197

Soaïn giaû Haø Trieàu – Hoa Phöôïng

6. Đôi soạn giả tài danh

HAØ TRIEÀU & HOA PHƯỢNG

Khi ngöôøi ta sinh soáng baèng moät caùi ngheà naøo ñoù ñaõ treân boán chuïc naêm, bò baét buoäc phaûi giaûi ngheä, neáu coù dòp veà thaêm laïi nhöõng nôi choán maø ngaøy xöa mình haønh ngheà,

thöôøng thöôøng ngöôøi ta caûm khaùi boài hoài, xuùc ñoäng nhö ñöôïc gaëp laïi ngöôøi thaân yeâu ñaõ töø laâu vaéng boùng. Nhöõng khi coù dòp veà thaêm queâ höông, toâi cuõng mang taâm traïng ñoù, neân sau vieäc thaêm vieáng moà maû oâng cha, thaêm caùc baø con thaân toäc, bao giôø toâi cuõng daønh moät soá lôùn thì giôø ñi thaêm caùc ngheä só tieàn boái nhö Coâ Baûy Phuøng Haù, coâ Baûy Kim

Chöôûng, thaêm caùc baïn beø ngheä só ñang coøn haønh ngheà hay ñaõ ñoåi ngheà, ñeå haøn huyeân, nhaéc laïi

nhöõng chuyeän vui buoàn ngaøy tröôùc, khi maø toâi coøn cuøng vôùi caùc baïn ñoù theo chaân gaùnh haùt treân ñöôøng löu dieãn. Sau ñoù, toâi cuøng caùc soaïn giaû Kieân Giang, Ñöùc Hieàn cuøng ñi xem laïi nhöõng caûnh trí ñoåi thay cuûa Saøigoøn, quan saùt caùc phoá xaù, caùc raïp haùt ôû Saøigoøn, Chôï Lôùn, Gia Ñònh, nhöõng raïp haùt maø ngaøy xöa ñaõ coù moät thôøi raát ñoâng vui, nhieàu khaùn giaû chen chuùc nhau mua veù xem caûi löông; baây giôø trôû thaønh hoang pheá : Raïp Quoác Thanh vôùi maët tieàn moùc meo, tieàu tuïy; Raïp Long Vaân, Raïp Long Phuïng, Raïp Lao Ñoäng B, Raïp Quoác Teá vaø nhieàu raïp khaùc ñöôïc bieán thaønh nhöõng dancing, khieâu vuõ tröôøng. Raïp Caây Goõ ôû Bình Tieân, raïp Cao Ñoàng Höng, Gia Ñònh ñaõ trôû thaønh nhöõng nôi nhoùm chôï choàm hoåm. Chæ coøn coù moät raïp duy nhöùt, ñeâm ñeâm saùng ñeøn haùt caûi löông, ñoù laø raïp Höng Ñaïo ôû ñöôøng Traàn Höng Ñaïo. Raïp Ñaïi Ñoàng ôû ñöôøng Cao Thaéng, quaän 3, thì ngaøy thöù baûy, chuùa nhöït, coù toå chöùc haùt Hoà Quaûng cuûa nhoùm Baïch Mai, Ngoïc Ñaùng. Raïp Thuû Ñoâ vaø raïp Haøo Hueâ, Chôï Lôùn thì Baàu Duy Ngoïc toå chöùc Ñaïi Nhaïc Hoäi ( Ca taân nhaïc, trích ñoaïn caûi löông vaø taáu haøi ). Caùc tuï ñieåm ca nhaïc vaø taáu haøi khaùc nhö Coâng Vieân Ñaàm Sen, Hoà Kyø Hoøa, Suoái Tieân, saân khaáu haøi Troáng Ñoàng, Caàu Voàng, . . . nhöõng saân khaáu ngoaøi trôøi thì chöông trình chaùnh laø taáu haøi, ca nhaïc, ñoâi khi coù trích ñoaïn caûi löông. Chuùng toâi ñeán chuøa ngheä só, thaêm baø Baûy Phuøng Haù, oâng Baàu Xuaân ( Ban Quaûn trò cuûa chuøa ), thaêm caùc vò sö tu haønh trong chuøa, caùc vò sö naøy ngaøy xöa cuõng laø nhöõng ngheä só thaân quen, nay chaùn muøi tuïc luïy, tìm veà nöông naùu nôi cöûa Phaät. Sau ñoù chuùng toâi ra nghóa trang ngheä só, vieáng caùc moä cuûa : anh Naêm Chaâu, chò Kim Cuùc, anh vaø chò Ba Vaân, Duy Laân, ñaïo dieãn Hoaøng Vieät, Thanh Nga vaø choàng ( Phaïm Duy Laân ), sau roát chuùng toâi keùo tôùi vieáng moä Hoa Phöôïng, baøy röôïu, thòt, hoa quaû vaø ñoát nhang, van vaùi vong hoàn Hoa Phöôïng veà thöôïng höôûng.

198

Kieân Giang khui röôïu maø toâi mua ôû phi tröôøng Dorval ñem veà, roùt ra boán chung, caàm moät chung roùt daøi xuoáng ñaát, tröôùc phaàn moä cuûa Hoa Phöôïng, vöøa roùt röôïu vöøa vaùi: Hoa Phöôïng ôi ! Maøy veà uoáng röôïu Martel neø . Cuûa anh Nguyeãn Phöông mua veà cuùng maøy vaø cho anh em say moät böõa. Hoâm nay aûnh coù mua baùnh mì, thòt heo quay, coù xoaøi caùt, coù cam saønh, nhöõng thöù maø maøy thích. Tröôùc ñaây, nhöõng ngaøy cuùng gioã maøy, tao ngheøo quaù, khoâng coù tieàn, coù gì cuùng naáy, nhöng ngheøo tieàn, ngheøo baïc, chôù khoâng ngheøo thô, tao coù laøm maáy caâu thô, maøy veà nhaäu vôùi tuïi tao, nghe thô chôi, nghe Hoa Phöôïng’. Kieân Giang böng chung röôïu cuûa mình leân, noùi : Anh Ba, Ñöùc Hieàn, caïn moät ly vôùi Hoa Phöôïng ñi. Kieân Giang cuõng noác caïn chung röôïu, roài lôùn tieáng ngaâm: Hoa Phöôïng vaãn hoàng trong aùnh saùng Duø thaân taèm sôùm döùt tô vöông Vaøo ngaøy gioã quaûy, ai coøn nhôù Myõ vò cao löông chaúng saùnh baèng Dóa nöôùc maém ngheøo, rau muoáng luoäc Maø thöông ngöôøi naëng nôï vaên chöông.

Anh Taùm Cao ñeán chuøa ngheä só ñeå chuaån bò caùc phaàn quaø cho ñoaøn cöùu trôï naïn luït ôû Kieán Phong, thaáy chuùng toâi ngoài beân moä Hoa Phöôïng, laïi nghe coù tieáng ngaâm thô, beøn cuøng oâng Baàu Xuaân ra, thaép moät neùn nhang. Toâi muoán keû laïi chöõ lu môø treân bia, neân ñöa tieàn cho Ñöùc Hieàn baûo nhôø taøi xeá chôû ra chôï Goø Vaáp mua theâm vòt quay, soda, baùnh mì vaø moät hoäp sôn ñoû vôùi caây coï. Ñöùc Hieàn thuoäc veà soaïn giaû ñaøn em, ñaøn chaùu neân saün saøng giuùp caùc oâng baïn giaø, nhöng anh taøi xeá xe bao cuûa chuùng toâi leï mieäng, tình nguyeän ñi mua duøm, ñeå Ñöùc Hieàn ôû laïi vui vôùi chuùng toâi. Nhöng Taùm Cao baûo khoûi mua sôn, coï vì trong chuøa coù saün, anh voâ laáy vaø ruõ Mai Lan, Toâ Kim Hoàng vaø Nam Huøng ra moä Hoa Phöôïng, thaép nhang töôûng nhôù anh chaøng soaïn giaû ñaøo hoa naøy, vöøa nhaäu, vöøa nhaéc laïi nhöõng kyû nieäm huy hoaøng moät thôøi cuûa saân khaáu caûi löông. Baàu Xuaân noùi: ‘’ Toâi cuõng ñi laáy ra chieác chieáu vôùi caây ñaøn kìm, ñeå maáy anh vaø maáy coâ ca nhöõng baøi ca cuûa Hoa Phöôïng ‘’.

Toâi vaø Kieân Giang keùo nhau ra goác caây baïch ñaøn gaàn ñoù, baøn neân nghó vaøi caâu thô ñeå vieát leân naép moä cuûa Hoa Phöôïng, ghi daáu ngaøy, toâi töø Canada veà tôùi Goø Vaáp, cuøng vôùi caùc baïn soaïn giaû ngaøy xöa ñi vieáng Hoa Phöôïng. Toâi noùi: ‘’Tao nghó ñöôïc 4 caâu, ( toâi ñoïc cho Kieân Giang nghe ) Ñieäu caàm chöa troïn “ Töông Tö Khuùc “ Löøng laãy roài naèm laïnh nghóa trang, Boû baïn, em ñi veà coõi moäng Phaát phô hoàn phaùch daïo traêng ngaøn.

Kieân Giang noùi:

199

‘’Hay! Toâi theâm boán caâu keát: Em treû hôn anh em, maát sôùm, Gioù buoàn soùng gôïn boùng traêng tan Baïn ñöôøng noái khoá nguøi thöông tieác Thoâi heát !. . mô hoà tieáng thôû than! Anh Taùm Cao ñem hoäp sôn ñoû vôùi coï ra. Nam Huøng, Toâ Kim Hoàng, Mai Lan, cuõng taïm ngöng vieäc goùi caùc phaàn quaø ñeå ngaøy mai ñi cöùu trôï, ra choøm maû, döï cuoäc vui ñaøn ca taøi töû ñeå nhaéc nhöõng kyû nieäm xöa vôùi Hoa Phöôïng. Thaáy toâi vieát boán caâu thô treân naép moä, vaø Kieân Giang cuõng vieát boán caâu thô cuûa anh, Taùm Cao lieàn lôùn tieáng ngaâm theo loái thô Tao Ñaøn, Ñöùc Hieàn caàm ñaøn kìm, ñöa hôi. Tieáng ngaâm thô Tao Ñaøn cuûa Taùm Cao nghe sao maø buoàn quaù, khoâng bieát coù phaûi vì gioïng ngaâm cuûa danh ca Taùm Cao vaãn coøn söùc ru hoàn ngöôøi hay vì toâi lieân töôûng ñeán tình caûm cuûa nhöõng ngöôøi baïn giaø, duø xa caùch nghìn truøng, vaãn khoâng sao queân ñöôïc ngöôøi baïn ñoàng nghieäp taøi hoa ñang naèm trong naám moä kia? Hoa Phöôïng ôi! Em ñang ôû ñaâu ? Haõy veà uoáng chung röôïu noàng vaø chia lôøi taâm söï vôùi caùc anh. Anh taøi xeá mang vòt quay, soda, baùnh mì veà, Toâ Kim Hoàng, Mai Lan, doïn ra. Röôïu vaøo, lôøi ca bay ra. Toâ Kim Hoàng, Mai Lan, Nam Huøng, Ñöùc Hieàn, Taùm Cao, ngaøy tröôùc ñeàu coù ñoùng moät vai naøo ñoù trong caùc tuoàng cuûa Hoa Phöôïng, neân ca nhöõng caâu voïng coå, hay baøi Phuïng Hoaøng trong caùc vôû Nöûa Ñôøi Höông Phaán, Con Gaùi Chò Haèng. . . Daân chuùng gaàn chuøa keùo tôùi nghe ñôøn, ca. Caùc baïn toâi cuõng vui chung röôïu, vui tieáng ñaøn, vui vì coù dòp nhaéc nhôû, noùi chuyeän laïi vôùi Hoa Phöôïng sau hôn 16 naêm xa caùch. . . Ai ai cuõng vui, chæ rieâng toâi nhìn söõng di aûnh cuûa Hoa Phöôïng treân moä bia maø nhôù nhöõng chuyeän ngaøy xöa. . . Hoa Phöôïng chaøo ñôøi naêm 1933 taïi nuùi Saäp, xaõ Thoaïi Sôn, tænh An Giang, teân thaät laø Löông Keá Nghieäp. Naêm 1947, khi môùi 14 tuoåi Löông Keá Nghieäp tham gia khaùng chieán choáng Phaùp ôû tænh Long Chaâu Haø (teân gheùp cuûa ba tænh Long Xuyeân, Chaâu Ñoác, Haø Tieân ), laøm thô kyù cho Ty Coâng An. Luùc ôû vaên phoøng Ty Coâng An, anh ñaõ toû ra say meâ ñôøn ca, öa nhaäu nheït neân khi coù Hieäp Ñònh ñình chieán 54, anh bò ñaùnh giaù laø thaønh phaàn tieåu tö saûn, khoâng laäp tröôøng, khoâng ñöôïc ñi taäp keát ra Baéc. Naêm 1955, Löông Keá Nghieäp ( 22 tuoåi ) leân Saøi Goøn tìm keá sinh nhai. Anh ñöôïc Kieân Giang baûo boïc trong nhöõng ngaøy ñaàu khi môùi ñeán xöù laï queâ ngöôøi. Taïi nhaø Kieân Giang, anh gaëp laïi ngöôøi baïn trong khaùng chieán: anh Ñaëng Ngôn Chuùc, lôùn hôn anh 2 tuoåi, sau naøy hai ngöôøi hoïp soaïn tuoàng laáy ngheä danh laø Haø Trieàu, vaø anh laø Hoa Phöôïng. Trong caên nhaø saøn choâng cheânh nhoû heïp, caát treân sình laày ôû xoùm nhaø ñeøn Chôï Quaùn ( nhaø cuûa Kieân Giang), Löông Keá Nghieäp vaø Ñaëng Ngôn Chuùc chung soáng cam khoå vôùi Kieân Giang. Löông nhaø baùo cuûa Kieân Giang coøn phaûi duøng ñeå nuoâi meï, nuoâi vôï con, neân chæ tieáp cho hai baïn ñöôïc phaàn naøo thoâi. Löông Keá Nghieäp khoâng coù ngheà nghieäp,

200

khoâng coù baèng caáp hoïc vò naøo caû neân cuoái cuøng chæ xin ñöôïc moät vieäc laøm laø Thô kyù ñaùnh maùy trong Vieän Hoái Ñoaùi. Caû hai ñöôïc Kieân Giang daãn daét trong vieäc vieát baùo vaø vieát tuoàng caûi löông. Hai anh cuõng ñöôïc Kieân Giang giôùi thieäu hoïc ca coå nhaïc mieãn phí vôùi nhaïc só UÙt Trong. Nhôø coù soá voán coå nhaïc hoïc ôû mieàn Taây luùc coøn chieán tranh neân Hoa Phöôïng vaø Haø Trieàu saùng taùc ñöôïc vôû tuoàng ñaàu tay vaøo cuoái naêm 1956. Nhaân dòp Kieân Giang thaønh coâng qua vôû Ngöôøi Ñeïp Baùn Tô treân saân khaáu Vieät Huøng - Minh Chí neân anh giôùi thieäu vôùi Vieät Huøng vôû tuoàng ñaàu tay cuûa Haø Trieàu Hoa Phöôïng, nhan ñeà Vì Queâ Höông. Vôû naøy ñöôïc ñoaøn Vieät Huøng - Minh Chí khai tröông ôû raïp Phuù Nhuaän. Khoâng thaønh coâng! Vôû tuoàng thöù hai cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng cuõng laø vôû tuoàng xaõ hoäi, töïa Sau Côn Gioù Loác. Vôû thöù hai cuõng thaát baïi theâ thaûm, chaúng nhöõng doanh thu thaáp maø ñoaøn Vieät Huøng Minh Chí cuõng chæ dieãn ñöôïc coù ba xuaát haùt roài ngöng luoân. Coù kyù giaû kòch tröôøng aùc yù, taëng cho vôû tuoàng Sau Côn Gioù Loác bieät danh laø Saùu Con Caù Loùc. Ñoaøn Vieät Huøng Minh Chí tan raõ vì chuyeän tình duyeân ngang traùi cuûa Minh Chí vaø AÙnh Hoa. Kieân Giang, Haø Trieàu Hoa Phöôïng, gia nhaäp Ñoaøn haùt Thuùy Nga - Phöôùc Troïng. Ñoaøn döïng vôû Khi Hoa Anh Ñaøo Nôû, cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng. , ñöôïc thaønh coâng lôùn veà doanh thu, moät hieän töôïng “ aên khaùch “ ñaëc bieät maø baùo chí khoâng ngôùt nhaéc tôùi teân hai soaïn giaû treû Haø Trieàu - Hoa Phöôïng vaø moät keùp treû môùi noåi leân laø Thaønh Ñöôïc trong vai Toâ Ñieàn Sôn. Ñoù laø nhöõng ngaøy thaùng cuoái naêm 1958. Naêm 1960, sau khi oâng Baàu Naêm Nghóa maát, baø Baàu Thô, thaân maãu cuûa Thanh Nga muoán taïo ñieàu kieän cho Thanh Nga phaùt trieån taøi naêng ca, dieãn, ñoàng thôøi ñeå giöõ vöõng ñoaøn haùt Thanh Minh laø söï nghieäp cuûa choàng Baø vaø giöõ vöõng ngoâi vò Huy Chöông Vaøng giaûi Thanh Taâm cuûa Thanh Nga, Baø môøi nhieàu soaïn giaû thöôøng tröïc vaø nhieàu keùp treû, ñaøo ñeïp, ca hay, dieãn gioûi nhö Thaønh Ñöôïc, Höõu Phöôùc, Vieät Huøng, Ngoïc Nuoâi, UÙt Baïch Lan, Ngoïc Giaøu, Thanh Tuù, Beù Hoaøng Vaân. Trong ñoaøn Thanh Minh, nhöõng dieãn vieân kyø cöïu nhö Hoaøng Giang, Ngoïc Chuùng, Minh Ñieån, Vaên Ngaø, Kim Quang, Heà Nuùi, Heà Chaâu Hí, Thu Ba, Vinh Sang, vaãn giöõ vai troø moät ôû daøn bao raát laø huøng haäu. Neân bieát raèng nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 1950 vaø nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 1960, saân khaáu caûi löông mieàn Nam coù moät böôùc bieán chuyeån raát quan troïng. Nhöõng dieãn vieân gioûi veà dieãn xuaát, ca baøi baûn lôùn hay nhöng khoâng coù gioïng toát ñeå ca voïng coå ñeàu phaûi nhöôøng ñòa vò quan troïng treân saân khaáu cho caùc keùp coù gioïng ca vaøng nhö : Höõu Phöôùc, Thaønh Ñöôïc, Huøng Cöôøng, Duõng Thanh Laâm, Thanh Tuù, anh UÙt Traø OÂn, Vaên Höôøng, vaø caùc ñaøo ca nhö UÙt Baïch Lan, Ngoïc Giaøu, Thanh Nga, Ngoïc Nuoâi, Thu Ba, Myõ Chaâu, Leä Thuûy, Phöôïng Lieân, Baïch Tuyeát. . . Thôøi ñieåm cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng thaønh coâng veà caùc tuoàng xaõ hoäi (keå caû nhöõng thaønh coâng cuûa chuùng toâi. : Kieân Giang, Nguyeãn Phöông, Hoaøng Khaâm, Thieáu Linh,

201

Moäc Linh. . ) moät phaàn cuõng nhôø ôû söï thu huùt khaùch moä ñieäu cuûa nhöõng dieãn vieân coù gioïng ca vaøng ñoù. Treân saân khaáu Thanh Minh Thanh Nga, Haø Trieàu Hoa Phöôïng ñaõ gaët haùi thaønh coâng qua caùc vôû: Nöûa Ñôøi Höông Phaán, Con Gaùi Chò Haèng, Taám Loøng Cuûa Bieån, Soâng Daøi ( vôû kòch naøy do Nguyeãn Phöông chuyeån theå thaønh caûi löông ) Roài ba möôi naêm sau, Ñeâm vónh bieät. Chæ coù moät vôû duy nhöùt khoâng thaønh coâng laø vôû Traêng Thöôïng Tuaàn Saép Laën, sau ñoåi töïa laø Hoa Ruïng Ñeâm Khuya. Vôû naøy phoùng taùc theo truyeän phim Ñòa Nguïc Moân cuûa Nhöït, Thanh Nga thuû vai naøng Daï Lan (Kesa ), thaø chòu cheát ñeå choàng ñöôïc soáng. Thaønh Ñöôïc thuû vai ngöôøi choàng, Vieät Huøng thuû vai teân cöôøng ñaïo Morito ( dieãn xuaát nhö taøi töû Nhaät tröù danh Toshiro Mifune ) Vôû Khi Hoa Anh Ñaøo Nôû, caûi löông höông xa, hình thöùc Nhöït Boån, vôû ñaàu tieân loaïi naøy aên khaùch nhöùt. Ñeán vôû Hoa ruïng Ñeâm Khuya, cuõng höông xa, Nhöït Boån, vôû naøy thaát baïi, chaám döùt luoân loaïi hình saân khaáu caûi löông höông xa. Treân saân khaáu Daï Lyù Höông, naêm 1964, Hoa Phöôïng cuõng thaønh coâng böôùc ñaàu baèng vôû tuoàng chöôûng Voâ Kî Trieäu Minh, sau ñoù vieát moät loaït vôû xaõ hoäi nhö Tröôøng Töông Tö. Tuyeät Tình ca hay oâng Coø quaän 9, Taàn Nöông Thaát, Khoùi soùng Tieâu Töông, Buïi môø aûi nhaïn. Sau vôû Taøu ra xöù Hueá, (ñoaøn Thanh Minh Thanh Nga naêm 1964 ) Haø Trieàu vaø Hoa Phöôïng khoâng vieát chung lieân danh nhö tröôùc nöõa. Haø Trieàu lo nuoâi ngöïa ñua vaø coù moät con ngöïa ñaët teân laø Toâ Ñieàn Sôn ñeå kyû nieäm böôùc thaønh coâng ñaàu tieân cuûa anh vaø Hoa Phöôïng qua tuoàng Khi Hoa Anh Ñaøo Nôû. Sau khi taùch rôøi Hoa Phöôïng, Haø Trieàu khoâng vieát gì ñöôïc nöõa. Vôû Ñoâi Nhaân Tình Khuøng cuûa Haø Trieàu thaát baïi treân saân khaáu Thanh Minh Thanh Nga. Haø Trieàu tuyeät tích giang hoà moät thôøi gian. Naêm 1968, sau Teát Maäu Thaân, Hoa Phöôïng theo gaùnh haùt Tröôøng Sôn löu dieãn mieàn Trung vôùi hoïa só Phan Phan vaø vaøi dieãn vieân theo anh hoïc vieát tuoàng. Trong soá ñeä töû cuûa anh, coù Höõu Loäc ( choàng cuûa nöõ ngheä só Aùnh Hoàng ), soaïn giaû kieâm tröôûng ñoaøn caûi löông Long An, Tröôøng Ninh, soaïn giaû kieâm phoù ñoaøn caûi löông Taây Ninh, Thanh Hieàn vaø Ñaêng Minh, soaïn giaû. Thôøi gian theo ñoaøn caûi löông Tröôøng Sôn, Ñaø Naüng, Hoa Phöôïng vieát Ñöôøng göôm Nguyeân Baù, Giöõa choán buïi hoàng. Vôû Giöõa choán buïi hoàng tröôùc ñaây ñaõ haùt treân saân khaáu Thanh Minh Thanh Nga khoâng aên khaùch, anh söûa laïi, cho haùt treân saân khaáu ñoaøn Truôøng Sôn.

