höfundur. steinn jóhannsson Útgefandi. …tímatal asteka var byggt á 365 daga ári. Árinu var...
TRANSCRIPT
Glærur til nota í sögukennslu
Höfundur.
Steinn Jóhannsson
Útgefandi. Námsgagnastofnun 2000
Þróun jarðarJörðin á mismunandi tímaskeiðum
Fyrir 210 milljónum ára Fyrir 152 milljónum ára Fyrir 74 milljónum ára
National Geograpic
Mannvistarleifar
Cro-Magnum
HeildelbergNeanderdalsmaður
Java
Peking
Staðsetningarnar á kortinu sýna hvar mannvistarleifar hafafundist. Þekkir þú þessa staði?
Mannkynssaga
MannkynssagaÞróun mannsins
FÓLKSFLUTNINGAR MANNSINS
ÞRÓUN MANNSINS Fornsteinöld Nýsteinöld Bronsöld
Verkfæri og vopn
Matur
Skýli
Föt og búsáhöld
Samgöngur
Trúarbrögð
Steinfleygar Slípaðir steinar Járnvopn steintinnur
Dýr veidd Korn og húsdýr Kornrækt og til matar áveita vatns
Hellar og skýliúr trjávið, eldur
Þorp myndast með fasta staðsetningu
Dýraskinn og körfur
Pottagerð og ofinföt
Leirgerðarhjól
Allt borið Burðardýr ogkanóar
Hjól og seglskip
Töfrabrögð Hof og heilagir staðir
Mannkynssaga
Menning tekur að þróast!
Níl
EgyptalandHarappa
Mohenjo-DaroIndland
Indus fljótið
EufratTigris
Úr Kína
Gulá
Indlandshaf
Miðjarðarhaf
Á þessum svæðum varð menning fyrst til að þróast.Hvað hefur valdið því að menning þróaðist þarna?Hvaða staðir eru þarna í dag?
Mannkynssaga
Egyptaland um 3200 f. Kr.
Memfis
Þeba
Níl
Rauðahaf
Miðjarðarhaf
Meginsvæði EgyptalandsSvæðið innan rauðu línunnar tilheyrði EgyptalandiMegin verslunarleiðir
Krít Kýpur
Arabíska eyðimörkin
Mannkynssaga
Valdapýramídinn í Egyptalandi til forna
Faraó
Aðalsmenn og Prestar
Skrifarar
Handverksmenn og kaupmenn
Bændur
Þrælar
Mannkynssaga
Mesópótamía til forna
TigrisEfrat
Miðjarðarhaf
Persaflói
KaspíahafArmenía
Persía
Arabíska eyðimörkin
NílSúmería
Úr
Babýlon
Assýría
Akkað
Kaldea
Egyptaland
Nafnið Mesópótamía vísar á landið milli fljótanna Efrat og Tígris. Á þessu svæði urðu til stórveldi Babýlóníu-manna, Súmera og Assýríumanna.
Mannkynssaga
Mannkynssaga
Mesópótamía
Miðjarðarhaf
TigrisEfrat
Rauða-haf
Egyptaland
Níl
Persaflói
Frjósami hálfmáninn
Fönikía og Palestína
Ísrael
Fönikía
Konungsríkið Judea
Rauðahaf
Fönikía og Ísrael lágu í frjósama hálf-mánanum. Ríkin lágu vel að samgöngum
og því var verslun þar blómleg.
Mannkynssaga
Persía
Indus
Níl
Egyptaland
Jerúsalem
Babýlon
Indlandshaf
Sardes
AralvatnKaspíahafSvartahaf
Indland
Konungsbrautin
Rauðahaf
Persaflói
Mannkynssaga
Persía um 500 f. Krist
MannkynssagaFornöld
Veldi JinKarþagó
Veldi arftaka Alexanders mikla
KonungsdæmiAsoka
Rómaveldi
Konungs- eða keisaradæmi á fornöldÁrið 240 f. Kr.
