Danere Rojnameya pql a Kurdl Miqdad Mfthed Bedirmn

Dewleta Tirk bi nave "tevgera hundurin" Kurdistane weran dike

Kurdistan ji nuh ve te dagirkirin

Di ve meha dawin de gunden Bedlise, Tat­wane, Bingole ii Pasiire bi teyare ii belikopte­ran hatin bombardiimankirin. Li Tatwane ii H Şemdinllye bombe teqiyan. Hezen dewlete gir­tin ser gelek gundan. Li ali din cinayeten "qe­sas nediyar'' roj bi roje zedetir dibin. Di ve me­ha dawi de bes H Batmane 40 kes hatin kuştin.

Di "tevgera hundurfn de" yek ji armancen dewlete gund in.

Pişti erişa dewleta Tirk: a payi­ze ku li hember meqeren PKK'e dest pe kiribô ıi heta nav Kurdis­tana Iraqe çebıi, herpirsen dewlete dabıin diyarkirin ku we "tevgera hundurin ll dest pe bike ıi ev eriş ıi operasyonen wan we zivistane ji dom bike. Seroke Erkani Herb, Dogan Gureş, Qumandare Hezen Jendirme Eşref Bidüs, serokwezir Suleyman Demirel, Waliye Kur­distane Erkan Unal ev tehdit di gelek beyanen xwe de dubare ki­ribıin.

Van du-se mehen dawiye Or­diya Tirk li Kurdistane teror ıi

wehşetek mezin, bi bedengi dime­şine. Gund bi gund Kurdistan ji nuh ve te işxalkirin. Hezen dew­lete bi barbari ıi hovitiyeke me­zin, işkence bi insanan dikin, zexira gundiyan dirijinin, wan li ser berie bi seetan direj dikin.

Di ve meha dawin de; hin gunden Diyarbekire, Pasfir, Sili­va, Bismil, Erxene, Hezro, Çinar, Merdin, Midyat, Mehserte, Sa­wur, Qiziltepe, Şirnex, Cizire, Herzex, Bedlis, Xelat, Tatwan,

(~ ____ D_a_m_a_h_t_k_: __ r._ıı __ ~)

Hejmar, No: 135 Cileya Paşi.n January 1993

Buha- Price 15SKR, 3DM

Li Kurdistana Iraqe erişen Seddam ranawestin

Seddam li dii provakasyonen nuh e

Kurd li hember erişen hezen Seddam di haziriye de ne Pişti şere Xelice bi du salan,

meha buhuri, di salvegera şer de xet­era şere duduyan derket hole.

Seddam di rojen dawi yen sala 1992'an de dest bi nenaskirina birya­ren Yekitiya Netewan kir. Di ve meha yekemin ya sala 1993'an de gav bi gav nenaskirina biryaran peşve bir. Beyan li ser beyane da, dest bi haziriyen

Mşa li ser Kurdistans Cı Başüre lra­qe kir.

Leşkeren iraqe yen bi cilen sivil, se rojan li ser hev hudOda Kuweyte ihlal kirin, gelek sileh ü cebilxane bi zora anin ali xwe.

Seddam bi veya ji nesekini. Wi, şerten Netewen Yekbüyi yen ku bere qebülkiribün yek bi yek ihlal kir. Bere

li ber kontrolanten Netewen Ye~büyi yen ku wezifa wan beçekkirina lraqe ye girtin. Nehişt bi teyaren xwe li ser esmane lraqe bigerin. Fuzeyen li hem­ber balafiran, li Kurdistans ü Başüre lraqe (di bin xeta 32 ü li seriya xeta 36 bi cih kirin.

(~ _____ oo=·=m=~=~~:r.=.t~t ____ ~)

Berpirse Gişti ye Medya Guneşi

Osman Aytar hat girtin V' Li diji erişen

dewlete 26 rojname ii kovaren sosyalist, şo­reşger ii peşverii yen Tirk ii Kurd çendeki bere beyanek derxis­tin. Di beyane de te gotin ku, "rojname ji allye dewlete ve ten sansurldrin, buroyen rojnaman ii kovaran di bin erişen dewlete de ne, rojnamevan ten kuştin ii hepiskirin."

Mahkema Ewlekari ya Dewle­te (DGM) a Stenbole di 22'e Çileya Paşin de berpirsiyare Gişti ye rojnama Medya Guneşi (Roja Medya) Osman Aytar tewqif kir. DGM'a Stenbole sebebe gir­tina Osman Aytar, nivisa wi ya bejmara 22 ya (15-31 Çileya Paşin) bi nave "Di 93'an de ji bo hemleyen nuh" nişan dide. Li gor DGM'a Stenbole di ve nivise de, berpirsiyare Medya Guneşi popa­gandaya cudabıina dewleta Tirk kiriye ıi ~v sıic dikeve xala 3713

Berpirsiyare Giştfye Medya Guneşi OsmanAytar (Foto: Armanc)

ya Qanıina li diji Terore ya benda 8'an. Wek te zanin ev qanıin di Nisana 1991 'e de hatibıi derxis­tin.

Abıi.qata Osman Aytar, Eren Keskin li ser girtine got, "ev cara peşin e bıiyerek wiha diqewime ku rojnamevaneki bi "Qanıina li diji Terore" re tewqifkirin."

X wediye kovara Medya Gune­şi Cemal Ozçelik bi beyaneke

girtina Osman Aytar protesto kir. Berpirsiyare kovare ye Ewrıipa Halim Can li ser girtina Osman Aytar daxwuyaniyek presse ji muesseen demokratik ıi humanisı re şand ıi ji Amnesty Internatio­nal daxwaz kir ku mudexale bikin ku Osman Aytar bigihije azadiya xwe.

(~ ____ D_a_m_a_h_~_: __ r._ıı __ ~)

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Arnıane 2

Pivana Asriyete Çendeki bere di televizyona şexsi ya Tirkan de a ku nave we

"Kanal 6" e, hevpeyivinek bi xwediye rojnama "Ozgur Gundem"e Yaşar Kaya re hat kirin. Hevpeyivin li ser pirsa Kurdi bu. Yaşar Kaya bi eşkereyi li ser erişa li hemberi rojnama "Ozgur Gundem"e rawestiya, di yar kir ku çi zilm u zor li ser ve rojname heye, çawa nuçenivis u xebatkaren wan en din bi deste hezen tari yen dewlere ten kuştin, u çend dawe di mehkeman de li hemberi wan hatine vekirin u doza çiqas cezaye hefs u peran li wan re kirin. Ewi di we hevpeyivine de rfireşi, erişkari u nijadperestiya dewleta Tirk li hember muesese u insanen Kurd xweş diyar kir, seheta wi xweş ...

Le di pirsa meselen di nav Kurdan de u bi taybeti ji di pirsa mewqufe li hember Kurden İraqe de, şela wi gelek balkeş u ciye mixabiniye bfi. Proçekere (programçCkire) televizyone, pirsa we yeke je kir ku rojnama wan her çendi xwedi li pirsa Kurdi derdi­keve ji, le gava dewleta federe ya Kurd li Kurdistana İraqe hat ilankirin ew çima li diji we rawestiya. Merik digot "rfipelen rojna­ma we bi xeber u meqalen li diji tevgera Kurden Iraqe u li diji dewleta federe dagirti ne, çima?"

Bersiva Yaşar Kaya ev bu ku digot, Kurdistana Tirkiye ji civa­ka eşirtiye xelas bfiye, iro kes nabeje ez ji filan eşire me le diooje ez Kurd im. U Kurdistana İraqe civakeka eşirti ye, eşir di tevgere de giran in, seroke tevgere serokeşir u feodal in, loma ji dewleta ku hatiye avakirin, ne dewleteke asri (modem- hemdem) ye, loma ji em li hember in.

Tes bi ta Yaşar Kaya ev bu, loma ji her roj rupelen rojnama xwe bi xeber u meqalen li diji dewleta Kurd dadigirt. Heyhat! Çi tesbit! Çi mewquf u çi Kuröıti!

Gava insaneki wek Yaşar Kaya, ku xwe ronakbire Kurd dihe­sibine, buye xwedi u berpirsiyare hin muesesen Kuröı u dixwaze serkeşiya tevger u daw u doza Kuröı bike, di rojek wek iro de ji rabe u tesbitek wiha bike, ne mumkun e ku meriv matmayi nemine u heyfa xwe bi rewş u rebeniya me Kurdan neyne. Li hember tesbitek wiha meriv nizane gelo bikene yan bigiri.

C!~feke tesbiten Yaşar Kaya yen di derheq hem Kurden Kurdis­tana Iraqe hem ji yen Kurdistana Tirkiye de ji rastiye dfir in. Ne Kurdistana Tirkiye bi qasi ku ew dibeje ji civak u bir u baweriya eşirtiye xelas buye, ne ji Kurdistana Iraqe bi qasi ku ew dibeje di nav eşirti u feodaliye de maye. Yeki ku piçeki hay ji Kurdistane hebe w~ bibine ku li Kurdistana Tirkiye eşirti çuqas mabe, li Kur­distana Iraqe ji kem zede ewqas maye. Di mesela xwe Kurd öıtine de ji, Kurden Kurdistana İraqe ji Kurden Kurdistana Tirkiye pirtir hay ji Kuröıtiya xwe hene. Kurdistana Tirkiye 50-60 salan di bin nijadperesti u asimilasyona Tirkan de ma, şuura Kurdiriye bi salan hat tepişandin. Hişyarbuna ku peyda bu ye ji, hişyarbuna van du-se deh salen dawin e. U li Kurdistana Iraqe ev 60-70 sal in ku şereki Kurdayeti ye bewestan u be navber heye. Di netica vi şeri de hin maf fi azadi fi imkanen peşdebirina bir u baweriya Kurditiye hatine bidestxistin ku ev tişt hin li Kurdistana Tirkiye bi dest ji neke­tine. Helbet hin ferq di navbera civaken herdu perçan de hene, le ne bi we mahne ku di ware civaki u Kurdayeriye de Kurden Kurdista­na Tirkiye ji yen Kurdistana İraqe peşdetir in.

Ya din ku Yaşar Kaya dibeje: Dewleta Kurd a Federe ne asri (hemdemi) ye, loma ew li hemberi we ye. Gelo çima ne asri ye, li gor çi ne asri ye? Ma li İraqe dewleteka demokrat a xwedan maf u azadiyen mili u insani heye u Kurd li hemberi ve dewleteka diktatar u paşdemayi ava dikin ku Yaşar Kaya dibeje ev ne asri ye. Yan Yaşar Kaya li Kurdistane dewletekaji we millitir u demokrat­tir ava kiriye u ew ji li gori ve paşde maye loma li hemberi we ye?

Ma dewleta Kurd ne asri ye, gelo öıktatoriya Seddam yan dew­leta nijadperest u terorist a Tirk asri ye? Yan hale me Kurden Kur­distana Tirkiye, ku ji ber terara dewlete em nikarin rojnameke an weqfeke bijinin ev halesri ye?

Helbet dewleta federe ya Kurd, xwedana gelek kemasiyan e. Dewleteka nuavakiriye, ji ali m ileteki perişan e warweran, bexwe­dan u be imkaniyet hatiye avakirin. Çar aliyen we dijmin in pe dilizin, erişan dibin ser, re u imkanan li ber dibirin ku xwe ava neke, bi cih nebe fi peşde neçe. Çi roja ku fırsend di deste van dij­minan keve ji ji wan be we ve dewlete hilweşinin. A ev dewlet ewqas ji di bin tehdid u xetere de ye. Tevi ve ji, bi naveroka xwe u bi millibunu demokratbuna xwe ji dewleten dora xwe hemuyan ji asritir e. Di nav me Kurdan de ji mueseseyeka beri peşdetir e, loma ji ali me ve ji muesesa beri asri ew e.

Wezifa Kurden xwenas u şufirmilli ew e ku xweöı li ve dewlete derkevin, li hember tehdiden dijmin fi xeteran we biparezin, hewl bidin ku ev peşde here, xurttir bi be u ji ali asriyet, medeniyet, de­mokrasi u milibfine de ji xurttir bibe. Heke ji me te em we çetir bikin u muesesen ji we çetir ava bikin. Ü ji me neye ji qene em pijikan di tekeren we ra nekin. Yan na erne li ber çave dost u dij­minan ispat bikin ku ne ku ev dewlet, le em bi xwe ne asri ne, em bi xwe ji berjewendiyen xwe yen milli oohay in.

Çlleya Paşin 1993

Tirkiye ii işkence Jack Healey ü Maryarn Elahi: "Qirinen ji qereqolen Tirkiye bilind dibin we wijdane Tirkiye ii dine hin ji beşinin"

Roja 6'e Çileya Paşin di roj­nama International Herald Tribune de li ser Tirkiye u işkenceye meq­aleyek derket. Meqale ji aliye du berpirsyaren Amnestiye Jack Healey u Maryarn Elahi ve hatibu nivisandin.

Meqale dide diyarkirin ku hukumeta Demirel soza xwe ne­girtiye u li Tirkiye işkence nedaye sekinandin. Berevaji işkence li Tirkiye hin zede u firehtir bfiye. Ji işkenceyan 3 misal ten dayin. Ji van du misal li Kurdistane qe­wimi ne.

Em beşeki ji ve nivise li jer peşkeş dikin; "Ew sozen serok­wczir Demirel ku 'erne li Tirkiye işkence rawestinin · gotinen vala derketin. Li Tirkiye, bi taybeli ji li qereqolan işkence bi awaki sistematik u fıreh dom dike ...

Ji van buyeran yek, kuştina keça Kurd Bişeng Anik e. Anik, meha Adara çuyi li Şimexe hate girtin. Ew li qereqola polis mir. Dema di ya we çu cesede we bine,

Listeya m1nne ya Hizbullah

Amnestye listeyek ku ji aliye Rizbullah ve hatiye hazirkirin, çap kir, ji bo tedbiren pewist big­re, hukumeta Tirkiye haydar kir. Di listeye de naven 28 kesen ku we bene kuştin hene. Ji vanan 12 parlamenteren HEP'e u 4 ji ye SHP'e ne. U xususuyeta muşte­rek ya van parlamenteran ew e ku, hemfi ji Kurd in. Ji xwe di listeya 28 kesan de, bes 3 heb ne Kurd in. Ev liste beriya kuştina Musa Anter hatiye bi destxistin u Tir­kiye hatiye agahdarkirin. Amnes­tye Tirkiye ji ber retedbiriye suc­darkir.

Di listeya mirine de ev kes hene: Leyla Zana, Sedat Yurtdaş, Hatip Dicle, Zubeyir Aydar, Dogu Perinçek, Yalçin Kuçuk, Musa Anter, Mahmut Alinak, Ahmet Turk, Sedat Edip Bucak, Salih Sumer, Mahmut Uyanik, Sirri Sakik, Muzaffer Arikan, Ad­nan Ekman, Orhan Dagan, Selim Sadak, Nizmettin Toguç, Abdulk­erim Zilan, Mehmet Sincar, Ya­vuz Binbay, Cebbar LeygaraSek­van Aytug, Bariş Muştakhan,

Haşim Haşimi, Faik Tunefan, ümer Hazar, Ata Soyer.

Bişeng Anik di 24'e Adara 1992'an de, bi işkence hat kuştin.

dit ku sere keça we ji nivi ve bi gullan perçe kirine, neynoken we rakirine, peçiken we şikandine fi di laşe we de birinen şewate hene ...

Di meha Nisane de, li Mer­dine, di operasyoneke de komek

leşker, lawikeki 16 sali ji mala wi derdixin, bi xwe re dibin. Leşker agir vedixin. Pişti agir ve­dimre, lewik li ser koza egir li ser pişte direj dikin. Vi karl 4-5 caran dubare dikin. Dfire bi fikra ku lawik miriye, cesede wi li we di­helin. Mucize dibe, lawik namire. Ş ivaneki ji wir derbas dibe lewik dibine.

Roja 27'e Nisane hemşireyeka 23 sali ku nave we Nazli Top e, li Stenbole te girtin. Di gel ku Nazli bi himl e ji li qereqole işkence pe dikin. Nazli tişte anine sere we wiha tine zimen: 'Bi cop tecawuzi min kirin. Dfue xwestin bi şfişe tecewuzi min bikin. Pişti ku min got ez bi himlim li zike min xistin'

Jack Healey fi Maryarn Elahi dibejin ku; "Qirinen ji qereqolen Tirkiye bilind dibin 'we wijdane Tirkiye u dine hin ji beşinin"

o

Li gor rapora IPI ya azadiya çapemeniye

Kurdistan heremeke xeter e IPI (Enstituya Çapemeniya Navnetewi) her sal rapora azadiya

çapemeniye belav dike. Di ya isalde ciyeki mezin daye Tirkiye u go­tiye ku "Kurdistan ji bo rojnamevanan yek ji heremen beri xeter ye dinyaye ye. Bes li ve hererne rojnamevanen ku hatine kuştin 12 ne. Ji ber ku failen van cinayetan yek ji demeketiye, loma ji hukumet te sıi:;darkirin, te gotin ku tiliya wan re de heye"

Hin rexistinen ku azadi ya çapemeniye dixwazin ji ber kuştina roj­narnev anan, Tirkiye sucdar kirin. Yek ji van rexistinan"Article 19" ye. Ve rexistine nave xwe ji madda 19 ya Beyanname Malen Mirovi ya Netewen Yekbfiyi girtiye. Berpirsyare rexİstine Francis d'Souza got "Li Tirkiye di kuştina rojnamevanan derola hukumete heye. W ek te fem kirin hukumeta Tirkiye ji bo eqaliyeta u taybeti ji ji bo ku pirsa Kurdan di zefte de bigre, rojnamevana dikuje.

