HAYAT BİLGİSİÖĞRETİMİEd�törler: Doç. Dr. Semra GÜVEN • Doç. Dr. Selahatt�n KAYMAKCI

Editörler: Doç. Dr. Semra GüvenDoç. Dr. Selahattin Kaymakcı

HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİ

ISBN 978-605-318-546-8DOI 10.14527/9786053185468

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2016, Ankara

Yayın-Proje: Ümit DilaverDizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105

Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. BÖLÜM:HAYAT BİLGİSİ: TANIMI, AMACI VE DOĞASISoner ALADAĞ

2. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİPınar BİLASA

3. BÖLÜM2015 HAYAT BİLGİSİ DERSİ (1, 2 ve 3. SINIFLAR) ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TANITIMISemra GÜVENSelahattin KAYMAKCI

4. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİNDE ÖĞRETİMİ PLÂNLAMAAlper YONTAR

5. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ve TEMEL BECERİLERHakan AKÇAYHasan Özgür KAPICI

6. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİNDE DEĞER EĞİTİMİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİVedat AKTEPEElvan YALÇINKAYA

7. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSLERİNDE KAVRAM ÖĞRETİMİAdnan ALTUN

8. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN STRATEJİ, YÖNTEM VE TEK-NİKLERBeytullah KAYA

9. BÖLÜM

HAYAT BİLGİSİ DERSİNDE KULLANILABİLECEK ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYALLERİGülgün BANGİR ALPANÖzden DEMİRKAN

10. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEBilge GÖK

11. BÖLÜMBİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİHakan AKDAĞSerdarhan Musa TAŞKAYA

12. BÖLÜM

AKADEMİK BAŞARISIZLIK GÖSTERME OLASILIĞI OLAN ÖĞRENCİLERE (DEZAVANTAJLI GRUPLARA) HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİTaner ALTUNSalih AKYILDIZ

13. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE TARİH VE ÇOCUKSabri SİDEKLİAbdullah GÖKDEMİR

14. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE DOĞA VE ÇOCUKKadir KARATEKİN

15. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA VATANDAŞLIK VE ÇOCUK HAKLARIÖmer Faruk SÖNMEZErhan GÖRMEZ

16. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE MEDYA VE ÇOCUKZafer KUŞ

ÖN SÖZ

Çocukluğum mahalle içinde bahçeli, tek katlı müstakil bir evde geçti. Bugün evin her bir köşesini hatırlıyor hatta bazen rüyalarımda bile görüyorum. Bahçe-mizde elma, kiraz, kayısı, dut, erik, iğde, armut ve muşmula gibi meyve ağaçları vardı. Bu ağaçların gölgesinde kitap okumanın, arkadaşlarla beş taş oynamanın, acıkınca kendimize peynir, domates, biber ve ekmekle hazırladığımız yiyecekle-ri yemenin de keyfi inanılmazdı. Bahçede babaannem ve annem domates, biber, mısır, soğan, maydanoz da yetiştirirlerdi. Sebzeleri sulama ve toplamada ben de onlara yardımcı olurdum. Bahçede hepimizi koruma rolü üstlenmiş olan “Bastik” adındaki köpeğimizi de unutmuş değilim. Bir sabah uyandığımızda Bastik beş yavrusu ile birlikte bize günaydın diyordu. Bahçenin içinden bazen hızlıca, bazen yavaşça geçen birkaç kedi de ortama ayrı bir renk katıyordu. Temiz ve bakımlı evi-mizi bizim sevdiğimiz kadar, akraba, komşu, mahalledeki oyun arkadaşlarımızın da sevdiklerini ve evimizden övgüyle bahsettiklerini de zaman zaman duyardım. Bu şekilde hayatın içinde edindiğim bazı bilgi ve becerilerin bugün hayat bilgisi dersi öğretim programının bazı kazanımları ile örtüştüğünü görebiliyorum. Her çocuk böyle bir ortamda yaşamasa bile çocukların hayatı tanımalarında, hayat için gerekli beceri ve değerler kazanmalarında hayat bilgisi dersinin katkı sağlayıcılık özelliği tartışılamaz.

İşte bu düşüncelerle 2009 ve 2015 Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programları-nın geliştirilme sürecinde bir akademisyen olarak görev yaparken de bu konudaki akademik çalışmalarımın yanında yukarıda kısa bir kesitini belirttiğim çocukluk yaşantılarımı ve çocukların hayat için kazanmaları gerekli becerileri düşünerek hareket ettiğimi söyleyebilirim.

Hayat Bilgisi Dersi ilkokul 1, 2 ve 3. sınıfta okutulan bir derstir. Dersin temel amacının öğrencilere hayata ilişkin temel beceriler ve değerler kazandırarak on-ların kişisel-sosyal gelişimlerine ve kendini gerçekleştirmelerine katkı sağlamak olduğu söylenebilir. Dersin amacına ulaşmasında dersin öğretim programının uygulayıcısı olan öğretmenlerin bu süreçteki rolü oldukça önemlidir. Bu nedenle bu kitap hem dersin öğretim programını tanıtmak (2015 yılı Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı) hem de Hayat Bilgisi Dersi öğretiminde uygulayıcılara rehber olmak için hazırlanmıştır. Kitabın öğretmen adaylarına hayat bilgisi dersi öğreti-mi konusunda yeterlikler kazandırmasının yanında, eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlere de katkı sağlayacağı umulmaktadır.

