globe poglavja 165 x 235 curvi za print - moepp.gov.mk protokoli -zemjina... · “g" ако...

Програма GLOBE - Прирачник за мерење

GLOBE 2008

1. Испитување на земјината покривка Зошто се испитува земјината покривка? Типот и количината на земјината покривка се важни карактеристики за да се разбере Земјата како систем. Во размената на енергија, земјината покривка влијае на сончевата енергија рефлектирана од Земјината површина, а ова пак на загревањето на атмосферата и на локалните климатски услови. Климатските пак услови влијаат на флората, односно на типот на земјината покривка. Влијае на размената на водата и хемиските елементи кои се од суштинска важност за животот на Земјата (јаглерод, азот и сулфур), меѓу почвата, растенијата и атмосферата. Научниците што ја проучуваат планетата Земја посебно се интересираат за природната вегетација. Затоа местата каде ќе се вршат детални мерења се одбираат такви да се богати со природна вегетација. Мерењата што се вршат се наречени биометрија и вклучуваат големина и распространетост на растенијата на избраното место. Биометриските мерења се важни за да научниците следат какви промени се случуваат на значајните фактори кои влијаат на екосистемите. Исто така, важно е да се познава и типот на вегетацијата на избраното место, што се одредува со системот што го употребуваат Обединетите Нации, наречен MUC (Modified UNESCO classification) систем. Испитувањето на земјината покривка на самото место, овозможува научниците подобро да ја интерпретираат сателитската снимка на избраната површина. Со години научниците добиваат сателитски снимки на Земјата и макотрпно работат за да утврдат што се гледа на тие снимки. Нивните нагаѓања можат да се потврдат само ако се земат податоци директно од самото место. Овде многу ќе помогне GLOBE програмата. GLOBE училиштата од секаде од светот прибираат податоци и фотографиии на земјината покривка и ги испраќаат во центарот за обработка на податоците на GLOBE програмата преку интернет. Но исто така преку интернет, GLOBE учениците ќе можат да се запознаат со податоците на другите GLOBE училишта ширум светот и со истражувањата на научниците. Низ ова истражување учениците ќе ги вежбаат вештините за мерење, математички пресметки, правење геогравски карти, ќе научат нешто повеќе за растенијата во нивната животна средина и ќе научат да употребуваат експериментални и истражувачки техники.

2. Избор на места за истражување

43


ЗЕМЈИНА ПОКРИВКА

• GLOBE истражувачко место (GLOBE study site) Проектот на истражување на земјината покривка започнува со сателитска слика на област од 15 км х 15 км, во чиј центар е вашето училиште. Тоа е вашето GLOBE истражувачко место. Името на сателитот што ја обезбедува снимката е “LANDSAT”, а снимката ја прави посебна камера наречена “Thematic mapper” (ТМ), што снима на различни бранови должини. Секоја бранова должина дава различно обоена слика. Ако имате две слики во две различни бранови должини, ќе можете да одредите каков е типот на земјината покривка. На пример, шумата може да изгледа исто како водата во едната бранова должина, но не и во другата. ТМ сликите се составени од мали обоени квадрати наречени пикслови. Секој пиксл прикажува област од 30 м х 30 м на Земјата. ТМ сликата ќе ја добиете од GLOBE веднаш штом ќе бидете регистрирани како GLOBE училиште. Сликата ќе дојде на диск со софтвер наречен Multi-Spec што ќе ви помогне да ја прикажете сликата на различни бранови должини и да ја зумирате (да ја фокусирате на одредени пикслови). • Места за испитување на земјината покривка (Land cover sample sites) Во внатрешноста на GLOBE истражувачкото место се избираат места за испитување на земјината покривка, односно места на кои ќе се вршат детални мерења и набљудувања. Учениците поделени во групи ги одбираат тие места со помош на ТМ сликата, како области од 90m х 90m со истородна земјина покривка. Всушност, на ТМ сликата тие области се состојат од 9 пикслови (3 х 3 пикслови). Се одбираат толку многу места на кои ќе се испитува земјината покривка, колку што е можно да се посетат. При посетата на тие места се маркира областа од 90m х 90m и се дава име. Со GPS приемникот се одредуваат координатите на центарот на таа област (географска ширина, географска должина и надморска висина). 3. Какви испитувања се прават на земјината покривка Во избраните места земјината покривка се испитува квалитативно и квантитативно. Квалитативното испитување се врши доста едноставно.Квалитативните податоци се земаат само еднаш, а се состојат во следново:

Од центарот се фотографира областа во сите главни правци (исток, запад, север и југ). Треба да се направат два комплета фотографии (еден за GLOBE и еден за училиштето). На фотографиите треба да се забележи името на областа што е фотографирана и правецот во кој фотографијата е направена.

