Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego

Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism

PACHNICA DĘBOWA (OSMODERMA EREMITA) JAKO PRZYKŁAD GATUNKU PARASOLOWEGO.

MARTWE DREWNO A BIORÓ ŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA EKOSYSTEMÓW LE ŚNYCH

GOSPODARCZE I SPOŁECZNE ZNACZENIE DREWNA JAKO MATERIAŁU

Konferencja

Organizowana przez Nadleśnictwo Łopuchówko i Zespół Ochrony Lasu w Łopuchówku Puszczykowo, 27-28 kwietnia 2011r.

Bogdan Czemko Polska Izba Gospodarcza Przemysłu

Drzewnego

Znaczenie przemysłu opartego o przerób drewna i jego pozycja w gospodarce kraju

Fakty ekonomiczne

Przemysł drzewny jest jednym z głównych filarów polskiej gospodarki. Jego udział w produkcjisprzedanej całego przemysłu przetwórczego w 2008 r. wyniósł 9,21%, a w 2009 r. 9,60%, w tymbranża drzewna bez mebli odpowiednio – 5,77% i 6,02%. Udział przemysłu drzewnego w całympolskim eksporcie to 10,2% w 2008 r. i 10,93% w 2009 r., a bez mebli – odpowiednio 5,08% i 5,27%.Warto zauważyć, że uwzględniając wszystkie główne sektory łącznie, iż szacuje się że ok. 60%pozyskiwanego w Polsce drewna, w różnym stopniu przetworzonego, trafia na rynki zagraniczne.

Wartość produkcji sprzedanej całego przemysłu drzewnego w 2009 r. to prawie 73 mld zł a bez mebli 45,8

mld zł. W stosunku do 2008 r. oznacza to wzrost o ok. 3%. Fizyczne rozmiary produkcji tarcicy (liczone w

m3) wykazały natomiast w 2009 r. spadek o 7% w porównaniu z rokiem 2008.

Należy zauważyć, że wartość drewna okrągłego, stanowiącego surowiec będący podstawą tej produkcji

wynosi ok. 5,5 mld zł. Oznacza to, że po przerobie drewna okrągłego statystyczna wartość produktów

ośmiokrotnie przekracza wartość surowca.

Tab.1 Produkcja sprzedana branży drzewnej w 2009 roku – wg danych GUS dla „pełnej zbiorowości” (wartość w milionach zł)

Dział produkcji wg PKD Warto ść produkcji sprzedanej

Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy imateriałów używanych do wyplatania 25.056,5

Produkcja papieru oraz wyrobów z papieru 20.718,5

R a z e m „bran ża drzewna” 45.775,0

Produkcja mebli 27.194,1

R a z e m „bran ża drzewna i meblarska” 72.969,1

Warto ść produkcji sprzedanej przemysłu o g ó ł e m 912.741,1

Udział w warto ści sprzedanej przemysłu ogółem: (1) „bran ży drzewnej” 5,02%

(2) „bran ży drzewnej i meblarskiej” 7,99%

Warto ść produkcji sprzedanej przetwórstwa przemysłowego o g ó ł e m 760.107,1

Udział w warto ści sprzedanej przetwórstwa przemysłowego ogółem: (1) „bra nży drzewnej” 6,02%

(2) „bran ży drzewnej i meblarskiej” 9,60%Źródło: GUS („Biuletyn Statystyczny 9/2010”)

Tab.2 Wartość eksportu branży drzewnej w 2009 roku (wartość w milionach zł)