Bu kitabın editörlüğünü birlikte yürüttüğümüz değerli meslektaşım Doç. Dr. Selahattin Kaymakcı’nın, 2015 Hayat Bilgisi Dersi öğretim programının geliştiril-me sürecinde akademik danışman olarak çalışması da kitabın oluşmasında çok

katkı sağlayıcı olmuştur. Kitabın içeriğinin oluşturulmasından basım aşamasına kadar gösterdiği destek ve çabaları için kendisine teşekkürü bir borç bilirim.

Kitap çeşitli üniversitelerden öğretim elemanlarının özverili, katkı sağlayıcı ve titiz çalışmaları sonucunda hazırlanmıştır. Bu konuda emeği geçen her biri ala-nında uzman, değerli bölüm yazarı meslektaşlarımıza ayrı ayrı teşekkür ederim. Kitaba katkı sağlamak amacıyla kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi editörlerle veya bölüm yazarlarıyla paylaşmanız bizleri memnun edecektir. Ayrıca kitabın dizgisi ve basımını gerçekleştiren yayınevi çalışanlarına da teşekkür ederim.

Doç. Dr. Semra Güven

Eylül 2016

vi Hayat Bilgisi Öğretimi

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ..............................................................................................................................v

1. BÖLÜM:HAYAT BİLGİSİ: TANIMI, AMACI VE DOĞASIBölümün Tanıtımı ......................................................................................................2Öğrenme Çıktıları ......................................................................................................2İçerik ............................................................................................................................2Giriş ..............................................................................................................................2Hayat Bilgisi Dersinin Tanımı ..................................................................................3Hayat Bilgisi Dersinin Amaçları ...............................................................................6Hayat Bilgisi Dersinin Doğası ...................................................................................11Sonuç ............................................................................................................................16Değerlendirme Soruları .............................................................................................18Sözlük ...........................................................................................................................18Kaynaklar .....................................................................................................................19

2. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİBölümün Tanıtımı ......................................................................................................24Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................24İçerik ............................................................................................................................25Giriş ..............................................................................................................................25Hayat Bilgisinin Dünyadaki Gelişimi ......................................................................25Türkiye’de Cumhuriyet Öncesinde Hayat Bilgisi Dersinin Gelişimi ...................27Türkiye’de Cumhuriyetin İlanından Sonra Hayat Bilgisi Dersinin Gelişimi ........................................................................................................................281924 İlkokul Programı ve Hayat Bilgisi Dersi ÖğretimProgramının Özellikleri..............................................................................................281926 İlkokul Programı ve Hayat Bilgisi Öğretim Programının Özellikleri.........291936 İlkokul Programı ve Hayat Bilgisi Dersi ÖğretimProgramının Özellikleri .............................................................................................321948 İlkokul Programı ve Hayat Bilgisi Dersi ÖğretimProgramının Özellikleri..............................................................................................341968 İlkokul Programı ve Hayat Bilgisi Dersi Öğretim ProgramınınÖzellikleri.....................................................................................................................39

1998 İlköğretim Programı ve Hayat Bilgisi Dersi ÖğretimProgramının Özellikleri..............................................................................................452005 İlköğretim Programı ve Hayat Bilgisi Dersi Öğretim ProgramınınÖzellikleri.....................................................................................................................47Sonuç ............................................................................................................................53Değerlendirme Soruları .............................................................................................54Sözlük ...........................................................................................................................56Kaynaklar .....................................................................................................................56

3. BÖLÜM2015 HAYAT BİLGİSİ DERSİ (1, 2 ve 3. SINIFLAR) ÖĞRETİM PROGRAMI’NIN TANITIMIBölümün Tanıtımı .....................................................................................................62Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................62İçerik ............................................................................................................................63Giriş .............................................................................................................................632015 Yılı Hayat Bilgisi Dersi (1, 2 ve 3. Sınıflar) Öğretim Programı’nın Geliştirilme Süreci .....................................................................................................63İhtiyaç Analizi Çalışmaları .......................................................................................63Öğretim Programlarının İncelenmesi .....................................................................64Öğretim Programına İlişkin Yapılan Tezlerin ve Diğer Çalışmaların Değerlendirilmesi .......................................................................................................64Ders Kitaplarının Analiz Edilmesi ...........................................................................64Alan Araştırmasının Yapılması .................................................................................65Öğretim Programı Taslağının Değerlendirilmesine İlişkin Yapılan Panel Çalışmaları .......................................................................................................65Öğretmen Panelleri ....................................................................................................65Akademisyen Panelleri ..............................................................................................652015 Hayat Bilgisi Dersi (1, 2 ve 3. Sınıflar) Öğretim Programı’nın Yapısı .......65Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Vizyonu ..............................................66Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Amaçları .............................................66Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Becerileri ............................................67Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Değerleri ............................................69Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Organizasyon Yapısı .........................70Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Ölçme ve Değerlendirme Anlayışı .............................................................................................71Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı’nın Öğretmenlerden Beklentileri ..................................................................................................................72

