EDEB

İYAT

Bu PDF dokümanı, kitabın bir kısmını içermektedir. DBY okurları için özel olarak oluşturulmuştur.

Hazırlayan: Furkan Öztürk

NEF’Î

Ebüzziya Tevfik

Hazırlayan Furkan Öztürk

EDEB

İYAT

NEF’Î

Ebüzziya Tevfik

© DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARI, 2016

DBY: 28 Edebiyat: 6

ISBN: 978-605-4635-27-6Sertifika No: 18188

Birinci Bask: İstanbul, 2016

Hazrlayan: Furkan Öztürk

Yayn Yönetmeni: İrfan Güngörür

Editör: Eren Yalçn

Sayfa Düzeni: DBY Ajans

Kapak Uygulama: Emre Güngör

Bask/Cilt: Birlik Ozalit Nispetiye Mah. Birlik Sok. No: 2 Zemin Kat Nevin Arcan Plaza - Levent Beşiktaş / İstanbul Tel: +90 212 269 30 00 Sertifika No: 20179

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI / Library Cataloging-in-Publication Data (CIP) Ebüzziya Tevfik, Nef’î

Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Furkan Öztürk ISBN: 978-605-4635-27-6 Ebat: 12,0 x 19,5 cm 272 s. 1. Edebiyat 2. Türk Edebiyatı 3. Ebüzziya Tevfik 4. Nef’î

Ebüz

ziya

Tev

fik •

NEF

’Î

DÜN BUGÜN YARIN YAYINLARI Ankara Caddesi, Ünal Han No: 21/4 Cağaloğlu, Eminönü - Fatih / İstanbul Tel. - Faks: +90 212 526 98 06www.dby.com.tr • dby@dby.com.tr

İçindekiler

Sunuş ............................................................................................. 9

Açıklamalar ................................................................................ 29

�e��r��azı�Alfa�es�..................................................................... 33

Kısaltmalar ................................................................................. 34

K�tâ�hâne���E�üzz��âNEF‘Î

�e�âîzâ�e�Mahm���Ekrem��e��Efen����e .......................... 37

Nef‘î .............................................................................................. 43

Mülâhaza .................................................................................... 71

�a‘zı�Manz�mât�ı��üzî�es�Kas��eler ..................................................................................... 81I. Sultân Ahmed-i Evvel’e Olan Birinci Kasîdesinden ............ 82II. Sultân Ahmed Vasfnda İkinci Kasîdesinden ....................... 85III. Sultân Ahmed’e Üçüncü Kasîdesinden ............................... 88IV. Edirne Şehrine Dâir Olan Kasîdesinden ............................. 89

9

Sunuş

On yedinci yüzyl Osmanl şiirinin özge üsluplu şairi Nef’î1, Dîvân’lar (Türkçe, Farsça), Sihâm- Kazâ’s ve Tuh-fetü’l-Uşşâk’ ile bilinir. Nef’î’nin Türk edebiyatnda kaside şairi olarak tannp sivrilmesi konusunda bütün kaynaklar bir-leşir. Nef’î’ye ilişkin monografiler, incelemeler, edebiyat ta-rihleri ve tezkireler onun özgün bir ses şairi olduğunu özel-likle vurgularlar.2 Onun Osmanl şiirine getirdiği yeni ses

1 Biyografsine ilişkin bkz. Metin Akkuş, “Nef’î”, İslam Ansiklope-disi, c. 32, TDV Yay., İstanbul 2006, s. 523-525; Büyük Türk Kla-sikleri, “Nef’î”, c. 5, Ötüken-Söğüt Yay., İstanbul 2004, s. 105-126; Muhammed Nur Doğan, “Nef’î”, Yaşamlar ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, c. 2, YKY, İstanbul 2008, s. 359-361; Abdülkadir Karahan, “Nef’î”, İslam Ansiklopedisi, c. 9, MEB Yay., İstanbul 1997, s. 176-178; Abdülkadir Karahan, “Nef’î”, Türk An-siklopedisi, c. 25, MEB Yay., Ankara 1977, s. 177-178; Mustafa Kutlu, “Nef’î Ömer Efendi”, Türk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler, Dergâh Yay., c. 7, İstanbul 1977, s. 6-9; Türk Dünyas Ortak Edebiyat: Türk Dünyas Edebiyatç-lar Ansiklopedisi, “Nef’î”, c. VI, Ankara 2005, s. 579-580.