Grupa asortymentowa Warto ść eksportu

Drewno i wyroby z drewna 8.921,6

Ścier drzewny, papier, tektura i artykuły z nich 13.380,5

R a z e m „bran ża drzewna” 22.302,1

Meble; stelaże, itp.; budynki prefabrykowane 23.960,5

R a z e m „bran ża drzewna i meblarska” 46.262,6

Eksport polski o g ó ł e m 423.242,0

Udział w eksporcie ogółem: (a) „bran ży drzewnej” 5,27%

(b) „bran ży drzewnej i meblarskiej” 10,93%Źródło: GUS

Ilość firm przerabiających drewno okrągłe

Jako odbiorcy drewna okrągłego wg danych LP zarejestrowane były w2008r. 7132 firmy, w 2009r. - 8524 firmy , w 2010r. - 8675. Co jednakcharakterystyczne – ok. 3200 z nich w ogóle nie bierze udziału wgłównej procedurze sprzedaży – przetargach ograniczonych, coświadczy, że nie prowadzą stałej działalności. Prawdopodobnie są tow większości firmy „szarej strefy”, działające okazjonalnie lubhandlujące spekulacyjnie surowcem drzewnym. Co również istotne –aż 92% zarejestrowanych odbiorców kupuje mniej ni ż 5 tys. m3drewna okr ągłego rocznie, a 66% - nawet mniej niż 1 tys. m3rocznie. Zakłady o takim przerobie to raczej rzemiosło a nie przemysł,bez szans na postęp techniczny i efektywne prowadzenie działalności.Kupują one jednak tylko ok. 10% całej sprzedawanej przez LP ilościdrewna. Resztę – 90% - kupuje ok. 700 przedsi ębiorstw,stanowi ących zasadniczy trzon przemysłu.

Zatrudnienie w przemyśle drzewnymWg GUS cały ten przemysł (w podmiotach o zatrudnieniu powyżej 9 pracowników)

zatrudniał w 2009r. ok. 132 tys. osób, a dodając do tego przemysł meblarski, całkowite zatrudnienie osiąga 261 tys. osób , w stosunku do odpowiednio 140 i 305

tys. osób w 2008r.

Dział produkcji wg PKDPrzeciętne zatrudnienie

2009 (tys.) 2008 = 100%

Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania 87,4 89,3

Produkcja papieru i wyrobów z papieru 44,5 99,0

Produkcja mebli 129,9 93,2

R a z e m „branża drzewna i meblarska” 261,8 brak porówna-walnych danych

Przeciętne zatrudnienie w przemyśle o g ó ł e m 2.478,4 94,5

Udział w przeciętnym zatrudnieniu w przemyśle: (a) „branży drzewnej” 5,32% brak porówna-walnych danych

(b) „branży drzewnej i meblarskiej” 10,56% brak porówna-walnych danych

Tab. 3 Przeci ętne zatrudnienie w bran ży drzewnej w 2009 roku (podmioty zatrudniaj ące powy żej 9 pracowników) w tysi ącach osób

.Źródło: GUS („Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w 2009 roku”)

Jak wida ć, przemysł drzewny jest znacz ącym w skali kraju zbiorowym pracodawc ą, dając zatrudnienie 260

tys. ludzi i ich rodzinom. Ilo ść ta jest jednak na pewno znacznie zani żona, gdy ż wielu drobnych

producentów, w tym sporo z „szarej strefy”, wymyka się statystykom.

Zatrudnienie w przemy śle drzewnym

Drewno bazą dochodów przedsiębiorców i kreatorem miejsc pracy

Jaki efekt powstanie, gdy do przerobu skierujemy dojrzałe drewna z cięć rębnych, najpopularniejszej u nas sosny ?

Przykład:

Wszystkie wyliczenia dotyczą rocznej produkcji.

Surowiec to drewno sosnowe, tartaczne WO, którego cena średnia w 2010r. wyniosła 202 zł/m3.

Wartość 10.000 m3 = 2.020.000 zł

Etap.1. Pozyskanie, zrywka, wywóz. Wartość drewnapozostaje bez zmian. Zatrudnienie przy pozyskaniu i zrywce

(1 os/1000m3/rok ) wynosi 10 os . + transport 1 os.

Etap 2. Przetarcie na tarcic ę. Wydajność materiałowa 63%

Powstaje 6.300 m3 tarcicy, o cenie średnio (grudzień 2010r.)

556 zł/m3

Wartość produktu: 3.502.800 zł = 179% wartości surowca

(wartość dodana +1.482.800zł)

Zatrudnienie (1 os./700 m3 przetarcia) - 14 os ./rok

Etap 3. Przerób materiału głównego . Produkcja deskipodłogowej litej – z 70% wyprodukowanej tarcicy (mat. główny),co stanowi 4410 m3. Wydajność materiałowa 74%. Powstaje 3263m3 (ok. 116.550 m2) podłóg o cenie ok. 1530 zł/m3 (43 zł/m2)

Wartość produktu: 4.992.400zł

Zatrudnienie podczas produkcji deski podłogowej wyniesie: (ok.230 m3/os) -14 os./rok