viii Hayat Bilgisi Öğretimi

2015 Hayat Bilgisi Dersi (1, 2 ve 3. Sınıflar) Öğretim Programı .........................73İlkokul 1.Sınıf Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı ...........................................73İlkokul 2. Sınıf Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı ..........................................74İlkokul 3. Sınıf Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı ..........................................752009 ve 2015 Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarının Bazı Yönlerden Benzerlik ve Farklılıkları ........................................................................76Sonuç ...........................................................................................................................77Değerlendirme Soruları ............................................................................................78Sözlük ...........................................................................................................................78Kaynaklar .....................................................................................................................794. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİNDE ÖĞRETİMİ PLÂNLAMABölümün Tanıtımı ......................................................................................................82Öğrenme Çıktıları ......................................................................................................82İçerik ............................................................................................................................82Giriş ..............................................................................................................................83Eğitimde Plân Kavramı ..............................................................................................83Hayat Bilgisi Dersinin Öğretiminde Plânlamanın Önemi ....................................83Plânlama Türleri ve Plân Hazırlama İlkeleri ...........................................................85Ünitelendirilmiş Yıllık Plân ve Ders Plânının Hazırlanması ................................86Türkiye’de Hayat Bilgisi Dersinin Öğretiminde Kullanılan Plânlar .....................89Plân Hazırlamada Yapılandırmacı Bir Kılavuz: Öğrenme Halkası Modelleri ....955E Öğrenme Halkası Modeline Uygun Hayat Bilgisi Ders Plânı Örnekleri .......97ÖRNEK DERS PLÂNI 1 ............................................................................................97ÖĞRETME-ÖĞRENME ETKİNLİKLERİ .............................................................99ETKİNLİK 1 ................................................................................................................99ÇALIŞMA KÂĞIDI-1 ................................................................................................99ETKİNLİK 2 ................................................................................................................100ETKİNLİK 3 ................................................................................................................101ÇALIŞMA KÂĞIDI-2 ................................................................................................101Değerlendirme Aşamasında Sorulacak Açık Uçlu Sorular ...................................102ÖRNEK DERS PLÂNI 2 ............................................................................................102ÖĞRETME-ÖĞRENME ETKİNLİKLERİ .............................................................104ETKİNLİK 1 ................................................................................................................105ÇALIŞMA KÂĞIDI-A ...............................................................................................105ETKİNLİK 2 ................................................................................................................106ÇALIŞMA KÂĞIDI-B................................................................................................106

İçindekiler ix

ETKİNLİK 3 ................................................................................................................107Değerlendirme Aşamasında Sorulacak Açık Uçlu Sorular ...................................107Sonuç ............................................................................................................................107Değerlendirme Soruları .............................................................................................109Sözlük ...........................................................................................................................109Kaynaklar .....................................................................................................................110

5. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ve TEMEL BECERİLERBölümün Tanıtımı .....................................................................................................112Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................112İçerik ............................................................................................................................112Giriş ..............................................................................................................................112Temel Yaşam Becerileri .............................................................................................113Etkinlik: Hayat Bilgisi gazetesi hazırlama ...............................................................114Etkinlik: Doğayı Koruma ..........................................................................................115Etkinlik: Haydi Böcek Yapalım .................................................................................116Etkinlik: Okul Bahçemiz ...........................................................................................119Etkinlik: Nasıl Hissettiğimi Bul ................................................................................120Etkinlik: Ağırlık ve Boy Ölçme .................................................................................121Etkinlik: Hayvanları Sınıflandırma ..........................................................................122Etkinlik: Google’da Neler Var? ..................................................................................124Araştırma ....................................................................................................................124Etkinlik: K-W-L Çalışması ........................................................................................125Bireysel Beceriler ........................................................................................................126Etkinlik: Hastalıklar Nasıl Yayılır? ...........................................................................126Etkinlik: Sınıf ve Okul Kuralları (Doğru - Yanlış Etkinliği) .................................127Etkinlik: Sağlığımızı Koruyalım ...............................................................................128Etkinlik: Sağlıklı ve Dengeli Beslenme ....................................................................129Sonuç ............................................................................................................................130Değerlendirme Soruları .............................................................................................130Sözlük ...........................................................................................................................130Kaynaklar ....................................................................................................................131

x Hayat Bilgisi Öğretimi

6. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİNDE DEĞER EĞİTİMİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİBölümün Tanıtımı ......................................................................................................134Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................134İçerik ............................................................................................................................134Giriş ..............................................................................................................................135Kavram Olarak Değer ................................................................................................135Değerlerin Sınıflandırılması ......................................................................................137Değerler Eğitimi .........................................................................................................140Değerler Eğitiminde Yaklaşımlar .............................................................................141Hayat Bilgisi Dersi ......................................................................................................145Hayat Bilgisi ve Değerler ...........................................................................................147Hayat Bilgisi Dersinde Değerler Eğitimi, Etkinlikler ve Öğretmen .....................160Değer Eğitimi Uygulama Örnekleri .........................................................................163Amaçlar: ......................................................................................................................163Kazanım: .....................................................................................................................164Hazırlık: ......................................................................................................................164Duygu ve Düşüncelerimiz Formu ............................................................................164DUYGU VE DÜŞÜNCELERİM ..............................................................................165Süreç: ...........................................................................................................................165Amaçlar: .....................................................................................................................166Kazanımlar: ................................................................................................................167Saygı Özellikleri Etkinliği .........................................................................................168Tartışın/Paylaşın .........................................................................................................168Soru: .............................................................................................................................168Değerlendirme: ..........................................................................................................169Sonuç ............................................................................................................................170DEĞERLENDİRME SORULARI .............................................................................171BULMACA ..................................................................................................................173Sözlük ..........................................................................................................................175Kaynaklar .....................................................................................................................175

