henri vallienne kastelo de prelongoliteraturo.esperanto.net/roman/libr/kastelprelong.pdf · 2014....

1

eLIBROKASTELO DE PRELONGO eLIBRO

I N K O

Henri Vallienne

Kastelode

Prelongo

2

eLIBROKASTELO DE PRELONGO

Henri VallienneKASTELO DE PRELONGO

eLIBROAran¸is: Franko Luin

Kun speciala danko al Miroslav Malovec,kiu skanis la tutan libron

ISBN [email protected]://www.omnibus.se/inko AÛGUSTO 2002

3


ANTAÛVORTO

Kastelo de Prelongo estas la unua romano verkita ori-ginale en esperanto. En 1957, okaze de la 50-jara jubi-leo de ¸ia apero, Avoto skribis en Norda prismo:

”… la jaro 1907 estis la centro de agema disflora epo-ko en nia historio, speciale en Francujo kaj Britujo.

Oni povus nomi plurajn gravajn eventojn de tiu jaro,kaj samtempe citi diversajn opiniojn pri ilia relativa gra-veco. Sed laû literatura vidpunkto, ekster çia dubo, laplej signifa infano de 1907 estis la unua originala espe-ranta romano — Kastelo de Prelongo, de D-ro Henri Val-lienne.

Por taksi la valoron de tiu çi libro rilate la evoluon denia literaturo, necese estas superrigardi la tiaman situa-cion per la okuloj de Vallienne mem.

La tiama verkanto havis nur tre malgrandan provizonda studmaterialo. Krom dekkelkaj verkoj — precipe tra-dukaj — de Zamenhof, Grabowski, Devjatnin, Kofman,kaj du-tri aliaj adeptoj, fidindaj kaj imitindaj ekzemplojestis raraj. Eç la Krestomatio ekzistis nur kvar jarojn.

La Esperanto-scianta publiko, kiun ni nun kalkulasper centmiloj, tiam konsistis nur el centoj. Nia tuta lite-

4


raturo, inkluzive je lernolibroj, vortaroj kaj legolibroj porkomencantoj, enhavis proksimume tricent librojn. El tiujgranda parto eldoni¸is je propra risko de la verkintoj, kajrezultigis preskaû çiam malprofiton.

Kia homo do estis tiu Vallienne, kiu kura¸e dediçistiom da horoj al la kreo de grandskala romano — çirkaû150 000 vortoj — en tia malfavora medio?

Nia scio pri li estas ja tro magra. Pri multaj el niaj fru-jaraj eminentuloj mankas al ni biografiaj informoj, kaj nimalbone servas al postaj generacioj, ne serçante kaj ar-˛ivante ilin, antaû ol perdi çiujn konintojn aû parencojn.

Laû la Enciklopedio de Esperanto, Henri Vallienne estisfranca kuracisto, naskita en Saumur 19/11 1854, kajmortinta en Malakoff, apud Parizo, 1/12 1908, do nur54-jara. Li ne ekkonis Esperanton ¸is 1903, tial nian mo-vadon li servis nur kvin jarojn. Sed kia fekunda jarkvino!

Dum tiu mallonga tempo li faris veran tradukon deEneido de Virgilio; verkis du romanojn — Kastelo de Pre-longo kaj Çu li? (ç. 130 000 vortoj); eseon pri Evolucio dela religia ideo; tradukojn de Paco kaj milito de Richet,Manon Lescaut de Prevost, Margot, novelo de Musset,kaj du komedioj de sama aûtoro: Kaprico kaj Oni neniampri io devas îuri, ankaû Aventuroj de Telemako de Fenelon,kaj La metamorfozoj de Ovidio. Krome li kontribuisabunde al tiamaj esp. gazetoj. Oni povas nur konjekti,

5


kiom nia literaturo estus ÿvelinta, se li estus restinta çeni ankoraû dudek jarojn!

Sed tio ne estas la fina mezuro de lia agemo, çar enaprilo 1905 lin frapis kormalsano, kaj de tiam li ne plupovis eliri el sia çambro, nek forlasi sian apogse¸on. Tiatriumfo kontraû malfeliça sorto devus esti ekzemplo alçiu samideano.

La Enciklopedio silentas pri liaj gepatroj kaj frujaroj,kaj ne mencias edzinon aû infanojn. Tamen krom foto-grafa portreto ¸i citas jenan priskribon faritan de Bour-let: ’altkreska, fortika, lar¸ÿultra viro, kun sufiçe longajharoj kaj barbo, griznigraj akrevidantaj okuloj, severamieno. En tiu korpo de mezepoka kavaliro batis plejsentema kaj bona koro; en tiu kapo de kaperisto lo¸iscerbo de altpensema scienculo.’

Ni povas dedukti aliajn trajtojn de lia karaktero perzorga studado de liaj verkoj. Ekzemple li montras la kul-turintan observemon kaj precizon de ˛irurgo, kaj la kris-talan logikon tiel karakterizan de la franca pensmanie-ro. Li ankaû lasas nin suspekti, ke al li ne estis tute frem-daj, precipe en lia juna¸o, la kutimaj deliktoj de lia epo-ko. Iom mankas çe li tiu sento de humuro, kiu iluminasla pa¸ojn de Dickens aû Dumas, kaj liaj priskriboj delokoj, urbaj aû kampaj, ne pentri¸as per tre poeziaj ko-loroj. Tamen ofte evidenti¸as intua komprenemo pri lapsikologio de liaj geaktoroj; kun egala facileco li kontu-

6


ras la plej delikatajn sentimentojn kaj la plej krudajnpasiojn.

Resume oni povas aprezi lin sagaca, praktika, labore-ma, decidema, interne sentema kaj bonvola, sed ekste-re severa kaj necedema. Se iu samideano kiu konis linbonvole komunikus al nia estimata redaktoro konfir-mon aû malkonfirmon pri tio, aû pluajn detalojn pri liavivo, tiu sendube meritus dankon de niaj posteuloj.

Nu, ni radiu atenton al la libro mem: Kastelo de Pre-longo. Mi legis kaj aûskultis tre diversajn opiniojn pri ¸i.Mi ankaû mem dufoje trastudis ¸in, kaj mi proponaspropran sendependan aprezon.

Kiel romano, ju¸ata laû alta literatura kriterio, ¸i nepretendas trudi sin en la rangojn de klasika mondlitera-turo. Oni sentas, legante ¸in, ioman bedaûron, ke Val-lienne ne dediçis siajn talentojn al pli inspiraj temoj.

Tamen kiel unuafoja eksperimento en tute nova me-dio, oni estas devigata admiri ¸ian kompetentecon. Larakonto estas lerte konstruita, kaj enhavas tiun esencanelementon de konflikto, kiu distingas vivan historion debanalaîo. La lingva stilo estas simpla kaj flua, kun ne-multe da francismoj, kaj sufiçe preciza por teni la inte-reson eç de nesperta leganto. Eble la vortprovizo neestas tiel abunda kiel tiu de pli modernaj libroj en nialingvo, sed ¸enerale çiu vorto estas zorge elektita kaj¸uste uzata. El la vidpunkto de beletra arto, la libron

7


makulas kelkaj nenecese erotikaj paragrafoj, kaj foje lasituacioj estas tiel melodramaj kaj neverÿajnaj, ke ili trostreças la kredemon. Aliparte, la roluloj estas klare de-segnitaj, kaj kondutas konstante kaj kompreneble de launua pa¸o ¸is la lasta. La agado estas rapida, kaj ne per-mesas al la atento vagi.

( … )Sendube multe da pli bonaj romanoj ekzistas en na-

ciaj lingvoj; Vallienne estis nenia Balzac aû Tolstoj. Sedkiel unua provo en la internacia lingvo, ¸i estas sufiçeatentinda por meriti la renomon, kiun kredeble donos al¸i estontaj generacioj de gesamideanoj. La eldonistojestis Hachette kaj K-io el Parizo, kies altruisma apogonetakseble akcelis la bur¸onadon de nia frutempa lite-raturo. La presisto, Paul Brodard el Coulommiers, meri-tas laûdon pro lia ne malgranda laboro, çar la presera-roj estas tre malmultaj.

Kompreneble la tuta eldono estas delonge elçerpita,sed çu oni povas esperi, ke çi tiu historie signifa verkoestu baldaû represata, por la edifado de hodiaûaj kajmorgaûaj esperantistoj?”

Nu, jen ¸is estas, lingve fidela reeldono; nur evidentaj pres-eraroj estas korektitaj kaj la interpunkcio estas parte ÿan-¸ita, iom pli konsekvenca. Pluraj tiutempaj esprimoj estasnuntempe eraraj — ne forgesu tion legante la libron!

8


ÇAPITRO UNUA

Nu, Eûlalio, çu vi ekvidas ion?—Ne ankoraû, panjo.—Kaj vi, Josefino, vi, kiu havas bonajn okulojn?—Mi vane ilin malfermegas; mi vidas nenion, sinjori-

no Heleno.—Mi esperas, ke li ne preterlasis la vagonaron.—Nekredeble: sur sia depeÿo li skribis, ke li eniras en

vagonon.—Tamen, ekkriis kolertone sinjorino Heleno, jam de

du horoj eliris Ludoviko kaj Andreo. Sufiças tri kvaronojda horo por iri ¸is la fervojo. Do, de longa tempo, ili de-vus esti çi tien alvenintaj.

—Verÿajne la vagonaro malfrui¸is.La tri virinoj, sinjorino Linÿardo, ÿia bofilino, kaj bo-

kuzino kompate akceptita, starante meze de la blankavojo, tenante siajn manojn super siaj okuloj kiel ÿirmi-lon, atentegis senpacience al la dezirata veturilo, kiu nealvenis.

Ili atendis la alvenon de kapitano Viktoro, la dua fa-milia filo, kiun lia patro Andreo kaj lia frato Ludovikoestis akceptontaj en la stacidomo.

9


—Fine, diris Eûlalio, mi lin do revidos, post tiom dajaroj; çar mi lin amas vere kiel fraton. Tamen, de miaedzini¸o, mi ne havis okazon lin nomi per tiu amikanomo.

—Ho, mia Viktoro, sopiris Josefino, kia feliço por mi,kiam mi vin kisados.

—Via Viktoro! Haltu, knabino, respondis akre Heleno.Çu mi vin gastigis, kiam vi kuÿis sur la pavimo, por ke viposte kunprenu mian filon? Aliru do al la kuirejo, kajzorgu, ke la servistinoj ne bruligu la rostaîon.

Josefino konfuza eliris, nenion plu dirinte, sed profun-de çagreni¸anta. Heleno murmurante daûrigis:

—Mi esperas, ke tiu malriçulino ne haltigos la antaû-eniradon de miaj projektoj per ÿia amo neefektivigebla.Viktoro estas difinita por la plej altaj situacioj. Sed mikontraûstaras, feliçe. Se ÿi ne marÿos rekte, ÿi scios, kemi konas rimedojn por min obeigi.

Fine, lacaj pro atendo, Heleno kaj Eûlalio revenis hej-men, por observi la pretigon de nutregonta tagman¸o,kiu prepari¸is en la farmodomo por honori la kapitanon.

Tuj kiam sinjorino Ludoviko estis enirinta, ÿi rapidesuprengrimpis al sia çambraro, por vidi çu ÿia novnaski-to nenion bezonas. Pasante antaû la çambro de Josefino,kies pordo restis malfermita, ÿi ekvidis la fraûlinon ge-nufleksantan antaû sia lito, ploregantan. Kortuÿita prokompato, ÿi alproksimi¸is. Tuÿetante ÿian ÿultron:

10


—Çu do çiam vi amas lin? ÿi demandis.—Çu tia demando estas ebla! balbutis la malfeliçulino,

direktante al sia kuzino larmoplenajn okulojn.—Tamen vi devas kompreni …—Certe mi komprenas: kaj estas îus tio, kio min mor-

tigas.—Silentu: viÿu viajn okulojn. Mi aûdas mian bopatri-

non.Efektive la voço malagrabla de Heleno suprenflugis

tra la ÿtuparo ¸is oreloj de la du junulinoj:—Sed tiu anaso estos multe tro kuirita! Çu vi mokas

min, farante tian fajron, dum mi ne çeestas? Tamen misendis Josefinon …

Kaj, sin klinante sur la manapogilon de la ÿtuparo, ÿivokis:

—Josefino, Josefino.—Jen, jen, respondis la malfeliça knabino, rapide mal-

suprenirante la ÿtupojn.—Nu, çu vi kredas. ke mi vin resendis antaû nelonge

por ploretadi en via çambro? Zorgu do pri la tagman¸o,dum mi preparos la man¸ilaron.

Josefino eniris en la kuirejon, unu el tiuj vastegaj kui-rejoj provincaj, kiajn Parizanoj neniam konis. En la gran-da monumenta kameno, okupanta la tutan dekstranflankon, flamis klara fajro el brançetoj, kiu orumis debela flava koloro alloganta la kortbirdojn trapikitajn çir-

11


kaû longa trapikilo senhalte turni¸anta. Meze de la çam-bro, tablego el kverkaîo masiva estis kovrita de çiuspe-caj iloj; dum, sur la alia flanko, kupraj kaseroloj, korek-te ordigitaj sur sama linio, laû sia grandeco, helege bri-lis, frapitaj de sunaj radioj enirantaj tra la fenestro.