Со помош на МUC системот се врши класификација на земјината покривка. Ако местото согласно MUC системот е класифицирано како шума-forest (1), шума-woodland (1) или тревна вегетација (4), тогаш тоа место може да се користи и за квантитативно испитување во согласност со GLOBE протоколот. За другите класификации GLOBE нема протокол за квантитативни и биометриски мерења, па за тоа место испитувањата се сведуваат само на квалитативни. Ако местото е одбрано за квантитативно истражување,тогаш внатре во него треба да се одреди постојано место за биолошко истражување - биолошки истражувачко место (biology study site). Ова место ќе се користи за долгорочно прибирање на податоци поврзани со вегетацијата. GLOBE училиштата можат да одберат само едно биолошки истражувачко место, а можат и повеќе (пожелно е да тие бидат од различна класа). Забелешка: Местото за биолошко истражување се одбира само доколку квалитативната класификација е од класата 0,1 или 4.

44


GLOBE 2008

МЕТОДОЛОГИЈА ЗА СОБИРАЊЕ ПОДАТОЦИ ЗА ЗЕМЈИНАТА ПОКРИВКА

МЕТОДОЛОГИЈА ЗА ЦРТАЊЕ НА КАРТАТА НА ЗЕМЈИНАТА ПОКРИВКА

И СЛЕДЕЊЕ НА ПРОМЕНИТЕ

45



ПРОТОКОЛ ЗА МЕСТОТО ЗА ИСПИТУВАЊЕ НА ЗЕМЈИНАТА ПОКРИВКА

Задача: Да се одреди местоположбата на вашето Место за испитување на земјината покривка, да се фотографира и да се одреди класата на земјината покривка согласно MUC - системот.

Што ви е потребно

GPS молив или пенкало компас протоколи за биометриски мерења MUC- систем (табела и речник на термини) метарска лента (50 метри долга) Прирачник за локалната вегетација фотоапарат маркери листи за запишување на податоците градинарски ножици На терен

1. Приближно лоцирајте го центарот на област од 90 m х 90 m хомогена земјина покривка. Областа може да биде и поголема, само мора да е хомогена.

2. Одредете ги географската ширина, географската должина и надморската височина со GPS-приемникот следејќи го GPS -протоколот.

3. Одредете ја MUC - класата. Ако е потребно спроведете биометриски мерења. 4. Од центарот на Местото направете 4 фотографии во секој од главните правци: исток,

запад, север и југ. Користи компас за да ги определиш правците. 5. Запиши ги податоците на соодветни места во Листата за податоци.

Биометриски мерења кои се евентуално потребни: 1. Мерење на покривката на сводот и покривката на тлото 2. Мерење на висината на дрво, грмушка и граминоид 3. Мерење на обиколка на дрво 4. Мерење на биомаса на граминоид

46


GLOBE 2008

ПРОТОКОЛ ЗА МЕРЕЊЕ НА ПОКРИВКАТА НА СВОДОТ И ПОКРИВКАТА НА ТЛОТО

На терен 1. Одредете ја местоположбата на центарот на Местото за испитување на земјината покривка.

Тоа е почетната точка. 2. Одберете го правецот во кој ќе чекорите: североисток. северозапад, југоисток и југозапад.

Користете компас. 3. На секој двочекор погледнете во денсиометарот. Бидете сигурни дека го држите правилно.

Во првата колона на Листата за запишување на податоци запишете: “ - “ ако гледате набо “ Т “ ако гледате делови од дрво (повисоко од 5 метри). “ SB " ако гледате делови од грмушка (шумско растение со висина помеѓу 50 см и 5 м)

4. Во втората колона на Листата за податоци запишете: “ - “ ако гледате небо “ Е “ ако дрвото или грмушката е зимзелена “ D " ако дрвото или грмушката е листопадна

5. Истовремено со запишувањето на покривката на сводот, ќе ја запишете и покривката на

тлото. Тоа значи на секој двочекор ќе погледнете надолу и ќе забележите дали вашите стапала или нозете до колена ви ги допира нeкаква вегетација.(За ова не го користете денсиометарот!) Запишете: “-“ ако нема вегетација “В“ ако гледата сува вегетација “G" ако гледате зелена вегетација и во колоната 4 идентификувајте го типот на зелената вегетација (Граминоид, форб, грмушка, џуџеста грмушка или друга зелена вегетација).

