ nh·n nh− thÕ nµo?

§¸p: Trong mét n¨m th−êng cã 3 ®ît sinh tr−ëng chÝnh:

- §ît 1 vµo th¸ng 3 ®Õn gi÷a th¸ng 4, khèi l−îng rÔ Ýt.

- §ît 2 vµo gi÷a th¸ng 5 ®Õn gi÷a th¸ng 6. §©y lµ ®ît rÔ sinh tr−ëng nhiÒu nhÊt trongn¨m sau khi cµnh hÌ ®· ngõng sinh tr−ëng, diÖn tÝch l¸ ®¹t ®−îc tèi ®a, quang hîpm¹nh çc s¶n phÈm quang hîp ®−îc chuyÓn xuèng d−íi mÆt ®Êt.

- §ît 3 vµo gi÷a th¸ng 9 ®Õn gi÷a th¸ng 10, lóc nµy léc mïa thu ®· kÕt thóc. L−îng rÔcòng kh¸ nhiÒu.

Ng−êi ta quan s¸t thÊy sù ho¹t ®éng cña rÔ xen kÏ víi çc ®ît cµnh ë trªn mÆt ®Êt. RÔ ho¹t®éng sau çc ®ît cao ®iÓm ho¹t ®éng cµnh.

10. Hái: §Ó cho bé rÔ nh·n ph¸t triÓn tèt cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn g×?

§¸p: ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng cña bé rÔ nh·n cã nhiÖt ®é ®Êt, n−íc vµ kh«ng khÝ.

NhiÖt ®é ®Êt thÊp h¬n 100C bé rÔ ho¹t ®éng rÊt yÕu, hÇu nh− kh«ng ho¹t ®éng. NhiÖt ®é cµngcao, tèc ®é ph¸t triÓn nhanh dÇn. ë nhiÖt ®é 23-280C lµ ph¸t triÓn nhanh nhÊt, mét ngµy cãthÓ v−¬n dµi b×nh qu©n 1,4 cm, dµi nhÊt ®−îc 2,45 cm; ë 29-300C ho¹t ®éng bé rÔ chËm h¼nvµ ngõng sinh tr−ëng ë 33-340C.

ThiÕu n−íc vµ kh« h¹n bé rÔ ho¹t ®éng sÏ kÐm. §é Èm ®Êt trªn 13% lµ thÝch hîp nhÊt cho rÔho¹t ®éng.

Nh·n cã kh¶ n¨ng chÞu óng h¬n víi çc c©y kh¸c nhê cÊu tróc cña bé rÔ vµ hµm l−îng tananhtrong rÔ. NgËp n−íc 3-5 ngµy c©y vÉn chÞu ®−îc, song nÕu l©u h¬n th× mét bé phËn cña rÔ bÞthèi, ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng vµ c©y cã thÓ bÞ chÕt nÕu ngËp qu¸ l©u.

§Ó gióp cho bé rÔ ph¸t triÓn tèt, khi c©y cßn nhá gi÷a hµng nªn trång xen c©y hä ®Ëu. Võa cãs¶n phÈm “lÊy ng¾n nu«i dµi”, võa chèng ®−îc cá d¹i vµ gi÷ Èm cho c©y. ë vïng ®Êt dèc c©ytrång xen cßn cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ, ®Êt, chèng xãi mßn. Khi c©y ®· lín, gÇn cuèi mïa m−anªn cµy x¸o gi÷a hµng ®Ó gi÷ Èm ®Êt cho c©y.

Thö nghiÖm trong v−ên ë Tø Xuyªn cho thÊy hµng n¨m cã cµy x¸o l−îng rÔ nhiÒu h¬n râ rÖt(6,75g rÔ t¬/30 cm2®Êt) so víi nhiÒu n¨m kh«ng cµy x¸o (0,75g rÔ t¬/30 cm2).

57

11. Hái: CÊu t¹o l¸ nh·n? Cã ng−êi nãi: Nh·n cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n lµ nhêbé l¸ vµ bé rÔ. Cã ph¶i thÕ kh«ng?

§¸p: L¸ nh·n lµ lo¹i l¸ kÐp l«ng chim gåm nhiÒu l¸ chÐt xÕp ®Òu ®Æn hai bªn cuèng l¸ chung.Khi c©y cßn nhá, l¸ thø nhÊt, thø hai chØ cã mét ®«i l¸. §Õn l¸ thø ba cã 2 ®«i l¸ chÐt vµ çcl¸ vÒ sau t¨ng dÇn lªn 3,4 ®«i hay nhiÒu h¬n.

ë c©y lín, trªn l¸ kÐp th−êng cã 4-5 ®«i l¸ chÐt hoÆc h¬n tïy theo gièng. Çc l¸ chÐt cã thÓmäc ®èi xøng hoÆc so le, h×nh trøng dµi víi kÝch th−íc 8 - 15cm x 3 - 6cm. MÆt l¸ mµu xanh®Ëm, l−ng l¸ mµu xanh nh¹t, cuèng l¸ chÐt ng¾n, g©n chÝnh vµ g©n phô næi râ. L¸ non khimíi ra mÇu ®á n©u sau ®ã chuyÓn lôc thµnh mµu xanh ®Ëm hoÆc xanh ®en.

XÐt cÊu t¹o bé l¸ thÊy cã çc ®Æc ®iÓm sau:

- BiÓu b× cÊu t¹o b»ng chÊt sõng dµy.

- KhÝ khæng ®−îc mét líp tÕ bµo b¶o vÖ che khuÊt.

- Cã çc èng dÉn ph©n bè ®Õn çc líp biÓu b× trªn vµ d−íi cña g©n l¸ chÝnh vµ phô. Do cãçc ®Æc ®iÓm trªn nªn gi¶m ®−îc bèc h¬i n−íc.

Cßn hÖ rÔ th× thuéc lo¹i rÔ nÊm.

Nh− vËy mét mÆt gi¶m bèc h¬i n−íc, mÆt kh¸c nhê cã rÔ nÊm nªn cã kh¶ n¨ng hót n−ícm¹nh, ®iÒu ®ã khiÕn cho c©y nh·n cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc kh« h¹n ë vïng ®åi vµ chÞu ®−îc giãë vïng ven biÓn.

12. Hái: Çc lo¹i cµnh cña nh·n? T×nh h×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn?

§¸p: Trªn c©y nh·n mét n¨m cã 3-5 lÇn cµnh: Cµnh mïa xu©n, cµnh mïa hÌ, cµnh mïa thu vµcã rÊt Ýt cµnh mïa ®«ng.

Thêi kú ra léc (cµnh), sè lÇn vµ sè l−îng cµnh tïy thuéc vµo tuæi c©y t×nh h×nh dinh d−ìngtrªn c©y, sè qu¶ cã trªn c©y t×nh h×nh ch¨m sãc c©y, qu¶n lý c©y vµ ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cñatõng n¬i mµ cã sù kh¸c nhau.

1) Cµnh xu©n: Mäc trªn cµnh hÌ hoÆc cµnh thu n¨m tr−íc mét sè Ýt mäc trªn cµnh ®· bÎ qu¶song kh«ng mäc cµnh thu, hoÆc trªn çc cµnh giµ. Cµnh xu©n ra sím hoÆc muén tïy theo thêitiÕt trong n¨m. Trêi Êm ra sím, trêi l¹nh ra muén. Cµnh xu©n ra trong th¸ng 2 - gi÷a th¸ng 3.§Õn th¸ng 4 th× cµnh ®· thµnh thôc. Cµnh xu©n lµ cµnh dinh d−ìng hay cµnh qu¶, mét sècµnh xu©n nguyªn lµ cµnh hoa nh−ng khi ra nô gÆp nhiÖt ®é cao, trêi Êm l¸ ph¸t triÓn, nô thui,cho nªn cµnh nµy trë nªn cµnh dinh d−ìng.

2) Cµnh hÌ: Mäc trªn cµnh mïa xu©n cïng n¨m hoÆc trªn cµnh hÌ, cµnh thu n¨m tr−íc, hoÆctrªn cµnh ®· bÎ qu¶ n¨m tr−íc song kh«ng mäc cµnh thu, cµnh xu©n. Mét sè Ýt mäc trªn çccµnh giµ. Cµnh hÌ ph¸t sinh trong thêi gian tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 8, tr−íc sau ®Õn 2-3 ®¹t.

- §ît thø 1: Vµo th¸ng 5, sè l−îng Ýt.

- §ît thø 2: Trong th¸ng 6 vµ ®Çu th¸ng 7, lóc nµy nhiÖt ®é cao, m−a nhiÒu, c©y cã nhiÒucµnh hÌ nhÊt.

- §ît thø 3: Gi÷a th¸ng 7 ®Õn ®Çu th¸ng 8. §ît cµnh nµy cã thÓ mäc trªn cµnh hÌ ®ît®Çu hoÆc trªn cµnh qu¶ ra trong mïa xu©n mµ kh«ng ®Ëu qu¶.

Cµnh hÌ cã quan hÖ chÆt chÏ víi sè qu¶ ®Ëu trªn mçi c©y vµ t×nh h×nh ch¨m sãc, cung cÊpchÊt dinh d−ìng, nãi mét çch kh¸c lµ tr×nh ®é qu¶n lý cña ng−êi lµm v−ên.

58

NÕu trªn c©y cã qu¶ nhiÒu, nguån dinh d−ìng ph¶i tËp trung nu«i qu¶ th× sè l−îng cµnh hÌ sÏÝt, ng−îc l¹i th× sÏ nhiÒu. HoÆc tuy qu¶ cã nhiÒu, nh−ng n−íc vµ ph©n cung cÊp ®Çy ®ñ th×cµnh hÌ vÉn nhiÒu. Sè l−îng cµnh hÌ sung m·n sÏ gióp cho qu¶ ph¸t triÓn ®−îc tèt vµ cµnhthu mäc kÞp thêi. V× vËy, cµnh hÌ cã vÞ trÝ ®Æc biÖt, quan hÖ chÆt chÏ ®Õn viÖc b¶o ®¶m choc©y n¨m nµo còng cã qu¶, kh¾c phôc ®−îc hiÖn t−îng çch n¨m.

3) Cµnh thu: Mäc tõ ®Çu th¸ng 8 cho ®Õn ®Çu th¸ng 10. C©y kháe th× mäc sím. PhÇn línmäc cµnh thu sau khi h¸i qu¶ 15-20 ngµy. Cµnh thu th−êng ra trªn cµnh mïa hÌ vµ cµnh võamíi h¸i qu¶. Cµnh thu cßn mäc trªn çc cµnh giµ, hoÆc cµnh ®· ®−îc c¾t tØa nh−ng sè l−îngkh«ng nhiÒu.

NÕu nh÷ng c©y cã qu¶ Ýt hoÆc kh«ng cã qu¶, cµnh xu©n vµ cµnh hÌ ph¸t triÓn nhiÒu vµ kháeth× cµnh thu Ýt. Nh÷ng gièng chÝn sím cµnh thu ra sím vµ nhiÒu; ng−îc l¹i gièng chÝn muéncµnh thu mäc chËm vµ sè l−îng Ýt. NÕu c©y ®−îc bãn ph©n tr−íc vµ sau h¸i qu¶ th× cã t¸cdông xóc tiÕn cµnh thu ph¸t triÓn, chiÒu dµi cµnh vµ ®−êng kÝnh cµnh ®Òu t¨ng lªn so víi ®èichøng 1/3. Cµnh thu lµ cµnh mÑ, chuÈn bÞ cho ®ît mäc cña cµnh qu¶ n¨m sau. Theo kÕt qu¶nghiªn cøu cña tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Phóc KiÕn Trung Quèc) trong 3 n¨m cho thÊy:Cµnh thu cña nh·n ®−îc h×nh thµnh tõ cµnh mïa hÌ chiÕm 40 - 72,3%; ra trªn cµnh qu¶ ®· thuho¹ch qu¶: 23-40,1%; ra trªn çc lo¹i cµnh kh¸c 12,1-47%.

ViÖc båi d−ìng cµnh thu ®ñ vÒ sè l−îng vµ sung søc sÏ ®¶m b¶o cho vô qu¶ sang n¨m lµ métvÊn ®Ò hÕt søc quan träng hiÖn ®ang ®Æt ra ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng nh·n çch n¨m kh«ng cãqu¶.

4) Cµnh ®«ng: Th−êng mäc tõ th¸ng 11 trë ®i, trªn çc c©y míi trång hoÆc c©y cho qu¶ nh÷ngn¨m ®Çu. Nh÷ng c©y giµ th−êng Ýt cã cµnh ®«ng. Nªn khèng chÕ cho c©y mäc cµnh ®«ngb»ng çch ®iÒu tiÕt n−íc, chÊt dinh d−ìng, phun chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng, v.v.. V× nÕu ®Ócµnh ®«ng ra nhiÒu n¨m sau sÏ cã Ýt qu¶.

13. Hái : Nh·n ph©n hãa mÇm hoa vµo lóc nµo vµ cÇn nh÷ng ®iÒu kiÖn g×?

§¸p: Nh·n lµ c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, qu¸ tr×nh ph©n hãa mÇm hoa vµ sau ®ã ra hoa kÕt qu¶x¶y ra cïng trong mét n¨m. B»ng ph−¬ng ph¸p gi¶i phÉu quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi cho thÊyçc b−íc ph©n hãa mÇm hoa theo s¬ ®å sau (h×nh 1).

59

H×nh 1: Ph©n ho¸ mÇm hoa cña nh·n

(Dùa theo tµi liÖu cña ViÖn N«ng häc Phóc KiÕn)

1- ®iÓm sinh tr−ëng cña mÇm l¸; 2- ph¸t dôc cña hoa tù; 3- thêi kú h×nh thµnh cña hoa ®ùc; 4-s¬ kú ph©n hãa cña hoa çi; 5- thêi kú h×nh thµnh cña hoa l−ìng tÝnh. K- l¸ ®µi; C çnh hoa;A- nhÞ ®ùc; G- nhÞ çi; nu - ph«i ch©u.

Qu¸ tr×nh ph©n ho¸ mÇm hoa x¶y ra kho¶ng tõ ®Çu th¸ng 12 cho ®Õn ®Çu th¸ng 4, trong thêigian gÇn 2 th¸ng.

§Ó ®¶m b¶o cho c©y ph©n hãa mÇm hoa ®−îc thuËn lîi trong mïa ®«ng cÇn cã mét thêi giancã nhiÖt ®é thÊp vµ kh« h¹n võa ph¶i (kho¶ng th¸ng 12 - th¸ng giªng) ®Ó nh»m h¹n chÕ cµnhmïa ®«ng, cã lîi cho viÖc quang hîp vµ tÝch lòy chÊt kh«, t¨ng nång ®é dÞch bµo t¹o cho c©yph©n hãa mÇm hoa ®−îc tèt.

14. Hái: Hoa nh·n cã bao nhiªu lo¹i ?

§¸p: Hoa nh·n xÕp thµnh chïm (chïm hoa) mäc ë ngän vµ n¸ch. Chïm hoa cã 10-20 nh¸nh.Mçi nh¸nh l¹i cã nhiÒu nh¸nh nhá. Trªn mçi nh¸nh nhá nµy th−êng cã 3 hoa. Trªn mçichïm hoa, tïy theo gièng, tuæi c©y, thêi tiÕt khÝ hËu... mµ cã sè hoa nhiÒu hay Ýt. Th«ngth−êng mçi chïm hoa cã ®Õn 2.000-3.000 hoa. Lóc míi ra nô th−êng cã mÇu ®á tÝm.

60

Nh·n cã çc lo¹i hoa: Hoa ®ùc vµ hoa çi lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn cã hoa l−ìng tÝnh vµ hoa dÞh×nh (h×nh 2).

H×nh 2: Hoa cña nh·n

A- Hoa ®ùc; B- Hoa çi

1- ®Çu nhuþ; 2- chØ nhÞ; 3- ®µi hoa; 4- çnh hoa; 5- bÇu hoa; 6- ®Õ hoa

1) Hoa ®ùc: Trªn chïm hoa chiÕm sè l−îng nhiÒu nhÊt, cã ®Õn 80%, në nhiÒu lÇn vµ thêi giandµi. Hoa mµu tr¾ng h¬i vµng, ®µi 5, thïy xÕp lîp, çnh hoa 5, ®Üa hoµn chØnh nhÞ 7-10,th−êng 7-8, chØ nhÞ dµi 0,6-0,8cm; tói phÊn mµu vµng, tung phÊn b»ng çch nøt däc. Trªn hoa®ùc nhôy tho¸i hãa, chØ cßn mét chÊm låi mµu ®á. Hoa ®ùc cã chøc n¨ng cung cÊp h¹t phÊn®Ó thô tinh. Tõ khi në ®Õn tµn kho¶ng 1-3 ngµy.

2) Hoa çi: Lµ ®èi t−îng trªn c©y nh·n ®Ó h×nh thµnh qu¶ vµ quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt s¶n l−înghµng n¨m.

VÒ ngo¹i h×nh tr«ng gièng hoa ®ùc, cã nhôy kh¸ ph¸t triÓn, mµu vµng sËm, bÇu cã 2-3 «.Nhôy hoa lóc ®Çu hîp lµm mét, në xong th× chÎ lµm 2, cong l¹i. Xung quanh bÇu cã 7-8 nhÞ®ùc tho¸i hãa, cuèng nhÞ ng¾n, tói phÊn kh«ng tung phÊn. Hoa çi në chØ 1-2 lÇn, thêi gianng¾n.

3) Hoa l−ìng tÝnh: Trªn chïm hoa th−êng gÆp rÊt Ýt. Cã ®Çy ®ñ nhÞ ®ùc, nhÞ çi ph¸t triÓnb×nh th−êng cã thÓ thô tinh ph¸t triÓn thµnh qu¶.

15. Hái: §Æc ®iÓm ra hoa cña nh·n?

§¸p: Khi ch−a ®Õn mïa hoa th× khã ph©n biÖt cµnh hoa vµ cµnh l¸. §Õn th¸ng 3 cµnh dµi ra,lóc nµy ë n¸ch l¸ xuÊt hiÖn nô mµu ®á tÝm. NÕu lóc nµy gÆp nhiÖt ®é cao, ®iÓm sinh tr−ëngph¸t triÓn m¹nh thµnh l¸ th× rông hÕt nô, cµnh trë thµnh cµnh dinh d−ìng. Ng−îc l¹i nÕu gÆpnhiÖt ®é thÊp l¸ kh«ng ph¸t triÓn ®−îc, chïm hoa ra b×nh th−êng.