İçindekiler xi

7. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSLERİNDE KAVRAM ÖĞRETİMİBölümün Tanıtımı ......................................................................................................180Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................180İçerik ............................................................................................................................180Giriş ..............................................................................................................................180Kavram Nedir? ............................................................................................................182Kavramların Sınıflandırılması ..................................................................................182Kavram Gelişim Süreçleri ..........................................................................................183Kavram Üretimi ..........................................................................................................184Kavram Öğretimi ........................................................................................................187Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Kavramlar ..........................................187Somut/Soyut Kavramların Öğretimi .......................................................................189Tek Boyutlu/Çok Boyutlu Kavramların Öğretimi .................................................191Kavram Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler .........................................192Tümdengelim Yoluyla Kavram Öğretimi ................................................................192Tümevarım Yoluyla Kavram Öğretimi ....................................................................193Hikâyelerle Kavram Öğretimi ...................................................................................194Kavram Haritaları .......................................................................................................195Kavram Ağları .............................................................................................................198Anlam Çözümleme Tabloları ....................................................................................199Kavram Bulmacaları ..................................................................................................200Kavram Yanılgıları ve Kavram Karikatürleri ..........................................................201Kavramsal Değişim Metinleri ...................................................................................204Sonuç ............................................................................................................................205Değerlendirme Soruları .............................................................................................206Sözlük ..........................................................................................................................207Etkinlik Örneği: Oyun Hamurlarıyla Kavram Öğretimi .......................................207Kaynaklar .....................................................................................................................210

xii Hayat Bilgisi Öğretimi

8. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN STRATEJİ, YÖNTEM VE TEKNİKLERBölümün Tanıtımı ......................................................................................................214Öğrenme Çıktıları ......................................................................................................214İçerik ............................................................................................................................214Giriş ..............................................................................................................................214Öğretim Stratejileri ....................................................................................................215Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi ..............................................................................216Buluş Yoluyla Öğretim Stratejisi ...............................................................................218Araştırma-Inceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi .....................................................219Öğretim Yöntemleri ...................................................................................................220Tam Öğrenme ............................................................................................................220Probleme Dayalı Öğrenme .......................................................................................221Proje Tabanlı Öğrenme .............................................................................................221Beyin Temelli Öğrenme .............................................................................................222Yaparak Yaşayarak Öğrenme ....................................................................................222Etkin Öğrenme Yöntemi ............................................................................................223Öğretim Teknikleri .....................................................................................................223Anlatım ........................................................................................................................224Soru Cevap ..................................................................................................................226Tartışma .......................................................................................................................228İşbirlikli Öğrenme ......................................................................................................230Örnek Olay ................................................................................................................232Gösterip Yapma ..........................................................................................................234Beyin Fırtınası .............................................................................................................235Drama ..........................................................................................................................236Benzetişim Tekniği (Analoji) ....................................................................................238Sonuç ............................................................................................................................239Değerlendirme Soruları ............................................................................................241Sözlük ..........................................................................................................................244Kaynaklar .....................................................................................................................244

İçindekiler xiii

9. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİNDE KULLANILABİLECEK ÖĞRETİM TEKNOLOJİ-LERİ VE MATERYALLERİBölümün Tanıtımı .....................................................................................................248Öğrenme Çıktıları ......................................................................................................248İçerik ............................................................................................................................248Giriş ..............................................................................................................................249Hayat Bilgisi Öğretiminde Materyal Tasarımı ........................................................251Materyal Tasarım Ögeleri ..........................................................................................253Materyal Tasarım İlkeleri ..........................................................................................263Materyal Seçiminde Dikkat Edilecek Noktalar ......................................................267Ders Kitapları ..............................................................................................................267Çalışma Yaprakları .....................................................................................................270Öğretim Yazılımları ....................................................................................................270Sunular (PowerPoint, Prezi, Emaze, Powtoon, Google docs) ...............................271Hayat Bilgisi Öğretim Programına Uygun Görsel Materyal Örnekleri ..............272Hayat Bilgisi Öğretiminde İnternet Tabanlı Uygulamalar ve Etkin Kullanımı ..........................................................................................................273Çevrimiçi ve Çevrimdışı Oyunlar ............................................................................276Vikiler ..........................................................................................................................279Bloglar ..........................................................................................................................282Arama Motorları .........................................................................................................285Sosyal Ağlar .................................................................................................................286Sonuç ............................................................................................................................287Değerlendirme Soruları .............................................................................................287Sözlük ...........................................................................................................................289Kaynaklar .....................................................................................................................289