Sekretere Gişti ye IFJ {Federasyona Navnetewi ya Rojnemavanan) Aidan White, di mesaja xwe de, ji aliye rojnamevaniye de, dema qala heremen xeter kir, Tirkiye u Yugoslavya wek hev girt. White got sala çuyi li hemu dinyaye 39 rojnamevan li ser kar, 23 rojnamevan ji ji ber kare xwe hatin kuştin.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Arnıane 3

Komeleke Federasyone li Kurdistane mektebek ava kir

(Firat Nemriıd) Komela Kurdistan Li Eskil­

stunayEl (bajareki Swede) bi alikariya Komita Swedi Cı Mek­teba "StAiforse" li Eskilstuna­ye, li Kurdistana BaşCır li gunde Xalekan mektebek ava kir.

Di destpeka 1992'an de ji bo avakirina mektebe projeyek hat arnade kirin. Li gor ve pro­jeye 50 000 Kron mesref le diçe. Komele ji bo peydakirina ve mesrefe muracaati gelek dezgeyen Swedi Cı Kurdan ki­riye. Herweha şev ji arnade ki­rine.

Komele di Hezirana 1992'­an de dest bi kar Cı bare avakiri­na mektebe kiriye.

Avakirina mektebe di parla­mentoya Kurdistana Federe de ji hatiye behs kirin. Parla­mentoyEl bi ve wesileye si­pasiyen xwe paşkeşi Komela

Mekteba kuji aliye Komela Eskiisıuna ve hatiye ava kirin (F. Barzan)

Kurdistane Li Eskilstunaye ki­riye.

Komela Kurdistane Li Es­kilstunaye di 1986'an de ji ali Kurden hernCı beşen Kurdis-

tane ve hatiye avakirin ü yek ji endamen heri aktif a Federas­yona Komelen Kurdistane Li Swede ye.

Kongra Rexistiıı.a Ewriipa ya YEKBUN'e

Kon_.gra rexisıina Ewrfipa ya YEKBUN'e civiya ii du rojan dom kir.

Kongire li ser giringiya avabuna YEKBÜN'e, guherinen li dunyaye, rewşa siyasi ya welat rawestiya ii Ii ser pewisti ii giringiya xebata Ii derveyi welat seki ni.

Herweba kongre programa xebata rojen peş qebiil kir ii ji bo xurtkirina tekoşina netewi ii de­mokratik bin biryar girtin.

Hin nuxten ji perspektif ii programa xebate ev in;

-Komite bi bemfi hezen Kur­distani -ku Ii Ewrfipaye ten temsilkirin- re tekiliyen dosta­niye berdewam dike. Ji bo kar ii baren Kurdistani bi bev re karki­rio we hibe politika esasi ya par­ti ya me.

- Parti we bewl bide ku Ii bemfi welaten Ewriipaye, federas­yonen demokratik wek a Swede ben avakirin.

- Parti dibe alikara avakirina muesesen pişeyi, meslegi en Kurd li derveyi welat Herwisa dibe piştgira muesesen beyi yen bi wi rengi.

-Li bin welaten Ewriipa ko­varen ku Kurdandidin naskirin, biiyer ii nfiçeyen welat digbinin raya gişti, bene. Parti we alikari­ya kovaren demokratik ii objektif yen bi wi rengi bike. Li welaten

ku kovaren weba tunebin, komite we bewil bide ku bi bez u kesen demokrat re kovaren bi wi rengi derbixe.

- Bi avakirina partiya me di riya yek:itiya sosyallsten Kurdista­naBakur de gaveke giring hat ave- . tin. U li derveyi me bin bez, ko­mik ii kadiren sosyalist bene. Ji bo yekitiya rexİstini ya sos­yallstan di qada Ewriipaye de çi ji deste komita me be, we bike.

YEKBÜN Komita Ewriipa li ser encamen kongire belavokek

belav kir. Di belavoke de hangi dilxwaz u welatparezen Ii derveyi welatdike:

"Rewşa xerab ya welate me Ii ber çavan e. Ji bo ve rewşa dijwar ya gele xwe baştir bikin, li Ewrfipaye jikaren ku em bikin gelek in. Ji bo ve ji fedekari, xe­bat ii rexistin dive.

Erne, wek YEKBÜN rexisıina Ewriipaye, bi qerardari bixebitin. Em hangi bemfi welatperweran di­kin ku di ve xebata me de mil bi­din me".

Konferansa seyem ya RNK ya liqe Ewrüpa

Konferansa seyem ya RNK (KUK) di rojen 25 o 26'e Çileya Peşin civiya.

Konferans ji ber ku çend mehan pişti kongreya 4'em ya RNK civiya, ji pirs o pirsgireken siyasi, rexistini o guherinen li dunyaye o welat zedetir, girani da ser kar O bare xebata li Ewrupaye.

li ser konferansa, berpisyare EwrOpa ya RNK beyanek da. Di beya­ne de ji hin perspektif o qaden xebate weha hatine rez kirin.

"Di van salan dawi de, li welaten Ewrupa bekari, dijminatiya biyaniyan u tevgeren Neo-Nazistan, tengkirina sinoran heqe penaberiye, abori u de-

mokrati, roj bi roej xerabtir dibe. Ev buyer, beguman li ser civata Kurd ya li Ewrupa ji tesirek berbiçav dike. Dive em li hemberi van buyer O guhe­randinan retir haydar bin, politikayek aktiftir bidin peşiya xwe O bi avayi O hezen demokratik re xebat o te­kosinek berfireh O hevbeş bimeşinin".

• Ji bo ku xebat u tekoşina gele Kurd ji ali raya gişti retir be naskirin u piştgiriya wan bi doza me re xurttir bibe, dive xebat u hewildanen pewist ben kirin. Herweha dive piştgiriya xe­bat u hewildanen di ware zirnan o kul­tura Kurdi de te meşandin, be kirin u xebat u hewildanen di vi wari de bighijin hevdu".

Mahkema Navnetewi daxwaza gundiyen Cinebire qebiil kir

Mahkema Mafen Insani a Ewıiipaye di ı2•e Çileya Paşin de li Strasbiirge clviya u muracata gundlyen Clneb~ qebiil kir.

W ek te zanin di 14'e Çile ya Peşin a ı 989'an de Serleşkere Tirk Cafer Teyyar pisitiya insan bi gundiyen Cinebire dabii xwarin. Gundiyan Cafer Teyar dabun mahkeme, le mahkeme ew berat ki­ribii. Li ser ve belwesta dewleta Tirkiye, li ser nave gundiyen Cinebire Abdurrahman Muştak, Ba­batin Muştak, Kamil Muştak u Abdulah Gundo­gan bi riya abuqaten xwe muracati Mahkema Maie

Insani a Ewriipaye kirin. Mahkema Mafe Insani a Ewriipa di ı2'e Çileya PaŞın de li Strasbiirge ci­viya ii muracata gundiyen Cinebire di ci de dit Bi vi hawi ji riireşiya dewleta Tirk di vi wari de eşkerekir.

Beri ku komisyona Mahkema Strasbiirge bi­cive, di ı ı 'e Çjleya Paşin de bez ii partiyen Kur­dan; YEKBUN, PSK, HEVGIRTIN-KDP, KA W A, PRK, KKP, TSK li Strasbiirge ji bo gundiyen Cinebire meşeke piştgiriye çekirin.

o

Ev çawa realisti ye? Reşid Burhan

Beguman mafe her kesi heye ku narinen xwe rast bibine O wan paşkeşi xwendevanan bike. Ev Mla huquqi ye. Hela psikolojikji, mirov tim dixwaze nerinan xwe realist bibine. Di bingeha nerinan de, motifen interesan roleke mezin dileyizin. Di Mla din de gava ku narinen ten parastin be kiriter Cı me­zin bin, we gave bi qasi hejmara kesan, hejmaren realistiye ten hole. Bi kur­layi realisti nam ine, le her tevliheviya lanerinan dimine. Li gor min, meqala H. Mizgin babeteki wiha ye ku mirov dikane pir rexna le bigre. Le eze bi çend xalan rexnen xwe bi sinor bikim. H. Mizgin di hejmara 134'an a Armance de weha dinivise.

1- "Hezen Kurdistana lraqe, irane Cı Suriye ji mej ve, ji roja ku partiyen xwe, rexistinen xwe ava kirine rastiyeke xwe anine zimen. Ji Kurdistana Tirkiye PDK u PSK ev rasti anine ziman ... Daxwaza "Kurdistana serbixwe" do çiqas xeyal bu iro ji xeyal e. Daxwaza "otonomiye", "federasyone· an ji konfederasyone daxwazeke realist e·.

a) Realisti ji bo daxwazeke stratejik: Otonomi? Realist e. Federasyon? Realist e. Konfederasyon realist e. Bi

rasti pirr hejmaren realistiye çSbun. Ev ji realist e, ew ji realist e, ewa din ji realist e! Zanistiya politik bu wek pekeninan Xoce Nesredin. Gava mezin u kritere realistiye ne xwiya bin, merov realistiye weha dikuje.

b) Partiyen bingehin en Kurdistana Suriye, ne otonomiye, ne federas­yone u ne ji konfederasyone diparezin. Xwestinen wan ji otonamiye ji hindik­tir in. Neziki mafen kulturi O insaniye ne. Mafe kulturi, ma ev ji realist e? Dive H. Mizgin ve ji beje. An ji Mzen beşe Kurdistana Suriye rastiyen xwe neanine zimen. Ku ne weha be, ev te ve mane ku haya H. Mizgin ji programan hezen Kurdistana Suriye tuneye.

c) Ku xwestina serxwebuna Kurdistane xeyalperesti be, dive PSK ji heleke realist be, ji Mla din ji xeyalperest be. Ji ber ku di programa PSKe, a beri kongra 1992'an de ev heye: "Gele Kurd kare ciM bibe, dewlela xwe ava bike, yan ji bi gele Tirk re yekitiyeke demokratik hilbijere·. Gelo li gor mantika H. Mizgin, PSK ne "niv" realist u "niv" ji xeyalperest e?

2- "Di pirsa 'otomomi', 'federasyon' an ji 'konfederasyone' de sere min ne zelal e•. Çawa dibe, sere meriv ne zelal be u mirov karibe bi be xwediye iddia realistbCıne? Xuya ye H. Mizgin ji bo metoda zanistiye formuleke nuh ditiye.

3- "Konfederasyon" ji bo damezirandina hinek strukturen dewlete; Yekitiya dewleten serbixwe ye. Li ser bingehen peymanen navnetewi te da­mezirandin. Dewleten endamen konfederasyoneka ne "serbixwe"ne. Dewle­ten serbixwe ji, be sinor nabin. "Xerakirina van sinoran guherandina xerita Roljhilata Navin tine rojeve. Ev yek ji ji bo min ne realist e·. We gave erne çawa xwestina "konfederasyone" realist bibinin? Li gor H. Mizgin dive kon­federasyon ji ne realist be, xeyal be. An ji niviskare meqale mana "konfede­rasyone" nizane.

4- Bi rasti dewleten ci ran O en bi qewet ji guherandina sinoran ne razi ne. Le gava em siyaset u xwestinen xwe yen stratejik li gor qebulkirina wan dewleıan eyar bikin, dive em dev ji federasyone ji berdin. Ji bo ku ev dewle­tana ji bo Kurdisıana Bakur bi federasyone ne razi ne. Betir bi mafe kulturi O insani razi ne. We gave xwestina federasyone ji ji deste me çu! Konfede­rasyon bere ji deste me çubu, nuha ji federasyon çu. Ma "otonomi". Le ji bo "otonomiye• ji ev dewleten bi qewet tişteki zelal nabejin O ji bo runiştina li dora mase dive komporis hebe. Xuya ye dibe em ji xwestina "otonomiye" ji dakevin. Maçima nebe? Ku xwestina partiyen beşe Kurdistana Suriye realist be, çima daxwaziyen Kurden KurdistanaBakur yen ji otonamiye ji kemtir we ne realist bin? Gava mirov xwestinen xwe yen stratejik li gor bi­yaniya eyar bike, sere mirov we wusa li keleman keve O mirove tişten weha tevlihev bibeje. Xuya ye me Kurda ji tarixa xwe hin tecrObe nestendiye.

5- "Ne dewleten li der o dora Kurdistans ve yeke qebul dikin u ne ji dewleten di "pergala nu ya dine· de xwedi soz u qewet in ku ve yeke qebul bikin". Bi ve lanerine xuya dibe ku H. Mizgin politika navnetewi a dewleten bi qewet statik dibine. Qebulkirin an ji ne qebOikirina van dewletan, wek politika navnetewi ne statik e. Ku mirov ji mekanizma politika navnetewi tam bike, mirov nikane tişki weha beje. Çimki mekanizma politika navnetewi bi forrnek (şikil) dinamik dixebite O fonksiyona xwe bi cih tine. Çewa?

1- Ev dewlet politika xwe ya navnetewi li gor xurtbun O qelsbuna here­keta netewi diguherinin. 2- Ev dewlet li interesen xwe dinerin, gava interesen wan ten guherandin, politika wan ji diguhere. 3- Dijitiya navbera dewleten kolanyalist u van dewletan de dibe sedemen ku politika wan ji be guherandin. 4- Dijitiya di navbera dewleten mezin de, disa dibe sedemek ji sedemen ji bo hinek ji wan dewletan politika xwe biguherine. 5- Qarektere politika hundir a van dewletan forme dide politika wan a navnetewi O politika hundir a van dewletan dinamik e, ne statik e. Beguman dive em politika navnetewi a van clewletan texin hesab, gava em taktı"ken xwe ava bi­kin. Le ne bi hawaki sıatik, bi hawaki dinamik dive em li politika wan binerin. Ku em xwestinen xwe yen stratejik li gori politika wan dewletan ava bikin. We gave erne bibin quqla xelke, sere me we U gelek keleman keve. Ev naye we mane ku erne politika van dewletan ji bini de ji tıeseb derxin.

6- Wek xwendevaneki Armance te nagihem ji bo çi "sinoren ku Kurdis­tana me kirine çar perçe, me bive neve, bOye rastiyeke diroki"? H. Mizgin van sinoran Kurdistan kirine çar perçe wek neheqiyeke tarixi ya naye gu­hertin dibine. We gave dive sinoran Yugoslavyaye, Çekoslovakyaye u ye YKSS (CCCP) betir bibana diroki. Le nebun.

Erne kinga bibin realist? Li gor min kinga me narinen xwe li ser fakta ava kirin Cı ev nerin li bejinga diroke u mantike xistin ..•

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Armanc4

r RAMANEN RAMANWERAN J

Parasıina zimen ii kar·iibare zimanzanan

Di bejmara Annance ya 134'an de heval Mahmud Lewendi ji bo parastina zimane Kurdi nivisek nivisandibu. Bi ya min ew meqale bi awaki rast ha­tibu nivisandin. Tişten ku wi gotibu di cih de bun. U vi hevali ev doz bi awaki gelemperi anı"bu ztmen. Bi ya min aliki we nivise kem bu. Ew ji di parastina zi­men de kar u baren ku dik­evin ser mile zamanzanan bu. Ji ber ku dive ji alikive mertv zore bide ku xelk bi zimane xwe biaxife u ji aliye din ve ji mertv nehele ku zirnan bi şaşi u çewtiyen ku çe dibin birinen ktir big­ire. Ev doz bi du aliyan te parastin. Aliki ku kek Mahmud bi xwe ji gotibu, bikaranina zimen di nav gel de, da ku zimane me wenda nebe u em wek ne­tewe nehelin. Aliye din ji (ku ev ali pirtir dikeve ser milen zimanza­nan)parastina zimen ji çewti u şaşiyen gramitiki, ifadeyi u çekirina bejeyan e. Bi Kurdi axaftin ji gel te xwestin. Le parastina zi­men kare ztmanzanan e. Ji ber ku zimanzanen me çi tışte rast yan ji çewt bikin dikeve nav zimen u ji wi re dibe mal. Pir bejeyen ku em iro bi kar tinin do tunebCın, haya xelke ji ji wan çenebubu. u iro bi saya zt­manzanen me ew bejeyen han ketine nav xelke. Dibe ku hin ji wan bej eyan ne rast bin u ne dur e ku zi­manzanen me rojeke bi rastnebuna wan bihesin u bixwazin wan biguhertn, we çaxe de heza wan ji bo rastkirina wan bejeyan ter neke.

Di zimane Ere bi· de ke­sen kiryar e ku bi kare lekere radibin, bi qalibe "fail" çebuye u manaya we ji kese ku bi kare nivisane radibe. Her weha bejeya "şartı" bi qalibe "fail" çebuye, manaya we li gor gramatika Erebi dibe: Kese ku ava dike, le di Erebi de "şar" weke kolan te bikar­anin, kolan bi xwe nabe kiryar u nikare bi kare lekere rabe, le di ve bejeye de tene waha hatiye u nav xelke de weha belav buye. Pişt re pisporen zirnan xwestine ve çewtiye rast bi­kin, le nikartbune, bi wi awayi ew bej e devla ku bibe "meşrti" buye "şarti" u waha çewtmaye.

Ji bo me ji weha ye. Çewtiya ku em iro bikin, sibe rastkirina we zahmet e. Lewra dive zimanzanen

me pir baladar bin. Bala xwe bide du tiştan.