Hoa ra sím muén lµ do ®iÒu kiÖn khÝ hËu, gièng, cµnh mÑ chi phèi. Mïa xu©n Êm sím, hoasÏ ra sím; gièng chÝn sím hoa ra sím h¬n gièng chÝn muén. Cµnh mÑ lµ cµnh hÌ chïm hoara sím vµ do ®ã hoa còng në sím h¬n so víi cµnh mÑ lµ cµnh thu. Trªn mét c©y cµnh ë ngoµi

61

t¸n në hoa sím h¬n çc cµnh trong t¸n. Trªn mét c©y thêi gian hoa në kÐo dµi trªn d−íi métth¸ng. Trªn mét chïm, thêi gian hoa ®Çu tiªn në ®Õn hoa cuèi cïng në mÊt h¬n 20 ngµy.Trªn mçi nh¸nh nhá cã 3 hoa, hoa ë gi÷a në tr−íc, hoa hai bªn në sau.

Th«ng th−êng trªn çc chïm hoa, hoa ®ùc në tr−íc, tiÕp theo lµ çc hoa çi, cuèi cïng lµ hoa®ùc. Còng cã thÓ hoa çi në tr−íc sau ®ã lµ hoa ®ùc, hoÆc c¶ hai lo¹i hoa cïng në vµ kÕt thóc,hoÆc hoa ®ùc vµ hoa çi cïng në ®Çu tiªn sau ®ã në hoa ®ùc vµ kÕt thóc.

Sè lÇn hoa ®ùc në nhiÒu, trong khi ®ã hoa çi tËp trung chØ në mét lÇn thêi gian l¹i ng¾n (3-7ngµy hoÆc ng¾n h¬n);

Còng cã mét sè c©y hoa çi në 2-3 lÇn vµ thêi gian në hoa kÐo dµi do ®ã tõ khi b¾t ®Çu ®Õnkhi kÕt thóc hoa kho¶ng 10-20 ngµy, qu¶ trªn c©y ®é lín bÐ chªnh nhau râ rÖt, cã ¶nh h−ëng®Õn phÈm chÊt.

16. Hái: V× sao trªn cµnh chïm hoa nh·n th−êng ®Ëu nhiÒu qu¶?

§¸p: KÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cho thÊy sè nô cã thÓ në hoa ®¹t 60-90%, sè cßn l¹i th×rông. Sè hoa çi kh«ng ®Ëu ®−îc qu¶ cã tíi trªn 60%. ChØ cßn kho¶ng 10 - 20% lµ ®Ëu thµnhqu¶. Tû lÖ ®Ëu qu¶ lµ kh¸ cao so víi cam (cam chanh th−êng chØ ®¹t 2,1 - 2,3%) vµ mét sèc©y ¨n qu¶ kh¸c (víi xoµi tû lÖ ®Ëu qu¶ tõ 1-3%), v.v..

Tû lÖ ®Ëu qu¶ ®¹t cao nhê ®Æc ®iÓm në hoa chi phèi. Trªn c©y nh·n hoa ®ùc vµ hoa çi tuykh«ng në cïng lóc, nh−ng trªn mét c©y (hay trong mét v−ên) chïm nµy në hoa ®ùc, chïm kianë hoa çi nªn cã nhiÒu c¬ héi thô phÊn, viÖc thô phÊn thô tinh ®Ó h×nh thµnh qu¶ cã nhiÒu lîithuËn lîi, do ®ã cã ng−êi cho r»ng nh·n vèn lµ c©y cã tiÒm n¨ng cho n¨ng suÊt cao.

17. Hái: Sau khi thô tinh qu¶ nh·n ph¸t triÓn nh− thÕ nµo?

§¸p: Sau khi thô phÊn thô tinh qu¶ b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Th¸ng ®Çu chiÒu cao qu¶ ph¸t triÓnnhanh h¬n ®−êng kÝnh qu¶, ®ång thêi h¹t còng to dÇn lªn. Sang th¸ng thø 2 qu¶ ph¸t triÓn víitèc ®é nhanh dÇn vµ ®¹t ®−îc kÝch th−íc lín, lóc nµy çc chïm qu¶ ®· hiÖn râ trªn t¸n c©y.Kho¶ng gi÷a th¸ng 6 cïi b¾t ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Cuèi th¸ng 6 ®Çu th¸ng 7 cïi ph¸ttriÓn nhanh bao kÝn lÊy h¹t vµ sau ®ã lµ thêi kú tÝch lòy vËt chÊt vµ chÝn cña qu¶, ng−êi trångnh·n gäi lµ “nh·n ®· lªn n−íc”. ë thêi kú sau tèc ®é ph¸t triÓn cña ®−êng kÝnh qu¶ nhanhh¬n so víi chiÒu cao cña qu¶.

Çc tØnh miÒn B¾c nh·n chÝn vµo gi÷a th¸ng 7 ®Õn hÕt th¸ng 8. Ç biÖt cã gièng chÝn muénsang ®Çu th¸ng 9. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña qu¶ cã çc ®ît rông qu¶ ®¸ng chó ý: LÇn®Çu, sau khi në hoa 3-20 ngµy (chiÕm trªn 40 - 70% tæng sè qu¶ rông). Çc qu¶ rông lÇn nµylµ do thô phÊn thô tinh kh«ng hoµn toµn hoÆc do no·n ph¸t triÓn kÐm. Còng cã thÓ cßn donh÷ng nguyªn nh©n nh− nhiÖt ®é thÊp, thiÕu n−íc, v.v...

Vµo gi÷a th¸ng 6 ®Õn th¸ng 7 lµ lÇn rông qu¶ sinh lý lÇn thø 2. Sau rông qu¶ lÇn 2 ®Õn qu¶chÝn vÉn cßn qu¶ rông nh−ng sè l−îng rÊt Ýt.

CÇn cã biÖn ph¸p kü thuËt thÝch hîp ®Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng rông qu¶ ®èi víi nh·n.

62

18. Hái: Ng−êi trång nh·n th−êng gäi "nh·n n−íc 1", "nh·n n−íc 2","nh·n n−íc 3". Gi¶i thÝch?

§¸p: Çch gäi nµy chØ çc ®é chÝn kh¸c nhau cña qu¶ nh·n.

N−íc 1: Cïi nh·n lóc nµy ®· bäc kÝn h¹t, ch−a cã n−íc ch−a cã vÞ ngät.

N−íc 2: Çch “n−íc 1” 5-6 ngµy, qu¶ nh·n lóc nµy ngät h¬n, tuy vËy khi ¨n cßn cã c¶m gi¸ch¬i tanh, cïi bÞ vì n−íc, vá dµy, th«.

N−íc 3: Çch “n−íc 2” 5-6 ngµy, ¨n qu¶ lóc nµy ngät, long h¹t, vá máng, cã cïi th¬m, mµngcïi ®· ph¸t triÓn hoµn chØnh.

Thu ho¹ch qu¶ nªn ®Ó vµo “n−íc 3”. Thu sím h¬n phÈm chÊt cßn ch−a ®¹t. Cßn nÕu ®Ómuén h¬n míi thu ho¹ch cïi qu¶ ®éi ®Çu, ¨n nh¹t, ®é ®−êng kÐm, nhÑ c©n, dïng lµm longnh·n kh«ng cã lîi, ¨n t−¬i còng kÐm ngon.

19. Hái: Yªu cÇu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh cña c©y nh·n?

§¸p: C¨n cø vµo nguån gèc vµ qu¸ tr×nh ph¸t dôc, c©y nh·n thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu¸ nhiÖt ®íi nªn ®−îc xÕp vµo nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi.

+ Nh·n chÞu nãng vµ chÞu rÐt kh¸ h¬n v¶i nªn çc tØnh trªn c¶ n−íc ta ®Òu trång ®−îc nh·n.NhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m 21 - 270C lµ thÝch hîp cho c©y nh·n sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn. §Ócho c©y ph©n hãa mÇm hoa ®−îc tèt mïa ®«ng (trong kho¶ng tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 1) cÇn cãmét thêi gian cã nhiÖt ®é thÊp. Theo tµi liÖu cña Trung Quèc khi chïm hoa b¾t ®Çu cã nô cÇncã nhiÖt ®é thÊp (8 – 100 C lµ thÝch hîp nhÊt), nÕu 18-200C lµ kh«ng cã lîi cho sù ph¸t triÓncña chïm hoa. Thêi kú hoa në nhiÖt ®é thÝch hîp lµ 20-270C.

Nh·n kÐm chÞu rÐt, nhiÖt ®é h¹ thÊp <00C c©y con sÏ bÞ chÕt. Tõ - 0,50C ®Õn - 40C nh÷ng c©ylín sÏ bÞ rÐt cãng vµ bÞ h¹i ë çc møc ®é kh¸c nhau.

+ L−îng m−a cÇn cho nh·n ®Ó cã thÓ sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn ®−îc lµ trªn 1.200 mm. Nh·nrÊt cÇn n−íc ®Ó ph©n hãa mÇm hoa vµ ®Æc biÖt lµ thêi kú qu¶ ph¸t triÓn. Sau thu ho¹ch qu¶ vµmïa ®«ng nh·n cÇn Ýt n−íc h¬n. Thêi kú ra hoa vµ qu¶ chÝn kh«ng cÇn nhiÒu n−íc, tr¸i l¹imïa sinh tr−ëng m¹nh cña rÔ (th¸ng 6-8) th× cÇn cã m−a vµ ®ñ n−íc.

Nh·n lµ c©y chÞu h¹n, nh−ng nÕu bÞ ngËp n−íc 3-5 ngµy còng kh«ng bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu sovíi çc c©y ¨n qu¶ kh¸c.

+ §é Èm kh«ng khÝ thÝch hîp 70-80%.

+ VÒ ¸nh s¸ng: Nh·n cÇn ®ñ ¸nh s¸ng, cÇn tho¸ng.

Trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn thÝch ¸nh s¸ng t¸n x¹ h¬n ¸nh s¸ng trùc tiÕp, nhÊt lµthêi kú c©y con. V× vËy thêi kú c©y con nªn cã bãng che ®Ó sinh tr−ëng tèt.

+ VÒ ®Êt ®ai: Nh·n kh«ng kÐn ®Êt l¾m nªn cã thÓ trång nhiÒu lo¹i ®Êt: §Êt phï sa, ®Êt çt venbiÓn, ®Êt gß ®åi ë trung du vµ miÒn nói, ®Êt giång çt chua mÆn ë ven biÓn. Nh−ng thÝch hîph¬n c¶ lµ ®Êt phï sa nhiÒu mµu, Èm, m¸t, kh«ng bÞ ngËp n−íc.

Vïng trång nh·n nåi tiÕng ë miÒn B¾c lµ vïng Phè HiÕn (H−ng Yªn), ®Êt ë ®©y lµ ®Êt phï sakh«ng ®−îc båi cña s«ng Hång, mét sè x· ë ngoµi ®ª s«ng Hång ng−êi ta v−ît ®Êt lªn cao ®ÓlËp v−ên vµ trång c©y. Trong ®ã chñ yÕu lµ nh·n.

§é pH: 4,5 - 6,0.

63

+ VÒ ¶nh h−ëng cña giã: Giã t©y vµ b·o g©y h¹i nhiÒu cho nh·n. Giã t©y th−êng g©y nãng,kh« h¹n lµm rông qu¶ vµ qu¶ kÐm ph¸t triÓn. ë çc tØnh miÒn Trung dïng lång tre ®Ó bäcchïm qu¶ lµ mét biÖn ph¸p chèng nãng tèt, ngoµi ra ph¶i t−íi vµ gi÷ Èm cho c©y.

Giã b·o sím ë miÒn B¾c cã thÓ g©y rông qu¶, g·y cµnh, g·y c©y, g©y tæn thÊt lín cho v−ênnh·n. Th«ng th−êng th× h¸i qu¶ xong míi ®Õn mïa b·o. Nh− vËy lµ tr¸nh ®−îc thÊt thunh−ng cã ¶nh h−ëng cho vô qu¶ n¨m sau. CÇn kÕt hîp çc biÖn ph¸p c¾t tØa, ghÐp ¸p nhiÒuc©y vµo 1 gèc ®Ó t¨ng c−êng søc chèng ®ì, lµm ®ai rõng nhÊt lµ ë çc vïng ven biÓn.

20. Hái: Cïng trong nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi, t¹i sao trång nh·n ë miÒnNam (tØnh TiÒn Giang, HËu Giang) th× cã qu¶, cßn v¶i th× kh«ng cho qu¶hoÆc kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ?

§¸p: Tuy cïng trong mét nhãm c©y ¨n qu¶ ¸ nhiÖt ®íi song vÒ nguån gèc cã kh¸c nhau.V¶i: miÒn Nam Trung Quèc, B¾c ViÖt Nam; cßn nh·n: khÝ hËu lôc ®Þa ë Ên §é. Do vËy vÒmÆt di truyÒn c©y nh·n thÝch nghi ®−îc víi khÝ hËu nhiÖt ®íi tèt h¬n sä víi v¶i. Çc nhµnghiªn cøu ®· ®i ®Õn kÕt luËn: NhiÖt ®é cao lµ yÕu tè h¹n chÕ vïng ph©n bè v¶i trªn thÕ giíi.V× ®èi víi v¶i cÇn cã mét thêi gian nhiÖt ®é thÊp míi cã thÓ ph©n hãa mÇm hoa vµ sau ®ã míira hoa kÕt qu¶ b×nh th−êng ®−îc. V× vËy ng−êi ta kh«ng thÊy v¶i cã mÆt ë vïng nhiÖt ®íi, nÕucã trång vµ cã qu¶ th× chØ ë çc vïng nhiÖt ®íi nói cao.

Tr−íc gi¶i phãng v¶i ®−îc trång ë ®ån ®iÒn Bµu Ç (tØnh §ång Nai). C©y sinh tr−ëng tèt, caolín song kh«ng cã qu¶. ë HuÕ còng vËy, gièng v¶i H¾c diÖp cµnh l¸ mäc rÊt kháe song rÊt Ýtkhi cho qu¶.

Tr¸i l¹i trång nh·n vÉn cho qu¶ nh− ë Vòng Tµu, Cai LËy (TiÒn Giang), VÜnh Ch©u (SãcTr¨ng), Ch©u Thµnh (BÕn tre) vµ sau nµy nhËp mét sè gièng nh·n lång, nh·n cïi ë miÒn B¾c,nh·n h¹t tiªu cña Th¸i Lan trång ë miÒn Nam vÉn cho qu¶ tèt.

Mçi c©y ¨n qu¶ ®Òu cã mét vïng sinh th¸i tèi −u ®Ó ph¸t triÓn, cho qu¶ cã n¨ng suÊt cao vµphÈm chÊt th¬m ngon, bªn c¹nh ®ã l¹i còng cã vïng thÝch hîp ®Ó trång song n¨ng suÊt vµphÈm chÊt kh«ng ®−îc nh− vïng sinh th¸i tèi −u, cã vïng cã thÓ trång ®−îc nh−ng n¨ng suÊtvµ phÈm chÊt kÐm.

NhiÖm vô cña çc nhµ chän läc gièng vµ kü thuËt n«ng nghiÖp lµ x¸c ®Þnh cho ®−îc vïng tèi−u vµ t¹o ®−îc nh÷ng gièng míi cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng ®Ó ®a d¹ng hãa s¶n phÈm mçivïng vµ gãp phÇn kÐo dµi thêi gian cung cÊp qu¶ trong n¨m.

21. Hái: Çc ph−¬ng ph¸p nh©n gièng nh·n?

§¸p: ë n−íc ta hiÖn nay cã 3 ph−¬ng ph¸p ®Ó nh©n gièng ®èi víi nh·n: Gieo h¹t, chiÕt cµnhvµ ghÐp nh·n.

Mçi ph−¬ng ph¸p cã mét sè −u ®iÓm vµ cã mét sè nh−îc ®iÓm .

1) Ph−¬ng ph¸p gieo h¹t

§©y lµ 1 ph−¬ng ph¸p kh¸ th«ng dông tr−íc ®©y ë çc vïng trong nh·n truyÒn thèng v× dÔlµm, c©y cã bé rÔ kh¸ ph¸t triÓn, c©y mäc kháe, cã kh¶ n¨ng thÝch nghi réng, nhÊt lµ trång ëçc vïng kh« h¹n, thiÕu n−íc trong mïa kh«. C©y gieo h¹t chËm ra hoa kÕt qu¶, th«ngth−êng ph¶i 4-5 n¨m, l¹i biÕn dÞ lín, c©y kh«ng gi÷ ®−îc çc ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ nªn hiÖnnay ph−¬ng ph¸p gieo h¹t chØ dïng cho viÖc trong lµm c©y gèc ghÐp.

64

2) Ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh

Cã −u ®iÓm lµ gi÷ nguyªn ®−îc çc ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ. VÝ dô: c©y mÑ ®−îc chän läctrong v−ên cã n¨ng suÊt cao, n¨m nµo còng cã qu¶ æn ®Þnh vµ phÈm chÊt qu¶ rÊt tèt. C©ytrång b»ng cµnh chiÕt l¹i chãng ra qu¶. Nh−ng c©y chiÕt kh«ng cã rÔ çi nªn bé rÔ kh«ng ¨ns©u, do ®ã kÐm chÞu h¹n nhÊt lµ nh÷ng vïng trång mïa kh« hiÕm n−íc. Mét nh−îc ®iÓm n÷alµ hÖ sè nh©n gièng kh«ng cao, trªn mét c©y mÑ kh«ng thÓ cã thËt nhiÒu c©y con gièng ®−îc.

3) Ph−¬ng ph¸p ghÐp c©y

Dïng m¾t ghÐp hay cµnh ghÐp trªn c©y mÑ ®· ®−îc chän läc ®em ghÐp lªn mét gèc ghÐp ®Ócã mét c©y nh·n ghÐp. C©y con nµy tËp hîp ®−îc çc −u ®iÓm cña 2 ph−¬ng ph¸p ®Çu vµkh¾c phôc ®−îc çc nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p gieo h¹t vµ chiÕt cµnh. VÝ dô cã bé rÔkháe, cã kh¶ n¨ng thÝch nghi réng víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Êt ®ai ë ®Þa ph−¬ng, l¹i sím cã qu¶vµ gi÷ nguyªn ®−îc çc ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ (c©y ghÐp nÕu ch¨m sãc tèt n¨m thø 3 ®· bãiqu¶), hÖ sè nh©n gièng l¹i cao mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c©y mÑ. C©y nh·n ghÐp cã thÓ trångrÊt tèt ë vïng gß ®åi, vïng ®Êt thÊp tròng n−íc trong mïa m−a, v.v...