Sau 1975, Haø Trieàu coù vieát vaøi vôû nhö Phuïng vaø Hoaøng, Coâ Beù Ba, Nhöõng Naác Thang; Vôû Phuïng vaø Hoaøng ñöôïc ñoaøn caûi löông Saøi Goøn 3 trình dieãn, khoâng aên khaùch. Hai vôû kia, khoâng coù ñoaøn naøo chòu daøn döïng, thaønh ra coù vieát, coù kieåm duyeät nhöng khoâng ñöôïc trình dieän vôùi ñôøi. Thôøi gian naày, Haø Trieàu coù vôï laø coâ Ngoïc Lan, thô kyù Baùo Phuï Nöõ, nhöng chöa ñöôïc troïn naêm, coâ Ngoïc Lan vöôït bieân, hieän giôø khoâng bieát ôû ñaâu. Haø Trieàu raát ngheøo, soáng kham khoå vôùi soá löông höu haøng thaùng laø 170. 000 ñoàng Vieät

202

Nam ( chöa tôùi 20 ñoâ Canada ), ôû moät caên phoøng 4 thöôùc vuoâng treân laàu Raïp Höng Ñaïo, chæ coù moät chieác giöôøng, noài nieâu, loø daàu ñeå döôùi ñaát, soâ nöôùc xaùch töø ngoaøi vaøo ñeå naáu nöôùng. Vôï choàng toâi ñeán thaêm anh, giuùp ñôõ cho anh chuùt ñænh tieàn nong, hoûi chuyeän hieän taïi chôù khoâng daùm nhaéc laïi thôøi huy hoaøng cuûa taát caû chuùng toâi trong ñoaøn Thanh Minh Thanh Nga cuõ.

Veà chuyeän gia ñình thì Hoa Phöôïng taøi hoa maø cuõng raát ñaøo hoa. Baø vôï lôùn teân Nguyeãn Thò Truyeän, ôû vôùi anh coù 5 ngöôøi con. Con gaùi lôùn teân Nhöùt Nöông, con trai thöù Nhò Lang, Tam Lang, Töù Lang vaø Nguõ Lang. Theo chò Truyeän keå thì thôøi gian Hoa Phöôïng coøn vieát tuoàng, tieàn baûn quyeàn thaät laø nhieàu, nhöng Hoa Phöôïng khoâng chòu mua nhaø. Luùc naøo cuõng ôû nhaø möôùn neân gia ñình chò doïn ñi ôû nhieàu nôi nhö:Baøn Côø, Xoùm Chieáu, Gia Ñònh, Coâ Giang, Chôï Lôùn. Maõi ñeán sau khi anh maát ( 22 thaùng 10 naêm 1984 ), nhôø coù tieàn baûn quyeàn do caùc ñoaøn haùt ôû mieàn Trung ñem veà cho chò, Nhöùt Nöông môùi caát ñöôïc ngoâi nhaø cho meï con chò ôû yeân nôi yeân choã. Ñoù laø caên nhaø soá 59 / 3 AÁp 4, xaõ Taân Thuaän, Quaän Nhaø Beø. Nhöùt Nöông coù choàng, ñi ñònh cö taïi Ñöùc Quoác, thænh thoaûng coù gôûi tieàn veà giuùp meï vaø em. Nguõ Lang laøm coâng nhaân ôû Quaän Nhaø Beø. Con cuûa Hoa Phöôïng khoâng coù ai theo ñuoåi ngheà nghieäp cuûa cha. Ngöôøi vôï thöù hai teân Yeán, nguyeân laø chuyeân vieân ôû Ngaân Haøng Vieät Nam Thöông Tín, raát ñeïp, hoïc gioûi, vì yeâu vaên taøi cuûa Hoa Phöôïng, laáy anh, nguyeän laøm ngöôøi ñeám baïc cho anh khi coù baûn quyeàn. Coâ Yeán möôùn moät caên gaùc nhoû, nhöng ñeïp vaø thô moäng ôû vöôøn Baàu, Xoùm Baøn Côø. Toâi vaø Kieân Giang, Phöông AÙnh thöôøng mua heo quay, vòt quay tôùi nhaäu vôùi Hoa Phöôïng taïi nhaø chò Yeán. Baây giôø khoâng bieát baø naøy ôû ñaâu ! Ngöôøi thöù 3 laø moät baø chuû nhaø ôû mieàn Trung, Ñaø Naüng. Baø naøy cuõng meán taøi Hoa Phöôïng, ñuøm boïc cho Hoa Phöôïng, Phan Phan, Höõu Loäc khi boä ba anh huøng naøy phieâu laõng giang hoà. Toâi chæ nghe Phan Phan thuaät laïi, khoâng noùi teân, noùi hoï, khoâng coù aûnh ñeå bieát hình bieát daïng cuûa baø. Sau 75, khoâng nghe Phan Phan hay Hoa Phöôïng nhaéc ñeán baø nöõa. Ngöôøi vôï thöù 4 laø coâ Thanh Vaân, em ruoät cuûa nöõ ngheä só Thanh Nguyeät ( Thanh Nguyeät - Quoác Nhó ) Sau khi Thanh Nguyeät thuû vai chaùnh trong tuoàng Buïi Môø AÛi Nhaïn cuûa Hoa Phöôïng, ( ñoaøn Soâng Beù 1 cuûa Baàu Xuaân ) thì Kieân Giang vaø toâi ñöôïc Hoa Phöôïng môøi ñeán nhaø cuûa Thanh Vaân, Thanh Nguyeät ôû xoùm ñöôøng raày xe löûa ( xuyeân ngang qua ñöôøng Traàn Quyù Caùp cuõ ) ñeå giôùi thieäu coâ vôï treû ñeïp cuûa anh. Hoa Phöôïng keâu toâi baèng anh, coâ vôï treû cuûa anh, Thanh Vaân keâu toâi baèng baùc, Hoa Phöôïng raày döõ laém, coâ môùi goïi baèng Anh Ba, chôù chaúng daùm goïi teân. Hoài ñoù toâi môùi coù 60 tuoåi, chöa phaûi laø giaø gì ñaâu, maø coâ goïi toâi baèng baùc, nghe cuõng maát vui!! Ngöôøi vôï thöù 5, cuõng laø ngöôøi vôï choùt teân Thanh Thu, con gaùi cuûa ngheä só Nguyeãn Thaønh Chaâu vaø chò Kim Cuùc. Coâ Thu toát nghieäp ñaøn violon tröôøng Quoác Gia AÂm Nhaïc Saøi Goøn, ñaùng leõ coâ phaûi meâ taân nhaïc, thích baûn ñaøn Symphonie inacheveùe, nhöng coâ laïi thích coå nhaïc, meâ vaên cuûa Hoa Phöôïng. Chính coâ ñaõ chaêm soùc, döôõng nuoâi trong nhöõng ngaøy Hoa Phöôïng laâm troïng beänh ôû nhaø thöông Chôï Raãy.

203

Ngaøy Hoa Phöôïng maát, tang leã ñöôïc toå chöùc ôû nhaø Hoäi Saân Khaáu, coù chò Truyeän, naêm ngöôøi con, vaø hai coâ vôï nhoû Thanh Thu, Thanh Vaân. Coâ Thu laø ngöôøi lo moïi vieäc trong tang leã. Thanh Vaân ñöùng tröôùc coång nhaø Hoäi, khoùc tôùi xæu. Chò Truyeän ngoài nhö cheát traân keá beân quan taøi cuûa Hoa Phöôïng. Ñeâm ñoù, Kieân Giang ñöa baûn troái traên cuûa Hoa Phöôïng, vieát döôùi daïng moät baøi voïng coå, nhôø Thanh Tuaán ca tröôùc baøn thôø cuûa anh ñeå cho baïn beø vaø vôï con cuûa anh nghe. Nguyeãn Phöông! Uoáng ñi chôù! Caàm chung röôïu, maø cöù nhìn söõng sôø ñaâu ñaâu . Anh Taùm Cao keâu lôùn tieáng, keùo toâi trôû veà thöïc taïi. Nhôù veà Hoa Phöôïng thì nhôù nhieàu thöù laém. Ngoaøi taùnh tình phoùng khoaùng, Hoa Phöôïng laø moät ngöôøi giang hoà laõng töû, taøi hoa, laõng maïn, toát vaø trung thöïc vôùi baïn beø. Buùt phaùp cuûa Hoa Phöôïng phaûi caàn nhieàu. . . raát nhieàu trang giaáy ñeå noùi tôùi, ñeå phaân tích, nhöng coù theå toùm taét laø tuoàng cuûa Hoa Phöôïng boá cuïc xuùc tích, hôïp tình, hôïp lyù, coù tính vaên hoïc, tính tröõ tình, nhaân vaät ñieån hình ñöôïc theå hieän trung thöïc nhö trong cuoäc soáng, ñoái thoaïi vieát raát hay. . . Toâi noùi : ‘’ Ngoài giöõa choøm maû nôi nghóa trang ngheä só, toâi boãng nhôù baøi voïng coå traên troái cuûa Hoa Phöôïng, nhôø Thanh Tuaán ca tröôùc quan taøi cuûa anh ôû nhaø Hoäi Saân Khaáu 16 naêm roài. Ñöùc Hieàn, maày coù nhôù thì ca laïi baûn voïng coå ñoù cho anh em nghe chôi maø hieåu taâm söï cuûa Hoa Phöôïng’’. Daï nhôù ! Ñeå em ca. Anh Taùm, anh ñôøn nghe anh Taùm. ! Ñöùc Hieàn taèng haéng laáy gioïng, Taùm Cao so daây ñôøn. , rao . . . tieáng ñôøn kìm ñoäc chieát, töøng tieáng . . . töøng tieáng traàm aám, run run nhö theo laøn gioù hiu hiu trong moät buoåi chieàu ôû nghóa trang. . . Coù leõ hoàn Hoa Phöôïng hieån hieän ñaâu ñoù trong taâm linh cuûa caùc baïn cuõ, nghe chính lôøi traên troái cuûa mình 16 naêm tröôùc. Baøi Voïng Coå Traùi Tim Nuùi Saäp

( Noùi loái ) Nuùi Saäp, ngaøy 16 thaùng 2 naêm 1984. Ba laø Löông Keá Nghieäp coù maáy lôøi gôûi laïi cho con, Naêm möôi naêm tröôùc, Ba chaøo ñôøi taïi xaõ Thoaïi Sôn, Khi nuùi Saäp vaãn coøn nguyeân hình daùng. Nay traùi nuùi queâ höông bò vôõ ra töøng maûnh, Ñeå ngöôøi daân tìm phöông sanh soáng Chôù khoâng coøn ai thaûnh thôi naèm voõng maø nghe tieáng gaø tröa lay ñoäng. . . ( Voïng coå caâu 1. - ). . . boùng tre laøng . . . Nuùi Saäp giôø ñaây cuõng nhö Ba, noù cuõng saép thôû hôi taøn. . . vôùi thaân hình tieàu tuïy, nuùi Saäp nhìn con soâng Laïc Duïc ñeå troái traên. Soâng ôi, ngöôøi ta ñem thòt xöông toâi ñeå noái lieàn nhöõng con ñöôøng xöù sôû, cuõng nhö con soâng ñoù laø huyeát quaûn cuûa queâ höông, nhöng soâng coù buoàn chaêng khi ñaù nuùi ñaõ moøn maø nöôùc soâng vaãn coøn luaân löu chaõy maûi. Caâu 2 - Ñaõ ñaønh moïi vaät coù sanh thì coù töû, nhöng khi thaáy caûnh tang ñieàn thöông haûi, maáy ai traùnh khoûi neùn loøng ñau xuùc ñoäng boài hoài. . . nuùi Saäp ñöôïc bao nhieâu nieân kyû hay cuøng sinh ra moät löôït vôùi ñaát trôøi. . . OÂi coøn ñaâu phaùo ñaøi uy nghi treân choùt nuùi, coøn ñaâu am coâ Möôøi vôùi caây ña leû trô vô, taát caû ñeàu trôû thaønh ñôøi xöa khi nuùi Saäp hoùa ra bình ñòa, roài mai kia coù nhöõng ngöôøi Thoaïi Sôn laïnh luøng bôõ ngôõ hoûi nhau raèng nuùi Saäp naèm ôû nôi ñaâu. . .

204

Caâu 3- Con ôi, khi Ba vieát nhöõng doøng naày thì nuùi Saäp ñaõ hao moøn phaân nöûa, coù leõ noù ñang reâm nhöùc töøng thôù thòt loùng xöông, vì ngöôøi ta luoân hì huïc ñua chen laøm coâng vieäc khai sôn phaù thaïch, nuùi Saäp vaãn naèm trô nghe töøng tieáng mìn ñuïc khoeùt, laøm cho loang loå chaâu thaân. Xöa kia Ba Maù ñaõ töøng ñaäp töøng cuïc ñaù, nuoâi con baèng taát caû moà hoâi nöôùc maét, daãu ngaøy nay con ñaõ tha phöông caàu thöïc, neáu coù möøng vui ñoâi chuùt thaønh coâng gaët haùi giöõa ñöôøng ñôøi, con phaûi nhôù raèng ñaù nuùi Thoaïi Sôn ñaõ nuoâi con khoân lôùn neân ngöôøi. Caâu 4 - OÂÛ Saøi Goøn chaéc daäp dìu xe coä, coù khi naøo con ñi boä khoâng con? Coù khi naøo nghe bòn ròn böôùc chaân boãng löu luyeán moät quaõng ñöôøng naøo ñoù, con haõy döøng chaân vaø laéng nghe cho roõ, seõ nghe töøng hôi thôû ñaù nuùi Thoaïi Sôn döôùi ñöôøng nhöïa ñoâ thaønh. Ñoù laø hôi thôû cuûa queâ höông ñang aâm æ trong loøng. Con seõ nhôù tôùi queâ nhaø, nôi maø töï ngaøn xöa oâng baø ñaõ gaây neân cô nghieäp thì Ba möøng hôn ñöôïc traêm baïc ngaøn vaøng. Mai kia trong loøng ñaát Thoaïi Sôn, Ba seõ yeân taâm gôûi naém xöông taøn. Caâu 5- Ba chæ nghe ngöôøi xöa coù taøi di sôn ñaûo haûi, nhöng ngaøy nay chính maét Ba troâng thaáy chuyeän nuùi ñoåi non dôøi, coù thaät vaäy khoâng? Ngöôøi ta seõ laáp bieån vaù trôøi? Ba chæ noùi vôùi con ñoâi lôøi veà caâu chuyeän ngöôøi daân nuùi Saäp ñang haêng haùi dôøi non, Khi nhìn thaáy doøng soâng Laïc Duïc thaûnh thôi troâi veà bieån caû maø nuùi Saäp khoâng coøn moät cuïc ñaù ñeå löu nieäm vôùi ñôøi sau, thì con ôi neân nhôù raèng meàm maïi nhö doøng soâng noï toàn taïi muoân thu coøn hôn ñaù Thoaïi Sôn naày. Caâu 6- Coù khi naøo raûnh roãi trong vieäc möu sinh con trôû veà queâ thaêm xöù sôû, ñöøng ngaïc nhieân khi con thaáy con ñöôøng nuùi Saäp, laém khi cuõng coøn gaäp gheành buøn ñaát, bôûi chinh chieán daèng dai neân tænh quaän khoâng kòp veà truøng tu kieán thieát. Thoâi! Ngöôøi daân nuùi Saäp ñaõ quen nhieàu gian nan cöïc khoå thì coù xaù chi ñi boä vôùi ñi ñoø (Song Lang ) Mieãn sao con seõ tôùi choã tìm laïi nôi choân nhau caét ruùn, cuøng baø con thaân thuoäc tay baét maët möøng ñeå toû taám loøng mình quí troïng queâ höông.

Nghe lôøi traên troái cuûa Hoa Phöôïng qua baøi voïng coå maø Ñöùc Hieàn vöøa ca, chuùng toâi raát buoàn, nhôù laïi nhöõng chuyeän ngaøy xöa. . . Toâi nhôù laïi nhöõng khi Hoa Phöôïng bònh traàm troïng, vôï choàng toâi laën loäi tôùi Cuû Chi thaêm anh, giuùp ñôõ tieàn nong nhieàu laàn vaø chôû anh veà tôùi nhaø, ñaõi ñaèng côm nöôùc, Hoa Phöôïng noùi ñaõ laâu laém môùi aên ñöôïc moät böõa côm ngon. Anh noùi vì thöông vaø kính troïng vôï choàng toâi neân khuyeân toâi neân naêng lui tôùi Hoäi Saân Khaáu, boû tieàn ra ñaõi ñaèng anh em trong Hoäi ñeå gaây caûm tình, chôù toâi soáng cöùng raén, toû ra khoâng sôï, khoâng caàn hoï thì tuoàng cuûa toâi khoù ñöôïc hoï cho haùt deã daøng. Toâi caùm ôn lôøi khuyeân nhöng khoâng laøm theo. Khi anh maát, anh cuõng khuyeân con anh neân uoán mình meàm maïi nhö doøng soâng ñeå toàn taïi chôù ñöøng cöùng raén nhö anh . . . nhö ñaù Thoaïi Sôn maø bò ñeõo goït tôùi tan xöông naùt thòt. Hoa Phöôïng vieát baøi voïng coå naøy khi anh bònh naëng, tinh thaàn giao ñoäng, chôù Hoa Phöôïng khoâng phaûi laø loaïi ngöôøi chòu quì goái khom löng. Hoa Phöôïng ôi ! Chuùng ta laø ngheä só, laø nhöõng ngöôøi coù Baûn Saéc Rieâng, neáu chuøi cho saïch caùi baûn saéc rieâng ñoù thì mình ñaâu coù coøn laø mình nöõa, phaûi khoâng Hoa Phöôïng? Chuøi maát baûn saéc rieâng ñoù thì mình coøn ñöôïc caùi gì?

205

Hoa Phöôïng khoâng laøm doøng soâng meàm maïi uoán khuùc ñoù neân sau 75 bò ñuoåi ra khoûi Saøi Goøn ñeå veà ñaát Taây Ninh nöông naùu, leõ naøo khi gaàn cheát laïi bieåu con mình uoán khuùc löôïn quanh ñeå tìm söï sinh toàn ? Daàu sao anh em ngheä só vaø khaùn giaû thaân thöông vaãn nhôù Hoa Phöôïng. Cho hay hết thảy rồi tan biến Con lại ngan sau một chữ tình Thöông nhôù Hoa Phöôïng vaø Haø Trieàu, Nhôù moät thuôû vaøng son cuûa saân khaáu caûi löông.

Vónh Bieät Soaïn Giaû Taøi Danh Haø Trieàu . Toâi ñöôïc tin soaïn giaû Haø Trieàu qua ñôøi ngaøy 11 thaùng 5 naêm 2003 taïi phoøng rieâng cuûa anh treân laàu raïp Höng Ñaïo, toâi raát baøng hoaøng. . . raát xuùc ñoäng. Baøng hoaøng vì naêm 2000, chuùng toâi veà thaêm queâ höông, coù gaëp anh, chuyeän troø laâu vaø bieát raèng anh khoâng coù beänh taät gì nghieâm troïng. Gaàn ñaây lieân laïc vôùi moät soá baïn ngheä só ôû Vieät Nam, chuùng toâi cuõng khoâng ñöôïc tin anh ñau yeáu hay bònh taät gì. Toâi raát xuùc ñoäng vì caùi cheát ñoät ngoät vaø coâ ñôn cuûa Haø Trieàu, moät soaïn giaû caûi löông taøi danh cuûa hai thaäp nieân 60,

70.

Haø Trieàu teân thaät laø Ñaëng Ngöôn Chuùc, sanh naêm 1931 taïi laøng Vónh Tuy, huyeän Goø Quao, tænh Raïch Giaù. Haø Trieàu ( Ñaëng Ngöôn Chuùc ) vaø Hoa Phöôïng ( Löông Keá Nghieäp ) laø hai ngöôøi baïn thaân vôùi nhau töø naêm 1948 ôû tænh Long Chaâu Haø ( teân gheùp laïi cuûa ba tænh Long Xuyeân, Chaâu Ñoác, Haø Tieân ), sau naêm 1955, hai ngöôøi baïn cuõ gaëp laïi nhau taïi Saøigoøn, soáng nhôø söï ñuøm boïc cuûa thi só Kieân Giang Haø Huy Haø. Hoï soáng chung trong moät caên nhaø saøn chaät heïp, caát treân

sình laày ôû xoùm nhaø ñeøn Chôï Quaùn. Löông Keá Nghieäp ( sau naøy laø Hoa Phöôïng ) khoâng coù baèng caáp hoïc vò naøo caû neân chæ xin ñöôïc moät chaân thô kyù ñaùnh maùy trong Vieän Hoái Ñoaùi. Haø Trieàu Ñaëng Ngöôn Chuùc thì theo Kieân Giang hoïc vieát baùo, roài nhôø Kieân Giang giôùi thieäu, anh hoïc ñaøn kìm vôùi nhaïc só UÙt Trong. Thaáy Kieân Giang thaønh coâng vôû tuoàng caûi löông Ngöu Lang Chöùc Nöõ treân saân khaáu Vieät Huøng - Minh Chí, Löông Keá Nghieäp vaø Ñaëng Ngöôn Chuùc hoïc vieát tuoàng caûi löông, laáy ngheä danh laø Haø Trieàu – Hoa Phöôïng. Vôû tuoàng caûi löông ñaàu tay cuûa hai anh laø vôû “ Vì Queâ Höông “ khai tröông treân saân khaáu ñoaøn Vieät Huøng - Minh Chí taïi raïp Phuù Nhuaän Vôû tuoàng naày khoâng thaønh coâng. Hai anh vieát tieáp moät vôû khaùc, ñeà töïa laø “ Sau côn gioù loác “. Vôû naày cuõng thaát baïi theâ thaûm vì ñoaøn Vieät Huøng Minh Chí chæ haùt ñöôïc ba ñeâm laø phaûi ñoåi tuoàng khaùc. Coù kyù giaû kòch tröôøng aùc yù, ñaët teân laø tuoàng “Saùu con caù loùc “ ñeå dieãu côït, nhöng Haø Trieàu Hoa Phöôïng khoâng naûn chí, hai anh tieáp tuïc nghieân cöùu, hoïc taäp nôi

206

caùc kòch baûn cuûa caùc ngheä só ñaøn anh. Thôøi gian naøy, Saøigoøn coù nhieàu phim Nhöït Boån ñöôïc khaùn giaû öa thích nhö phim Ñòa Nguïc Moân, phim Baûy chaøng voõ só ñaïo, phim Hieäp só muø nghe gioù kieám. . . Haø Trieàu Hoa Phöôïng vieát vôû Khi Hoa Anh Ñaøo Nôû loaïi tuoàng duøng hình thöùc höông xa ( Nhöït boån ) haùt treân saân khaáu Thuùy Nga, Keùp treû Thaønh Ñöôïc, töø ñoaøn tænh Thanh Caàn qua haùt, thuû vai chaùnh Toâ Ñieàn Sôn. Tuoàng thaønh coâng röïc rôõ veà ngheä thuaät cuõng nhö veà soá thu neân teân tuoåi ñoâi ngheä só treû Haø Trieàu Hoa Phöôïng noåi baät, ñöôïc baùo chí kòch tröôøng vieát giôùi thieäu nhö moät hieän töôïng môùi trong giôùi ngheä só caûi löông.