2 Şiiri ve üslubu hakknda bkz. Namk Açkgöz, Nef’î, Timaş Yay., İs-tanbul 1999; Metin Akkuş, Nef’î Divan, Akçağ Yay., Ankara 1993;

Nef‘î

Kostantniyye 1305

Matbaa-i Ebüzziyâ

37

1

Recâîzâde Mahmûd Ekrem Bey Efendi’yeUştutgarat ( Stuttgart) - 9 Eylül 1887

Burada Şiller ( Schiller)’in heykeliyle karş karşya bir evde ikâmet ediyorum. Bu heykel, on beş metre irtifâ‘nda mer-merden menhût bir kâide üzerinde merkûzdur. Başnda defne yapraklarndan yaplmş bir tâc- şuarâ ve srtnda Romallarn büründügü yolda bir kisve-i beyzâ var. Bilirsiniz ki Şiller (Sc-hiller) ile Göte ( Goethe) hem muâsr ve hem de yek-dîgeriyle akd-i muvâhât etmiş iki şâirdir. Göte (Goethe), meftûr oldugu hissiyyât- âşkâne i‘tibâriyle Almanlarn bir Fuzûlî’si add ede-biliriz. Şiller (Schiller) ise, kritik (critique) şâirlerden oldugu ve eş‘ârnda aşk u garâmdan ziyâde hiddet-i efkâr ve şiddet-i müâhaze görüldügü haysiyyetiyle Nef‘î-i garbî add olunabilir.

İki sabâhdr yatakdan kalkp da pencerenin önüne otur-dugum vakt bir çâryek kadar güneşle aramza giren heykelin mâverâ-y sadrnda istitâr eden mihr-i münîr dagtdg huyût- şuâiyye, şâirin omuz başlarndan bâlâ-y serine kadar sanki şef-fâf altundan, reng-âmîz zücâc- rakîkden binlerle nîze-i nûrânî ile tasnî‘ olunmuş bir iklîl-i 2 semâvî şeklini alyor. Ve bu

[1] [2]33

Çeviriyazı Alfabesi

ء ’

ا a, i, u, â

آ a, â

ب b

پ p

ت t

ث s

ج c

چ ç

ح h

خ h

د d

ذ z

ر r

ز z

ژ j

س s

ش ş

ص s

ض d, z

ط t

ظ z

ع ‘

غ g

ف f

ق k

ك k

ل l

م m

ن n

و v, u, û

ه h, e

ى y, i, î

| Nef’î |

38

temâşâ-y hred-rübâ ise zihne gûyâ şi‘r ü mûsîkî mâlikeleri tarafndan Şiller ( Schiller)e ulvî bir mükâfât olmak üzre âlem-i bâlâdan ihdâ vü tetvîc edilmiş gibi bir fikr ilkâ eyliyor. Hâsl begim! Heykelin bu dakîkalardaki manzarasnda bir mehâbet-i ulviyye veyâ bir ulviyyet-i mehîbe rû-nümâ oluyor ki, ben bu hâletin te’sîri altnda âdetâ ezildigimi hiss ediyorum.

Bu demde ise hâtra bi’t-tabi‘ hâce-i irfânmz olan Kemâl’in Nef‘î hakkndaki teşbîhi geliyor. Biliyorsunuz yâ, Nef‘î’nin aza-met-i tab‘n, bir vaktler acâyib-i âlemden Rodos Liman’nda merkûz bulunmuş olan heykel-i azîmeye benzetmiş idi. Ben ise o teşbîh-i şâirâneden bir haylî zamân sonra Rodos’da bu-lundum ise de heykelin zamân- sukûtuyla benim o cezîreye hübûtum arasnda yirmi asr kadar bir fâsla var idi. Ne garîb bir hâletdir ki Rodos’a vâsl oldugum gün, kendi bulundugum mevki‘i düşünmeden vâhimemi, heykel-i münderisin taharrî-sine sevk etmiş ve bu taharrîye ise Nef‘î’nin o heykel kadar bülend olan hâtra-i azameti dahi karşmş idi.