1-Lihemberbikaranina bejeyen biyani yen Ewrtipi dive ew haydar bin. Çiqas ji desten wan te dive nehe­lin bej eyen bi yani tekevin nav Kurdi u heger ew bejey­en ku ew bi kar tinin di Kurdi de hebin, we gave dive xwe qet vetinkare wan gotinan nebinin. iro di hemu kovar u weşanen ku li Swed derdikevin de be­jeyen wek struktur, ab­strak ten bikaranin. Gelo bejeyen Swedi en ku niviskaren me bi kar tinin di Kurdi de ninin. Bi ya min hene, le ji bo hevalen me bi kar anina wan goti­nan hin hesantir u hin xweştir te. Lewra wan be­j eyan bi kar tinin. Niviskaren Kurd en ku li Swed in di nivisen xwe de bej eyen Swedi bi kar tinin, Kurden ku li Fransa ne be­jeyen Fransizi bi kar tinin, en ku li Almanya u li ingilistane ne bi bejeyen wan zimanan nivisen xwe dixemlinin. Le kesek ji wan nafikire ka di dawiye de we rewşa zimane Kurdi çawa bibe. Ji xwe pir bejey­en Tirki, Erebi, Farisi ke­tine nav zimane Kurdi. İcar em ji li ser nave ztmanzan u pisporan bejeyen zimane Ewrtipi ku em li wan wela­tan dijin textn nav Kurdi we gave em başiye nakin, em dijminatiya zimane xwe dikin. Li gor nerina min, dema ji me re bejeyek hewce be, dive em peşi di Kurmanci de le bigertn, heger tunebe, icar em li nav Sorani u Zazaki bigertn. Heger di wan de ji peyda nebe, icar di nav ztmanen neziki Kurdi de bigertn. Heger me di nav wan de ji peyda nekir, we gave dive em di nav Swedi, ingilizi, Fransizi u yen din de le bigertn. U ez bawer im ku ztmanzanen me be ku bi vi awayi li bejeyan bigertn, raste rast diçin riya kurt u hesan u nivisen xwe bi be­j eyen biyani dixemilinin u bi vi awayi ji xelke re rebe­riya çewt dikin.

2- Pa rastina zirnan j i aliye morfolojiye u vejan­dina bejeyen nuh ve: Zi­manzanen me dema bejeye­ke vedij e nin beyi ku li bejeye bigertn u sere xwe bi we re bieşinin, manaya we bi Tirki diramin u ji Tirki werdigerinin Kurdi u bi vi awayi bejeyen nuh çe dikin u dfxin nav zimen. Ji aliye din ve ji pir bejeyen Kurdi hene ku Ereban, Tirkan, Farisan ew girtine u xistine

Perwin İzol

nav zimanen xwe u kirine bejeyen Erebi, Tirki u Far­isi u zimanzanen me ji ji tunebun u kembuna bejey­an gazinan dikin. Xelke bi gotinen me zimanen xwe dewlemend kirine, em nik­arin en mayi ji biparezin.

Riya rast ji bo çekirina bejeyan ew e ku pisporen me peşi di nav klasiken me de li bejeyan bigertn, heger peyda nekirin u dive di nav zaravayen me de le bigerin, li wir ji peyda nekirin, icar dikarin bejeyen nuh çe bi­kin. Dibe ku ji we re man­tiqi neye le di nav ferhen­gen Tirki de gelek bejeyen Kurdi hene u Tirk wek Tirki dixebitinin. Beriya 5 salan min ferhengeke Tirki (ya Turk Dil Kurumu) dani ber xwe u min xwest bejeyen biyani je derinim. Min deftereke mezin a bi bist peli tiji bejeyen Kurdi je deiXist. Li ber binekan nivisandibun Farisi. Li hemher bineken din ji tiştek nenivisandibun, wek bejeyen Tirki derhas dibun.

Ji wan çend nimune ev in;

agah: bilgili, uyanık,

ha b erli aheng: uyum bac: gümrtik vergisi dilderya: sabırlı yeknesak: monoton şano:sahne şahnişin: Balkan serencam: Bir işin bir

olayın sonu. sayeban: gölgelik sergerde: elebaşı peyrev: izinden giden iz­

leyici.

Ji van numuneyen jorin ji te ditin ku pir bejeyen Kurdi ketine nav zimanen ciranan u bune wek en wan zimanan u em ji dibejin: Zimane me ne dewlemend e. Bi ya min zimanzanen me dive bibin parastvanen ztmane Kurdi da ku zimane me bete parastin.

Çlleya Paşin 1993

Zinare Xamo

Sibe Dikane Dereng Be Heta nuha min gelek caran bala serok u reberen Kurdan

kişandiye ser tahlUka asimilasyone. U çi heyf ku ve gazi ii hawara min ew ji xewa wan a giran şiyar nekirin. Li gor gelek kesan min mesele pirr diramatize dikir. U rasti ew e ku rewş her ku di çe xerabtir dibe, nifşen nuh radibin berna berna ji binde bizimane diya xwe nizanin. Bere bere zimane male u zimane rojane ji dibe Tirki. Di rewşek wiha de dive her kes ji tenga xwe de ve munaqeşe bine rojeve u ji peyve wooetir, di praktike de tişteki bike. Ve nivise ez bi ve arınance dinivisim.

Gava meriv bibeje hebfina Kurden Kordisıana Bakur(firkiye) ji gelek aliyan ve di tahliikeke de ye, we ne mubalexe be. Ji van tahiiikan yek ji tahlUka asimilebUne ye. Bi ditina min di ta­rixe de Kord wek millet bı cari ru bi ruye tehditeke hewqas me­zin nebUne. Li hember ve tehdida asimlasyone wek ferd, wek dezgeh dive em bin tedbiren ciddi bigrin.

W ek te zanin, zirnan ne tene wasitake axaftin ii dan ii standi­ne, her wisa e w, wasitake yekitiya şikilgirtina ruhi ya milleteki ye ji. Wexta di nav milleteki de yekitiya zimen tunebe, ew mil­let di gelek waren din de ji ji hev dfu dikeve, dibe xeribe hev u hetta wek "nation" berdewambfina hebUna wi ji dikeve xetere. Heta bi umimiyet wenda dibe.

Hinek dikanin di ware teoriye de rabin li dij ve ditine derke­vin u bin numuneyen ekse we ôışan bidin; bibejin "gava mille­tek zimane xwe wenda bike, ev naye we maneye ku wek millet ew ji dihele, namine."

Dibe ku tişte ez dibejim li teoriyen iro hene, neye u li din­yaye ji bin numuneyen eksi ve ditina min hebin. Le li gel ve ji ev naye we maneye ku ev yek ji bo Kurdan ji rast e u heger Kord zimane xwe wenda bikin ji we wek millet kanibin hebUna xwe bidominin .. Beri her tişti rewşa me Kurdan pirr istisna ye, qet naşibe rewşa milleteki din. Ne bi renge xwe u ne Jİ bi dine xwe em ji wan milleten ku welate me işxal kirine naqetin ii di ser de ji em di nav hev de ne. Ev faktor giş di lehe dijmin u di eleyhe me de ne. Ji ber ve yeke ji we ne rast be gava em bibejin nizanim "filan millet asimile bU le disa wenda nebU. "Be guman li dunyaye dikane bin numune ben ditin. U li ali din gava em li der u dora xwe binerm, berna di nav Ereban de, di nav Tirkan de em dikanin gelek numfinan bibinin ku milet çawa asimile bfine, bune Tirk yan Ereb.

Bi ditina min tişte heta niha wek millet em ji wendabUne xelas kirine, zirnan e. Çimki ye em u Tirk, Ereb u Faris ji hev gerandine di esase xwe de zirnan e, kulbır e. Heger Tirkan wek milleten din em ji asimile kiribuna ne qonaxa tekoşine u ne ji daxwazen me yen milli we wek iro fireh u xurt bôna. Li gel ve xebata berfıreh u bi bezaran şehid ji Kord li Kurdistana Bakur disa ji ketine xeteke wendabune. Heger ev qonax direj bajo u di­nav van çend salen peş de em heqeki milli bi dest nexin, we ren­ge gelşe ji bin de were guherandin, "tahlUka çebiina dewleteke Kord" we ji Tirkan re nemine. Pirani ya me we ji mecbUri bibe Tirk. Çimki tu xusôsiyeten ku milleteki dikin millet we bi me re neminin. Li hember ve feleketa mezin dive em tişteki bikin, tedbireke bigrin. Ev ji bi organizasiyon, bi ser u ber dibe.

Tu idial beyi fedekari bi rast nagere. Helbet ji bo rastgeran­dina idialek wisa mezin ji, yani avakirina dewleteke or­ganizasyon lazim e.

Hemu parti u dezgehen ku hene di piraletike de nişan dane ku li diji asimilasiyone ew siyaseteke rast, siyaseteke ku kanibe re li ber ve feleketa milli bigre nameşinin u ji bo peşeroje j>i tu program u ditenek wan tuneye. İcar ji ber ve yeke ji meriv ni­kane avetina gaveke ciddi ji wan bipe. B ila gaveke ciddi ji li wir birnine ew kes u gruben ku dewlete bin asimile nekirine, bi ge­lek riyan u aletan ew asimile dikin. W ek numune, nuhali Kor­disıane hezen Kurdan gelek kovar u rojnaman derdixin. Beyi yeke (Welat, rojnameyeka hefteyi ye), giş bi Tirki ne. Ya bi Kurdi derdikeve ji him ji ali şikil ô him Ji ji ali naverok u kadi­ren xwe ve pir zeif e, ne mumkun e ku kanibe bi yen ku bi Turki derdikevin re reqabete bike. Yen ku bi Tirki derdikevin ji her yek niv rupel ya ji rupeleke, pirani bi tişten pirr basit, bi çend rezen folklorik u ew ji bi zirnaneki tewşo mewşo ci didin Kurdi. Ü ji bo ku meriv kanibe wan fahm bike dive Tirkiya me­riv pir xurt be. Ew ji dibe sebeba ku millet bi Kurdi nexwine. Di netice de him dewlet u him ji bez u partiyen bi neta ku ewe millet xelas kin, bi gelek aletan milet asimile dikin.

Di ve ev siyaset, be guherandin, ev qonax be rawestandin. Dive ji bo vi kari tevgereke nuh bi daxwaz u pirensiben radikal derkeve hember gel u li hember asimlasiyone bin gaven muhim bi lez baveje. Wezifa ve tevgere dive bes xebata li diji asimilasyone be. Ji bo pirensiben serihildanek, tevgerek weha peşniyaren min ev in:

-Dive di hemu civin, dan u standinen bi endaman re, (çi bi devki u çi ji bi niviski be) bi Kurdibe peyivin. .

Dtımahtk r. ll

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Armanc 5

lekolin

Ziınane Kurdi Ji ber ku ziman~ Kurdi zi­

man~ mileteki ye ku hatiye bin­desthiştin, di imkana p~ş­dexistina muesesetiya mili, ji ya l~kolin O l~gerin O p~şxisti­na ziman, kultur O hebün~n ci­vaki O tarixi hatiye beparhiştin, ziman~ Kurdi ji t~ra xwe neha­tiye l~kolin O dewlemendiya wi nehatiye eşkerekirin. Muese­se O dezgeMn ku karibin vi zi­mani ~şbi xin bi taybeli li hun­dur~ wel~t firsenda avabü-n~ neditine, ji ali l~kolin O 1~­gerin~ ve zimannas~n pispor y~n bik~rhati negihiştine, yek du ronakbir~n ku bi imkan O hewldana xwe ya şexsi xwes­tine derkevin meydan~ ji, her­gav tüşi tehdiçfa dewleta serd­est O zordar bOne.

Loma ji, l~kolin~n li ser zi­man~ Kurdi, heke em rewşa istisnai ya Kurdistana iraq~ li ber çav negrin, bi imkan~ n van çend ronakbiran mehdüt kiri­ye ku ew ji ji xwe re li derveyi welat peyda kirine. Li Kurdista­na iraq~. ji ber w~ serbestiya nisbi ya kulturi ku encama t~koşina mili ya b~westan O benavber büye O piştre ji ji ber w~ imkana otônomiya meh­dütkiri ya berhema şer~ sal~n 60'i, li vi perç~ weıat~ me, wel~ ı~ hatiye ku hejmara ro­nakbir O mueses~n ku li ser ziman~ me xebat kirine, ta de­receyek~ z~detir büye. Li vi perç~ wel~t meriv dikare beh­sa hin xebat~n Mja bike. Ji bili van tişt~n ku li ser ziman~ Kur­di hatine nivisin, eser~n hin rojhilatnas O zimannas, gerrok O misyoner~n biyani ji hene.

Ji bo armancin siyasi

Ji bili v~ div~ em xebat~n wan dewlet~n ku Kurdistan bindest kirine O y~n hin der O dor~n ku hin hesaben wan li ser Kurdistan~ hene ji desı­nişan bikin, ku ev xebat~n wiha y~n li ser ziman~ Kurefi ne bi mexseda ilmi lA bi ya siyasi hatine kirin. Ewan ne ku xwes­tine rastiy~n zanisti derxin ho­ı~. ı~ xwestine idia O safset~n ku xizmeta m~xsed~n wan en siyasi bikin li nav milet~ bene belavkirin. Dewleta Tirk ji ber ku heta roja iro hebüna milet~ me inkar kiriye, O di riya xeba­t~n behskiri re muhawele ki­riye ku Kurdan wek perçayeki ji qewmen Tirk ~n Asya Navin bide nişandan. Li ser zimane Kurdi ji idia kiriye ku ev ziman, zimanft civakeke Tirknijad(Tir­kftn çiyayi) e O di nettea asimi­lasyone de büye zirnaneki destkird (sun'i) e ku ji çend he­zar peyvan Erebi, Farisi O Tirki pek hatiye. Tirkan ji aliyeki ev

gotine, ji aliy~ din ve ji ji bo ku milet~ Kurd perçe bikin satsa­tak wel~ derxistine ku xwed~­giravi Zazaki ne lehceyeke Kurdi ye, le hem kes~n ku bi zazaki hem ji y~n ku bi Kur­manci diax~vin perçeyek ji milet~ Tirk in. Bir~vebir O ber­pirsiyar~n Tirk di van dem~n dawiyft de, pişti ku hebüna milet~ Kurd idi nay~ inkarkirin piştgiriyek~ dide hin kes O der o doren ku bi idia Kurdnabuna Zazayan radibin, idiayan wiha teşwik dikin O di bin re alikariya wandikin.

Zazaki

Yen ku di roja iroyin de idia Kurdnabuna Zazayan berp~ş­dikin hinek ji wan ji ideolog~n nasyonalist ~n Ermeniya ne. Ev~n ku xwe bi xeyala Erme­nistanek Mezin ve girtine, her­~men BakurO Rojava y~n Kur­distane ji li ser v~ Ermenistana mezin dihesibinin. Le ji ber ku dizanin nitusa Ermeni li van hereman nine, Zazayan bi tay­bati ji Zazay~n D~rsim~ y~n Elewi ji ali reh O r~çik~ ve dix­wazin Ermeni nişan bidin ü bi v~ mexsed~ ji dixwazin Zazaki ji lehc~n Kurdi dür nişan bidin ü n~zi ziman~ Ermeni bikin. Ev ji piştgiriya wan der O dorin dikin ku Zazayan Kurd nabinin. Ya gelek balk~ş ew e ku piştgi­riya kes~n ku Tirk ü Ermeni di­kin her eyni kes in.

Bir~vebir~n Farisan O ideo­logen wan ~n kir~girti ji her muhawele kirine ku idia serbi­xwenebüna ziman~ Kurdi bi­ser xin ü bidin qebülkirin ku Kurdi lehceyek ziman~ Farisi ye.

Ji biJi bir~vebir~n siyasi ü kes ü dezgeMn wan ~n xwe­dan mexsed~n taybati, hi n zi­mannas, gerok O misyoner~n biyani ji gelek caran ji ber mex­sed~n siyasi y~n li gor berje­wendiyen welaten xwe O hin caran ji ji ber çavderi O leko­linen xwe y~n gelek sathi bi şaşçünek~ nivisine ku Kurdi ne zirnaneki serbixwe ye, leh­ceyeke ji Farisiya kevin O yan ji ya nuh. Y~n ku li ser ziman~ Kurdi tehlil~n şaş ~n qesti ki­rine yan ji bi nezanin şaş çüne, hejmar~n kes~n wiha ji yek du kesan ne z~detir in, ı~ ji ali leh­cey~n ziman~ Kurdi de hejma­ra kes~n ku bir O baweriy~n cuda cuda nivisine ü p~şk~ş b~ kirine, gelek z~de ye.

Li ali din div~ em rastiyeke ji qebül bikin ku herçi lekolin~n niyetçak O zanisti bi hejmara xwe gelek kem bin ji ew bi xwe ji li ser zimane Kurdi gihiştine bir O baweriyen ne wek hev. Ji

ali van de ji nezelaliyek heye. Tevi hemü dijwari, nezelali

O k~masiy~n l~kolin~n ku li ser tonoloji, morfoloji O sintaksa zimane Kurdi hatine kirin, ni­şan dane ku ziman~ Kurdi, zi­maneki serbixwe y~ xwedan tarixeka taybeli ya p~şveçüne ye ü v~ rastiya han di war~ zi­mannasi de xwe daye qebül­kirin.

Li gor v~. zimane Kurdi zirn­aneki Hindu-AwrOpi ye, di­keve nav şax~ zimanen irani O di vir de ji ji gruba iraniya Baku­r~ Rojava te hesaba.

Her weki t~ zanin, zirnanna­san di encama l~kolin~n li ser ziman~n dinyaya de, li gor ne­zikbün an dürbuna zimanan li ser esase reh O reçik O yen ge­lek aliyen din ev zirnan ji hev veqetandine, li gor hin zima­nan, hin ziman~n din n~zi hev ditine O ew di malbatek zim~n de hesibandine. Zimanen din­yaya dabeş dibin ser van mal­bat en zirnanan:

1- Malbata Zimanen Hindu­Ewrüpi

2- Malbata Ziman~n Sami: Erebi, ibrami O Aqadi dikevin nav malbate.