Ngoµi ra nÕu biÕt chän gèc ghÐp tèt cã thÓ lµm cho c©y ghÐp lïn ®i tiÖn cho viÖc trång dµy ®Ócã n¨ng suÊt cao trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch, dÔ ch¨m sãc vµ thu h¸i.

Trong nghÒ v−ên hiÖn nay, ph−¬ng ph¸p ghÐp nh·n ®−îc coi lµ h×nh thøc nh©n gièng chñ yÕu,kh«ng nh÷ng ë n−íc ta mµ phæ biÕn ë Trung Quèc, Th¸i Lan...

22. Hái: Çc ph−¬ng ph¸p gieo h¹t lµm c©y gièng?

§¸p: Muèn nh©n gièng b»ng h¹t cÇn chó ý:

- Chän gièng: Nh·n lång, ®−êng phÌn lµ lo¹i ngon, qu¶ to cïi dµy, h¹t nhá, cã h−¬ng vÞth¬m ngon.

- Chän c©y ®Ó lÊy h¹t: Trong gièng ®· chän, nªn chän nh÷ng c©y tèt, mang ®Çy ®ñ ®Æc®iÓm cña gièng cÇn nh©n.

C©y 12 tuæi trë lªn ®ang ë vµo thêi kú sung søc, t¸n l¸ dµy, sai qu¶, kh«ng cã hiÖn t−îng çchn¨m, kh«ng s©u bÖnh.

- Chän qu¶: To, cã h×nh d¹ng ®Æc tr−ng cho gièng, m· vá qu¶ ®Ñp ®Ó thËt chÝn ë ®Çu cµnhngang ngoµi t¸n.

- Chän h¹t ®Ó gieo: Nh÷ng h¹t to, mÈy, c©n ®èi, kh«ng cã vÕt s©u bÖnh.

Tïy theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n¬i cã thÓ gieo h¹t −¬m c©y trªn luèng vµ gieo trong bÇu.

1) Gieo h¹t −¬m c©y trªn luèng

§Êt gieo h¹t ph¶i ®−îc cµy bõa kü ®¶m b¶o t¬i xèp, b»ng ph¼ng, nhÆt s¹ch cá, bãn ph©nchuång 3 - 4 kg/1m2, cho thªm Ýt l©n V¨n §iÓn.

Luèng cÇn ®¶m b¶o tho¸t n−íc tèt trong mïa m−a, thuËn tiÖn ®i l¹i ch¨m sãc, luèng cao 10 -15cm, chiÒu dµi luèng tïy ®Þa thÕ cña v−ên.

H¹t lÊy vÒ cÇn xö lý gieo ngay, ®Ó l©u sÏ mÊt søc n¶y mÇm. §Ó sau 2 tuÇn tû lÖ n¶y mÇm chicßn 5%. NhiÖt ®é thÝch hîp cho h¹t n¶y mÇm lµ 250C, nhiÖt ®é cao h¬n 300C søc n¶y mÇmkÐm vµ cao h¬n n÷a ( >330C) h¹t mÊt søc n¶y mÇm. Ng©m h¹t trong 1/2 ngµy, vít ra c¹o nómng©m vµo n−íc v«i trong sau 2 - 3 giê råi ñ vµo çt Èm 3 - 4 ngµy, h¹t nhó mÇm b»ng h¹t ®Ëut−¬ng th× gieo. Kho¶ng çch gieo 12 x 6cm, kho¶ng 130 - 140 h¹t/1m2. §Æt h¹t n»m ngang,tr¸nh ph¬i mÇm lªn trªn hoÆc xuèng d−íi. §é s©u lÊp h¹t 2 - 3cm. Th−êng xuyªn t−íi n−íc®ñ Èm, b¶o ®¶m ®é Èm ®Êt 70 - 80% ®é Èm b·o hßa, xíi x¸o, ph¸ v¸ng, nhæ cá d¹i vµ sau

65

kho¶ng mét th¸ng bãn thóc cho c©y con b»ng n−íc ph©n chuång pha lo·ng 1: 10 hay ph©n Nvíi nång ®é 1%. Chó ý phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi.

CÊy c©y (ra ng«i): Sau 2,5 - 3 th¸ng c©y cao 12 - 15cm ®em trång ra luèng −¬m kho¶ng çch35x40cm theo nanh sÊu. Khi c©y cßn nhá, nh·n thÝch bãng r©m, cã thÓ lµm giµn che hoÆcgieo xen ®iÒn thanh.

Sau khi gieo h¹t 1 n¨m chiÒu cao c©y ®¹t 70 - 80cm, ®−êng kÝnh th©n 1,2 - 1,5cm lµ cã thÓ®¸nh bÇu ®i trång.

2) Gieo h¹t −¬m c©y trong bÇu

§©y lµ tiÕn bé kü thuËt ®ang ®−îc ¸p dông trong nghÒ trång c©y ¨n qu¶ nãi chung vµ víi nh·nnãi riªng. ¦¬m c©y trong bÇu cã nh÷ng −u ®iÓm:

- Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ c©y con dÔ dµng thuËn lîi, tiÕt kiÖm ®−îc c«ng.

- TiÕt kiÖm ®−îc ®Êt v−ên −¬m: Trªn diÖn tÝch 1m2 cã thÓ ®¹t ®−îc 20 - 24 bÇu.

- §ì tèn c«ng cho viÖc ®¸nh bÇu khi ®em c©y con ®i trång. Kh«ng lµm tæn th−¬ng bé rÔ, tûlÖ sèng cao, c©y ph¸t triÓn nhanh vµ kháe.

- Gi¶m ®−îc tû lÖ vì bÇu khi vËn chuyÓn ®i xa.

Çch lµm: Dïng tói p«lyªtylen (mÇu ®en cµng tèt) dµy 0,1 mm, cã ®−êng kÝnh 20cm, chiÒucao 25cm. §¸y bÇu dôc lç ®Ó tr¸nh ®äng n−íc. ChÊt ®én bÇu gåm 2 - 3kg ®Êt mÆt + 1kgph©n chuång hoai + 20g supe l©n. TÊt c¶ trén ®Òu. Tói bÇu ®Æt trªn nÒn ®Êt cao, vµ phñ kÝn®Êt ®Õn 3/4 tói bÇu. Lµm giµn che. Cã thÓ gieo h¹t trùc tiÕp vµo bÇu nh− gieo −¬m trªn luènghay còng cã thÓ cÊy c©y vµo bÇu sau khi c©y mäc cao 12 - 15cm.

Çc kh©u kü thuËt ch¨m sãc kh¸c ®−îc tiÕn hµnh ®Çy ®ñ nh− gieo h¹t trªn luèng.

23. Hái: Lîi Ých cña ph−¬ng ph¸p chiÕt cµnh ®èi víi nh·n? Çch lµm côthÓ?

§¸p: ChiÕt cµnh lµ ph−¬ng ph¸p nh©n gièng phæ biÕn trong nghÒ trång c©y ¨n qu¶, ®Æc biÖt®−îc ¸p dông réng r·i ë çc vïng trång nh·n, v¶i.

Trång nh·n b»ng cµnh chiÕt chãng cho thu ho¹ch qu¶, c©y con mang ®Çy ®ñ çc ®Æc tÝnh ditruyÒn cña c©y mÑ, gi÷ nguyªn ®−îc çc ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ (n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh,phÈm chÊt qu¶ tèt), v.v... Nh−ng víi ph−¬ng ph¸p chiÕt hÖ sè nh©n gièng thÊp, v× chiÕt nhiÒucµnh sÏ ¶nh h−ëng ®Õn c©y mÑ, bé rÔ c©y chiÕt kh«ng kháe nh− c©y gieo h¹t vµ c©y ghÐp.C©y chiÕt chãng cçi h¬n so víi c©y gieo h¹t vµ c©y ghÐp.

§Ó cã c©y chiÕt tèt, kháe m¹nh cÇn chó ý çc kh©u sau ®©y:

- Chän c©y mÑ cã n¨ng suÊt cao, kh«ng cã hiÖn t−îng ra qu¶ çch n¨m, phÈm chÊt qu¶th¬m ngon ®−îc thÞ tr−êng −a chuéng, c©y kh«ng m¾c bÖnh (nhÊt lµ çc bÖnh virut), c©ymÑ ®ang ë vµo thêi kú kháe m¹nh, sung søc (vµo ®é tuæi 10 - 20).

- Tr−íc khi chiÕt 1 th¸ng, c©y mÑ ®−îc bãn thóc mét lÇn ph©n ®¹m vµ t¨ng c−êng bãn l©nhoÆc cã thÓ phun ph©n lªn l¸ ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ nhanh h¬n. C¾t bá bít nh÷ng cµnh giµ yÕu,cµnh t¨m, cµnh bÞ s©u bÖnh, nh÷ng cµnh mäc lén xén trong t¸n.

Chän cµnh chiÕt ë phÇn gi÷a cña t¸n c©y, ë ngoµi t¸n vµ nh÷ng cµnh cã cÊp cµnh cao, nh÷ngcµnh kh«ng mang hoa mang qu¶, nh÷ng cµnh ®· æn ®Þnh ra trong n¨m hoÆc n¨m tr−íc. ChiÒudµi cµnh tõ 40 - 60cm, cã 2 nh¸nh, ®−êng kÝnh gèc 0,5 - 1,5cm. Cµnh nhá cã kh¶ n¨ng ra rÔtèt h¬n cµnh to, sinh tr−ëng sÏ nhanh vµ m¹nh h¬n khi ®em trång.

66

- Cïng víi viÖc chän cµnh cÇn chuÈn bÞ ®Êt ®Ó bã bÇu. Dïng ®Êt v−ên hoÆc ®Êt bïn ao ph¬ikh«, ®Ëp nhá trén víi mïn c−a, trÊu båi, r¬m r¸c môc, rÔ bÌo t©y... Tû lÖ hçn hîp gåm2/3 ®Êt vµ 1/3 lµ mét trong çc nguyªn liÖu kÓ trªn. Hçn hîp ®−îc t−íi n−íc lµm Èm ®Õn70% ®é Èm ®Êt b·o hßa (®Êt cã thÓ vª thµnh “con giun” nh−ng n¾m chÆt n−íc kh«ng ch¶yra tay lµ ®−îc).

Mét bÇu chiÕt cã ®−êng kÝnh 6 - 8cm, träng l−îng 150 - 180g, chiÒu cao bÇu ®Êt 10 - 12cm.Kh«ng nªn lµm bÇu ®Êt qu¸ to, bÇu ®Êt dÔ mÊt n−íc, ®Êt phÝa ngoµi bÞ kh« cøng, chÆt bÝ, c©ykhã ra rÔ (h×nh 3).

H×nh 3: Ph−¬ng ph¸p chiÕt nh·n

a) khoanh vá; b) bÇu chiÕt; c) s¬ ®å cÊu t¹o bÇu chiÕt

Chän ngµy thêi tiÕt tèt, dïng dao s¾c c¾t khoanh ë çch gèc cµnh 10 - 15cm. ChiÒu dµikhoanh vá b»ng 1,5 - 2 lÇn ®−êng kÝnh gèc cµnh chiÕt (kho¶ng 2 - 3cm). Sau khi bãc líp vángoµi dïng dao c¹o s¹ch líp vá tr¾ng ®Õn líp gç, dïng giÎ lau s¹ch vÕt c¾t. Nªn c¾t vµo buåis¸ng, buæi chiÒu bã bÇu chiÕt. Dïng giÊy p«lyªtylen trong (PE) bäc bÇu chiÕt vµ buéc kÝn 2®Çu b»ng gi©y mÒm vµ ch¾c sao cho bÇu chiÕt kh«ng bÞ xoay trßn xung quanh cµnh chiÕt vµkhái bÞ mÊt n−íc trong bÇu chiÕt.

§Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng ra rÔ cã thÓ dïng çc chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng nh− IBA - Indolbutiric axit, NAA naphtyl axetic axit. Cã thÓ pha thµnh n−íc råi trén víi nguyªn liÖu bã bÇu,hoÆc dïng dao c¹o s¹ch líp nhùa kh« vÝt xung quanh vÕt c¾t mÐp khi khoanh vá b«i dungdÞch chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng lªn ®ã vµ sau ®ã bã bÇu chiÕt l¹i.

Tïy theo thêi vô chiÕt mµ sau 60 - 90 ngµy quan s¸t qua líp giÊy PE ta thÊy cã rÔ mäc ra.Khi rÔ ®· chuyÓn tõ mµu tr¾ng nân sang vµng ngµ h¬i xanh r¶i kÝn bÇu chiÕt th× cã thÓ c−acµnh chiÕt gi©m vµo v−ên −¬m.

Tr−íc khi h¹ bÇu chiÕt cÇn c¾t bít nh÷ng cµnh l¸ r−êm rµ, l¸ bÞ s©u, l¸ non.

67

24. Hái: V× sao trång cµnh v¶i, cµnh nh·n chiÕt tû lÖ sèng kh«ng cao, thËmchÝ chØ sèng 20 - 30%? Çch kh¾c phôc?

§¸p: Trong nhiÒu tr−êng hîp do nhu cÇu cã ®ñ sè l−îng c©y gièng ®Ó “®¹t chØ tiªu” nªn cµnhchiÕt ra rÔ, c¾t xuèng ®−îc ®em ®i trång ngay mµ kh«ng qua giai ®o¹n g¬ c©y chiÕt trongv−ên gi©m ®¶m b¶o cho bé rÔ ph¸t triÓn thµnh thôc nªn lóc trång ra v−ên s¶n xuÊt tû lÖ chÕtcao.

Mét lý do kh¸c còng cÇn quan t©m lµ bé rÔ v¶i vµ nh·n lóc míi ra rÊt gißn, dÔ g·y. NÕu vËnchuyÓn kh«ng khÐo, ®−êng xãc, buéc cè ®Þnh kh«ng chÆt còng dÔ g©y th−¬ng tæn ®Õn bé rÔ,¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ sèng khi trång.

Mét nguyªn nh©n kh¸c n÷a lµ sù mÊt c©n b»ng vÒ n−íc. ë giai ®o¹n ®Çu cña c©y chiÕt: Khic¾t rêi khái c¬ thÓ mÑ, bé l¸ vÉn tiÕp tôc tho¸t h¬i n−íc, trong khi ®ã bé rÔ ch−a ho¹t ®éng vµbæ sung kÞp, g©y ra sù mÊt c©n b»ng vÒ n−íc dÉn ®Õn cµnh chiÕt bÞ kh« hÐo vµ chÕt.

§Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng nµy cÇn tØa bít l¸ c©y chiÕt, tr¸nh vËn chuyÓn vµo lóc trêi n¾ngnãng, cÇn cã m¸i che cho çc ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn; Chän ®óng thêi vô trång ®Ó gi¶ml−îng bèc h¬i cho c©y. ë miÒn B¾c tèt nhÊt lµ vô xu©n, v× lóc nµy trêi r©m m¸t l¹i cã m−axu©n, ®é Èm kh«ng khÝ cao lµ nh÷ng yÕu tè hÕt søc thuËn lîi ®èi víi viÖc trång c©y chiÕt.

§Æc biÖt quan träng ®èi víi cµnh chiÕt nh·n lµ ph¶i g¬ trong v−ên −¬m.

Sau chiÕt ®−îc 2,5 - 3 th¸ng khi bÇu chiÕt ®· cã nhiÒu rÔ, rÔ æn ®Þnh, cã nhiÒu rÔ thø cÊp, rÔch©n chim th× cã thÓ c¾t ®em g¬.

Tr−íc khi h¹ bÇu chiÕt cÇn c¾t bít nh÷ng cµnh l¸ r−êm rµ. MËt ®é gi©m cµnh chiÕt 20x20cmhoÆc 30x30cm, 40x40cm. Gi©m qu¸ dµy lµm rÔ vµ mÇm cµnh kh«ng ph¸t triÓn ®−îc vµ khibøng ®em trång sÏ khã kh¨n. Tr−íc khi h¹ bÇu ®em g¬, cÇn xÐ r¸ch tói nil«ng, lÊp ®Êt çchcæ bÇu 3 - 5cm, t−íi ®Ém n−íc vµ t−íi −ít l¸, lµm giµn che bít ¸nh s¸ng tù nhiªn (50%), hµngngµy t−íi 2 lÇn: nh− trªn. Sau 7 - 10 ngµy chuyÓn sang chÕ ®é 1 - 2 ngµy t−íi 1 lÇn tïy theo®é Èm cña ®Êt.

Sau khi h¹ bÇu chiÕt 10 - 15 ngµy bá bít m¸i che ®Ó c©y quen dÇn víi ¸nh s¸ng. §Õn ngµythø 30 b¾t ®Çu t−íi thóc ph©n. Dïng n−íc ph©n chuång ng©m pha lo·ng hoÆc ph©n kho¸ngnång ®é 0,5%, t¨ng dÇn lªn 1%.

Chó ý phun thuèc trõ s©u, c¾t tØa, t¹o h×nh söa t¸n tr−íc khi ®em trång.

Thêi vô chiÕt ®èi víi nh·n ë çc tØnh miÒn B¾c:

Vô xu©n: Th¸ng 2,3,4 ®Ó cã c©y gièng trång vµo vô thu.

Vô thu: Th¸ng 8,9 ®Ó cã c©y gièng trång vµo vô xu©n n¨m sau.

Çc tØnh phÝa Nam chiÕt tr−íc khi b¾t ®Çu mïa m−a hoÆc võa kÕt thóc mïa m−a.

Tuy vËy, quyÕt ®Þnh chiÕt vµo vô nµo cßn tïy thuéc vµo kÕ ho¹ch trång ra v−ên s¶n xuÊt ®Ótr¸nh kÐo dµi thêi gian c©y con sinh tr−ëng trong v−ên gi©m. Th«ng th−êng g¬ trong v−êngi©m tõ 1 ®Õn 1,5 th¸ng.

68

25. Hái: Cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p ghÐp ®Ó nh©n gièng ®èi víi nh·n ®−îckh«ng? Nh÷ng −u, khuyÕt ®iÓm chÝnh cña ph−¬ng ph¸p nµy?