İşte burada, şu dakîkada yine o teşbîh-i vicdân-rübânn te’sîri kendini gösterdi de Rodos kulesinden daha azametli olan heyûlâ-y Nef‘î, pîş-i müfekkirede mehâbet-nümâ-y zuhûr oldu.

3 Hakîkat, a‘yân- sâbite olmaynca tasavvurât içün tarîk-i kyâs bulunmayacag şu hâletle de sâbit oluyor. Eger karşm-daki monüman (monument) görmemiş olsa idim, Nef‘î’nin heykel-i azîm-i irfânn dahi tasavvura ve binâen aleyh mukâ-yeseye imkân bulamaz idim. Teessüf olunur ki bizde ne bir şâirimizin, ne de edîb-i kâmilimizin ibkâ-y şân- azîmeti içün monüman (monument) yapmaya imkân vardr.

Begim! Şu ândaki infiâlâtm size ifhâm edecek bir keli-mecik, hattâ lisânmzn sarf u nahvine mugâyeret-i mutlaka

[2] [3] 39

|Kitâbhâne-i Ebüzziyâ |

ile mugâyir bir türkücük ihtirâ‘na olsun kâdir olsa idim; vic-dâniyâta lisân vermiş ve binâen aleyh hissiyyât- insâniyye içün bir miftâh- müfâheme îcâd eylemiş gibi ile’l-ebed müf-tehir olurdum.

Heyhât! Mümkinâtda bile idrâk-i mevâni‘le me’yûs olan-larn, istihsâlât- dâire-i imkâna idhâl tasavvurunda bulunma-lar ne rütbe hânde-fezâ-y istihzâ oldugunu düşündüm de, şu tasavvurumdan dolay kendime, yine kendim güldüm.

Nef‘î’nin terceme-i hâlini tahrîr her kime âid olursa olsun, o nâdire-i devrânn mâhiyyet-i tab‘n tasvîr ile şâire ma‘nevî bir monüman (monument) yapmak Kemâl’e ve Kemâl’in ih-mâli hâlinde ise meftûr oldugunuz temâyüz-i irfân haysiyye-tiyle size münhasr olmak lâzm gelirdi.

Kemâl Beg bana böyle bir va‘dde bulunmuş iken incâz et-miyor! 4 Siz ise o iktidârnzla berâber bilmem niçün ihtirâz ediyorsunuz? İşte birinizin adem-i incâz, dîgerinizin nâ-becâ ihtirâz beni bu emr-i hatîri îfâya sevk ediyor. Binâen aleyh burada, Şiller ( Schiller)in heykeli karşsnda ben de, o hey-kel-i belâgatn bir taslagn vücûda getirmege çalşacagm. Ammâ istedigim gibi muvaffak olamayacak imişim. Ne be’s var? Hüsn-i niyyete makrûn olan teşebbüsâtda muvaffaky-yetle mahrûmiyyetin şân müsâvîdir.

Bâsra-i idrâk-i Nef‘î gibi bir azamet-i efkâr heykelini ihâta-dan degil, temâşâdan bile kâsr olan bir âcizin, onu tasvîre mübâderetini hüsn-i niyyetine bagşlamayp da, bir cesâret-i hod-bînâneye atf ile istihfâfa kalkşacak olan magrûrân- şi‘r ü inşâya karş, sizin gibi kirâm- üdebâ indinde olsun hdmeti takdîr buyurulacagnda ümmîdim ber-kemâldir.

[3] [4]

| Nef’î |

40

Binâen aleyh tahrîrine şu ânda ibtidâ edecegim eser-i hakîrâ-neyi ihlâs- kâdîmin bir vesîka-i cedîdesi olmak üzre şimdi-den nâm- âlînize ihdâ etmekle lâzime-i ihtirâmm îfâ etmiş oluyorum; Begim efendim.