47



6. Во колоната 5 запишете го името на највисокото дрво или грмушка што го забележавте на Местото. (по можност да се напише латинско име или локално име)

7. Во колоната 6 ставете “+” ако највисоката вегетација е грмушка, а “-” ако не е. 8. Во колоната 7 ставете “+” ако вегетацијата е џуџеста грмушка или “-” ако не е. 9. Направи ги овие мерења за секој од четирите правци чекорејќи од центарот на Местото до

крајот на дијагоналата. 10. Комплетирајте ги табелите на стр. 2 од Листата за податоци. Пресметај те ги потребните

проценти. 11. Употребете ги овие податоци за да ја потврдите вашата MUC - класификација и за да ги

одредите домонантните и кодоминантните примероци во вашето место.

Одредување на процентот на покриеност на сводот со: Вкупно “Т”

1. % Покривка на сводот со дрво = ----------------------- х 100 Вкупно мерења Вкупно “Е”

2. % Зимзелена покривка на сводот = ------------------------- х 100 Вкупно мерења Вкупно “D"

3. % Листопадна покривка на сводот = -------------------------- х 100 Вкупно мерења Вкупно “GD"

4. % Покривка на тлото со граминоид = ----------------------- х 100 Вкупно мерења Вкупно "SB"

5. % Покривка на сводот со грмушка = -------------------------- х 100 Вкупно мерења Вкупно џуџеста грмушка

6. %Покривка со џуџеста грмушка = ----------------------------- х 100 Вкупно мерења

48


GLOBE 2008

ПРОТОКОЛ ЗА МЕРЕЊЕ НА ВИСИНАТА НА ГРАМИНОИД, ДРВО И ГРМУШКА

На терен 1. Мерење на висината на граминоидот (граминоид тревна вегетација)

Нека еден ученик застане во центарот на Местото со врзани очи. Нека фрли на пр. мешунка од грашак било каде во Местото.

Таму каде паднала мешунката измерете ја висината на граминоидот од тлото до врвот.

Повторете го процесот уште двапати и пресметајте средна вредност

Запишете го резултатот и употребете го за одредување на MUC - класата

2. Мерење на висина на грмушка (грмушката е висока од 50cm до 5м) Одберете грмушка по случаен избор (Исто како што го одбравте местото каде меревте висина на граминоид) - најблиската грмушка до местото каде ќе падне мешунката грашак.

Измерете ја висината на грмушката од тлото до највисокото гранче, ако е можно. Ако грмушката е превисока употребете клинометар.

Повторете го процесот уште два пати па пресметајте средна вредност. Запишете го резултатот и употребете го за одредување на MUC- класата

3. Мерење на висина на дрво (дрвото е повисоко од 5 метри) Одредете ги доминантните (тие што се најприсутни на Местото и кодоминантните (тие што се втори најприсутни) примероци на дрво и запишете ги нивните имиња.

Изберете ги највисокото, најниското и три други дрва со висина меѓу најмалата и најголемата од доминантниот примерок.

Маркирајте ги овие дрва ако имате намера на истото место да земате податоци повторно со цел да ги следите промените.

Измерете ја висината на овие дрва користејќи клинометар. Направете по три мерења за секое дрво и пресметајте средна вредност. Ако кодоминантна вегетација е дрво, на ист начин одберете 5 дрва од кодоминантниот примерок и измерете ги нивните висини.

ПРОТОКОЛ ЗА МЕРЕЊЕ НА ОБИКОЛКА НА ДРВО

На терен 1. Обиколката се мери на одбраните

доминантни и кодоминантни примероци дрва.

2. Мерењето се врши со метарска лента на висина 1,35м од тлото (висина на градите).

3. Се запишуваат добиените резултати.

49



ПРОТОКОЛ ЗА МЕРЕЊЕ НА БИОМАСА НА ГРАМИНОИД На терен 1. Одберете место по случаен избор. 1. Обележете површина од 1 метар квадратен (може однапред да подготвите дрвена рамка со

страни 1 метар). 2. Со градинарски ножици исечете ја сета вегетација во обележениот квадрат блиску до

земјата. 3. Сортирајте ја исечената вегетација на зелена и сува (ако исечокот има и малку зелено се

смета за зелена вегетација). 4. Зелената и сувата вегетација се ставаат одделно во хартиени кеси и кесите се

обележуваат. 5. Повторете го истово уште за две случајно избрани места. Во училница Така спакуваните примероци се сушат во рерна на температура 50 – 70 C°. Сушењето може да трае неколку дена. Секоја од кесите се вага секоjдневно. Сушењето е завршено кога ќе се измери иста маса два дена едноподруго. Кога ќе заврши сушењето се вага секоја кеса прво полна, а потоа празна, па се пресметува чиста маса на граминоид. Резултатите се запишуваат.

МЕРЕЊЕ НА ВИСИНА НА ДРВО/ГРМУШКА НА КОС ТЕРЕН Прв начин На терен 1. Работете во тим од тројца ученици. Едниот ученик стои покрај дрвото. Вие и другиот партнер

се оддалечувате од основата на дрвото се додека не го видите врвот на дрвото низ сламката на клинометарот. За да добиете најдобри резултати подесете го растојанието така да клинометарот покажува близу 30 степени, а вие сте подалеку од дрвото отколку што е тоа високо.