3- Malbata Ziman~n Bantü: ji hin zimanen Afrika BaşürO ya navin p~k t~.

4- Malbata Ziman~n Çini: Ji ziman~n Çini Cı Tibeti pek te.

5- Malbata Zimanen Urai­Aitayi: Di v~ malbate de zima­n~n Fini, Macari, Estoni, Uy­guri, Samuyeti, Tirki, Moxoli Cı Mançüyi ciM xwe digrin.

Malbata ziman~n Hindü Ewrüpi ya ku Kurdi ji t~de ye, bi nav~ Asya ü Ewrüpa dibe du beş. Beşa EwrOpa, bi nav~ ziman~n Cermeni, y~n Ro­mani ü y~n Slavi dibe s~ şax.

Di şax~ ziman~n Cermeni de Sw~di, norweci, Danimarki ü islandi hene ku ev ziman~ i skandinavi ne. Piştre Flama­ni, Almani Cı ingilizi ji di vi şaxi de ne.

Ziman~n Romani ji Por­tekizi, ispanyoli, Fransizi, itali o Romani pek te.

Di şaxe zimanen Slavi de ji, Rüsi, Ukrayni, Bulgari, Sirbi Cı Lehi (Poloni) hene.

Herweha, Yunani, Arnawuti (Aibani) Litwani, Kelti O Baski ji dikevin nav beş~ Ewrüpa y~ Malbata Ziman~n Hindü-Ewrü­pi.

Di beşe Asyayi y~ malbata ziman~n Hindü-Ewrüpi de ji zimanen Hindü-irani cih dig­rin. Ew ji dabeş dibe li ser esa­se zimanen Hindi Cı yen irani.

Şaxe Hindi, ji Sanskriti, Sindi, Urduyi, Hindiya iroyin, Biharayi, Bengali, Marasi, Küçürayi, Pencabi Cı Senegali

eMiirad Ciwan*

pek t~. Di şax~ zimanen iranide ji

Farisiya Kevin (ji w~ ji Farisiya Navin yan Pehlewi, ji Farisiya Navin, ji Farisiya Nuh), Aves­tayi, Sogdi, Belüci, Peştüyi, Oseti Cı Kurdi hene.

Ziman~n irani ji ali avabüna r~zimani ve dibin çar beş: Kur­di di gruba iraniya Bakur~ Ro­java ü Farisi di grüba iraniya başür~ rojava de ye.

Ziman~n dinyay~ ji ali ava­buna xwe ve ji di bin s~ beş.

1- Ziman~n Yekkiteyi: Zi­man~ Çini ü Tibeti ji v~ gruba ne.

'2- Ziman~n düvgir: Zima­n~n Tirki, Fini ü Macaridi v~ grub~ de ne.

3- Ziman~n tewangbar: Ziman~n Hindü-EwrOpi O y~n Sami di v~ grübe de ne. Li gor v~ dabeşkirin~. ziman~ Kurdi dikeve gruba ziman~n tewang­bar.

BelavbOna Zimanö Kurdi ya Coxrafi

Li ser her~ma coxrafi ya ku Kurd li ser dijin, Mir~ Bedlis~. diroknas~ bi nav Cı deng ~ Kurd Şerefxan, di Şerefname­ya xwe de wiha dib~je:

"Hudüd~n welat~ Kurdan, ji perav~ Derya Hurmuz (Delav~ Basra M.E.B.) ya ku ji ok­yanüs~ vediqete dest p~ dike, li ser xeteke rast ji w~ der~ heta dümahika welayet~n Meletiy~ ü Meraş~ diçe. Bi vi awayi aliy~ bakur~ v~ xet~ Fars, lraqa Acem, Azerbaycan, Ermenistana Piçük ü ya Mezin p~k tine. Li başCır~ ve xet~ ji lraqa Erebi, Musil ü Diyarbekir heye. Tevi v~ ji gelek xelq ü qebil~n ji nesla van insanan, ji rojhilat heta rojava li gelek we­latan belav büne." (1)

Roja iro, Kurdi li Asya Piçük, li erd~ navbera Anado­liy~. Kafkasyay~. Faris ü Ere­ban t~ axattin. Li rojava Tirki, li bakur Ermeni, li bakur~rojhilat Azeri, li rojhilat Farisi Cı li başür Erebi dibe ciran~ vi zimani. Axa Kurdistan~ iro hatiye per­çekirin ü ketiye nav hidüd~n Tran~. Iraq~. Süriy~ Cı Tirkiy~. Li gori v~. rojava Cı başür~ roja­vay~ iran~. saranseri bakur ü rojhilat~ bakur~ Iraq~. bakura SCıriy~ Cı rojhilat O başCır~ rojhi­Iata Tirkiy~. welat~ eslin ~ zim­an~ Kurdi ye. Civak~n Kur­diax~v her wiha li Ermenis­tane, Turkmenistane, Pakis­tane (Belücistana Pakistane) Afganistane, Hindistane Cı Lubnane hene. Li paytext Cı bajaren weki Horasane, Tahra­ne, Bexdade, Şame, Ankare, istenbole, Konyaya ü izmire ji

nifüseka kesit a Kurdiax~v heye. Tarixa bicihbCına Kur­dan a li van welat Cı bajaran ji ali hin Kurdan ve gelek kevin e, diçe bi sedsalan beri niha Cı ji ali hin Kurdan ve ji dikeve nav sedsala me ya nuha, bi taybati ji van de h sal~ n dawiy~. Ku di van salan de yan hatine sirgün­kirin, yan ji ji ber zilm Cı zor~ ji mecburi barkirine. Bi v~ mah­n~. li welat~n Ewrüpa, li Ameri­kay~. li Awustiralyay~ ji li ser hev niv milyon Kurd hene.

Heke em bixwazin hidüd~ welate eslin ~ ziman~ Kurdi destnişan bikin, em dikanin tabloya j~rin diyar bikin:

Li bakur, li Ernienistan~ ji Leninekan~ dest p~ dike ber bi rojava de bajer~n Qers~. Er­zurum~. Erzincan~. rexe rojhi­Iata bajar~ Siwas~ Cı qeza Sari­z~ ya Qeyseriy~ digre nav xwe. Pişt re dik~şe Meraş~. Qi­riqxana Hatay~ ji digre, di wir re ji hudüd~ Süriy~ Cı Turkiy~ dib­uhure diçe her~ma Efrine (Çiyaye Kurmenc) ya li Bakure Helebe. Afrine digre nav xwe Cı ber bi rojhilat diçe; Kabaniye (Aynd Ereb), Sere Kaniy~ (Ra­sul Ayn), Dirb~siye, AmCıd~ Cı Qamişliye digire. Pişti ku hemü herema Cizire ya li Süriye girt ber xwe ber bi başCır de rex bi rexe Dicle dadikeve Musile, çiyayen Sincar, quntaren ba­şür en rezeçiyayen Hemrin di­gre nav xwe, li hundur~ Iraq~ li başür digihije her~ma Tikrit~. Li wir Mendeliy~. ü çiyay~ Pişt­k~w digre, dikeve hidüd~ Tra­n~. li wir digihije başür~ Loris­tan~ ku ji Piştk~w. P~şk~w. Balagrewe, Bextiyar, Kahgehi ü Momesani pek te.

Ji bakur ber bi rojhilat de, gava ber bi başCır dadikeve, hidüden ziman~ Kurdi, perav~ rojhilat e çeme Erez, li irane Makü Cı Xoye ü peravan rojava Cı başCır~ Gola Urmiye, çiyay~ Sehend e ku dikeve bakur~ Merexe digre nav xwe. Ji w~ dere bi zikzaki diçe ü Ahme­dawa, Mesirabad, Bicar (bajare Kurdi ye paşin y~ li rojhilata ba­kur) digre ber xwe, ji gund Cı qeseben Esedawaye derbas dibe ku ev bajar dikeve roja­vay~ Hemedan~. pişt re dir~j dibe heta Kar~z~. Ali Çadder~ Cı Şar Kurde ku ev bajar li roja­vaya istahane ye. Ji wir ber bi başür de dadikeve ü digihije bajaren Kuzeyrün o Hesare (2)

(*) Ev nivis ji kitaba Mürad Ci­wan abi nave "Türkçe Açıklamalı Kürtçe Dilbilgisi -Kurmanc Leh­çesi- (Jina Nü yayınları, 1992, lsveç) (Rezimana Kurdi bi Şiro­vekirina Tirki -Lehca Kurmanci-) ji Tirki hatiye wergerandin. Armanc

(1) Şerefxan, Şerefname, Ha­sat yayınları, 3. baskı 1990 Is­tanbul, M. emin bozarslan ji Erebi wergerandiye Tırki.

(2) Fuad Heme Xurşid, Zimani Kurdi, Dabeşbüni Diyalektikaniy, çapxaneyi Afaq Al arabiya, Bex­dat, 1985, s. 55.

(Dom dlke)

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Arınane

Tehsin Taha:

"Xelk ji stranen ku zii ten Jiberkirin ·h ez dikin" Awaze dengbeje Radyoya

Baxdaye Tehsin Taha hin di 1 o saliya min de tesirek mezin li min kiribü. Wexta em li gund bün, bave min her sibe ü eva­ran Radyoya Baxdaye ya Kurdi guhdar dikir, wexte dor dihate stran ü kilaman min ü biraya xwe dev ji listike berdida ü em ji dihatin li ba bave xwe rü­diniştin ü me li stranan guhdari dikir. Ez tiryakiye Tehsin Taha büm. Ez dikarim bejim ku di saya wan stranan de ez büm welatparezeki Kurd.

Belkiji ber we be ji, wexta ez di Havina 92'an de çüm Kurdistana azad, kare min e yekem ew bü ku ez Tehsin Taha bibinim ü ji bo Armance reportajeke pe re bikim. Ez çCım Hewlere mala wi Cı li we pe re peyivim. Pişti xerhatine sohbeta me qulupi ser muzik ü hunermediye.

Zaniyariya Tehsin Taha li ser hunermend Cı hunermen­diye zelal bü. Bi gotinen besit Cı maqCıl muzikvan ü stranbej tarif dikirin, digot; "Beri her tişti dive Muziknas an stranbej peşrewe millete xwe be, dive hinek tiştan ji kesen din pirtir zanibe, di mustewa kare xwe de be. Dikandar hene, necar hene, şofer hene, mamoste ü hwd. Dive her yek ji van kare xwe bike da ku mirov karibe wan bi nav bike. Le heke fe­nan, hunermend an muzikvan dive bizav bike Cı bixwine. La­zim e li pey kare xwe biçe. E­ger hat ü ev kesen han gihaşte dereceyeka bilind, li ser mesle­han, di Televizyone de, li ser ware sinemayi dema ku pirsi­yar ji wan hate kirin dive karibe bersiva wan bide, bedeng ne­mine, dive karibe bersiva wan bide di mustewak bilind de. Yani dive hunermend bi zan­yari li du kare xwe biçe ü bar­hemen zanyari biafirine."

M. Arif ketiye dile min

Bere ji min bihistibü ku kefa Tehsin Taha ji wan dengbejen ku stran ü kilaman Kurdi dikin, Tirki, Erebi ü Farisi nedihat. Ji bo lbrahim Tatlises digot "ibra· him Tatlises, kure bave, de hi· ma du strana bo milete Kurd ji bAje". Ji dAiva ku tu b6ji "aya· gında kondura", b&je "qunde· ra nlg& keçik&", ll ser çlyayeki Kurdistan& b&je, li ser gola Wane b&je. Hey malmfrat.!" O Taha wiha dom dikir; "Eziz Şeroxeki heye disa ji Kurdista­na lrane, dengekilisere tu ye

Tehsin taha" Dilcandar hene, necar henin, şofer henin, mamoste u hwd. Dive her yekji vanan kare xwe

bike da ku mirov karibe wan bi nav bike. Le heke fenan, hunermend an muzfkvan dive bizav bike u bixwfne.(Foto: Armanc)

beji pipika zirne ye. Hesen Zirek rehmet le be. Mehmed Arif ketiye dile min çi caran je dernakeve. Stranbej heye ku bi tene bi straneke meşhur büye ü alem je hes dike. Ez neşem hernCı navan bejim, li Kurdistana lraqe Tarıq Refik rehmet le be, ew ji gelek dengxweş bü."

Tehsin Taha wexta behsa Şlvan Perwer dikir, digot ew ne tene hunermendeki Kurdista­ne ye, herwisa ew hunermen­deki cihane ye.

Tehsin Taha üd ü keman Jedixist. wr ne tene di ware muzike de, her wisa li ser şano­geriye ji xebat kiriye. Wi digot, "sinete min e esasi şanogeri ye" ü bahsa operayen xwe yen Hewıere ku çakirine ji dikir: "Pişti ku ez hatime Hewlere, sala 1977-78 min hindek ope­ra derxistin. Opera yeke Desta· na Şoreşe bü. Operata duye RObari Jiyanım. Herdukan xe­leta yeke wergirtin. Min hindek tişten piçük ji çekirine, weki sikeçan, ew ji min dan xelke, birin cihan din."

"Berivane Malwerane"

Nizanim fikra we xwendeva­nan çi ye, le, bi amin Tehsin Tahabi strana "Berivane Mal­werane" hatiye nas kirin. Wi di­got besta we strane ji aliye Be­dirxan Sindi ve hatiye nivisin. Ne tene ev stran, herwiha pira­niya stranen wi ji aliye Bedirxan Sindi ve hatine nivisandin. Ji bili B. Sindi, Feysel Mustefa,

Rekeş Amedi, Mueyed Teyib ji hinek şiir dane wi. Li ser stranen xwe ü heskirina stra­nan ji digot ku: "Ez bi xwe jima­ra stranan bizebit neşem be­jim. Le ewen ku li radyoya Kurdi li Bexdaye hatine gotin, li dora 100 strani ne. Weki din even li derve ü li kasetan ü yen ku min hejta nekirine kaset ji hen e. Hindek hen e dibejin min hinde kaset çekirine, min hinde stran gotine, çar sed an hezar stranen min hene. Ez bi xwe dibejim ev tişt bihaye xwe nine. Ya giring bihaye strane ye. Ez bi xwe carna di saleka da deh donzdeh stranan çedikim, tu meze diki ji van yek an du, milet ji wan hez dike. Reng e ji sitranen din hez ne­kin. Tişte ez dizanim millete me hez ji stranen zehmet nake. Millet hez ji stranen sivik, yen ku zü ji ber dibe, dikin. Mase­len min gelek stran gotine, yek ji wan stranen min bi nave De­rew e, ev sitran hem naveroka we ü hem ji awaze we zehmet ü dewlemend e ku ji çar kupri­yen renge reng pek te. Le mix­abin nekete mejke millete me. Bele bo nimüne sitrana Behdi­nan ku besta we ya bave min e, wek bombeke teqiya."

Tehsin Taha digot hazkiri­na strana wek hazkirina zaro­kan e ü dom dikir: "Ez wesa dibinim heke hunermend dest bi straneke dike, dibeje we gave ew stran bo wi huner­mendi gelek xweş e. Heke straneka din çe-kir ew ji ya din xweştir e. Heke yeka din çakir,

ew ji ji ya din xweştir e. Weki çawa Xwed& kureki dide te, gelek xweştivi ye, paşe keçek çedibe her çend keç e ji, le jl kur eziztir e li ber dil& mırov. Paşe heke kureki din çebe ew ji ji keçe ş&rintir e. Sitran ji ll cem min weha ne. Herçend hindek stran hene bl min ve giredayi ne, mana we ıı ser min e, ji ber ku ez ji hunermend im, ez ji mlrov lm, min ji his O şiür heye O her wesa elvakl ye ji 16 milet je hez nake. Ez dix­wazim li vir nimüneyeke binim. Meselen strana "Derew e" min gelek dive ji ber ku babet li ser min e, le milet je hez nake. Me­selen strana "Behdinan" pirtir je te hez kirin. Her tim millet, gel hakim e. Çawa biryar bide wekiwiye."

Ew, di axaftina xwe de pirr caran li ser peşketina muzika Kurdi disekini ü digot; "Muzika Kurdi gelek peşkefti ye, heke em herçar birayan Kurd bige­hinin hev. Mebesta min her çar parçan Kurdistans ye. We ga­ve em dikarin bejin ibrahim Tat­lises ka were ev male te Cı

bave te nebü, ev mala me ye. Em dikarin bejin ewe irani ewe ku awazen me dizine, kirine male xwe. Mebesta min muzi­ka Kurdi bi xizina xwe gelek dewlemend e. Bes em carna pengaven mezin davejin ü car­eama ji di ciM xwe de dilivin. Beri nüke tipa Suleymaniye hi­nek karen gelek baŞ pek anin. Koysenceq beri çend salan barhemen baş afirandin. Paşe Dllşad hat ku firqa Dihoke da-

mezirand ü berhemen gelek ciwan çekirin ku ev berhem ji bo mustewa Kurdan gelek bi­lind bün. Ew gihaşte merhela harmoni ku di hunere muzike da pileya heri bilind e.