Birâder-i vicdânnz

Ebüzziyâ Tevfîk

[4]

70 Ba‘zı Manzûmât-ı Güzîdesi

81

Kasideler

[70]

| Nef’î |

82

I SULTÂN AHMED-İ EVVEL’E OLAN

BİRİNCİ KASÎDESİNDEN

feilâtün feilâtün feilâtün feilün

1 Bârekallâh zihî âtfet-i Rabbânî Ki şeh-i âleme olmş ezelî erzânî

2 Nice şeh encümen-efrûz- harîm-i devlet Nice şeh hâsl- devr-i felek-i sultânî

3 Ma‘delet-pîşe hudâvend-i serîr-i haşmet İftihâr- kerem ü himmet ü âlî-şânî

4 Merkez-i dâire-i câh u celâl u azamet Kutb- gerdûn- cihân-bâni vü fermân-rânî

5 Hâris-i memleket ü dîn ü medâr- İslâm Mazhar- mekremet ü mevhibet-i sübhânî

6 Sâye-i lutf- Hudâ hazret-i Sultân Ahmed Ki Ferîdûn u Sikender olamaz derbân

717 O hudâvend-i Ömer-adl ü Alî-sîret kim Buld zâtyla şeref silsile-i Osmânî

8 O şehenşâh- kazâ-re’y ü kader-kudret kim Âlemün îd-i mübârek-demidür devrân

12 Şâhid-i devletinün fehm ü hired meftûn Sûret-i himmetinün lutf u kerem hayrân

29 Husrevâ pâdşehâ mihr-i kevâkib-sipehâ Ey medâr- şeref-i kevkebe-i hâkânî

30 Sensin ol mâ-sadak- lutf- İlâhî ki felek Bir gice sensüz olan devrin anup pinhânî

[70] [71]

259

Nef’î’nin Şiirlerine İlişkin Notlar

KasidelerI Der Medh-i Sultân Ahmed Hân Aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân. Bu

kaside için bkz. AKKUŞ1, 51-55 (K4); DN2, s. 4-7. II Der Medh-i Sultân Ahmed Hân Aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân.

Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 55-59 (K5); DN, s. 7-9.III Bahâriyye Der Medh-i Merhûm Sultân Ahmed Hân. Bu kaside

için bkz. AKKUŞ, 6-2 (K6); DN, s. 9-12.IV Der Medh-i Sultân Ahmed Hân Aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân.

Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 65-69 (K7); DN, s. 13-15.V Der Medh-i Sultân Ahmed Hân Aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân.

Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 62-65 (K8); DN, s. 15-17.VI Der Medh-i Sultân Ahmed Hân Aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân.

Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 69-71 (K9); DN, s. 18-20.VII Kasîde-i Iydiyye Der Medh-i Sultân Ahmed Hân. Bu kaside

için bkz. AKKUŞ, 72-76 (K10); DN, s. 20-22.VIII Der Medh-i Sultân Ahmed Hân Aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân.

Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 80-83 (K11); DN, s. 22-25.

1 Metin Akkuş, Nef’î Divan, Akçağ Yay., Ankara 1993.2 Dîvân- Nef’î, Bulak 1252.

| Nef’î |

260

IX Kasîde-i Garrâ Berây- Cülûs- Sultân Osmân Hân. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 76-80 (K12); DN, s. 25-27.

X Fahriyye Der Medh-i Sultân Osmân Hân Aleyhi’r-rahmetü ve’l-rd-vân. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 84-86 (K13); DN, s. 27-29.

XI Der Sitâyiş- Kasr- Sultân Osmân Aleyhi’r-rahmetu ve’l-Gufrân Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 86-90 (K14); DN, s. 29-32.

XII Kasîde-i Âli’l-âl Der Ta’rîf-i Cihâd- Sultân Osman. Bu ka-side için bkz. AKKUŞ, 90-94 (K15)1; DN, s. 32-34.

XIII Der Medh-i Sultân Murâd Hân Aleyhi’r-rahmetu ve’l-Gufrân.Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 94-97 (K16); DN, s. 35-37.

XIV Der Medh-i Sultân Murâd Hân Aleyhi’r-rahmetu ve’r-Rd-vân. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 97-99 (K17); DN, s. 37-39.

XV Der Medh-i Sultan Murâd Hân Aleyhi’r-rahmetu ve’r-Rdvân.Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 111-113 (K21); DN, s. 46-47.