Egyptar: Steinbyggingar Ritað mál SólardagatalRúmfræði Skurð- og lyflækningar
Mesópótamíumenn: Hlaðnar byggingar Kaupsýsluskrár Stjörnufræði Stærðfræði Skrifuð lög
Fönikíumenn: Endurbætt skip og verslun Einfaldað letur
Ísraelar: Hugmynd um aðeins einn Guð Gamla testamentið í letri
Hittítar: Járn Notkun hesta Persar: Vegakerfi Trúarlegt umburðarlyndi
Lydiar: Stöðluð myntKrítverjar: Erlend verslun Notkun pípulagna
Mannkynssaga
Frumkvöðlar menningarHvað hafa fornar menningarþjóðir lagt til nútímamenningar?
Parþenon-hofið á Akrópólishæð
Hofið var reist til dýrðar Aþenu, dóttur Seifs. Talið er að það hafi verið reist á árunum 447-432 f. Kr.
Grísk leikhús til forna
Leikhúsið sem sést á myndinni er staðsett áAkrópólishæð í Aþenu. Grikkir voru miklir
frumkvöðlar í leiklist og enn í dag má greina áhrif þeirra þar. Hver eru þessi áhrif?
Grísku guðirnir
SeifurRíkti yfir guðum og
mönnum. Guð skýja, rigningar og vinda.
HeraHjónabandsgyðja ogverndari eiginkvenna
og barna.
Bræður SeifsPóseidon
Guð sjávar og verndarisjómanna og sæfara.
HadesGuð undirheima,dauða, náma og
auðlegðar.
Systur SeifsDemeter
Gyðja jarðar, frjó-semi og uppskeru.
HestíaGyðja eldstóar
og heimilis.
Kona Seifs
Grísku guðirnirBörn Seifs og Heru
HermesSendiboði
Guð ferðalaga, verslunarog uppfinninga.
ArtemisGyðja tunglsins, skóga og
veiða (tvíburasystir Apollon).
AþenaGyðja visku, menningar
og sérstakur verndariborgarinnar Aþenu.
AfródítaGyðja ástar og fegurðar.
AresHerguð.
HefestosGuð elds og málma.
Var þúsundþjalasmiður.
DionýsosGuð víns og leikhúss.
ApollonGuð sólar og ljóss, tón-
listar, ljóða og bókmennta.
2
MannkynssagaGrikkland
Alexandría
Aþena
BabýlonMiðjarðarhafSusa
PersepólisJerúsalem
Svartahaf Kaspíahaf
Veldi Alexanders mikla Helstu borgir
Sambandsríki
RauðahafArabíuflói
Mannkynssaga
Veldi Alexanders mikla 323 f. Kr.
RómaveldiMannkynssaga
Róm
265 f. Kr.
Rómaveldi árið 290 f. Kr. 508 f. Kr.
Rómaveldi árið 133 f. Kr.
Rómaveldi
Miðjarðarhaf
Svartahaf
Róm
Afríka
SpánnAsía
Evrópa
Atlantshaf
Mannkssaga
RÓMAVELDI ÁRIÐ 117 e. Kr.
Bretland
Atlantshaf
Miðjarðarhaf
Norður-AfríkaEgyptaland
Alexandría
Svartahaf Kaspíahaf
Spánn
Gallía
Germania
Litla-Asía
MesópótamíaKarþagó
Róm
MannkynssagaRóm
Hverjir ógnuðu Rómaveldi um 400 e. Krist?
Atlantshaf
SvartahafKaspíahaf
MannkynssagaRóm
Róm
Rómaveldi Slavar Gotar FrankarLangbarðar Saxar
Englar VandalarHúnar
Hvaða dýr voru flutt til hringleikahúss Rómar?
Atlantshaf
Miðjarðarhaf
Norður-Afríka
Svartahaf KaspíahafRóm
Úlfhundur
Björn
Naut
Hestur
Nashyrningur
Kameldýr
Gasella
Krókódíll
Tígrisdýr
MannkynssagaRómarveldi
Þessi dýr ásamt fleiri tegundum voru flutt til Rómar þar sem þau voru notuð í hringleikahúsi (Kolosseum).
Hringleikahús Rómar
Kólosseum (risi) í Róm var stærsta hringleikahús fornaldar og rúmaði það 40-50.000 manns í sæti.
