Hej, strzelcy

Rodzaj czworobocznego opalanego wojłokowego namiotu na saniach; 2. od lewej siedzi Benedykt Dybowski, 5. stoi Wiktor Godlewski (1831–1900), przyrodnik, ornitolog, rolnik, współpracownik Benedykta Dybowskiego, w 1864 roku zesłany na Zabajkale w Syberii Wschodniej; razem z Benedyktem Dybowskim w Kułtuku prowadził badania fauny i flory Bajkału i Syberii; od nazwiska Godlewskiego pochodzi kilka nazw gatunków fauny bajkalskiej, b.d., Materiały Benedykta Dybowskiego, APAN, III–327, j. 5

Roman Szwoynicki (1845–1915), malarz, który w styczniu 1863 roku przystąpił do oddziałów dowodzonych przez generała Zygmunta Sierakowskiego, zesłany w głąb Rosji — Tobolsk, Krasnoufimsk, Jekatierynburg, Kazań, Cywilsk; w swoich szkicach, rysunkach i akwarelach utrwalił wizerunki polskich zesłańców, rdzennych mieszkańców Syberii, zwierząt oraz ujmująco piękne w swej monotonii i bezkresności syberyjskie krajobrazy, przed 1867, Materiały Romana Szwoynickiego, APAN, 39

Artur Grottger, Na bagnety, b.d., KPP, ZJA

Konstancja z Kraszewskich Łozińska (1839–1871), starsza córka Józefa Ignacego Kraszewskiego, z bliźniętami Józefem i Czesławem na zesłaniu; zginęła na skutek wywrotki sań w czasie powrotu z zesłania, Irkuck 1867, MR

Na zesłaniu w Cywilsku; 3. od lewej siedzi Lucjan Kraszewski (1820–1892), malarz, rysownik, fotografik, prekursor polskiej fotografii artystycznej, ilustrator książek Józefa Ignacego; po ukończeniu szkoły w Łyskowie, gimnazjum w Świsłoczy i Uniwersytetu w Dorpacie pędził życie ziemianina w rodzinnym majątku Dołhe; po powrocie z zesłania zamieszkał w Warszawie przy ul. Wspólnej oraz w posiadłości zięcia w Honiatyczach w Hrubieszowskiem, gdzie zmarł; był wraz z młodszym synem Józefa Ignacego Kraszewskiego Franciszkiem wykonawcą testamentu pisarza, 1868, APAN, ZF, III–220

Benedykt Dybowski (1833–1930), lekarz, zoolog, przyrodnik, limnolog, odkrywca, pedagog, propagator teorii ewolucji Darwina i języka esperanto, społecznik, polityk, działacz niepodległościowy; w 1864 roku został zesłany na Syberię na 12 lat ciężkich robót — Irkuck, Siwakowa, Czyta, Kułtuk; odkrył wiele gatunków ryb, płazów i skorupiaków; prowadził intensywne badania limnologiczne Bajkału, Angary i Selengi; w nauce dedykowano mu kilkadziesiąt nowo odkrytych i opisanych zwierząt żyjących w Bajkale i innych środowiskach Azji i Europy; dwa szczyty na Wyspie Beringa Józef Morozewicz nazwał Górami Dybowskiego, Irkuck 1873, Materiały Benedykta Dybowskiego, APAN, III–327, j. 5

Czesław Makowski, Alexsander Margrabia Wielopolski Gonzaga Myszkowski

herbu Starykoń (1803–1877), polityk, hrabia; w 1863 roku dla powstrzymania działań konspiracyjnych zmierzających do konfrontacji z Rosją zarządził tzw. brankę do wojska rosyjskiego; opozycja zadecydowała w tej sytuacji o rozpoczęciu powstania, awers,

1913, APAN, ZM, 3

Stanisława Wątróbska-Frindt, Romuald Traugutt „Michał Czarnecki” (1826–1864), dyktator powstania styczniowego, aresztowany przez rosyjską policję w 1864 roku, początkowo przetrzymywany na Pawiaku, później w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej; próbowano wydobyć z niego informacje dotyczące dowództwa powstania, jednak Traugutt nie wydał nikogo; został zdegradowany i skazany na karę śmierci; wyrok wykonano przez powieszenie w okolicy Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864 roku w obecnym Parku Traugutta koło Fortu Legionów; wraz z nim stracono Rafała Krajewskiego, Józefa Toczyskiego, Romana Żulińskiego i Jana Jeziorańskiego, rewers, 1978, APAN, ZM, 623

W krwawem polu srebrne ptaszę,Poszły w boje chłopcy nasze.Hu! Ha! Krew gra, duch gra. Hu! Ha!Niechaj Polska zna, jakich synów ma!Obok Orła znak Pogoni,Poszli nasi w bój bez broni.Hu! Ha! Krew gra, duch gra. Hu! Ha!Matko Polsko, żyj!Jezus, Maria! Bij!Naszym braciom dopomagaj,Nieprzyjaciół naszych zmagaj.Hu! Ha! Wiatr gra, krew gra. Hu! Ha!Niechaj Polska zna,Jakich synów ma.