Eûlalio, kiu enuis, tute sola en sia çambro, malsupren-iris en la man¸oçambron kun sia infaneto, kiun ÿi mam-nutris. Ÿi rigardis Helenon preparantan la man¸ilaron:

—Çu mi povas vin helpi, panjo?—Ne, filino mia, vin sufiçe okupas via naskito. ¯in su-

çigu, por ke ¸i ne ¸enu nin, post kelke da tempo. Nurtion oni petas de vi.

Sinjorino Linÿardo daûrigis sian laboradon, viÿante trezorgeme unu post la alia la erojn de belega fajencman-¸ilaro el antikva fabrikaîo Rouen’a, kiu estus paligintapro dezirego antikvaîiston. Jam multaj kolektantoj pro-ponis al Andreo, por ¸in açeti, nekredindan monsumon.Sed por neniu prezo tiu çi konsentis ¸in forlasi. ¯i estisfamilia memoraîo: kaj Linÿardoj, la plej potencaj kultu-rigistoj de la lando, estis sufiçe riçaj por pagi al si tiunartan senutilaîon.

¯in oni eligis nur por grandaj familiaj festoj. Heleno,kiu fidis tre malmulte al la lerteco de sia servistaro, pri¸i prizorgis mem, kaj ne toleris, ke iu ¸in tuÿu.

La restaîo estis samepoka. Malnovaj kestegoj, elmeti-loj, ÿrankoj, altaj se¸oj kun dorsapogiloj masivaj, tablo

12


staranta sur ses piedoj meze de la man¸ejo, faris me-blaron, kiu ne estus malÿatita en la Cluny’a hotelo.

Eûlalio rigardis per okulo malatenta sian bopatrinon,kiu aliris kaj eliris, kiam subite ÿi diris:

—Sed vi eraras, panjo, vi metas nur ok man¸ilarojnkiel kutime.

—Mi scias tion, kion mi faras: mi ne bezonas obser-vojn.

—Ho! ekkriis Eûlalio, kiu subite komprenis; vi ne kaû-zos tian humiligon al kompatinda fraûlino, kiu tion nemeritis.

—Mi volas al ÿi komprenigi, ke ÿi devas sin teni entaûga loko, ke ÿi devas ne perfidi la grandajn amikaîojnal ÿi faritajn de ni.

—Aûskultu, panjo, diris seriozvoçe sinjorino Ludovi-ko; mi kredas ke vi estas malprava. Vi mal¸ojigos fami-lian feston. Viktoro amas multe Josefinon, sian infane-can amikinon: li koleros kontraû vi. Eble li postulos, kevi mem remetu la man¸ilaron de vi formetitan. Vi bonescias, ke mia edzo kaj paçjo Andreo opinios kiel li. Do tiamalbonaîo nur vin malutilos.

—Je Dio! Estas tamen vera tio, kion ÿi rakontas kun siamieno kvieta, murmuris Heleno. Viktoro estas kapablafari tion, kion ÿi diras. Kiel çiam, Andreo kaj Ludovikomin kontraûbatalos. Nu, mi submeti¸u, çar mi ne povasfari alie.

13


Ÿi remetis sur la tablon la teleron, kiun ÿi estis for-metinta, kiam subite bruaj krioj aûdi¸is. La tri infanoj deEûlalio alkuris en la çambron, kriante:

—Jen estas ili, jen estas!—Fine, li do alvenas, ekkriis sinjorino Linÿardo, kiu

rapidis al la pordo, sekvita de sinjorino Ludoviko kaj deJosefino, kies rigardo tuj aliris al kaleÿo rapide malsup-reniranta la deklivon, kiu kondukas al Prelongo, nor-manda urbeto.

Apenaû la veturilo haltis, tuj el ¸i elsaltis juna oficiro,kiu sin îetis en la brakojn de Heleno.

—Bonan matenon, panjo!—Mia Viktoro!—Via viza¸o ne ÿan¸i¸is.—Mi ne tiel parolos pri la via. Kiel ¸i estas brunigita!—Çar nur en Afriko oni vidas veran sunon. Tie çi ¸i

estas konita nur fame.—Nu, kaj min? Çu oni ne kisas min? diris Eûlalio.—Sed kie do estas Josefino? demandis Viktoro, kiam

tiu kispluvego estis iom kvietigita.—Mi min tenas tie çi, malantaû çiuj aliaj, respondis

timeme la fraûlino.—Kaj vi ne eksaltas al mia kolo! Tio estas tre malafa-

bla. Çu vi scias, ke vi fari¸is treege bela?—Vi do tiel opinias, sinjoro Viktoro, ÿi sopiris, ru¸i-

¸ante pro plezuro.

14


Tamen ÿi moderi¸is: çar sonis ankoraû en ÿiaj oreloj lamaljustaj riproçoj de Heleno.

Efektive iu, kiu estus dezirinta renkonti virinon plibelan ol Josefinon, estus faronta tre longan vojiron. Alt-kreska, maldiktalia, portante sen ¸eno bruston belfor-man ne difektitan de la korseto, ÿi estis, kiel oni diras enla lando, bela peco da knabino. Certe Viktoro ne estis launua, kiu al ÿi tion diris; sed li estis la sola, kiun ÿi aûs-kultis plezure.

—Nu, çu oni ne tagman¸as? ekkriis gaje la junulo, en-irante en la man¸oçambron.

—Tuj; mi alportigas la man¸aîon, diris sinjorino Lin-ÿardo.

Çiuj sidi¸is al la tablo. Heleno kontentega, nur zor-gante pri la voja¸anto, lin glutigis, kvazaû ÿi volus linmortigi per sendigestego. Dum li plenbuÿe man¸egis, lajuna oficiro rakontis siajn armagojn. Josefino ravegita,plenigante siajn okulojn de lia vidaîo, siajn orelojn de lasono de lia voço, lasis sur sia telero çion, kion oni metisen ¸in. Pri Andreo, Ludoviko kaj Eûlalio, çiu, pro nesa-maj kaûzoj, ne haltigis Viktoron parolantan, kaj man¸issilente.

Dum la deserto, kiam estis malÿtopita la çampano,Ludoviko sin levis:

—Mi trinkas, li diris, por tiu, kiun oni nomas tie çi laPrelonga heroo, por la oficiro kiu, malgraû sia juna¸o,

15


jam faris sin fama per tridek bataloj pereigaj por Araboj,kaj kiu gajnis per sia nevenkebla maltimego, tiun stelonde kura¸uloj, kiu brilas sur lia brusto.

—Ha! frateto, ekkriis la voja¸anto, tremetante prokortuÿeco kaj plezuro; vi tiamaniere min perfide ekkap-tas! Sed, atentu: mi bone scios redoni moneretojn inter-ÿan¸e de via monerego.

Sin levante siavice:—Mi trinkas por la honesta viro, kiun liaj samlanda-

noj elektis kiel sian reprezentanton, por tiu, kiun ili vo-lis speciale distingi, alligante al lia butontruo la honoraninsignon, por tiu unuvorte, kies mi estas fiera esti filo.

—Nu, Viktoro, balbutis sinjoro Linÿardo, ne diru pe-tolaîojn. Vi bone scias, ke sen via frato neniam mi estusricevinta tiun ordenon.

—Atendu do, paçjo, mi ne finis. Kaj mi trinkas ankaûpor tiu modesta frato, por tiu senlaca laboranto, kiu sciissuprenirigi la kulturarton ¸is scienca alteco, kaj kiu, mal-graû neprotesteblaj servoj, donitaj al sia patrujo, kielrekompenson nur deziris la senfamon.

Tiam la entuziasmo fari¸is nerakontebla. Çiu sin levis,kisadis sian najbaron. Fine Eûlalio rompis la reciprokaneksciti¸on, dirante per voço iom malrapida:

—Oni iru en la ¸ardenon por trinki kafon. Oni sufoki-¸as tie çi.

—Bonega ideo, ekkriis Viktoro. Mi tiel ofte tendaris en

16


plena aero, ke mi malbone spiras, kiam mi estas enfer-mita.

La tuta familio malsupreniris al laûbo, kiu borderigasla vojon.

Post kelkaj minutoj, servistino metis sur kamparantablon grandan kafujon fumantan.

De kvarono da horo, Linÿardoj tie sidis: la viroj fumispipojn, trinketante sian kafon. La virinoj, malplenigintesiajn tasojn suçis sukererojn de brando sorbitajn, kiamkapo vestita de pastra çapelo aperis supre de la branço-barilo.

—Sed tio estas sinjoro paro˛estro, ekkriis la kapitano.Eniru do, sinjoro Benojto, aliru do. Mi esperas, ke vitrinkos kaftason kun ni.

—Viktoro! mia brava knabo, jen estas vi! Vi do estasreveninta? Sed oni nenion diris al mi pri tio.

—Mi petis libertempon por resani¸o.—Çu vi estis vundita? murmuris la maljuna pastro,

çagrene kortuÿita.—Ho! negravaîo! Kuglo, kiu tuÿetis mian ÿultron. Kon-

fidencie, tio estis nur preteksto. Mi deziregis revidi mianfamilion kaj miajn amikojn. Vi scias, ke inter ili mi kal-kulas vin, sinjoro paro˛estro.

—Ho, jes, mi tion scias. Ha! mia infano … pardonu, mivolis diri: kapitano.

17


—Daûrigu do, sinjoro Benojto; ne ¸enu vin. Diru, al-donis la junulo kun malica rideto, çu vi çiam fanatikefiÿkaptas per hokfadeno?

—Ho, ne! Kiam unufoje oni evitis la dronigon, oni nerekomencas plu. Vi ne tie çi çeestis por min formeti el lamorto: pro tio, mi promesis al Dio, ke neniam plu mituÿos fiÿhokon. Mi ne forgesis, kiel kura¸e vi riskis vianvivon por savi la mian. Neniu tago pasis, en kiu mi nepre¸is la Superan Majstron, por ke al vi Li donu sianpotencan protekton. Mi vidas, ke Li min aûskultis. Kunkia kortuÿeco, kia admiro, mi pense partoprenis viajnvenkaîojn. Kiam mi legis, en la îurnalo, la artikolojn, enkiuj oni parolis pri vi, ÿajnis al mi, ke mi havas sub oku-loj la rakonton de unu el tiuj grekaj aû romaj heroaîoj,kiujn al ni konigis antikveco.

—Ho, sinjoro Benojto, vi tro grandigas.—La modesteco decas kun la kura¸o, respondis sen-

tence la abato, kiel ¸i decas kun la talento, li aldonis, sinturnante al Ludoviko, kiu sin klinis. Ha! mia kara amiko,li daûrigis, parolante al Andreo, vi povas konfesi, ke viestas ÿancema. Çar, kiam eç oni ne parolus pri vi, kiu al-venis al situacio, kiun neniam vi estus revinta dum viajuna¸o, çu vi ne havas du filojn, kies çiu patro estus rajtefiera?

—Kaj liajn genepojn, kiuj estas belaj kiel amoroj,

18


interrompis Eûlalio, kaj kiuj lin amegas kiel la bonanDion.

—Mi îus estis tion dironta, daûrigis la maljuna pastro.Pro tio, se iam iu demandus min: ”Çu vi konas sur tiutero viron feliçan?” mi tuj respondus senÿancele: AndreoLinÿardo.

—Nu, estas îus tiom da prosperoj, kiu min timigas. Midiras, ke iam mi devos pagi çion tion çi: kaj mi timas.

—Lasu do lin trankvila, respondis Heleno senpaci-enca. Çu karaktero simila al la lia povas ¸ui kviete la bo-naîoîn estantajn? Vi vidas, ke çio lin favoras: nu, ju pli lihavas kaûzojn por esti ¸oja, des pli li çagreni¸as.

—Sinjoro paro˛estro, aldonis melankolie la mastro,antaû nelonge, dum la tagman¸o, mi prenis el la desertopomon supraîe belegan. Kiam ¸i estis malfermita, mitrovis vermon, kiu man¸etis ¸ian koron. Mi kredas, keen la mondo trovi¸as multaj homoj, kiuj similas tiun po-mon.

Heleno direktis al sia edzo rigardon tiel akran, ke tiuçi mallevis la okulojn kaj silentis.

La tempo pasis: la abato ne foriris. Fine, post kiam liestis rigardinta la horon sur sia lar¸a ar¸enta poÿhor-lo¸o:

—Jam la kvina, li diris. Necese estas, ke mi forkuru. Mihodiaû vesperman¸as en la kastelo. Mi timus aliri nur

19


kiam oni sidi¸os al la tablo. Tia farmaniero estus ne¸en-tila.

—Kion oni faras çe la markizo?—Nenion eksterordinaran; la samajn aferojn ol çiuja-

re.—Çu oni çiam çasas la cervon?—Çiam. Eç granda çaso okazos en la proksima semaj-

no. La tutan nobelaron çirkaûantan oni al ¸i invitis.Dirinte tiujn vortojn, la bona pastro prenis sian basto-

non kaj sian çapelon, kaj ekeliris.—Sinjoro paro˛estro, diris Viktoro, mi vin ekkondu-

kas.—Neutile, kapitano, mi konas la vojon.—Ne insistu; mi volas, ke tio fari¸u.La abato komprenis, ke la junulo deziras paroli kun li

sekrete. Li sin klinis.—Sinjoro Benojto, diris la filo Linÿardo, kiam, post

kelkaj paÿoj, ili trovi¸is solaj, çu vi kredas, ke vi ÿuldas almi iom da dankemo?