Diz6n Muzik6

T ehsin Taha digot ku ji ber radyo ü televziyona me tuneye dewleten ciran yen rrietin­gehkar muzika me ji rrie dizine ü kirine malen xwe. Çunkü T. Taha; digot "bere me çi televiz­yon ü radyo nebün li K~rdista­na mezin ku ev şülbene hesi­handin li ser millete Kurd ü ben parastin, da ku bikevine xezina muzika Kurdi. Ya din li mentiqa silal Oor) ya ku em dibejin Kur­distana mak, dayika Kurdistans ye ku iro di bin dare hukmeta Tirk da ye. Eve mala me xira ki­riye çunko gelek tişt birine bo Tirkan, dizine. Nüke gelek stran· hene ku bi Tirki ten go­tin, le di heqiqete de muzika Kurdi ye, folklora Kurdi ye, le hatiye damxekirin li ser hesaba Tirkan. Ev stranen han beri 50-70 sali millet li şevberkan, li dexildirünan, li dawetan, li sa­var kutanan digotin. Hinge me kes nebün, me imkan nebün ku van bememen han texin ar­şivan ji bo parastine, bo millete Kurd. Em ben nezik bo Suri­ye, here bere xwe bide Qamiş­li, Dere-zore hindek stran he­ne "Heye elesela" bi Erebi dib­ejin, le bi es le xwe Kurdi ye."

Di raya gişti ya Kurdan de te zanin ku T. Tahali li gel rejima Baase kare xwe ye huneri me­şandiye, gelek Kurd ev mese­la meraq kirine. Me je re got gelo, hün çawa dikanin karwa­ne xwe ye huneri di gel rejima BAAS bi re ve bibin ? Ji me re got ku: "Bi rasti karwaneki ge­le k zehmet bü, karwaneki sext ü dijwar bü, ji ber ku diviyan mi­rov bişyana xizmeta millete xwe bikrana çi bi siiran~ Çi bi şeweyeki din. Meselen oper­aten ku min çedikirin heta hedeke, heta radeyeke min

· dikari ku xizmeta millete xwe bikim. O çi bi sitrane ji eger tu peyvan sitranen min yen we gave ji bere xwe bidye milmila­neka (musabeqe) mezin min li gel hukmeta Baas kiriye. Bele ne ku wesa ji meseleka Kurdi heye, ne ya kevin ji, le ji wexte şoreşe heta niha te gotin ku mirov dive tele nebizine, yani tel nepirçe heke te tel ne­pirçand we gave tu dikari gelek tiştan pek bini. Bo nimüne tu ye bo çi behsa Sedarn Huseyn

www.ars

ivaku

rd.o

rg

biki di nav sitran~n xwe da. Tu dikari nefsa wi Mji bi rengeki din, 1~ şert nine tu nav~ wi bini Cı b~ji hukmeta Baas faşiste, hosaye, hosaye Cı tu di nav hukmet~ da diji. Mana w~ eve div~ roja paşin tu nemini, yanji div~ ez ji piçCık~n xwe elelk~n xwe hilgirim bidme bin hingil~n xwe birevim weki birader~n din, an ji bikaribim xwe li v~re ragirim Cı karwan~ xwe bir~ve bibim. Ewan wesa bi b~jati gund~n me kavil Cı w~ran kirin, wesa bi b~namisi hatne me, em ji ıazime bi siyaset biçne wan, ne wesa bi req Cı teq bin li baranberi wan. Meselen ge­lek sitranen min bigre ji distare, distar meniya we şoreş e, şoreşa Kurdistane ye. Ez de bo çi bejim me Kurdan weha ki­riye, weha kiriye O em d~ biçin weha li hukmeta iraqe bikin. Ez de sitrane li ser rübareki Kur­dan, li ser çiyayeki Kurdan M­jim. Ez de rubari bikem tişteki Ku rdan."

Tehsin Taha ji wek her hu­nermendeki Kurd dixwest be Ewrüpaye ji Kurdan re konse­ran bide O beşdari şeve New­razan be, le digot, nuha imkan tuneye, pişti ku parlamana Kurdi hate avakirin hindek bira­deran xwestin ku ez biçim derve konsereka bidim. Le heta niha parlarnan çi imkanan weha ninin ku karibe min fire bike derve. O iro problemen me yen mileti gelek ferztirin ku bene çareserkirin ji delva ku yeki wek T. Tehayi fire bikin derve. Niha alem gelek berten­gave ku nikare xwe xwedan bike, niha wijdane min qebül nake ku ez derkevim derve ji ber ku ne tişteki durist e. Alem ji ve niheqiye qebül nake, niha ne dema ve k~f~ ye ku millete me ji birçina dimre O ez derka­vim bo kefe. Bo min geleki xweştir e ku ez li gundeki Kur­distane ye werankiri ahenge­ke çekim. iro parlarnan hatiye avakirin ü me iman pe heye ku de problemen xwe çareser bike. Div~ em. hernCı Kurd çi li welat çi li derve piştgiriya vi kare piroz bikin da ku em bi ser kevin, eger em bi ser nekevin zirarya me hemü Kurdan e.

Jiyana Tehsin Taha

Dawiya axaftina xwe de me pirsek klasik ji Tehsin Taha kir ku ew hinek bahsa jiyana xwe bike, wek her Kurdeki wi ji dürü direj bahsa jiyana xwe kir O bi vi hawi xwe teqdirnkir:

"Ez, Tehsin Taha Mihemed Selim saıa 1941 'e li nehya B~go an ku dibejine Nerwe ji dayik büm. Ji baveki feqir. Bav~ min hinge katiM nahiye bü li wer~. Hinge 12 nifüs di hustuye bav~ min de bCı. Ji ber ku bave min karmende dewıe­t~ bCı, em li gelek cihan geriy­an. Pişti ku em çün Mangejk~. em heft sal Cı nivan ji li wir man. Min pengava xwe ya yeke ya huneri li were avet. Paşe em

çün Amediye, heta sala 1960 em li Amediy~ bCın. Piştre em ji Amediye çün Zaxoye. Her we sale ez li Akademiya huneri ha­tim qebCılkirin. Li sala 1964 -65 Pişti ku min xwendina xwe dCımahik a-ni ez neqli MexmCır bum. P~nc salan li wir mam. Paşe hatim Hewlere o heta ni ha ez li Hewıere, li xwendin­geha di kar Cı bare perwerdeyi de karmend im.

Jiyana min ya huneri, hejta temen~ min 7 sali bO; hinge sinema dihatin Mangejke Cı mil­let mikrofon dida deste me O me teqlida sitranbejen heja Mehmed Arif Cı Hesen Cizrawi dikir, me sitranen wan digotin. O M. Arif, rehmeta Xwede li ser wi be, li gel Arif Aeşidi di gel Arif Saweri, Eziz Ezra, Hesen Cizrawi, ew hemü dihatin nik me. Ev e bO yen ku ez bi reve birim yan bOne silfek (eger) bo min ku ez dest bavejime sıra­nan. Rojeka baş t~ bira min Mi­hemed Arif digel baM min go­tine min "ka bo me sitraneka beje". Min ji sitrana "Were Heyo" got. M. Arif gote bave min "ev kure te de sitranbejeki pir baş je derkevit" Ev gotina wi hejta di mejk~ minda ye.

Min dersen muzik~ li cem hindek hevalan dit, yek je bi nave Hemid Smail Koyi ku mir­oveki peşverü bCı. Min dersen xwe yen bingehin ü destpeke li cem wi wergirtin. Paşe ku ez piçeki fer büm, edi min bi xwe dest havete sitran O meqaman. Her we saıe saıa 1960 sitrana yeke ya beste ü meqam ya "Derdo Cı Dilo Ez Bimrim" di Radyoya Bexda beşe Kurdi de tomar kir. Sala 1963 lafawa Baasiya bi ser me de hate xwa­re. Em nikarin Mjin şoreş ji ber ku şoreşeka rüreş bü. Ez hin­ge hatime girtin. Me karwane xwe bi cih nehela. Hinge me di hefs~ de, her hefti meslehiyek çedikir. Hing~ min ji qazankan 1 o Cı d çekirin. Heta axirin Cıda min ji li Zaxo mabCı. Li Zaxo mu­dur~ hefs~ udek ji min girt, yek ji min di gel xwe ina gava ku ez hatime berdan. Dema ku ez di hefs~ de bCım, kesen girti pere didane qardiyana daku ez biçim qawişen din ku hefla bo wan çe bikim.

Min bo televizyone ji cara yeke sitrana bi nave "Behdina" sala 1970 ç8kir. Neh salan ez ji radyoy~ hatime derbederkirin. Pişti ku min sitrana "Derdo Cı Dilo Ez Bimrim", "Deng Por~" ü sitranali ser 14 Temuze got, ew ji du caran ı~ dan pişti hin­ge berze bün ü heta niha li arşivan ji ninin, em nizanin ka çi le hatine. Hinge navbera min o mudire Televizyone nexweş bü, ez mecbur mam ku min sit­ranan xwe tene li ser şeritan digot, tevi ku şerit gelek kem bCın. Min heta sala 1970 bem­emen xwe hemi kom kirin Cı paşe careka din dest pe kir ü belav kirin."

Heci Kardoxi

RONO Ü SIRÜDEN BERiKIRINE

Ji dayikbiina

Yara min ... Karwane be­dengiya dywar, tenhati ii hiven xemgin, asoya be reng ii bajare semıestiye ku xwe bi kefeneki berfini rapeçaye, li çeregeha axina m:ln nimeja xatirxwestine werdigerinin zimane koç­bari ii oxira tal.. Ez di nav lepen xewna vegere de wek riipeleke sade, li tev bina nameyen derengmayi de, diqemıiçim. Laşe m:ln pa­nava govende ye, dem ii kat-jimer di xwedana min de digevizin ii çtren şikesti en qonaxa lerze hogiri dergiişa biraninan biine. Payiz bii. Ji xwe dar li Amiide h:lndik :In ii payizan em bedili xwe beıi did:ln di­bistana ji kelpiçan. Bi ci­len veçiryayi, bi gaven sist, em qunaxe jimalta dibis­tane dibirr:ln. Her payiz em li ser havina xwe digiriyan. Havina ku em di himbeza we de din dibiin, havina ku ta nuha, me naven xwe li ser m!Janken we ji bir ki­r:lne. U "Amiide" xemgin e, husa diyar e, husa diji, husa emji şir vekir:ln, husa em ji xewa li b:ln dara tuye rakir:ln, em li ber babiso­kan çiin, em biin xweli ii em man be war ii şiin.

"Awire dawin davejim dora xwe. Ez de ji ke ra be­jim bi xattre te? ü ji çi re?

Ji ciyan re? Ji deıyan re? Ji damıewa mişt goşi a ku bilperikiye pencereya min re? Ji çaki yan ji ji guneh­kariye re? Ji esmane tam­xweş re? Beçare ye, beçare ye. We tev bi min re dake­vin gore." (Nikos Kazan­zaki).

Kul in yara min .. di xwe­lidanka şeve de ber bi rona­hiya kavilan de diherikin. Şitla keservedane, di ptxe­ra şewate de, di axa axine de xwe li ba dike, perren birine, kulilken evine ii baxen hevdine xwe nasipe­r:ln bagera surgiine, geris­tan te li nik tarıstane riidi­ne, sterk pir dibin, sibehen bintengiye jir dibin, ewren windayi esmane xwe dibi­n:ln, çaven westyayi be ken d iminin ii biyaniyen zu­h abiiyi gurtzen gulan ji bo­yi sibera miriyan dişin:ln ...

Rono!. .. Paşiva, em li dora dayika xwe kom di­biin, we gave me nizanibii ku zaroken cihana şarista­niye seet di 8'an de xew di­kin, me dest bi pirsan di­kir, bi hesteki zarokane i lerzok, me li çiyetiya tiştan dipirsi.. Zivistan e ii baye kur ji nav pencen Torose rizgar biiye, bi hers xwe li bin guhe penceran dixe, dergehen textini yen herifi car caran diqirçin, kiiçi-

Çlleya Paşin 1993

e e A

mırıne

Ahmed Huseyni

ken beradayi bajare me bi 'ewte 'ewte dagir kirine. O dayika dilovan dest bi çiro­kan dike, Şenge ii Penge, Taska zera, Kez Xatiine ii ji destanan bere xwe dide ro­jen xwe yen biiri, emji li gel we diçiin qonaxa piroz, gav bi gav em nezi benderen şi­niyan ii tirajidya giranbu­ha dibiin. Rabirdiiyeke diir bii le anuha di hişe min de tezetir e.

Careke min Je pirsi: -Ma te bira te kengi ez

çebiim? -Sedised naye bira m:ln,

le şeveke pir tari bii, sar ii baran bii.

-Ere yade ma ne şeven bi baran tev reş ii sar in.

Deste xwe di ser sere min re dibir ü tani ii digot:

-Ma tu dixwazi ku ez be­jim şeveke sipi bii, kure min?

-Daye???l Di nive giride min key­

saxwe li biraninan xweş di­

kir .. M:ln hernil qoçanen xew­

naxwe peşkeşi peniisa çavreş

dikir .. Ji dayikbiina mirina te­

wankar li kefereta cane xwe

dabeş dikir ... o

"Bazirganiya insanan" Ambargo ya cihane li diji ıraqe o ya Jraqe ji

li diji Kurdistana Başür Kurdan mecbur dike ku welate xwe ye rizgarkiri terk bikin Cı ben Ewrupaye iltica bikin.

Herçiqas dewleten Ewrüpaye deriyen xwe ji penaberan re girtine ji, le hin reyen wisa peyde büne ku ew dewlet ne mumkun e ji heqe wan derkevin.

Pişti belavbüna sistema Sovyet~. ma­fiyayeki ec~b li Rusyaya Cı welaten ku bere Yekitiya Sovyetanteşkil dikirin, peyda büye. Ev mafiya wisa deng daye ku gelek Kurd Cı kes~n din ku ji Rojhilata Navin mecbur dibin, ilticaye Ewrüpay~ bikin reya Rüsyaye tercih dikin. Ji ber ku Rüsya bi ali cografi nezike welat~n wan e Cı him ji li gor deweleten ciran jiyan li we erzantir e.

Di meha iıona 1992'an de 16 Kurd, di meha Çiriya Peşin de 39 Kurd o 20'e Çileya Paşin de ji 391 Kurd bi keştiyan ji aliye ve mafiyaye ten SwtKte~ Grüba ku ve meha daw­iye (Çileya Paşin) bi V~ rey~ hatin, ji bo Swe­diyan gelek balkeş bO. Balkeşi ew bO ku di keştiyek piçCık de; 4 kes di ciyeki 1 m2 de bi ci büne Cı ji Rigaye (paytexte Letonyaye) heta giraveke Swed~(Gotlande) "rewitiya" wan 7 rojan ajotiye.(Normaı re 8-9 seet e)

Robin M.

Wexta ev multeci gihaştin Sw~d~ gelek perişan bün O hinek ji wan rakirin nex­weşxanan.

Le li gor hin agahdariyan ji wan tene 50 kes Kurd in. Yen din ji Şii Ereb ü Faris in. Le geleken wan Ji bo ku ji Swede musade bistinin xwe wek Kurd nişan didin.

Li gor Peymana Cenewre (1951) Swed Cı welat~n din yen Ewrüpaye mecbür in ku ke­sen ji ber sebeben siyasi ü dini ü hwd. wela­ten xwe terk dikin, qebül bikin. L~ icar wisa bCıye ku gelek kes ji ne ku ji ber sucen siyasi ü dini, le ji ber feqiriye t~n Ewrüpay~ ü dewleten Ewrüpaye mecbur dibin tedbiran bistinin. Yek ji van tedbiran ew e ku wasit~n ku bi qaçaxi "multeciya" tinin, wan ceza dikin. Kaptan Cı muretebat~n ku rnuıteci ji RCısyaye anin meqam~n Sw~diyan ji du mehan heta çar mehan cezay~ hefse da wan.

Li gor programeka televizyona Swede mafiya ACısan ser~ her meriveki 2000 -3000 dolar pere distine.

Te gotin ku nuhali Rüsyaye Cı li weıat~n Baltik~ nezi 4 hezar Kurd(pirani Kurden Başür) di şarteken gelek xerab de dijin Cı pir­aniya wan ji bo hatina Ewrüpaye li riyeke di­gerin ku ben weıaten Ewrüpay~.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Arm.anc 8

Kurtejiyana Min

V ekem rojnama Kurdi di 1898'an de li Qa­hire derket, 56 sal pişti derketina rojna­

ma Kurdistan ez li hala Qerej­daxa şewiti ya ku ji sitranan re büye mesela heri sereke, di nav eşira Kejan de li gunde Şexuliya Jerin a bi dar ü ber ü şin ü şenahi, di şeveka reş a zivistana tari de, dipükü ser­ma ü ba ü bahoz ü berf O bara­ne de, di odeyeke xaniyeki kevn-i kevnare yi niv xerabe de, bi alikariya hin jinepiren gunde me ye weran O xopan, hatime ve dunya O gerdOna qehr o hesret o elem o eş kul o de rdan.

Bi hatina min a dunye re ji­nepireke derhalka mizgini gi­handiye bave min. Bave min ji li gor 'ert O adet O toreye Kur­dan di oda tiji mevan de rabüye ser piyan O disa li gor adeten Kurden ku ji wan re kur çedibe, peşi deste xwe ave­tiye debança xwe ya "belçi­qa", jarjurek tiji bi hewa de vala kiriye, paşa ji ji berika xwe li gor pere we wexte 50 lire derxistiye daye pirejine. Gun­di O meriv O nas O dost O heval O hevre O hogiren bave min yen ku li we dere bOne kefa gişan hatiye. Herkesi yeko yeko, hinekan ji bi hev re bave min piroz kirine.