xiv Hayat Bilgisi Öğretimi

10. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEBölümün Tanıtımı .............................................................................................................294Öğrenme Çıktıları .............................................................................................................294İçerik ...................................................................................................................................294Giriş: Ölçme ve Değerlendirmenin Amacı ve Önemi ..................................................294Hayat Bilgisi Dersinde Ölçme ve Değerlendirme ........................................................297Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımları .......................................................300Yazılı Sınavlar (Yazılı Yoklamalar_Essay) ......................................................................301Kısa Cevaplı Testler ..........................................................................................................301Çoktan Seçmeli (Seçme Gerektiren) Testler .................................................................302Çoktan seçmeli test maddesi türleri: ...............................................................................303Ödev ve Projeler ...............................................................................................................306Tamamlayıcı Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımları ...................................................308Öz Değerlendirme ............................................................................................................309Öğrenci Ürün Dosyası (Portfolyo) ..................................................................................314Performans Değerlendirme ..............................................................................................322Akran Değerlendirme .......................................................................................................324Performans Ödevleri/Görevleri .......................................................................................327Sonuç ...................................................................................................................................338Değerlendirme Soruları ....................................................................................................339Sözlük ..................................................................................................................................343Kaynaklar ............................................................................................................................344

İçindekiler xv

11. BÖLÜMBİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİBölüm Tanıtımı ..................................................................................................................348Öğrenme Çıktıları .............................................................................................................348İçerik ...................................................................................................................................348Giriş .....................................................................................................................................349Birleştirilmiş Sınıf Ortamı ...............................................................................................350Birleştirilmiş Sınıfların Gruplanması ..............................................................................351Bir Öğretmenli Okul .........................................................................................................351İki Öğretmenli Okul ..........................................................................................................352Üç Öğretmenli Okul..........................................................................................................352Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretimin Yönetimi ................................................................352Öğretmenli Ders ................................................................................................................353Ödevli Ders ........................................................................................................................353Yardımcı Öğrenciler ..........................................................................................................355Grup Çalışmaları ...............................................................................................................355Seviye Grupları ..................................................................................................................356Hayat Bilgisi Dersi .............................................................................................................357Birleştirilmiş Sınıflarda Hayat Bilgisi Dersi ...................................................................358Etkinlikler ...........................................................................................................................359Sonuç ...................................................................................................................................361Değerlendirme Soruları ....................................................................................................361Sözlük ..................................................................................................................................361Kaynaklar ............................................................................................................................362EKLER.................................................................................................................................363Haftalık Ders Programları Örnekleri ..............................................................................363DERS PLANI .....................................................................................................................369

xvi Hayat Bilgisi Öğretimi

12. BÖLÜMAKADEMİK BAŞARISIZLIK GÖSTERME OLASILIĞI OLAN ÖĞRENCİLERE (DEZAVANTAJLI GRUPLARA) HAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİBölümün Tanıtımı ......................................................................................................374Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................374İçerik ............................................................................................................................374Giriş ..............................................................................................................................375Dezavantajlılık Kavramı ............................................................................................376Dezavantajlı Öğrencilerin Sınıflandırılması ve Özellikleri ...................................377Dezavantajlı Çocukların Eğitimi ..............................................................................381Dezavantajlı Öğrencilere Hayat Bilgisi Öğretimi ...................................................383Hayat Bilgisi Dersi Öğretiminde Sınıf Öğretmeninin Rolü ..................................384Hayat Bilgisi Dersinde Dezavantajlı Çocukların Eğitimine Yönelik Uygulamalar ..................................................................................................386Öğretim Etkinliklerinin Düzenlenmesinde Dezavantajlılığı Dikkate Alma ..............................................................................................................387Hayat Bilgisi Dersinde Dezavantajlılık ile İlgili Karşılaşılabilecek Örnek Durumlar ........................................................................................................388DİYALOG 1: ...............................................................................................................390DİYALOG 2: ...............................................................................................................391Ölçme ve Değerlendirme Çalışmalarında Dezavantajlılığı Dikkate Alma ..............................................................................................................392Dezavantajlı Öğrencilerin Eğitimine Yönelik Öğretmenlere Öneriler ........................................................................................................................393Ek Destekler Sağlama .................................................................................................394Öğretimi Uygun Hale Getirme .................................................................................395Sonuç ............................................................................................................................395Değerlendirme Soruları .............................................................................................397Sözlük ...........................................................................................................................397Kaynaklar .....................................................................................................................397

İçindekiler xvii

13. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE TARİH VE ÇOCUKBölümün Tanıtımı ......................................................................................................402Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................402Giriş ..............................................................................................................................402Hayat Bilgisi Dersinde Tarih Konularının Öğretiminde Kullanılacak Yöntem ve Teknikler ......................................................................................................................410Yöntem Seçimi ............................................................................................................412Tarih Öğretiminde Kullanılacak Bazı Öğretim Yöntem ve Teknikler .................413Geleneksel Yöntem ve Teknikler ..............................................................................413Düz Anlatım ................................................................................................................414Soru-Cevap ..................................................................................................................414Gösteri Yöntemi ..........................................................................................................414Sözlü Etkinlikler ve Tartışma ....................................................................................414Grupla Öğretim ..........................................................................................................414Güncel Yöntem, Teknik ve Kaynaklar ......................................................................415Yerel Toplum Çalışmaları ..........................................................................................415Yerel Tarih....................................................................................................................415Sözlü Tarih ...................................................................................................................416Müzeler, Tarihi Mekânlar ve Alan Gezileri .............................................................416Drama ..........................................................................................................................417Çocuktan Çocuğa Öğretim .......................................................................................417Tarih Öğretiminde Kullanılabilecek Bazı Kaynaklar .............................................417Yazılı ve Edebi Ürünler ..............................................................................................418Destanlar ve Efsaneler ................................................................................................419Hikâyeler ve Romanlar ..............................................................................................419Biyografiler ..................................................................................................................419Şiirler ............................................................................................................................420Günlük .........................................................................................................................420Gazeteler ve Dergiler ..................................................................................................420Görsel Kaynaklar ........................................................................................................422Haritalar .......................................................................................................................422Karikatür ......................................................................................................................423Filmler ve Belgeseller .................................................................................................424Fotoğraflar, Resimler ve Afişler ................................................................................424Zaman Şeritleri ...........................................................................................................426