Byggingu þess lauk 80 e. Kr.
Mannkynssaga
Chorel Draw
Megin verslunarleiðir Rómverja
Atlantshaf
Norður-Afríka
Alexandría
SvartahafKaspíahaf
Róm
MannkynssagaRóm
Siglingaleiðir í RómaveldiMannkynssaga
Róm
A) Þróun menningar í Kína undirmismunandi keisaraættum
Byggingar
Hugmyndafræðiog listir
Efni
Uppfinningar
Shang1766-1122 f. Kr.
Bronsaldar-menning í Norður-
Kína
Hlaðnar borgir
Ritað mál
Steypt í brons
Silki
Chou1122-256 f. Kr.
Lítil smáríkiráða yfir Norður-
Kína
Byrjað á Kínamúrnum
Heimspekingar
Lakkaðir trémunir
Silki
1
B) Þróun menningar í Kína undirmismunandi keisaraættum
Byggingar
Hugmyndafræðiog listir
Efni
Uppfinningar
Chin-Han221 f.Kr-220 e. Kr.
Kína verðureitt ríki
Kínamúrinn
Búddismi
Pottagerðendurbætt
Pappír
Tang618-907 e. Kr.Keisaradæmiðnær hámarki
Skipaskurðir ogpagóða (austurlenskt
musteri)
Konfúsíus kemur fram
Pottagerð endurbætt
Sprengiefni og prentsverta
2
C) Þróun menningar í Kína undirmismunandi keisaraættum
Byggingar
Hugmyndafræðiog listir
Efni
Uppfinningar
Sung960-1279 e. Kr.Innrásaraðilar
ýta landamærum Kínasuður fyrir Yangtze fljót
Byggt á súlummeð göngum undir
Landslagsmálverk
Postulín
Áttaviti
Yuan1280-1368 e. Kr.
Mongólar ráða Kína
Byggt á súlummeð göngum undir
Náttúrulífsmálverk
Áhöld fundin upptil þess að skoða stjörnur
3
D) Þróun menningar í Kína undirmismunandi keisaraættum
Byggingar
Hugmyndafræðiog listir
Efni
Uppfinningar
Ming1368-1644 e. Kr.
Kínverjar ná völdumyfir sínu forna landi
4
Pekinghallir
Náttúrulífsmálverk
Hlutir myndskreyttir,
t.d. vasar og pottar
IndlandMauryaríkið um árið 250 f. Kr.
Dekkan-skagi
GangesIndus
Bodh Gaya
Pataliputra
Um árið 250 f. Kr. var ríki Ashoka stærst
TíbetHimalaya
IndlandGúptaríkið um 400 e. Kr.
Dekkan-skagi
Tíbet
PataliputraIndus
Ganges
Bodh Gaya
Himalaya
Ríkið var stærst þegar Chandragúpta IIríkti (380-415 e. Kr.).
Mannkynssaga
IndlandMógúlaríkið árið 1605 e. Kr.
Mannkynssaga
Dekkan-skagi
Kortið sýnir stærð ríkisins undir stjórn Akbars,en hann ríkti í u.þ.b. 50 ár.
Indus
Ganges
Tíbet
DelhiHimalaya
Kalífaveldið um 750 e. Kr.og útbreiðsla íslams
Mekka
Medina
Jerúsalem
DamaskusBagdad
Gundeshapur
Kairo
Cordoba
Kalífaveldið Helstu borgir
Miðstöðvar lærdóms
MannkynssagaÍslam
Arabar setjast að í Afríku
Sahara
Á 11.-17. öld fluttuArabar vestur ogsíðar suður.
Á 11-18. öld fluttuArabar suður og niður með ánni Níl.