—Vi bone scias, ke mi ne estas maldanka. Ho, jes, mihavas dankecon. Mi petas de la çielo nur unu favoron;¸i estas okazo, kiu ebligus, ke mi ¸in pruvu.

—Tiun okazon mi al vi prezentas.—Parolu: kion mi devos fari.—Neniun malfacilaîon. Tamen, se vi sukcesos, estos

mi, kiu fari¸os via ÿuldanto.

20


—Sed parolu do: vi min igas bolanta.—Invitigu min de la markizo al lia cerva çaso, en la

semajno proksima.La frunto de la paro˛estro mallumi¸is. Li tre bone

sciis, ke aferon tre malfacile efektivigeblan Viktoro al likomisiis. Sed, çar li povis nenion rifuzi al sia savinto, lirespondis:

—Ne estas facile: sed mi esperas, ke mi sukcesos. Fidumin.

—Danke, sinjoro paro˛estro, lasu min vin kisi.Kaj sinjoro Benojto foriris, tute mirigita de tia neaten-

dita amikaîo. Dum li supreniris paÿete la serpenti¸antanvojon, kiu kondukas al la Prelonga kastelo, la pia pastroal si rediris:

—Nu, estas tre malfacila la komisio, kiun petas de mitiu brava junulo. Fine, mi vidos; Dio min inspiros.

Apenaû li transiris la flankan pordeton por piediran-toj, kiam hundego ¸oje eksaltis çirkaû li. La abato teru-rita singardeme alproksimi¸is la muron, altirante al siajkruroj la faldojn de sia pastra vesto.

—Ÿafo, venu çi tien, tuj; kaj lasu sinjoron paro˛estron.ekkriis, el fenestro, ridanta voço de junulino.

Uzante la haltigan momenton kaûzitan de tiu inter-meto, sinjoro Benojto rapide eniris en la vestiblon.

La gastoj, kiuj en tiu momento lo¸is en la antikva kas-telo, estis nemultaj. Krom la gekastelmastroj kaj Matil-

21


do, ilia sola filino, trovi¸is en la salono, en kiun penet-ris la abato, nur fraûlino de Savinako, ÿia intima amiki-no, la juna duko Gastono de Blasano, kiu, de kvar jaroj,venis çiusomere pasigi en la kastelo kelkajn semajnojn,fine la grafo Frederiko de Ruvezo, iam kunlernanto kuntiu lasta junulo, nun infanteria sub-leûtenanto, kiu, lo¸-ante en la Milianah’a garnizono, por la unua fojo venisPrelongon.

—Ho, sinjoro paro˛estro, vi, kiu estas la akuratecomem, hodiaû preskaû malfrui¸is.

—Senkulpigu min, via markiza Moÿto: sed mi estastute kortuÿita.

—Kio do okazis? petis amikeme la markizino.—Viktoro revenis, sinjorino. Li ja estas tre bela ofici-

ro. Pro tio, lin revidinte, mi sentis min tiel feliça, ke mipreskaû forgesis la horon.

En tiu momento, lakeo malfermis la duoblan pordon,kaj ekkriis per voço sonora:

—Ÿia markizina Moÿto estas servita.—Tiam, sinjoro Benojto, daûrigis la markizino, kiam

çiu estis sidanta, vi diris, ke tiu individuo revenis. Nu, tione pravigas vian kortuÿecon.

—Dio mia, sinjorino, oni çiam estas feliça, revidanteheroon.

—Ho! heroo estas vorto multe tro altranga. Çar fine,li ne estas rasa; li havas neniun titolon. Kiam eç li estus

22


plenuminta miraklojn de kura¸o, li çiam restos malno-bela kaj hazarda soldato.

—Sed estas komenco por çio, respondis naive la aba-to.

Pro tiuj vortoj, la çeestantoj ne povis deteni ekridegontuj haltigitan. Ekparolante, la markizo ekkriis ¸oje:

—Je Dio! sinjoro paro˛estro estas tute prava, mia karaSuzano. La marÿalo Lefebvre, al kiu oni riproçis lianmankon de prapatroj, respondis: ”Sed mi mem estasprapatro”.

—Ho, vi, Raûlo, se oni ne vin detenus, vi estus kapa-bla fari¸i socialisto.

—Sed feliçe vi prizorgas pri tio, amikino karega. Ta-men vi estos devigata konsenti kun mi la jenon: Vilhel-mo de Prelongo, la kreinto de nia familio, estis nur ha-zarda soldato, kiam, dank’al liaj heroaîoj, Sankta-Ludo-viko lin rimarkis kaj al li donis nobelecajn leterojn.

—Dio mia, mi tion akceptas: kien vi deziras alveni?—Al tio. La iama Vilhelmo komencis antaû ses jarcen-

toj; eble Viktoro komencas hodiaû. Ja ekzistas diferen-co nur inter datoj. Do vi bone vidas, ke sinjoro paro˛-estro estas prava.

La du junuloj, kiuj sidis çe la tablo de la markizino,fundkore opiniis, ke sinjoro de Prelongo montri¸as iomparadoksa. Sed ili havis tro delikatan ¸entilecon porkontraûbatali la mastron en lia hejmo. Do la okazintaîo

23


ne daûris; kaj la interbabilado, fari¸inte ¸enerala, sinturnis al aliaj temoj.

Dum la kaftrinko, kiu okazis sur la teraso, la abato, kiune forlasis sian ideon, kaj kiu kredis, ke Raûlo fari¸os porli firma apogo, rekomencis la atakon.

—Mi kredas, ke vi multe lin amas: çu mi eraras? li dirisal la markizo.

—Kiun do?—Sed Viktoron.—Ha, jes: nu, vi ankoraû pensas al li. Certe mi amas

tiun junulon. Unue, li estas bravulo; due, mi zorgis pri liantaû kelka tempo: kaj se li hodiaû estas alveninta al bri-la situacio, li al mi ¸in iom ÿuldas.

—Ho, al vi, respondis la markizino. Vi forgesas tiunmemorindan voja¸on en Parizon, kiam la ministro îus alvi rimarkigis, ke tiu Condé’a ¸ermo neniel bezonis vianprotekton.

La Raûla viza¸o kuntiri¸is. Lia edzino aludis fari¸on,kiun li ne amis rememori¸i. Do, por ÿan¸i la interparo-ladon:

—Çu viaj invitoj estas çiuj senditaj? li diris.—Jes, çiuj proksimume: çar oni retrovas çiam iun for-

gesitan. Feliçe mi havas ankoraû tutan semajnon antaûmi.

La paro˛estro sentis, ke la psikologia momento al-proksimi¸as. La malfeliçulo ÿajnis sidi sur dornoj. Li levi-

24


¸is, residi¸is, eltiris sian naztukon, ¸in remetis en sianpoÿon, ne ¸in uzinte.

Fraûlino de Prelongo rimarkis lian maltrankvilecon.Ÿi diris ridante:—Kion do vi havas tiuvespere, sinjoro paro˛estro? Mi

estas certa, ke Sankta-Laûrento sur sia krado estis plikvieta ol vi.

—Ha! fraûlino, Sankta-Laûrento estis subtenita de laDia helpo, kaj li ne bezonis, kiel mi, peti de sinjorino viapatrino favoron tian, ke mi tre timas rifuzon.

—Vi min tre forte intrigas. Çu mi povus scii tion, kionvi deziras, por ke mi fari¸u via advokatino.

—Fraûlino, se vi konsentas procesi mian peton, ¸i denun estas gajnita.

—Tamen necese estas, ke mi ¸in konu.—Nu, li diris mallaûte, mi forte dezirus, ke oni sendu

inviton al Viktoro.Post tiuj vortoj, la ridema junulino fari¸is subite tute

glacia.Ÿi respondis per tono iom malafabla:—Ho, sinjoro paro˛estro, tion ne esperu. Çar de nun

mi estas certa, ke mi perdos mian tempon kaj miajn pa-rolojn.

—Kion do vi mistere konspiras? ekkriis de malproksi-me la markizo, sin turnante al sia filino kaj al la malju-na pastro.

25


—Patro mia, diris Matildo, sin levante, sinjoro paro˛-estro volus invitigi al la çaso … divenu kiun.

—Çu mi povas diveni? Eble unu el niaj najbaroj.—Ne … sinjoron Viktoron.—Nu, neniam mi estus propramove tion pripensinta.

Tamen mi opinias, ke vi havas tre ÿatindan ideon, sin-joro paro˛estro.

—Tiam, çu via markiza Moÿto konsentas? balbutis laabato, kiu malfacile kaÿis sian ¸ojon.

—Nu, amiko mia, diris la markizino, çu ni povas pos-tuli, ke niaj invititoj, kiuj estas çiuj de la plej vera nobe-leco, kontakti¸u kun sentitolita kaj senprapatra soldato?Laû vi, li estas prapatro; mi tion bonvole konsentas: tiamatendu, antaû kiam vi fari¸os lia amiko, ke lia posteularohavu sescentjaran ekzistadon.

—Brave, sinjorino, brave, interrompis la duko de Bla-sano, kiu ¸is nun timis, ke estus maldiskreta lia interme-to en la parolado.

La markizo konfuza eltiris sian flartabakujon, kiu linutilis por, en embarasantaj situacioj, doni al li sintena-don.

¯i estis malnova kaj sankta restaîo, datumanta de laXVIIIa jarcento. La kovrilo konservis kelkajn postsignojnde Watteau’a pentraîo, difektita de la eluzo. ¯in çirkaûisora rondaîo, kiu iam enhavis diamantojn.

—La nobeleco! li daûrigis, kiel parolante kun si. Nu,

26


tiu tabakujo ¸in reprezentas. La Revolucio ¸in malkro-nigis el ¸ia diamanta aûreolo; kaj la tempo daûrigis ¸ianagon, malpurigante ¸iajn kolorojn.

Tiu melankolia pripenso îetis malvarmaîon inter laçeestantoj. Plumba silento haltigis subite la interparola-don. Fine Matildo, por ¸in malaperigi, unua ¸in rompis.

—Sed, patro mia, ÿi diris, via juvelo estas tre facile re-starigebla. Vi scias, ke miaj profesoroj opinias, eble troindulge, ke mi sufiçe sukcesas la kopiojn de Watteau’ajpentraîoj. Pruntu ¸in: kaj baldaû tiuj difektaîoj tute mal-aperos.

—Kiel vi volos, filino mia. Sed ne ¸in difektu; çar viscias, ke por mi ¸i estas karega.

—Tamen, sinjorino, rekomencis la paro˛estro, vi nediris, kiun respondon mi devas alporti al mia juna ami-ko.

—Respondu maltime la jenon, ekkriis triumfe la kas-telmastrino: sufiças, ke tiuj Linÿardoj estas estroj de lalando; do ili ne penu eniri perfide en la antikvan Pre-longan domegon kun la kaÿata deziro ¸in poste poten-ci.

—Ho, via markizina Moÿto, dolore sopiris la abato, çumi povas rediri tian parolon?

La malfeliça paro˛estro havis mienon tiel çagrenitan,ke fraûlino de Savinako, tuÿita de kompato, blovis al limallaûte:

27


—Respondu, ke tion oni bedaûras, sed ke çiuj invit-kartoj estas disdonitaj.

Tamen, aûdinte la nomon ”Linÿardo”, sinjoro de Ru-vezo levis la orelojn:

—Pardonu, sinjorino, li diris, mi multe aûdis en Al-¸erio pri oficiro tiel nomita.

—Sed tiu estas li, estas mia Viktoro, murmuris la pa-ro˛estro.

—La kapitano Linÿardo! ekkriis la grafo. Tiam, sinjo-rino, permesu, ke mi kunmetas miajn petojn kun tiuj desinjoro de Prelongo. La famo de tiu juna oficiro estasgrandega. Mi ne kredas esti malvera profeto, lin mon-trante kiel unu el niaj estontaj generaloj. Vi scias, ke mimontri¸as tre fiera kaj tre îaluza pri la nomo, kiu estasla mia; tamen mi diros: viro kiel la kapitano Linÿardohonoras la domojn, kiuj lin akceptas: kaj inter niaj no-belaj sinjorinoj trovi¸as neniu, kiu ne estus fiera, lin ha-vante kiel kavaliron.

—Sed, sinjoro, balbutis la markizino tre konfuza, viÿancelas miajn decidojn. Neniam mi aûdis homon de niasocieto parolantan pri li per tiel entuziasmaj vortoj.

—Neniam oni estas profeto en sia lando, rimarkigis laabato.

—Tiam, amikino kara, kion ni decidas? petis Raûlo.—Faru tion, kion vi volos, sopiris Suzano, kiu sentis

sin venkita.

28


Senprokraste letero estis skribita. Oni ¸in komisiis alla abato, kiu volis ¸in tuje forporti, çar li timis, ke la mar-kizino ÿan¸os sian decidon.