§¸p: GhÐp nh·n lµ mét tiÕn bé kü thuËt trong nghÒ trång c©y ¨n qu¶ hiÖn ®ang ®−îc ¸p dôngréng r·i trong s¶n xuÊt ë çc tØnh phÝa nam Trung Quèc nhê cã çc −u ®iÓm sau:

* So víi c©y chiÕt cµnh, c©y nh·n ghÐp cã bé rÔ kháe h¬n. Nhê cã bé rÔ gèc ghÐp ®−îc chänläc nªn kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai t¹i chç nh− chÞu óng, chÞu h¹n, chÞuchua mÆn, v.v... tèt h¬n; chèng chÞu ®−îc víi s©u bÖnh h¬n. HÖ sè nh©n nhiÒu h¬n mµ kh«ng¶nh h−ëng ®Õn c©y mÑ, cã thÓ tháa m·n yªu cÇu s¶n xuÊt vÒ c©y con trong mét thêi gian ng¾nvíi khèi l−îng lín.

* So s¸nh víi c©y gieo h¹t, −u ®iÓm tréi nhÊt lµ c©y gièng gi÷ nguyªn ®−îc çc ®Æc tÝnh ditruyÒn cña c©y mÑ (n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt), Ýt hoÆc kh«ng thay ®æi, cßn c©y gieo h¹t th×cã biÕn dÞ. Cã c©y kh«ng hoµn toµn gièng c©y mÑ. C©y nh·n sinh tr−ëng kháe, sím cã qu¶;trång trªn ®Êt tèt n¨m thø 2 - 3 ®· cã qu¶, n¨m thø 4-5 ®· cho thu ho¹ch tèt. Cã c©y cho 10 -15kg qu¶. Cßn c©y gieo h¹t th× ra qu¶ muén h¬n, tõ n¨m thø 4 ®Õn n¨m thø 6. ThËm chÝ cßnchËm h¬n n÷a.

ë n−íc ta ®· ¸p dông ph−¬ng ph¸p ghÐp ®èi víi nh·n chñ yÕu dïng ph−¬ng ph¸p ghÐp ¸pcµnh. Çc ph−¬ng ph¸p ghÐp kh¸c nh− ghÐp m¾t, ghÐp cµnh ®· thµnh c«ng, ®ang cè g¾nghoµn thiÖn ®Ó øng dông vµo s¶n xuÊt.

Chóng t«i cho r»ng ®Ó ®¶m b¶o ®é ®ång ®Òu vÒ sinh tr−ëng, n¨ng suÊt, phÈm chÊt qu¶, t¨ngkh¶ n¨ng thÝch nghi cho c©y nh·n, vµ ®Ó cã mét khèi l−îng hµng hãa ®ång ®Òu vÒ quy çch vµchÊt l−îng çc vïng trång nh·n míi nªn dïng c©y ghÐp, vµ çc vïng nh·n l©u n¨m còng nªnthay ®æi çc c©y nh·n kÐm chÊt l−îng vµ s¶n l−îng hµng n¨m kh«ng æn ®Þnh, çc c©y cãnhiÒu s©u bÖnh, v.v...

26. Hái: V× sao ph¶i chän gièng gèc ghÐp cho nh·n?

§¸p: Trong nghÒ trång c©y ¨n qu¶ khi ghÐp c©y tr−íc tiªn ph¶i chän gièng gèc ghÐp vµ chänc©y mÑ ®Ó lÊy m¾t ghÐp hoÆc cµnh ghÐp ®em ghÐp. Tæ hîp gèc ghÐp/cµnh ghÐp nÕu cã søchîp tèt th× míi ®¶m b¶o cho tû lÖ ghÐp sèng cao, c©y non ph¸t triÓn nhanh, chãng ra hoa kÕtqu¶, n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt th¬m ngon, cã søc chèng chÞu bÖnh tèt vµ thÝch nghi víi ®iÒukiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, cã tuæi thä vµ nhiÖm kú kinh tÕ dµi.

V× kh«ng chó ý chän gièng gèc ghÐp tèt, søc hîp gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp kÐm nªn trªnc©y nh·n ghÐp ®· cã biÓu hiÖn xÊu nh−: L¸ vµng rông sím, nhÊt lµ trong mïa kh« h¹n, hoÆcmïa m−a ®é Èm kh«ng khÝ cao. HoÆc cµnh míi mäc rÊt Ýt, cµnh ng¾n, mäc thµnh chïm, çc®èt trªn cµnh rÊt ng¾n tr«ng nh− bÞ bÖnh virut, hoÆc biÓu hiÖn ë chç ghÐp: Gèc ghÐp th× bÐnhá, cµnh ghÐp l¹i phång to, nhÊt lµ ë chç tiÕp gi¸p gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp phång lªn rÊtto hoÆc rÊt bÐ. C©y ghÐp chËm ph¸t triÓn, thÊp bÐ, hoÆc cã biÓu hiÖn ra hoa ®Ëu qu¶ kh«ngb×nh th−êng: VÝ dô chïm hoa rÊt bÐ, hoa Ýt vµ ph¸t dôc kh«ng ®Òu, trªn chïm qu¶ ®é lín gi÷açc qu¶ chªnh lÖch nhau nhiÒu vµ cã nh÷ng qu¶ kh«ng cã cïi vµ kh«ng cã h¹t.

C©y cã biÓu hiÖn ra qu¶ çch n¨m râ rÖt hoÆc n¨m cã qu¶ th× qu¶ còng rÊt Ýt.

69

27. Hái: Nguyªn nh©n g©y ra søc hîp kh«ng tèt gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐpcña nh·n? C©y nh·n gièng tèt cã nh÷ng ®Æc ®iÒm g×?

§¸p: Cã hai nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y:

1) Chän gièng gèc ghÐp kh«ng tèt. Gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp kh«ng t¹o ®−îc søc hîp tètnªn cã nh÷ng biÓu hiÖn nh− l¸ vµng rông sím; cµnh mäc Ýt, chôm thµnh chïm; çc ®èt trªncµnh ng¾n, chç tiÕp gi¸p gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp phång lªn hay teo l¹i, v.v... .

Theo çc kÕt qu¶ nghiªn cøu (cña n−íc ngoµi) ®Ó kh¾c phôc nh÷ng hiÖn t−îng nµy tèt nhÊt lµdïng h¹t cña nã lµm gèc ghÐp cho nã. Còng cã thÓ lÊy gièng kh¸c lµm gèc ghÐp song ph¶iqua kh¶o nghiÖm cã kÕt qu¶ ch¾c ch¾n míi ¸p dông cho s¶n xuÊt. V× còng cã tr−êng hîpnh÷ng n¨m ®Çu c©y ghÐp ch−a thÊy cã biÓu hiÖn g× ®Æc biÖt, nh−ng sau ®ã mét vµi n¨m khic©y cã qu¶ míi béc lé çc nh−îc ®iÓm do gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp kh«ng hîp nhau g©y nªn.

2) Do kü thuËt ghÐp kh«ng ®−îc tèt t¹o nªn søc hîp kÐm gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp.

VÝ dô: Khi ®Æt m¾t hay cµnh ghÐp t−îng tÇng cña chóng kh«ng khíp víi gèc ghÐp. HoÆc ®élín bÐ gi÷a gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp qu¸ chªnh lÖch. Trong çc ph−¬ng ph¸p ghÐp nh·n kÕtqu¶ cho thÊy ghÐp m¾t, ghÐp v¸t vµ ghÐp ¸p dÔ tiÕp hîp h¬n so víi ghÐp nªm vµ ghÐp l−ìi gµ.

C©y nh·n ghÐp tèt cã çc ®Æc ®iÓm sau:

1. Lµ c©y nh·n ghÐp mang ®Çy ®ñ çc ®Æc tr−ng cña gièng nh·n tèt, cã n¨ng suÊt cao vµphÈm chÊt qu¶ th¬m ngon.

2. C©y con kháe, sung søc, mµu l¸ xanh ®Ëm. ChiÒu cao c©y çch vÞ trÝ m¾t ghÐp Ýt nhÊt h¬n30cm, ®−êng kÝnh trªn 0,6cm.

3. Cã bé rÔ kháe. Cã rÔ çi vµ bé rÔ t¬ hoµn chØnh.

4. Chç ghÐp tiÕp hîp tèt.

5. Kh«ng cã mÇm mèng s©u bÖnh, hoÆc cã çc vÕt th−¬ng c¬ giíi trªn c©y.

28. Hái: H·y giíi thiÖu çc ph−¬ng ph¸p ghÐp nh·n?

§¸p:

1) GhÐp ¸p. Lµ ph−¬ng ph¸p ghÐp th«ng dông cã tû lÖ sèng cao, kh«ng nh÷ng ¸p dông ®èivíi nh·n mµ ®èi víi xoµi vµ mét sè c©y ¨n qu¶ kh¸c. Chän cµnh ghÐp cã ®é lín b»ng gècghÐp. B¾c giµn hoÆc treo çc bÇu c©y gèc ghÐp gÇn cµnh ®Þnh ghÐp. Dïng dao s¾c c¾t v¸tmét miÕng nhá võa chím ®Õn líp gç gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp (chiÒu dµi ®é 1-2cm, réng 0,4 -0,5cm). Dïng gi©y nil«ng buéc chÆt cµnh ghÐp vµ c©y gèc ghÐp l¹i víi nhau ë vÞ trÝ vÕt c¾t(h×nh 4). Sau ghÐp 30 -40 ngµy vÕt ghÐp liÒn sÑo, cã thÓ c¾t ngän gèc ghÐp, c¾t gèc cµnhghÐp çch chç buéc 2cm vµ thÕ lµ ®−îc mét c©y ghÐp hoµn chØnh cã thÓ ®em trång. Chó ýtrong qu¸ tr×nh ch−a liÒn sÑo nªn t−íi n−íc gi÷ Èm cho c©y gèc ghÐp.

70

H×nh 4: C¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp nh·n

a) GhÐp ¸p

1- c¾t v¸t cµnh ghÐp vµ gèc ghÐp

2- ®Æt bÇu c©y ghÐp vµ buéc d©y sau khi ghÐp

3- vÞ trÝ c¾t cµnh sau khi ®· ghÐp xong

b) GhÐp l−ìi chim

1- cµnh ghÐp

2- gèc ghÐp

3- tói bao sau khi ®· ghÐp xong

c) GhÐp chÎ bªn

1- cµnh ghÐp nh×n th¼ng; 2- cµnh ghÐp nh×n nghiªng;3- gèc ghÐp; 4- tói bao sau khi ®· ghÐp xong

71

2) GhÐp l−ìi chim (h×nh 4b). Dïng gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp cã cïng ®é lín. §−êng kÝnh tõ 1 -2cm. Çch gèc ghÐp kho¶ng 15 - 20cm, dïng dao s¾c c¾t v¸t mÆt c¾t víi ®é nghiªng 300,chiÒu dµi mÆt c¾t kho¶ng 3cm. Çch mÆt c¾t 1/3 chiÒu dµi tõ trªn xuèng chÎ däc 1 l¸t dao.Sau ®ã c¾t v¸t h×nh l−ìi chim cã chiÒu s©u ®é 2cm. Cµnh ghÐp c¾t gièng nh− ®èi víi gècghÐp theo chiÒu ng−îc l¹i. Hai bªn nèi vµo nhau thËt khÝt, lµm sao cho t−îng tÇng cña gècghÐp vµ cµnh ghÐp xÕp trïng nhau. Nªn chän cµnh ghÐp tõ nh÷ng c©y trÎ, ®· cã qu¶, sinhtr−ëng kháe, cã n¨ng suÊt cao, çc ®èt trªn cµnh h¬i th−a, lo¹i cµnh tõ 1 - 2 n¨m tuæi, ®o¹ncµnh ghÐp dµi kho¶ng 6 - 7cm, cã 2 mÇm. §Ó t¨ng tû lÖ ghÐp sèng tr−íc lóc ghÐp ®é 3-4 tuÇncã thÓ khoanh vá ë gèc cµnh. Sau khi ghÐp xong dïng gi©y PE cã chiÒu réng kho¶ng 1cmbuéc chÆt tõ d−íi lªn trªn, chõa çc m¾t ®Ó khi ghÐp sèng m¾t ghÐp cã thÓ tù mäc ®−îc.

3) GhÐp m¾t (cöa sæ): Çch lµm nh− çch ghÐp ®èi víi cam. Cã ®iÒu cÇn chó ý lµ m¾t ghÐpnh·n th−êng lÊy trªn cµnh 1 - 2 n¨m tuæi. Chän m¾t ghÐp rÊt khã, trªn 1 ®o¹n cµnh chØ chän®−îc 3 - 4 m¾t, mÆt ph¼ng phÝa trong m¾t ghÐp th−êng gîn sãng, kh«ng tr¬n, khi ghÐp khãdÝnh s¸t víi mÆt c¾t cña gèc ghÐp vµ sau khi ghÐp xong ph¶i ®Ó thêi gian l©u h¬n míi më gi©ybuéc, nÕu m¾t sèng ®Ó thªm kho¶ng mét tuÇn th× c¾t ngän gèc ghÐp. Th«ng th−êng m¾t ghÐpnÈy mÇm, sau 10 - 15 ngµy c¾t ngän gèc ghÐp. Chó ý ch¨m sãc ®Ó mÇm mäc kháe, chãng®−îc xuÊt v−ên.

4) GhÐp chÎ bªn (h×nh 4c). C−a c©y gèc ghÐp çch mÆt ®Êt 10 - 20cm. Dïng dao s¾c chÎ mét®−êng tõ mÆt c¾t th¼ng ®øng xuèng dµi 3 - 4cm chç t−îng tÇng hay lïi vµo mét Ýt cã thªmmét Ýt gç.

Çch c¾t cµnh ghÐp: Chç gèc cµnh ghÐp v¸t mét gãc 450 sau quay ng−îc cµnh, dïng dao s¾cv¸t mét nh¸t s©u ®Õn t−îng tÇng hoÆc ®Õn líp gç. C¾t líp v¸t nµy dµi h¬n ®−êng chÎ ë gècghÐp mét Ýt. Sau ®ã ®Æt cµnh ghÐp vµo sao cho t−îng tÇng 2 bªn khÝt vµo nhau. Trªn cµnhghÐp cã 2 – 4 m¾t.

GhÐp xong lÊy gi©y PE buéc chÆt vµ lÊy tói nilon máng bäc lÊy toµn bé cµnh ghÐp vµ gècghÐp ®Ó gi÷ Èm, b¶o ®¶m cho viÖc ghÐp sèng.

5) GhÐp nªm: Nh− ®èi víi v¶i.

29. Hái: Thêi vô ghÐp nh·n thÝch hîp?

§¸p: Thêi vô ghÐp nh·n phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p ghÐp vµ vïng ®Þa lý kh¸c nhau mµ cã sùkh¸c nhau.

NÕu ghÐp m¾t th× nªn chän vµo thêi ®iÓm lóc c©y ®ang chuyÓn nhùa (b−íc vµo thêi kú sinhtr−ëng) dÔ bãc vá c©y gèc ghÐp lµ tèt nhÊt. Cã nghÜa lóc nµy c¶ gèc ghÐp vµ c©y lÊy m¾t ghÐpb¾t ®Çu n¶y mÇm, lÊy dao t¸ch ®−îc c¶ cuèng l¸ lÉn mÇm n¸ch, cßn ë gãc ghÐp bãc vá th× ëphÇn gç ph¼ng, lóc nµy ghÐp lµ tèt nhÊt, tû lÖ sèng sÏ cao - nãi chung lóc nµy nhiÖt ®é kh«ngkhÝ vµo kho¶ng 24 - 300C lµ tèt nhÊt. ë vïng §ång b»ng B¾c Bé lµ vµo th¸ng 4 - 5, hay th¸ng9, 10 vµo vô thu.

Cßn nÕu ghÐp cµnh (ghÐp v¸t, ghÐp chÎ bªn v.v...) nªn chän vµo lóc c©y b¾t ®©u chuyÓn nhùa,mÇm cßn ch−a n¶y.

NhiÖt ®é vµo kho¶ng 20 - 280C. Mïa xu©n vµo kho¶ng th¸ng 3, cßn mïa thu th× vµo th¸ng 9 -10. Cã thÓ ghÐp ®Õn th¸ng 11,12. Nh−ng cµng vÒ sau nhiÖt ®é h¹ thÊp, tû lÖ ghÐp sèng cµngkÐm dÇn. ViÖn nghiªn cøu Rau qu¶ ghÐp nh·n vµo vô thu tû lÖ sèng cao cã thÓ ®¹t 80 – 90%c©y ghÐp, trung b×nh ®¹t 60 - 70%.

72

30. Hái: Çc biÖn ph¸p ®¶m b¶o ghÐp nh·n cã tû lÖ sèng cao?

§¸p: §Ó ®¶m b¶o khi ghÐp nh·n cã tû lÖ sèng cao, tû lÖ thµnh c©y xuÊt v−ên cao cÇn chó ýçc kh©u sau ®©y:

- Chän ®−îc tæ hîp ghÐp tèt. Søc hîp gi÷a c©y gèc ghÐp vµ cµnh ghÐp tèt.

- Cã v−ên c©y gèc ghÐp sinh tr−ëng tèt, chän ®−îc cµnh ghÐp vµ m¾t ghÐp tèt. Cµnh ghÐpvµ m¾t ghÐp ph¶i ®−îc lÊy trªn nh÷ng c©y gièng ®· b×nh tuyÓn cã ®Çy ®ñ ®Æc tÝnh tèt cñagièng nh·n cÇn nh©n.

- Chän thêi vô ghÐp tèt.

Ngoµi viÖc chän thêi vô ®óng, cÇn chän ngµy ®Ó ghÐp. VÝ dô, nªn tr¸nh ngµy m−a khi l¸ cßn−ít, th©n c©y −ít kh«ng nªn ghÐp. Tr¸nh lóc n¾ng g¾t, nªn ghÐp lóc trêi m¸t. Trong thêi gian3 ngµy sau khi ghÐp rÊt quan träng, nÕu gÆp trêi m−a liªn tôc hoÆc n¾ng g¾t tû lÖ sèng sÏ kÐm.

- Thao t¸c kü thuËt ghÐp: §©y còng lµ mét kh©u kü thuËt rÊt quan träng phô thuéc vµo sùthµnh th¹o vµ kinh nghiÖm cña ng−êi ghÐp.

- Ch¨m sãc b¶o vÖ c©y sau khi ghÐp: Sau 15 - 30 ngµy lµ cëi gi©y, sau cëi gi©y 5 - 7 ngµynÕu thÊy m¾t ghÐp sèng lµ ph¶i c¾t ngän c©y gèc ghÐp. Sau ®ã chó ý t−íi n−íc ph©n,phßng trõ s©u bÖnh cho mÇm ghÐp ph¸t triÓn ®−îc tèt.