XVI Der Medh-i Sultân Murâd Hân Aleyhi’r-rahmetu ve’l-Gufrân. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 114-117 (K22); DN, s. 49-50.

XVII Der Medh-i Hazret-i Sultân Murâd Hân. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 120-122 (K24); DN, s. 50-52.

XVIII Der Medh-i Hazret-i Sultân Murâd Hân Aleyhi’r-rahmetu ve’l-Gufrân. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 123-126 (K25); DN, s. 52-54.

XIX Der Vasf- Sultân Murâd Hân Aleyhi’r-rahme. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 117-119 (K23); DN, s. 54-57.

XX Der Medh-i Sultân Murâd Hân Aleyhi’r-rahmetu ve’l-Gufrân.Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 130-133 (K27); DN, s. 60-62.

XXI Der Medh-i Vezîr-i A’zam Murâd Pâşâ. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 133-136 (K28); DN, s. 62-66.

XXII Der Medh-i Vezîr-i A’zam Murâd Pâşâ. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 137-141 (K29); DN, s. 66-68.

XXIII Der Medh-i Vezîr-i A’zam Nasûh Pâşâ. Bu kaside için bkz. AKKUŞ, 141-145 (K30); DN, s. 69-71.

1 XII. kaside Metin Akkuş’un hazrladğ Nef’î Divan’nda sehven XI. kaside ile ayn numaralandrlmştr.

270

Erdoğan Kul 27Erzurum 45Etmekci-zâde Ahmed Pâşâ 50,

52, 56

F

Fehîm 11Firdevsî 72Fursatî 57Fuzûlî 26, 75

G

Gazâiyye 103Goethe 26, 37Gürcî Mehmed Pâşâ 49, 50,

56, 62, 68, 147

H

Hâfz Ahmed Pâşâ 161Hafta-i Edebî 18halis şiir 10, 14Haluk İpekten 10Harâbât 11Harâbât Mukaddimesi 15Hasan Akay 22Hasan Kal‘a 43, 45

I

İlyâs Pâşâ 60, 61, 62, 75, 180İnci Enginün 12İslam Ansiklopedisi 9İsmail Ünver 10, 30İstanbul 45, 46

K

Kâdî Ünsî 43Kâim-Makâm Mehmed Pâşâ

220Kanunî Mersiyesi 16Kapudan Ca‘fer Pâşâ 58, 190Kasîde-i Fahriyye 101Kasîde-i Îdiyye 203Kasîde-i Medhiyye 161Kasîde-i Tebrîkiyye 213Kasîde-i Temmûziyye 141Kasriyye 102, 226Kemâl Beg (Namk Kemal)

38, 39, 71, 77Kemân-keş Alî Pâşâ 50Krm 44Krm Hanlg 45Koca Murâd Pâşâ 72

M

Makalât- Siyasiye ve Ede-biye 27

Makri Köyü 78Meclis-i Hümâyûn 67Medhiyye 230Mehmet Çavuşoğlu 10Mehmet Kalpakl 18Mehmet Kaplan 12Mertol Tulum 30Metin Akkuş 9Midilli 17Muhammed Nur Doğan 9Muîn-zâde Hüseyin Beg 68, 69

269

Dizin

C

Canbek Giray 44, 45Cevâb-Nâme 139, 180Cülûsiyye 100

D

deruni ahenk 10, 11, 14Dil ve Edebiyat Yazlar 19Dîvân 9, 10, 45, 62Divan Şiirinde Ahenk, Nef’î Di-

van Örneği 10

E

Ebüzziya Tevfik 17–272, 24, 25, 26, 27, 28, 32, 40, 78

Edebiyata Dair 14Edebiyat Tarihimize Dair Man-

zum Bir Muhtra 12Edirne 47, 89Emîr Çelebi 67

A

Abdullah Uçman 22Abdülkadir Karahan 9, 10âheng-i selâset 11âheng-i taklîdî 11Ahmet Hamdi Tanpnar 15, 16Ali Nihad Tarlan 10Âveng-i Tesâvîr 24Aynalkavak 58, 190

B

Bahir Selçuk 10Bâkî 10, 16, 77Bâkî Pâşâ 50Bayram Pâşâ 68, 69, 70Beşiktaş 66Birol Emil 12Bulgatu’l-Ahbâb 60Büyük Türk Klasikleri 9