Naêm 1960, Ñoaøn Thanh Minh nhaân dòp Thanh Nga ñoaït huy chöông vaøng giaûi Thanh Taâm neân ñoåi baûng hieäu laø ñoaøn Thanh Minh - Thanh Nga, baø Baàu Thô môøi nhieàu soaïn giaû thöôøng tröïc Thieáu Linh, Nguyeãn Phöông, Haø Trieàu Hoa Phöôïng, Kieân Giang, Hoaøng Khaâm, taêng cöôøng nhieàu gioïng ca vaøng, nhieàu ñaøo keùp treû UÙt Traø OÂn, Höõu Phöôùc, Thaønh Ñöôïc, Thanh Tuù, UÙt Baïch Lan, Ngoïc Giaøu, Bích Sôn, Phöông AÙnh, Trang Bích Lieãu, Vieät Huøng, Ngoïc Nuoâi, Hoaøng Giang, Kim Giaùc, Minh Ñieån, Vaên Ngaø, Kim Quang. . . Vôû tuoàng Nöûa Ñôøi Höông Phaán cuûa Haø Trieàu Hoa Phöôïng khai tröông trong dòp ñoåi môùi baûng hieäu naày. . Vôû Nöûa Ñôøi Höông Phaán raát aên khaùch, neâu cao teân tuoåi ñoâi soaïn giaû treû Haø Trieàu Hoa Phöôïng. Tieáp theo ñoù hai anh thaønh coâng lieân tieáp caùc vôû tuoàng noái theo ñoù: Con Gaùi Chò Haèng, Taám Loøng cuûa Bieån, Ñeâm Vónh Bieät, Roài Ba Möôi Naêm Sau. . . Haø Trieàu Hoa Phöôïng hôïp soaïn tuoàng raát laø taâm ñaàu yù hôïp, nhöng trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng thì hai ngöôøi hai taâm taùnh traùi ngöôïc nhau. Hoa Phöôïng coù veû nhö baát caàn ñôøi, ñoái vôùi anh chuyeän gì cuõng chaúng coù gì laø quan troïng. Traùi laïi Haø Trieàu caùi gì cuõng muoán bieát, muoán thöôûng thöùc, muoán neám qua. Nhaéc tôùi Haø Trieàu, toâi coøn nhôù nhieàu kyû nieäm. Naêm 1960, sau khi ñoåi baûng hieäu ñoaøn Thanh Minh thaønh ñoaøn Thanh Minh Thanh Nga, baø baàu Thô ñöa ñoaøn haùt löu dieãn mieàn Trung ñeå taäp tuoàng Nöûa Ñôøi Höông Phaán. Haø Trieàu Hoa Phöôïng theo ñoaøn ra Trung. Luùc ñoù Haø Trieàu môùi ñöôïc 29 tuoåi, Hoa Phöôïng 27, caû hai ôû tænh Raïch Giaù môùi leân Saøigoøn vaø ñaây laø laàn ñaàu tieân hai anh ra kinh thaønh Hueá. Baø baàu Thô möôùn ba chieác ghe lôùn chôû toaøn ñoaøn ñi du ngoaïn, thaêm laêng vua Minh Maïng, laêng Töï Ñöùc, laêng Khaûi Ñònh. Baø daën ai ñi ghe naøo thì veà ghe ñoù, treã laém thì 4 giôø chieàu phaûi xuoáng ghe, ai ñi treã thì phaûi töï lo ghe maø veà. Haø Trieàu ñi chung ghe vôùi toâi, UÙt Traø OÂn, Bích Sôn, vôï choàng Hoaøng Giang. . . Hoa Phöôïng ñi chung ghe vôùi baø baàu Thô, Thanh Nga, Höõu Phöôùc, Thaønh Ñöôïc. . . Cuoäc du ngoaïn thaêm laêng taåm, chuïp hình kyû nieäm cuõng vui. Chöøng veà thì ghe cuûa toâi thieáu maát Haø Trieàu. Toâi ñi kieám, hoûi caùc ngheä só ôû hai ghe kia, khoâng ai thaáy Haø Trieàu. Caû Hoa Phöôïng cuõng maát tieâu luoân. Ñuùng giôø anh Möôøi UÙt Traø OÂn yeâu caàu cho ghe lui veà vì caùc anh coøn phaûi aên uoáng, nghæ ngôi ñeå toái haùt. Ghe ra xa moät ñoåi, nhìn laïi thaáy Hoa Phöôïng, vöøa ñi taø taø vöøa huùt thuoác, coi raát thaûnh thôi thoaûi maùi. Chuùng toâi yeân chí laø thaáy Hoa Phöôïng roài thì nhöùt ñònh Haø Trieàu cuõng ôû gaàn ñoù thoâi. Ñeâm ñoù Haø Trieàu khoâng coù veà ñoaøn. OÂÛ xöù Hueá laï hoaéc, khoâng

207

tieàn trong tuùi, khoâng bieát ñöôøng bieát xaù, khoâng bieát caùi oâng soaïn giaû naày laïc loõng ôû choã naøo. Chuùng toâi lo quaù, nhöng toái roài ñaønh chòu, cöù baøn ra taùn vaøo. Hoa Phöôïng tænh bô, noùi: ” Hoûng chöøng noù gaëp moät O Hueá naøo roài noù meâ, keä noù ñi “.

Hoâm sau baø baàu Thô möôùn ghe, cho hai anh daøn caûnh ñi trôû voâ Laêng kieám, toâi ñi theo. Hoa Phöôïng thì ôû laïi ñoaøn taäp tuoàng. Ñeán beán, leân choã ñi vaøo Laêng, toâi thaáy Haø Trieàu ngoài beân goác caây, veû moûi meät. Thaáy chuùng toâi, Haø Trieàu cöôøi ngoaûn ngoeûn: ” Hoâm qua voâ Laêng Töï Ñöùc, mình leân nhaø maùt cuûa vua beân hoà Tònh Taâm, ngaøy xöa vua ñoïc saùch, chaéc coù naèm nguû ôû ñaây. Trong buïng boãng muoán thöû coi nguû trong nhaø maùt cuûa vua coù caûm giaùc ra sao, khoâng ngôø gioù maùt hiu hiu, mình nguû queân luoân. Chöøng thöùc giaác thì trôøi toái roài, maáy oâng ñaõ veà heát trôn, mình khoâng coù tieàn, vöøa ñoùi vöøa laïnh vì söông ñeâm trong Laêng vua laïnh laém. Caén raêng maø chòu traän. May maø maáy oâng canh gaùc trong Laêng khoâng ñi tuaàn neân khoâng thaáy mình, neáu thaáy chaéc laø loâi thoâi raày raø laém. Daàu sao thì cuõng nguû ñöôïc treân long saøng roài, chæ tieác laø khoâng coù Hoaøng Haäu, Thöù phi hay myõ nöõ. . . “ Noùi xong Haø Trieàu cöôøi hì. . . . hì. . . Toâi noùi: ” Ñeán caùi xöù laï maø anh soáng mô moäng lang thang nhö vaäy laø nguy hieåm laém ñoù. Baø Baàu vaø anh em lo cho anh, mình gheù Phuù Vaên Laâu, choã ñoaøn ñang taäp tuoàng, gaëp maët cho hoï yeân loøng “ Haø Trieàu voäi noùi: ” Khoan. . . khoan. . . Tuïi mình ñi chôï Ñoâng Ba, cho toâi laøm moät toâ buùn boø Hueá, aên baùnh khoaùi cho noù no caùi ñaõ. Ra raïp, noùi chuyeän moät hoài, toâi ñoùi xæu aø. . . Nguyeãn Phöông coù tieàn, cho mình möôïn, toái traû. “ Toâi noùi ñeå toâi ñaõi. Haø Trieàu ra chôï Ñoâng Ba, laøm hai toâ buùn boø, mua theâm baùnh khoaùi mang veà. Haø Trieàu - Hoa Phöôïng ghi nhôù caùi ñeâm laïc loõng trong laêng Töï Ñöùc ñoù baèng moät vôû tuoàng caûi löông töïa ñeà Giaác Moäng Giöõa Hoaøng Laêng, haùt treân saân khaáu Thanh Minh Thanh Nga, Thaønh Ñöôïc thuû vai Y só Sa Taàn, Thanh Nga trong vai Hoaøng Haäu YÙ Myõ Thô.

Trong nhöõng naêm töø 1960 ñeán naêm 1967, ñoâi soaïn giaû taøi danh Haø Trieàu - Hoa Phöôïng leân ñeán toät ñænh vinh quang. Nhieàu tuoàng thaønh coâng noái tieáp nhau: Nöûa Ñôøi Höông Phaán, Taám Loøng cuûa Bieån, Con Gaùi Chò Haèng, Roài Ba Möôi Naêm Sau, Ñi Bieån Moät Mình, Ñeâm Vónh Bieät, Giaác Moäng Giöõa Hoaøng Laêng, Taàn Nöông Thaát. . . Hai anh coù tieàn baûn quyeàn raát laø nhieàu, moãi ñeâm chia 6% toång soá doanh thu, soá tieàn ñoù khoâng phaûi laø nhoû. Hoa Phöôïng ñaõ coù vôï coù con neân anh ta chæ kieám theâm vôï beù. Anh coù 4 coâ vôï beù nhöng treân thuaän döôùi hoøa vì anh chia tieàn baûn quyeàn cho caùc baø, baø naày laõnh tieàn baûn quyeàn tuoàng Nöûa Ñôøi Höông Phaán, baø kia laõnh tieàn Con Gaùi Chò Haèng, baø khaùc laõnh Roài Ba Möôi Naêm Sau. . . Ai heân, tuoàng haùt nhieàu ñeâm thì laõnh tieàn nhieàu, khoâng coù so ño caõi vaõ nhau. Coøn Haø Trieàu, tuy lôùn hôn Hoa Phöôïng 2 tuoåi nhöng Haø Trieàu chöa coù vôï. Tieàn tuoàng thu voâ nhieàu quaù, Haø Trieàu mua moät chieác xe hôi môùi hieäu Peugeot, möôùn taøi xeá,

208

möôùn moät caùi villa ôû döôùi chôï Caàu Muoái, möôùn moät baø beáp, moät ngöôøi giuùp vieäc trong nhaø. Haø Trieàu si meâ kieàu nöõ Bích Sôn nhöng vì taùnh cuûa Haø Trieàu hay boác ñoàng, tuy coù taøi nhöng cuoäc soáng khoâng vaøo neà neáp. Kieàu nöõ Bích Sôn tuy cuõng laø ngheä só nhöng thuoäc veà con nhaø gia giaùo, soáng coù möïc thöôùc, laïi coù baø Bích Thuaän ñaày kinh nghieäm ôû ñôøi, soáng theo chaêm soùc cho Bích Sôn neân Haø Trieàu troàng caây si khaù laâu maø vaãn khoâng ñöôïc Bích Sôn ñoaùi hoaøi tôùi. Haø Trieàu töï aùi beøn ñi möôùn vôï veà ôû chung vôùi anh ta trong caùi villa cuûa anh, vôï möôùn töùc laø gaùi ñieám thaät ñeïp, anh möôùn thaùng, buoäc coâ ñoù aên noùi vôùi baïn beø cuûa Haø Trieàu phaûi duøng thaùi ñoä vaø ngoân ngöõ cuûa moät ngöôøi vôï thaät söï, chôù khoâng phaûi laø vôï möôùn. Anh nuoâi theâm moät con ngöïa ñua ñaët teân laø Toâ Ñieàn Sôn, kyû nieäm vôû tuoàng thaønh coâng Khi Hoa Anh Ñaøo Nôû, coù nhaân vaät Toâ Ñieàn Sôn. Haø Trieàu thua caù ngöïa cuõng nhieàu. Anh neám thöû töù ñoå töôøng:thuoác phieän, gaùi, röôïu, côø baïc. . . Hoa Phöôïng caûnh caùo: ” Maày ñöøng chôi vôùi löûa, coi chöøng maø bò cheát chaùy “. chuùng toâi nghe Hoa Phöôïng khuyeân Haø Trieàu, ñeàu taùn thaønh yù kieán cuûa Hoa Phöôïng, neân goùp lôøi khuyeân nhuû Haø Trieàu. Haø Trieàu traû lôøi: ”Toâi nhaéc leân ñöôïc thì toâi boû xuoáng ñöôïc. Caàn thöû coi caûm giaùc cuûa ngöôøi say röôïu, ngöôøi ghieàn aù phieän, ngöôøi thua baïc, ngöôøi thaát tình ra sao thì khi vieát tuoàng môùi bieát maø dieãn taû taâm traïng ñoù. “ Haø Trieàu töï laáy thaân mình laøm vaät thí nghieäm, khi anh heát tieàn heát baïc thì caùi ghieàn, caùi khoå ñaõ baùm vaøo thaân. Haø Trieàu heát möôùn vôï, thoâi möôùn villa, baùn xe hôi, ñi ñaâu nhöùt ñònh laø ñi boä hay ñi taxi chôù khoâng ñi xe vespa hay xe maùy Honda. Con ngöïa ñua Toâ Ñieàn Sôn roài cuõng phaûi baùn ñi vaø Hoa Phöôïng, ngöôøi baïn noái khoá vôùi anh cuõng xa rôøi anh. Haø Trieàu sau khi thöû nghieäm soáng vôùi nhöõng coâ vôï möôùn, saùng taùc kòch baûn Gaùi Ñieám Vôï Hieàn. Hoa Phöôïng ñaùp laïi baèng tuoàng Choàng Ngaøy Vôï Thaùng.

Khoâng ai hieåu chính xaùc vì sao caëp baøi truøng Haø Trieàu - Hoa Phöôïng bò tan raõ, chæ nghe hai ngöôøi noùi rieâng vôùi chuùng toâi: ”Beøo maây tan hôïp laø chuyeän thöôøng tình ôû theá gian, hôi naøo maø ñi tìm hieåu vì sao “. Xa Hoa Phöôïng, Haø Trieàu khoâng vieát vôû tuoàng naøo thaønh coâng nöõa. Anh tuyeät tích giang hoà trong nhieàu naêm.

Nhôù veà Haø Trieàu, coâng nhaän laø anh coù taøi, coù taâm hoàn ngheä só, nhöng quaù laõng maïn vaø khoâng heà nghó tôùi ngaøy mai. Neáu anh soáng möïc thöôùc hôn, khoâng neám thöû nhöõng cuûa ñoäc haïi kia, ñöøng soáng mô moäng lang thang nhö ñang ôû treân cung traêng, toâi nghó laø caëp baøi truøng Haø Trieàu - Hoa Phöôïng coøn taëng cho ñôøi nhieàu vôû tuoàng caûi löông hay.

Nhöõng taùc phaåm “ ñeå ñôøi “ cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng: Ngöôøi ta thöôøng noùi: ” Coù taøi thì coù taät “, boû qua moät beân loái soáng “ khoâng gioáng ai “ cuûa caëp soaïn giaû taøi danh naày, chuùng ta thöû xem hai anh ñaõ ñeå laïi nhöõng gì cho saân khaáu caûi löông? Nhöõng tuoàng caûi löông xaõ hoäi maãu möïc, nhöõng tuoàng caûi löông höông xa, kieám hieäp nhöng mang moät noäi dung trieát lyù thôøi ñaïi, moät vaên phong ñoåi môùi boä maët cuûa caûi

209

löông mieàn Nam, moät caùch caáu truùc kòch baûn vaø caùch xaây döïng nhaân vaät kòch ñaùng neân nghieân cöùu ñeå laøm maãu möïc cho nhöõng saùng taùc phaåm caûi löông.

Nhöõng tuoàng vieát chung cuûa Haø Trieàu vaø Hoa Phöôïng: Khi Hoa anh ñaøo nôû, Hoa ruïng ñeâm khuya ( hai tuoàng höông xa, Nhöït Boån ), Nöûa ñôøi höông phaán, Con gaùi chò Haèng, Taám loøng cuûa bieån, Roài 30 naêm sau, Taàn Nöông Thaát, Chieàu ñoâng gioù laïnh veà, Möa röøng, Coâ gaùi Ñoà Long, Tröôøng töông tö, kòch Soâng Daøi ( Nguyeãn Phöông chuyeån theå caûi löông ), Taâm Söï Loaøi Rong Bieån, Taøu ra xöù Hueá. Sau vôû tuoàng Taøu Ra Xöù Hueá, Haø Trieàu khoâng cuøng vôùi Hoa Phöôïng vieát chung nöõa (naêm 1964 ), anh lo nuoâi ngöïa ñua, ñaët teân ngöïa laø Toâ Ñieàn Sôn. Thôøi gian naày, Haø Trieàu saùng taùc moät mình, vôû tuoàng Ñoâi Nhaân Tình Khuøng haùt treân saân khaáu Thanh Minh Thanh Nga, khoâng thaønh coâng.

Hoa Phöôïng laäp moät nhoùm saùng taùc khaùc, hôïp soaïn vôùi Ngoïc Ñieäp vôû Tuyeät Tình Ca (töùc OÂng Coø Quaän 9 ), Hoa Phöôïng ( hôïp soaïn vôùi Hoaøng Vieät, Loan Thaûo ) saùng taùc theâm Tuyeät Tình ca 2, Tuyeät Tình ca 3 töùc Noãi Buoàn Con Gaùi, Khoùi Soùng Tieâu Töông, Söông muø treân non cao, Maây boán phöông trôøi, Buïi môø aûi nhaïn, Giöõa choán buïi boàng, Ñöôøng göôm Nguyeân Baù. Sau 1975, nhoùm Hoa Phöôïng ( Hoa Phöôïng, Hoaøng Vieät, Theå Haø Vaân ) vieát vôû Thaùi Haäu Döông Vaân Nga cho nhaø haùt Traàn Höõu Trang. Hoa Phöôïng hôïp taùc vôùi Kieân Giang vaø Nguyeãn Phöông vieát tuoàng Tröông Chi Mî Nöông cho ñoaøn caûi löông Taây Ninh,, hôïp taùc vôùi Baûy Phaùt vaø Höõu Loäc vieát tuoàng Naøng Tieân Y Ban, vaø hôïp taùc vôùi Hoaøng Vieät vieát tuoàng Haït Buïi vaø Non Cao. ( luùc cuoái ñôøi cuûa Hoa Phöôïng. ) Haø Trieàu sau 1975, vieát vôû Phuïng vaø Hoaøng, haùt treân saân khaáu ñoaøn caûi löông Saøigoøn 3 ñöôïc ba xuaát haùt, khoâng aên khaùch. Haø Trieàu vieát theâm hai vôû: Coâ Beù Ba vaø Nhöõng Naác Thang, nhöng khoâng coù ñoaøn naøo haùt.

Nhaân Vaät trong tuoàng cuûa Haø Trieàu – Hoa Phöôïng. Haø Trieàu - Hoa Phöôïng khai thaùc nhöõng chuyeän tình yeâu vaø tình caûm gia ñình nhöng trình baøy ñöôïc neùt môùi chôù khoâng truøng laäp vôû naày vôùi vôû kia. Nhöõng nhaân vaät trong tuoàng gaëp ngang traùi traéc trôû veà tình duyeân nhöng soá phaän cuûa moãi ngöôøi ñeàu raát rieâng, khoâng laãn loän vaøo nhau ñöôïc. Coâ Höông, ( töùc laø The, teân ôû döôùi queâ ) trong Nöûa Ñôøi Höông Phaán vôùi chò Haèng ( trong Con Gaùi Chò Haèng ) laø nhöõng phuï nöõ baát haïnh treân ñöôøng tình nhöng giaøu ñöùc hy sinh vaø loøng nhaân haäu. Coâ Tuyeàn ( trong Möa Röøng ) vaø coâ Taàn ( trong Taàn Nöông Thaát ) laø maãu ngöôøi phuï nöõ coù traùi tim yeâu thöông maõnh lieät vaø taâm hoàn yeáu ñuoái mô moäng neân deã daøng chuoác laáy khoå ñau. Coâ K’Lai ( Möa Röøng ) vaø coâ Dieäu ( Nöûa Ñôøi Höông Phaán ) laø nhöõng thieáu nöõ ngaây thô trong traéng nhöng khoâng thaønh coâng treân ñöôøng möu caàu haïnh phuùc. Nhaân vaät Ñaûnh ( Taàn Nöông Thaát ), thaày cai Khanh ( Möa Röøng ) vaø nhaø vaên Long ( trong Roài Ba Möôi Naêm Sau ) laø nhöõng thanh nieân töøng traûi, kinh nghieäm ñôøi, nhöõng nhaân vaät töôûng laø gioáng nhau nhöng soá phaän cuûa hoï raát khaùc nhau.