Skil eyðimerkurinnar
Mögulegt rigningarsvæði þar sem landbúnaður gat þrifist
MannkynssagaArabar
Veldi Karlamagnúsar 768-814
París
Tours
Land Franka Land sem Karlamagnúsbætti við ríki Franka
Atlantshaf
Norðursjór
Miðjarðarhaf
MannkynssagaMiðaldir
SIGLINGAR NORRÆNNA MANNA TIL VESTURHEIMS
Eiríkur rauði 982?Bjarni Herjólfsson 985Þorfinnur karlsefni 1005Ferðir Leifs Eiríkssonar 1000-1014
Vestribyggð
Grænland
Eystribyggð
Norður-Atlantshaf
Niðarós
Vínland
Helluland
Markland
L´anse aux Meadows
Ísland
Noregur
Heimsmynd norrænna
manna við lok
víkinga- aldar
Úth
af
Úthaf
Afríka
Asía
Jerúsalem
Óbyggðir
Evrópa
Markland
Helluland
MannkynssagaVíkingar
Ísland
Miðjarðarhaf
Noreg
ur
Grænland
Vínland
Tangis
Leiðir víkinganna um Evrópu
Kiev
Konstantínópel
París
Ísland
Noregur
Svíþjóð
Atlantshaf
Svartahaf
Miðjarðarhaf
Mannkynssaga
Novgorod
Býsanska ríkið á 7. öldHvaða þjóðflokkar ógnuðu ríkinu?
Mannkynssaga
Landamæri Býsanska ríkisins
Arabar
BúlgarirSlavar
og AvararLangbarðar
Býsanska ríkið árið 750
Róm
Ravenna
Konstantínópel
Miðjarðarhaf
Svartahaf
Býsanska ríkið
Mannkynssaga
Býsanska ríkið árið 1265
Róm
Ravenna
Miðjarðarhaf
Svartahaf
Konstantínópel
Mannkynssaga
Býsanska ríkið
A) MongólarMannkynssagaMiðaldir
Upphaflegt ríki Djengisar
Ríki Mongóla árið 1206
Mongólaveldið við dauða Djengisar khan
Djengis khan margfaldaði veldi Mongóla og er hannálitinn einn af mestu hershöfðingjum sögunnar.
Herferðir Djengisar
B) MongólarMannkynssagaMiðaldir
Landamæri Mongólaveldisins við upphaf 14. aldarLandamæri khandæmanna um 1310
Fylgiríki Mongóla
Karakórum
Kyrrahaf
Indlandshaf
AsíaEvrópa
Miðjarðarhaf
Helstu samgönguleiðir í AsíuFrá Austur-Asíu í vestur og suður
MannkynssagaSamgöngur
Pataliputra
Muziris TakkolaOc-eo
Vadhapura
Barygaza
Barbarikon
Pan-yuCattigara
Luoyang
Anxi
TurfanTasjkent
Merv
Lhasa
Baktra KhotanJarkand
KashgarKokand
Peshwar
Kína
Indland
Tíbet
Borgir Samgönguleiðir
Helstu verslunarleiðir á miðöldummilli Asíu og Evrópu
Afríka
Arabía
Asía
Peking
Canton
Kína
Kalkútta
Indland
FeneyjarMarseilles
MannkynssagaMiðaldir
Úlfaldaleiðin
Verslunarleiðir á sjó íVestur-Evrópu um árið 1300
Lissabon
Bergen Stokkhólmur
DanzigHamburgLondon
Granada
Genoa
NapólíKonstantínópel
Novgorod
Bayonne
Bordeaux
Hvað tóku ferðalög langan tíma á milliborga á miðöldum?
Feneyjar
Konstantínópel
37 dagar
Alexandría
65 dagarPalermo
22 dagar
Lissabon
46 dagar
London
27 dagar
Lyons12 dagar
Brussel16 dagar
Atlantshaf
Miðjarðarhaf
Svartahaf
Miðað er við ferðalag frá Feneyjum til einhverra þessara borga um árið 1350.
Plágan mikla(Svartidauði)
1349London
1350Noregur
1350Svíþjóð
1402-1404Ísland
1348Spánn
1347Róm
1347Konstantínópel
1348Vín
1348París
1349Hamburg
Plágan var lungna- ogkýlapest sem barst frá Asíu og lagði að velli 20-35% Evrópubúa.