Ez he di peçeke de bOm ji aliki de diya min, ji aliki de ji pirika O cama ji kalike min O car cama ji eger bi mivani bihata, xale min guhen min en nuh ü nerm ü sorik ü nazik bi sitran ü çirok o loriken me yen folk­loriken kevn en ku bermaye o mirasa kultura me ya penc ha­zar sali bO, tiji dikirin. Li gor

diya mina renckeş O eziyetkeş O reben ü dilovan; ez M heşt

mehi büm bi ser niga ketim. Li gel şire diya xwe O carna ji ye mange ü bizinan, ez bi listiken me yen folklorik en zarokan o bi Mewluda me ya Kurmaneki

"Hemde be hed bo Xudaye alemin

Ew Xudaye daye me dine mubin" mezin büm.

Emre min bO şeş, li Tirkiye inqilaba eskeri çebü. Di dest­peka inqilaba eskeri de ku Ce­mal Gursel bO seroke Tirkiye, min ji dest bi mekteM kir. Di mektebe de ez pir zirek ü je­hati ü lehati ü şek o pek ü çapik O zane büm. Her çendi di wi emri de haya min ji filozofe me ye milli Ehmede Xanr u şaire me ye son ye klasik Me· laye Ciziri o niviskar O şairen navdar u meşhüren biyani yen wek Şirazi, Xeyam, Victor Hugo, J. J. Rousseau tunebu, le disa ji meraqa min her li ser edebiyat u hunera bilind bO. Çimki min her dixwest ez li ciyen bilind rünim. Ji ber we yeke ez her tim diçüm ser kevir u go me O zinar O mit O lat O te ht u nehıten bilind O min ew sitra­nan me yen hezar sali yen ku ji kOrahiya taristana tarixa me ha­tibün gehiştibün ve roje ku nuha ji ali hin folkloristen me ve ten berevkirin, digotin.

Peşi hevalen min, paşe ma­moste u pişti wan gundiyen me ü piştre ji bave min le varqili ku ez geleki zirek im, ji bo xwendina min, rabü mala me barkir bir Diyarbekira xopan a serberjer a bi qele O sOr ü bed­en a li ber çeme Dicle, ku di wexta xwe de di bin serokatiya Şex Seide Piran de Kurdan

seri hildabün. Min got serihildana Şex

Seid dive ku ez behsa kalike xwe ji bikim.

Kalike min di serihildana

Şex Se'id de li gund bü. Her

çendi ew neketibü şer, le ez

bawer im eger tekete şer, ewe biba qümandare Paloye. Le li gor gotina ape min e Seydo, giş ji ruye pirika min Ete büye ku kalike min neketiye şer.

Çunki pirika min a Ete pir ji kali­ke min hez dikir 1 ji ber w e ji

xwestiye beri ku here şer ji kali­ke min re nane şikeva lexe. Rabuye hevir kiriye, agir da­daye, sela xwe avetiye seragir u nan lexistiye. Nane peşi ye germ li gel rüne nivişk daye ber kalike min. Kalike min di gepa peşi de bi ser pirika min de qijiyaye Cı gotiye: "Nane te M xwe ye!". Pirika min a Ete ji gotiye: "Nal". Li serve yeke yek ji wi o yek ji we, peşi bi devki, paşe bi hunduki Cı gur­miki Cı pişt re ji pihinki li hev xistine. Kalike min sere pirika min şikandiye. Pirika min bi we xuyna sere xwe berbi mala bi­rayen xwe reviyaye. Kalike min ji daye du we. Sirayen pirika min derketine rasta gund, xwe li kalike min rakişandine, xwes­tine li kalike min xin. Le birayan kalike min ji xwe bi kalike min re gihandine. Peşi bi ço O daran, paşe piçeki ji hev dür ketine, icar bi keviran O di düre ji bi ti­fingen "çapli" Cı "almani" re­pandine hev. Se birayan pirika min o du birayan kalike min ü çar gundiyen ku ketine navbe­re di vi şeride birindar bOne. Berbi ev are şer rawestiyaye. Herkesi birindaren xwe birine male, birinen wan kewandine Cı peçane. Paşa nezi nive şeve risipi ü axaleren eşire li hev civiyane.

Dile min liyan e, dile min li­yan e (wi ev çi bO, bibexşinin min got qey ez sitranan dibe­jim).

ele, fikirine, ponijine. Birine anine, çi bikin, çi nekin, bi çi awayi herdu seriyan li hev

binin. Risipi O axaleran bi her­du aliyan re qise kirine. Herdu aliyan birine, anine, pivane, wezinandine, paşe bi raya gişan çar ga ü du mange ü se mi ü du beran ü bizin O karikek Cı du mirişk ü 24 Mk li kalike min wek ceza birrine. Kalike min derhalka ban bave min kiriye. Bave min yakser çüye cezaya kalike min aniye daye mala bavanen pirika min. Kali­ke min ji bi çeple pirika min gir­tiye aniye male. We şeve bi hev re deng nekirine. Roja din ji bi hev re deng nekirine. Ji ber we yeke kalike min ji ji bira wi çüye ku biçe tekeve şere Şex Se'id. Hetta van salan dawin ji kalike min hertim liber­

ketina xwe dida diyarkirin ü bi ser pirika min de diqijiya.

Neyse, em disa vegerin ser me se le, be le li Diyarbekir em li taxa mala Cemn Paşaye bapire Qedri ü Ekrem Cemn Paşa yen ku demeka li SOriye di 1932'

an de li gel rahmetiye eeladet Cı Kamüran Bedlrxan kovara Hawar derdixistin, diman. Gerçi pişt re kovaren Ronahi O Roja Nü ji derxistin, le ji ber ku ez

behsa "kurtejiyana" xwe dikim, eze nuha nekevim nav wan

meselan. Bele, em li ku mabün! Tern­

am nuha hat bira min; kur­tejiyan.

Ere "kurtejiyan" e, le wele xuya ye, e min ji wek ye wan havalan piçeki direj bu. icar di rojname de cih ji tuneye ku ve kurtejiyana xwe piçeki din direj bikim. Ji xwe ez texmin nakim ku redaksiyon ji bihele. Ji ber we yeke eze behsa hin de­wreyen jiyana xwe nekim, ji xwe ne pewist e ji ku ez rabim bibejim min mekteben sere­tayi(ilkoqil), navendi(orteoqil) ü lise ü universile li Diyarbeki­re xwendine. Her weha ez e behsa dewra DDKD'ye ji nekim ku di 1977'an de me li Diyar­bekire ava kiribü. Ji xwe di 1980'yi de bi hatina Cüntaye re ew ji hat girtin o ji ruye ve komele de polisan ez girtim, li Çarşiqereqoliya Diyarbekire bi ezingan li min xistin, parsayen min en aliye raste M ji ji ber wan ladanan dieşin. Min gelek

· işkence dit, işkenceya ku min dit bila qet neye-pardon bila were- sere dijmine min. Eger hün ji min bawer nakin, herin ji we xanima ku li Xaça Sor kar dike bipirsin, ew bi eşa min di­zane. Neyse, qet mepirsin yan na eze ji bi nave "di işkence de niv saet" kitebeke bi­nivisim.

Niviskariya min he ez şeş sali bOm dest pe kir. Cara peşin min bi qelema reş li ser kaxeza sipi nave xwe nivisi u mamoste ji min re got "aferin!". A ji we roje de ye ez her di­nivisim. Ji mektüben eşqe O yen eskeran bigrin heta bi lotto O totoyan ez dinivisim.

Di destpeke de meraqa min pir li ser helbestan bO. Le bave min O diya min nedihiştin ku ez helbestan binivisim. Her çendi xwendin u nivisandina wan tune bO ji, le daxwaz O meraqa wan her ew bü ku ez roman ü çiroken pir direj binivisim. Hela tew pirika min, we ji digot "bi­nere lawo, gerek tu romanen wele binivisi ku ji yen Viktore Hugo ji baştir bin!".

Disa ji her wexta ku min fer­send didit, min bi dizi helbest ji dinivisand. Le min ji tirsa de o bave xwe ü bi taybati ya pirika xwe, helbesten xwe dikir ber doxina xwe, di piziya derpiye xwe de vedişartin. Rojeka disa min O zaroken kuçe me ji xwe re li derve dilist, helbesten min ji di ber doxina min a lastiki de bun. O çima lastika doxina min neqetiya! Wele ji fediya ez re­viyam mala, min şale xwe gu­hert. Paşe le varqilim ku ew helbesten min en ku di piziya doxina min de bün hemü ke­tine. He ma yakser ·ez reviyam

ÇUeya Paşin 1993

derve ciye listike, ez li helbes­ten xwe geriyam. Le çi heyf ku baye lexistibü, hemü bi hewa de firyabün, çübün. Ji we roje de ye ew helbesten min en ber doxine ji min re bOne kul O

derd, nayen bira min ji ku çawa bun, belki min bikariba ji nO ve binivisanda. Hema semavan wan ji heba bes bü. Ger ew helbesten min en ku ji piziya doxina min ketin a wenda bün, nuha hebana.ez bawer im, di edebiyata Kurdi de rewşa

helbestan we nuha ne wele qels ba.

[!] i 1976'an de çar kite­ben min ji cildçi der­ketin. Ya peşi li ser Fizyolojiye bü, yen

din ji li ser Botanik, Biyokimya

ü Mirobiyolojiye bün. Çiroka van kiteban ji weha ye: Me M nuh dest bi van dersan kiribü, kiteben çapkiri tunebün. Ma­mosten me wek teksir nivisen van dersan li me belav kirin, me ji dibir ser cildçi hem cild dikir u hem ji nave xwe bi herfen zerin an ji zivin li ser wan dida nivisandin. Bele bi vi awayi ge­lek kiteben min derketin, le nuha naven wan nayen bira min.

Serhemen min en çapne­büyi gelek in. Ji farhengen Kurdi bigrin heta bi astroloji Cı folklorolojiye, ji 200'i zadetir kiteben min en ii çapa re ama­debüyi hene. Eger ez nav ü semavan wan rez kim mumkun e deh rupelen Armance bigrin. Ji ber we ez hewce nabinim bi­nivisim, le eger rojeka farsen­dek din a weha tekeve deste min ez e qala wan ji bikim.

Bele, pişti 1980'yi cunta eskeri hat ser hukum, ez ji wek gelek Kurden din ji mecburi ji welet derketim hatim Suriye. Wexta ku ez li Suriye bum şere israil u Ereban her berdewam bü. Paşe çüm Lubnane, li wir ji her şer bO. Ji xwe her we sale bu ku ingilizan avetibun ser giraven Falklande. Di ve nav­bere de min her dixwend O di­nivisand. Çunki min- he ji biçükti de kiribü heşe xwe ku eze bibim niviskar.

Ez demeka li wan deran mam, di ve mayina xwe de ji ali edebi, kulturi, civaki, tarixi, siyasi ü folklori ve ez geleki peşde çüm u pir ji pijiyam, heta ez wele pijiyam ku edi çerme laşe min dihat xware. Le evari beri razane min mast di laşe xwe dida piçeki eşa we dise­kini.

Carna ji dibu vizina çend gulle O mermiyen israili ü Ere­ban ku di ber guhen me re di­pekiyan, le disa ji hewayek

edebi u entellektueli hebü. Mesela, care te bira min, me şorba niska vedixwar ü her weha me munaqeşeyek ji li ser edebiyata pir bilind a Kurdi u

(~ ____ D_ü_m_ah_~_r._._9 __ ~)

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Armanc9

biyani dikir. Em wel~ bi mu­naqeşey~ de ketibOn ku haya me ji kevir~n nav şorb~ tunebO ku me ew jip~ re dixwarin. Ji xwe ji ber w~ şorba niska bü ku nuha du diran~n min ~n qil şikiyane. Gerçi ji bo ç~kirina wan min muracaati Xaça Sor a Sw6d6 kiriye. icar eger bikari­bim bidim ispat kirin ku diran~n min ji ber bir O baweriy~n min ~n siyasi hatine şikandin, ew~ alikariya min bikin.

Ez dibejim qey ez piçeki ji mesel~ bi dür dikevim. L~ na, na ... ! Oet xwe aciz mekin, ez ~ ji v~ O p~ de pir kurt bib~jim. Bel~. paş~ hatim Sw~d~. Pişt­re çüm Paris~. di dO re disa ve­geryam Sw~d~. Nuha li Stok­helm~ diminim. Di redaksiyo-

Kurtejiyana min na Armanre de kar dikim.

Ji xwe ez dib~jim hewce nake ku ez rabim bib~jim ku ez bi Kurdi(Kurmanci, Dimili, So­rani), Tirki, Sw~di, Fransi za­nim. Gerçi wextek~ ez çObOm kursa Erebi O Farisi O ingilizi ji ı~ em~ wan hesab nekin. De­mek~ ji hin heval~n min ~n ispanyol O ROs hebOn, wexta wan bi ziman~n xwe qise diki- · rin min ji guhdariya wan dikir, yan~ guhe min ji wan zimanan re ji ne xerib e. L~ ez dibejim em~ wan ji nehesibinin. Nu ha hOne bibejin qey ez pesne xwe didim, ma ji xwe gundiyen me hemO min nas dikin, ne hewce ye ku ez behs bikim.

Gelo nizanim pewist e ku ez behsa endametiya xwe ya

PEN'e O Yekitiya Niviskaran bikim? Ez dibejim na! Eyb e! Yan na ez ji dikarim wek hine­kan bibejim ku ez endame Am­nesty, Federasyon, Komela SpAnga, Xaça Sor, Komela Ki­reçiyan, Komela Mamostan, Komela Belediya taxa me O hin geleken din im.

Bele, ez zanim pir kurt bO, le ez çi bikim ji xwe nave we "Kurtejiyan" e. Le eger xwen­devan çend nameyen xweşik o gilover en ku pesne ve nivi­se O piçeki ji ye Armance bide, ji me re bişinin dibe ku heva­len redaksiyone werin rehme O fersendek din ji bidin min da ku ez bikaribim ve kurtejiyana xwe piçeki din direj bikim.

o

Feryad Fazü Omer, Kurdishe­Deutsches Worterbuch(Ferhenga Kurdi-Almani), weşanxana Ver­lag for Wissenschat and Büdung, 721 rupel, Berlin, 1992.

Ev cara peşin e, ferhengeke Kurdi-Almani li Almanyaye te weşandin. Di nav rupelen ve fe­rhenga mezin de nezkaya 25 he­zar peyven Kurdi cih girtine. Di nav rupelen ve ferhenge de tene peyven ku bi zarave Kurmanci ten dengkirtn, cih gtrtine, mtrov dikare ferhenge wek ferhengeke Kurmanci-Almani ji bi nav bike.

çneya Paşin 1993

Feıyad Fazil Omar

Kurdisch­Deutsches

Wörterbuch (Kurmanci)

Ferhenga Kurdi-Elmani

Kurdische studien Berlin

Petra Wurzel. Kurdisch in 15 Lektionen ( Di panzdeh dersan deferbuna Kurdi Kurdi), weşan­xana Komkar, 232 ril.pel. Koln. 1992.

Ev pirtüka bi taybeti ji bo Al­manen ku dtxwazin Kurdi fer bi­bin, hatiye amadekirin. Ji aliye din keri Kurden ku li Almanya ye mezin büne ji te. Amadekare pirtüke bi xwe Tirknasi ü Iranistiki .xwendiye. le bele li ser Kurdi ji kar kiriye ü zanyariyen .xwe peş ve biriye. Di dawiya pir­

tüke de du ferhengoken Kurdi-Almani. Almani-Kurdi cih girtine.

Abdurrahman Kasemlo, Öz- l J 1 / gürlük Mücadelesine kirk yıl {Di '::}O~~-ICASSfMUJ Riya Tekoşina Azadiye de çil ~ -saV. weşdnxana Koral, 125 71J Ç:--ril.pel, lstenbol. 1992. -~

Abdurrehman Kasemlo. beri ÖZGÜ~'QJ{ mirina .xwe ev pirtüka di sala MÜcADEfi:~iNDE 1985 an de bi nave Çil Sal Le Pe- . ~:.1 navi Azadi wek cilde yekemin ya KI~; Y W diroka Partlya Demokrati Kur- . l · ·. \ · distan arnade kiribü. Di nav · $ " rupelen pirtüke de gelek zanyari """"\: · . ; 1. ü agahdariyen li ser salen ı 945- ~___ ___ ___;::.;.·._· _· .... '= 1946'an cih girtine. Çawa te zanin di van salan de Komara Mahabade te sazkirin. Pirtük ji çapa Almani hatiye wergerandtn.

Şerif Mardin, Bediüzzaman Said Nursi olayı. Modem Türki­yede din ve Toplumsal deflişfm. (Buyera Bedi.üzzaman Said Nur­si-Li Tirkiya Modem Din u Gu­hastina Civaki) Weşanxana ile­tişim, 406 riLpel. Stenbol. 1992.

Çapa ve xebata Şerif Mardin ya ingilizi çawa te zanin di sala

ı 1989 an de derketibü. Ev pirtüka Tirki wergera we çapa ingilizi ye.

· . ,, Şerif Mardin. angori zanyariyen .. ·. diroki ü civaki li Tirkiye şaxve-

dana bawertyen Seide Nürsi (1876-1960) wek büyereke mezin analiz dike. Di da­wiya lekoline de listeke çavkaniyen li ser ve babete Ji cih girti ye.

Zinar Soran, B Welatevin Kurdiya Şerin, Weşanxana APC-Tryck, 85 rupel, Stock­holm, 1992.

Ev pirtüka ji bo Zaroken Kurd yen ku di dibistanen Swedi de dixwinin, hatiye a­madekirin. Pirtük wek ma-: teriyaleke .xwendine dikare be ' hesibin. Di nav rupelen pirtü­ke de parçeyen .xwendtne ü ji bo şagirten pengava navin zanyariyen rezimanı yen bin­gebin cih girttne.