31. Hái: Cã ng−êi cho r»ng trång c©y nh·n ghÐp tèt h¬n c©y nh·n chiÕt. Cã®óng kh«ng?

§¸p: C©y nh·n ghÐp hay chiÕt ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm gièng nhau, nh− ®Òu xuÊt xø tõ nh÷ngc©y mÑ −u tó ®−îc chän läc, v× vËy sau khi trång gi÷ ®−îc çc ®Æc tÝnh tèt cña c©y mÑ (símcho qu¶, n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt th¬m ngon). C©y nh·n ghÐp cã gèc ghÐp lµ c©y gieo h¹t cãrÔ çi vµ bé rÔ ¨n s©u nªn cã −u ®iÓm lµ chÞu ®−îc h¹n vµ chÞu ®−îc giã h¬n so víi c©y chiÕt.Nh−ng cÇn ph¶i thÊy lµ çc gièng nh·n kh¸c nhau khi ®em ghÐp lªn çc gièng gèc ghÐp kh¸cnhau, ph¶n øng tèt xÊu cã kh¸c nhau, cã tr−êng hîp kh«ng tèt do søc hîp kh«ng phï hîp.ViÖc nghiªn cøu gèc ghÐp cho nh·n cßn míi mÎ nªn kh«ng thÓ nãi trång c©y nh·n ghÐp lµ tètmét tr¨m phÇn tr¨m.

ë c©y nh·n chiÕt lµ tù nã cã thÕ nµo th× thÓ hiÖn thÕ ®ã, cßn c©y nh·n ghÐp nÕu chän ®−îc tæhîp ghÐp tèt th× c©y con ®−îc bæ sung vµ thõa kÕ ®−îc çc −u ®iÓm cña c©y mÑ (cµnh ghÐp)vµ c©y gèc ghÐp. V× thÕ mµ viÖc ®−a tiÕn bé kü thuËt ghÐp nh·n vµo s¶n xuÊt lµ viÖc cÇn thiÕt,nªn lµm cÇn tiÕp tôc t×m tßi ®Ó cã nh÷ng c©y ghÐp tèt cho tõng vïng.

Víi c©y nh·n chiÕt còng kh«ng ph¶i c©y con nµo còng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ çc ®Æc tÝnh tèt cñac©y mÑ. Mét sè c©y chiÕt ph¸t triÓn rÊt chËm, trång ra sau 7 - 8 n¨m kh«ng cã qu¶, nh− vËykh«ng cã nghÜa lµ do ph−¬ng ph¸p chiÕt c©y g©y ra mµ cßn do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c. VÝdô chän c©y giµ cçi, çc lo¹i cµnh kh«ng ®ñ tiªu chuÈn, cµnh s©u bÖnh.

32. Hái: Cã thÓ trång nh·n trªn vïng ®Êt çt ven biÓn ®−îc kh«ng?

§¸p: Cïng víi çc c©y ¨n qu¶ kh¸c nh− dõa, ®µo lén hét, xoµi, æi mÝt, cam, chanh, khÕ) v.v...trªn vïng ®Êt çt ven biÓn cã thÓ trång ®−îc nh·n vµ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. M« h×nhv−ên nh·n vµ rau mµu ë huyÖn VÜnh Ch©u (tØnh Sãc Tr¨ng) lµ mét vÝ dô. HuyÖn VÜnh Ch©un»m däc ven biÓn, t¸ch khái ®Êt liÒn bëi s«ng VÞ Thanh nhiÔm mÆn nªn nguån n−íc t−íi cñas«ng Cöu Long kh«ng vÒ ®©y ®−îc. Nguån n−íc cho c©y chñ yÕu lµ nhê m−a vµ nguån n−íc

73

ngÇm. Nh·n trång trªn çc cån çt ch¹y song song víi bê biÓn réng ®Õn vµi tr¨m mÐt, dµihµng chôc c©y sè. Çc cån th−êng cao h¬n mÆt ruéng 2 - 3m, thµnh phÇn c¬ giíi chÝnh lµ ®Êtçt pha thÞt. N¨ng suÊt b×nh qu©n kho¶ng 5 - 7 tÊn/ha, t−¬ng ®−¬ng víi 7 - 9 tÊn thãc cho 1ha.

Trång nh·n trªn ®Êt çt ven biÓn hoµn toµn cã thÓ ®−îc song ®iÒu cÇn chó ý lµ ë miÒn B¾c,ven biÓn miÒn Trung th−êng cã b·o. §Ó ®−îc an toµn ph¶i cã hµng rµo c©y xanh c¶n giã tèt.Chän gièng thÊp c©y vµ kü thuËt trång lµm sao ®Ó c©y cã thÓ hç trî nhau chèng ®−îc giã to,chän ®−îc gièng chÝn sím, thu ho¹ch tr−íc mïa b·o.

33. Hái: Trång nh·n trªn ®Êt ngoµi ®ª hµng n¨m cã n−íc lò nªn lµm nh− thÕnµo?

§¸p: Vïng ®Êt ngoµi ®ª s«ng Hång ë çc tØnh §ång b»ng s«ng Hång vµ çc d¶i ®Êt ven s«ngTiÒn vµ s«ng HËu. ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long hµng n¨m cã mïa n−íc lò, møc n−íc d©ngcao. Trªn çc v−ên, muèn trång nh·n vµ çc c©y ¨n qu¶ kh¸c nh©n d©n trong vïng th−êngv−ît ®Êt lªn cao vµ trång c©y ¨n qu¶ lªn trªn ®ã.

NÕu ch−a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó t«n ®Êt v−ên cao h¬n møc n−íc ngËp hµng n¨m, nhµ v−ên chØ cÇn®æ ®Êt ®¾p ô. Xung quanh ô cã c¾m çc cäc ®Ó tr¸nh ®Êt tôt xuèng. ChiÒu cao çc ô nµy tïytheo mùc n−íc, th−êng tõ 1 - 1,5m, ®−êng kÝnh ô kho¶ng 1,2 - 1,5m. §¾p xong ô tr−íc lóctrång Ýt nhÊt 6 th¸ng ®Ó ®Êt ®−îc nÐn chÆt xuèng. Nh·n ®−îc trång trªn çc ô, n¬i ®Êt thÊpcßn l¹i dïng ®Ó trång çc lo¹i hoa mµu phô khi n−íc ®· rót xuèng khái b·i. Çc n¨m sau cÇntiÕp ®Êt ®æ thªm vµo ô b»ng ®Êt phï sa ®−îc båi ë s«ng, çc ô nµy lín dÇn vµ thµnh mét v−ênnh·n réng lín. Kinh nghiÖm nµy cã thÓ thÊy râ ë v−ên nh·n cña çc th«n ë x· Qu¶ng Ch©u,thÞ x· H−ng Yªn, t¹o lËp ®−îc mét c¶nh quan v−ên c©y ¨n qu¶ rÊt ®Ñp vµ hÊp dÉn cña n«ngth«n vïng ngoµi ®ª s«ng Hång.

34. Hái: §Êt vïng ®åi cã nªn lµm ruéng bËc thang ®Ó trång nh·n kh«ng?

§¸p: §Êt dèc lµ ®Æc ®iÓm chÝnh cña vïng ®åi nói. Vïng trung du diÖn tÝch ®Êt cã ®é dèc 5 -250 cßn kh¸ lín, nh−ng ®Êt miÒn nói cã ®é dèc trªn 250 lµ rÊt phæ biÕn. Vµo mïa kh« ë çcvïng nµy (S¬n La, Lai Ch©u, Hµ Giang, v.v...) thiÕu n−íc nghiªm träng. Sang ®Õn mïa m−a,do cã m−a lín vµ tËp trung nªn g©y ra xãi mßn ®Êt rÊt nghiªm träng. §Êt cµng dèc bÞ xãimßn cµng m¹nh, ®Êt cµng ngµy cµng xÊu ®i vµ bÞ tho¸i hãa nÕu kh«ng cã mét chÕ ®é canh t¸chîp lý.

Trång nh·n trªn ®Êt nµy nÕu kh«ng chó ý b¶o vÖ ®Êt chèng xãi mßn th× c©y sÏ sinh tr−ëngchËm, ra qu¶ muén, n¨ng suÊt thÊp, thËm chÝ cã n¨m kh«ng ra hoa ®−îc v× thiÕu n−íc, do ®ãv−ên nh·n tuæi thä sÏ ng¾n vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ kÐm.

ë nh÷ng vïng ®åi nói cã ®é dèc 15 - 250 nªn lµm ruéng bËc thang ®Ó trång nh·n. Trongtr−êng hîp ®é dèc tõ 5 -150 nªn trång nh·n theo ®−êng ®ång mùc, ë gi÷a çc ®−êng ®ångmùc nªn cã çc b¨ng ph©n xanh, hoÆc c©y hä ®Ëu, hoÆc trång 2 - 3 hµng døa ®Ó c¶n bít dßngch¶y trong mïa m−a, gi÷ Èm cho ®Êt, chèng xãi mßn, gi÷ ®−îc ®é mµu mì cho ®Êt.

74

35. Hái: Çch lµm hè trång nh·n trªn ®Êt ®åi?

§¸p: Hè trång nh·n trªn ®Êt ®åi nÕu ®µo ®−îc cµng s©u cµng tèt. Cã thÓ s©u 1m, réng mçi bÒ1m. Lµm nh− vËy lµ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho bé rÔ ph¸t triÓn thuËn lîi vÒ sau. Khi ®µo hè, ®ÊtmÆt ®Ó vÒ mét bªn, ®Êt tÇng d−íi ®Ó riªng mét bªn. Bãn lãt cho mçi hè 30 - 50kg ph©nchuång hoai. NÕu kh«ng ®ñ th× cã thÓ gi¶m l−îng ph©n chuång vµ thªm ph©n r¸c, cá kh« vµçc lo¹i chÊt h÷u c¬ kh¸c, miÔn lµ ph¶i hoai môc. Ngoµi ra cßn bãn thªm cho mçi hè 0,5 -1kg tecm«ph«tphat hoÆc ph©n l©n V¨n §iÓn, 100 - 200g v«i vµ 0,5kg cloruakali. TÊt c¶ çclo¹i ph©n trªn ®em trén ®Òu víi ®Êt tÇng d−íi cho vµo hè, sau ®ã ®ïng líp ®Êt mÆt lÊp lªn trªn,lÊp ®Çy hè. ViÖc lµm ®Êt vµ bãn lãt tèt nhÊt lµm xong tr−íc lóc trång mét th¸ng.

36. Hái: Lîi Ých cña viÖc bãn v«i cho ®Êt ®åi nói?

§¸p: §Êt ®åi nói ë n−íc ta phÇn lín cã ph¶n øng chua nhiÒu, ®é pH(KCl) th«ng th−êng nháh¬n 4,5, l−îng nh«m di ®éng cao, cation kiÒm vµ kiÒm thæ rÊt nghÌo, ®é no baz¬ thÊp 25 -40%, dÉn ®Õn l−îng l©n dÔ tiªu rÊt nghÌo. Muèn th©m canh l©u dµi trªn ®Êt dèc nhÊt thiÕtph¶i bãn v«i c¶i t¹o ®Êt. Bãn v«i cã nhiÒu t¸c dông:

- C¶i t¹o ®−îc lý tÝnh ®Êt: Sau khi bãn v«i ®Êt trë nªn tho¸ng xèp, v× keo ®Êt hÊp thô ®−îcnhiÒu canxi nªn keo ®Êt kh«ng bÞ ph©n t¸n n÷a, ®Êt cã cÊu tróc tèt h¬n.

- §Êt cã bãn v«i gióp cho vi sinh vËt trong ®Êt ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn m¹nh. Vi sinh vËtho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn sÏ ph©n gi¶i chÊt h÷u c¬, cung cÊp thøc ¨n cho c©y trång.

- C¶i t¹o ®−îc hãa tÝnh cña ®Êt: V«i cã t¸c dông khö ®éc cho c©y v× nh«m di ®éng ®−îc kÕttña lµm cho c©y kh«ng bÞ ngé ®éc v× nång ®é nh«m qu¸ cao. MÆt kh¸c l©n vµ kali ë d¹ngkhã tan sau khi bãn v«i trë nªn dÔ tan, ®¹m ®ang ë d¹ng h÷u c¬ chuyÓn sang v« c¬ rÊtnhanh. Nh− vËy c©y cã thªm nguån dinh d−ìng ®Ó sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn.

L−îng v«i bãn cho 1 ha tïy thuéc ®é chua cña ®Êt cao hay thÊp. Th«ng th−êng dïng 1 tÊn v«icho 1 ha. R¾c ®Òu v«i trªn mÆt, sau ®ã cµy bõa l¹i ®Ó v«i ®−îc trén ®Òu vµo ®Êt. HoÆc bãnvµo hè nh− ë phÇn trªn ®· nªu. Ph¶i nãi r»ng nhê cã bãn v«i mµ phÈm chÊt c©y ¨n qu¶ ë vïng®åi nãi chung, nh·n nãi riªng ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt.

37. Hái: §Êt ruéng trong ®ª, ®Êt v−ên ë vïng ®ång b»ng khi ®µo hè trångnh·n cÇn chó ý vÊn ®Ò g×?

§¸p: §é mµu mì cña lo¹i ®Êt nµy phÇn lín lµ rÊt tèt. ë vïng §ång b»ng B¾c Bé mïa m−amùc n−íc ngÇm cao, khi ®µo hè ®Ó trång nh·n kh«ng nªn ®µo s©u. §Êt ruéng, ®Êt v−ên chØcÇn ®µo s©u 35 - 40cm, réng 70 – 80cm. NÕu cã ®iÒu kiÖn th× nªn ®µo m−¬ng lªn luèng réng®Ó tho¸t n−íc trong mïa m−a vµ dÉn n−íc t−íi khi mïa kh«.

Nh÷ng nhµ v−ên ë H−ng Yªn cã kinh nghiÖm cho ®Êt thªm vµo gèc nh·n trong mïa kh« võacã t¸c dông t¨ng c−êng dinh d−ìng cho c©y võa lµm cho tÇng ®Êt thªm dµy ®Ó bé rÔ ho¹t ®éng®−îc thuËn lîi vµ an toµn. §©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm tèt ®èi víi nh·n.

38. Hái: MËt ®é, kho¶ng çch trång nh·n?

§¸p: Nh·n lµ c©y ¨n qu¶ l©u n¨m, cã tuæi thä vµi chôc ®Õn vµi tr¨m n¨m nªn cã t¸n c©y rÊtlín. Cã thÓ trång víi mËt ®é 10 x 10m, 9 x 8m hay 8 x 8m. Nh− vËy trªn 1ha cã thÓ trång tï

75

100 - 156 c©y. Cßn nÕu 7 x 7m th× qu¸ dµy. Tr¹i c©y ¨n qu¶ Nam X¸ (Nam Hµ) v−ên trång 7x 7m sau 15 n¨m c©y ®· giao t¸n, qu¸ dµy. Còng cã thÓ trång dµy h¬n ®Ó sím khai th¸c cãhiÖu qu¶ s¶n l−îng nh·n víi mËt ®é 6 x 8m hay 7 x 7m, nh−ng sau khi c©y giao t¸n th× tØath−a çch 1 c©y ®Ó 1 c©y.

Trång c©y trong v−ên cã thÓ theo h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt, h×nh nanh sÊu hay ®−êng vµnhnãn cho v−ên ®åi ë vïng ®åi nói.

39. Hái: Thêi vô trång nh·n?

§¸p: ë vïng §ång b»ng B¾c Bé tèt nhÊt lµ vµo vô xu©n tõ th¸ng 2-3, chËm nhÊt lµ vµo ®Çuth¸ng 4. Ngoµi ra cã thÓ trång vµo vô thu (th¸ng 8-9-10).

ë T©y B¾c mïa ®«ng kh« h¹n nªn trång vµo ®Çu mïa m−a th¸ng 4-5. Çc tØnh miÒn nói phÝaB¾c thêi vô trång tèt nhÊt lµ ®Çu mïa xu©n khi cã m−a.

ë Nam Bé, vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long nªn trång vµo ®Çu mïa m−a (th¸ng 4-5).

40. Hái: Çch trång nh·n?

§¸p:

ChuÈn bÞ c©y gièng: Trong v−ên −¬m c©y gièng chän nh÷ng c©y mËp kháe, kh«ng bÞ s©ubÖnh, cã chiÒu cao 80 - 100cm, ®−êng kÝnh th©n 1,2 - 1,5cm lµ cã thÓ mang trång. Khi vËnchuyÓn ®i xa cÇn chó ý b¶o vÖ bÇu an toµn.

Çch trång: §em bÇu c©y ®Æt c¹nh miÖng hè, xÐ bá líp vá nil«ng bªn ngoµi, ®Æt bÇu vµo gi÷ahè, nhÑ nhµng vun ®Êt nhá vµo tr−íc, lÊp kÝn mÆt bÇu vµ nÐn chÆt. Kh«ng nªn lÊp hè bÇu qu¸s©u. Trång xong c¾m 1 cäc bªn c¹nh lÊy gi©y buéc th©n c©y nh·n vµo cäc ®Ó chèng giã, sau®ã lÊy cá r¸c hay bæi phñ lªn mét líp máng (dµy ®é 2 - 3cm) vµ t−íi n−íc gi÷ Èm cho c©y.TuÇn ®Çu t−íi cho c©y mçi ngµy mét lÇn nÕu n¾ng kh«; nÕu cã m−a th× ngõng t−íi.

41. Hái: Ch¨m sãc v−ên nh·n nh− thÕ nµo?

§¸p: Ch¨m sãc c©y nh·n khi cßn nhá ch−a cã qu¶ (gäi lµ thêi kú x©y dùng c¬ b¶n) ph¶i chó ýçc kh©u sau ®©y:

- Ngay sau khi trång ph¶i th−êng xuyªn t−íi n−íc ®Ó chãng håi phôc vµ c©y con ph¸t triÓnnhanh.

- Sau khi trång mét th¸ng b¾t ®Çu bãn thóc b»ng n−íc gi¶i hoÆc n−íc ph©n chuång phalo·ng 4-5 lÇn. Bãn 4-6 lÇn trong mét n¨m, cã thÓ dïng l−îng nhá ph©n hãa häc pha lo·ng®Ó t−íi cho c©y.