210

Moät ví duï khaùc veà nhaân vaät trong tuoàng Möa Röøng cuûa Haø Trieàu Hoa Phöôïng: Ngöôøi ñieân chæ xuaát hieän coù vaøi phuùt ngaén nguûi, lôøi thoaïi chæ laø moät tieáng huù khoâng ra ngöôøi. Tieáng huù uaát öùc cuûa ngöôøi choàng bò phaûn boäi vaø sau ñoù laø tieáng keâu thaûm thieát cuûa ñöùa con guïc cheát tröôùc hoïng suùng cuûa cha mình. Söï hieän dieän vaø caùi cheát cuûa ngöôøi ñieân chaám döùt caùi bi kòch khoâng loái thoaùt cuûa caùc nhaân vaät khaùc ñoàng thôøi môû ra moät bi kòch môùi: coâ Tuyeàn ñöôïc giaûi thoaùt khoûi ngöôøi choàng ñieân loaïn nhöng löông taâm cuûa coâ maõi maõi bò daèn vaët bôûi maëc caûm toäi loãi. Tình yeâu tuyeät voïng cuûa Khanh ñoät ngoät ñöôïc ñeàn buø khi Tuyeàn khoâng coøn bò raøng buoäc vì ngöôøi choàng ñieân nöõa, nhöng Khanh töï troïng vaø traéc aån tröôùc caùi cheát cuûa ngöôøi ñieân, chaøng töø choái haïnh phuùc, boû ra ñi. . . Ñoù, moät nhaân vaät ñieân, khoâng coù lôøi thoaïi laïi laø nhaân vaät thaét guùt vaø môû nuùt coát chuyeän, khieán cho khaùn giaû ñaõ xem qua Möa Röøng, khoâng theå khoâng nhôù ñeán hình aûnh cuûa nhaân vaät ñieân ñoù. Tuoàng cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng raát ít nhaân vaät, trong khoaûng töø naêm ñeán baûy ngöôøi. Caùi taøi cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng laø xaây döïng ñöôïc moät coát truyeän haáp daãn vôùi moät soá ít nhaân vaät, ñoùng khung trong moät theá giôùi nhoû nhaén nhöng ñöa ra ñöôïc moät vaán ñeà nhaân sinh to lôùn. Caùi lôïi theá cuûa tuoàng ít nhaân vaät laø dieãn vieân ñoùng tuoàng naày ñeàu laø nhöõng ngheä só thöôïng thaëng. Tuoàng ñöôïc nhieàu ñoaøn xöû duïng cuõng chính laø do öu theá tuoàng coù ít nhaân vaät. Nhaân vaät naøo cuõng coù nhieàu “ ñaát “ vaø “ thôøi gian “ ñeå ca dieãn neân hình thöùc caáu truùc tuoàng ít nhaân vaät cuõng laø moät yeáu toá giuùp cho söï thaønh coâng cuûa dieãn vieân vaø cuûa soaïn giaû Haø Trieàu - Hoa Phöôïng. Moät ñaëc ñieåm ñaùng chuù yù nöõa laø thôøi gian cuûa coát truyeän kòch ñöôïc ruùt ngaén, coâ ñoïng. Thoâng thöôøng caùc tuoàng caûi löông hay haùt boäi khoâng aùp duïng theo luaät Tam Duy Nhaát nhö kòch coå ñieån cuûa Phaùp:(Thôøi gian duy nhaát, khoâng gian duy nhaát, haønh ñoäng duy nhaát ) neân chuyeän tuoàng keùo daøi nhieàu chuïc naêm hoaëc qua nhaân vaät cuûa vaøi theá heä noái nhau, qua nhieàu ñòa ñieåm khaùc nhau ñeå giaûi quyeát cho xong moïi maâu thuaån aân, thuø. Chuyeän tuoàng cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng chæ goùi goïn trong möôi ngaøy, moät khoaûng thôøi gian ngaén nguûi nhöng ñaäm ñaëc, chæ möôi ngaøy thoâi nhöng noù tróu naëng baèng maáy möôi naêm. Caùi hay cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng laø kheùo choïn ñöôïc moät thôøi ñieåm coù yù nghóa nhaát coù khaû naêng soi saùng quaù khöù vaø heù môû töông lai cuûa nhaân vaät. Khoaûng thôøi gian naøy laø hieän taïi, khoâng coù hoài töôûng hay phuïc hieän trong tuoàng cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng. Do ñoù tuoàng traùnh ñöôïc caùi daøi leâ theâ, kòch tính cuûa vôû doàn daäp hôn, loâi cuoán hôn. Ví duï: tuoàng Roài Ba Möôi Naêm Sau laø chuyeän aân oaùn keùo daøi hai theá heä. Vôû dieãn baét ñaàu khi nhaø vaên Long ñoaït giaûi thöôûng vaên chöông, vöøa thaønh ñaït, nhaø vaên Long ñaõ nghó ñeán vieäc traû thuø maø anh coi ñoàng nghóa vôùi vieäc traû hieáu cho cha. Vaø chæ trong möôi ngaøy ñoù, caâu chuyeän aân oaùn cuûa ba möôi naêm ñöôïc phôi baøy ra tröôùc maét khaùn giaû. Vaø nhaân vaät ñi suoát cuoäc haønh trình aân, oaùn, chæ trong möôi ngaøy.

211

Vôû Taàn Nöông Thaát, vôû Nöûa Ñôøi Höông Phaán, nhaân vaät Taàn, nhaân vaät Höông chæ trong khoaûnh khaéc möôi ngaøy ñeà ñoåi thay töø boàng boät, noâng noåi trôû thaønh ñaèm thaém hôn vaø nhaän ra chaân lyù cuûa haïnh phuùc khoâng phaûi chæ goùi goïn trong caùi chöõ “ tieàn “. Trong phaïm vi cuûa moät baøi baùo, vieát veà hai soaïn giaû taøi danh Haø Trieàu - Hoa Phöôïng laø khoâng theå noùi ñöôïc nhieàu, khoâng noùi ñöôïc caùi hay nhöùt, quan troïng nhöùt nhö buùt phaùp cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng. Vaên Chöông nheï nhaøng, trau chuoát, nhieàu hình töôïng ñeïp, ñöôïc coi nhö môû cho moät loái môùi cuûa vaên chöông tuoàng caûi löông trong nhöõng thaäp nieân 1950, 1960, 1970.

Sau naêm 1975, caû Haø Trieàu vaø Hoa Phöôïng ñeàu khoâng vieát ñöôïc nhöõng vôû tuoàng hay nhö ngaøy xöa. Nhaân vaät tuoàng tröôùc 1975 laø nhöõng ngöôøi bình thöôøng vôùi nhöõng moái tình chung thuûy, duø gaëp nhöõng khoù khaên trôû ngaïi do söï thuø haän cuûa hai gia ñình hay vì khoâng moân ñaêng hoä ñoái, hoï vaãn phaán ñaáu ñeå ñöôïc yeâu nhau. Neáu khoâng ñöôïc thì hoï vaãn thuûy chung vôùi moái tình dang dôû ñoù. Khaùn giaû ngaøy xöa thích nhöõng cuoäc tình bình dò, gaàn guõi vôùi cuoäc ñôøi thöôøng, hoï tìm thaáy hình aûnh cuûa chính hoï hay baïn beø thaân thuoäc qua caùc nhaân vaät tuoàng ñoù. Sau 1975, nhaân vaät tuoàng, kòch ñöôïc “ñònh höôùng theo xaõ hoäi chuû nghóa “, ( trong khi ñoù thì chöa coù xaõ hoäi chuû nghóa neân chæ laø nhaân vaät theo lyù thuyeát cuûa nhaø caàm quyeàn chæ thò ) nhaân vaät ñoù khoâng tìm thaáy trong coâng chuùng, nhaát laø nhöõng caùn boä ñang quyeàn thì ña soá ñoäc taøi, tham nhuõng, moät hình töôïng maø daân chuùng chaùn gheùt. Haø Trieàu - Hoa Phöôïng duø coù töï eùp mình, coá gaéng caùch naøo cuõng khoâng laøm cho khaùn giaû thích nhaân vaät tuoàng sau 1975. Ñaõ qua roài caùi thôøi cuûa nhöõng hình töôïng thaân thöông nhö coâ Höông, Chò Haèng, coâ Taàn, coâ K, Lai. . . . Vaø ñieàu ñoù chöùng toû laø maáy chuïc naêm sau 1975, ngöôøi ta vaãn haùt laïi vaø khaùn giaû vaãn öa thích caùc vôû tuoàng nhö Nöûa Ñôøi Höông Phaán, Taám Loøng Cuûa Bieån, Taàn Nöông Thaát, Con Gaùi Chò Haèng, Roài Ba Möôi naêm sau. . . Nghe tin Haø Trieàu qua ñôøi, toâi buoàn laém. Toâi môùi nghe laïi cuoán baêng cassette thaâu ôû ñoaøn Thanh Minh Thanh Nga naêm 1964, tuoàng Giaác Moäng Giöõa Hoaøng Laêng, tuoàng maø Haø Trieàu caûm höùng khi anh ta nguû queân trong nhaø maùt Hoà Tònh Taâm ôû Hueá maø toâi coù keå qua. Toâi nghe baêng, toâi thaáy coù moät ñoaïn noùi leân ñöôïc quan nieäm soáng cuûa Haø Trieàu vaø noù cuõng theå hieän caùi bay böôùm, caùi caùch vieát vaên tuoàng caûi löông cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng. Toâi ghi cheùp laïi ñaây ñeå quí ñoïc giaû cuøng thöôûng thöùc. Ñoaïn naày laø lôøi cuûa moät vì vua thuyeát phuïc moät coâ gaùi ñeïp khi coâ naày coøn ngaàn ngaïi tröôùc nhöõng hieán daâng cuûa vöông giaû:

Naøng kheùo lo thì thoâi. . . Moät ngaøy, gioù kia coøn thoåi xoay vaàn boán höôùng, vaø nhöõng laâu ñaøi ñaõ cheát trong loøng ñaát cuõ, nhôø moät traän baõo caùt boãng hieän ra nhö moät söù giaû cuûa muoân ñôøi. Nhöõng vöôøn xöa hoa thaém, laù töôi, thoaùt bò choân vuøi döôùi loøng saâu sa maïc. . . OÂ hoâ. . . Taát caû ñeàu ñoåi thay trong choác laùt thì noùi chi ñeán loøng daï cuûa chuùng ta. . . Ñöøng töông tö dó vaõng! Ñöøng hoaøi voïng töông lai! Caùi xuaân xanh thaém thoaùt coù bao ngaøy? Söï soáng chui qua tay nhö töøng gioït nöôùc. haõy voác nhanh vaø uoáng heát cho thoûa loøng theøm khaùt ñieân cuoàng. . .

212

YÙ töôûng boäc loä trong caâu vaên keå treân coù theå noùi ñoù laø quan nieäm soáng cuûa Haø Trieàu. Anh ñaõ naèm nguû trong ngoâi nhaø maùt ôû Hoà Tònh Taâm ôû laêng taåm Hueá ñeå maø suy nghó moät quan nieäm soáng cho mình vaø ñaõ vieát ra trong vôû Giaác Moäng Giöõa Hoaøng Laêng.

Naêm 2000, vôï choàng toâi veà thaêm queâ höông, chuùng toâi ñi vieáng thaêm nhieàu baïn beø cuõ, trong ñoù coù Haø Trieàu. Anh ôû trong moät caùi phoøng nhoû treân laàu khaùch saïn cuõ cuûa raïp Höng Ñaïo, ñoä 16 thöôùc vuoân, chæ ñeå ñöôïc moät caùi giöôøng, moät keä saùch, moät caùi voõng, reùchaud daàu naáu côm vaø xoâ nöôùc ñeå döôùi ñaát. Chuùng toâi hoûi cuoäc soáng cuûa anh nhö theá naøo. Anh cho bieát nhieàu ñoaøn haùt caùc tuoàng cuõ cuûa anh vaø Hoa Phöôïng nhöng khoâng coù traû baûn quyeàn, löông höu trí cuûa anh chæ ñöôïc 170. 000 ñoàng, khoâng ñuû soáng, nhöng phaûi lieäu côm gaép maém, baây giôø ai cuõng khoù khaên, khoâng ai giuùp ñöôïc ai. Khi hoûi taïi sao anh khoâng xin vaøo ôû trong vieän döôõng laõo ngheä só, anh cöôøi noùi: ” Toâi khoâng xin ai caùi gì caû, xin ngöôøi ta, maát theå dieän cuûa mình “

Haø Trieàu maát ngaøy 11 thaùng 5 naêm 2003, Hoa Phöôïng maát tröôùc ñoù, ngaøy 22 thaùng 10 naêm 1984 . Gaàn hai möôi naêm sau ngaøy Hoa Phöôïng maát, Haø Trieàu môùi loùt toùt chaïy theo leân thieân ñaøng tìm kieám ngöôøi baïn taâm ñaàu yù hôïp ngaøy xöa. . . Noùi tôùi Haø Trieàu laø toâi nhôù tôùi Hoa Phöôïng, vaø ngöôïc laïi noùi tôùi Hoa Phöôïng khoâng theå khoâng nhaéc tôùi Haø Trieàu. Nhöõng kyû nieäm trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng thì nhieàu laém, nhöng saâu laéng nhöùt laø nhöõng kyû nieäm vaên ngheä, chuùng toâi tranh ñua nhau, neå phuïc nhau, hoïc hoûi laãn nhau. Nhaéc ñeán nhöõng taùc phaåm thaønh coâng cuûa Haø Trieàu - Hoa Phöôïng, caù nhaân toâi cuõng haõnh dieän laây vaø vui vì coù nhöõng ngöôøi baïn ñaõ goùp coâng laøm cho ngheä thuaät caûi löông ñöôïc khôûi saéc hôn, vöõng maïnh hôn. Hai ngöôøi baïn treû Haø Trieàu - Hoa Phöôïng xöùng ñaùng coù moät choã ngoài danh döï trong ngaønh saân khaáu caûi löông.

213

7- Soaïn giaû Vieãn Chaâu hay Nhaïc Só Baûy Baù, ñaøn tranh.

Trong chöông vieát veà caùc nhaïc sö, nhaïc só coå nhaïc ( caûi löông ) caùc thaäp nieân 1940 ñeán 1970, toâi khoâng bieát neân traân troïng môøi nhaïc só ñaøn tranh Baûy Baù ngoài ôû haøng gheá danh döï naøo. Vì moät leõ giaûn dò laø anh Baûy Baù laø moät ngöôøi ngheä só “ ña taøi “, vôùi ngoùn ñaøn tranh töôi möôùt, vôùi söï hieåu bieát saâu saéc veà coå nhaïc vaø taân nhaïc, anh Baûy Baù xöùng ñaùng ñöôïc toân vinh laø moät nhaïc sö, moät danh thuû ñaøn tranh khoâng thua gì danh caàm ñaøn tranh Saùu Quí; vôùi taøi vieát lôøi ca voïng coå thì anh Baûy Baù töùc laø soaïn giaû Vieãn Chaâu laø moät baäc thaày ñöôïc toân vinh laø Vua vieát lôøi ca baøi voïng coå; vôùi khaû naêng vieát tuoàng caûi löông, anh ñöùng trong haøng nguû caùc soaïn giaû taøi danh coù nhieàu tuoàng “ aên khaùch “ nhöùt; Baûy Baù

( Vieãn Chaâu ) laø moät thi só “ ngoaïi haïng “, tuy khoâng mang danh laø thi só nhö Kieân Giang, nhö Xuaân Dieäu, Nguyeãn Bính. . . v. v. . . nhöng anh ñaõ vieát haøng ngaøn caâu thô hay trong caùc baøi ca voïng coå cuûa anh. Vôùi hôn 200 baøi voïng coå haøi höôùc, Baûy Baù chaúng nhöõng mang laïi nuï cöôøi hoùm hænh cho thính giaû boán phöông maø coøn giuùp tö lieäu khoâng ít cho caùc nhaø xaõ hoäi hoïc tìm hieåu nhöõng thoùi hö, taät xaáu rôûm ñôøi bò xaõ hoä cheâ cöôøi trong voøng nöõa cuoái theá kyû vöøa qua. Vieãn Chaâu laø ngöôøi ñeà xöôùng ra baøi voïng coå Taân Coå Giao Duyeân, ñaõ gaây ra moät cuoäc tranh luaän soâi noåi treân caùc baùo chí, trang kòch tröôøng trong hai thaäp nieân 60, 70.

Nhaïc só ñaøn tranh Baûy Baù töùc soaïn giaû Vieãn Chaâu teân thaät laø Huyønh Trí Baù, sinh naêm 1924, taïi xaõ Ñoân Chaâu, tænh Traø Vinh. Cha meï anh laøm ruoäng, laøm raãy, chæ ñuû soáng vì nhaø quaù ñoâng con. Anh laø ñöùa con thöù baûy trong gia ñình neân khi anh thaønh danh nhaïc só, ngöôøi trong xoùm vaø caùc baïn trong nhoùm ñaøn ca taøi töû goïi anh laø Baûy Baù. Baûy Baù coù khieáu vieát vaên, laøm thô vaø ham thích aâm nhaïc töø nhoû. Sau khi hoïc heát lôùp naêm, thi laáy baèng caáp sô hoïc ( CEPCI ) anh nghæ hoïc, ôû nhaø giuùp cha meï trong vieäc ruoäng raãy, nhöõng khi roãi raûnh anh theo caùc baïn ñi hoïc ñaøn ca coå nhaïc. Anh hoïc bieát ñieäu ñaøn kìm. Theo lôøi anh keå thì trong nhoùm ñôøn ca taøi töû trong xaõ cuûa anh coù moät anh coù tieàn, thích ñôøn tranh, röôùc moät oâng thaày muø veà daïy anh ñôøn tranh. Baûy Baù khoâng tieàn mua ñaøn nhöng raát thích ñaøn tranh neân moãi khi oâng thaày daïy cho anh baïn thì Baûy Baù ñöùng gaàn ñoù nghe, hoïc loùm. Thôøi ñoù nhaïc taøi töû ôû queâ anh, ngöôøi ta thöôøng duøng ñaøn kìm, ñaøn coø, ñaøn guitare phím loõm, khoâng maáy ai bieát ñaøn tranh. Baûy Baù coù naêng khieáu aâm nhaïc, oâng thaày daïy baïn anh, baïn anh hoïc hoaøi maø khoâng thuoäc, ngoùn ñôøn loïng coïng khoù khaên, Baûy Baù chöa töøng rôù tôùi caây ñaøn tranh ñoù, chæ nhìn theo ngoùn ñôøn cuûa oâng thaày, nghe lôøi daïy, nhôù chöõ ñôøn, anh thuoäc heát nhöõng baøi baûn, ngoùn ñôøn cuûa oâng thaày daïy vaø khi ngöôøi baïn cho anh möôïn caây ñôøn, anh ñaõ ñôøn hay tôùi noãi oâng thaày ñôøn muø laéng nghe, töùc giaän, noùi:

214

” Maày ñôøn ngoùn ñôøn coøn töôi möôùt hôn tao maø maày giaû vôø röôùc tao veà daïy cho maày. Phaûi laø maày muoán giôõn maët tao khoâng ? “OÂng thaày muø töôûng laàm ngöôøi môùi vöøa ñôøn laø ngöôøi hoïc troø maø oâng ñaõ daïy maáy thaùng qua. Baûy Baù phaûi leân tieáng ñeå oâng nhaän ngöôøi vöøa ñôøn laø ai vaø Baûy Baù coâng nhaän laø anh ñaõ hoïc loùm cuûa oâng thaày maáy thaùng qua. Ngöôøi baïn anh chaùn ngaùn vieäc hoïc ñaøn tranh vì thaáy khoù maø ñôøn cho hay neân anh cho Baûy Baù caây ñaøn. Töø ñoù Baûy Baù ñeâm ngaøy töï luyeän ngoùn ñôøn, vì bieát coå nhaïc saün, laïi coù naêng khieáu vaø chuyeân caàn, Baûy Baù noåi tieáng danh thuû ñaøn tranh khi anh ñöôïc 15 tuoåi. Baûy Baù ñöôïc anh em toân leân laøm nhaïc tröôûng daøn nhaïc taøi töû vaø ñöôïc môøi ñeán ñôøn ca trong caùc ñaùm tieäc quan, hoân, tang, teá vaø caùc buoåi hoøa ca coå nhaïc ôû ñòa phöông. Nhaïc só Saùu Quí, danh thuû ñaøn tranh cuûa ñoaøn caûi löông Con Taèm, nhaân dòp veà Traø Vinh thaêm nhaïc sö Hai Phaùt, nghe tieáng ñoàn, beøn tìm ñeán nhaø Baûy Baù ôû Ñoân Chaâu. Saùu Quí nghe Baûy Baù ñôøn vaø oâng khen Baûy Baù laø moät ngheä só coù taøi naêng baåm sinh, töông lai voâ cuøng röïc rôõ trong laõnh vöïc caûi löông vaø coå nhaïc.

Ngaøy nay ñaõ 80 tuoåi, nhôù laïi ngaøy khôûi nghieäp caàm ca, Baûy Baù nhaéc laïi lôøi khen cuûa danh caàm Saùu Quí maø anh cho laø lôøi ñoäng vieân, khuyeán khích quí baùu nhöùt, ñaõ giuùp cho anh maïnh daïn ra ñi ñeå laäp neân söï nghieäp vaø thoûa maõn noãi ñam meâ ngheä thuaät cuûa anh.