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Annane 10 ÇUeya Paşin 1993

A A A e A A

DORMARE PIRANI DI SERNEWE U KOSEYI

Malmisanlj

Piran ü dewane Pirani di serey serri ra vani sernewe. Sernewe, 13'e aşma Janviye (janvier, ocak) di yo. No tarix, teqwime Rumi gore serey serr o. Herçiqas ki şare ma teqwime Rumi ra vano "hesaba ma" zi no teqwim, wexte peyen e imperetoriya Osmani de teqwirno resmi bi.

Tani cayan di, sernewe ki yeno kebaniya keyi kilori vi­razena, qawurme, toraq, piyaz ü çiye inasareni dekena miyan, pewjena, keye Cı kulfet şewa sernewi, piya ne "nan"e xusü­siweni.

KOSEVi

Sernewe di herkesi zafer kosey şa (keyfweş) beni. Şewa sernewidi gedey (lajeki) Cı xorti şayi virazeni, yew kay keni ki ne kay ra dewane Pirani ra Derey di vani "ko­seyi" yan zi "koseyey". Ko­seyi inawa ya:

Çend hebi gedey yan zi xorti xwi miyan ra yew teni xe­milneni, cilane xaman pira dani, peşm ü muy ra erişi (eyşi, erdişi) Cı zimbelan pa keni, sere ü sirota ye peşeni, çime ye tena akerde maneni. Ge-ge zi teney-meney ri ye saweni. No "kose" wo.

Kose be ceni nebeno. Grübi ra yewi zi heway v.eki (veyeki, veyveki, vew) xemil­neni, yani cilane ceniyan pira dani, mexmeli ser ro dani ü riye ye zi geni. Hin keni ki wa çi kes "kosi" ü "veki" neşinasno. Yewna ten zi yew towre xwi di keno ü ina grübi şona keyan ra geyrena. Ge-ge yewdo ki bişino ICıli (zel) bice­no yan zi 'elbane biceno ü çendna hebi embaze bini zi grübi reydi beni.

Kose ü vaka xwi ü embaze xwi şoni bere yew keyi kweni. Semedo ki sernewe wo, zaf ray wayire keyi yini re bere xwi akeni. Kosey sewlane xwi ne­vejeni Cı dekweni zerre, go­vendi geni, kay keni (ge-ge zi beri ver di kay k eni). Ek e ICılibend ü 'elbaneçiye yini bibi yini re luli ü 'elbane zi ceneni. Kaykardişe ko san ra pey, ke­baniya keyi "şerefde xwi gore" şirane (kesme, bastex), eski­can (eşkijan), incilan, vaman, gozan yan zi sewbi çiy weri ü peran dana sermene kosan (awo ki towre te de wo) ü ko­sey ay keye ra vejiyeni şoni keyane binan di kay keni. Gey­rayişi ra pey çiy xwi yo ki peser kerdo pe ra pare (bari) keni.

Wexto ki kosey şoni yew keye, şare keyi ge-ge qalan ü qirfan bide (bere) keni yan zi perseni, wazeni ki bizani hela veyni vaka yini kam a, merdey ya (kose) kam o. Labele grübi newazena ki ye veki ü kosi bişinasni, sernede aya ra zi

yini re nevana. Ray esta ki xort yan zi camerde keyi wazeni zorkani (ebi zor) serey veki akeri ü "ya" bişinasni yan zi bi­remni. Labele çiwa kosi dest di ya, o dano yini ro Cı neverdano çi kes heta veki ra şero, deste xwi pa no. Mesela mesela "na­musi" ya(!) Eke kose koseye­do sistek nebo, şar neşino de­ste xwi vaka ye ra no, riy yay ako ü veyno yan zi yay ye ra bigiro. Pawitişe veki vere ver­kan wezifey kali yo. Ge-ge veki bi xwi di zi yew derzini yan zi goçini bena, karno ki şero des­te xwi ya ra no yan zi biwazo riy yay akero, a derzin yan zi goçina xwi yini ra kena.

Kosey gilangan dewa xwi ra şoni dewane binan di zi keyan

Pirani ü tani dewane ye di vani "domdom" (domdom gey­rayiş), tani dewane Pirani ü Geli di -mesela Himbel ü Qizi­lan di- van i "da m da m " . Tan ina cayan di ti ra van i "kalo".

Hete Çewligi di Kirdi (Za­zay) "koseyi'' ra vani "gaxoni" (gaxoni are dayiş) (3). Kurda Dersimiii vani "gaxan" (Kale Gaxan)/"gaxand" (Kalike Ga­xende). Dersim di wexte "ga­xan"i di hire roji roje zi geni (4). Tani nuştoxan gore, şayiya "Kalike Gaxende" 26'e aşma "Çileya peşin" (decemb­re, aralık) di ya (5). Labele M. Nüri Dersimi vano (6) Dersimiji "Teqwime Şerqi gore rojane verinane aşma Desembre (de-

nuştoxi vani ki Dersim di "ga­xand" hire rojane peyenan e aşma desarnbre (decembre, aralık) wo (8).

Kalima "gaxon"/"gaxan"/ "gaxand"i, kalima "gaxant" ya Arminiki manena. Me'na "gaxant"i, ziwane Armeniyan di "sere serri", "sernewe", "serra newa"ya.

Zeki mi cor ra neql kerd, Nüri Dersimi vano ki Dersimiji "semede Zerduşti ra ne roşani k eni". Erjeno ki merdim na iddia ser o vindero. Çimki dine Zerduşti di şeş hebi roşane serri esti ki yini ra vani "Ga­henbar" yan zi "Gehenbar''. Ziwane Pehlewi di ne roşanan ra vani "Gasanbar". Tire ele­qey "Gaxan" ü "Gahenbar"e

ZerduşUyan

esto? Ziwane Pehlewi di roşane şeşin

e ZerduşU­

yan ra "He­mespetede" vajiyeno. Ki­taba muqed­dese Zerduş­tl di yani A­vesta di na­mey ney "Hemespe smeideyeh "o. Baweriya ZerduşUyan

gore, roşan

yan zi şayiya "Hemespes meideyeh"i roje 360'1· ne serri ra heta 365'1· ne serri de­wam kardini Cı yini ne panc roje pe­yene serri bi şayi ü keyfi viyarnayni. Baweriya yini gore, Ahüre­mezday ne rojan di mer-

L-------------------------------------------------------~ dimo veren

ra geyreni ü çi are dani. Ge-ge zi kosey şoni bana

yew keyi ser ü locini (lujini) ra towrey xwi verra dani acer, van i "dam dam ... !" ("dom dam..!") (1) ü çiwazeni, wayire keyi çiye werdi (weri) dekeni towrey yini, ye zi towrey xwi kaş keni (anceni) ü peyni di çiyo ki peser kerdo yewbinan

ra pare keni.

"GAXAN" Ü GAHENBARE ZERDUŞTiVAN

Miyane Pirani di ü tani de­wane Pirani di -mesela Baz­bendi di- "kosi" (merdey veki) ra vani "kal"/"kalo", Pirejman (Pirajman) di vani "kalpoşe", hete Çewligi (Bingol) di vani "kalo". Tani Kurmanci (Kir­dasi}, kosira vani "qirdik" (2).

"Koseyi" ra zi miyane

cembre, ara/tk) di hire roji roje gene, dim . a şayiyan a şenayiyane girdan (pilan) keni a çekan (tifing a şeşdarb­Malmisanij) erzeni. No roşan, pile pilan a muqeddese mu­qeddesan e roşanan hesebi­yeno, çimki sernede Zerduşti ra keni." (M. Duzgini zi ne cumleye M. Nüri Dersimitaday (tercume kerdi) Iabele vatey "Ara/tk aymm iptidasmda" şaş tadawo, vato "rozone peyene Çi/i (Aralixe) de" (7). Çimki me'na "iptida", "pey en" niya, "verin" (veren) a.

Eke "teqwime Şerqi" ra qeste M. Nüri Dersimi ''teqwime Rümi" bo, verniya aşma desembra Rumi, teqwime miladi gore 13'8 na aşmi beno Cı no tarix tarixe ser­neweye Pirani ra yew aşmi aver o. Labele zewbi tani

xeleqnabi. Roje "Hemespesmeideyeh"i, teqwime miladi gore raşte roja­ne 16-20'e aşma Adari (mart) yeni. Zeki mi va, "Hemespes­meideh" "Gahenbar"ane Zer­duşUyan ra e şeşin o. Nameye "Gahenbar"e pancin e Zer­duştiyan "Midyarim" o ü me'na ye "ortey serri" wo, 75 roji "Ga­henbar"e şeşini ra ver o, roşane xeleqiyayişe hey­wanan o o teqwime mila­di gore raşte roje verene aşma Janviye (janvier, ocak) yeno (9).

TANi CAVANE BiNAN Di SERNEWE Ü KOSEVi

"Koseyi" sewbi tani cayane Kurdistani ü Turkiye di zi esta Iabele ca ra ca narney ü tarixe yay bediliylmo. Mesela de­wane Divrigi (10) di, ortey zimi-

stani di 15'e aşma Janviye di yew roşan esto ki "koseyi" yan zi "gaxan"i maneno (11). De­wane Artvini (12) ü Poshofi di 31'e aşma Desarnbre (aralık) di şew -yani şewa sernewi di­"koseyi" keni. (13).

Dor-mare Oars (Qers) ü Oerekilisi (14) di zi "gama ki zi­mistan qedeno, verniya vesari di" yew roşan beno, narney ney "Kosegeli" yo. "Kose­geli" di zi "kose", "b Ok", "kal" ü "'Ereb" esto (15).

Dor-mare Weranşari di "kosi'' ra vani "kose". Oor-rnare Wani (Van) di zi mesela 'eşira Buruki miyan di ekseriya verniya aşma Sebati yan zi or­tey na aşmi di "koseyi" bena. Buruki zi "kosi" ra vani "kose" Iabele ceniya kosi ra vani "Nari". Tani nuştoxan gore, Buruki sernede bereket Cı

veşibi-yayişe meşnan (meyan) na şayi keni (16).

Ne hemini ra fahm beno ki sernewe ü koseyi 'edete verin i uü ca ra ca name ü roje yini

vuriyeni (bediliyeni).

(1)Kumıanci (Kirdasi) di "dam it dam" zi vani (Bewni Celile Celil,

Zargotina Kurden SUriye, ye ku ji tipen Kirili wergerandiye tipen Latini: Ahmet Ömer, W e§anen Jina Nu, S~kholın, 1989,r.348

(2)Musa Anter, Hatıralarun, Doz

Yayınları, 1990, r. 22 (3)Malmisanij, Ferhenge Di­

milki-Tirki, r. 123 (4)Munzur Çem, "Alevilik Soru­

nu Üzerine", Deng, Istanbul, no: 18 (Şubat 1992), r. 5

(5)Wuso, "Kalike Gaxende", Den­ge KOMKAR, Frankfurt, no: 60-91

(7. ı. 1984), r. ll (6)Dr. Vet. M. Nuri Dersimi,

Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep,

1952, r. 31 (7)M. Duzgin, "Adet u Toreye

Dersimi", Berhem, no: 4, r. 18 (8)Dr. A. Medyalı, Antik Kürdis­

tan'da Dinsel Yapılanma ve Zerd~t

Öğretisi, 1991, r. 34 (9)Celil DUstxah, Avesta Kohent­

erin Sorudha vo Metnhaye :irani,

Ente§arate Morvarid, c. ll, 1370, Tah­

ran, r. 1049, 1061, 1084 -Dr. Cehangir ܧidri, Danişname­

ye Mezdyesna, Şirkete Ne§re Merkez,

Tahran, 1371, r. 403-404 (lO)Divrigi (Divriği), qezaye

Sewasiyo. (ll)Prof. Pertev Naili Boratav,

100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek

Yayınları, Istanbul, 1973, r. 276 (12)Artvin (Artvin), yew

wilayete Turkiye wo. (13)Prof. Pertev Naili Boratav,

100 Soruda Türk Folkloru, r. 276 (14)Qerekilise (Qerekose, Ağrı)

yew wilayete Kurdistani yo. (15)Vazgal, "Kosegeli Yan ji

Kalike Sere Sale", Roja Nu, no: 28

(1990), r. 11-13 (16)Alunet Özer, Doğu Anado­

lu'da Aşiret Düzeni, Boyut Yayınevi,

İstanbul, 1990, r. 91-92 Adnan Gerger zi na mesela ser o

nuseno, lahele herçiqas ki ye bebs ne­

kerdo zi wina fam beno ki ye kitaoo

corin e Alımete Özerira ''istifade ker­

do." (Bewni Adnan Gerger, Kürtlerde

Toplum Gerçeğinin Yqamsal Temeli

Dağların Ardı Kimin Yurdu, Ankara,

1991, r. 85)

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Armanc ll

Seddam li dü provakasyonen ... Li ser van bOyeran dewle­

ten hevpeyman, Iraq tehdid ki­rin ku li gor peymana NY here­ket bike. Le Seddam li hember tehditen wan, wi ji ew tehdid kirin. OYA 48 saet ultimatom da lraqe. Pişti wexta ultima­torna bi se rojan balafiren A­merika yen ku ji keştiya "Kitty Hawk" radibün o yen Fransizi o ingilizan li lraqe xistin (13.01. 1993). Ve ariş bi balafir o ro­katan çend rojan dom kir. iraqe di sa wek gelek caren bere he­mü şerten NY qebOI kirin.

Hesabi Seddam çi bU?

Ji destpeke heta dawiya ve bulırane, Seddam bi beyan o şeıa xwe clilxwaze şer bO. Digel diyar bO ku Iraq ji aliye eskeri ve mahkOme tekçOyin O carek din teslimbOyine bO. Gelo çima Seddam xwe avet macerayeke weha?

Wi bi ve siyaseta xwe xwest;

1- Ji dema guherandina ik­tidara Arnerikaya feyde bigre; bi çend fortan, itibara xwe ya li hundure welet piçeki bigu­herine.

2- Clinton biceribine. Wi dihesiband ku bi hindakayi di rojen peşi yen serokatiya xwe de Clinton we şidete bi kar neyıe.

3- Ev hesare wan hemO ci negrin O OYA ariş bike ji, we bi balatir O tuzeyan eri ş bike, dO­re raweste. Çawa be leşkeren wan en reşayiye wek cara din bi deh hezaran li hererne ninin. Dema erişeke weha kir ji, we deme dewleten musilman O Ereb we narazibuna xwe bidin diyarkirin. Çima me~la Boşna­kan o Filistiniyen ji lsran hatine derxistin li raste ye, OYA mu­daxeleyek raste-rast nake, le erişi lraqe dike. Ev du stan­darti we tesira li Tirkiye ji bike. Ev nerazibOn peşde di­karin bibin zemine politikayeke hin cihetir.

4- Bi ve riye xwest awi­reki bide Kurd O Şiiyan. Behu­zuriya hererne zadetir bike.

Bi taybeli hesaba Seddam e sisiya girt. Yek-du ne te de çi bigre hemü dewleten Ereb li hember erişa dewleten hev­peyman derketin. Li Tirkiye muxalefeta li hember lraqe zeif bO.

Kurd bl tedbir ın

Li hember van büyeran Kurd bi tedbir bOn. Hezen xwe yen li ser hudüde navbera xwe O leşkeren Seddam, taqwiye ki ri n.

Li gor agahdariyen huku­meta Kurdistane, Seddam 3 tumenen xwe yen top O piyade

li nezi bajare Erbil, Kerkük O Kifri bi ci kirine.

Li gor mesOie PDK'e Hoş­yar Zebari "Seddam dixwaze bide nişandan ku kontrola we­lat h in di deste wi de ye•. Roja 23.01.-1993'an de li dor du saetan di nav hezlm Seddam O peşmergan de şer derket

Sabo1a~ Seddam dam cikin

Sabotaj O erişen Seddam en li hember Kurdistana azad dom dikin. Roja 22'ye mehe li Hewlere, li nezi binaya Wali O ya Muduryeta Ewlekari ere­beyek tije bombe teqiya. Li gor nüçeyen peşi 11 kes mirin, 128 kes ji birindar bOn. Di bO­yere de 32 dukan texrib bün.

Roja 23ye mehe ji li Suley­maniye bombeyek teqiya, 18 kes birindar bOn.

Li gor Cigire Wezire Hun­dur Ahmet Şerif di van du sa­lan dawiye de li dor 100 ajanen lraqe li Kurdistane di dema haziriyen sabotajan de bOne, hatine girtin.

Irak hi n ji sabotajen li hem­ber wasitayen ku alikariya NY dighijinin Kurdistane, didomi­ne. Di van çend rojen dawiye de 2 ereben din ji hatin bombeki­rin.

Mirza Bextiyar

ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ı:ılilillilliiljliil!l!liiililililililililjıj:j:j:j:j:j Amadekar: s. Reving meda Xani. b) 'Mera bi­

zina 2-a) Zelarn (berevaji) b- Li Kurdistana bakur nave bajareki ku "Mala Eliye Yünis' di salan 1920' an de li wir li diji hukümete Tirkan seri hil­dabO. 3-a) Gotineke teyid kirine b- Pozbilind, qure (berevaji) c- Rih (berevaji) 4-a) Ne, nexer (berevaji) b) Kese pir. c­Bi Sorani 'bi'. d- rih 5-a) Peşü. 6-a) 'Oütiya' girti ku mirov pere ü kaxezen pir bi buha te de vedişere (berevaji) b­eser, berhem 7-a) Nave cihek ji laşe mirovan b­Misal, minak 8-a) Ji na­van kuran b- Listikeke Kurdi ku bi 32 berikan te listin. (berevaji) 9-a) kinc, 'sileh' b- Kese ku zanine dide hineken din. 10 a) geh (berevaji) b- Bane­şanek c- ji xwarina dewar­an. 11-a) Tamek, çejek. b-Pronaveki işarete c- Bi Sorani 'st er'. 12-a) Se­rokwezire Swede ku di sala 1986' an de li Stok­holma hat kuştin b- Mer.