La morgaûan matenon, dirinte sian meson pli rapide olkutime, sinjoro Benojto frapis sur la pordon de Andreo.

Estis Viktoro mem, kiu ¸in malfermis.—Venko! mia kara infano, ekkriis la paro˛estro, svin-

gante triumfe la deziritan karton.—Çu vi sukcesis?—Legu mem.—Ha! ekkriis la kapitano, pala pro kortuÿeco, vi estas

rimarkinda diplomatiisto.—Çu vi kredas?—Mi eç aldonos, ke çiuj fortikaîoj, kontraû kiuj mi ba-

talis, estis malpli malfacile ekkapteblaj ol tiu paperfolie-to.

—Infano mia, murmuris modeste la bona pastro, estasla Providenco, kiu çion faris.

—Konfesu, ke vi ¸in iom helpis.—Ne, mi certigas. ¯i evidentmaniere montri¸is, pere

de juna infanteria sub-leûtenanto, kiun certe vi konas, lagrafo de Ruvezo.

—Ja, diris Viktoro serçadante en sia memoro, ÿajnas,ke mi aûdis tiun nomon ie.

—Nu, la markizino ÿanceli¸is, pretekstante, ke vi ne

29


estas nobelulo. Tiam tiu juna oficiro parolis pri vi tiellaûdege, ke ÿi tuj ekkriis: Dum la afero estas tia, ni de-vas lin senÿancele inviti.

La paro˛estro malamegis la mensogon; kaj li donis alViktoro tiun ne tute veran respondon nur çar li tradu-kis la impreson de li sentitan, kredante, ke estis entu-ziasmo la konsento malkora de la markizino.

—Nun, li daûrigis, çar mi sukcesis mian komision, çumi estus maldiskreta, petante de vi, kial vi tiel dezirastiun inviton?

—Neniel. Mi eç intencas diri al vi kelkajn vortojn pritio, petonte konsilon. Sed tiu porda sojlo ne taûgas porinterbabilado. Çu vi povas doni al mi kelkajn minutojn?

—La tutan tagon, se vi deziras. Mi diris mian meson.Çar ni estas en semajno, mi havas ¸is vespero neniunokupon.

—Nu, ni supreniru el mian çambron. Tie neniu nin¸enos.

La Viktoran çambron apartigis el tiu de Josefino murosufiçe dika: sed komunika pordo iam ekzistis inter la duçambroj. De multaj jaroj tiu pordo estis fermita, eç naj-lita, kaj, sur ambaû flankoj, ¸in kaÿis mebloj, por ke estuneebla ¸ia malfermi¸o.

Pro la hieraûaj kortuÿecoj, suferis la junulino fortankapdoloron. Ÿi pasigis plorante pecon de la nokto, kaj,çar la dormo ÿin venkis nur dum la ekmateno, ÿi malfrue

30


elliti¸is. Ÿi finis sian vestadon kaj ekmalfermis la pordonpor eliri, kiam ÿi vidis Viktoron antaûirantan la paro˛-estron, kiu pasis antaû ÿi. Rapide ÿi reeniris malantaûen,refermis senbrue la pordon, sidi¸is sur se¸on kaj ekpen-sis:

—Viktoro kaj sinjoro Benojto kune. Li lin kondukas alsia çambro. Tre grava certe estas la afero, kiun li baldaûrakontos. Eble mi ekfaros tre kulpan agon: sed, nu! mivolas scii.

Tre zorgeme ÿi formetis la tualettablon, kiu kaÿis lakomunikan pordon, eltiris la ÿlosilon, kiu feliçe trovi¸issur ÿia flanko, alproksimigis sian orelon kontraû la se-rurtruon, kaj atendis.

Alveninte en sian hejmon, Viktoro prezentis se¸on al laparo˛estro. Kiam ili ambaû sidis,

—Eble vi demandis vin, li diris, pro kia celo mi labo-radis tiel persiste, mi çiumomente riskis mian vivon tielmaltime, fine pro kia kaûzo mi volis, ke mia nomo fari¸ufama.

—Sed çiam mi pensis, ke ¸i estis pro gloramo … pronobla gloramo, aldonis sinjoro Benojto sin reprenante.

—Vi eraras. La gloramo kuÿas nur flanke: ja neniuestas pli modesta ol mi. Ne, aldonis laûtege la kapitano,¸i ne estas pro gloramo, sed pro virinamo.

—Pro virinamo! ripetis la maljuna pastro miranta.

31


—Jes. De multaj jaroj, mi sekrete kaj fundkore amegasla plej belan, la plej çastan, la plej perfektan junulinon,kiun la tero ¸is nun portis. Sed estas aû prefere estis in-ter ni sociala interspaco tiel vastega, ke tia revo, en tiuepoko, estis rajte konsiderinda kiel la plej nekuraceblafrenezaîo. Nu, tiun interspacon mi îuris, ke mi malape-rigos. Hodiaû mi kredas, ke mi sukcesis.

—Tiun junulinon çu mi konas? interrompis naive labona paro˛estro.

—Nu, ekkriis Viktoro, kolereta pri tia spiritmalrapide-co, çu vi ne divenis, ke mi parolas pri fraûlino de Pre-longo?

—Pri Matildo, pri la filino de la markizo?—Jes, pri ÿi, sinjoro paro˛estro. Çar mi ne povis ÿin

malsuprenirigi ¸is mi, mi volis min suprenirigi ¸is ÿi. Mielektis la militan profesion ne inkline, kredu min, sedkalkule. Çar la glavo nobeligas. ̄ i sola estas inda por lokiviron kiel min, sentitolitan kaj senprapatran, sur la sa-man socialan rangon ol la idinon de antikvaj ferarmitajherooj. Çu vi opinias, ke mi estis malprava?

—Mi tion ne diras: çar kontraûe …Subite la abaton interrompis malsonora bruo, kaûzi-

ta de peza objekto falanta en la apuda çambro.—Daûrigu, sinjoro Benojto; nenio grava. Kredeble

meblo, kiul servistino mastrumante faligis. Vi diris: kon-traûe …

32


—Ha, jes: mi diris kontraûe la markizo vin multe ÿa-tas: eble la markizino montri¸os malpli konsentema, provia nomo, kiun ÿi trovas tro … kiel mi dirus?

—Diru la vorton senvestitan … tro malnobelan.—Jes, la vorto estas ¸usta: sed ili timis vin çagreni. Do

nur via nomo malplaças al ÿi; çar ÿi deziras por sia filinotitolitan edzon. Sed mi estas konvinkata ke, funde de ÿiaanimo, viaj indoj multe ÿin allogis; sed tion ÿi ne volaskonfesi. Pri Matildo …

—Pri Matildo …, ripetis Viktoro kortuÿe, sin klinanteal la lipoj de la maljuna pastro, kvazaû li volus diveni pa-rolojn antaû kiam ili eliros.

—Ho! la çarma infanino estas tro virta, tro pia kaj pre-cipe tro bone edukita por malkonsenti edzinigon, kiundezirus ÿiaj gepatroj.

—Tiam vi konsilas, ke mi risku mian peton?—Tute. Mi estas certa, ke gesinjoroj de Prelongo inter

si ¸in diskutos; sed fine ili ambaû ¸in akceptos. Kaj iliestus pravaj; çar ili malfacile trovus bofilon, kiel vin. Privi, mia kara infano, lasu min vin gratuli pri via elekto, kajadmiri la intencojn de la Providenco, kiu metis tiun ju-nulinon sur la vojon de via vivo, por ke ÿi fari¸u tiu diastelo, kiu jam vin direktis, kaj kiu vin poste kondukos alla plej brila estonteco.

Post tiu paroladfino, kiu ne estus maltaûga en lia pre-¸eja katedro, la bona paro˛estro sin levis, malfermis la

33


pordon kaj eliris, skuante siajn fingrojn ankoraû rigidajnpro la fortika manpremo, kiun Viktoro al li donis, kaj enkiun la junulo metis sian tutkoran dankemon.

Malsuprenirinte en la man¸oçambron, la kapitano tro-vis sian patrinon, kiu diris iom maltrankvile:

—Çu vi vidis Josefinon, tiumatene?—Ne, panjo, ne ankoraû.—Strange! Ÿi ne malsupreniris. Mi kredis, ke ÿi babi-

ladis kun vi: pro tio mi ne malkvieti¸is. Sed nun mi mi-ras. Mi demandas min; kion tio signifas?

—Se vi suprenirus al ÿia çambro?—Vi estas prava; mi iras al ¸i.En tiu momento, la junulo sentis tremeton trakuran-

tan tra liaj membroj. Li rememori¸is la malsonoran bru-on, kiu interrompis la abaton. Kontraûvole li timis.

Subite li aûdis la voçon de Heleno krianta:—Viktoro, Viktoro, tuj supreniru.Per tri saltegoj la junulo trovi¸is supre, kaj eniris en la

çambron de sia amikineto.Ÿi kuÿis sur la lito, rigida. Ÿia viza¸o senkolora havis la

flavan palecon de la kandelega vakso. Ÿi tenis ankoraûen siaj krispi¸antaj fingroj malgrandan boteleton. Postlonga penado, Viktoro fine malfermis la manon de lajunulino. Alproksimigante al la fenestro la boteleton el

34


blua vitro, li legis tiun surskribaîon: Laudanum de Syden-ham.

—La malfeliçulino, li ekkriis, ÿi sin venenigis.La kapitano tiel ofte trovi¸is en antaûpostenoj, funde

de la dezerto, vidante çirkaû si siajn soldatojn, kiuj falismortantaj aû vunditaj, ke li lernis preskaû senvole iomda kuracarto. Ne ÿanceli¸ante, li malfermetis la korsaîonde sia kuzino; poste, apogante sian orelon sur ÿian brus-ton:

—Ÿi vivas ankoraû, li diris: eble ÿi estas revivigebla. Miekkuras por venigi la kuraciston.

Kiam la junulino, kaÿita malantaû la pordo, aûdis la kon-feson de tiu amo, kiun ÿi suspektis, kvankam ÿi ne estiscerta pri ¸i, ÿi sentis ke nubo pasas antaû ÿiaj okuloj; ÿiajkruroj ÿanceli¸is; ÿi falis. Sed, çar ÿia kapo fortege fra-pi¸is kontraû la tualettablon, la doloro rapide ÿin eltirisel ÿia sveno. Denove ÿi penis aûskulti; sed ÿiaj oreloj tielzumis, ke ÿi povis aûdi nur konfuzan bruon. Tiam ÿi levi-¸is kun sova¸aj okuloj, kun ÿaûmo sur la buÿo, kunpre-mante sian bruston per siaj brakoj en gesto de neespri-mebla doloro, murmurante tiun solan vorton:

—Morti! morti!Antaû ok tagoj, pro negrava malsanaîo, la kuracisto al

ÿi ordonis laûdanumitajn kataplasmojn. Çar ÿia malsa-

35


neto ne daûris, ÿi zorge metis en sian komodon la mal-grandan boteleton ankoraû trikvarone plenan.

Per aûtomata ekmovo, ÿi ¸in prenis, sin îetis sur sianliton, kaj plengor¸e englutis la mortigan fluidaîon.

Kiam la doktoro alvenis, li ¸entile elirigis la kapitanonkaj petis ke oni senvestigu Josefinon. Post unu horo daenergiaj frotadoj, li plezure konstatis, ke denove la sangofluas en la vejnoj de la junulino. Poste, kiam, dank’al po-tenca vomilo, li malplenigis la stomakon, li eliris, diran-te:

—La dan¸ero estas nun tute forpelita: ÿi bezonas nuriom da ripozo.

Dum la vespero, kiam Viktoro supreniris por sin in-formi pri ÿia farto, la malesperintino estis tute resanigita.

Heleno zorgeme observis la malsanulinon, sin mal-laûte kulpigante: çar ÿi sentis, ke ÿiaj hieraûaj maljustajriproçoj estis ebla kaûzo de tiu pereiga determino.

—Patrino, diris la junulo, mi dezirus diri unu vortonal Josefino. Çu vi povus lasi nin solaj?

Sinjorino Linÿardo, kiu, post tiaj fari¸oj, timis la sek-vojn de tro intima parolado, daûrigis siajn al- kaj elir-adojn tra la çambro, ÿajnante mastrumi çi tie kaj tie,kvazaû ÿi estus neniel aûdinta.

—Patrino, ripetis la kapitano laûtiganta sian voçon kaj

36


sulkiganta siajn brovojn, mi jam petis de vi, ke vi elirumomente.

Kvankam tiu frazo ne estis mal¸entila forme, tamen¸in ekelparolis Viktoro per tiu ordoneganta tono al likutima, kiun la necesaîoj de la milita komandeco an-koraû pIigrandigis.

Heleno eksperimente sciis, ke oni ne kontraûbatalassian filon: do ÿi submeti¸is kaj eliris.

—Malfeliçulino, diris la junulo, prenante la malsanuli-non en siaj brakoj, kial vi faris tion?

—Mi trovi¸is malantaû la pordo; mi çion aûdis, çionkomprenis.

—Vi çion aûdis, eble, sed komprenis nenion.—Tamen …—Aûskultu, Jonjo: neniun virinon mi amis, krom vi;

mi vin amas ankoraû; mi vin amos çiam. Kredu min kajfidu.