Khi cha meï anh maát, anh ñeå cho caùc anh chò thöøa höôûng gia saûn, tieáp tuïc coâng vieäc ruoäng raãy, moät mình vôùi caây ñaøn tranh, anh leân Saøigoøn kieám vieäc laøm vaø taïo laäp töông lai. Ñeán Saøigoøn, nhôø coù ngoùn ñaøn töôi maùt, saéc saûo, anh ñöôïc caùc baïn môùi trong giôùi nhaïc só giôùi thieäu ñi ñôøn ca trong caùc tieäc vui vaø ñi ñôøn coå nhaïc ôû Ñaøi Phaùp AÙ. Tuy thoûa maõn noãi ñam meâ ngheä thuaät nhöng cuoäc soáng cuûa Baûy Baù thieáu thoán, ñoùi raùch nhö caùc ngheä só ngheøo khaùc. Soáng lang thang, nay nguû nhôø nhaø baïn naày, thaùng sau ñeán xoùm khaùc, chæ coù caây ñaøn tranh laø baïn chung thuûy chia seû vôùi anh nieàm vui noãi buoàn. Khi ñöôïc baùo chí phoûng vaán anh, hoûi anh coù kyû nieäm naøo saâu saéc nhöùt trong buoåi thieáu thôøi thì anh laáy ra moät caùi hoäp goã caån oác xa cöø maø anh caát trang troïng trong hoäc tuû cuûa baøn thôø cha meï anh. Trong hoäp goã ñoù, anh caát giöõ moät tôø giaáy “ Moät Ñoàng Baïc Ñoâng Döông “ maø anh ñaõ gìn giöõ nhö moät baùu vaät ñaõ nöûa theá kyû roài. Anh xuùc ñoäng, khoâng ngaên ñöôïc gioøng leä khi nhaéc laïi lai lòch cuûa tôø giaáy baïc moät ñoàng Ñoâng Döông ñoù: “ Naêm 1940, khi môùi tôùi Saøigoøn ñöôïc vaøi thaùng, toâi ñöôïc caùc baïn nhaïc só ñöa ñi ñôøn ca trong moät tieäc cöôùi ôû Gioàng OÂng Toá. Ñeâm ñoù ñôøn ca quaù khuya, toâi meät moûi, nguû queân, khi thöùc giaác thì caùc baïn nhaïc só ñaõ trôû veà Saøigoøn luùc naøo khoâng bieát, toâi tôùi xöù laï queâ ngöôøi, khoâng bieát ñöôøng bieát xaù, khoâng quen bieát ai caû maø trong tuùi laïi khoâng coù tieàn, khoâng bieát laøm sao ñeå trôû veà Saøigoøn. Toâi vöøa ñoùi, khaùt, laïi vöøa sôï, khoâng bieát laøm sao xoay sôû, toâi oâm caây ñaøn tranh, ñi loanh quanh töø chôï ra tôùi veä ñöôøng, gaàn caây caàu ñuùc, hy voïng gaëp moät ngöôøi quen bieát naøo ñoù coù theå giuùp toâi, nhöng thaät laø thaát voïng. Toâi oâm caây ñaøn, ngoài treân böïc xi maêng cuûa caây caàu ñuùc, guïc maët suy nghó coi phaûi laøm sao ñaây. Boãng coù moät ngöôøi voã vai toâi, hoûi toâi coù chuyeän gì buoàn maø ra ngoài ôû treân caây caàu naày? Coù leõ oâng töôûng toâi thaát tình hay buoàn vieäc chi coù theå nhaûy xuoáng soâng töï vaän neân vöøa hoûi chuyeän toâi, oâng vöøa dìu toâi trôû laïi chôï. OÂng noùi oâng muoán ñi aên huû tieáu, oâng môøi toâi aên vôùi oâng cho vui. Khi toâi noùi thieät hoaøn caûnh bô vô cuûa toâi, oâng ñaõi toâi aên roài

215

nheùt voâ tuùi toâi moät ñoàng baïc, ñoàng baïc Ñoâng Döông naày ñaây, roài oång daãn toâi laïi moät ngöôøi ñaùnh xe ngöïa, traû tieàn xe vaø bieåu chôû toâi veà Saøigoøn, choã beán xe ngöïa, beân hoâng ga xe löûa. Veà tôùi ñoù laø toâi bieát ñöôøng roài, toâi möøng quaù, caùm ôn oâng luoân mieäng, nhöng sao toâi ngu quaù hay laø quaù boái roái maø queân hoûi teân oâng, cuõng khoâng bieát laø oâng nhaø ôû ñaâu. Toâi veà Saøigoøn, khoâng daùm xaøi ñoàng baïc quí giaù naày, khi toâi ñöôïc oâng Saùu Quí giôùi thieäu voâ ñôøn cho ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu, coù coâng aên chuyeän laøm, coù chuùt ñænh tieàn boû tuùi, toâi trôû veà Gioàng OÂng Toá kieám oâng aân nhaân cuûa toâi nhöng maø khoâng bieát hoûi ai, anh ñaùnh xe ngöïa cuõng ñi ñaâu maát, thaønh ra khoâng laøm sao ñeàn ôn ñaùp nghóa ñöôïc. Toâi coù vieát truyeän ngaén, laøm thô ñaêng baùo neân coù ñaêng caâu chuyeän thaät cuûa toâi, hy voïng oâng aân nhaân cuûa toâi ñoïc, bieát maø lieân laïc vôùi toâi. Nhöng naêm möôi naêm roài, toâi khoâng kieám ñöôïc ngöôøi ñaõ gia ôn cöùu giuùp toâi trong côn nguy khoán ñoù, toâi nghó coù leõ oâng ñaõ ra ngöôøi thieân coå roài, toâi ñeå Ñoàng Baïc ôn nghóa naày trong caùi hoäp nhö moät gia baûo vaø ñeå chung trong tuû thôø cha meï toâi, toâi thôø oâng trong taâm töôûng cuûa toâi. Nhöõng dòp laøm coâng vieäc töø thieän, ñôøn ca gaây quyõ cöùu trôï ngöôøi ngheøo ñoùi thöông taät hoaëc bò thieân tai, hoûa hoaïn, luõ luït, toâi tham gia tích cöïc vaø coi nhö noi göông cuûa ngöôøi aân nhaân aån danh cuûa toâi. “

Naêm 1943, Baûy Baù theo ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu löu dieãn töø Nam ra Baéc. Trong dòp naày Baûy Baù ñöôïc anh Naêm Chaâu chuù yù nhôø taøi laøm thô, vieát truyeän ngaén ñaêng baùo cuûa anh neân khuyeán khích vaø giuùp ñôõ anh trong vieäc soaïn tuoàng caûi löông. Nhaïc Só Baûy Baù noåi danh trong laõnh vöïc soaïn tuoàng döôùi ngheä danh Vieãn Chaâu. Naêm 1950, Baûy Baù baét ñaàu vieát tuoàng, vôû tuoàng ñaàu tieân töïa laù Naùt Caùnh Hoa Röøng, ngheä danh soaïn giaû Vieãn Chaâu. Anh cho bieát queâ anh ôû xaõ Ñoân Chaâu, maø hieän nay thì anh xa queâ, ôû nôi vieãn xöù, neân anh laáy chöõ Vieãn, chöõ ñaàu cuûa Vieãn xöù, coäng vôùi chöõ choùt trong teân xaõ Ñoân Chaâu, thaønh ra Vieãn Chaâu ñeå maõi maõi nhôù veà queâ höông nguoàn coäi cuûa anh.

Vôû Naùt Caùnh Hoa Röøng caûm taùc töø chuyeän ñöôøng röøng cuûa Khaùi Höng vaø ñöôïc ngheä só tieàn phong Naêm Chaâu ñöùng ra laøm ñaïo dieãn neân tuy laø vôû tuoàng saùng taùc ñaàu tay nhöng soaïn giaû Vieãn Chaâu ñaõ gaët haùi ñöôïc thaønh coâng röïc rôõ. Keá tieáp, treân saân khaáu Vieät Kòch Naêm Chaâu, caùc soaïn phaåm cuûa Vieãn Chaâu nhö Taám Caùm, Khoai Lang Döông Ngoïc, Thaïch Sanh Lyù Thoâng, Laâm Sanh Xuaân Nöông cuõng ñaït ñöôïc doanh thu ñaùng keå cho ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu trong nhöõng naêm 1950, 51, 52. Keå veà kyû nieäm thôøi kyø naày, soaïn giaû Vieãn Chaâu raát xuùc ñoäng, noùi: “Toâi may maén ñöôïc gia nhaäp vaøo moät saân khaáu nghieâm tuùc, kyû cöông chaët cheõ, coù nhieàu ngheä só taøi hoa; ñöôïc hoïc hoûi nhieàu ôû caùc baäc ñaøn anh nhö Naêm Chaâu, Naêm Nôû, cho neân con ñöôøng ñeán vôùi saân khaáu cuõng ñöôïc suoâng seû, mau noåi tieáng. “ Sau ñoù, anh töï nhaän xeùt laø khi môùi baét ñaàu vieát tuoàng, anh chöa nghó ra ñöôïc coát chuyeän neân duøng nhöõng chuyeän coå tích maø moïi ngöôøi ñeàu bieát gioáng nhö beân haùt boäi hay caûi löông tuoàng Taøu, ngöôøi ta soaïn tuoàng döïa vaøo chuyeän Tam Quoác, chuyeän Thuyeát Ñöôøng, Tieát Nhôn Quí chinh ñoâng, Tieát Ñinh San chinh taây. . . Vôùi coát truyeän

216

Vieãn Chaâu-Nguyeãn Ang Ca

coå tích ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát, ngöôøi vieát chæ caàn coù vaên chöông töôi maùt, tröõ tình vaø vieát vui vui, haøi höôùc moät chuùt laø deã ñöôïc khaùn giaû chaáp nhaän thöôûng thöùc.

Cuoái naêm 1955, khi boä töù giaùm ñoác UÙt Traø OÂn, Thanh Tao, Kim Chöôûng, Thuùy Nga hôïp laïi laäp neân ñoaøn caûi löông Kim Thanh – UÙt Traø OÂn thì soaïn giaû Vieãn Chaäu ñöôïc môøi veà laøm soaïn giaû thöôøng tröïc. Treân saân khaáu Kim Thanh, Vieãn Chaâu thaønh coâng vôùi caùc tuoàng: Tình Vöông Hoa Thaém, Sau Böùc Maøn Nhung, Ñôøi Coâ Nga, Tieáng Ñaøn Trong Nguïc Toái, Tình Maãu Töû.

Naêm 1960, Vieãn Chaâu veà hôïp taùc vôùi ñoaøn Thanh Minh roài Thanh Minh Thanh Nga. Thôøi gian naày anh Vieãn Chaâu vaø toâi hôïp soaïn caùc tuoàng Ñôøi Hai Maët, Thaày Cai Toång

Boài, Cheùn Côm Ñoâ Thaønh, vaø theo yeâu caàu cuûa baø Baàu Thô, chuùng toâi khoâng ñöùng teân treân ba soaïn phaåm keå treân maø ghi laø taùc giaû Baûo Quoác, vöøa laø kyû nieäm oâng Baàu Nghóa, ngöôøi anh, ngöôøi baïn cuûa chuùng toâi, vöøa giuùp quaûng caùo cho Baûo Quoác khi chaùu vöøa chaäp chöõng böôùc leân saân khaáu. Sau ñoù Vieãn Chaâu hôïp soaïn vôùi soaïn giaû Ngoïc Huyeàn Lan töùc kyù giaû Nguyeãn Ang Ca caùc vôû Hoa Moäc Lan, Con Gaùi Hoa Moäc Lan, Thieân Thaàn Treân Thieát Maõ. . .

Söï nghieäp saùng taùc tuoàng cho saân khaáu caûi löông cuûa Vieãn Chaâu coù theå coù khoaûng treân döôùi 50 vôû maø toâi coøn nhôù ñöôïc moät soá vôû nhö:Tình Maãu Töû, Ñôøi Coâ

Nga, Sau Böùc Maøn Nhung, Hoa Moäc Lan, Con Gaùi Hoa Moäc Lan, Quaân Vöông vaø Thieáp, Haøn Maïc Töû, Ai Ñieân Ai Tænh, Nôï Tình, Qua Côn AÙc Moäng, Khoai Lang Döông Ngoïc, Thaïch Sanh Lyù Thoâng, Naùt Caùnh Hoa Röøng. . . Khaùn giaû öa thích saûn phaåm cuûa Vieãn Chaâu khoâng phaûi vì coát chuyeän tình tieát ly kyø maø vì caâu chuyeän tuoàng tích quen thuoäc vôùi lôøi vaên trau chuoát, tröõ tình, deã hieåu. Coù theå noùi taøi vieát lôøi ca voïng coå cuûa Vieãn Chaâu ñaõ quaù noåi baät, quaù saùng choùi neân ñaõ laøm lu môø teân tuoåi Vieãn Chaâu treân ñòa haït tuoàng caûi löông.

Soaïn giaû Vieãn Chaâu: Vua cuûa nhöõng vì Vua vaø baø Hoaøng Treân saân khaáu caûi löông Daân ghieàn caûi löông thöôõng phong cho UÙt Traø OÂn laø Vua Voïng Coå, Vaên Höôøng laø Vua Voïng Coå Haøi, UÙt Baïch Lan laø Nöõ Hoaøng voïng coå, Vieãn Chaâu ñöôïc phong laø Vua vieát lôøi ca baøi Voïng Coå. Theo toâi nghó Vieãn Chaâu phaûi ñöôïc phong laø Vua cuûa caùc vì Vua saân khaáu, gioáng nhö baø Baàu Thô ñöôïc meänh danh laø Baø Baàu cuûa nhöõng oâng Baàu baø Baàu caûi löông. Quaû thaät laø vaäy, caùc ngheä só thaønh danh, ñöôïc phong ngoâi vò vöông giaû treân saân khaáu caûi löông ñeàu nhôø vaøo baøi ca voïng coå cuûa Vieãn Chaâu.

217

Anh UÙt Traø OÂn, Vua voïng coå, khôûi ñaàu ñöôïc khaùn giaû thích qua caùc baøi Toân Taãn giaû ñieân, Thaùi Sö Vaên Troïng giaùng thaäp ñieàu, nhöng maõi veà sau ngöôøi ta nhôù vaø nhaéc UÙt Traø OÂn qua caùc baøi voïng coå Tình Anh Baùn Chieáu, OÂng Laõo Cheøo Ñoø, Saàu Vöông YÙ Nhaïc cuûa Vieãn Chaâu ( vaø raát nhieàu baøi voïng coå cuûa Vieãn Chaâu maø anh UÙt Traø OÂn ca, thu voâ dóa Asia, Hoàng Hoa, Vieät Haûi, Continental. . . ).

UÙt Baïch Lan khi môùi vaøo ñoaøn Kim Thanh – UÙt Traø OÂn thì chæ laøm theá nöõ, quaân haàu, Vieãn Chaâu vieát voïng coå theâm voâ tuoàng Tình Vöông Hoa Thaém, giôùi thieäu gioïng ca cuûa UÙt Baïch Lan. Sau ñoù, anh Vieãn Chaâu vieát nhieàu baøi ca voïng coå vaø höôùng daãn cho UÙt Baïch Lan ca treân caùc haõng dóa Asia, Hoàng Hoa, Continental, Vieät Nam, Vieät Haûi. . . Töø ñoù UÙt Baïch Lan noåi danh laø Nöõ Hoaøng Voïng Coå.

Vaên Höôøng cuõng ñöôïc Vieãn Chaâu khaùm phaù taøi naêng nhaân buoåi tieäc nhaäu ñaøn ca trong giaûi trí tröôøng Thò Ngheø, sau ñoù Vieãn Chaâu vieát hôn 200 baøi voïng coå haøi höôùc, taïo cô hoäi cho Vaên Höôøng chieám ngoâi vò ñoäc toân trong laõnh vöïc ca haøi. Heà Sa cuõng nhôø vaøo nhöõng baøi voïng coå haøi cuûa Vieãn Chaâu maø noåi danh. . .

Caùc khoâi nguyeân voïng coå töø thaäp nieân 1960 trôû veà sau naøy nhö Minh Vöông, Minh Caûnh, Minh Phuïng, Myõ Chaâu, Leä Thuûy, Thanh Tuaán ñeàu ca caùc baøi voïng coå cuûa Vieãn Chaâu khi ñi thi ca voïng coå vaø nhôø ñoù maø ñoaït caùc giaûi khoâi nguyeân.

Caùc loø daïy coå nhaïc cuûa caùc nhaïc sö, nhaïc só UÙt Trong, Hai Khueâ, Vaên Vó, Baûy Quôùi, Taán Nhì, Vaên Gioûi, Vuõy Choã, Ba Tu, Kim Anh, Hoaøng Hueä, Vaên Coøn, Thanh Haûi. . . ñeàu duøng caùc baøi voïng coå cuûa Vieãn Chaâu saùng taùc laøm baøi maãu ñeå daïy ca cho hoïc troø. Caùc ngheä só taøi danh caùc thaäp nieân 1960, 1970, 1980, ngoaøi nhöõng thaønh tích ñaït ñöôïc veà ca vaø dieãn treân saân khaáu, coøn nhôø vaøo vieäc ca thu thanh treân dóa nhöïa, ñöôïc Ñaøi Phaùt Thanh, Ñaøi Truyeàn Hình loan taûi ñi khaép caû 4 vuøng chieán thuaät, ñeán taän caùc laøng maïc xa xoâi. Khi ca voïng coå thu dóa, ba phaàn tö caùc baøi ñöôïc caùc ngheä só ñoù thu thanh laø saùng taùc phaåm cuûa Vieãn Chaâu, coù theå noùi laø nhôø vaøo caùc baøi voïng coå ñoù maø ngheä só phaùt trieån theâm khaû naêng ca, luyeán laùy, ñaùnh boùng, ñieåm toâ theâm vuøng haøo quang danh voïng cuûa mình trong laõnh vöïc ca voïng coå vaø treân saân khaáu.

Ngöôøi ta nhaéc nhôû vaø khen ngôïi Höõu Phöôùc vaø Thaønh Ñöôïc trong baøi voïng coå Cao Tieäm Ly tieãn Kinh kha; Höõu Phöôùc ñöôïc meänh danh gioïng ca vaøng qua caùc baøi voïng coå cuûa Vieãn Chaâu nhö Taàn Quyønh khoùc baïn, Muïc Lieân tìm Meï, Nhöït Kyù Ñôøi Toâi, Laù Baøn rôi. Ñeâm Taùi Ngoä. . . Thaønh Ñöôïc vaø UÙt Baïch Lan ñöôïc nhaéc nhôû hoaøi qua caùc baûn Hoa Lan Traéng, Thöông Veà Xöù Hueá, Vôï Toâi Ñi Laáy Choàng. . . Höông Lan noåi danh trong baøi Ñôøi Ngheä Só, Myõ Chaâu, Thanh Nga, Ngoïc Giaøu, Hoàng Nga, Kim Ngoïc, Thanh Haûi, Huøng Cöôøng, Duõng Thanh Laâm, Thanh Tuù, Trang Bích Lieãu, Thanh Tuaán, Tuaán Thanh, Hoaøi Thanh, Ñoã Quyeân. . . , noùi chung nhöõng ngheä só caûi löông taøi danh caùc thaäp nieân 1960, 1970, 1980 ñeàu coù ca caùc baøi voïng coå cuûa Vieãn Chaâu saùnh taùc, thu dóa cho caùc haõng dóa lôùn nhö Asia, Hoàng Hoa, Vieät Nam, Sôn Ca, Vieät Haûi, Continental, Capitol, Queâ Höông, Soùng Nhaïc.

218

Sau naày trong caùc chöông trình Vaàng Traêng Coå Nhaïc, Saân Khaáu vaøo Hoïc Ñöôøng, Caâu Laïc Boä ca taøi töû, caùc ngheä só theá heä thöù ba nhö Kim Töû Long, Taøi Linh, Vuõ Linh, Ngoïc Huyeàn, Trinh Trinh, Höõu Quoác, Queá Traân, Thanh Haèng, Thanh Ngaân, Thanh Thanh Taâm, Phöông Hoàng Thuûy, Thoaïi Mieâu, Thoaïi Myõ. . . ñeàu coù ca caùc baøi voïng coå cuûa Vieãn Chaâu saùng taùc tröôùc vaø sau 1975. Caùc ngheä só haûi ngoaïi cuõng ñöôïc khaùn giaû yeâu chuoäng qua caùc baøi voïng coå cuûa Vieãn Chaâu nhö Haø Myõ Haïnh vaø Phöông Thanh trong baøi Kieáp Caàm Ca, Höõu Phöôùc vaø Haø Myõ Haïnh trong Chuyeän Heïn Hoø, Phöông Thanh vaø Bích Ngoïc trong baøi Coâ Laùi Ñoø Beán Haï, Höông Lan vaø Phöông Thanh trong Caên Nhaø Ngoaïi OÂ. Nöõ ca só taân nhaïc Thanh Tuyeàn laàn veà Vieät Nam thaêm queâ höông cuõng tìm ñeán Vieãn Chaâu nhôø anh vieát boán caâu voïng coå “ Xin Traû Toâi Veà Queâ Höông Ngaøy Cuõ “ ñeå thu trong baêng videùo 36 naêm tieáng haùt Thanh Tuyeàn.

Vieãn Chaâu vieát voïng coå, moãi veá ca ñeàu vieát theo khuoân khoå, coù vaàn ñieäu, soá chöõ vöøa theo chöõ ñôøn; ñoù laø ñieàu cô baûn giuùp cho vieäc daïy ca vaø hoïc ca ñöôïc deã daøng vaø coù keát quaû. Vieãn Chaâu laø nhaïc só vaø cuõng laø thi só neân caùc baøi voïng coå laø thô vaø nhaïc, coù chaát lieäu vaên hoïc, moãi caâu haùt lôøi ca, moãi nhaân vaät cuûa Vieãn Chaâu ñeàu ñöôïc anh gôûi gaám chuùt nieàm taâm söï, moät chuùt tình, - thöù tình caûm laõng maïn trong moät taâm hoàn ña tình, laõng töû. Tình caûm ñoù, coù khi laø moät chuùt hình aûnh cuûa queâ höông coù aùnh saùng laäp loøe cuûa baày ñom ñoùm, coù tieáng gaø tröa laãn tieáng chuoâng chuøa coâng phu vaêng vaúng, coù khi laø hình aûnh nhöõng ngöôøi noâng phu bình dò maø anh baát ngôø baét gaëp treân ñöôøng ñôøi maø noãi baát haïnh, noãi buoàn khoå cuûa hoï hay chuyeän tình neân thô maø dang dôû cuûa hoï ñaõ ñeå laïi trong taâm hoàn anh nhieàu ray röùt, cuõng coù khi laø moät chuùt caûm khaùi “ dö nöôùc maét khoùc ngöôøi ñôøi xöa “. Noùi chung nhöõng nhaân vaät cuûa anh trong tuoàng, trong voïng coå ñeàu chuyeân chôû duøm cho Vieãn Chaâu noãi nieàm hoaøi nieäm moät thôøi thô aáu ña tình, moät chuùt laõng maïn cuûa moät ngöôøi yeâu ñôøi, yeâu thô vaên vaø aâm nhaïc. Vieãn Chaâu ñaõ saùng taùc hôn 2000 baøi ca voïng coå cho ba theá heä dieãn vieân, ca só ca thu voâ dóa:( toâi coøn nhôù ñöôïc 40 teân ca só, dieãn vieân ngoâi sao caûi löông ba theá heä coù thu voâ dóa nhöõng baøi ca voïng coå cuûa Vieãn Chaâu saùng taùc vaø danh saùch cuûa möôøi haõng dóa lôùn cuûa Saøigoøn tröôùc 75, nhöõng haõng töøng thu thanh vaø phaùt haønh caùc dóa voïng coå cuûa Vieãn Chaâu ). Moãi baøi ca voïng coå ñoäc chieác thöôøng thöôøng laø coù ít ra 8 caâu thô, 4 caâu thô noùi loái tröôùc khi voâ voïng coå caâu 1 vaø 4 caâu thô noùi loái khi ca caâu 5, caâu 6, hoaëc thô trong loøng caâu voïng coå. Toâi laáy moät soá baêng cassette vaø dóa haùt caùc baøi ca voïng coå cuûa Vieãn Chaâu ra nghe vaø ghi laïi ñeå caùc baïn cuøng thöôûng thöùc nhöõng caâu thô cuûa Vieãn Chaâu. Trong baøi voïng coå “ Hoa Ñaøo Naêm Ngoaùi “, 4 caâu thô noùi loái tröôùc khi voâ voïng coå caâu 1: Caùnh chim veà toå chôû maây xa Lieãu bieác saàu ai quaïnh naéng taø Ngöôøi ñeïp ñaâu roài, caây nhôù boùng Lan ñình coøn ñoïng daáu haøi hoa.

vaø 4 caâu thô khaùc, noùi loái gaùt voâ caâu voïng coå soá 5:

219

Höông toùc mô maøng, höông coá nhaân Ngöôøi xöa löu laïc böôùc phong traàn Hoàn thô ruõ röôïi saàu ngaên caùch Laù cheát rôi nhieàu quyeän gioù ñoâng.