Öflug keisaraveldi í heiminum um árið 1500
Mannkynssaga
StórmógúlsveldiðMaliveldið
Songhaiveldið Kínaveldi
Inkaveldið
Osmanska veldið
AstekaveldiðPersaveldi (Safavid)
Ferðir Kristófers Kólumbusar
1492-1493 1493-1496 1498-1500 1502-1504
Karíbahaf
AtlantshafMexíkóflói
Mið-Ameríka
Suður-Ameríka
Kúba
SantoDomingo
San Salvador
Portobelo
Landafundir
HnattsiglingFerdinands Magellans
Palos
Magellansundoktóber 1520
Brottför ísept. 1519
Suður-Ameríka
Filippseyjar
Asía
Afríka
Evrópa
Magellan var drepinn á Filippseyjum27. apríl 1521. Eitt af skipum hans lauk hnattsiglingunni í september 1522. Af 241 mönnum sem hófu ferðina komust aðeins 18 menn á leiðarenda.
Norður-Ameríka
Ástralía
Mannkynssaga
Landafundir
Landvinningar Hernando Cortesar
Nýi Spánn
Karíbahaf
Kyrrahaf
Norður-Ameríka
Trujillo
Mexíkóflói
Atlantshaf
SantiagoKúba1519
1524-1526
1535
Tenochtitlán(Mexíkóborg)
Mannkynssaga
Veracrus
Spænskir landvinningar í Ameríku
Tordesillas línan1494
Cabot1525
Cuzco
Pizarro1531-1533
Almagro1535-1537
Valdivia1540-1553
De Soto1539-1542Cortes
1519
MexikóborgAlvarado1522-1528
MannkynssagaLandafundir
MannkynssagaSuður-Ameríka
Tímatal Asteka var byggt á 365 daga ári. Árinu var skipt í 18 mánuði, hver mánuður var tuttugu dagar auk fimm daga sem bætt var við til þess að jafna árið út. Einnig var notast við dagatal þar sem árið var 260 dagar, eða 20 mánuðir og
var þá hver mánuður 13 dagar.Á myndinni má sjá eftirlíkingu af tímatalssteini frá 16. öld.
Tímatal Asteka
Inkaveldið
Quito
Cuzco
Coquimbo
Inkaveldið í Perú var stærst umárið 1500. Höfðingi þeirra þá varTopa Inka og náði veldi hans yfir900.000 ferkílómetra. Varstrandlengjan ein um 4000 km aðlengd.
Machu Picchu
Suður-Ameríka
Veldi Inkanna náði yfirKólumbíu, Ekvador,Perú, Chile, Argentínuog Bólivíu
Spánverjinn FranciscoPizarro náði völdumyfir veldi Inkanna árin1532-1533.
Mannkynssaga
Í Mexíkó og Mið-Ameríku:
Hlaðin steinhof Höggmyndir Vöruskipti
Talnakerfi Stjarnfræðilegt Frumstætt dagatal ritmál
Í Suður-Ameríku:
Áveitur Leirkeragerð Samskiptakerfi
Hengibrýr Vefnaðarvörur Heilaskurð- lækningar
MannkynssagaSuður-Ameríka
Megin einkenni indíánamenningarAmeríku
Landafundir
Hudson (England)
da Gama (Portúgal)
Cabral (Potúgal)
Verrazano (Spánn)
Dias (Portúgal)
Frobisher (England)
Cartier (Frakkland)
Mannkynssaga
Englendingar á 16. og 17. öldStórveldi
Suður-Ameríka
Afríka
LabradorsvæðiðHvítahafssvæðið
IndlandVestur-Indíur
Nýlendur og landnám
LandkönnunSjóleið Sir Francis Drake
Mannkynssaga
Osmanska ríkið um 1600Mannkynssaga
KairoTrípólí
TúnisOran Miðjarðarhaf
Mekka
Medina
Bagdad
IstanbúlSvartahaf Kaspíahaf
Persaflói
Í lok 13. aldar stofnaði Osman I lítið herveldi í Litlu-Asíu sem seinna var nefnt Osmanska ríkið. Höfuðborg ríkisins í upphafi var Bursa.
Bursa
Helstu borgir
VerslunMikilvægar vörur um og eftir árið 1500
Með siglingu Vasco da Gama til Indlands 1497-1499 breyttist verslun vegna þess að áður óþekktar vörur komu fram.