272

Sadrazam Murâd Pâşâ 44Sanat ve Edebiyat Yazlar 10,

24Sarây- Hümâyûn 70Schiller 26, 37, 38, 39Selâmet Giray 45Sihâm- Kazâ 9, 44, 48, 49, 50,

52, 53, 56, 62, 63, 66, 67, 75Stuttgart 25, 26, 37Sultân Ahmed Camii 46Sultân Ahmed-i Evvel 45, 47,

64, 66, 82, 85, 88, 91, 93, 94, 97

Sultân Ahmed Kasr 66Sultân Murâd Hân 58, 66, 68Sultân Murâd- Râbi‘ 59, 109,

111, 113, 119, 121, 124Sultân Mustafâ-y Sânî 63Sultân Osmân 63, 100, 101,

102, 103Surûrî 49Şehnâme 72Şeyhülislâm Azîz Efendi 226Şeyhülislâm Es‘ad Efendi 213,

234Şeyhülislâm Mehmed Efendi

74, 193Şeyhülislâm Yahyâ 51Şinasi 18

T

Tâhir Efendi 51Tahir Olgun 13Tahirü’l-Mevlevi 12

Ta’lîm-i Edebiyyât 11Tasvîr-i Efkâr 26, 71tazmin 10Tebrîk-i Sadâret 134Tevfik Fikret 17, 18, 22, 23, 24Toplu Şiirleri (Tevfik Fik-

ret) 23Tosya 45Tuhfetü’l-Uşşâk 9Tulga Ocak 10Türk Ansiklopedisi 9Türk Dili ve Edebiyat Ansiklo-

pedisi Devirler/İsimler/Eser-ler/Terimler 9

Türk Dünyas Ortak Edebiyat: Türk Dünyas Edebiyatçlar Ansiklopedisi 9

V

Vak’a-nüvîs Es’ad Efendi 61

Y

Yahyâ Efendi 56Yahya Kemal 14, 16Yaşamlar ve Yaptlaryla Os-

manllar Ansiklopedisi 9Yeni Türk Edebiyat Antolojisi

II (1865-1876) 12

Z

Ziya Paşa 11, 15

271

Murâd- Râbi‘ 58, 60, 64, 66, 116

Mustafa Kutlu 9Mustafâ Pâşâ 177Müstatref Tercemesi 61

N

Nâilî 11Naîmâ 27, 45, 58, 67, 68, 69Namk Açkgöz 9Namk Kemal 17, 18, 25, 26,

27, 28Nasûh Pâşâ 134, 139Nedîm 77Nef‘î 9, 10, 13, 14, 15, 16, 17,

18, 19, 24, 25, 26, 27, 28, 37, 38, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 56, 57, 58, 59, 60, 62, 63, 64, 66, 67, 69, 70, 71, 73, 74, 75, 77

Nef’î Divan 9Nef’î Divanndan Seçmeler 10Nef’î Hayat, Sanat, Eser-

leri 10Nef’înin Farsça Divan Tercü-

mesi 10

O

Orhan Okay 10, 24Osmân- Sânî 64Osmanl Divan Şiiri Üzerine

Metinler 18Osmanl Türkçesi Büyük El

Sözlüğü 30

Ölümünün 350. Ylnda Nef’î 10

Ömer Beg (Nef’î) 43

P

Pasin 45

R

Rahşiyye 177Râiyye 97Ramâzâniyye 94Râsih Beg 60Rebîiyye 107Recaizade Mahmud Ekrem 11,

25, 27, 37Redd-i İ’tirâz 26Refik Durbaş 23Rodos 38Rodos heykeli 26Rodos Liman 38, 71Rübâb- Şikeste 22, 24

S

Sabrî 11Sadrazam Bayram Pâşâ 175Sadrazam Gürcü Mehmed Pâşâ

48Sadrazam Hâfz Ahmed Pâşâ

157Sadrazam Halîl Pâşâ 152Sadrazam Husrev Pâşâ 169Sadrazam Hüseyin Pâşâ 155Sadrazam Koca Murâd Pâşâ

127