2. Кога добро ќр го поставите клинометарот за да го гледате врвот на дрвото, вашиот партнер нека го забележи аголот на клинометарот.

3. Запишете го тангенсот од тој агол. 4. Држејќи го клинометарот на агол 0 степени, погледнете низ сламката, а партнерот покрај

дрвото нека го лоцира местото што го гледате на дрвото.

50


GLOBE 2008

5. Измерете ја висината од основата на дрвото до местото на дрвото што го гледавте кога клинометарот покажуваше 0 степени-h.

6. Измерете го растојанието од вас до дрвото-D. 7. Пресметајте ја висината на дрвото по следнава равенка: H = tan (агол на клинометарот) х D + h

МЕРЕЊЕ НА ВИСИНА НА ДРВО/ГРМУШКА НА КОС ТЕРЕН Втор начин На терен 1. Работите во тим од тројца ученици. Двајца од вас треба да бидат со скоро иста висина. Вие

и еден партнер се оддалечувате од дрвото се додека не го гладате врвот на дрвото низ сламката, а аголот на клинометарот да биде близу 30 степени. Кога добро ќе го поставите клинометарот вашиот партнер ќе го забележи аголот на клинометарот. Тоа ќе ви биде < 1. Од табелата на тангенсите ќе го одредите неговиот тангенс.

2. Свртете го клинометарот и гледајте низ сламката од спротивниот крај. Треба да ја гледате основата на дрвото. Нека вашиот партнер го забележи аголот на клинометарот. Тоа ќе ви биде < 2. Одредете го неговиот тангенс.

3. Твојот партнер кој е скоро со иста висина како твојата нека стои покрај дрвото. Гледај ги очите на твојот партнер низ сламката на клинометарот. Твојот друг партнер нека го отчита аголот на клинометарит. Ова ќе биде < 3. Одредете го неговиот косинус.

4. Измерете го растојанието од вас до дрвото - D. 5. Пресметајте ја линијата на основата по оваа равенка:

В = D х соѕ < 3 6. Пресметајте ја висината на дрвото по равенката:

H = tan <1 x B + tan <2 x B

51



Забелешка: Овој начин се применува кога вие сте на повисоко ниво од основата на дрвото.

МЕРЕЊЕ НА ВИСИНА НА ДРВО/ГРМУШКА НА КОС ТЕРЕН Трет начин На терен

1. Работите во тим од тројца ученици. Двајца од вас треба да бидат со приближно иста висина. Вие и еден од вашите партнери се оддалечувате од дрвото се додека низ сламката на клинометарот не го гледате врвот на дрвото (најдобро е аголот на клинометарот да биде близу 30 степени). Кога добро сте се поставиле и го гледате врвот на дрвото, вашиот партнер го забележува аголот на клинометарот. Тоа ќе ви биде < 1. Одредете го неговиот тангенс.

2. Поставете го клинометарот така да ја гледате основата на дрвото. Вашиот партнер го запишува аголот на клинометарот. Тоа ќе ви биде < 2. Одредете го неговиот тангенс.

3. Партнерот кој е висок скоро колку вас стои до дрвото. Низ сламката на клинометарот гледајте ги неговите очи. Другиот партнер нека го забележи аголот на клинометарот. Тоа ќе биде < 3. Одредете го косунусот од тој агол.

4. Измерете го растојанието од вас до основата на дрвото - D 5. Пресметајте ја линијата на основата по оваа равенка:

B = D x cos < 3 6. Пресметајте ја висината на дрвото по равенката:

H = tan<1 x B - tan<2 x B

52


GLOBE 2008

Забелешка: Овој начин се применува кога вие сте пониско од основата на дрвото. 1. Како се прави тубуларен денсиометар

Се зема пластична цевка со дијаметар приближно 4 cm и должина 7,5 cm. На едниот крај на цевката, со помош на лента за лепење се, прицврстуваат два конци под прав агол, така да формираат крст. На другиот крај, пак со леплива лента се прицврстува конец со должина 18 cm со метален претег.

2. Како се прави клинометар Потребни се два листа. На едниот е обележен агломер, а на другиот таблица со тангенси од аглите. Овие листови заедно со картон од иста големина помеѓу нив се ставаат во заштитна проѕирна футрола формат А-4. На означеното место се залепува поширока сламка за шмукање. На означеното место се отвора мало отворче во кое се протнува конец на кој виси метален претег и се врзува. Металниот претег треба да виси подолу од скалата.