—Tamen vi diris al sinjoro Benojto …—Mi diris al la paro˛estro tion, kion li devas kredi. Vi

komprenas, ke pro tio mi havas motivojn. Sed vi eraras,imagante ke mi pensas tion, kion mi al li rakontis.

Kaj, çar la junulino muti¸is pro miro:—Vi min konas, karega; vi min vidis aganta. Vi scias,

ke çiam mi plenumas miajn decidojn. Nu! en tiu mo-mento, mi provas teruran batalon: de la sukceso de ¸idependos mia estonteco kaj kredeble la via.

37


—Sed fine vi intencas edzi¸i kun Matildo?—Eble.—Ho, ekkriis Josefino ploregante, vidi tian abomena-

îon ne estus kapabla mia kura¸o. Certe mi ne povas vinmalhelpi: sed se iam vi edzi¸os kun tiu fieraçulino, micertigas, ke mi rekomencos mian memmortigan provon.

—Josefino, vi al mi ekîuros sur la tombon de via patro,ke de nun neniam vi alvokos la morton.

—Mi ne povas paroli îuron, kiun mi ne respektus.La junulo prenis en siaj manoj la manradikojn de la

malfeliçulino, ilin fortike premis, kaj, enirigante fundende ÿiaj okuloj sian estran rigardon, diris nur tiun vorton:

—Mi postulas.—Viktoro, mia estro, mia Dio, mi faros tion, kion vi

volos, sopiris la malsanulino, kiu ekfaletis venkita.—Tre bone, karega, diris la kapitano, lasante ÿiajn ma-

nojn. Nun, çar vi estas sa¸a, ni povas interparoli. Vi ko-nas parton de miaj projektoj: per unu vorto vi povas ilindetrui. Tiam mi havos nur unu rimedon: trabori per ku-glo mian cerbon. Vi scias, ke mi ne kutimas negraveparoli.

—Ho, jes; mi tion scias.—Nu, Jonjo, mi jam diris: mi amas nur vin. (Kaj paro-

lante li kovris per pasiaj kisadoj frunton kaj vangojn desia amikino.) Sed mi ne povas edzi¸i kun vi … almenaûnun. Matildo estas por mi nur ilo necesega, ÿtupetaro,

38


kiun mi bezonas por ekkapti la titolon, kiun mi volasiam posedi. Do, jen estas tio, kion mi al vi proponas. An-stataû min kontraûbatali, min malutili per via îaluzo aûvia memmortigo, batalu kun mi kontraûe. Fari¸u miaamikino, mia kunhelpantino. Kiu scias? Eble estos vimem, kiu iam rajte nomi¸os la kastelmastrino de Pre-longo.

Kaj presinte sur la lipojn de Josefino kisegon ankoraûpli fervoran ol la aliajn, Viktoro rapide eliris, lasante lajunulinon tute miregantan.

Alproksimi¸is la tago de la granda festo; kaj la junulo sinsentis maltrankvila. Çar li estis rajdisto tre rimarkinda,li deziris sin montri antaû Matildo kun çiuj siaj kvalitoj.Sed la du belegaj arabçevaloj, kiujn li rajdis en Al¸erio,devige estis lasitaj en la soldatejo. Aliparte la patra far-modomo havis nur veturilajn çevalojn; pro tio li antaû-vidis, ne sen granda çagreno, ke li estos devigata sekvi laçasantojn en kaleÿo. Feliçe la markizo bonvolis çesigitiun malkvietecon. Çar dum la ¸entileca vizito, kiun fa-ris la juna kapitano por danki sinjoron de Prelongo prilia invito, Raûlo proponis, ke li prenu en lia çevalejo labeston, kiu al li plej plaçus. Nun Viktoron nur embara-sis la elekto: fine li montris al la gardisto vivegan ru¸-brunan senmikssangulon tute ÿatindan.

La kunvenejo trovi¸is sur la vojkruci¸o de la Stelo, kiu

39


senarbigis meze de la arbaro lar¸an rondan placon, enkies centro staris montranta fosto blanke pentrita. Okvojoj, borantaj la arbaron de unu rando ¸is la kontraûa,çi tie kuni¸is. La radiaron de tiuj vojoj prezentis sur lafosto ok tabuletoj, surskribitaj de iliaj nomoj kaj iliajdirektoj.

De la mateno, el dek mejloj çirkaûkuÿantaj, çiuj, kiujhavis çu çevalon çu veturilon, direkti¸is al tiu loko. Lavasta placo kiu, en ordinaraj tagoj, ÿajnis ega, trovi¸is troeta por enhavi la aron sençese multi¸antan da kaleÿojpremitaj unuj kontraû la aliaj.

Kiam la gekastelmastroj aliris al tiu kunvenejo, la vi-daîo estis vere belega. Antaûe rajdis la duko de Blasanokaj la grafo de Ruvezo, vestitaj per çasa jako, kun trançi-lo en la zono, akompanantaj kiel kavaliroj Matildon dePrelongo kaj Valentinon de Savinako; poste aliaj junu-loj alvenintaj de la antaûa tago; fine Viktoro sub unifor-mo. Belegaj çevalinoj, mane tenitaj, atendis la sinjori-nojn, kiuj pli amis, por çasi la cervon, galopi sur rajditoj.Fine venis aro da kaleÿoj, okupitaj de gemaljunuloj aû depersonoj, kiuj ne tre ÿatis la plezuron de la rajdarto.

De kelkaj jaroj, pro falo tre dan¸era kaj preskaû mor-tiga, la markizo ne rajdis plu. Tio estis por li granda çag-reno. Senigita da plezuro direkti la çason, kiel li farisiam, li estis devigita komisii tiun zorgon al subulo, kiu ne

40


çiam plenumis sian taskon tiel lerte, kiel oni estus tiondezirinta.

Kiam çiuj invititoj estis kunvenintaj, çaskornoj sono-rigis de ¸oja trumpetado la profundaîojn de la altaj ar-begaroj. Mareçalo, la çefa çasdirektanto, belega sub siaorplena vestaro, aliris al la markizo por ricevi liajn las-tajn ordonojn. Post signo donita de la mastro, la hundoj,kiujn ¸is nun lakeoj mantenis per ligiloj, estis liberigitaj.La nazon al la tero, flarante la fumojn de la besto, ili rapi-dis tra la arbaro kaj norden direkti¸is.

La sekvantaro ekmovi¸is. Unue la rajdantoj, frenezegalopantaj, postiris la hundojn, tiel proksime kiel ebligisla neebenaîoî de la tero kaj la denseco de la arbetaîoj:poste la çaroj, devigataj resti sur la vojo, sekvis, sed nurde malproksime. Post kelkaj minutoj, la vasta vojkruci¸ode la Stelo, antaû nelonge tiel plena, tiel bruanta, subi-te fari¸is dezerto, ¸is kiam la man¸aj oficistoj venos ¸inokupi post kelke da tempo, por organizi sub tendo, sta-rigita por tiu uzo, posttagman¸on tute allogantan.

Post unu horo de senhalta kurado, la hundoj trovisankoraû nenion. Tamen, laû ilia sintenado, oni sentis, keili sekvas postsignaron. Mareçalo maltrankvili¸is. La an-taûan tagon, tiom da zorgoj estis lin okupintaj, ke ansta-taû rekoni mem la postsignojn de la cervo, li komisiispro tiu laboro subulan gardiston, kiun li tute fidis. Sedtro malfrue li konstatis, ke lia komandito grave eraris.

41


Anstataû çasadi dekkornan cervon, apron la hundaropersekutis. Çagrena pro tia bedaûrinda okazintaîo, tim-ante la perdon de profita situacio, li humile alproksi-mi¸is sinjoron de Prelongo, kaj al li rakontis sian mal-ÿancon.

Raûlo, kolera pri tio, severe riproçis lian malspritecon,kaj finis per tiuj vortoj:

—Atentu precipe; zorgeme observu viajn hundojn. Viscias, ke en la çaso al la apro trovi¸as dan¸eroj ne ekzis-tantaj en tiu al la cervo.

—Trankvili¸u via markiza Moÿto; mi atentegos.—Nu, diris unu el çeestantoj, Mareçalo ekfaris eraron

nepardoneblan en çasarto. Mi estas certa, ke neniamKamuÿo estus erarinta tiel malscience.

—Ho, respondis alia, Kamuÿo estis çefçasisto tute ri-markinda. Mi kredas, amiko mia, ke neniam vi lin ansta-taûos.

—Mi tion timas, respondis Raûlo. Sed kiam eç li neestus kripla, sekve nekapabla por ia laboro, pro motivojspecialaj, mi estus devigata min senigi da liaj servoj.

De kiam ¸i kuradis tra la arbaro, la sekvantaro pli kajpli longi¸is kaj fine dispeci¸is. Eç kelkaj çasistoj, kredan-te mallongigi sian vojon, grave eraris.

Tio okazis al la grafo de Ruvezo kaj al la duko de Bla-sano, kiun Laûrento lia servisto sekvis post respekta in-terspaco. Kunportitaj unue kun la galopanta rajdantaro,

42


poste ¸in forlasis kaj daûrigis rekten sian rajdadon, nerimarkante, ke la çaso iom oblikve klini¸is. La bruo deçaskornoj, kiu estis ilin direktontaj, kontraûe ilin tuteerarigis. Çar dank’al e˛a ripetado ofta sub arbegoj, iliaûdis dekstre trumpetadon, kiu ja sonoris maldekstre.Trompite per tiu orela iluzio, obstinante en direktonkontraûan, ili fine tute perdi¸is.

—Kie do ni estas? ekkriis la duko. Mi neniel rekonasla lokon.

—Mi ne vin kondukos en la bonan vojon, çar por launua fojo mi venas en tiun arbaron, respondis la grafo.

—Se tiu okazintaîo, mia kara Frederiko, ne vin senigusda la plezuro sekvi la çason, mi konfesas, ke mi nenielestus çagrena pri tio. Tiu rajdado min lacigis. Mi certi-gas vin, ke mi multe pli ÿatas promenadon tra la silen-ta arbaro kune kun malnova amiko, ol tiun tumulton kajtiun puÿegadon. Sed mi parolas egoisme: pardonu min.

—Jen egoismo, kiun mi estas feliça naski, mia karaGastono, kaj kiun mi tute partoprenas. Cetere, kiam onipersekutis en Atlasaj faûkoj la panteron kaj la leonon, mikonfesas, ke çasoj similaj al la hodiaûa ÿajnas iom pale-taj.

—Se ni malsuprenirus momente.—Çu vi sentas vin malsaneta? Vi diris al mi, antaû

kelkaj tagoj, ke tiuj krizoj, kiuj vin iam tiel suferigis, nuntute malaperis.

43


La juna duko ru¸i¸is: kaj li respondis iom embarasi-te:

—Ili ne min atakis denove; tio estas vera. Sed, post siaeliro, ili lasis grandan lacigadon, kiun renaskas la plejmalforta ekmovo, kaj kiu al mi malpermesas, kiel vi vi-das, vivmanieron similan al tiu de aliaj homoj.

La du junuloj elsaltis el siaj rajditoj. Poste, alligintesiajn çevalojn al arbo kaj ekbruliginte bonegan habanancigaron, ili sidi¸is sur la muskhavan deklivon, kiu bor-deras la vojon.

En tiu momento, ili ekvidis en malproksimo kaj tremalprecize la profilon de Afrikçasista oficiro, kiu galo-pis rapidege tra la arbetaîoj.

—Nu, ekkriis Gastono, la kapitano trovi¸as en situa-cio simila al la nia. Li same perdis la çason: sed, çar li ko-nas tiujn arbarojn de sia infana¸o, li sen malfacileco sinretrovos.

—Tiam Linÿardo devenas de Prelongurbo.—Jes, kiel lia tuta familio.—Vi scias, ke tiu viro estas vere eksterordinara. Çio,

kio rilatas kun li min interesas. En la armeo, oni diras, keli estas tre riça.

—Oni estas prava. Kiel rimarkigis la markizino, antaûkelkaj tagoj, tiuj Linÿardoj estas estroj de la lando. Lapatro estas ¸enerala konsilanto kaj ordenumita; oni eçdiras, ke li rifuzis la deputatecon. Lia unua naskito estas

44


sciencisto vere ÿatinda. Pri la dua, mi ne bezonas pri liparoli: vi lin konas pli bone ol mi.

—Kia estas la deveno de tiuj riçaîoj?—Ha! karulo, vi tro petas de mi. Mi eç kredas, ke en la

lando neniu pri tio pli scias ol mi. Antaû la Revolucio iliposedis nenion: la avo de la kapitano vivis per ofico nurservista. Sed post la Restaûracio, ilia havo subite fari¸istiel multa proksimume kiel ¸i estas hodiaû. Sed jen laafero la plej mirinda: la maljuna avo montris malprofi-temon kaj honestecon indajn de plej grandaj laûdoj. Persia propra mono, li reaçetis la kastelon, kaj ¸in donacisal la patro de la markizo, kiam li revenis el ekzilo.

—Estas tute mirinda tia rakonto. Sed tia ago, çar ¸iestas malavara kaj noblega, ne riçigas la faranton; kon-traûe.

—Nu, mi tion tre bone scias. Pro tio, çar la popolo nepovas koni la veron, ¸i imagas legendojn.