xviii Hayat Bilgisi Öğretimi

İnternet Kaynakları ....................................................................................................426Google Earth ...............................................................................................................427Bazı İnternet Siteleri ...................................................................................................428Özel Yazılımlar ve Programlar ..................................................................................429Coğrafi Bilgi Sistemleri ..............................................................................................430Sanal Tur ......................................................................................................................431Zaman Şeridi Oluşturma ...........................................................................................431Sonuç ............................................................................................................................431Değerlendirme Soruları ............................................................................................432Sözlük ...........................................................................................................................432EK: ÖRNEK ETKİNLİKLER ....................................................................................433Etkinlik 1: ....................................................................................................................433Süreç: ............................................................................................................................433Etkinlik 2: ....................................................................................................................434Süreç: ............................................................................................................................434Kaynaklar .....................................................................................................................435

İçindekiler xix

14. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE DOĞA VE ÇOCUKBölümün Tanıtımı ......................................................................................................440Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................440İçerik ............................................................................................................................440Giriş ..............................................................................................................................440Doğa ve Çocuk İlişkisi ...............................................................................................441Hayat Bilgisi Öğretiminde Doğa ve Çocuk ............................................................445Sonuç ............................................................................................................................454Değerlendirme Soruları ............................................................................................455Sözlük ...........................................................................................................................455EK: ÖRNEK ETKİNLİK ...........................................................................................456EZGİ ÇEVRE’Yİ DÜŞÜNÜYOR .............................................................................457ETKİNLİK 1- ÇÖPLER ÇÖP KUTUSUNA ...........................................................4592. ETKİNLİK – ATIKLAR ÇÖP DEĞİLDİR. .........................................................4603. ETKİNLİK – DAMLAYA DAMLAYA GÖL DEĞİL, ÇÖL OLUR ..................462ETKİNLİK 4- DOĞAYI GÖZLEMLE... ..................................................................4645. ETKİNLİK – HAYVANLAR İÇİN EL ELE ........................................................4656. ETKİNLİK –EZGİ’NİN OKUL YOLU, HER YERİ ŞİFRE DOLU, ŞİFREYE ULAŞTIYSAN, KOMPOZİSYON YAZIP ANLAT ONU ...................................466Kaynaklar .....................................................................................................................467

xx Hayat Bilgisi Öğretimi

15. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMINDA VATANDAŞLIK VE ÇOCUK HAKLARIBölümün Tanıtımı .............................................................................................................472Öğrenme Çıktıları .............................................................................................................472İçerik ...................................................................................................................................472Giriş .....................................................................................................................................472Hayat Bilgisi Öğretimi Programında Vatandaşlık ........................................................4731. Sınıf Kazanımları İçerisinde İnsan Hakları İle İlgili Maddeler ...............................4792. Sınıf Kazanımları İçerisinde İnsan Hakları İle İlgili Maddeler ...............................4823. Sınıf Kazanımları İçerisinde İnsan Hakları İle İlgili Maddeler ...............................485Hayat Bilgisi Öğretimi Programında Çocuk Hakları ...................................................4872015 Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı İçerisinde Çocuk Hakları ile İlişkilendirilebilecek Beceriler .........................................................................................4882015 Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı İçerisinde Çocuk Hakları ile İlişkilendirilebilecek Değerler ..........................................................................................4901. Sınıf Kazanımları İçerisinde Çocuk Hakları İle İlişkili Kazanımlar .......................4922. Sınıf Kazanımları İçerisinde Çocuk Hakları İle İlişkili Kazanımlar .......................4943. Sınıf Kazanımları İçerisinde Çocuk Hakları İle İlişkili Kazanımlar .......................496SONUÇ ...............................................................................................................................497KAYNAKÇA ......................................................................................................................497DEĞERLENDİRME ..........................................................................................................498

İçindekiler xxi

16. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE MEDYA VE ÇOCUKBölümün Tanıtımı ......................................................................................................500Öğrenme Çıktıları .....................................................................................................500İçerik ............................................................................................................................500Giriş .............................................................................................................................500Medya Kavramı ...........................................................................................................502Medya Araçları ve Çocuk .........................................................................................503Televizyon ....................................................................................................................503Hayat Bilgisi ve Medya Okuryazarlığı ....................................................................5132015 Yılı Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programında Medya .................................514Sonuç ...........................................................................................................................522Değerlendirme Soruları .............................................................................................523Sözlük ...........................................................................................................................523Kaynaklar ....................................................................................................................524

xxii Hayat Bilgisi Öğretimi

1. BÖLÜM

“Eğitim, çocuğu önce dünyada, sonra da özel çevrelerde varlığını

sürdüreceği şartlara, hazırlamak demektir.”