53



3. Како се користи MUC - системот за класификација на земјината покривка

Земјината покривка во MUC - системот е класифицирана во четири нивои подредени по хиерархиски ред, Секое повисоко ниво се базира на подетализирани својства на земјината покривка. При одредување на MUC - класата на земјината покривка во вашето испитувано место, секогаш се започнува со најниското ниво (нивото 1) и се продолжува кон повисоките нивоа едно по едно. Дефинициите на MUC - класите ги имате во прилог и учениците секогаш кога ја одредуваат MUC - класата на областа, треба да се повикуваат на овој прилог, а не на нивното сеќавање или општо познавање. Примери за употреба на MUC- системот Пример 1. Нека како место за испитување на земјината покривка (90 m х 90 m) сте одбрале релативно хомогена област од треви. Околу 80 % од областа е покриена со треви или тревни растенија високи 1m и околу 15 - 20 % широколисни листопадни дрва.

Ниво 1- Во MUC - клaсификацијата гледате дека за таква област најдобро одговара класата кодирана со бројот 4. (Класата 4 бара повеќе од 60 % од целата земјина покривка да биде тревна вегетација ). Ниво 2- Во MUC - класификацијата на ова ниво имате за избор четири можности, кодирани со броевите 41, 42, 43 и 44. Откако добро ќе ги погледнете дефинициите во MUC - речникот, ќе заклучите дека: бидејќи тревната покривка ја сочинуваат повеќе од 50% трева, второто ниво е graminoid, а ако тревата е висока меѓу 50cm и 2m, ќе се одлучите за кодот 42- средно висок graminoid. Ниво 3- Во нивото 3 имате пет можности за избор кодирани со броевите 421 - 425. Бидејќи во вашето место има 15 - 20% покривка од дрва ќе се одлучите за класата 421. Ниво 4- Во нивото 4 имате три можности за избор кодирани со броевите 4211 - 4213. Бидејќи дрвjата во вашето место се широколисни листопадни дрвjа, ќе се одлучите за класата 4213. Со тоа класификацијата по MUC е завршена.

Пример 2- Вие живеете во низински регион со умерена клима. Нека вашето место за испитување на земјината покривка е покриено со дрвjа чии крошни се допираат, но на 20 % од тлото има куќи. За дрвата сте заклучиле дека ги има повеќе зимзелени одколку листопадни во однос 60/40.

Ниво 1 - Бидејќи имате дрвjа чии крошни се допираат и повеќе од 40 % од сводот е покриен, ќе се одлучите за класата 0. Ниво 2 - Сега имате три можности за избор: 01 - 03. Бидејќи повеќе од 50 % од дрвата што го допираат сводот се зимзелени, ќе се одлучите за класата 01 (главно зимзелени). Ниво 3 - Сега имате девет можности за избор: 011 - 019. Но, пет се експлицито тропски и субтропски, а една зимска врнежлива категорија, што не одговара на вашиот регион. Така имате само три категории за кои ќе треба да размислите (015, 016, 019). Откако ќе погледнете во MUC - речникот, ќе одберите 016. Ниво 4 - Сега имате четири можности за избор: 0161 - 0164. Бидејќи живеете во низинска област ќе одговара класата 0161. При вршење на класификацијата применувајте некои од овие правила:

Елиминирајте толку класи во даденото ниво колку што е можно. Направете некои мерења за да ги добиете квантитативните показатели со помош на кои ќе може да направите разлика меѓу класите (овие мерења се опишани подолу).

Одберете класа што одговара на вашиот регион.

54


GLOBE 2008

4. Набљудувања и мерења за одредување на MUC - класата За да се направи разлика меѓу некои од MUC - класите често пати е потребно да се спроведат квантитативни мерења за определување на процентот на покриеност на вашето место со одреден тип на вегетација. Ова може да се направи со модифицирана верзија на биометриските мерења на покривката на сводот и покривката на тлото.

Одредување на процентот на покривка со дрвја што се зимзелени или листопадни. - Повторете ја постапката за одредување на покривката на сводот, со тоа што ќе

пишувате “E”, ако крстот на денсиометарот е покриен со зимзелена крошна, или “D”,ако е покриен со листопадна крошна.

- Процентот на зимзелени дрва се одредува кога бројот на сите “E” се дели со вкупниот број “E” + “D” и се множи со 100.

- Ако процентот на зимзелени дрвја е поголем од 50 % местото се класифицира во главно зимзелени.

Одредување на составот на тревната покривка - Повторете ги мерењата на покривката на тлото, со тоа што ќе пишувате “GD”

(graminoid), ако вегетацијата под вашите стапала или што ви ги допира нозете под колената е трева, или “FB” (fofb), ако се широколисни зелјести растенија.