(W krwawem polu srebrne ptaszę, słowa Wincenty Pol, muzyka Alfred Bojarski)

Raport jenerała Mariana Langiewicza, „Wiadomości z pola bitwy”, 6 marca 1863, Materiały Stefana Rygla, APAN, III–112, j. 90

Aleksander Czekanowski (1833–1876), geolog, paleontolog, geograf, kartograf; w 1863 roku został zesłany na katorgę — Siwakowa, Darasuń, Padun; odkrył pokłady węgla kamiennego, grafitu i liczne miejsca występowania paleozoicznej i mezozoicznej fauny i flory; zgromadził olbrzymie zbiory przyrodnicze; jego imię nosi pasmo górskie w Jakucji między ujściami rzek Leny i Olenioka do Morza Łaptiewów, osada w pobliżu Bracka nad Angarą, 23 skamieliny flory i fauny kopalnej, 5 gatunków flory współczesnej oraz co najmniej 2 gatunki ryb, Notatniki z podróży po Syberii 1872–1875, ARAN

Jan Czerski (1845–1892), geolog, paleontolog, geograf, zoolog, badacz; w 1863 roku został zesłany na katorgę — Omsk, Irkuck; opisał budowę geologiczną ziem wzdłuż traktu syberyjskiego; najważniejszą pracą jego życia było wyjaśnienie genezy powstania jeziora Bajkał i budowy geologicznej jego wybrzeża; opracował pierwszą mapę geognostyczną jeziora Bajkał; jego imię noszą: Góry Czerskiego — jedno z największych pasm górskich na Zabajkalu, Pik Czerskiego — szczyt w górach Chamar-Daban leżących na południe od Bajkału, Góra Czerskiego — szczyt w centralnej części Gór Bajkalskich, Kamień Czerskiego — szczyt położony nieopodal Listwianki nad samym Bajkałem, a także Przełęcz Czerskiego; jego imieniem nazwano niektóre zwierzęta wykopaliskowe, Pamiętnik z wyprawy do północnej części Syberii Wschodniej, cz. 1 Od Irkucka do rzeki Kołymy, 1891, ARAN

Wycinek z gazety o służbie w powstaniu styczniowym Władysława Stryjeńskiego (1844–1864, wziętego do niewoli w bitwie pod Skałą, zesłanego na Syberię — Kazań, Małmyż, Władimir, Perm, Tobolsk, syna Aleksandra Stryjeńskiego) oraz rysunek tablicy pamiątkowej umieszczonej w Szkole Narodowej Polskiej w Paryżu przy rue Lamandé 15 z nazwiskami poległych za Ojczyznę dawnych jej uczniów, Materiały Tadeusza Stryjeńskiego, APAN, III–135, b.e.

Władysław Stryjeński, zesłaniec postyczniowy, Materiały Tadeusza Stryjeńskiego, APAN, III–135, b.e.

Paweł Borejsza, kolega pułkowy Władysława Stryjeńskiego, prawnuk Tadeusza Rejtana; w powstaniu styczniowym był najpierw w oddziale kosynierów pod dowództwem Antoniego Jeziorańskiego, potem strzelców; przed bitwą pod Kobylanką rozdzielił 2000 rubli pomiędzy kolegów; w bitwie pod Małagoszczą (luty 1863), w której odwagą zadziwiał wszystkich, w płomieniach palącego się domu, nie chcąc się poddać, zginął, mając około 19 lat, b.d., Materiały Tadeusza Stryjeńskiego, APAN, III–135, b.e.

List z Permu Władysława Stryjeńskiego do rodziców, 11 maja 1864, Materiały Tadeusza Stryjeńskiego, APAN, III–135, b.e.

Ostatni list z Tobolska Władysława Stryjeńskiego do rodziny, 5 lipca 1864, Materiały Tadeusza Stryjeńskiego, APAN, III–135, b.e.

Powstanie styczniowe SCENARIUSZ Joanna Arvaniti, Bartosz Borkowski, Katarzyna Słojkowska — Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie PROJEKT PLASTYCZNY Maria Kaliszczuk-Donaj — AMALKER WSPÓŁPRACA Marek Ciara, Danuta Mazurczak, Tomasz Rudzki — Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie

Hej, strzelcy wraz, nad nami Orzeł Biały,A przeciw nam śmiertelny stoi wróg.Wnet z naszych strzelb piorunne zagrzmią strzały,A lotem kul kieruje Zbawca Bóg.Więc gotuj broń i kule bij głęboko,O ojców grób bagnetem poostrz stal.Na odgłos trąb twój sztuciec bierz na oko.Hej baczność! Cel i w łeb lub serce pal!Hej trąb, hej trąb! Strzelecką trąbką w dal!A kłuj, a rąb! I w łeb lub serce pal!

(Marsz strzelców, słowa i muzyka Władysław Ludwik Anczyc)

Dokumenty dotyczące udziału w powstaniu styczniowym Władysława Folkierskiego (1842–1904, matematyka, budowniczego kolei w Peru) z podpisem Ludwika Żychlińskiego herbu Szeliga (1837–1891, pułkownika, dowódcy Oddziału Partyzanckiego im. Dzieci Warszawy oraz naczelnika wojskowego w powiecie warszawskim i rawskim w powstaniu styczniowym, zesłańca postyczniowego, uczestnika powstania Polaków nad Bajkałem — 1866, pamiętnikarza), 1863, Materiały Władysława Folkierskiego, APAN, III–132, j. 6