Wolfgang Van Goethe

“Okul hayata hazırlanış değil, hayatın kendisidir.”

F. Cahtelain

“En iyi eğitimli kişi, yaşadığı hayatı en iyi anlayandır.”

Helen Keller

HAYAT BİLGİSİ: TANIMI, AMACI VE DOĞASI

Bölümün Tanıtımı

Bu bölüm, Hayat bilgisi dersinin tanımına, amacına, içeriğine ve psikolojik temellerine ilişkin bilgileri kapsamaktadır. Ayrıca bu bölümde, Hayat bilgisi der-sinin öğrenciyi hayata hazırlamadaki rolüne yer verilmiş ve günümüzdeki önemi üzerinde durulmuştur.

Öğrenme Çıktıları

Bu bölümün sonunda,

1. Hayat bilgisi dersinin tanımını yapabileceksiniz,

2. Hayat bilgisi dersinin amacını kavrayabileceksiniz,

3. Hayat bilgisi dersinin içeriği hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz,

4. 4.Hayat bilgisi dersinin öğrenciyi hayata hazırlamadaki rolünü ve öne-mini kavrayabileceksiniz,

5. Hayat bilgisi dersinin psikolojik temellerini kavrayabileceksiniz.

İçerik

• Giriş

• Hayat Bilgisi Dersinin Tanımı

• Hayat Bilgisi Dersinin Amacı

• Hayat Bilgisi Dersinin Doğası

• Sonuç

Giriş

Eğitimin genel amacı, çocuğun çevresine başarılı bir şekilde uyumunu sağla-maktır. Eğitim hayatının temel basamağı olan ilkokul, toplumda yaşayan bireylere sahip olması gereken temel bilgi, beceri, değer, davranış ve alışkanlıkları kazan-dırmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda Hayat Bilgisi dersi, ilkokullarda öğrencilerin temel yaşam becerilerini kazanmalarını amaçlayan en önemli ders-lerden biridir. Korkmaz (2002) göre, bu becerilerin erken yaşlarda kazanılması, bi-reylerin ileriki öğrenme yaşantılarını etkilemekte ve onlarda derslere karşı olumlu bakış açısının gelişmesine katkıda bulunacaktır. Bu becerilerin kazandırılmasında, içerik itibariyle yaşamı konu alan Hayat Bilgisi dersinin önemli bir yeri vardır. İlkokulda bu temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı en önemli derslerden biri Hayat Bilgisi dersidir.

2 Hayat Bilgisi Öğretimi

Okula başlamadan önce çocukların dünyası, aileleriyle ve ailelerin çocuklara sağlayabildiği olanaklarla sınırlıdır. Okul, çocuklara yeni fırsatlar sunarak daha geniş bir dünyaya açılmalarını sağlar. Çocuklar da okulla birlikte yeni insanlar ta-nımaya ve yeni deneyimler edinmeye başlarlar (MEB, 2009). Okul döneminde ço-cuğun planlı eğitim programıyla eğitimin amacını gerçekleştirmek için karşılaştığı ilk ders Hayat bilgisi dersidir (Binbaşıoğlu, 2003). Bu bağlamda, diğer derslerin te-melini de oluşturan Hayat Bilgisi dersi çocuğun eğitim döneminde önemli bir yere sahiptir. Hayat Bilgisi dersi bireyleri değişen toplum yaşamına hazırlamakta, bil-ginin ve eğitimin öneminin arttığı bu çağda, çağın gereklerine uygun davranışlar geliştirmede birey için ilk temeli atmaktadır (Belet, 1999). Birey bu derste yaşamı öğrenmekle kalmamakta, bunun yanı sıra yaşamını kolaylaştırabilecek birtakım beceriler de edinmektedir. Hayat Bilgisi dersi, çocuğun bakış açısını ve yaşamını temel alan, çocuğun kendisini ve çevresini tanımasını sağlayan, çevresine uyum sağlayarak yaratıcı düşünme, problem çözme gibi becerilerin temellerinin atıldığı bir derstir. Hayat Bilgisi dersi bireyi gerçek olay ve yaşantılardan hareketle öğren-cilerin günlük hayatlarında karşılaşabileceği problemlere çözümler üretebilmesini sağlamaktadır. Çocukları hayata hazırlamayı amaç edinen bu ders, konusunu da çocuğun yakın çevresinde karşılaştığı nesne, olgu ve olaylardan almaktadır. Ayrıca öğrencilere iyi birer vatandaş olmak için gerekli temel bilgi, beceri ve değerleri kazandırmada hayat bilgisi dersi önemli bir derstir.