Trong baøi voïng coå Phaøn Leâ Hueâ – Tieát Ñinh San, 4 caâu thô taâm söï cuûa Phaøn Leâ Hueâ gaùt voâ caâu voïng coå 4: Chaên goái höõng hôø, chaên goái leû, Phaán höông lôït laït phaán höông taøn Bao nhieâu thöông nhôù bao nhieâu leä Moäng öôùc thoâi roài chòu vôõ tan.

Trong baøi Coâ Haøng Caø pheâ, 4 caâu thô noùi loái tröôùc khi voâ voïng coå caâu 1 : Gioù thoåi tôi bôøi xaùc laù bay Möa rôi töøng gioït maùi hieân ngoaøi Em ngoài laúng laëng beân khung cöûa Höôùng neûo chaân trôøi ñeå nhôù ai.

Vaø ñaây 4 caâu thô gaùt voâ caâu 5, cuõng baøi Coâ Haøng Caø Pheâ: Chieàu xuoáng laâu roài möa vaãn tuoân Ngoaøi kia phoá thò haéc hiu buoàn Toâi nghe röôøi röôïi hoàn du töû Khoâng keû mong chôø cuõng nhôù thöông.

Thô trong tuoàng, trong caùc baøi ca voïng coå cuûa Vieãn Chaâu thì nhieàu laém. Maëc daàu Vieãn Chaâu bieát raèng anh laøm thô khoâng phaûi ñeå trôû thaønh thi só, khoâng phaûi ñeå noåi tieáng vôùi thô, nhöng anh bieát laøm thô neân lôøi ca caùc baøi voïng coå cuûa anh cuõng eâm aû nhö thô vaäy. Ñuùng ra anh vieát lôøi ca voïng coå vôùi moät taâm hoàn thi só, taâm hoàn laõng maïn ñaõ yeâu thô töø thuôû thieáu thôøi: Möa laïnh run run gioù daät dôø Thaønh ñoâ boãng choác hoùa tieâu sô Ñoâi daây khoan nhaët cöôøi ray röùt Naêm ngoùn cung thöông khoùc söõng sôø Thaùng luïn naêm taøn giaø heùo haét Queâ ngöôøi xöù laï treû bô vô Chieàu nay coù keû nhieàu taâm söï Nöôùc maét hoøa trong nhaïc vôùi thô.

Toâi thöû laøm moät baøi toaùn coäng ñeå hình dung caùi khoái saùng taùc ñoà soä cuûa anh Vieãn Chaâu

( tuy bieát raèng chaát löôïng taùc phaåm khoâng tính baèng nhöõng con soá ), moãi baøi voïng coå hoài xöa 20 caâu, sau ñoù ruùt coøn 12 caâu. Trong nhöõng thaäp nieân 60, ruùt laïi coøn 6 caâu, roài coøn 4 caâu vôùi caùc baøi baûn nhoû. Toâi laáy moät baøi nhö baøi voïng coå OÂng Laõo Cheøo Ñoø, ñeám thöû soá chöõ trong 4 caâu voïng coå, goàm luoân thô noùi loái gaùc voâ voïng coå thì thaáy baøi

220

voïng coå ñoù ñöôïc 501 chöõ. Chæ laáy 500 chöõ laøm chuaån maø tính thöû thì 2000 baøi voïng coå, nhôn cho 500 chöõ, nghóa laø Vieãn Chaâu ñaõ vieát moät trieäu chöõ trong caùc baøi ca voïng coå cuûa anh. Neáu coäng theâm hôn 50 tuoàng caûi löông cuûa anh, soá chöõ trong moät tuoàng caûi löông phaûi nhieàu gaáp 50 laàn moät baøi voïng coå, vaäy thì soá chöõ Vieãn Chaâu duøng ñeå baøy toû taâm tình, thöông maây khoùc gioù, noùi leân tình caûm chaân queâ cuûa ngöôøi thoân daõ Vieät Nam, con soá ñoù phaûi keå ñeán haøng chuïc trieäu chöõ. Toâi toø moø laøm moät con toaùn nhö vaäy vì tình côø ñoïc ñöôïc trong saùch Phaùp, noùi veà nhaø vieát kòch Ñaïi Vaên Haøo Anh Quoác Shakespeare ñöôïc coi laø moät vó nhaân vì ngöôøi ta ñeám ñöôïc trong toaøn boä taùc phaåm cuûa oâng ta saùng taùc coù ñöôïc 38. 000 chöõ khaùc nhau. Neáu ñem ñeám toaøn boä taùc phaåm cuûa Vieãn Chaâu ( vaø cuûa nhöõng taùc giaû, nhöõng nhaø vaên Vieät Nam nhö caùc oâng Hoà Bieåu Chaùnh, nhaø vaên Voõ Phieán, Bình Nguyeân Loääc. . . vaân. . . vaân ) chaéc chaén laø vöôït qua xa con soá 38. 000 chöõ cuûa vaên haøo Shakespeare.

Toâi laïi laøm moät con toaùn khaùc: moãi baøi voïng coå coù ít nhöùt laø 4 caâu thô, tính chung 2000 baøi voïng coå, Vieãn Chaâu ñaõ vieát 8000 caâu thô! Khi veà Vieät Nam, toâi coù dòp noùi chuyeän naày vôùi thi só Kieân Giang, anh ta cöôøi, chaøo thua khaû naêng saùng taùc thô cuûa Vieãn Chaâu, nhöng keát luaän laø Vieãn Chaâu khoâng phaûi laø thi só chuyeân veà thô, anh ta laøm thô ñeå thay ñoåi “ vaên phong “ trong caùc baøi voïng coå, trong tuoàng, chôù neáu Vieãn chaâu laø thi só chuyeân veà thô ‘’ than maây khoùc gioù’’ nhö kieåu Kieân Giang Haø Huy Haø laø anh ta ‘’ ñoùi nhaên raêng’’. Moãi baøi voïng coå ñöôïc vieát nhö moät chuyeän tình ngaén, moät baøi thô taâm söï, moãi baøi ñeàu coù nhaân vaät khaùc nhau, taâm tình khaùc nhau, caâu chuyeän khaùc nhau, vaäy thì 2. 000 baøi voïng coå laø 2. 000 caâu chuyeän ngaén khaùc nhau. . . Nhöõng con soá lieät keâ ra ñaây, xem qua thaät laø deã neå, deã sôï!

Noùi veà Vieãn Chaâu thì thieät laø coù nhieàu chuyeän ñeå noùi, chæ rieâng 200 baøi ca voïng coå haøi höôùc cuûa anh do Vaên Höôøng, heà Sa, heà Minh, heà Quôùi ca, cuõng laø 200 chuyeän chaâm bieám nhöõng thoùi hö taät xaáu trong xaõ hoäi, 200 chuyeän vui laät taåy beà traùi cuûa xaõ hoäi, ghi daáu moät thôøi kyø va chaïm cuûa phong tuïc taäp quaùn xöa cuõ vaø caùi neáp soáng vaên minh tieán boä môùi. Vaø theâm moät vaán ñeà veà vaên hoïc vaø aâm nhaïc, caàn ñeà ra ñaây ñeå mong coù moät söï goùp yù cuûa nhöõng nhaø aâm nhaïc hoïc, cuûa nhöõng böïc thöùc giaû: ñoù laø saùng kieán cuûa Vieãn Chaâu khi thöïc hieän nhöõng baøi voïng coå Taân Coå giao duyeân. Vieãn Chaâu laø ngöôøi ñaàu tieân vieát vaø kieân trì phoå bieán loaïi taân coå giao duyeân trong hai thaäp nieân 60, 70, vaø ñaõ töøng gaây ra moät cuoäc tranh luaän treân caùc baùo chí vaên ngheä trong nöôùc. Coù ngöôøi uûng hoä, coù keû chæ trích vaø Taân Coå giao duyeân vaãn ñöôïc toàn taïi vaø phaùt trieån. Vaäy thì neân hay khoâng keát hôïp Taân nhaïc vaø Coå nhaïc trong moät baøi ca? Toâi nghó raèng veà phöông dieän taùn thaønh hay phaûn ñoái, seõ coù nhieàu lyù giaûi raát hay, boå ích cho hoïc thuaät vaên ngheä trình dieãn cuûa chuùng ta.

221

8. - Soaïn giaû kieâm hoïa só Thieáu Linh: ngöôøi coù coâng thay ñoåi boä maët saân khaáu caûi löông trong thaäp nieân 60.

Thieáu Linh teân thaät laø Leâ Vaên Phöông, sanh ngaøy 14 thaùng 11 naêm 1922, taïi quaän Caàn Ñöôùc, tænh Chôï Lôùn. Cha anh laø giaùo sö Leâ Vaên Ngoân, ngaïch Phaùp neân ñöôïc ñoåi ñi daïy hoïc taïi tröôøng Trung Hoïc Vientiane beân xöù Laøo. Anh theo cha meï sang Laøo, hoïc Tieåu vaø Trung Hoïc ôû Laøo, roài thi vaøo tröôøng Cao Ñaúng Myõ Thuaät Haø Noäi, ñoàng

khoùa vôùi hoïa só Traàn Vaên Laém, ngöôøi ñaõ taïc töôïng Thuû Khoa Huaân, ñaët ôû beán Dieân Hoàng taïi tænh lî Myõ Tho sau naêm 1975. Naêm 1945, nhö phaàn ñoâng caùc sinh vieân ñaïi Hoïc queâ ôû mieàn Nam, anh tham gia phong traøo Nam Tieán, trôû veà Nam. Coù moät thôøi anh giuùp trang trí vaø veõ hí hoïa cho caùc baùo. Naêm 1952, anh chuyeân haún veà ngheä thuaät veõ chuyeän baèng tranh cho nhaø xuaát baûn Hoàng Hoa, ñöôøng Khoång Töû, Chôï Lôùn vaø saùng taùc caùc maãu trang trí cho loø goám Myõ Thuaät ôû tænh Thuû Daàu Moät. Naêm 1952, toâi quen vôùi Thieáu Linh trong dòp chuùng toâi cuøng

vieát baùo chung trong toøa soaïn tôø Tuaàn Baùo “ Ñi vaø Soáng “ cuûa chuû nhieäm kieâm chuû buùt Leâ Minh Hoaøng Thaùi Sôn, ôû ñöôøng Phaïm Nguõ Laõo. Thieáu Linh ñöa cho toâi xem moät soá truyeän phieâu löu kyù cuûa anh saùng taùc, xem xong, toâi noùi: ”Anh coù theå vieát tuoàng caûi löông raát hay neáu anh bieát ca hay bieát ñôøn coå nhaïc, vì chuyeän phieâu löu kyù cuûa anh vieát coù nhieàu tình tieát raát laø haáp daãn, coù theå vieát thaønh tuoàng caûi löông “

Anh nhôø toâi giôùi thieäu vôùi caùc ngheä só Thaønh Toân, Höõu Thoaïi, Thanh Cao, Tröôøng Xuaân. . . vaø daãn anh ñeán caùc raïp haùt laøm quen vôùi sinh hoaït cuûa kòch tröôøng, nhöng cuoái cuøng anh khoâng quen ñöôïc vôùi cuoäc soáng xoâ boà xoâ boän cuûa caùc ngheä só vaøo thôøi ñoù. Luùc ñoù toâi ñang hoïc haùt, hoïc vieát tuoàng vaø taäp veõ phong caûnh vôùi hoïa só Nguyeãn Quyeàn trong ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu. Ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu ñang daøn döïng vôû thi ca vuõ nhaïc kòch Taây Thi Gaùi Nöôùc Vieät cuûa soaïn giaû Naêm Chaâu. Thieáu Linh ñeán giuùp cho hoïa só Nguyeãn Quyeàn vaø Hoaøng Lang veõ phong caûnh tuoàng naày.

Coù leõ caùi khoâng khí taäp tuoàng cuûa ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu vaø taøi ñaïo dieãn cuûa ngheä só Naêm Chaâu ñaõ thay ñoåi caùi nhìn cuûa Thieáu Linh ñoái vôùi saân khaáu vaø ngheä só caûi löông neân anh nhôø toâi giôùi thieäu cho anh kieám vieäc laøm trong ñoaøn haùt ñeå töø ñoù aâm thaàm nghieân cöùu moät höôùng saùng taùc kòch baûn cuûa rieâng anh.

Cuoái naêm 1954, toâi gia nhaäp ñoaøn caûi löông Thanh Minh baàu Nghóa, anh Thieáu Linh cuõng hôïp taùc vôùi hoïa só Möôøi Raây veõ phong caûnh saân khaáu vaø veõ baûng hình quaûng caùo tuoàng cho ñoaøn Thanh Minh taïi raïp Thaønh Xöông.

222

Töø naêm 1955 ñeán naêm 1984, Thieáu Linh ñaõ hôïp soaïn vôùi nhieàu soaïn giaû: Leâ Khanh, Moäc Linh, Nguyeãn Phöông, Thu An, Thaønh Phaùt, Hoaøng Duõng. Sau naêm 1984, Thieáu Linh vaø gia ñình ñi ñònh cö taïi Virginia, Myõ Quoác, anh thoâi haønh ngheà soaïn giaû. Thieáu Linh ñoïc raát nhieàu tieåu thuyeát, kòch baûn Phaùp, vaø caùc taäp san Histoire du cineùma neân anh nghó ra ñöôïc nhieàu coát chuyeän kòch, anh laøm thô, yù thô doài daøo, lôøi ñeïp, vieát nhanh vaø deã daøng nhö nhaø thô Nguyeãn Bính. Nhöõng khi hôïp soaïn vôùi chuùng toâi, khi ñaõ choïn ñöôïc ñeà taøi, sô löôïc coát chuyeän, phaân maøn, phaân caûnh, nghieân cöùu tính caùch nhaân vaät vaø caùc ñieåm xung ñoät döõ doäi cuûa caùc nhaân vaät kòch thì Thieáu Linh laõnh phaàn phaùc thaûo thaønh thoaïi kòch hoaëc vieát baèng thô caùc ñoaïn ñoái thoaïi muøi maãn nhöùt hoaëc gaây caán nhöùt. Chuùng toâi töø baûn phaùc thaûo, caét xeùn, chænh ñoán, phaùt trieån nhöõng ñoaïn caàn thieát cho dieãn xuaát cuûa dieãn vieân vaø vieát baøi ca thaønh tuoàng caûi löông. Thieáu Linh laø hoïa só vaø cuõng laø thi só, neân khi anh gaëp nhöõng ñoaïn caàn taû caûnh, taû tình trong tuoàng, anh vieát khoâng ngöøng theo caûm xuùc cuûa rieâng anh, moät ñoâi khi khoâng töï keàm cheá ñöôïc neân tuy thô hay, nhöng khi leân saân khaáu trình dieãn thì keùo daøi leâ theâ, nguoâi saân khaáu. Chuùng toâi ñaïo dieãn, daøn döïng, quyeát ñònh ñoaïn naøo phaûi caét bôùt, ñoaïn naøo phaûi boû luoân ñeå cho tieát taáu treân saøn dieãn luoân luoân soáng ñoäng, loâi cuoán khaùn giaû. Phaûi coâng nhaän laø töø naêm 1954, Thieáu Linh laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa loái thô môùi vaøo saân khaáu mieàn Nam, goùp phaàn phaùt trieån vaên phong caûi löông, tröôùc Hoa Phöôïng nhieàu naêm. Chæ caàn xem qua ba ñoaïn vaên sau ñaây trong ba thôøi kyø caûi tieán cuûa saân khaáu haùt boäi pha caûi löông qua loaïi hình haùt caûi löông tuoàng daõ söû, ta seõ thaáy söï ñoùng goùp raát quan troïng cuûa Thieáu Linh: Nhöõng naêm 1930, moät nhaân vaät tuoàng haùt boäi xöng teân: ( tuoàng San Haäu ) Taï OÂn Ñình : Thôøi khoâng aâm voõ, Ñôøi chaúng lieät phong, Giöõa trôøi döïng nghieäp trung höng, Trong nöôùc vui vaày phæ tuùy, Kim traøo ngöï ñeä, Moã, Taï OÂn Ñình Taøi laõo bieát göông binh, Trí thoâng hay löôïc chieán.

Naêm 1935, tuoàng caûi löông “ Boäi Phuï Quaû Baùo “ cuûa taùc giaû Phaïm Coâng Bình: Hai Vaän : Thuaän Thaønh laø queâ quaùn. Ta, con ñaïi phuù gia Tay aên chôi boán bieån laø nhaø Danh tieáng khaép, teân ta Hai Vaän, Tuoåi ñaõ lôùn song chöa danh phaän, Tay roøng ngheà sôùm maän toái ñaøo. . . .

Naêm 1954, tuoàng Ñeâm Hôøn Cung Laïnh cuûa Thieáu Linh: Vua ñoái thoaïi vôùi coâ gaùi chaùn ñôøi maø Vua vöøa cöùu ñöôïc:

223

Taïi sao naøng muoán cheát? Naøng muoán tìm moät cuoäc soáng toát hôn aø? Cuoäc ñôøi chæ laø moät troø vui, Coù ngöôøi thöông ngöôøi gheùt, coù keû khoùc ngöôøi cöôøi, Coù keû öôùc muoán yeâu ñöông, coù ngöôøi khaùt theøm danh phaän, Keû trong boùng toái thì ñoøi ra aùnh saùng, Keû giöõa ban tröa laïi chaùn naûn maët trôøi, Taát caû chuùng ta ñeàu nhö vaäy thoâi. Mong muoán! Khaùt theøm! Ñoù môùi chính laø toäi loãi, Trôøi daønh rieâng ñeå tröøng phaït loaøi ngöôøi. Thieáu nöõ : Nhöng toân oâng laø ai, maø daïy toâi nhöõng lôøi leõ ñoù? Vua: Ta laø keû luùc ra ñöôøng, Daân chuùng phaûi cuí ñaàu nhìn xuoáng ñaát, Giöõa trieàu ñình, tröôùc quaàn thaàn ñuû maët, Thì chính ta ñang ngöï giöõa long saøng.

Hieän nay, ñaàu theá kyû 21, ta ñoïc ñoaïn vaên ñoù, ta thaáy bình thöôøng, nhöng hôn nöûa theá kyû tröôùc, ñoaïn vaên ñoù ñaõ goùp phaàn thay ñoåi phong caùch dieãn xuaát cuûa dieãn vieân, thay ñoåi caùch noùi nheï nhaøng hôn, gaàn vôùi cuoäc soáng thöïc teá ngoaøi ñôøi hôn. Soaïn giaû Thieáu Linh laïi laø moät hoïa só, say meâ aùnh saùng, maøu saéc, ñöôøng neùt vaø ngheä thuaät taïo hình. Anh ñaõ duøng sôû tröôøng hoäi hoïa ñeå caûi tieán khoâng ngöøng ngheä thuaät trang trí saân khaáu vaø saùng taïo y trang saân khaáu.

Neáu vò khaùn giaû naøo ñaõ töøng say meâ saân khaáu caûi löông vaøo thaäp nieân 50, thì haún nhôù phong caûnh saân khaáu cuûa caùc ñoaøn caûi löông thôøi ñoù coù nhöõng caûnh chung keå sau ñaây duøng cho ñuû moïi loaïi tuoàng cuûa ñoaøn haùt:

- Caûnh nhaø giaøu Taây ( coøn goïi laø caûnh hoa vieân ) - Caûnh Trieàu Ñình ( vua Taøu ), ( chæ coù ñoaøn Vieät Kòch Naêm Chaâu laø coù caûnh trieàu ñình Taây vì haùt tuoàng Taây: Baèng Höõu Binh Nhung, ( Les trois mousquetaires ). - Caûnh röøng. - Caûnh nhaø ngheøo ( toaøn caûnh nhaø laù hay chæ moät maùi nhaø laù ñeå goùc phaûi saân khaáu ). Deùcors fixe, maøn ngoaøi lôùn veõ caûnh ñöôøng ñi coù caây ña lôùn hay goác coå thuï. Ñoaøn Hoa Sen, dieãn caùc tuoàng chieán tranh, cheá ra loaïi caùnh gaø laù saùch, töùc laø caùnh gaø che hai beân hoâng saân khaáu ñöôïc ñoùng thaønh nhö cuoán saùch, coù baûn leà beân trong, laät moät mieáng qua laø ñoåi ñöôïc caûnh.