ı 2 3 4 5 ı

2 1---1--

3 1---+--

4

5

61--1--+-

ÇEPERAST: 1-a) Di sala 1946'an de bü pay­texte yekem cumhuriye­ta Kurdistane. b) Ji na­van kuran 2-a) Eşkere, vekir'i b) Li Efr'iqaya wela­tek 3-a) Pronaveki şexsi b) Meles, temezi, şarpe c) Peyva ji bo gazikirina kesen nar 4-a) Poz, bevil (berevaji} 5-a} Dildar, hezjekiri b} itifaq, li ser tişteki li hev kirin (bere­vaji) 6-a) Sala ku em te de ne. b) Kure de ü bave yeki c} Vexwarineke se­reki (berevaji) 7-a) Berfi­reh, biber (berevaji). b) Ava zer ya di birin, yan kulan de. c) Ne ner 8-a)Fekiya darberüye. c) Ji naven kuran (berevaji) 9-

6 7 8 9 ıo ll ı2

Peşnave kese Swedi ku dinarnit icad kiribü ü her sal li ser nave wi di waren ekonomi, edebiyat, aşti, fizik, kimyaya de xelat ten belavkirin. b) Kese ji yeki re ne biyani c) Küçik.1 0-a) Veqetande­kek binavkiri b- Ji ne­xweşiya "sitma", "ta"ye re ji dibejin (berevaji} 11-a}Gerik (berevaji} b} Di al­fabeya latini ya Kurdi de herfa yekem ü ya şeşem c) Jan, 'kul', 'derd'. 12-a) Rengek (berevaji) b) Ale­teki muzike c) Kese ji s qewmeAri.

Bersiva hejmara beri

SEREJER: 1-a) Nave 9 ~~.-berheme binavüdeng ye ıı ı.u~~Çdq~~~~ helbestvane mezin Eh-

Osman Aytar Medya Guneşi di Nisana

1988'an de dest bi weşana xwe kir. Bere, mehe careke u ji İlona 92'an u vir de ji 15 rojan careke derdikeve. u li diji erişen dewlete an­cax heta nuha 22 hejmaren we derketin. Ji 22 hejmaran 18 hejmaren we ji aliye dewlete ve hatin topkirin u di heqe wan de dawe hatin vekirin.

Bi topkirina kovare, ar­manca dewlete ew e ku ko­var ji aliye abori ve tek biçe ô dernekeve.

Helbet erişen dewlete ne tene li diji Medya Guneşi ne, herwisa dewleta Tirkiye kovar ô rojnarneo din yen Kurdan u çepen Tirkan in ji

qedexe dike. Ku meriv di vi wari de çend numunan bide. ew ji ew e ku, heta nuha di heqe rojnama Yeni Ulke de 115 dawe, di heqe rojnama Azadi de 6 dawe, di heqe kovara Newroz Ateşi de 4 dawe, di heqe kovara Kurtu­luş de 28 dawe u di heqe kovara Newroz de ji 15 dawe vebune. Rojnama "Ozgür Gundem"e ku ro­jane bô, ji ber erişen dewle­te mecbôr ma ku pişti 8 mehan weşana xwe bise­kinine.

14 berpirsiyar ô xwediy­en rojname ô kovaren çep ku dawen wan xelas bfine, yekun 228 rneh ceza u 5 milyar liraye Tirkiye ji ce-

ÇUeya Paşin 1993

zaye pere xwarin. Li diji erişen dewlete 26

rojname ô kovaren sosya­list, şoreşger ô peşverô yen Tirk ô Kurd çendeki bere beyanek derxistin. Di beya­ne de te gotin ku, "rojname ji aliye dewlere ve ten san­surkirin, buroyen rojnaman ô kovaran di bin erişen dewlete de ne, rojnamevan ren kuştin u hepiskirin."

Ev fakt ji nişan didin ku li Tirkiye azadiya fıkri an­cax bi vi hawi heye; kovar ô rojname derxistin serbest e, le ji yen derdixin, dixwi­nin ô difroşin re ji tehdit, lexistin, kuştin u ceza he ye.

o

Kurdistan ji nuh ve ... Hizan, Wan, Môş, Adiya­man ô gunden Meletyaye bun qada işxala hezen or­diye. Bes li gunden Adiya­man ô Bedlise bi sedan kes hatin girtin. Ji çar gunden Handuxe ku giredayi Her­zexe ye, tu deng tuneye. Ev; Abdullah Ay, Mehmet Çalışır, Şukru Yakar u ke­seki din e.

Hezen dewıeıe di operas­yanan de gunden Şem­dinliye; Garra, Masino, Şa­wirta şewitandin. Li w ane organe cinsi ye Findi Alkol je kirin.

Di operasyonan de bi wesila kampen PKK'e, ji

bo çavtirsandine, gund, gir ô çi yan dide ber bombeyan. Herema navbera Pasôr u Bingole, gunden Bolukyazi, Oleka Jerin, Oleka Jorin u Şexduman, gunde Tatwane Aladere bi balafir u heli­kopteren Kobra ô Skorsky hatin bombe kirin. Van de­men dawi ji bomben "be xwedi" diteqin. Bimbayek bi vi rengi Li Tatwane, li taxa Sosyale u yek ji li gundeki Şimexe teqiya

anayeren "qesas nedi­yar" roj bi roj redetir dibin. Bes di ve meha dawin de li Batmane 40 kes hatin kuş­tin. Li Siliva, liNusebin ô

li Şermexe (Mazidax) kuş­tin dom dikin. Nuha hedef Diyarbekir e. Di ve meha dawin de li Diyarbekire nezi 20 kesi hatin kuştin. Pisti seet 9'e şeve li Diyar­bekire jiyan dimire.

"Naskirina huviyeta Kurdi" ô "anina hin refor­man" çend ji sozen h oku­meta nuh bôn. We deme hatin gotin, bes hewqas. Dewlet li gor politika esasi ku heta nuha meşandiye, dixwaze politika inkarkiri­ne bidomine. Bi çavtirsan­dine, bi şideta besioor gel terorize bike.

o

Sibe dikane dereng be! Hemu edebiyata niviski;

yani kovar, rojname, ki­teb, belavok, program u hwd. dive giş bi Kurdi bin, bi Tirki tunebin. Çimki gava bi Tirki hebin, kes bi Kurdi naxwine. Yani di ve bi hawaki em millet mec­bUri ferbfina Kurdi bikin. Heta nuha me ô hezen Tirk, hemu weşanCn xwe bi Tirki derxistin, me tu cari negot wele bi milyonan insan hene ku bi Tirki nizanin, dive em li wan ji bifikirin. Ka demeke ji em bes bi Kurdi derxin. İcar ji yen bi Kurdi nizanin bira hineki fer bibin; ma we kevir bi­bare! Dema pirr hewce be meriv dikane hin tiştan wergerine Tirki, ne ku ji Tirki wergerine Kurdi.

Ji bo kesen bi Kurdi niza­nin ji fahm bikin, dive zimane civin u suhbetan tu cari nebe Tirki. Çimki ge­tek caran ji bo xatire yek kesi zimane civine teve dibe Tirki.

Ew kesen ku nizanin bi Kurdi bipeyivin(bi kijan zaravayi dibe bila bibe), bi­nivisin u bixwinin, çuqasi zane dibin, bila bibin, dive nebin serok ô berpirsiyaren organizasyonen Kurdan.

Ew kese ku bi Kurdi nizanibe ya ji nexwaze fer bibe ya ji zanibe u nepe­yive, çi jin, çi mer, di ve pe re neye zewicandin. Çinıki gava ne weha be zirnane meriv u ye zaroken meriv otomatikmen dibe Tirki ya ji zirnaneki din. Di vi wari

de gelek trajediyen şexsi hene ku ne hewceye meriv qala wan bike.

Ew rojname u kovaren ku tene bi Tirki ya ji bi Kurdi u Tirki derdikevin dive ji wan re qet neye nivisin. Be guman qesda min yen ku Kord derdixin.

Axir bi kurtayi, Kurd ji wek çelen beytike heta ku bi fire dikevin, dive demeke bi Kurdi bipeyivin, bi Kurdi bifikirin, bi Kurdi bixwinin u bi Kurdi bi­nivisin. Heger em naxwa­zin wek millet bihelin ô bi­bin Tirk, dive li hemher asimilasiyone em bi hev re seri hildin. Bi baweriya min iro şoreşgeri u welat­perweriya beri mezin ev e.

o

www.ars

ivaku

rd.o

rg

Annane 12

Li dine Li Y ugoslavyaya kevin

bin ji xwin diherike Ji sala 1991'an ü vir de ye li Yugoslavyayakevin şeredi navbera

gelan de bi hemü gurriya xwe dom dike. Peşi şer di navbera Sirb ii Slovaniyan de derket. Diire şereki giran di navbera Sirhistan ii Xir­vatistane de. Pişti we ji qada şer bii Bosna ii Herzex. Dema ku hemii aliyen Bosna Herzexe di guftügoyen Cenevreye de ku ji aliye David Owen ü Cyrus V ance ve dihat meşandin li hev dikirin, hezen Xirvati eriş birin ser herema Krajina ku pirani Sirb le dijin. Nuha xetera ku şer

bin gurttir bibe, heye. Dişere Yugoslavyayede bi deh bezaran insan mirin, bajar ii gund

xera bün. Heger peşiya şere Yugoslavyaye neye girtin, taliika ku şer li

budUden Yugoslavyayakevin derbas be, mezin dibe.

Vaclav Havel bu seroke Cumhuriyeta Çekistane

Vaclav Havel Serokcumhüre dawin ye Çekoslovakyaye bü serokcumhüre peşin ye Cumhüriyeta Çekistane. Pişti dewleta Çekoslovaki ji hole rabü, Çekistan ü Slovaki bun du dewleten

ciM, Cumhuriyeta Çekisıane roja 25'e Çileya Paşin ji bo serok­

cumhuriye hilbijartin çebQ. Vaclav Havel bi 109 dengan hat hilbi­

jartin. Namzete komunistan, Marie Dtiborova 49 ye pro-nasyona­listan ji 14 deng girtin.

Encama heri balkeş ew e ku beyi şer, bi biryara parlamentoya Çek ü Slovakiyan, du dewleten bi sere xwe çebün, beyi ku xwin birije.

Clinton dest bi kar kir Sereke 42'em ye Dewleten Yekbü­

yi yen Amerika Bill Clinton roj a 20'e Çileya Paşin bi merasimeke sondxwar ü dest bi kar kir. Her di eyni roje de George Bush ji xatir ji Qesra Sipi xwest.

Di merasime de Clinton axafti­nek kurt kir. Di ciyeki axaftina xwe de Clinton weha got: "Dema ku men­feeten me yen heyati ben tehditki­rin, an ji dema li hember irade ü wicdane koma netewi be derketin, heta mumkun be biriyen diploma­tik yen aşti ü dema pewist be ji erne bi hez li hember derkevin"

İsraı, ii PLO H hev ten? Di meha Çileya Paşin de ji

pirsa 405 Filistiniyen ku ji Israil hatine derxistin hel nebü. Digel biryara NY ı1 hewildanen diplomatik İsrail ji ya xwe dane­keve fi ew 400 Filistiniyen ku ji welat avetine derve, ji para nastine.

İsrail ji aliyeki ve ve hişki­yaya xwe didomine, ji aliye din ve ji bi rakitina qanfineke riya danfistendine bi PLO re vekir. Di ve meha buhuri de meclisa

İsrail, qanüna ku dan fi stendina bi PLO re yasax dike, ra kir. Ev bi­ryar li hember 20'i bi 39 rayan hat qebfilkirin.

Pişti rakirina ve qanfine keça Moşe Dayan, Yael Dayan ku par­lamenter e, çü Tonuse bi Yaser Arafat re rünişt Gelo bave Yaele sax büye we çi bigota!? An ji Y aser Arafat çend sal bere civinek wiha di xwna xwe de ji bidita, we bawer bikira!?

Ber bi dinyayek be nukleer ve Roja 3'ye Çileya Paşin li Moskovaye, li Qesra Kremline Peymana

Start-2 ku ya di ware kemkirina çeken nukleer de lihevhatina beri fıreh fi mezin e di navbera George Bush ii Boris Y eltsin de hat imzekirin.

Li gor ve peymane ji stoken nukleeri yen her du welatan ji sisiyan dudu we ben kemkirin. Pişti imzekirina peymane, di civina çapemeniye de Bush ji bo ve lihevhatine got "ji dunyayeke bi hevi re deriyeki nuh vekir".

Serokdewlete Rusyaye Boris Yeltsin ji got "peymana heviya sed­salin re li qonaxeke nuh vekir".

Ecebek giran Çi dunya ye! Em bi şev ii rojan dixebitin, naxwin ve­

naxwin ji xwe re kitab ii kovar ii rojnameyan dikirin, cild bi cild ansiklopediyan dikirin. Çi bi perarı be, çi bi wasita bin

heval fi dostan be em xwe digihinin welat fi dewletan bin

çavkaniyen ku li ser Kurdan e bi dest dixin Disa bi fP fi ro­jan emriidinin wan dixwirıin, bi sedan not fi nivisan je der­dixinin, paşe em wan not ii nivisan fi yen di h~ xwe de ji teve dikin da ku em bikaribin piçek be ji xizmeteke big­ihinin eOOb ii taiix ii zirrıane millete xwe em meqaleyeke di­nivisin. u bin Kurden me ji ı:abiine wek tenıle Bexdaye, re ku xwe biwesônin, wan meqaleyen me re fedi ii şerın li ser nave xwe di bin kovar ii rojnameyan oo belav kirine. Aha ji we re çeıxl misal:

1-Mikail ibrahim, "Eivis Prestey Derket Kurd", rojnama Bizav, Bexdad, jimare: 22 (26/ 12/1989), r: 2

Vi dize heja, ev nivisa min ji Mirkut, no:2/ 1985, r:10 girtiye, beyi ku tişteki biguherine li ser nave xwe çap kiriye. Le malxirabo qet ne­

gotiye min ji filan cihi diziye!" 2·"Şark ve Kurdistan (Rojhelat O Kurdi·

stan),lstenbol 1908", rojnama Bizav, Bexdad, ji· mare: 10 (3/10/1989), r: 8

Vi malxirabi ji ne nave xwe ü ne ji ye me nivisiye. Ev meqale ji ji kitaba min ü Malmisanij "Rojnamegeriya Kurdi, r:24" girtiye.

3-ismail Tenya, "Govara YekbOn, lstenbol 1913", rojnama Hawkari, Bexdad, no: 1168, (1990),r:8

Soran ji ''tene" ya Kurmanci re dibejin "ten­ya", icar ey ismail Tenya'ye diz, çawa be ez nika­rim tişteki bi te bikim, le ma ez nikarim nifireke ji bikim? Hema tu her ''tenya" bimini. Vi dizmeri ji ji kitaba min u Malmisanij; "Rojnamegeriya Kurdi, r:58" ev qisim girtiye u li ser nave xwe be­lav kiriye.

4-Newzad Eli Ehmed, "Kurd Teavvun ve Te· reqqi Xezetesi (Rojnama Alikari o P6şketina Kurd), Estembül 1908", Bizav, Bexdad, jimare: 9 (1989), r: 5

Vi nivisdizkare neheja ji weki hevdizen xwe, ne nav ü ne çavkaniyek nivisandiye. Hema raste rast meqala min u Malmisanij ku di rojnama Ar­mance (no:77/1988, r:S) de derketibü, ji xwe re weki male bave xwe çap kiriye.

Çlleya Paşin 1993

MahmUd Lewendi

ne kare aqila ye le rast e

Amadekar: Hesen Mizg'"m

• Li gor jeologan, Swed ü Norweç 3-4 hezar salan de ji behre 200 m. bilind büne.

• Çar l~koliner~n Franslzi jl bo ke­s~n kerr metodeke ntl dttlne. Ll gor v~ metod~ cilıaze blhistln~ ne U pişt guh~ mlrovi 1~ U dlran~ mlrovi t~ monte kl­rln. Ev cihaz~ deııgan dlgre tl bl şlkl~ p~la radyoy~ dişine guh~ mlrovi tl jl vlr ji dlglhije meji ii bl vi awayi deng te blhistlne. Avantajavi cihazi ew e ku di nav deve mlrovi de veşartlye ii nay~ dttln.

• Bl teknolojlyeke ntl ya lasare qeşartbıa kartol (patat) we h@san be. Ll gor ıekolina William McComls tl heva­ıen wi n Batıelle Memorlal Institute H DYA ttrejen laseR di 1000 derece de qa­Hka k.artole dlşewltine ii tu zlrar nade kartoıe.

• Çave insan wisa hatiye çekirin ku dema mirov ber bi jer dinere zaftir tişt qeyd dike.

• Amerika Bakur di saleke de 8 cm. ji Ewrüpaye dür dikeve.

• Roj ji wek dlnya H dora zwe di­gere. Rotasyona din~ H ku dibe blla blbe 24 saet e. U rotasyona roje n gor para­leJan te guhertln. Gava roj U dora ekva­tore blçe, rotasyona roje 27.5 roj dlgre. Sebeba ve yeke ji avabüna roje ye. Roj jl g&zen bl şewat pek te ii rotasyona kut­leyek g&ze jl kutleyek wek din~ ctl.datlr e.

www.ars

ivaku

rd.o

rg