- Lµm cá, xíi x¸o, vun gèc: §Çu mïa xu©n cÇn xíi x¸o, nhÆt s¹ch cá kÕt hîp víi bãn ph©n.Sau khi m−a to hoÆc sau khi t−íi n−íc còng nªn xíi x¸o nhÑ gi÷ cho ®Êt th«ng tho¸ng.

Hµng n¨m dïng bïn ao, phï sa ®Ó ¶i ph¬i kh«, ®Ëp nhá vun vµo gèc cho c©y (trong kho¶ng tõth¸ng 10 ®Õn th¸ng 2 n¨m sau). Vun mét líp máng 5-10cm tõ gèc réng ra cho hÕt h×nh chiÕucña t¸n c©y, vun dµy qu¸ kh«ng lîi cho sù ph¸t triÓn cña rÔ. NÕu dïng bïn ao t−¬i hay ®Êtphï sa võa míi lÊy th× líp máng kh«ng d−íi 5cm. Vun dµy qu¸ sÏ bÞ nghÑt rÔ.

76

42. Hái: §èn t¹o h×nh cho c©y nh·n ph¶i lµm nh− thÕ nµo?

§¸p: Gi÷ cho c©y nh·n cã mét khung t¸n c©n ®èi lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y quang hîp tèt h¬n,tÝch lòy vËt chÊt cÇn thiÕt cho sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn, ®Ó c©y sím ra hoa cã qu¶, ®¹t ®−îcn¨ng suÊt cao, ®ång thêi gióp cho c©y cã kh¶ n¨ng chèng chäi víi giã b·o, óng lôt.

Nªn ®Ó nh·n cã mét khung t¸n tù nhiªn, cã mét th©n chÝnh ph©n cµnh çch mÆt ®Êt ®é lm vµcã 3-4 cµnh chÝnh, mçi cµnh çch nhau Ýt nhÊt 20cm. T¸n c©y cã h×nh m©m x«i h×nh rÎ qu¹t,h×nh ®èng r¬m hay h×nh b¸n cÇu xße réng tïy theo gièng.

ViÖc t¹o h×nh nªn lµm lóc c©y cßn nhá ë nh÷ng n¨m ®Çu. Kinh nghiÖm cho thÊy nÕu lµm tètc©y sÏ sím cho qu¶ vµ sím ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao.

Sau khi c©y ®· lín, hµng n¨m nªn c¾t tØa cµnh. Dùa vµo ®Æc ®iÓm ra cµnh cña nh·n ®Ó tØa bánh÷ng cµnh kh«ng cÇn thiÕt, tiªu hao dinh d−ìng v« Ých nh− çc cµnh v−ît, cµnh t¨m, cµnh bÞs©u bÖnh, cµnh mäc lén xén trong t¸n che khuÊt lÉn nhau t¹o cho c©y ®−îc th«ng tho¸ng.Nªn c¾t tØa cµnh sau khi thu ho¹ch qu¶, vµo ngµy trêi n¾ng.

43. Hái: Cã cÇn trång xen c©y trång kh¸c vµo gi÷a 2 hµng nh·n kh«ng?

§¸p: Khi c©y nh·n cßn nhá ch−a khÐp t¸n th× viÖc trång xen çc c©y hä ®Ëu, c©y l−¬ng thùc,thùc phÈm v.v... vµo gi÷a hai hµng c©y lµ cÇn thiÕt. Trång xen cã t¸c dông phñ ®Êt gi÷ Èm,chèng cá d¹i, mÆt kh¸c cã thÓ t¨ng thu nhËp theo ph−¬ng ch©m “lÊy ng¾n nu«i dµi”. Còng cãthÓ trång xen çc c©y ¨n qu¶ kh¸c trong v−ên nh·n ë thêi kú ®Çu nh−: D−a hÊu, d−a lª, ®u ®ñ,chuèi, quÊt cµnh, t¸o ta, na, quýt, v.v… miÔn lµm sao kh«ng che khuÊt c©y nh·n. ë vïng ®åicã thÓ trång xen c©y cèt khÝ, çc lo¹i ®Ëu l¹c, çc lo¹i c©y ph©n xanh ®Ó võa cã thu ho¹ch, võa®Ó lÊy th©n l¸ lµm ph©n bãn cho c©y. Bè trÝ trång sao cho c©y trång xen kh«ng c¹nh tranh víic©y trång chÝnh, ng−îc l¹i cã t¸c dông hç trî cho c©y nh·n.

44. Hái: Bãn ph©n cho nh·n nªn lµm nh− thÕ nµo? H·y giíi thiÖu kinhnghiÖm bãn ph©n ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao?

§¸p: Çc nghiªn cøu vÒ bãn ph©n cho nh·n ë nh÷ng n−íc trång nh·n trªn thÕ giíi cßn rÊt Ýt.D−íi ®©y giíi thiÖu mét sè kÕt qu¶ b−íc ®Çu vÒ l−îng ph©n bãn vµ thêi gian bãn ph©n ®Óng−êi lµm v−ên tham kh¶o vËn dông (b¶ng 1,2).

§Ó ®¹t ®−îc s¶n l−îng cao, ë Trung Quèc hµng n¨m bãn ph©n cho nh·n tõ 3-5 lÇn. Nh÷ngthêi ®iÓm bãn quan träng nhÊt lµ sau thu ho¹ch qu¶, th¸ng 4, th¸ng 6 ®ît léc mïa hÌ vµ bãn®ît qu¶ non. Cô thÓ nh− sau:

LÇn thø nhÊt. Vµo ®Çu th¸ng 2 - lóc c©y ph©n hãa mÇm hoa, mçi c©y bãn 15 - 20 lÝt n−ícph©n chuång. Chñ yÕu t¨ng c−êng nguån ®¹m, phèi hîp víi l©n vµ kali ®Ó thóc ®Èy sù ph¸ttriÓn çc giß hoa, ®Ó cã nhiÒu chïm hoa vµ chïm hoa to. Chó ý kh«ng bãn ®¹m qu¸ nhiÒu,tr¸nh ®Ó çc cµnh mäc v−ît.

LÇn thø 2: Bãn vµo cuèi th¸ng 3 ®Õn ®Çu th¸ng 4. Mçi c©y bãn 1 - 1,5kg sunfat ®¹m hoÆcurª 0,5kg. Môc ®Ých lµ ®Ó thóc ®ît cµnh mïa hÌ, lµm cho chïm hoa ph¸t triÓn tèt t¸c dông rÊtrâ ®Õn t¨ng kh¶ n¨ng ®Ëu qu¶.

77

B¶ng 1: L−îng ph©n bãn cho c©y theo tuæi (kg/c©y)

Tuæi c©y

Lo¹i ph©n

1-4 n¨m 5-10 n¨m Trªn 10 n¨m

Ph©n h÷u c¬ 15 - 20 25 - 30 40 - 60

Ph©n l©n V¨n §iÓn 0,3 - 0,4 0,5 - 0,7 1,0 - 1,5

Sunfat ®¹m 0,5 - 0,7 1,0 - 1,5 2,0 - 3,0

Clorua kali 0,3 - 0,4 0,5 - 0,7 1,2 - 1,8

* NÕu dïng urª th× gi¶m sè l−îng ®i 2/3

B¶ng 2: Thêi gian bãn ph©n cho nh·n

L−îng bãn so víi l−îng ph©n c¶ n¨m (%)Th¸ng Môc ®Ých bãn

H÷u c¬ L©n §¹m Kali

2-3 Ra hoa, ra léc xu©n 100 100 30 30

4-5 Nu«i qu¶, nu«i léc vµcµnh l¸

- - 30 30

8-9 Kh«i phôc søc sinh tr−ëngsau khi thu ho¹ch, thóc®Èy cµnh mï thu (mét béphËn cµnh nµy lµ cµnh mÑcho n¨m sau)

- - 40 40

78

LÇn thø 3: Bãn vµo cuèi th¸ng 6 - bãn thóc cho qu¶. Bãn mçi c©y 1 - 1,5kg urª, 0,3 - 0,5kgsunfat kali, hoÆc bãn ph©n NPK hçn hîp 2-3kg. §ît bãn nµy cã ý nghÜa ®èi víi s¶n l−îngqu¶ trong n¨m vµ chuÈn bÞ tèt cho sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y n¨m tíi.

LÇn thø 4: Cuèi th¸ng 7 ®Çu th¸ng 8 bãn vµo thêi qu¶ ph¸t triÓn nhanh. Bãn n−íc ph©nchuång kho¶ng 50 vµ 0,3 - 0,5kg sunfat kali. §ît bãn nµy nh»m kh¾c phôc m©u thuÉn gi÷ayªu cÇu dinh d−ìng cña qu¶ vµ ph¸t triÓn cña cµnh.

LÇn thø 5: Bãn sau lóc thu ho¹ch qu¶. Bãn ph©n h÷u c¬ vµ ph©n v« c¬, kÕt hîp c¶i t¹o ®Êt.Mçi gèc bãn 50 – 60kg ph©n chuång + 1kg sunfat N +5kg supe l©n +0,5 sunfat kali môc ®Ýchphôc håi søc sinh tr−ëng cho c©y, t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho vô qu¶ n¨m sau.

Chóng ta cã thÓ c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ gièng ®Êt v−ên, tuæi c©y, khÝ hËu vµ ®Æc ®iÓmcña v−ên qu¶ cña m×nh... mµ vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm cña n−íc b¹n ®Ó th©m canh t¨ngn¨ng suÊt, t¨ng phÈm chÊt v−ên nh·n cña m×nh.

45. Hái: V× sao nãi n−íc rÊt cÇn cho nh·n?

§¸p: Nh·n lµ c©y ¨n qu¶ rÊt −a Èm. Ng−êi Trung Quèc nãi “Can chi, thÊp nh·n” ý nãi lµtrång v¶i ë chç kh«, cßn nh·n trång n¬i Èm. H−ng Yªn lµ n¬i trång nh·n næi tiÕng trong c¶n−íc v× lµ vïng ®Êt phï sa s«ng Hång víi ®é Èm ®Êt lý t−ëng.

Khi ®−a nh·n lªn trång ë vïng ®åi th−êng gÆp mét khã kh¨n lµ thiÕu n−íc trong mïa kh«,nhÊt lµ nh÷ng vïng nh− T©y BÊc, vïng ®Êt ®¸ v«i rÊt thiÕu n−íc cho nh·n trong thêi kú ph©nhãa mÇm hoa. Vô ®«ng n¨m 1992 ë H¸t Lãt (S¬n La) qu¸ h¹n lµm cho v−ên nh·n nhµ b¸cTuÊn tuy rÊt tèt nhê cã ®Çy ®ñ ph©n bãn song kh«ng ra hoa ®−îc v× thiÕu n−íc, cho nªn vônh·n n¨m 1993 kh«ng cã qu¶.

§Ó kh¾c phôc hiÖn t−îng nµy ng−êi lµm v−ên ë ®©y th−êng chän ®Êt ë gÇn ngßi, suèi ®Ó trångnh·n, hoÆc t−íi cho c©y vµo çc th¸ng 12 - 2.

46. Hái: Cã ng−êi nãi: Ong hót mËt cã h¹i cho hoa, cã ®óng kh«ng?

§¸p: Çc lo¹i hoa ®ùc, hoa çi, hoa l−ìng tÝnh cña v¶i, nh·n ë ®Õ hoa ®Òu cã tuyÕn mËt.Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trªn d−íi 200C vµ cã ®é Èm kh«ng khÝ thÝch hîp çc tuyÕn mËt cãthÓ tiÕt mËt lµ lo¹i chÊt hÊp dÉn çc loµi ong. Tói phÊn khi në, çc h¹t phÊn dÝnh ®Çy trongbao phÊn. PhÊn hoa còng lµ mét thùc liÖu cÇn cho ong non. Khi ong ®Õn lÊy mËt vµ phÊnhoa, trªn th©n vµ ch©n ong b¸m ®Çy phÊn, ong di chuyÓn sang hoa kh¸c gÆp nhôy ë hoa çi lµc¬ héi thô phÊn tù nhiªn rÊt thuËn lîi. Mçi con ong thî mçi ngµy lui tíi hoa 10-20 lÇn vµ hótmËt trªn hµng tr¨m hoa, bëi vËy kh¶ n¨ng thô phÊn cho hoa lµ rÊt lín. Trong qu¸ tr×nh hótmËt vµ lÊy phÊn, ®éng t¸c cña ong hÕt søc nhÑ nhµng, kh«ng g©y ¶nh h−ëng vµ lµm tænth−¬ng cho hoa. Ong lµ loµi c«n trïng thô phÊn lý t−ëng cho nhiÒu lo¹i c©y trång trong ®ã cãv¶i vµ nh·n.

79

47. Hái: Nªn ®−a ®µn ong ®Õn "trî gióp" v−ên nh·n nh− thÕ nµo?

§¸p: Nu«i ong trong v−ên v¶i, nh·n lµ mét biÖn ph¸p tÝch cùc cã hiÖu qu¶ ®Ó t¨ng thô phÊncho c©y. NÕu trong v−ên kh«ng nu«i ong th× tr−íc lóc v¶i, nh·n ra hoa ®é vµi ba ngµy nªn®−a ®µn ong ë ngoµi vÒ v−ên ®Ó ong quen víi vïng ho¹t ®éng.

Thùc tÕ nghÒ v−ên ë nhiÒu n−íc ®· chøng minh hiÖu qu¶ kinh tÕ do ong thô phÊn mang l¹icßn cao h¬n gÊp nhiÒu lÇn so víi nguån thu tõ mËt ong. §Ó lµm tèt viÖc nµy vµ ®¶m b¶o antoµn cho ®µn ong th× trong thêi gian tr−íc lóc hoa në ®Õn tr−íc khi ®−a ®µn ong dêi ®i kiÕmmËt ë n¬i kh¸c, ngõng phun çc lo¹i thuèc trõ s©u, nhÊt lµ çc lo¹i thuèc cã gèc clo vµ l©nh÷u c¬, çc lo¹i thuèc ®Ëu qu¶. Nªn t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó chñ ®µn ong cã thÓ ®−aong vµo v−ên mét çch dÔ dµng.

48. Hái: Nªn bè trÝ ®µn ong trong v−ên nh·n vµ v¶i nh− thÕ nµo?

§¸p: Quy luËt ho¹t ®éng cña ong lµ tõ gÇn ®Õn xa. NÕu nguån mËt ë gÇn th× ong sÏ bay ®Õntr−íc, sau ®ã míi ®i ®Õn nh÷ng n¬i xa h¬n. Trong v−ên v¶i hoÆc nh·n ®Æt ®µn ong çch xa50m lµ tèt nhÊt. Trong ph¹m vi b¸n kÝnh 150m ®Æt ong vÉn cßn tèt. GÇn cuèi vô hoa ®Æt xakho¶ng 300m thô phÊn vÉn cã kÕt quµ. NÕu cù ly ®Æt xa h¬n, kho¶ng 700m th× viÖc thô phÊnkh«ng tèt cho l¾m. §Æt çc ®µn ong çch nhau 300m lµ tèt nhÊt. Mçi ®µn ong cã thÓ phôtr¸ch 0,1 - 0,4ha ë c©y v¶i 6 tuæi; c©y 20tuæi chØ 0,1 ha, ë c©y 60 - 100 tuæi mét ®µn ong chØphô tr¸ch 0,03ha.

ViÖc ®Æt ®µn ong vµo v−ên nhiÒu hay Ýt tïy thuéc vµo diÖn tÝch, tuæi c©y, l−îng hoa cña n¨m®ã, ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ sè l−îng còng nh− chÊt l−îng ®µn ong.

ë vïng §ång b»ng B¾c bé 5 c©y v¶i thiÒu 8-10 tuæi cã thÓ ®Æt ®−îc mét ®µn ong. V¶i, nh·nl©u n¨m (30 tuæi) 4-5 c©y cã thÓ nu«i ®−îc mét ®µn ong m¹nh cã nhiÒu cÇu.

49. Hái: V× sao cã lóc hoa në ®Çy v−ên nh−ng kh«ng thÊy ong ho¹t ®éng?

§¸p: CÇn ph¶i biÕt cã tr−êng hîp v¶i në hoa nh−ng kh«ng tiÕt mËt. H¬n n÷a nång ®é mËtqu¸ ®Æc hoÆc qu¸ lo·ng ong còng kh«ng ®Õn hót. Nh− vËy sè l−îng mËt ®−îc tiÕt ra vµ chÊtl−îng mËt cßn chÞu sù chi phèi cña gièng c©y trång vµ çc yÕu tè ngo¹i c¶nh: MÆt kh¸c gièngong kh¸c nhau, kh¶ n¨ng hót mËt còng kh«ng gièng nhau.

Víi v¶i khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ trªn 100C hoa b¾t ®Çu në, 18-200C hoa në ré. Ban ®ªm nÕunhiÖt ®é cao, ngµy h«m sau hoa në nhiÒu. Hoa tiÕt mËt tèt ë nhiÖt ®é 16-250C vµ nÕu ®ªmh«m tr−íc nhiÖt ®é trªn 200C th× h«m sau mËt tiÕt nhiÒu: Kinh nghiÖm n«ng d©n cho biÕt“§ªm cã tiÕng muçi vo ve ngµy h«m sau sÏ cã nhiÒu mËt”. Giã nam thæi c©y tiÕt mËt nhiÒu.Giã b¾c hoÆc cã giã mïa ®«ng b¾c sÏ Ýt mËt hay kh«ng tiÕt mËt. Vµo ngµy kh«ng cã mËt tÊtnhiªn ong sÏ kh«ng ho¹t ®éng.

Ngµy cã s−¬ng mï, Èm ®é kh«ng khÝ cao mËt hoa tiÕt nhiÒu song mËt lo·ng, ong còng kh«ngthÝch lÊy mËt mµ chê cho n−íc bèc h¬i bít, nång ®é mËt cao h¬n míi ®Õn lÊy mËt. Ng−îc l¹inÕu gÆp ngµy n¾ng nãng hoÆc cã giã t©y khÝ hËu kh« nãng, mËt tiÕt ra qu¸ dÝnh vµ ®Æc ongcòng kh«ng thÝch. Nh− vËy nh÷ng c©y v¶i trång trªn chç ®Êt cao, ®Êt kh« r¸o, tho¸ng ®·ng,cã ®ñ ¸nh s¸ng ong th−êng hay thÝch ®Õn hót mËt.