ÔÛ ñoaøn Thanh Minh vaø sau naøy laø Thanh Minh Thanh Nga, Thieáu Linh vaän ñoäng chuùng toâi cuøng thuyeát phuïc baø baàu Thô vaø oâng Lö Hoøa Nghóa chaáp nhaän thöïc hieän moãi tuoàng, moãi maøn ñöôïc veõ caûnh trí môùi, phuø hôïp vôùi coát chuyeän tuoàng vaø ñuùng vôùi thôøi ñaïi xaûy ra chuyeän tuoàng ñoù. Ngaøy nay sôû thích cuûa khaùn giaû vaø ngheä só ñeàu tieán boä,

224

moãi tuoàng coù tranh caûnh thích hôïp laø moät leõ ñöông nhieân, nhöng nhôù laïi, naêm möôi naêm tröôùc, muoán thöïc hieän ñöôïc ñieàu ñoù khoâng phaûi deã. Maáy oâng, baø baàu gaùnh haùt ñeàu sôï hao toán, hoï saün saøng traû löông dieãn vieân cao, nhöng y trang, tranh caûnh, hoï cho laø khoâng quan troïng. Laáy y phuïc tuoàng naày duøng cho tuoàng khaùc cuõng ñöôïc. Tranh caûnh thì nhaø ngheøo naøo cuõng laø moät caùi nhaø laù nhö nhau, nhaø giaøu thì cuõng laø moät caùi nhaø coù maøu saéc saùng suûa laø ñöôïc roài. hoaï só Thieáu Linh coù may maén laø baø Baàu Thô thöùc thôøi, muoán gaùnh haùt cuûa mình laø moät ñaïi ban neân ngoaøi caùc dieãn vieân ngoâi sao ñaõ coù, baø coøn muoán daãn ñaàu caùc ñoaøn haùt khaùc veà tuoàng tích, veà y trang, caûnh trí neân baø chaáp thuaän ñeà nghò veõ caûnh trí cho moãi tuoàng theo yù cuûa Thieáu Linh vaø cuûa caùc soaïn giaû. Thôøi ñoù, caùc kyù giaû kòch tröôøng nhö Traàn Taán Quoác, Hoaøi Ngoïc, Phong Vaân, Toâ Yeán Chaâu, Leâ Hieàn, Nguyeãn Ang Ca ñeàu ca ngôïi ñoaøn Thanh Minh laø ñeä nhaát ñaïi ban, döôùi taøi laõnh ñaïo cuûa baø baàu Thô vôùi caùc soaïn giaû thöôøng tröïc Thieáu Linh, Nguyeãn Phöông, Haø Trieàu Hoa Phöôïng, Hoaøng Khaâm, Kieân Giang, ñoaøn Thanh Minh Thanh Nga ñaõ goùp coâng khoâng nhoû trong vieäc xaây döïng moät saân khaáu caûi löông coù tính vaên hoïc cao. Veà y trang cuûa nhaân vaät tuoàng, Thieáu Linh ñeán thö vieän söu taàm, nghieân cöùu y phuïc töøng daân toäc, töøng thôøi lòch söû vaø veõ caùc maãu y trang phuø hôïp vôùi töøng tuoàng trong ñoaøn Thanh Minh. Anh veõ caùch ñieäu, saân khaáu hoùa, maøu saéc choïn loïc phuø hôïp vôùi saéc voùc dieãn vieân vaø aùnh ñeøn saân khaáu, hoøa hôïp vôùi saéc maøu caûnh trí neân thu huùt ñöôïc söï taùn thöôûng cuûa khaùn giaû, giuùp naâng cao trình ñoä thaåm myõ cuûa caû dieãn vieân vaø khaùn giaû. Thieáu Linh ñaõ vieát caùc vôû sau ñaây chung vôùi caùc soaïn giaû: Vôùi Leâ Khanh vôû Ñoà Baøn Di Haän; Vôùi Moäc Linh, Tình Traùng Só. Vôùi Leâ Khanh, Nguyeãn Phöông vaø Moäc Linh, Ngöôøi Thôï Röøng. Vôùi Thaønh Phaùt ( lieân danh Thieáu Linh - Thaønh Phaùt ) Hoài Troáng Vaân Laâu, Nhan Saéc Taàn phi, AÙo Gaám Khoâi Nguyeân, Caàu Goã Hoaøng Mai Thoân, Neûo Taét Hoaønh Sôn. Vôùi Moäc Linh. . ( cho saân khaáu Vieät Huøng – Minh Chí ) Nuùi Lieãu Soâng Baèng, Ñöôøng Leân Xöù Thaùi Vôùi Nguyeãn Phöông: caùc vôû Caùnh Buoàm Löûa, Ngöôøi Veà Töø Cöûa Bieån, Döôùi Caàu Than Thôû, Chuyeän xoùm mình, Chuyeän Tình vaø Tieàn, Chuyeän Ba Traùi Tim, Ngöôøi Döøng Chaân Ñeâm Möa, Tieàn Röøng Baïc Bieån, Leänh Cuûa Baø, Keû Sôï Tình, Con Trai Ngöôøi AÊn Maøy, Con Gaùi Ma Tuùy, Tình Haän Thaâm Cung, Naùt Caùnh Phuø Dung. Naêm 1960, Thieáu Linh hôïp taùc vôùi Thu An, phuï traùch saân khaáu ñoaøn Thuû Ñoâ cuûa oâng Baàu Ba Baûn. Ñoaøn Thuû Ñoâ töng böøng khai tröông taïi raïp Thaùi Bình laø moät söï kieän ñaùng ghi nhôù cho caû giôùi saân khaáu caûi löông mieàn Nam. Trang trí quaûng caùo maët tieàn do hoïa só Thieáu Linh phaùc thaûo hình maãu, hoïa só Nguyeãn Quyeàn, Hoaøng Lang vaø Thieáu Linh thöïc hieän veõ moät caûnh trong tuoàng Tieáng Troáng Sang Canh cuûa taùc giaû Thu

225

An vaø Thieáu Linh. Chieàu cao taám panneaux hình laø 5 thöôùc; chieàu daøi suoát maët tieàn raïp haùt Thanh Bình. Ngoaøi ra coù quaû caàu hôi, bong boùng thaät lôùn, ñöôøng kính hôn hai thöôùc, ñöôïc bom baèng hôi nheï ñeå bong boùng bay cao, keùo thaúng leân taám baêng veõ töïa tuoàng Tieáng Troáng Sang Canh cao khoûi raïp 10 thöôùc. Hai ngoïn ñeøn 5000 watts roïi saùng quaû caàu vaø baêng töïa tuoàng maø ngöôøi ñi ñöôøng ôû taän ga xe löûa hay ôû nhaø baûo sanh Töø Duõ, caùch ñoù hôn 200 thöôùc vaãn thaáy roõ. Nhöõng caûnh trong caùc tuoàng cuûa ñoaøn Thuû Ñoâ ñeàu ñöôïc Thieáu Linh nghieân cöùu, veõ, boá trí aùnh saùng vaø söû duïng maøu saéc moät caùch raát ngheä thuaät, ñeïp nhö moät böùc tranh soáng ñoäng. Khi maøn vöøa môû, dieãn vieân chöa xuaát hieän treân saân khaáu maø khaùn giaû ñaõ bò chinh phuïc, voã tay khen caûnh trí tuyeät ñeïp cuûa ñoaøn caûi löông Thuû Ñoâ. Thôøi gian naày Thieáu Linh vieát chung vôùi Thu An caùc vôû tuoàng Saàu Quan AÛi, Caùt Dung Phöông Töû, Yeâu Ngöôøi Ñieân, Ñeâm Hôøn Cung Laïnh. Thieáu Linh hôïp soaïn vôùi Hoaøng Duõng vieát truyeän phim Chieác Boùng Beân Ñöôøng vaø Men Naéng. Chaéc coøn nhieàu vôû tuoàng hay cuûa anh Thieáu Linh hôïp soaïn vôùi caùc baïn khaùc maø trí nhôù cuûa toâi khoâng giuùp toâi keå ñöôïc ra heát ñöôïc, nhöng trong giôùi ngheä só caûi löông caùc thaäp nieân 50, 60, 70, nhöõng ngoâi sao saân khaáu ñeàu coù thuû moät vai tuoàng naøo ñoù cuûa soaïn giaû Thieáu Linh. Y phuïc treân saân khaáu maø caùc ñaøo keùp ñoù maëc ñeàu do moät tay Thieáu Linh veõ maãu, Taùm Troáng vaø baø Nguyeãn Phöông thöïc hieän. ( Caùc ñoaøn Thanh Minh, Thanh Minh Thanh Nga, Thuû Ñoâ, Daï Lyù Höông ) Thieáu Linh chæ coù taät huùt thuoác ñieáu thaät nhieàu, khi anh saùng taùc, anh huùt thuoác lieân tuïc, heát ñieáu naày noái lieàn ñieáu khaùc. Khi ñi daïo chôi vôùi toâi, xem cineù hay ngoài uoáng cafeù Brodard thì gaàn nhö anh khoâng huùt ñieáu thuoác naøo. Anh khoâng uoáng ruôïu, khoâng côø baïc, khoâng meâ gaùi vaø khoâng heà mích loøng to tieáng vôùi baát cöù ai. Vôï anh laø moät vieân chöùc Toøa Ñoâ Chaùnh Saøigoøn, giuùp anh quaùn xuyeán vieäc gia ñình vaø daïy doã con caùi ñeå anh ñöôïc troïn veïn thì giôø vaø taâm tö ñeå theo ñuoåi con ñöôøng ngheä thuaät saân khaáu caûi löông. Anh chò Thieáu Linh coù 5 ngöôøi con: hai gaùi ( Nhi vaø Höông ), vaø ba trai ( Linh, Truyeàn, Trí ) Thaùng 8 naêm 1997. vôï choàng toâi qua Virginia, coù ñeán thaêm anh chò Thieáu Linh. Luùc ñoù anh Thieáu Linh ñaõ suy yeáu laém roài, tuy nhieân Thieáu Linh vaãn töôi cöôøi, ngoài tieáp chuyeän chuùng toâi maø tay vaãn caàm buùt chì vaø giaáy, veõ phaùc thaûo nhöõng caûnh trí ñeïp, neùt buùt coøn raén roûi nhö khi anh coøn hoaït ñoäng ngheä thuaät. Anh noùi:” Toâi coøn veõ ñöôïc, chöùng toû toâi vaãn coøn minh maãn, vaãn coøn soáng “. Thieáu Linh maát ngaøy 26 thaùng gieâng naêm 1998 vì bò vieâm pheá quaûn, an taùng taïi nghóa trang Virginia ngaøy 29 thaùng gieâng 1998, nhaèm ngaøy muøng 2 Teát naêm Maäu Daàn.

226

oâng Ngoâ Vaên Maïnh

9 - NGÖÔØI ÑAÀU TIEÂN CHEÁ TAÏO DÓA HAÙT TAÏI VIEÄT - NAM : OÂng NGOÂ VAÊN MAÏNH, chuû haõng dóa ASIA SAIGON .

Ñoïc quyeån “ VAÊN HOÏC MIEÀN NAM TOÅNG QUAN “ ( 1954 - 1975 ) cuûa nhaø vaên VOÕ PHIEÁN, toâi buoàn cho soá phaän haåm hiu cuûa ngheä-thuaät saân khaáu Caûi löông. Ñeám thöû nhöõng nhaø vaên, thi-só, kòch taùc gia ñöôïc nhaø vaên Voõ Phieán ñeà caäp tôùi thaân theá, tieåu söû, trích tuyeån vaø pheâ bình nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu, veà Truyeän ñeám ñöôïc 50 taùc giaû, veà Kyù coù 22 ngöôøi, Kòch, Tuøy buùt ñöôïc 14 teân vaø 32 nhaø thô, tuyeät nhieân khoâng nhaéc ñeán teân moät taùc giaû kòch baûn caûi löông hay haùt boäi.

Phaûi chaêng kòch baûn caûi löông vaø haùt boäi khoâng phaûi laø vaên hoïc ngheä thuaät? Hay vì caûi löông vaø haùt boäi laø moät loaïi hình “ ngheä thuaät phuø vaân “, khi vaõn haùt, maøn nhung buoâng xuoáng, ñaøo keùp thay xieâm ñoåi aùo, boâi son boû phaán thì lôøi ca tieáng haùt vaø hình töôïng nhaân vaät kòch cuõng tan bieán vaøo coõi hö voâ. Coù coøn chaêng laø nhöõng lôøi bình phaåm tích truyeän, loái haùt ca hoaëc moät vaøi aán töôïng vui buoàn ñöôïc giôùi moä ñieäu saân khaáu nhaéc laïi trong nhöõng luùc traø dö töûu haäu, khoâng coù baûn tuoàng in phoå bieán vaø löu tröõ nhö saùch, baùo, vaên thô. Coù leõ vì vaäy maø nhöõng nhaø pheâ bình vaên hoïc khoâng coù taøi lieäu ñeå trích tuyeån vaø pheâ bình. Nhaân chuyeän nay laïi nhôù chuyeän xöa. Chính vua Leâ Thaùnh Toân, ngöôøi ñaõ khôûi xöôùng thaønh laäp Tao Ñaøn ñaàu tieân cuûa nöôùc ta, ñöa vaên hoïc leân haøng baùc hoïc, laïi laø ngöôøi ñaõ ra leänh “ Caám con nhaø haùt xöôùng khoâng ñöôïc ñi thi, khoâng ñöôïc laáy choàng quan chöùc

“. Saân khaáu vaø muùa haùt vaãn ñöôïc trieàu ñình vaø caùc taàng lôùp quí toäc môøi ñeán nhöõng khi caàn giaûi trí vui chôi hay trong caùc dòp leã hoäi heø ñình ñaùm nhöng “ noù “ vaãn bò coi laø “ xöôùng ca voâ loaøi “. Trong hoaøn caûnh bò mieät thò nhö vaäy neân hoaït ñoäng cuûa saân khaáu, nhöõng tuoàng tích hay, nhöõng dieãn vieân gioûi, trong söû saùch, coù chaêng chæ ñöôïc ghi laïi ñoâi ba doøng moät caùch chung chung, khoâng cuï theå. Trong nhöõng thaäp nieân 1920, 1930, 1940 (thôøi Phaùp thuoäc) ngöôøi mieàn Nam muoán ra mieàn Trung, mieàn Baéc phaûi coù giaáy thoâng haønh, giaáy chöùng minh coâng daân thuoäc Phaùp ôû Nam Kyø ( sujet français de la Cochinchine ).

Ñöôøng xaù keùm môû mang, phöông tieän giao thoâng thieáu thoán. Töø Saøigoøn ñi Luïc Tænh coù raát ít xe ñoø ( xe Höõu Lôïi, xe Thieân Taân, xe AÙ Ñoâng ), neáu chôû haøng hoùa nhieàu, ngöôøi ta phaûi ñi xe löûa töø Saøigoøn xuoáng Myõ Tho, roài töø Myõ Tho duøng taøu hay ñoø maùy ñi Caàn Thô, Soùc Traêng, Baïc Lieâu, Caø Mau. Caùc gaùnh haùt caûi löông muoán löu dieãn Luïc Tænh cuõng phaûi duøng ghe chaøi, coù taøu keùo neân chæ dieãn ñöôïc ôû nhöõng thò traán, thaønh phoá lôùn ven soâng. Caùc quaän, huyeän, laøng maïc trong saâu ít coù dòp röôùc ñöôïc gaùnh haùt veà. Sau caùc vuï muøa hay nhaân caùc dòp ñaùm cöôùi, ñaùm hoûi, ñaùm gioã hay tieäc tuøng, ñeå taêng theâm phaàn long troïng, vui veû, ngöôøi ta toå chöùc ñaøn ca taøi töû coå nhaïc. Neáu khoâng coù ca só vaø

227

nhaïc só thì hoï duøng giaøn maùy haùt vôùi caùc dóa thu voïng coå, dóa tuoàng haùt boäi, tuoàng caûi löông. Trong hai thaäp nieân 1920, 1930, gia ñình khaù giaû, ñòa chuû, phuù noâng môùi mua saém noåi giaøn maùy haùt Giaøn maùy haùt hieäu PATHEÙ, COLUMBIA nhaäp caûng cuûa nöôùc Phaùp, giaøn maùy haùt hieäu BEÙKA cuûa nöôùc Ñöùc, vaø maùy haùt cuûa thaày Naêm Tuù ( Pierre Chaâu Vaên Tuù saûn xuaát, coù hình con choù ngoài vaø loa haùt lôùn hình boâng rau muoáng ). Nhôø coù dóa haùt maø ngheä thuaät haùt caûi löông, haùt boäi, ngheä thuaät ca voïng coå ñöôïc phoå bieán saâu roäng vaø phaùt trieån nhanh choùng. Ngöôøi ít hoïc, ít ñoïc saùch, baùo, tieåu thuyeát, thaäm chí doát chöõ cuõng nhôø nghe dóa haùt maø bieát caùc tích truyeän Taøu (Tam Quoác, Phong Thaàn, Thuûy höû..) caùc tích truyeän Vieät Nam ( truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du, truyeän Luïc Vaân Tieân cuûa Nguyeãn Ñình Chieåu, truyeän Toáng Traân Cuùc Hoa, Bích Caâu Kyø Ngoä... ) caùc tieåu thuyeát ñöôïc phoùng taùc thaønh tuoàng caûi löông nhö Ngoïn coû gioù ñuøa, Con Nhaø Ngheøo, Cha Con Nghóa Naëng cuûa Hoà Bieåu Chaùnh, Ñoaïn Tuyeät cuûa Nhaát Linh, Chí Pheøo cuûa Nam Cao, Toá Taâm cuûa Hoaøng Ngoïc Phaùch, Taét Ñeøn cuûa Ngoâ Taát Toá. . . vaø nhieàu taùc phaåm baäc thaày nhö Kim Thaïch Kyø Duyeân cuûa Buøi Höõu Nghóa, San Haäu, Tam Nöõ Ñoà Vöông, Ngao Soø OÁc Heán . . . Caùc nhaø nghieân cöùu phong tuïc taäp quaùn, nghieân cöùu veà loái soáng, veà ngoân ngöõ coù nhöõng tö lieäu daãn chöùng veà caùch Meï daïy con tröôùc khi gaû choàng qua dóa haùt Tình Maãu Töû ( dóa ASIA troøng ñen chöõ traéng do coâ Tö Saïng ca, nhaïc só Baûy Haøm ñaøn ghi-ta ñoäc chieác ). Hoï hieåu taâm traïng coâ ñôn, chòu ñöïng, hy sinh vaát vaû vì choàng con cuûa ngöôøi phuï nöõ thôøi xöa qua caùc dóa:Gioù baác Laïnh Luøng (coâ Hai Ñaù ca ), Ñeâm khuya troâng choàng ( coâ Tö Saïng ca ), Gioït leä maù hoàng ( coâ Ba Traø Vinh ca ), Tình cao thöôïng ( coâ Tö Beù ca ). Veà vaên chöông, nhaø nghieân cöùu vaên hoïc cuõng nhôø dóa haùt maø coù tö lieäu daãn chöùng aûnh höôûng cuûa Nho hoïc hoaëc Taây hoïc trong vaên chöông caùc tuoàng caûi löông. Ví duï :( xin trích ba caâu voïng coå Tình Cao Thöôïng coâ Tö Beù ca, nhaïc só Saùu Töûng ñaøn Seán ñoäc chieác, dóa Asia troøng ñoû tím ): caâu 1. / Baàu taâm söï chuùt tình hoaøi voïng, baùn daï tam canh baùn. caâu 2. / Kyù nhöït trung thu baùt ngoaïi, ngoaøi vöøng traêng baïc troâng nhö ngoïn ñeøn xanh chöùng toû cho loøng ta buùt thaû töøng caâu, chaïnh noãi loøng mình laøm baïn cuøng beán soâng Ngaâu. caâu 3. / Minh quaân löông teå tao phuøng dò. Taøi töû giai nhaân teá ñoä nan. Xöa kia Chöùc Nöõ Ngöu Lang, Saâm thöông löôõng leä chôø ñôïi cho luõ quaï soùi ñaàu, gioït nöôùc giôõn traêng taïi meù caàu.

Caùc baïn treû baây giôø nghe qua ba caâu voïng coå keå treân chaéc cuõng chaúng hieåu moät caùch thaáu ñaùo yù nghóa muoán gôûi gaám cuûa taùc giaû vì coù nhieàu chöõ nho vaø ñieån tích. Vaø sau ñaây toâi xin trích moät ñoaïn trong baøi Töù Ñaïi Oaùn vieát trong tuoàng Toái Ñoäc Phuï Nhôn Taâm cuûa oâng Phaïm Coâng Binh naêm 1923, nhaïo baùng nhöõng anh coâng töû boät, coù chuùt ñænh Taây hoïc, duøng tieáng Taây loeø ngöôøi, duï doå gaùi nheï daï. . . Baøi TÖÙ ÑAÏI OAÙN . Thöông. . . yû thöông khoâng ngôùt côn saàu,

228

Soâng Ngaâu daï muoán baét caàu, Traùch baáy ngöôøi chaúng loøng em - meâ ( aimer ) Naêm canh saàu uû eâ, Caùi nieàm phu theâ Sao maø muoán kít - teâ ( quitter ) hôõi naøng. Vì taïi ai maø la luy - nô ( la lune ) soi toû daï, Maáy lôøi nguyeàn Toâi hoå vôùi nöôùc non Son hôõi moâi son Boå - cu ( beaucoup ) roøng rôi luïy Phaùt - seâ ( faâcher ) ngöôøi khoâng nghó Ñoâi ñöùa mình coøn bôù - tí ( petit ) Traùch trôøi voäi reõ phaân ñoâi ñaøng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ngoaøi vieäc giuùp cho ngheä thuaät ca voïng coå, ngheä thuaät haùt caûi löông vaø haùt boäi ngaøy moät phaùt trieån, giuùp vieäc löu tröõ kho taøng vaên hoïc saân khaáu, ngaønh dóa haùt giôùi thieäu nhieàu gioïng ca vaøng, taïo danh voïng cho nhieàu taøi naêng ngheä thuaät vaø laøm giaøu cho nhieàu oâng chuû haõng dóa. Ngöôøi ta bieát danh “ Vua voïng coå UÙt Traø OÂn “, “ Vua Xaøng Xeâ Minh Chí “, “ Vua voïng coå haøi Vaên Höôøng’’ “ Nöõ Hoaøng saàu moäng UÙt Baïch Lan “. . . vaø bieát teân caùc chuû haõng dóa löøng danh tröôùc naêm 1975 nhö oâng Baàu Ba Baûn vaø baø Baûy Phöôùc, chuû haõng dóa Hoaønh Sôn ( ñöôøng Coâng Lyù ) oâng Leâ Vaên Taøi vaø coâ Saùu Lieân haõng dóa Vieät-Nam ( ñöôøng Voõ Di Nguy, Chôï cuõ ) Nhaïc só Nguyeãn Vaên Ñoâng, haõng dóa Sôn ca vaø Continental, oâng Töù Haûi, haõng dóa Vieät Haûi ( ñöôøng Buøi Vieän ) oâng Meán, haõng dóa Capitol Chôï Lôùn, oâng Vaên Giai haõng dóa Queâ Höông, anh Hai Hoàng Hoa ( haäu thaân cuûa haõng dóa ASIA ) beán Haøm Töû, haõng dóa Tri AÂm cuûa oâng kyõ sö Kænh, choàng coâ Tö Thanh Tuøng ôû ñöôøng Nguyeãn Cö Trinh, gaàn raïp haùt Höng Ñaïo . . . Toâi nghó laø neân “ VINH DANH “ nhöõng ngöôøi coù coâng ñaõ khai saùng ra ngaønh saûn xuaát dóa haùt ôû Vieät Nam. Tröôùc nhöùt phaûi keå Thaày Naêm Tuù ( oâng Pierre Chaâu Vaên Tuù ) moät nghieäp chuû giaøu coù ôû Myõ Tho, theo Taây hoïc, tính tình phoùng khoaùng, ngöôøi ñaõ thaønh laäp gaùnh haùt caûi löông ñaàu tieân ôû mieàn Nam, laáy teân laø BAN HAÙT THAÀY NAÊM TUÙ. Thuôû ñoù ( 1917 - 1920 ) Myõ Tho laø moät trong nhöõng tænh Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long coù phong traøo ñaøn ca taøi töû raàm roä nhaát. OÂng Pierre Chaâu Vaên Tuù taäp hôïp caùc danh ca, danh caàm, môøi oâng Maïnh Tö Tröông Duy Toaûn (1885 - 1957 ) laøm soaïn giaû. Ban Haùt Thaày Naêm Tuù haùt coù tuoàng tích ñaøng hoaøng, ñöôïc taäp döôït kyõ löôõng, coù phong caûnh, y trang, coù daøn nhaïc Taây ñaøn moãi khi boû maøn. Loái haùt môùi naày chaám döùt loái ca nhöõng baøi ca leõ coù ra boä maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø ‘’ Ca Ra Boä ( baøi Töù Ñaïi Oaùn : Buøi Kieäm - Nguyeät Nga ). OÂng Pierre Chaâu Vaên Tuù xaây caát raïp haùt ngang hoâng chôï Myõ Tho, laáy teân Raïp Haùt Thaày Naêm Tuù ñeå cho Ban Haùt cuûa oâng coù nôi ñeå trình dieãn moãi ñeâm.