—Legendojn?—Jes. Oni eç certigas, ke tiuj riçajoj devenas de trezo-

ro trovita en la antikvaj subteraj galerioj.—Sed rakonton indan de Mil-kaj-unu-noktoj vi faras

al mi.—Mi nur alportas tion, kion oni diras. Sed pri tiu afero

mi ne garantias la verecon.—Pri la kastelo, çu vi rimarkis ion? De la pordista ka-

juto, ¸is la servistaj çambretoj, çio estas nuntempa. Ne

45


vidi¸as ia antikva meblo, ia prapatra portreto, nek juve-lo, nek familia memoraîo, nenio. Krom malnova çaro,kiun mi eltrovis antaû kelkaj tagoj en kaleÿejo, tio plen-naze malbonodoras la nuntempecon.

—Kaj la tabakujon, kiun vi forgesas, ekkriis la dukoridegante.

—Ha! jes, tiun faman tabakujon, kiun fraûlino Matil-do promesis repentri.

Subite bojadoj ripetitaj, kuni¸antaj kun malsonorabruo de çevaloj tremigantaj la teron, haltigis la babi-ladon de du amikoj. Ili levis la kapojn: kaj tio, kion ili vi-dis, ilin teruris. Sur la vojo, apro grandega persekutita dehundoj rekte direkti¸is al ili. Post kelkaj paÿoj, la çeva-lo de fraûlino de Prelongo, blanka pro ÿaûmo, malsa¸egalopegis laû teruranta rapideco. Oni sentis, ke ¸i estisfrenezi¸inta, kaj ke la junulino trovi¸is malpotenca por¸in obeigi. Iom pli malproksime, starante su siaj pied-ingoj, sin klinante antaûen por ke la rapideco de la ku-rado ne lin sufoku, Viktoro penadis trafi la malfeliçanMatildon, por haltigi per la brido la frenezan beston. Sedmalgraû la spronaj frapoj, per kiuj li sangigis la flankojnde sia rajdito, estis videble, ke pligrandi¸is la interspa-co.

Sur la sama linio ol la kapitano, fraûlino de Savinako,kiun kura¸igis la dan¸ero minacanta ÿian amikinon, ba-

46


tadis sian çevalinon per vipetaj frapoj por ke ¸i ne restuposte. La ceteraj çasistoj sekvis en malproksimo.

Tiam okazis terura vidaîo. Alveninte sur la apron, laçevalo de Matildo flanken ekîeti¸is per grandega salto,kaj sin frapegis kontraû arbon, piede de kiu ¸i falegis,kun kranio rompita.

La malfeliça fraûlino, malproksimen îetita, ruli¸is subla piedojn de la grandega virapro. Jam la malbelega bes-to, kun haregoj starantaj, rapidis al ÿi, por enpuÿegi enÿiajn ripojn siajn timindajn dentegojn, kiam sinjoro deRuvezo, la trançilon en la mano, sin îetis sur la mon-stron, ekkaptis ¸ian kolan haregaron, kaj per mano ne-tremanta trapuÿis tra ¸ia koro la tutan trançanton. Laapro falis, ÿprucigante el sia vundo ondon de nigra san-go. ¯i estis tuje mortigita.

Por premegi neniun, Viktoro, kiu fulme alkuris, havisnur tempon necesan por altiri la enbuÿaîon de sia rajditotiel perforte, ke la besto, buÿon rompitan, tuj haltis, flek-sante postajn krurojn, kaj plugante la teron per antaûajpiedoj.

Dum tiu tempo, fraûlino de Savinako alvenis, antaû-irante kaleÿojn. Per kusenoj oni faris provizoran liton,sur kiun oni kuÿigis Matildon çiam svenantan.

Oni sin preparis por realiri al la vojkruci¸o de la Ste-lo, kie trovi¸is kuracila skatolo, kiam sinjoro de Ruvezo,trançinte unu el piedoj de l’apro mortigita, ¸in prezen-

47


tis al la markizino, laû la kutimo de çasaj venkantoj. Sedsinjorino de Prelongo, tute forgesante la protokolon, sinîetis al la kolo de tiu, kiu eksavis ÿian filinon, dirante,inter larmoj, kiuj ÿin blindigis:

—Danke, sinjoro, danke, infano mia. Ni devas al viÿuldon da dankemo, kiun tre kredeble neniam ni povospagi. Pro tio, mi volas, ke de nun nia domo estu por vitiel hejma kiel la via, de nun kaj por çiam.

Pri Valentino, forportita de senpripensa ekmovo dan-ka kaj admira, ÿi premis la manojn de la grafo tiel ami-keme, kaj samtempe tiel ameme, ke la juna subleûte-nanto sin sentis subite okupita de kortuÿeco nedifineblakaj ¸is nun ankoraû nekonita de li.

Tamen Matildo malrapide revenis al la vivo. En kor-po de la junulino feliçe trovi¸is neniu vundo: nur la fra-pego ÿin svenigis. Poste, kiam ÿi ekvidis, per miranta ri-gardo, tiun aron ÿin çirkaûantan, ÿi petis klarigojn pri laokazintaîo, Kiam oni al ÿi rakontis la dan¸erojn perei-gajn, kiuj estis mirakle evititaj de ÿi, ÿi prezentis la ma-non al sia savinto, kaj lin dankis per kortuÿantaj vortoj.

Sinjoro de Ruvezo sin klinis, dirante modeste, ke lifaris nur tion, kion çiu honesta viro estus farinta en tiaokazo. Nur la hazardo estis dankinda; çar ¸i lin metis enla oportunan lokon.

En tiu momento, fraûlino de Prelongo ekvidis Vik-toron; kaj ÿia rigardo mallumi¸is.

48


Kiam la juna grafo estis tutkore laûdita pro sia kura¸aago, çiuj supreniris en kaleÿojn aû sur selojn: kaj oni re-iris paÿete al la vojkruci¸o de la Stelo.

Tien alveninte, Matildo certigis, ke ÿi sentas sin tuteresanigita, ke, pro singardemo, ÿi konsentas resti kuÿan-ta sur kusenoj, sed ke ÿi volas neniel, per tuja reveno,malkvietigi la preparitan posttagman¸on.

Pri sinjoro de Blasano, kiun tiu vidaîo estis dolore kor-tuÿinta, li eliris anglamaniere, grande dankinte sian ami-kon. Akompanite de sia fidinda servisto, li revenis al lakastelo.

Komence de la çaso, la kapitano estis sin alproksimi-¸inta al fraûlino de Prelongo. Çar en kamparaj plezurojia liberago estas pli ebla ol en salono, li provis kun ÿi unuel tiuj seninteresaj interbabiladoj, kiujn uzas la bonso-cietuloj, kiam ili havas reciproke nenion por diri unu alla alia.

Sed la junulino akceptis liajn ¸entilaîojn per mienotiel glacia kaj tiel malhumila, ke li sin sentis tute mal-kura¸igita. Moderigante sian çevalon, li lasis la çason linpreteriri: çar li deziris pripensi sole kaj kviete. Tiam lajunulo al si riproçis sian malkura¸econ. Galopante tratiuj arbaroj, kies li konis plej malgrandajn arbetaîojn, litrafis per la plej mallonga vojeto la lokon, en kiu li estiscerta, ke li retrovos la çason.

49


Denove li penis rekomenci la babiladon. Sed la junu-lino, tedita de tia insisto, frapis la flankojn de sia rajdi-to per forta ekbato vipeta. La çevalo, kiun ÿi rajdas, ku-timinte pli ¸entilajn procedojn, eksaltis unue kaj posteekforkuris laû rapideco pli kaj pli kreskanta. Kredante kela çevalo de Matildo frenezi¸is, Viktoro ¸in sekvis galopekaj ¸in persekutis. Indignanta pri tiu farmaniero, kies ÿine povis kompreni laûdindajn motivojn, fraûlino de Pre-longo volis, per çiuj rimedoj, forkuri for de tiu ¸entilaçu-lo, kiun ÿi konsideris kiel mal¸entilulon.

Denove ÿi fortike frapis la noblan beston, kiu, sentan-te ke la çevalo de la kapitano galopadas malantaû ¸i kaj¸in persekutas, fine reale frenezi¸is.

Tiam la kura¸a rajdantino alvenis internen de la hun-daro, kiun Mareçalo ne estis ankoraû realirinta, çar liestis devigita fari longan kurbi¸on por averti sinjoron dePrelongo pri sia bedaûrinda eraro. Sen la kura¸o kaj laspiritçeesto de sinjoro de Ruvezo, la apro krevigus labruston de la junulino per siaj akregaj dentegoj.

Matildo pasigis en sian spiriton çiujn tiujn fari¸ojn,dum Valentino ÿin kisadis kaj ploris ¸ojajn larmojn, vid-ante sian amikinon tute resanigitan.

Tamen interne de la vasta tendo starigita en mezo de lavojkruçi¸o, la çampanaj boteloj are malÿtopitaj bruis kielpafado. Longa tablego subtenita de stabloj faldis sub

50


amaso da pasteçoj, da malvarmaj viandoj, kaj da ku-kaîoj, kiujn la stomakoj kavigitaj de freÿa aero, de frene-zaj kuradoj kaj de kortuÿecoj englutis plezurege. Por for-kuri la laûdojn kaj precipe la neceson ripeti por la dude-ka fojo la saman rakonton, la grafo de Ruvezo rifu¸is enangulon. Tie li kunuli¸is kun Viktoro, kiu man¸is silen-te.

La malfeliça kapitano estis kolerega, çar ne al li alirisla honoroj de la çaso. Ne nur Matildo ne lin amas, sedankoraû ÿi lin timas. Devige ÿi baldaû falos en la brakojnde sia savinto: tiu edzi¸o estas nun nur afero de tempo.

Sed li estis tro justema por malami la grafon. Li kon-fesis ke, sen la intermeto de la juna sub-leûtenanto, liestus alveninta sur lokon de la katastrofo nur por apud-esti la agonion de la junulino. Kvankam ÿi estis perditapor li, li pli amis, ke ÿi vivu. Voço sekreta diris al li, ke çione estas ankoraû malesperiga. Pro tio, komplimentintekiel la aliaj la heroon de tiu tago, li lin aparten altiris.

Sidante antaû monteto el ÿinkaj bulkoj, la du junulojamike babiladis pri siaj al¸eriaj memoraîoj.

En tiu momento, Raûlo, kiu revenis, kisinte sian fili-non kaj certi¸inte, ke ÿi nenion bezonas, reeniris en latendon. Unue li ronde promenadis interne de ¸i, pre-mante la manojn de siaj invititoj, dirante al çiu afablanvorton. Poste, ekvidinte la du oficirojn, li sin direktis al

51


ili. Redirinte al sinjoro de Ruvezo la esprimon de siadankemo, li aldonis:

—Ha! sinjoroj, kiel mi min sentus ¸oja se mi trovi¸usen via loko. Dum mia tuta vivo, çiam min turmentis fan-tomoj de milita gloro. La diversaj fari¸oj, kiuj okazis enmia ekzistado, çiam malhelpis, ke mi ilin efektivigu. Sealmenaû mi estus naskinta filon, mi estus volinta, ke liportu epoleton. Estas li, kiu realigus mian revon. Dumnun …

—Sed, provis Viktoro, fraûlino de Prelongo estas çar-ma, kaj …

—Sendube. Malfeliçe ÿi estos la lasta ido de sia raso.Post ÿi, mia nomo estingi¸os.

—Kial do, mia kara Raûlo, interrompis la grafo deRoÿbrulo, unu el malnovaj amikoj de la markizo, kial dovi ne petas de l’imperiestro, ke li aliformigu en maîora-ton vian bienon de Prelongo, Nu, çar en via familio laventro nobeligas, la titolo estus portita nur de via bienokaj de via filino: sekve, via bofilo, kia ajn estus li, estusdevigata ¸in transdoni al siaj infanoj.

—Via ideo estas bonega teorie, sed malfacile praktike-bla. Çu ekzistas viro jam titolita, kiu konsentus forlasi lanomon de siaj prapatroj, por daûrigi nomon, kiu neestas la sia? Mi prenas ateste sinjoron de Ruvezo tie çiçeestantan.

—Sinjoro, respondis grave la juna oficiro, kiam eç oni

52


proponus al mi, kun multegaj riçaîoj, la virgulinon la plejidealan, kiun povus revi artista imago, neniam, mi tionîuras, neniam mi konsentus senigi miajn idojn de lanomo, kiun famigis miaj prapatroj, kaj kiun mi penos alili transdoni sendifektita.

—Bone respondita, junulo. En via loko, mi tiel estusparolinta.

—Dio mia, mi tion bone scias, respondis la grafo deRoÿbrulo, kiu malfacile forlasis siajn ideojn. Sed rigardula familion de Lar¸evilo. La filino enami¸is bur¸on. Onialiformigis la bienon en maîoraton, kaj la edzi¸o tamenfari¸is. La geidoj portas la nomon de sia patrino; kaj, pertiu rimedo, nomo fama ne falis en la forgeson.