Całkowita wartość głównych produktów (deska podłogowa i palety

przemysłowe) wynosi więc ok. 6.280.000 zł, czyli 311% wartości

surowca (drewna okrągłego). Wartość dodana to 4.260.000 zł

Etap 4. Przerób materiału bocznego Produkcja palet przemysłowych z - 30% wyprodukowanej tarcicy, co stanowi 1890 m3. Cena jednostkowa 450 zł/m3. Wartość tarcicy: 850.500 zł

Wydajność materiałowa - 85%. Powstanie 1.607 m3 palet różnegotypu, o wartości przeliczonej na m3 od 450 zł do 1100 zł. Średnioprzyjęto cenę 800 zł/m3.

Wartość wszystkich powstających produktów na tym etapie wyniesiewięc 1.285.600 zł.

Zatrudnienie (oszacowane na bazie informacji z zakładów) : 10os./rok

Produkty uboczneIlość powstających pozostałości poprodukcyjnych w całym cyklu(uwzględniając straty bezpowrotne 6%) to 4500 m3, w tym 42%odpadów kawałkowych przerabianych na zrębki o wartościłącznie ok. 245.000zł (130 zł/m3 x 1890m3) i 55% trocin owartości łącznie 124.000 zł (30 zł/mp : 0.6 x 2480m3).

W sumie wartość tych produktów ubocznych wyniesie więc wzaokrągleniu 370 tys. zł

Podsumowanie efektów

Całkowita warto ść produktów z przerobu 10 tys. m3 drewnawielkowymiarowego sosnowego wyniesie 6.630.000 zł (328% wa rto ścisurowca), a warto ść dodana to 4.610.000 zł.

Całkowite zatrudnienie przy prowadzeniu tej produkcji wynie sie 49osób.

W omawianym przykładzie powstaje z tego drewna 117 tys. m2 podłogi zekologicznego, odnawialnego materiału – ilość wystarczająca nawyposażenie 1670 dużych mieszkań. Ponadto powstanie 1600 m3 ró żnychpalet przemysłowych .

Powstają też pozostało ści poprodukcyjne o warto ści ok. 0,37 mln zł,stanowiące albo surowiec dla przemysłu płytowego lub ekologiczne –odnawialne źródło energii. Gdyby przeznaczyć je w całości na celeenergetyczne, ilość ta stanowi substytut ok. 1800 ton węgla kamiennego.

Co jeszcze może powstać z 10\ tys. m3 drewna?- 33.600 typowych okien drewnianych , o powierzchni 2,25 m2 każde

( zużycie 0.086 m3 t-cy na 1 m2 = 0,2977m3 drewna okr./1szt.)

- 92.300 typowych drzwi wewn ętrznych płycinowych z o ścieżnic ą, oszerokości 80 cm (zużycie 0,044 m3 t-cy/1m2 = 0.1083 m3 drewnaokr./1szt)

- 1,1 mln krzeseł nietapicerowanych ( zużycie t-cy 0,006m3/szt = 0.009 m3drewna okr./szt)

- 250 kompletnych (stan surowy) domów z bali o powierzchni 100m2(zużycie drewna okr. 0,4m3/m2 = 40 m3/szt)

Te wyliczenia oczywiście nie oznaczają, że na dowolne produkty można wprost przeliczać drewno

pozyskiwane w lesie. Z każdej kłody da się bowiem zużyć na dany produkt tylko część powstającej

tarcicy – np. na dom z bali wykorzystany będzie materiał główny, czyli ok. 70 % wyprodukowanego

materiału. Reszta musi znaleźć inne zastosowanie. Nastawiając się na produkcję podłogi – tak jak w

przykładzie – również pokazano, że część powstającej w przetarciu tarcicy musimy zużyć na coś

innego lub sprzedać, bo będzie na deskę podłogową za cienka, za krótka lub nieodpowiedniej jakości.

Chodzi tu jednak tylko o pokazanie pewnej skali możliwości jaką tworzy przemysłowe wykorzystanie

drewna, a nie o dokładne dane.