Vµo mïa v¶i sím, lóc v¶i ra hoa th−êng gÆp rÐt vµ m−a phïn, lóc nµy ho¹t ®éng cña ®µn ongkh«ng ®−îc m¹nh mÏ, tÇn sè ho¹t ®éng kh«ng cao. Gièng ong néi tÝnh thÝch nghi cao, chÞu

80

®−îc rÐt vµ çc thêi tiÕt khÝ hËu bÊt thuËn lîi h¬n so víi ong ý. ë nhiÖt ®é 10-120C ong néicã thÓ ho¹t ®éng bay ®i hót mËt, cßn ong ý bay ra khái tæ gÆp rÐt lµ bÞ chÕt.

Còng cÇn nãi thªm viÖc phun thuèc tr−íc khi c©y ra hoa. Nh÷ng lo¹i thuèc nh− Bi58 d−l−îng thuèc cßn l¹i l©u ®èi víi c©y còng g©y ®éc cho ong, cã nhiÒu tr−êng hîp ong tróng ®écchÕt nhiÒu, còng ¶nh h−ëng xÊu cho viÖc thô phÊn.

50. Hái: V× sao cã n¨m kh«ng thÊy cã ong ho¹t ®éng nh−ng v¶i, nh·n vÉn®Ëu qu¶, thËm chÝ ®−îc mïa?

§¸p: §iÒu nµy lµ cã thËt. Cø xem mïa hoa trªn c©y phÝa ngoµi t¸n hoa në rÊt nhiÒu. Nhôycña hoa çi to, hoa ®ùc cã chØ nhÞ dµi, lé ra ngoµi, l−îng phÊn hoa nhiÒu. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ãcã lîi cho viÖc thô phÊn nhê giã.

Hoa v¶i nguån mËt nhiÒu, tiÕt mËt tèt, mËt vµ phÊn hoa l¹i th¬m rÊt hÊp dÉn ®èi víi çc lo¹ic«n trïng.

Nh− vËy v¶i thô phÊn nhê c«n trïng vµ nhê giã. Khi hoa ®ùc në gÆp ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn vÒthêi tiÕt nh− cã giã h−íng giã lu«n thay ®æi, trêi trong, nhiÖt ®é vµ ®é Èm kh«ng khÝ thÝch hîpchÝnh lµ lóc cã lîi cho thô phÊn nhê giã. Ngoµi ra ong ®Êt, ruåi nhÆng, b−ím vµ çc lo¹i c«ntrïng nhá còng tham gia truyÒn phÊn. N−íc m−a còng cã thÓ truyÒn phÊn hoa. Bëi vËy cãn¨m kh«ng thÊy ong mµ nh·n v¶i vÉn cã qu¶ thËm chÝ ®−îc mïa.

Nh×n tæng qu¸t th× giã kh«ng thÓ ®¶m ®−¬ng ®−îc vai trß thô phÊn mét çch toµn vÑn mµ ph¶inhê cã ong ®Ó thô phÊn trong mïa hoa.

51. Hái: V× sao ph¶i ngõng phun thuèc s©u, thuèc ®Ëu qu¶ tr−íc mïa hoa nëcho ®Õn lóc ®µn ong rót ®i n¬i kh¸c?

§¸p: §Ó b¶o vÖ an toµn cho ®µn ong ho¹t ®éng trong mïa hoa nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶, t¨ngkh¶ n¨ng thô phÊn cho v−ên c©y vµ ®¶m b¶o an toµn vÒ mÆt vÖ sinh dinh d−ìng cho ng−êi södông mËt ong vµ çc s¶n phÈm cña ong viÖc cho ngõng phun thuèc trõ s©u tr−íc khi ®−a ®µnong ®Õn v−ên cho ®Õn tr−íc khi ®µn ong rót ®i lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ nªn tu©n thñ nghiªmngÆt.

Tr−íc mïa hoa phun çc lo¹i thuèc trõ s©u cho v¶i, nh·n, ®Æc biÖt lµ nhãm thuèc l©n h÷u c¬,thuèc cã hµm l−îng clo, ®Õn mïa hoa mét l−îng thuèc clo do c©y hÊp thô ch−a ®−îc ph©n gi¶ihÕt tiÕt ra theo mËt hoa, ong ¨n ngé ®éc g©y chÕt. ThÝ nghiÖm vÒ ®éc chÊt cho thÊy phun Bi58cho v¶i sau 27 ngµy khi hoa tiÕt mËt ong ¨n vµo tróng ®éc vµ chÕt. Víi d− l−îng chÊt ®éc rÊtthÊp cã trong mËt tiÕt, tuy ®· ®−îc c¬ thÓ cña ong “chÕ biÕn” song çc s¶n phÈm ®ã cña ongvÉn bÞ « nhiÔm, kh«ng cã lîi cho søc kháe cña ng−êi.

§Ó ®−îc an toµn cho ong vµ ng−êi tiªu dïng çc s¶n phÈm cña ong, ®èi víi çc lo¹i thuèc cãd− l−îng chÊt ®éc l©u tan nªn ngõng phun tr−íc mïa hoa 1 th¸ng. NÕu cÇn phun th× nªn dïngçc lo¹i thuèc th¶o méc, çc chÕ phÈm sinh vËt cã chän läc ®Ó phun.

52. Hái: Cã thÓ thô phÊn nh©n t¹o cho v¶i vµ nh·n ®−îc kh«ng? Çch lµm?

§¸p: ë n−íc ta ch−a ¸p dông thô phÊn nh©n t¹o cho v¶i nh−ng ë Trung Quèc ®· cã kinhnghiÖm thô phÊn nh©n t¹o cho v¶i vµ nh·n.

81

Trªn c©y v¶i khi hoa ®ùc në thu gom tÊt c¶ çc h¹t phÊn, phèi chÕ thµnh dung dÞch råi phuncho c©y vµo thêi kú hoa çi në ré. KÕt qu¶ cho thÊy dïng ph−¬ng ph¸p thô phÊn nh©n t¹o cãthÓ lµm t¨ng tû lÖ ®Ëu qu¶ ë thêi kú ®Çu 129- 314% so víi thô phÊn tù nhiªn.

Trong tr−êng hîp kh«ng cã ong ho¹t ®éng hoÆc khÝ hËu kh«ng thÝch hîp cho c«n trïng truyÒnphÊn, lóc hoa çi në kh«ng trïng víi thêi gian tung phÊn cña hoa ®ùc xung quanh, hoÆc sèl−îng hoa ®ùc qu¸ Ýt, ë v−ên v¶i sè c©y cßn nhá vµ sè c©y tr−ëng thµnh Ýt, thêi kú ra hoa ng¾n,kh«ng ®−a ®−îc ®µn ong ®Õn v−ên th× nªn lµm thô phÊn nh©n t¹o.

Çch lµm nh− sau: Buæi s¸ng 9- 12 giê hoa ®ùc tung phÊn, tr¶i mét tÊm nil«ng xuèng d−íi t¸nc©y, rung nhÑ c©y ®Ó phÊn hoa vµ hoa rông xuèng, gom l¹i (nÕu trªn c©y hoa çi në vµ ®Ëuqu¶ th× khi rung c©y ph¶i lµm cÈn thËn ®Ó tr¸nh rông qu¶ non). Sau khi nhÆt bá cµnh l¸, çclo¹i s©u, ®em t·i ra ph¬i kho¶ng 2 tiÕng ®ång hå. NÕu gÆp trêi m−a th× ®em vµo hµnh langhoÆc trong phßng dïng ®Ìn ®iÖn hoÆc qu¹t sÊy kh« lµm cho tói phÊn cña hoa ®ùc t¸ch ra. Sau®ã lÊy 250g h¹t phÊn vµ tói phÊn cho vµo 25 lÝt n−íc s¹ch t¹o thµnh mét dung dÞch n−íc cãphÊn hoa. §Ó lµm ra dung ®Þch nµy ng−êi ta lÊy h¹t phÊn vµ hoa ng©m víi n−íc trong 1 tiÕng®ång hå sau ®ã ®em läc trªn v¶i mµn. L¹i dïng n−íc röa 2-3 lÇn sè b· cßn l¹i vµ sau ®ã mçilÉn röa l¹i läc ®Ó cã mét dung dÞch n−íc cã tû lÖ nh− ®· nãi ë trªn.

Cßn cã thÓ dïng 1,25g axit boric (H3BO3) nghiÒn nhá cho Ýt n−íc vµo quÊy ®Òu thµnh hå, chothªm n−íc quÊy cho tan vµ ®æ chung vµo dung dÞch h¹t phÊn võa chuÈn bÞ. §iÒu chÕ sao chocã dung dÞch h¹t phÊn víi nång ®é 50ppm H3BO3. §em dung dÞch nµy phun cho hoa çi vµhoa l−ìng tÝnh vµo lóc në, phun lµm 2 lÇn v× hoa çi kh«ng cïng në mét lóc trªn c©y. Sau khiphun trong vßng 5 tiÕng ®ång hå nÕu gÆp m−a th× nªn phun l¹i.

53. Hái: Cã n¬i ®· ¸p dông tô phÊn nh©n t¹o cho v¶i song kh«ng cã kÕt qu¶.Nguyªn nh©n?

§¸p: Thô phÊn nh©n t¹o cho v¶i song kh«ng cã kÕt qu¶ cã thÓ ®o çc nguyªn nh©n sau:

1) Trong dung dÞch phÊn ®em phun l−îng h¹t phÊn cßn qu¸ Ýt, phun kh«ng ®Õn ®−îc ®Çu vßinhôy, hoÆc sè lÇn phun qu¸ Ýt, tÊt c¶ khiÕn cho vßi nhuþ kh«ng ®−îc tiÕp nhËn h¹t phÊn do ®ãkh«ng thÓ thu tinh kÕt qu¶ ®−îc. Thêi kú në cña hoa çi ng¾n, chØ trong vßng h¬n chôc ngµy,phÊn hoa trong ®iÒu kiÖn Èm ®é cao chØ gi÷ ®−îc søc n¶y mÇm sau 4-5 ngµy, nÕu chØ phun 1lÇn th× phÇn lín hoa çi khi në kh«ng cã c¬ héi thô phÊn, thô tinh.

2) §iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh kh«ng thuËn lîi cho viÖc thô tinh. ChØ cã x¶y ra thô phÊn mµ kh«ngthô tinh ®−îc. H¹t phÊn n¶y mÇm ë nhiÖt ®é 200C, thÊp h¬n 150C vµ cao h¬n 260C ®Òu kh«ngcã lîi cho h¹t phÊn n¶y mÇm vµ èng phÊn v−¬n dµi, bÊt lîi cho viÖc thô tinh.

Thô phÊn nh©n t¹o chÞu ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt rÊt lín.

3) Sö dông axit boric kh«ng ®óng quy ®Þnh: Kh«ng ®óng liÒu l−îng, nång ®é axit boric qu¸cao hoÆc hßa tan kh«ng tèt, cßn ®ãng côc hay thµnh hå, lo¹i hå nµy dÝnh bÕt víi h¹t phÊn lµmh¹t phÊn kÕt thµnh côc. Còng kh«ng lo¹i trõ viÖc ngé ®éc bëi dïng axit boric qu¸ liÒu.

Ngoµi ra, cßn bÞ çc loµi s©u h¹i lµm rông hoa, lµm mÊt c¬ héi thô tinh.

54. Hái: BiÖn ph¸p lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®Ëu hoa, ®Ëu qu¶ cña v¶i, nh·n?

§¸p: Do hoa ®ùc vµ hoa çi trªn c©y v¶i, nh·n kh«ng cïng në mét lÇn nªn cã nhiÒu hoa ch−a®−îc thô phÊn ®Çy ®ñ. BiÖn ph¸p tèt nhÊt lµ phun thuèc ®Ëu qu¶ (TDQ40), chÊt kÝch thÝchsinh tr−ëng nh− NAA, GA3. Çc nguyªn tè vi l−îng nh− bo, ®ång [víi bo dïng axit boric

82

H3BO3; ®ång (Cu) th× dïng sunfat ®ång]. Cã thÓ dïng riªng rÏ hay dïng hçn hîp nhÊt lµ çcnguyªn tè vi l−îng víi çc chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng. NAA dïng víi nång ®é 15-20ppm,axit boric nång ®é 0,1%, sunfat ®ång l%.

Thêi gian phun: LÇn thø nhÊt phun vµo lóc hoa b¾t ®Çu në, phun lÇn thø 2 khi hoa në ré (trªnc©y kho¶ng trªn 50 hoa në) vµ nÕu cÇn phun lÇn thø 3 vµo giai ®o¹n cuèi khi thoa në gÇn kÕtthóc. Phun thuèc ®Ëu qu¶ (T§Q40), §iÖp diÖn b¶o (Trung hoa thÇn thñy), çc nguyªn tè vil−îng vµ chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng cßn cã t¸c dông lµm t¨ng tû lÖ ®Ëu qu¶ vµ gi¶m tû lÖ rôngqu¶ non.

HiÖn nay trªn thÞ tr−êng cã nhiÒu lo¹i thuèc ®Ëu hoa ®Ëu qu¶, viÖc sö dông lo¹i nµo, nång ®ébao nhiªu, phun vµo thêi kú nµo trªn v¶i vµ nh·n cÇn ®−îc sù h−íng dÉn cña çc c¬ quanchuyªn m«n vµ tèt nhÊt lµ ph¶i thö nghiÖm nhá tr−íc, sau khi thµnh c«ng míi nªn phæ biÕnréng ra cho nh÷ng ng−êi lµm v−ên xung quanh.

55. Hái: Nguyªn nh©n rông qu¶ vµ çch kh¾c phôc?

§¸p: Çc gièng nh·n kh¸c nhau tû lÖ ®Ëu qu¶ kh¸c nhau. Cïng mét gièng ë çc n¨m kh¸cnhau tû lÖ qu¶ còng kh«ng gièng nhau. Nghiªn cøu hiÖn t−îng rông qu¶ ng−êi ta thÊy cã 3thêi kú chñ yÕu:

Thêi kú thø nhÊt: sau khi kÕt thóc në hoa kho¶ng 1 tuÇn tû lÖ rông qu¶ rÊt cao.

Thêi kú thø 2: sau në hoa 3-5 tuÇn lÇn nµy rông qu¶ Ýt.

Thêi kú thø 3: sau 9-10 tuÇn lÇn nµy rông qu¶ nhiÒu h¬n thêi kú thø 2.

Rông qu¶ lÇn thø nhÊt nguyªn nh©n lµ do kh«ng ®−îc thô phÊn ®Çy ®ñ. Thêi kú thø 2 do ph«iph¸t triÓn kh«ng tèt v× nh÷ng trë ng¹i bªn trong. Nãi chung qua 2 lÇn rông qu¶ nµy c©y vÉncho n¨ng suÊt b×nh th−êng.

LÇn rông qu¶ thø 3 cã lÏ lµ do çc nguyªn nh©n sau:

- Sù tranh chÊp vÒ dinh d−ìng gi÷a çc qu¶ víi nhau mµ do ng−êi lµm v−ên ch−a nhËn thÊy®−îc, hoÆc biÕt nh−ng kh«ng bæ sung kÞp thêi.

- Do s©u bÖnh h¹i, lµm gi¶m tû lÖ ®Ëu qu¶.

Çch kh¾c phôc: Phun phßng trõ cã thÓ dïng Trebon (02%) Dipterex(0,2-0,3%) hay Shepzol(0,2%) phun khi qu¶ cã ®−êng kÝnh 0,5-1,2cm.

NÕu lµ rÖp h¹i qu¶ non chÝch hót lµm rông qu¶ non hµng lo¹t cã thÓ phun phßng trõ b»ngTrebon (0,1-0,2%); Sumicidin (0,1%); Shepzol (0,2%).

56. Hái: V−ên v¶i vµ nh·n th−êng bÞ bä xÝt ph¸ h¹i. Cho biÕt çch phßngtrõ?

§¸p: Bä xÝt dïng vßi chÝch ®ät non, cuèng hoa vµ nh÷ng qu¶ ch−a chÝn lµm cho ®ät vµ tõngchïm hoa bÞ hÐo, qu¶ non bÞ rông, qu¶ lín thèi do ®ã s¶n l−îng vµ chÊt l−îng qu¶ kÐm h¼n.Bä xÝt sèng vµ qua ®«ng trªn nhiÒu lo¹i c©y ký chñ (v¶i, nh·n, mÝt, b−ëi). Vµo th¸ng 3 bä xÝt®Î trøng tõng ®¸m d−íi mÆt l¸. Bä xÝt non g©y h¹i t−¬ng tù bä xÝt tr−ëng thµnh, nh−ng chñyÕu h¹i qu¶, bä xÝt non còng sèng thµnh tõng bÇy.

Çch phßng trõ:

83

- Th¸ng 1-2 b¾t vµ diÖt bä xÝt qua ®«ng. Nh÷ng ®ªm tèi trêi thêi tiÕt l¹nh, rung c©y rungcµnh cho bä xÝt r¬i xuèng ®Êt råi b¾t. Tr−íc khi rung c©y nªn quÐt s¹ch mÆt ®Êt hoÆc tr¶imµnh chiÕu hoÆc m¶nh nil«ng... ®Ó bä xÝt r¬i xuèng kh«ng t×m ®−îc n¬i Èn nÊp th× dÔ b¾th¬n.

- Ng¾t, ®èt çc l¸ cã æ trøng.

- Phun thuèc: Dipterex (0,3%), Sherpa (0,1 - 0,2%), Sherzol (0,2%) lµm 2 ®ît: ®ît 1 vµocuèi th¸ng 4 trë ®i khi hoa v¶i ®· në, ong mËt kh«ng “®i hoa” v¶i ®Ó lÊy mËt n÷a, cã thÓdiÖt ®−îc s©u non (trøng ®· në) võa b¶o vÖ ®−îc ong mËt kh«ng bÞ ngé ®éc v× thuèc trõs©u. §ît thø 2 phun vµo th¸ng 8-9 ®Ó diÖt bä xÝt tr−ëng thµnh.

57. Hái: Çch phßng trõ rèc ph¸ nh·n?

§¸p: Rèc gièng nh− con d¬i nh−ng to gÊp 4 lÇn, ban ngµy chóng Èn nÊp trong bãng tèi, tèibay ra kiÕm måi vµ tËp trung nhÊt kho¶ng 10 giê ®ªm ®Õn 4 giê s¸ng. Chóng ¨n nh·n t¹i c©yvµ qu¾p qu¶ mang sang c©y kh¸c ¨n, chóng bay tõng ®µn g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho nhµ v−ênnhÊt lµ mïa nh·n chÝn.