Viktoro aûskultis tiun paroladon tute-atente. Internede si, li saltadis pro ¸ojo. Tiun ideon pri maîorato li kare-sis de tempo jam longa. Sed kiel paroli kun la markizopri punkto tiel delikata? La kapitano estus kisinta tut-kore, kvankam li estas tre malbela, tiun bonan grafon deRoÿbrulo, kiu al li alportis tian helpon. Aliparte la res-pondo de sinjoro de Ruvezo pruvis ke, çu okaze la mar-kizo decidus efektivigi la konsilojn de sia amiko, la sa-vinto de Matildo ne estos plu timinda.

—Nu, respondis sinjoro de Prelongo, tio estus nurflanka rimedo. Fine, çar mi estos devigata min konten-tigi per bofilo, estas afero, kiun mi amus trovi en li: lamaltimeco. Mi dezirus, ke li estu tiel kura¸a kiel sinjoro

53


de Ruvezo … aû kiel sinjoro Linÿardo, li aldonis, sin tur-nante al tiu lasta.

Viktoro ru¸i¸is pro plezuro. Çar oni kredas facile tion,kion oni deziras, li imagis, ke la paroloj de la markizoestis invito maskita. Kiam li resupreniris sur sian çeva-lon li diris al si, ke liaj aferoj trovi¸as sur vojo tiel bona,per çiuj rimedoj li devos altiri al si la bonvolon de Ma-tildo; çar ÿia patro ÿajnis tute konsenta pri la efektivigode liaj projektoj.

Pro tio la junulo tiel lerte manovris, ke senrimarkite lialproksimi¸is la kaleÿon en kiu trovi¸is la fraûlino an-koraû kuÿanta. Sin klinante al la junulino, kiu nun nepovis lin forkuri:

—Kredeble mi vin tre grave ofendis, fraûlino, li mur-muris: sen tio mi ne scius kiamaniere klarigi vian sin-tenadon pri mi. Mi vin petegas, diru al mi pro kio mimalplaçis al vi, por ke mi povu ripari mian kulpon, se ¸iestas riparebla.

Tio estis dirita per tono tiel humila, tiel submetita, ke¸i kortuÿis fraûlinon de Prelongo. Levante la kapon, ÿirigardis rekte sian interparolanton kaj respondis:

—Vi konsentos kun mi, sinjoro, ke via konduto pri miestis tute mal¸entila. Oni ne persekutas junulinon tielpersiste. Se mia vivo estis minacita, mi devas kulpigi nurvian obstinon.

—Sed, fraûlino, vi tute malkomprenis miajn intencojn.

54


Mi persekutis ne vin sed vian çevalon, kiu frenezi¸is kajmi tion faris nur por malebligi dan¸eron, kiun mi sen-tis neevitebla.

—En la fino, jes; sed en la komenco.—Mi îuras, fraûlino: mi estis konvinkita, ke via rajdi-

to subite teruri¸is, kiel kelkafoje tio okazas çe iuj çeva-lo timemaj. Sen tio, mi ne estus farinta agon, kiu, mi tionkonfesas, estus nur ago de malnoblulo.

La junulinon surprizis la tono de vereco, kiu devenisde tiu lasta frazo. Certe ÿi sentis por la kapitano neniansimpation, sed ÿi estis tro justema por lin kulpigi pri pro-cedo, kiun ÿi, malgraûvole, ju¸is tre korekta, kaj eç prokio ÿi ÿuldis sincerajn dankojn. Do propramove kaj tuteafable, ÿi prezentis sian manon, dirante:

—Çar mi eraris, pardonu min.La junulo ne povis kredi, ke liaj oreloj bone aûdis. Tre-

mante li tuÿetis la fingrojn de la fraûlino. Al la salutokiun, sin lasante, li sendis, ÿi respondis per rideto tielçarma, ke Viktoro revenis hejmen, konvinkita, ke la ba-talo estas gajnita.

Tie li trovis sinjoron Benojton, kiu venis por peti no-vaîojn. Scivola, kiel tiuj, kiuj havas neniun okupon, laparo˛estro atendis la revenon de sia juna amiko, poraûskulti rakonton pri la çaso de la markizo. Kontentig-inte la dezirojn de la abato, la juna oficiro konigis al lisiajn timojn kaj siajn esperojn. La respektinda homo

55


promesis sin informi, dum la vespero mem, çar li ves-perman¸is en la kastelo. Pro la cirkonstanco, la marki-zo pensis, ke li devis inviti la pastron, kvankam tiu tagone estas dimanço.

De la morgaûa mateno, tiu çi alportis la jenajn sci-igojn: La duko de Blasano, kiu sekrete deziris la manonde Matildo, ne vidis sen profunda çagreno la kura¸anagon de sia amiko. De nun li havis en la grafo konkuran-ton tiel timindan, ke li ju¸is senutila la entreprenon demilito, en kiu senbatale li sentis sin venkita. Pro tio laçagreno kaj la îaluzo lin vere malsanigis; kaj li ne povismalsupreniri por la vesperman¸o. Sed per unu vortosinjoro de Ruvezo lin trankviligis:

—Certe fraûlino de Prelongo plene meritas la amonde honesta viro. Sed mi donis al alia mian koron; kaj mine deziras ¸in repreni.

Gastonon iom mirigis la ekzisto de tiu sekreta amo,pri kiu neniam Frederiko kun li parolis. Sed la junulo es-tis tiel feliça, ke li ne deziris profundigi la klarigon. Sin-joro Benojto certigis, ke li çerpis tiujn informojn enfidinda fonto; çar estis Laûrento mem, la konfida servis-to de sinjoro de Blasano, kiu ilin komunikis.

Tiam la kapitano decidis ke li agos. En hipotezo demaîorato, estis tute kredeble, ke la duko parolos samekiel lia amiko la grafo. Kiam eç sinjoro de Blasano kon-sentus pro amo la perdon de sia nomo, tiam la titolo de

56


li posedita havas neniun valoron, kaj la batalo okazasnur inter du viroj. Sen malhumileco, Viktoro estis kon-vinkita, ke inter Gastono kaj li la elekto de la markizo neestos duba. Neniu komparo estis ebla inter tiu junulopala, senbarba, ido degenerita de antikva raso, kaj la ofi-ciro jam fama, kiu povis briligi antaû okuloj de sinjorode Prelongo antaûvidaîon de mirinda estonteco.

Sekve li skribis al la markizo leteron laû tiu senco. Liuzis la samajn vortojn iam diritajn de li al sinjoro Benoj-to, kiam li faris al la maljuna pastro konfeson de siaj pro-jektoj.

La kapitano finis per tiuj vortoj:—Çar vi revas konservi la nomon de viaj prapatroj per

la fondo de maîorato, mi pensas, ke mi liveris pruvojnsufiçajn de miaj propraj indoj: do tio min kura¸igas porprovi tian edzigan peton.

Poste, zorge releginte sian leteron por bone pesi çiujn¸iajn terminojn, Viktoro ¸in sendis al la patro de Ma-tildo, kaj maltrankvile atendis la respondon.

57


ÇAPITRO DUA

Kvankam ¸i ne estas klasigita inter la historiaj monu-mentoj, tamen la kastelo de Prelongo meritas la vi-ziton de klera voja¸anto transiranta la landon. Konstru-ita sur arbhava altajo, çe kies piedo fluas la rivero Vio-lano, ¸i ebligas, sur la supro de la alta turo, belegan vi-daîon al vastega ebenaîo, kiu desegnas, ¸is la malprok-simo de dubeblua horizonto, multkoloran kvadrataronda diversaj kulturaîoj. La verdeco de herbejoj kontrasti-gas la blondecon de grenkampoj, dum la teraîoj noveplugitaj ilin pentre valorigas per la nigraru¸a koloro desiaj argilaj sulkoj. Oni sentas antikvan aglan neston dela feûdala epoko, en kiu la sinjorego sin kaÿis por observipasantojn, el kiu li ekalflugis birdege por ilin mortigi, alkiu li ¸oje revenis ÿar¸ita de l’akiro rabita. Sed hodiaûfeliçe la kutimoj estas tute malsamaj: kaj kie trovi¸is laiama nestego vidi¸as nur princa domego, kiu de mal-proksime altiras la rigardon per sia belegeco.

¯in konstruis, meze de la XIIIa jarcento, kunulo deSankta-Ludoviko, nomita Vilhelmo, kiu, dank’al sia ku-ra¸o en Egipto estis rimarkita kaj tre ÿatita de la re¸o.

Dum tiu malfeliçulo, malliberigita de Sarazenoj, aten-

58


dis pacience la monon pagontan lian liberecon, Vilhel-mo, komisiita kun kelkaj aliaj kavaliroj por ¸in kolektiper çiuj eblaj rimedoj, revenis en Francujon, forportantekun si çiujn riçaîojn de li kaptitajn dum la rabado deaziaj kaj afrikaj urboj.

Provizita de nobelecaj leteroj tute regulaj, li ricevis deBlanche-de-Castille, kiu regis la re¸olandon dum la fore-sto de sia filo, la proprecon de bieno nomita les PrésLongs (Longaj herbejoj), pro la vasteco de herbejoj bor-derantaj la riveron, bieno kiun, post tri jaroj, kiam li re-venis el la Sankta-Tero, Ludoviko IXa aliformigis en mar-kizlandon.

Tiam sur la pli alta loko konstrui¸is, per multaj ser-vutoj, timeginda kastelo, miksaîo de muroj netransire-blaj, de minacantaj turoj, provizita de ÿtondentoj, kov-rita de pintaj tegmentoj, kaj çirkaûita de fosaîo, kiun ple-nigis akvo dubeverda. Oni ¸in transiris per levebla pon-to, kiu mallevi¸is nur por ebligi la aliron aû la eliron deferarmitoj rapidantaj al la rabado.

Dum tri jarcentoj tiu malluma lo¸ejo teruris la landon.En la vintraj vesperkunvenoj, okazantaj funde de gar-

bejoj, oni mallaûte rakontis terurajn historiojn: kavaliro,malamiko de Prelongoj, estis enmurigita kun sia armaîointer du muroj; virinoj malrespektegitaj estis îetitaj vivajen forgesputojn; subteraj galerioj, konitaj nur de la sin-jorego, ebligis, ke li aliras ¸is multaj mejloj for de sia

59


domo, dum çiu kredis, ke li ankoraû trovi¸as en sia kas-telo. Nur kiam la malproksima milito devigis la vasalonsekvi lian estron, nur tiam la landanoj ¸uis iom da tran-kvileco.

Sed tiuj ferarmitoj, rabistoj dum la paco, aliformi¸issur la kampo batala en verajn heroojn. Estas Johano dePrelongo, la filo de la familia kreinto, kiu per sia kura¸oebligas la Mons-en-Puelle’an venkon. Pli poste, en bata-loj kontraû Anglujo, en Crécy, en Poitiers, la markizoj dePrelongo lasas mortigi sin, sed ne sin liveras. Inter kunu-loj de la re¸o Johano, kiuj lin kuniras Londonon, trovi¸asFilipo de Prelongo. Kaj kiam parto de la franca nobela-ro akceptis Henrikon VIa, anglan re¸on, kaj al li obeiskiel al sia rajta re¸o, Prelongoj restis fidelaj al la monar-˛o venkita, kaj oferis al Karlo VIIa sian glavon kaj siankoron.

Tia nobla konduto pluvigis sur ilin honorojn kaj ri-çaîojn. Apogi¸inte sur la re¸an favoron, ilia malhumilecofari¸is tiel ega, ke iom post iom ili sin konsideris kiel laprotektantoj de la re¸o, kaj opiniis, ke la pereo de unuPrelongano estas por Francujo malfeliçaîo pli plorindaol malvenko en batalo. Pro tio, ilia mirego grandegi¸is,kiam, dum la komenco de la XVIIa jarcento, ili vidis keRichelieu penadis ençenigi tiun nobelaron zumantan kajfanfaronantan, kies ili estis unu el plej fieraj specimenoj.Kulpigita pro sia partopreno en la Chalais’a konspiro,

60


Gustavio da Prelongo estis senkapigita: liajn bienojn onikonfiskis; kaj, çar la pikilego kaj la pikfosilo ne povis dis-pecigi la fortikajn murojn de la kastelo, kies cemento,malfluidigita de jaroj, akiris ÿtonan malmolecon, la teru-ra kardinalo ordonis, ke oni plenigu da pulvo la subte-rajn galeriojn de la malnova fortikaîo kaj la feûdala do-mego eksplodis unumase kun tondra bruego.

Retrovinte la favoron de Ludoviko XIVa, Ludoviko dePrelongo ricevis de la re¸o la permeson rekonstrui lafamilian kastelon, kies nur du turoj, ne renversitaj deeksplodo, staris ankoraû ruine supre de la monteto.

Terfosistoj kaj masonistoj ekforpelis la vespertojn eldisrompaîoj kaj la ranojn el fosaîoj; oni forportis launuajn kaj plenigis la duajn, kaj en loko, en kiu minacisla antikva fortikaîo, stari¸is Renaski¸ostila palaco, flan-kita norde kaj sude de du turoj, enmetitaj interne de lanovaj konstruaîoj, kiel postsigno ankoraû staranta deestinteco malaperinta por çiam.