Drewno - ekologiczny surowiec

Obserwując liczne zabiegi ekologów o pozostawienie jaknajwiększych powierzchni leśnych nietkniętych, a równocześnie –ojak najszersze stosowanie ekologicznych surowców do różnorodnejprodukcji, można odnieść wrażenie że to typowe próby abyrównocześnie „mieć ciastko i zjeść ciastko”. Jeśli chcemy miećefekty w postaci np.. zmniejszonej emisji CO2 i ograniczyć zużycieenergii – np. w gospodarstwach domowych – to musimy nie tylkohodować – ale też eksploatować lasy. Ekologiczne aspektywykorzystania drewna to jednak temat bardzo szeroki, dlatego tylkogo tu zasygnalizuję.

Budownictwo to „motor” który napędzakoniunkturę na wyroby z drewna. Stosowanietu drewna ogromne znaczenie i dlaśrodowiska – i dla zwykłych konsumentów.Warto bowiem wiedzieć, że np. budowa domuz drewna zmniejsza emisje do atmosfery CO2w stosunku do domu tradycyjnego o ok. 10ton. Każde 10 okien z drewna redukuje okolejne 0,5 t emisję CO2 w porównaniu dookien z PCV.

Budowa drewnianej ściany wymaga zużycia3,5 razy mniej energii niż podobna ścianastalowa – np. ściana wiaty.

Deficyt drewnaPozyskanie drewna w Polsce systematycznie rośnie, co ilustruje poniższy wykres.

Źródło: PGL LP

Nie wydaje si ę jednak, aby nad ążył on za rosn ącym popytem, szczególnie patrz ąc na dane dotycz ące nie tylko Polski, ale te ż

Europy, a nawet świata jako cało ści.

Prognozy popytu i podaży

W 2010r. w Europie faktycznie pozyskano ok. 430 ml m3 drewnawszelkich sortymentów łącznie. Możliwości jednak są większe – wg.opracowania prof. U. Mantau z Hamburga „Badania nad drewnem wUE”, wynoszą one może nawet 686 mln m3 , nie licząc drewna z upraw,zadrzewień itd. W bilans wliczone są też odpady z przemysłu. Łącznie w2010r. potencjalna podaż wyniosła więc aż 994 mln m3 , przyzapotrzebowaniu 825 mln m3 , a więc mniejszym. Jednak z tej ostatniejilości aż 368 mln m3 to drewno na cele opałowe, a prognozy mówią, żejuż w 2020r. popyt na te cele będzie o 200 mln m3 większy, a w ciągukolejnych 10 lat wzrośnie o kolejne 180 mln m3 . Zapotrzebowanieprzemysłu też wzrośnie – odpowiednio o 100 mln m3 i 90 mln m3 .Równocześnie zakłada się, że w całej Europie pojawią się „ekologiczne”ograniczenia, które spowodować mogą zmniejszenia pozyskania o 1,4%.W efekcie ocenia się, że w perspektywie 2030r. narastający wysokideficyt drewna jest pewny i wyniesie on, w zależności od przyjętegowariantu obliczeń, od 153 do 424 mln m3.

Proponując w Polsce przepisy i rozwiązania idące w kierunkuzmniejszenia pozyskania drewna z naszych lasów, należy więc miećświadomość, że rozmawiamy o surowcu już i tak deficytowym i, że niebędzie źródeł, z których jego braki na rynku będzie można uzupełnić.

Podsumowanie� Znaczenie przemysłu drzewnego dla gospodarki kraju najlepiej obrazuje fakt,

że wytwarza on 9,60% produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego a jegoudział w krajowym eksporcie to prawie 11%.

� O społecznym znaczeniu przemysłu bazującego na drewnie świadczy fakt,że pracuje w nim do 300 tys. ludzi.

� Każde 10 tys. wielkowymiarowego iglastego drewna okrągłego, w wartościok. 2 mln zł, skierowanego do przerobu przemysłowego daje dziś prace 49osobom i pozwala stworzyć wartość dodaną w wysokości ok. 4.6 mln zł jużprzy produkcji najprostszych drzewnych wyrobów.

� Tworząc przepisy ograniczające pozyskanie drewna w polskich lasachnależy mieć świadomość iż znacząco ogranicza się w ten sposób dostępdo surowca który jest i będzie deficytowy – spadną więc zarówno dochodypolskiej gospodarki jak i ilość miejsc pracy.

� Kierowanie drewna do przemysłu ma również sens ekologiczny – sprzyjaobniżaniu emisji CO2 i oszczędza energię.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

Bogdan Czemko

Polska Izba Gospodarcza Przemysłu Drzewnego