Çch phßng trõ: Gièng nh− ®èi víi d¬i h¹i v¶i

58. Hái: Çch phßng trõ s©u tiÖn vá nh·n

§¸p: S©u gÆm vá ngoµi trªn th©n chÝnh chç gÇn mÆt ®Êt thµnh 1 r·nh ng¾n, sau ®ã chui vµo®ôc c¶ líp gç cña th©n c©y khiÕn viÖc vËn chuyÓn chÊt dinh d−ìng, hót n−íc gÆp nhiÒu khãkh¨n. C©y bÞ s©u h¹i th−êng sinh tr−ëng kÐm, bÞ nÆng th× cã thÓ lµm cho c©y hÐo hoÆc dÔ ®æg·y khi cã giã to.

Çch phßng trõ: Th−êng xuyªn theo dâi nÕu thÊy ë gÇn th©n c©y cã bét mïn c−a ®ïn ra th×t×m cho ®−îc lç s©u chui vµo th©n c©y. Dïng gai m©y hay sîi thÐp cho vµo trong lç ngo¸y vµkÐo s©u, ra, hoÆc b¬m Padan, Wofatox vµo çc vÕt ®ïn trªn c©y, hoÆc lÊy b«ng thÊm thuècnhÐt vµo chç bÞ s©u ®ôc. Sau khi thu ho¹ch qu¶ c¾t tØa lµm vÖ sinh v−ên, dïng v«i ®Ó quÐtgèc, ng¨n kh«ng cho s©u tr−ëng thµnh ®Î trøng vµo çc kÏ hë cña th©n c©y.

59. Hái: Çch phßng trõ nhÖn h¹i l¸, rÇy h¹i hoa?

§¸p:

* NhÖn h¹i l¸ th−êng ë l−ng l¸ khiÕn lµ vµng sím rông. C©y sinh tr−ëng kÐm, ¶nh h−ëng ®Õn®Ëu hoa ®Ëu qu¶ vµ qu¶ lín. Phun Nuvacron 0,2%.

* RÇy h¹i hoa xuÊt hiÖn trong mïa hoa lµm hoa rông vµ h¹i qu¶ non. §Ó phßng trõ phunDipterex nång ®é 0,2% hay Trebon 10ND: 0,15-0,20%

60. Hái: Nh·n th−êng gÆp nh÷ng bÖnh g× vµ çch phßng trõ nh− thÕ nµo?

§¸p: Nh÷ng bÖnh th−êng gÆp ë nh·n lµ :

BÖnh thèi hoa cña nh·n v¶i.

84

Sau tÕt ©m lÞch, khÝ hËu miÒn B¾c th−êng Èm vµ l¹nh thuËn tiÖn cho bÖnh mèc s−¬ng vµ s−¬ngmai ph¸t triÓn. BÖnh th−êng b¾t ®Çu khi c©y ra giß hoa (th¸ng 12), g©y h¹i nÆng trong th¸ng 2lµm cho çc chïm hoa thèi kh«, cã mµu n©u ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ra hoa ®Ëu qu¶.

ThiÖt h¹i do bÖnh g©y ra cã thÓ côc bé trªn tõng v−ên, tõng khu vùc, cã tr−êng hîp lan réngtrªn quy m« lín. ThiÖt h¹i cã thÓ lµm gi¶m 80- 100% n¨ng suÊt qu¶ trªn c©y.

Phßng trõ: Dïng Booc®« 1%,hay Ridomil-MZ 0,2%, Anvil 02%, Score 0,1%. Cã thÓ dïnghçn hîp Ridomil-MZ 0,2% víi Anvil 0,2% ®Ó phun. Phun lµm 2 lÇn: lÇn thø nhÊt 1 khi c©yra giß, lÇn thø 2 khi giß hoa në 5-7 ngµy.

*BÖnh tæ rång h¹i hoa:

BÖnh b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn mét sè cµnh sau ®ã lan ra çc cµnh xung quanh ë mét sè c©ytrong v−ên, b¾t ®Çu tõ th¸ng 12 khi c©y ra giß hoa cho tíi hÕt th¸ng 3. BÖnh lµm cho chïmhoa sun l¹i kh«ng në ®−îc, hoa dÞ d¹ng, kh¸c th−êng. Çc chïm hoa nµy th−êng kh«ng choqu¶. Ch−a cã biÖn ph¸p phßng trõ. Çc hé gia ®×nh trång nh·n gÆp tr−êng hîp nµy th−êngc¾t bá chïm hoa, gom l¹i ®em ®èt ®Ó ®Ò phßng bÖnh l©y lan.

* BÖnh u sÇn, nøt th©n cµnh.

BÖnh g©y h¹i trªn çc c©y cã ®é tuæi cao hoÆc ë mét c©y chiÕt. Çc nèt u vµ sÇn hoÆc ®¬n lÎhoÆc kÐo tõng ®¸m. Khi giµ çc u sÇn cã vÕt nøt nÎ bÒ mÆt vµ nøt nÎ xung quanh ¨n s©u vµová c©y. Çc c©y bÞ nÆng th−êng cµnh l¸ x¬ x¸c qu¶ nhá, n¨ng suÊt kÐm. Nguyªn nh©n g©ybÖnh ch−a ®−îc nghiªn cøu. N«ng d©n th−êng c¹o çc vÕt u sÇn vµ b«i lªn ®ã mét hçn hîpgåm cã ®Êt sÐt + ph©n bß + 666.

BÖnh thèi rÔ ë c©y non. Dïng Benlat 0,2% ®Ó phun.

Ngoµi çc loµi s©u bÖnh trªn, c©y nh·n cßn cã nh÷ng loµi s©u bÖnh h¹i kh¸c cã ¶nh h−ëng ®Õnsinh tr−ëng vµ n¨ng suÊt cña c©y nh−: mèi, rÖp, t¬ hång, bªnh sïi cµnh, bÖnh thèi rÔ, v.v.

61. Hái: Çch ph¸t hiÖn nh·n ®· chÝn?

§¸p: Qu¶ nh·n khi chÝn vá qu¶ chuyÓn tõ mµu n©u h¬i xanh sang mÇu n©u s¸ng. Vá qu¶ sïs× h¬i dÇy chuyÓn sang mäng vµ nh½n. Bãc qu¶ ®Ó xem h¹t, thÊy ë çc giai ®o¹n ph¸t triÓnmµu s¾c h¹t chuyÓn tõ tr¾ng, vµng, n©u nh¹t, qu¶ chÝn h¹t n©u ®en. Tõ khi h¹t chuyÓn sangmµu n©u ®en ®Õn khi chÝn h¼n cßn 2-3 tuÇn n÷a.

Qu¶ chÝn cïi nh·n nhiÒu n−íc, cã mïi th¬m vµ vÞ ngät. Khi qu¶ ch−a chÝn dïng tay n¾n thÊycøng cßn khi chÝn th× mÒm. NÕu dïng chiÕt quang kÕ ®o ®é Brix cã thÓ ®¹t 20-22 ®é.

ë çc tØnh miÒn B¾c mïa thu ho¹ch qu¶ tõ cuèi th¸ng 7 ®Õn hÕt th¸ng 8. Mét sè gièng chÝnmuén cã thÓ kÐo dµi ®Õn ®Çu th¸ng 9.

62. Hái: Thu h¸i qu¶ nh− thÕ nµo cho cã lîi?

§¸p: Nªn thu ho¹ch qu¶ vµo ngµy t¹nh r¸o vµo buæi s¸ng hoÆc buæi chiÒu, tr¸nh buæi tr−a trêiqóa nãng. Dïng thang 3 ch©n hoÆc trÌo lªn c©y lÊy c©u liªm kÐo cµnh xuèng, dïng kÐo c¾ttõng chïm qu¶ cho vµo sät cã lãt l¸ chuèi, nhÑ nhµng h¹ xuèng ®Êt. Kh«ng c¾t trôi hÕt cµnhl¸ v× nÕu c¾t cuèng qu¸ dµi sÏ ¶nh h−ëng ®Õn çc mÇm ngñ phÝa d−íi chïm qu¶, lµm mÊt kh¶n¨ng n¶y léc cho vô sau. Khi h¸i chïm qu¶ nªn tr¸nh kh«ng ®Ó cµnh bÞ x−íc.

H¸i qu¶ xong kh«ng nªn ®Ó ngoµi n¾ng mµ nªn cho vµo chç r©m nÕu ch−a chuyÓn ®i kÞp th×nªn r¶i máng ra, kh«ng nªn xÕp thµnh tõng ®èng qu¶ sÏ bÞ hÊp h¬i chãng háng.

85

63. Hái: B¶o qu¶n qu¶ nh·n nh− thÕ nµo ®Ó gi÷ ®−îc l©u?

§¸p: Muèn b¶o qu¶n qu¶ nh·n ®−îc l©u, gi÷ ®−îc ngo¹i h×nh vµ phÈm chÊt t−¬i ngon cÇn chóý ®Õn çc kh©u sau:

1) Ch¨m sãc c©y tr−íc lóc thu ho¹ch:

Tr−íc khi thu ho¹ch qu¶ cÇn chó ý kh©u n−íc, ph©n bãn ®Çy ®ñ phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi.Tr−íc lóc h¸i qu¶ mét tuÇn ngõng t−íi n−íc.

2) Chän gièng nµo ®Ó b¶o qu¶n:

Kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc gièng nh·n ®Òu cã kh¶ n¨ng cÊt gi÷ gièng nhau. Nh×n chung, çcgièng nh·n vá dµy, cïi kh« cÊt gi÷ ®−îc tèt h¬n so víi nh÷ng gièng máng vá, cïi −ít.

3) Thêi kú h¸i qu¶ vµo lóc nµo?

§Ó b¶o qu¶n qu¶ ®−îc l©u cÇn h¸i ®óng ®é chÝn. Kh«ng nªn ®Ó qu¸ chÝn trªn c©y råi míi h¸i.V× nh− vËy qu¶ sÏ nh¹t, ®é t−¬i ngon sÏ gi¶m do ®ã kh«ng gi÷ ®−îc phÈm chÊt vèn cã cñagièng. MÆt kh¸c h¸i qu¶ qu¸ ®é chÝn sÏ kh«ng cÊt gi÷ ®−îc l©u. V× vËy khi h¸i qu¶ tÝnh sao®é chÝn võa ®¹t 8-9 ®é thµnh thôc, b¶o qu¶n qu¶ sÏ tèt. §ång thêi khi h¸i qu¶ ph¶i n−¬ngnhÑ, tr¸nh g©y çc vÕt th−¬ng. Nªn h¸i qu¶ vµo ngµy m¸t trêi, hoÆc vµo buæi chiÒu khi n¾ng®· nh¹t. Tr¸nh h¸i qu¶ vµo ngµy m−a, n−íc trong qu¶ nhiÒu dÔ bÞ thèi. H¸i qu¶ vµo lóc n¾ngnãng còng kh«ng tèt, v× nhiÖt ®é kh«ng khÝ qu¸ cao, qu¶ h« hÊp qu¸ m¹nh, kh«ng cã lîi chocÊt gi÷ vµ vËn chuyÓn ®i xa.

Nªn h¸i c¶ chïm, tØa bá çc qu¶ bÖnh vµ çc qu¶ bÞ çc vÕt th−¬ng c¬ giíi. R¶i mét líp mángn¬i r©m m¸t, sau ®ã cho vµo sät hay thóng vµ chë vÒ n¬i tËp kÕt ®Ó chuÈn bÞ cho vµo kho b¶oqu¶n.

4) Xö lý hãa chÊt ®Ó b¶o qu¶n:

Dïng TBZ (Thiabendazole) víi nång ®é 500-1000ppm, ng©m qu¶ trong 1 phót råi vít ra,hong kh« ë n¬i r©m m¸t.

5) Bao gãi:

Sau khi xö lý b»ng ho¸ chÊt cã thÓ cho vµo tói giÊy, hép cact«ng hoÆc sät tre, hßm gç th−a ®Ób¶o qu¶n. Trong ®ã ®ùng nªn lãt giÊy polyetylen dµy 0,02 mm ®Ó chèng Èm. Mçi tói cã thÓchøa 10-15 kg qu¶. Còng cã thÓ chia thµnh tói nhá, mçi tói 1kg, 10-15 tói ®ãng trong 1 sättre.

6) B¶o qu¶n l¹nh qu¶ t−¬i:

§Ó gi÷ cho qu¶ ®−îc t−¬i l©u, sau xö lý vµ bao gãi cho vµo kho l¹nh cµng nhanh cµng tèt. §Ótrong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 5-100C. NÕu ph¶i vËn chuyÓn ®Õn thÞ tr−êng th× cã thÓ dïng ph−¬ngtiÖn l¹nh ë nhiÖt ®é trªn 100C. NÕu muèn gi÷ qu¶ mét thêi gian sau ®Ó chÕ biÕn th× nªn b¶oqu¶n trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp h¬n, kho¶ng 3-50C vµ ®é Èm kh«ng khÝ trªn 90%. Trong®iÒu kiÖn nh− vËy cã thÓ b¶o qu¶n ®−îc trong 10-15 ngµy. Khi ®em qu¶ ra khái kho l¹nh ®ÓchÕ biÕn tèt nhÊt ph¶i lµm nhanh vµ xong sau 4 tiÕng ®ång hå ®Ó kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn chÊtl−îng ®å hép.

86

64. Hái: Çch chÕ biÓn nh·n thµnh long nh·n?

§¸p: Lß sÊy long nh·n H−ng Yªn (h×nh 5) xung quanh b»ng g¹ch dµy 10cm. Cao 1,0m-1,2m; chiÒu ngang vµ chiÒu däc lµ 1,0mx1,40m. Çch ®¸y lß 90-100cm ®Æt 1 tÊm phªn ®anb»ng tre hoÆc nøa, ®an theo kiÓu mµnh mµnh, lµm chç ®Ó nh·n khi sÊy. PhÇn phÝa trªn mµnhcßn kho¶ng trèng 20-30cm. Gi÷a nÒn ®¸y ®Æt 1 bÕp than nhá ®−êng kÝnh mÆt bÕp trung b×nh20-25cm, cao 25cm. Thµnh t−êng phÝa ngoµi cã cöa lß ®Æt s¸t nÒn chÝnh gi÷a ®Ó di chuyÓnbÕp khi cÇn thiÕt. Nh− vËy kho¶ng çch tõ mÆt bÕp than ®Õn tÊm phªn ®Ó nh·n kho¶ng 70cm.§Ó nhiÖt táa ®Òu vµ ngän löa kh«ng bèc th¼ng lµm ch¸y phªn vµ nh¨n, ë phÇn gi÷a tÊm phªnvµ bÕp than nªn buéc mét tÊm s¾t hoÆc nh«m mçi bÒ ®é 25cm. C¾m mét nhiÖt kÕ ®Ó ®o nhiÖt®é trong lß.

H×nh 5: CÊu t¹o lß sÊy nh·n

Nguyªn liÖu ®Ó sÊy vµ c«ng nghÖ sÊy

Nh·n dïng lµm long nh·n ph¶i ®Ó thËt chÝn míi thu ho¹ch. Th−êng th× gièng nh·n nµo còng®Òu sÊy ®−îc nh− gièng nh·n ®−êng phÌn vµ nh·n n−íc cho long nh·n tèt h¬n c¶. Thêi gian

87

tõ lóc h¸i ®Õn lóc ®−a vµo sÊy cµng ng¾n cµng tèt. Chïm nh·n ng¾t xuèng ®em bÎ cuèngng¨n bít, bá l¸ vµ nh÷ng qu¶ s©u bÖnh vµ qu¶ qu¸ nhá.

Lß ®èt: Bao giê còng ph¶i ®èt lß tr−íc mét thêi gian råi míi sÊy v× lóc ®Çu lß nhiÒu khãi sÏ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng s¶n phÈm. MÆt kh¸c cã ®ñ thêi gian ®Ó n©ng nhiÖt ®é cña lß ®¹t®Õn møc nãng cÇn thiÕt (50-600C).

- XÕp nguyªn liÖu vµo lß: R¶i mét líp qu¶ lªn trªn tÊm phªn tre dµy kho¶ng 10-15cm, sau®ã ®Ëy kÝn b»ng vµi líp bao t¶i hay chiÕu ®Ó gi÷ nhiÖt.

- NhiÖt ®é trong lß b¶o ®¶m 50-600C lµ phï hîp vµ mét mÎ sÊy chØ cÇn 10-12 giê. NÕunhiÖt ®é thÊp d−íi 500C th× thêi gian sÊy ph¶i kÐo dµi, nÕu nhiÖt ®é cao trªn 600C th× nh·nsÏ bÞ “s«i” v÷a cïi hoÆc ch¸y háng long nh·n.

- Trong qu¸ tr×nh sÊy ph¶i ®¶o vµ trë th−êng xuyªn, Ýt nhÊt lµ trong 2 tiÕng 1 lÇn: Lµm tõngoµi vµo trong, tõ d−íi lªn trªn, ®¶m b¶o cho phÇn nµo cña qu¶ còng ®−îc sÊy vµ kh«®Òu.

- Khi thÊy qu¶ nh·n ®· rêi khái cuèng, vá chuyÓn mµu h¹t dÎ, vá h¬i kh«, lÊy tay bãp thÊyrçng bªn trong, bãc vá thÊy cïi nh·n cã mµu vµng ®Ëm hoÆc n©u nh¹t, dÎo, dai kh«ng −ítlµ cã thÓ cho ra lß. B×nh qu©n 10kg nguyªn liÖu sÏ ®−îc 1kg long nh·n.

- Sau khi ra lß, ®Ó nguéi h¼n, chê lóc cã n¾ng to ®em bãc vá, t¸ch h¹t, lÊy cïi riªng ra, r¶imét líp máng trªn giÇn sµng hoÆc nia, ph¬i trong 2-3 ngµy cho cïi nh·n kh« thªm, lªnmµu cµnh gi¸n sÉm, sê kh«ng dÝnh tay lµ ®−îc. Chó ý n¨ng ®¶o trong lóc ph¬i vµ vÖ sinhchèng ruåi, nhÆng.

Long nh·n ph¬i xong ®Ó nguéi h¼n råi b¶o qu¶n trong tói nil«ng (tói chÊt dÎo PE hoÆc PPhoÆc PVC) råi d¸n kÝn miÖng tói. §iÒu kiÖn b¶o qu¶n: §Ó n¬i kh« r¸o, tho¸ng m¸t. ë n«ngth«n cã thÓ ®Ó trong chum, v¹i, hoÆc hßm tñ ®Òu ®−îc.

hái, ®¸p vÒ nh·n - v¶i

Documents