229

OÂng coøn cho thu thanh vaø in thaønh dóa haùt ñeå phoå bieán tuoàng cuûa Ban haùt cuûa oâng ra khaép nöôùc, töø thaønh thò ñeán thoân queâ heûo laùnh. Dóa haùt caûi löông vaø dóa ca voïng coå cuûa Ban haùt Thaày Naêm Tuù cuõng ñöôïc daân moä ñieäu ôû Hueá, ôû Haønoäi, Haûi Phoøng ñoùn tieáp noàng nhieät. Toâi coøn nhôù nhöõng boä tuoàng caûi löông thu dóa cuûa Ban Haùt Thaày Naêm Tuù coù lôøi giôùi thieäu môû ñaàu nhö sau: ” Ñaây laø Ban haùt caûi löông cuûa thaày Naêm Tuù ôû taïi MYÕ THO. Haùt cho Dóa PATHEÙ PHONO nghe chôi . . . “ Nhieàu boä tuoàng ra ñôøi khoaûng naêm 1922 - 1925, ñeàu laø cuûa soaïn giaû Maïnh Tö Tröông Duy Toaûn nhö: Kim Vaân Kieàu, Trang Chaâu Moäng Hoà Ñieäp, Haïnh Nguyeân Coáng Hoà. Ñaøo keùp haùt thu dóa ñeàu cuûa Ban Haùt Thaày Tuù nhö Baûy Thoâng, Taùm Cang, coâ Hai Cuùc, coâ Saùu Thoaøn . . . Taát caû nhöõng dóa haùt naày ñeàu do Haõng PATHEÙ taïi Ñöùc cheá taïo. Chi nhaùnh cuûa Haõng PATHEÙ taïi Vieät Nam chæ laøm nhieäm vuï thu tieáng roài gôûi “ baêng “ veà beân Ñöùc ñeå eùp dóa. Thôøi gian töø luùc thu thanh cho ñeán khi dóa haùt ñöôïc gôûi trôû laïi Vieät Nam cho ñaïi lyù baøy baùn phaûi maát töø 6 thaùng ñeán moät naêm. Do ñoù giaù thaønh cao, soá dóa phaùt haønh cuõng ít vì soá daøn maùy haùt baùn ra cuõng khoâng ñöôïc nhieàu ( chæ nhöõng nhaø giaøu môùi mua noåi ) Thaày Naêm Tuù thaáy vaäy lieàn laäp ra xöôûng laép raùp maùy haùt ñeå baùn töø Nam ra Baéc, reû hôn loaïi maùy haùt nhaäp töø Phaùp, Ñöùc qua. Maùy haùt cuûa thaày Naêm Tuù coù in hình CON CHOÙ NOÀI THOÅI KEØN vaø gaén caùi loa baèng thieác, hình BOÂNG RAU MUOÁNG to töôùng. . OÂng Pierre Chaâu Vaên Tuù laø moät nghieäp chuû giaøu coù lôùn, tuy theo Taây hoïc vaø coù ñaàu oùc toå chöùc, nhöng khoâng coù oùc kinh doanh ( hay chaúng muoán kinh doanh vì hueâ lôïi ruoäng vöôøn cuûa oâng quaù lôùn ), neân oâng laäp gaùnh haùt chôi, laøm dóa, raùp maùy haùt ñeå baùn reû cho daân haùt dóa haùt cuûa thaày Naêm Tuù. Coù leõ vì vaäy maø oâng khoâng nghó tôùi vieäc laäp haõng dóa, haõng laøm kim haùt dóa taïi Vieät Nam. Ñoù laø moät ngaønh ngheà coù theå thu lôïi raát nhieàu trong tình hình mieàn Nam ñang roä nôû phong traøo ca nhaïc taøi töû. Leã hoäi, ñaùm tieäc naøo coù daøn maùy haùt dóa, haùt voïng coå, caûi löông laø thu huùt ngöôøi ñeán nghe ñoâng ñaûo, thaâu ñeâm suoát saùng, laøm nôû maët nôû maøy gia chuû. Nhôø ñoù, haõng dóa haùt PATHEÙ, BEÙKA, COLUMBIA cuûa nöôùc ngoaøi môùi laøm giaøu treân ñoàng tieàn Vieät Nam qua vieäc baùn maùy haùt, dóa haùt, kim haùt cuûa hoï ñöa sang. Thôøi gian naày, ôû Chôï Lôùn, anh Ngoâ Vaên Maïnh soáng trong moät gia ñình thôï thuû coâng, cha laø oâng Ngoâ Vaên Tri, chuyeân ngheà söûa chöõa xe keùo vaø xe ñaïp. Naêm 1932, anh Maïnh chuyeån sang ngheà eùp giaøy cao su, roài môû moät xöôûng cheá taïo ñoà duøng baèng cao su, döôùi baûng hieäu Vónh Xöông Long. Ñeán naêm 1936, theo lôøi khuyeân cuûa ngöôøi em reå thöù baûy laø anh Leâ Vaên Ñònh, töøng hoïc ngheà cheá taïo dóa haùt taïi Phaùp, anh Naêm Maïnh mua laïi caùc duïng cuï maùy moùc thu thanh, khuoân eùp dóa do Haõng Patheù cheâ laø “ ñôøi cuõ “, boû ra thanh lyù. Anh Naêm Maïnh ñöa maùy moùc mua ñöôïc veà, ñaët treân laàu nhoû heïp cuûa xöôûng eùp giaøy cuûa anh, roài anh töï thieát keá phoøng thu thanh, nghieân cöùu vaät lieäu laøm dóa. Khoù khaên nhöùt laø laøm sao ñöa tieáng ñaõ thu ñöôïc khaéc vaøo dóa saùp, vaø töø dóa saùp khaéc vaøo khuoâng ñoàng ñeå töø ñoù eùp ra dóa haùt. Ñöôøng raõnh ghi aâm thanh thaät nhuyeãn, thaät ñeàu. . . khaéc

230

ñöôïc vaøo khuoân ñoàng vaãn giöõ ñöôïc nhö ôû khuoâng dóa saùp thì khi eùp ra, aâm thanh dóa haùt môùi trung thöïc. Anh Naêm Maïnh cuøng anh Leâ Vaên Ñònh maøy moø thöû nghieäm maát caû thaùng môùi taïm goïi laø coù keát quaû. Anh Naêm Maïnh môøi caùc nhaïc só, taøi töû ñeán thu thanh vaø ra dóa, nghe thöû, ruùt kinh nghieäm roài môùi tính vieäc kinh doanh. Duø thu thöû hay thu thieät, moãi ngaøy anh Naêm vaãn traû löông cho taøi töû ( 4 caéc moät ngaøy ), nhaïc só ( 3 caéc moãi ngaøy ), neân anh em raát vui loøng, nhieät tình coäng taùc vôùi anh vaø hoï goïi anh laø thaày Naêm Maïnh. Thôøi ñoù goïi baèng Thaày laø moät söï vöøa thaân thöông, vöøa kính troïng vì daân mình hoài ñoù coøn chòu nhieàu aûnh höôûng Nho hoïc:Quaân, Sö, Phuï. . . Thaày coøn ñöùng tröôùc hôn Cha . Böôùc ñaàu thaày Naêm Maïnh quy tuï ñöôïc khaù nhieàu taøi töû vaø nhaïc só höõu danh. Nöõ taøi töû coù caùc coâ Hai Ñaù, Tö Beù, Theå Haø, Naêm Xaåm, Saùu Huyønh Kyø, Ba Laém, Tö Ñöôïc . . . Phía nam taøi töû coù caùc anh Taùm Baèng, Hoàng Chaâu, Naêm Nghóa, Naêm Phoài, Baûy Kieân, Ba Tuùy, Baûy Cao. . . Nhaïc só ñuû maët caùc danh caàm thôøi ñoù nhö Baûy Thaïch ( kìm ), Jean Tònh ( violon ), Tö Coøn ( guitare ), Tö Hieäu ( violoncelle ), Tö Quoác, Naêm Thoï ( coø ), Baûy Haøm (ñaøn kìm, ñaøn ñaûn ) Armand Thieàu, Ba Keùo, Ba Caäy, Chín Hoøa ( guitare ), Naêm Tôøn (ñôøn tranh ), Möôøi Muø Traø OÂn ( ñaøn baàu ) .

So vôùi chaát löôïng cuûa dóa haõng Patheù, Beùka, dóa haõng ASIA cuûa thaày Naêm Maïnh vì duøng nguyeân lieäu trong nöôùc, maùy moùc cuõ, kyõ thuaät coøn non neân keùm hôn. Dóa “ ñaù “ do thaày Naêm cheá taïo, tuy cuøng kích côõ, voøng quay 78 tours / phuùt, nhöng daày, naëng vaø ñoä cöùng khoâng ñeàu. Coù dóa quaù cöùng neân haùt raát hao kim. Coù dóa laïi meàm, haùt mau moøn dóa. Ñeå buø ñaép choã thua keùm naày, Thaày Naêm Maïnh caïnh tranh baèng hai caùch: 1 - Baùn reû hôn dóa Patheù vaø Beùka. Dóa Patheù baùn 1, 2 ñoàng, moät dóa. Dóa haùt cuûa haõng ASIA, thaày baùn 8 caéc moät dóa. . 2 - Choïn taøi töû vaø ban haùt thaät hay, ñoàng thôøi “ goùi goïn caâu ca, khoâng ñeå bò ñöùt ñoaïn khi sang maët dóa khaùc “. Vôùi caùch laøm vaø caùch nghó ñaày “kinh-teá “ vaø “ngheä thuaät “ ñoù, dóa ASIA caøng luùc caøng ñöôïc khaùch moä ñieäu öa chuoäng.

Thaày Naêm Maïnh cuõng khoâng queân nghieân cöùu caùch cheá taïo chaát ñaù ( eùbonite ) nhuyeãn hôn ñeå eùp dóa ñöôïc nheï vaø raõnh haùt cuûa maët dóa ñöôïc saâu hôn, lôøi ca tieáng nhaïc nhôø ñoù ñöôïc trung thöïc hôn, tieáng dóa haùt ít reøø hôn, chaát löôïng toát nhö dóa cuûa Taây, cuûa Ñöùc saûn xuaát. Khi nhaéc tôùi nhöõng boä dóa cuûa haõng ASIA, coù ngöôøi hoûi taïi sao ngöôøi ta hay noùi dóa TROØNG ÑOÛ TÍM hay dóa TROØNG VAØNG? Ñaây laø caùch’’ ñaùnh vaøo maët taâm lyù ’’ù cuûa ngöôøi mua dóa. Thaày Naêm bieát ngöôøi daân ôû noâng thoân, coù ngöôøi ít hoïc, coù ngöôøi thích noùi ngaén goïn khi nhôø ngöôøi khaùc mua dóa duøm mình khi ñi Saøigoøn, Chôï Lôùn, noùi dóa “ Troøng maøu gì laø noùi tôùi naêm saûn xuaát “ cuûa boä dóa ñoù.

Keå töø boä dóa ñaàu tieân mang soá thöù töï 0. 000. 001 daùn nhaõn Ñoû Tím ( goïi laø dóa Troøng Ñoû Tím ) “ Vaêng vaúng Tieáng Chuoâng Chuøa “ do taøi töû Naêm Nghóa ca cho ñeán nhöõng ñaàu thaäp nieân 1950, haõng dóa ASIA ñaõ phaùt haønh ñöôïc 5 ñôït dóa. Nhìn caùi maøu nhaõn hieäu, ngöôøi khaùch haøng quen thuoäc coù theå bieát khoaûng naêm ra ñôøi cuûa noù. Ví duï :

231

Dóa TROØNG ÑOÛ TÍM, khoaûng naêm 1936 - 1939, coù caùc boä Vaêng vaúng Tieáng Chuoâng Chuøa ( Naêm Nghóa ), Thaân Toâi Coù Choàng ( coâ BA Beán Tre ), Coäp. . coäp. . Bonjour thaày Ba ( Hoàng Chaâu ) . . .

Dóa TROØNG VAØNG, khoaûng naêm 1939 - 1942, coù Gioù Baác Laïnh Luøng ( coâ Hai Ñaù ) Ngöïa Chaïy Ñöôøng Daøi ( Hoàng Chaâu ), Thaùi Sö Vaên Troïng Giaùng Thaäp Ñieàu ( UÙt Traø OÂn ).

Dóa TROØNG TRAÉNG, khoaûng naêm 1942 - 1947, coù Ñeâm Ñoâng ( Naêm Nghóa ), Tình Maãu Töû ( coâ Tö Saïng ), Phaøn Leâ Hueâ ( coâ Ba Kim Anh ), Toân Taãn Giaû Ñieân ( UÙt Traø OÂn, Tình Yeâu Moäng Töôûng ( Naêm Nghóa ), Troïng-Thuûy Mî Chaâu ( Ngoïc Chieáu ). . . Dóa TROØNG XANH, khoaûng naêm 1947 - 1950, coù Khoùc Hoaïn Thö ( coâ Ba Beán Tre ), Nguyeät Thu Nga ( tuoàng caûi löông Thaønh Coâng - Ngoïc AÙnh ), Toân Taãn Giaû Ñieân ( taùi baûn ), Ñeâm ñoâng ( taùi baûn ), Boùng Ngöôøi Kî Só ( Thaønh Coâng ), Tình Haän Ly Höông (Minh Chí ) Taâm Söï Chaøng Doát ( Saùu Thoaøng ) . . . Khoaûng cuoái thaäp nieân 1950, sau ñôït dóa Troøng ñoû ( boä voïng coå Huyeàn Traân Coâng Chuùa ) Haõng Dóa ASIA ñoåi teân hieäu saûn xuaát treân maët dóa laø HOÀNG HOA. ( Hoàng Hoa ñaây laø anh hai Hoàng Hoa, moät ngöôøi lai hoa kieàu, thaân nhaân cuûa thaày Naêm Maïnh chôù khoâng phaûi chò Hoàng Hoa, vôï hai cuûa anh UÙt Traø OÂn nhö coù ngöôøi ngoä nhaän ). Thaày Naêm Maïnh, duø laø chuû nhaân cuûa moät haõng dóa taïi moät caên phoá heïp ôû ñöôøng Danel Chôï Lôùn hay luùc dôøi veà moät cô ngôi beà theá, roäng lôùn taïi soá 362 Beán Haøm Töû, Thaày Naêm Maïnh luoân luoân ñoái ñaõi noàng haäu vôùi anh chò em ngheä só, nhaïc só nhö ngöôøi thaân trong gia ñình. Chöa heà nghe ai than phieàn Thaày veà vieäc tieàn nong. “ Bao thô “ thaày trao tay cho anh em ngheä só sau moãi laàn thu dóa ñeàu gaây moät caûm giaùc thoaûi maùi vaø baát ngôø. Thaày traân troïng taøi naêng vaø nhaïy beùn trong coâng vieäc phaân vai ñaøo keùp treân maët dóa. Thaày goùp yù nhanh trong vieäc “ caét tuoàng “ phaân ñoaïn vôùi soaïn giaû, sao cho caâu ca lôøi thoaïi troïn veïn treân moãi maët dóa. Maët dóa naøo thu xong maø coøn moät soá voøng troáng, thaày yeâu caàu ñôøn chen vaøo vaøi baûn nhoû, chôù khoâng thu tieáp noäi dung khieán cho caâu ca lôõ dôû phaûi ghi ôû maët sau, khoù nghe, khoù hieåu. Toaøn boä coâng vieäc cuûa haõng dóa do moät tay Thaày ñieàu haønh, saép ñaët töø vieäc choïn baøi, tuyeån löïa nhaïc só, taøi töû ñeán vieäc thu thanh, in baûn saùp, laøm baûng ñoàng roài eùp dóa, laøm bao bì. Thaày coøn taän taâm chæ daïy cho ngöôøi giuùp vieäc chôù khoâng coù daáu ngheà. Luùc naøo thaày cuõng aên maët xueà xoøa vôùi chieác quaàn ñuøi traéng thaét baèng giaây löng, mang luûng laúng xaâu chìa khoùa. Khi naøo coù khaùch laï hoaëc phoøng thu coù nhieàu ñaøo quaù, Thaày môùi xoû theâm chieác aùo sô-mi cuït tay cho lòch söï, nhöng cuõng chæ gaøi coù moät hoaëc hai nuùt giöõa. Gaëp taøi töû hoaëc nhaïc só naøo tôùi phoøng thu maø maët maøy coù veû daõ döôïi, thieáu “ thuoác “, thaày vui veû öùng tröôùc ñeå anh em ñi tieäm laøm vaøi caëp cho noù ‘’pheû “ roài haún caát gioïng ca hoaëc ñôøn (Hoài xöa, nhieàu danh caàm, danh ca nghieän thuoác phieän. ) Boä dóa naøo taùi baûn baùn chaïy, thaày ñeàu goïi anh em ñeán ñeå thöôûng theâm moät soá tieàn lôùn, nhoû. Vì vaäy, veà sau coù nhieàu haõng dóa ra ñôøi, anh em ngheä só cuõng khoâng xa thaày. Dóa ASIA nhôø ñoù caøng taêng theâm uy tính vì soá baøi baûn hay, ca só gioûi, danh caàm quen thuoäc.

232

Nhôø haõng dóa ASIA laêng xeâ, raát nhieàu ngheä só ñaõ böôùc leân naác thang danh voïng cuûa ngheä thuaät nhö Naêm Nghóa, Baûy Cao, UÙt Traø OÂn, coâ Tö Saïng, Taùm Thöa, Taùm Baèng, Hoàng Chaâu, Ba Tuùy, Thaønh Coâng, Minh Chí, Thanh Tao, Naêm Phoài, Ngoïc Chieáu, Ba Tuaát, Ba Beán Tre, Naêm Caàn Thô Ba Traø Vinh, Baïch Hueä . . . Nhöõng boä dóa caûi löông ñeå ñôøi coù San Haäu ( 25 dóa ), Quan AÂmThò Kính ( 12 dóa ), Toâ AÙnh Nguyeät ( 16 dóa ), Hoa Rôi Cöûa Phaät ( töùc laø Lan vaø Ñieäp ) 16 dóa, Göôm Luïc Yeåm, 10 dóa . . .

Veà maët coâng ngheä, Thaày Naêm Maïnh laø ngöôøi ñaàu tieân xaây döïng ngaønh cheá taïo dóa haùt taïi Vieät Nam baèng nguyeân lieäu trong xöù, keùo theo söï phaùt trieån cuûa daøn maùy haùt vaø kim haùt noäi ñòa suoát trong boán thaäp nieân. Do coâng lao saùng laäp ñoù, naêm 1956, Hoäi Chuû Nhaân caùc Haõng Dóa DÓA taïi MYÕ ñaõ môøi thaày Naêm Maïnh laøm PhoÙ Chuû Tòch danh döï. Thôøi gian naày caên bònh ung thö ruoät phaùt taùc, gia ñình ñaõ ñöa thaày ñi Phaùp, ñi Nhöït ñeå chöõa trò, nhöng khoâng heát bònh ñöôïc. Thaày maát taïi nhaø thöông Ñoàn Ñaát vaøo luùc 14 giôø 30 chieàu ngaøy 04 / 01 / 1957, höôûng döông 50 tuoåi. Thaày maát ñi, ñeå laïi moät vôï ( chaùnh thaát baø Phan Thò Lieân ) vaø 8 ngöôøi con. Trong soá ñoù, 4 ngöôøi con lôùn ñang ñi hoïc nöôùc ngoaøi: Ngoâ Vaên Minh ( hoïc ôû Anh Quoác ), Ngoâ Vaên Ñöùc, Ngoâ Vaên Ngoïc vaø Ngoâ Vaên Chaâu ( hoïc ôû Phaùp ) Boán coâ caäu coøn laïi laø: Ngoâ Vaên An, Ngoâ Vaên Phöôùc, Ngoâ Thò Hueä vaø Ngoâ Thò Haïnh . Luùc anh Naêm Huøng coøn soáng, toâi nhieàu laàn ñi ñaøn ca coå nhaïc vôùi nhoùm nhaïc só cuûa anh (anh Loâi ñôøn coø, anh Cam Vaên Coâng ñôøn luïc huyeàn caàm, vaø chaùu Ngoâ Vaên Phöôùc ) Chaùu Ngoâ Vaên Phöôùc vaø gia ñình ñaõ ñònh cö ôû Montreùal Canada. Thaày Ngoâ Vaên Maïnh xöùng ñaùng ñöôïc Vinh Danh laø ngöôøi ñaàu tieân saùng cheà ra dóa haùt taïi Vieät Nam. OÂng maát ñi giöõa luùc saân khaáu caûi löông ñang hoài höng thònh, ñeå laïi khoâng bieát bao nhieâu thöông tieác cho anh em vaên ngheä só, nhaïc giôùi vaø thaân baèng quyeán thuoäc.