Tiam nova ekzistado komencis por la Prelongaj anoj.Lo¸anta çu en Versailles, çu en Parizo, en sia hotelo de

la Grenela strato, la mastro venis en sian bienon nurunufoje dum la jaro, por kontroli la kalkulojn de sia in-tendanto. La modo de l’epoko estis ruini¸i gaje, sinjore-ge, kiel oni diris; sed tio ne malhelpis, ke la farmbienu-loj estas pli malmole premegitaj de la subregisto, kiupenis sin riçigi per la malriçi¸o de sia mastro. Pro tio, an-

61


taûtage de la Revolucio, la Prelonga familio posedis nurmemoron de sia iama grandeco. Unu vesperon, Ludovi-ko XVIa, sin turnante al Ro¸ero de Prelongo, diris:

—Via markiza Moÿto, oni rakontas ke vi havas multeda ÿuldoj.

—La afero ne estas neebla, via re¸a Moÿto, respondisRo¸ero: mi demandos pri tio mian intendanton, kaj mihavos la honoron informi vian re¸an Moÿton.

Nu, tiu intendanto nomi¸is Linÿardo. Jam de longatempo, Linÿardoj lo¸is en la Prelonga bieno, kaj estis lanaskitservistoj de la familio. Armservantoj dum la Mez-epoko, fari¸inte terlaboristoj, kiam Eûropo iom post iompaci¸is, ili havis en la kastelo sidon nedisputeblan kielservistoj, pordistoj, çambristoj, domistoj: fine la lasta elLinÿardoj estis altigita ¸is la intendanta rango. Malkura-¸e humilega antaû la estro, li estis kruela, senkompata,antaû la subuloj kaj la farmbienuloj: kaj dum li konten-tigis la malÿparemon de la sinjorego, li sukcese pligran-digis çiutage sian propran posedaîon, kiam eksplodis laRevolucio.

Dum la gemarkizoj agoniis sur la ekzila lando, la ho-telo de la Grenela strato kaj la Prelonga bieno estis ven-ditaj kiel naciaj bienoj. Per kelkaj monpaperoj Linÿardoilin açetis. Sed li zorge sin ÿirmis malantaû peruloj kajpostulis, ke lia nomo ne estu skribita malsupre de lavendokontrakto; çar li ne volis, ke oni sciu en la lando

62


kiamaniere li trompis la fidon de la familio al kiu li çionÿuldis.

Tiam maltrankvileco lin kortuÿegis. Kiam tiu periodode politikaj konfuzaîoj, kiun li sentis nur provizora estosfinita; kiam la mastroj, koleraj pri longa ekzilo kaj mal-afabligitaj de la malfeliço, revenos hejmen, kaj lin de-mandos pri lia administro, kion li respondos? Turmen-tita de tiu ideo, kiu lin tage kaj nokte mordetis Linÿardopripensis, ke se kastelo kaj parko estas objektoj malfacileenmeteblaj en poÿon, tamen iliaj pecoj, aliformigitaj enbelajn sonorantajn monerojn, estas facile kaÿeblaj.

Pro tio, aro da detruistoj okupis la Prelongan bienon.La zinko de defluiloj kaj de tegmentoj estis vendita laû-peze, la grandvaloraj mebloj, artaj objektoj, armiloj kajarmilaroj, transportitaj en senriskan lokon, çe brokantis-ton, komisiitan por ilin revendi detale: la pordoj, fene-stroj, skulptitaj enkadraîoj, plafonaj kartuÿoj, eligitaj elmuroj, pligrandigis la amason: kaj kiam restis nenio kap-tinda kaj vendinda, oni atakis la parkon.

La jarcentajn arbegojn trançis hakistaro: la altkreskajkverkoj, samtempuloj de unuaj Valois’oj, frakase falegis;kaj iliaj senbrançaj trunkoj, aliformigitaj en trabojn kajen tabulojn, sekvis la saman vojon ol aliaj restaîoj.

Baldaû el tiu belega sinjorega domo restis nur kvadra-to da nudaj kaj plorindaj muroj, interne difektita de lasuno kaj de la pluvo, kiuj eniris tra tegmento rompita kaj

63


tra malfermegitaj fenestroj, entenante du masivajnturojn kaj superante korton plenan da sova¸aj herboj kajda arbtrunkoj putri¸antaj sur la tero. ¯i estis la restaîode la antikva parko.

Sed per tiuj sinsekvaj komercagoj, la posedaîo de Lin-ÿardo çiutage pligrandi¸is. Li revendis metalmone tion,kion li estis açetinta papermone, sciis atendi kaj ekkaptiokazon favoran. Çar la multekostaj objektoj estis retro-vontaj sian antikvan valoron nur sub registaro iom mal-pli popola, li ¸oje salutis la alvenon de l’Imperio. Fran-cujo, laca pro la sanga tragedio de Teruro, retrovis rila-tan kvietecon sub la fera mano, kiu ¸in premegis, kaj ¸ipenadis forgesi, dank’al ¸uadoj de lukso kaj de facilajplezuroj, la teruran inkubson¸on de lastaj jaroj. Riça dagloro, sed malriça da viroj, al ¸i mankis laboristoj, man-¸itaj de la militado. Pro tio, la vendo de artaj objektoj kajde mebloj maloftaj estis facila. Dank’al tiu farmaniero,Linÿardo dekobligis riçaîojn, kiujn neniu povis al li pro-testi: kaj kiam la falo de Napoleono ebligis al gemarki-zoj ilian revenon en Francujon, li estis preta ilin akcep-ti.

Çar, kiel por la açeto de la kastelo, çiuj tiuj vendadojestis faritaj sub nomo de tria persono fremda kaj neko-nita en la lando, al kiu, por lin rekompensi pro lia ser-vemo, Linÿardo pagis gravan makleron. Dank’al tiu kun-kulpeco, la subskribo de l’ekssubregisto nenie trovi¸is:

64


kaj estis neeble, ke la posedanto ÿtelita povos suspekti,ke lia ruiniginto estis lia propra intendanto.

Kiam la voja¸a kaleÿo, kiu veturigis Prelongon la ia-majn posedintojn de la kastelo, haltis antaû lia pordo, laruza fripono opiniis, ke alvenis la momento efektivigiprojekton elpensitan de tempo jam longa. Certe lia ha-vaîo estis netuÿebla: neniu rajte povis al li ¸in disputi.Sed samtempe li diris al si ke, çar la re¸eco estas resta-rigita, sinjoro de Prelongo, refari¸inte potenca, favoreaûskultata de la re¸o, penos, per çiuj eblaj rimedoj, re-preni la heredbienon de siaj prapatroj. La iama subregi-sto ne timis tujan reprenon; sed lin teruris eblaj incite-toj kaj enuadoj, kiuj lasus al li neniun minuton da ripo-zo: kaj, çar li sentis sin maljuni¸antan, li volis ¸ui pacela rabitan riçaîon.

La perulo, kiun li iam uzis, estis malviva jam de kel-kaj jaroj; do lin povis ataki nenia maldiskreto: kaj li es-tis certa, ke daûros la publika estimo, kiu ¸is nun lin çir-kaûis, kaj kiun li ÿatis treege. Sed fama proceso okazu,informi¸o fari¸u, la tuta trabaîo de liaj kombinoj, tielpenade starigitaj, subite falegos.

Do Linÿardo komprenis, ke estas necese konsentimalgrandan perdon, kaj redoni al la markizo, sen esperode reakiro, tiun malnovan kastelon ruini¸antan, kiun lineniel povis utiligi.

65


La antaûan jaron, li ÿajne ¸in reaçetis, tiufoje tre mal-kaÿe, grande mirigante siajn najbarojn, kiuj diris inter si:

—Kion do li volas fari per tiuj disrompaîoj?La ruza vila¸ano efektivigis sian projekton. Agante

lerte, li esperis malkolerigi sinjoron de Prelongo, kaj ali-formigi en amikon tiun iaman mastron, kiu alvenos kunminaco en la okuloj, kun riproçoj en la buÿo.

La maljuna fripono ne eraris. Retrovinte ruinigita laprapatran domegon, kiun li lasis sendifekta antaû sia eli-ro, Ro¸ero sentis sian koron okupitan de malespero kajde kolero. Sed la subregisto, de tempo jam longa, prepa-ris sian defendon.

—Via markiza Moÿto, li diris, mi ne povis malhelpi, kela revolucia rabado ne ruinigu la kastelon de viaj prapa-troj. Mi povis fari nur unu aferon: reaçeti per miaj ÿpa-raîoj tion, kion la sankulotoj bonvolis indulgi. Tiu kas-telo al mi apartenas; kaj mi ¸in redonas al vi.

—Tio estas tre bona; mi dankas vin, respondis Ro¸ero,farante grimacon de malkontento, sed çu vi opinias, keestas lo¸ebla tiu amaso da ruboj?

Tiam Linÿardo sin levas, kaj diras per voço solena:—Via Prelonga markiza Moÿto, ekzistas supre de la

pordo, kiu enirigas en la grandan nordan turon granitaÿtonplato, sur kiu estas skulptita la blazonÿildo de viafamilio: tri leonoj pasantaj sur sinopla kampo. Çi tien me-tita de la kreinto de via raso, ¸i transiris la jarcentojn

66


sendifektite, kaj ¸i ankoraû superas la landon laû trimej-la radio. Unuafoje jam, dum epoko de fama kardinalo,Dio ¸in protektis, çar ¸in mirakle ne rompis la eksplodo.Se mi ne estus estinta fidela servisto, la kastelo, falanteen aliajn manojn, dispeci¸is sub la pikilego de detruistoj.Sed feliçe mi tie çi trovi¸is, ¸in observante. La restaîoj dela palaco malmulte min interesis: por mi, tiu sankta sim-bolo nur estis grava: kaj mi ¸in prenis sub mia protek-to, por ke la sangokovritaj manoj de la Revolucio ne ¸indetruu, ne ¸in malrespektu.

Tiuj vortoj, elparolitaj per voço vibranta, aliris rekte alla koro de la maljuna nobelulo, kaj korbatigis la plej in-timajn fibrojn de lia rasa malhumileco. Do, rapidante alsia iama intendanto, li premis liajn manojn, kaj ekkriis:

—Danke, mia bona Linÿardo; danke, mia fidela servis-to; mi vin malprave kulpigis: pardonu min.

Tuj oni aliris al la notario por la donkontrakto, per kiula ekssubregisto donacis al la iama posedinto de la kas-telo la ruinojn de ¸i, kaj la parkon ¸in çirkaûantan. Kajsur la notaria papero stampita, registrita, la subskribo dela Prelonga markizo malvolvis sian parafon, dum ¸inkontaktigis la nomo de lia iama lakeo.

El la milmiliono por migritoj la senbiena nobeluloestis rajte ricevonta grandegan parton. Do, post kelkajtagoj, li aliris Parizon, por fari, çe la komisiitaro pro tionomita la necesajn klopodojn. Post multaj malrapidaîoj,

67


post senfinaj interparoladoj, la monsumo da ses milio-noj al li estis difinita.

Linÿardo, konservita en siaj intendantaj funkcioj, pre-nis sur sin çiujn detalajn klopodojn, kiujn absolute nekomprenis la naiva markizo. Dank’al li, la hotelo de laGrenela strato estis reaçetita, kaj restarigita la Prelongakastelo; dum Imperiostila meblaro anstataûis la anti-kvajn Ludovikodekkvinajn apogse¸ojn, kiu fari¸is netro-veblaj pro malofteco.

¯ardenfabrikisto metis en la senarbigitan parkegontaçmenton da laboristoj: kaj beleta anglostila parketo trekombita, tre brosita, tre rastita anstataûis la beleganantikvan arbegaron.

La kelkaj jarcentaj kverkoj, kiuj ne estis faligitaj probrakomanko, estis pie konservitaj, kaj fari¸is la centrokaj samtempe la kaûzo de ravaj herbejoj, kies pala ver-daîo ¸ojigis la rigardon. Fonteto, kiu proksime fluis, es-tis kaptita, kaj povis forkuri al la ebenaîo nur kiam ¸iestis fruktiginta la novan parkon, ¸in malsekigante persiaj multaj kurbi¸oj, kaj farante de loko al loko belmov-ajn akvofaletojn sur nenaturaj rokaîoj multekoste maso-nitaj. Çi tie kaj tie naturÿajnaj pontoj ebligis la transironsuper ¸i. Oni eç konstruis per cemento, en la parto plejmalproksima, ruinaîon tiel perfekte kaj tiel okultrompefaritan, ke la pasanto ne klarigita restis konvinkita, ke li

68


havas antaû li veran feûdalan restaîon, datumantan dela Krucaj militiroj.

La mono kiu, post tiuj laboroj, restis el la monsumodonita kiel kompensaîo, estis procente donita de Linÿar-do al la ÿtata prunto, por ke ¸i pagu la renton.

Certe inter la antikvaj Prelongaj markizoj kaj la nuna,neniu komparo estis ebla: sed tamen li povis ankoraûfiguri en la mondo, kaj en ¸i vivadi kiel riça senokupu-lo.

Dum tiu tempo, lia filo Raûlo, grafo de Prelongo, na-skita en Germanujo dum ekzilo, plenumis apud la re¸ola funkciojn de nobelgardisto, funkciojn, al kiuj

henri vallienne kastelo de prelongoliteraturo.esperanto.net/roman/libr/kastelprelong.pdf · 2014....

Documents