Vestur-AfríkaGull og þrælar
Austur-AfríkaGull, þrælar og fílabein
EvrópaUll, silfur, vín, hestar, sápa, járnvörur og lín
KínaSilki, lyf, ilmvötn
postulín og engifer
IndlandPipar, baðmull, sykurlitarefni og verðmætir
steinar
Austur-IndíurKrydd og kamfóraSri Lanka
Kanill, verðmætirsteinar og fílabein
Mannkynssaga
Kartöflur koma til EvrópuMannkynssagaLandafundir
Frá Chile 1580
Finnland 1735Svíþjóð 1726
Frá Perú 1565 Spánn Róm 1566
Belgía 1566
1600
Ungverjaland1654
Frankfurt1580
Ísland1759
1599
Útbreiðsla kartaflna í heiminum
Kartöflur komu upprunalega frá Andesfjöllum S-Ameríku
MannkynssagaLandafundir
Evrópa um árið 1500
Rómverskakeisaradæmið
Portúgal
Spánn
Frakkland
Aragon
Granada
Konungsdæmið
Napolí
Ungverjaland
Osmanska ríkið
Pólland
EnglandÍrland
Wales
Skotland
SvíþjóðNoregur
Feneyska lýðveldiðRíki páfagarðs
MannkynssagaEvrópa
Kynþættir dreifast um heiminn eftir árið 1500
RússarNorður-Evrópumenn
Indverjar
Mannkynssaga
KínverjarSuður-Evrópumenn
Afríkumenn
TrúarbrögðÚtbreiðsla kristinnar trúar og íslams um árið 1500
Frumstæð trúarbrögð
Frumstæð trúarbrögð
Frumstæð trúarbrögð
Kristin trú Íslam
Frumstæð trúarbrögð
MannkynssagaTrúarbrögð Trúarbrögð
Útbreiðsla kristinnar trúar og íslams um árið 1500
Útbreiðsla búddatrúar
Bangkok
Kína
JapanBeijing
TaílandIndland
Tíbet
Fyrir daga Krists barst búddatrú fyrst í suður og suðaustur. Eftir byrjun okkar tímatals barst trúin í austur og norður.
MannkynssagaTrúarbrögð
Útflutningur þræla frá Afríku
Senegambia
Fílabeinsströndin
Kongó
AngólaInnviðir Mið- og Austur-Afríku
Mósambík
1,3 M
1,3 M
2 M
1,6 M
600.000
Þrælasala araba
Á myndinni sjást meginsvæði þrælaútflutnings.
Mannkynssaga
M = milljón
Hvert fóru afrískir þrælar? Frá árinu 1526 til ársins 1870 voru fluttir um 10milljónir þræla frá Afríku og til þessara landa*:
Evrópa 175.000
Spánska Ameríka 1.552.000
Brasilía 3.647.000
Nýlendur Breta í Karabíska hafinu 1.665.000
Nýlendur Breta í Norður-Ameríku 399.000
Nýlendur Frakka í Ameríku 1.600.000
Nýlendur Hollendinga í Ameríku 500.000
Nýlendur Dana í Vestur-Indíum 28.000
Mannkynssaga
* Áætlaður fjöldi
Þríhyrningsverslun
Suður-Ameríka
Afríka
Norður-Ameríka
Níger
KongóÞrælar
Tóbak
Þrælar
Kúba
Santo Domingo
Tóbak, baðmull
Sykur, tóbak
hrísgrjón
England
Frakkland
Byssur, vefnaður, áfengi
Mannkynssaga
Spænskar nýlendur Breskar nýlendur
Portúgalskar nýlendur Hollenskar nýlendur
Franskar nýlendur
Suður-Ameríka
Mið-Ameríka
Norður-Ameríka
Mannkynssaga
Nýlendur í Ameríkuárið 1689
Á myndinni má sjádæmigerðan Inka-klæðnað á meðal kvenna í Cuczo sem þær klæddustum árið 1500
MannkynssagaSuður-Ameríka
National Geographic
Inkar