Hayat Bilgisi Dersinin Tanımı

Toplumun ihtiyaç duyduğu niteliklere sahip bireyler yetiştirmek eğitimin en başta gelen görevlerinden biridir (Uğur, 2006). İlkokul, eğitim sisteminin temel yapı taşıdır. Öğrencilerin geleceğine ilişkin eğitiminin temellerinin atıldığı 1, 2 ve 3. sınıfları kapsayan ilkokulun ilk yılları çok büyük bir öneme sahiptir. İlkokulun ilk üç sınıfında okutulan hayat bilgisi dersi, öğrencinin sosyal çevresiyle ve diğer bütün derslerle alakalı derslerin en başında yer alır. Hayat Bilgisi dersi, gerek bi-reyin kendini gerçekleştirmesi gerekse içinde yaşadığı topluma uyum sağlaması açısından Türk Milli Eğitim Sisteminde ilkokul programlarında önemli bir yere sahiptir. Bu ders mihver ders olup, öğrencilerin içinde yaşadıkları toplum ve do-ğayla ilgili bilgileri bir bütün olarak algılamalarını ve öğrendikleri bilgileri çeşitli alanlara transfer etmelerini kolaylaştırmaktadır.

“Hayat bilgisi” dersi ile “eğitim” arasında çok yakın bir ilişki ya da iç içelik var-dır. Bilindiği üzere, eğitimin genel amacı, çocuğun, çevresine, “başarılı”, “etkin” ya da “olumlu” bir biçimde “uyum” yapmasını sağlamaktır. Hayat bilgisi dersi bunu gerçekleştirme sürecindeki ilk derstir (Binbaşıoğlu, 2003). Hayat Bilgisi, ilköğre-

Hayat Bilgisi: Tanımı, Amacı ve Doğası 3

timin ilk üç sınıfında okutulan, çocukların iyi bir insan, iyi bir vatandaş olması, çevresine etkin ve olumlu bir biçimde uyum sağlaması için gerekli olan temel dav-ranışları kazanmasını sağlayan ilk derstir (Erden, 1998).

Hayat bilgisi dersi isminden de anlaşılacağı gibi, öğrencilerin okul ve sınıf aracılığıyla hayatla tanışacakları, sosyal yaşamanın avantajları, gereklilikleri ve bireysel olarak toplumda nasıl yer edinecekleri konusunda formal bir program aracılığıyla ilk yargıları edinecekleri bir derstir. Hayat bilgisi dersinin kişisel özel-liklerden, düşünme becerilerine, çevreye ilişkin tutumlardan, sosyal davranışlara kadar geniş bir yelpazede öğrencilerin yaşamlarını inşa etmede aktif bir rol oyna-dığı söylenebilir. Bütün bunların yanında hayat bilgisi dersi, öğrencilerin kendile-rine özgü öğrenme yolları belirleyeceği formal öğrenim hayatının ilk derslerinden biridir (Bektaş, 2009).

Hayat Bilgisi dersine ilişkin birçok tanım yapılmıştır. Bu tanımlar incelendi-ğinde hayat bilgisi dersinin temel yapısının ortaya koyulması kolaylaşacaktır. Bay-mur (1947), “hayat bilgisi dersi kitaptan okunacak, ezbere konuşma ile geçirilecek söz dersi değil; gözlem, inceleme, deney, iş ve yaşama dersidir” demektedir. Aynı zamanda hayat bilgisi dersinin öğretimin mihveri olduğunu belirtmektedir (Akt. Bektaş, 2009).Hayat Bilgisi dersi, yaşamın içinde olan ve olabilecek olay, olgu ve düşüncelerin anlaşılmasında aktif bir rol üstlenmektedir (Şimşek, 2005).

Başka bir tanımda hayat bilgisi dersi; öğrencilerden kendini ve çevresini tanı-ma, kendini geliştirerek çevresine uyum gösterme, çok yönlü ve yaratıcı düşünme, problem çözme gibi özelliklerin temellerinin atıldığı bir ders olarak ifade edilmiş-tir (Çilenti, 1988). Bu tanımda Hayat Bilgisi dersinin beceri boyutuna vurgu yapıl-mış olup, bireyin içinde yaşadığı fiziki ve sosyal çevreye uyum sağlaması açısından belli becerilerin kazandırıldığı ders olarak ifade edilmiştir. Sönmez’e (2005) göre ise Hayat Bilgisi dersi, öğrencilerin günlük yaşamda karşılaşmış oldukları prob-lemlere çözüm önerileri getirebilmelerine ve sosyalleşmelerine önemli katkılar getirmektedir.

Hayat Bilgisi dersi, çocuğun içinde yaşadığı doğayı ve doğanın düzenini de-neyime dayalı olarak keşfetme, toplumun kültürel değerlerine uyum sağlayarak kendi kişiliğini oluşturma ve yapılandırma sürecidir (Güleryüz, 2008). Çocuğun bireysel kimliğinin oluşmaya başladığı ilkokulda; çocuğun gündelik hayatında karşılaştığı problemlere çözümler üretebilmesi, okulda öğrendiği bilgileri kendi yaşamında kullanabilmesi, yaşadığı çevreye, ülkeye ve dünyaya ayak uydurabilme-si, sorgulayıcı ve eleştirel bir bakış açısına sahip olabilmesi açısından Hayat Bilgisi dersi büyük önem arz etmektedir (Güneş ve Demir, 2007).

Binbaşıoğlu (2003) ise hayat bilgisini; çocuğun içinde bulunduğu toplumsal ve kültürel çevreyi incelemesini sağlayarak, çevresi ve çevre sorunları hakkında

4 Hayat Bilgisi Öğretimi