- Процентот на граминоид ќе го пресметате ако бројот на сите “GD” го поделите со вкупниот број “GD” + “FB” и помножите со 100.

- Ако е повеќе од 50 % граминоид заклучувате дека класата е граминоид. Спротивно е форб.

Одредување на покривка со грмушки (shrub). - Ако во вашето место доминантен тип на покривка е природна грмушка (култивирана

грмушка не влегува во пресметката), потребно е да се определи вкупната покриеност на местото со грмушка и посебно процентот на зимзелена или листопадна грмушка. Притоа ако грмушката е висока така да нејзината крошна е над нашата глава, тогаш треба да се пресмета покриеноста на сводот со грмушка. Тоа се прави така што бројот на мерења регистрирани со денсиометарот како “SB” (shrub) се подели со вкупниот број “SB”+”E”+”D” и се помножи со 100. (“E” е за зимзелено дрво, а “D” е за листопадно дрво).

- Ако грмушката не оди над главата, тогаш треба да се пресмета покриеноста на тлото со грмушка. Тоа се прави така што бројот на мерења регистрирани со “SB” (ако вегетецијата што ни го допира телото на било која висина е грмушка), се подели со вкупниот број “SB” + “GD” + “FB” и се помножи со 100. (“GD” е за граминоид и “FB” е за форб).

5. Како да ја направите вашата карта на земјината покривка Картата на земјината покривка може да се направи на два начина: рачно или компјутерски. Може да ја направите само на еден начин или на двата.

1. Мануелно (рачно) изготвување на карта на земјината покривка По овој метод учениците визуелно ја интерпретираат ТМ - сликата на нивната област. Тие ги идентификуваат различните класи на земјина покривка и прават скица на проѕирен пластичен арак, кој го поставуваат врз копијата добиена од GLOBE и зголемена на колор-копир. Препознавањето се врши со споредување на ТМ - сликата во инфрацрвени зраци и ТМ - сликата

55



во реални бои (бела светлина). На ИЦ - сликата водата и вегетацијата лесно се препознаваат. Водата се јавува во црна боја, зелената вегетација е црвена, при што шумите и полињата се светло црвени, а зимзелената вегетација е темноцрвена. Плавата боја покажува урбана средина или чиста почва. Овој метод е доста субјективен, па според тоа и помалку точен. Точноста на вашата карта на земјината покривка ќе ја проверите подоцна кога ќе излезете на самото место. Забелешка: ТМ - сликата може да биде стара неколку години и да не одговара на она што ќе го утврдите кога ќе појдете на самото место. Во ваков случај учениците ќе можат да утврдат како изгледало местото кога била направена сликата.

2. Компјутерско изготвување на картата на земјината покривка По овој метод учениците го користат Мулти-спек софтверот за да направат карта на земјината покривка. За да ги идентификуваат областите со слична земјина покривка учениците го користат компјутерот кој ги препознава сличните спектрални шари во склоп на ТМ - сликата од 512 х 512 пикслови. Овие области компјутерот ги групира во групи (clusters) и секоја група ја обележува со произволна боја. Учениците тогаш треба на секоја боја да и припишат соодветна МУЦ - класа. Изготвувањето на картата на земјината покривка по било кој метод се прави само еднаш но таа може да се усовршува како се зголемува бројот на места на кои ја испитувате земјината покривка. 6. Утврдување на точноста што сте ја постигнале при подготовка на

картата на земјината покривка Учениците треба да спроведат постапка за утврдување на точноста на нивната карта на земјината покривка што ја направиле или по мануелниот или по компјутерскиот метод. Притоа, како точни ги сметаат податоците земени на самото место и овие податоци ги споредуваат со изготвената карта (мапа). Така ќе изготват матрица која ќе помогне да се анализираат грешките што се случуваат при изготвување на картата на земјината покривка. Матрицата треба да има редови и колони за секоја МУЦ - класа од вашата карта на земјината покривка и плус еден ред/колона за вкупно. Пред да ги пополните празните квадрати на матрицата треба да направите табела во која за секое место што сте го нарекле со некое име ќе ја запишете класификацијата што ја направиле учениците на картата на земјината покривка и точната класификација која е направена на самото место.

56


GLOBE 2008

Со помош на изготвената табела се пополнува матрицата на точноста. Се пишува “1” во квадратот во кој се сечат редот и колоната на МУЦ - кодот од класификацијата направена на картата и вистинската класификација. Се собираат единиците во секој ред/колона и вкупниот број единици во сите редови мора да е ист со вкупниот број единици во сите колони.

За пресметување на точноста се дели бројот на единици по дијагоналата на матрицата со вкупниот број единици во сите редови/колони и се множи со 100: точност = ( 3/4 ) х 100 = 75% Точноста се пресметува еднаш за секоја карта на земјината покривка, но пресметката може да се повтори ако се зголеми бројот на места што сте ги посетиле и сте зеле точни податоци од самото место. Матрицата на точноста треба да се испрати во GLOBE базата.

57

Modi

fied

UNES

CO C

lassif

catio

n Sy

stem

(MUC

) - Код

ови на

MUC

класиф

икац

ијата

ДОДА

ТОК

10

0 Затворена ш

ума

1 Се

форми

ра од

дрвја кои с

е најм

алку

5m ви

соко

со кр

уни к

ои се

преплетуваат

. Вкупна п

окривка п

оголем

а од

40 %

. 01

Во

главно

зимзелена

шума

2

Покривката

е секогаш со

зелени

листови

. Најм

алку

50 %

од дрвјат

а кои

ја достигнуваат п

окривката с

е зим

зелени

.

011

Тропска в

лажн

а шум

а 3

Се со

стои

главно

од ши

роко

-лисни

зимзелени дрва

кои не

се отпорни

ниту н

а ладно ниту

на суша

. Вистински

зимзелени

т.е.ка

ј кои

покривката останува

зелена

цела година

иако поединечни

дрва мо

же да се

без

лисја неколку н

едели. Ли

сјата

кај м

ногу

видови

имаат “

drip

tip”.

01

11

Шум

а на

ниска

надм

орска в

исина

4 Се

состои

од брзо р

астечки д

рва о

д кои р

астат п

реку

50m

и фо

рмираат н

ееднаква

покривка

. По

д нив р

астенијат

а се п

роредени

, растат л

ишаи

и зелени

алги

, но н

ема п

олзавци.

0112

“S

ubmo

ntane

” шум

а 4

Дрвjа

та форми

раат

равна п

окривка.

“For

bs” сеја

вуваат

како

жбунови

. “va

scula

r epip

hytes

” се

форми

раат

и ползавци

во и

зобилство н

а пр. падините

на Атлатикот

во Костарика

. 01

13

“Mon

tane”

шум

а 4

Дрвjа

та се повисоки

неш

то пом

алку

од

50m

круната допира

надолу до

коренот и им

аат рапава

кора.

Под нив обично

расте п

апрат, лековити

билки, мо

в и мали п

алми

во из

обилство

на пр

имер

Сиера

де Т

алам

анка

, Костарика

. 01

14

“Sub

alpine

” шум

а 4

Се по

јавува н

а височина н

ад “m

ontan

e” шум

ата с

о особена

вегетација која зависи

од ге

ографс

ката

ширина.

0115

“C

loud”

шум

а 4

Дрвата

се со

журчина

, има

ат рапава кора

и ретко

растат повеќе

од

20m.

Круната

, гранките и стеблото

на дрвата

е

обвиткано с

о ползавци И

“epip

hytes

” на п

р. Пл

авите п

ланини

во Ја

мајка

. 01

2 Тропска

и суптропска

зимзелена

3 Се

состои

воглавно од

широко-лисни зимзелени дрва

. Паѓањ

ето на

лисјат

а во

текот н

а сушн

ата сезона

е за

бележл

иво,

често с

о делум

но губење

на лисјат

а. 01

21

Шум

а на

ниска

надм

орска в

исина

4 исто

како

и 01

11

ДОДА

ТОК

11

0122

“S

ubmo

ntane

” шум

а 4

исто

како

0112

01

23

“Mon

tane”

шум

а 4

исто

како

0113

01

24

“Sub

alpine

”шум

а 4

Оваа

шум

а е слична

на

Wint

er-ra

in зимзелена ши

роко

лисна

Scle

roph

yllou

s сува

шум

а и се

наоѓа

над

Clou

d шу

мата

. Др

вјата

се S

clero

phyll

ous з

имзелени

дрва и се

пом

али од

20m

со малку

или

никаква

вегетација

под

нив

, некои

ползавци

или e

piphy

tes.

013

Тропска


полу

листопадна

(горна

покривка

опаѓа н

а суш

а

3 По

веќето

од по

кровката

на дрвата о

паѓа

при с

уша; мн

огу о

д подолните д

рва и

жбунови

се зи

мзелени и

во по

голема

мера

Scler

ophy

llous

. Како и да

е зи

мзелените и листопадните

дрвенести

растенија мо

жат д

а се

јават и

змеш

ни во исто

ниво.

Скоро сите

дрва им

аат зашт

ита на

пипките

и “d

rip ti

p”. Д

рвјат

а им

аат рапава

кора,

освен некои

“bott

le” дрвја

кои се

присутни

. 01

31

Шум

а на

ниска

надм

орска в

исина

4 По

високите

дрвја мо

же да се

“bott

le” дрвја

(пр.

Ceiba

) Нем

а скоро воопшт

о ep

iphyte

s. По

д нив расте жб

ун и

сем

енкасти

растенија

. Сочни

растенија

како

caes

pitos

e ca

cti со тенок корен се

присутни.

Може

да се

присутни ползавци

и ретка

растителна

вегетација.


GLOBE 2008 58

0133

Mo

ntane

and C

loud”

4

Слична

е на полу

-листопадна шу

ма на ниска надм

орска висина

, но покривката

е пониска

и покриена со

xer

ophy

tic

epiph

ytes к

ако T

illand

sia us

neoid

es.

014

Суптропска

влаж

на шум

а 3

Присутна

сам

о локално и во

мали фр

агме

нти бидејќи

суптропската клим

а им

а сушн

а сезона

. Овој в

ид на шу

ма (н

а прим

ер во Квинсленд,

Австралија

и Тајл

анд)

се третира како

тропска

влажн

а шу

ма. П

од нив

растат некои жб

унови.

Сезонската

темп

ературна

пром

ена с

е поја

вува

меѓу л

ето и

зима

. 01

41

Шум

а на

ниска

надм

орска в

исина

4 исто

како

0111

0142

“S

ubmo

ntane

” 4

исто

како

0112

ДО

ДАТО

К 12

01

43

Monta

ne

4 исто

како

0113

01

44

Suba

lpine

4

исто

како

0114

01

45

Clou

d 4

исто

како

0115

01

5 Ум

ерена

и супполарна

зимзелена в

лажн

а шум

а 3

Се поја

вува

сам

о во

океански,

приближн

о без мр

аз клима

тски

области

на јуж

ната

хем

исфе

ра воглавно во

Чиле.

Се

состои

воглавно

од в

истински

зим

зелени

hem

iscler

ophy

llous

дрвја

и жб

унови.

Богата

е с

о ep

iphyti

c мо

вови

, копитњ

аци(лиша

и) по

лзавци

кои р

астат н

а дрвата и

herb

aceo

us па

прат

. 01

51

Умерена

и влаж

на

дожд

лива

шум

а 4

Дрвjа

та се

повисоки

од 10

m. Присутни с

е ползавци и

vasc

ular e

piphy

tes.

0152

супполарна

влаж

на

шума

4

Дрвjа

та се

пониски о

д 10

m. И

често с

о редуцирана г

олем

ина н

а листот. Не

ма va

csula

r epip

hytes

.

016

Умерена

зимзелено-


ши

роко

-лисна ш

ума

3 Ба

ра со

одветна количина

дож

д во

лето. Ов

а е ме

шана

зимзелено-листопадна

класа. До

минантни

дрв

jа се

воглвно

hemi

-sc

hlero

phyll

ous зимзелени дрвjа

(повеќе од

50

% од покривката

) и ж

бунови

, а под

-дом

инантни дрвја

се листопадни

ши

роко

-лисни

дрвја и жб

унови

(повеќе од

50

% од обвивката)

. Богати се

со p

eren

nial h

erba

ceou

s растенија

. Многу

мало

или в

оопш

то ни

какво п

рисуство

на va

scula

r epip

hytes

. 01

61

Шум

а на

ниска

надм

орска в

исина

4 исто

како

0111

0162

Su

bmon

tane

4 исто

како

0112

01

63

Monta

ne

4 исто

како

0113

01

64

“Sub

alpine

” 4

исто

како

0114

ДО

ДАТО

К 13

01

7 W

inter

–rain

зимзелена

широколисна

Scler

ophy

llous

3 Че

сто се

среќава во

Медитеранот

, но и во

југо

-западна Ав

стралија,

Чиле и дригу м

еста

. Клима

та е

пропратена со

летна

суша

. Дрвата се

scre

lpphy

llous

зим

зелени

дрвја

и жб

унови од

кои мн

огу им

аат рапава

кора

. Под

нив

има

многу

малку

растителен

свет

. Присутни се

зимзелени дрвени

ползавци но

нем

а va

scula

r и многу

малку

epip

hytic

bryo

phyte

s (мо

вови

и

копитњ

аци)

и ползавци

.


ЗЕМЈИНА ПОКРИВКА59

0171

Шум

а на

ниска

надм

орска

висина

и

Subm

ontan

e>50

m

4 До

минираат

дрвја повисоки

од

50m

(повеќе од

50

% на обвивката)

на прим

ер ги

гантските еукалиптуси како

на прим

ер

Euca

lyptus

regn

ans в

о Викторија и E

. dive

rsico

lor во З

ападна

Австралија

.

0172

-//

- <

50м.

4

Доми

нираат

дрвја пониски о

д 50

m (повеќе о

д 50

% на

обвивката)

како

на пр

имер

Калиф

орниската д

абова ш

ума.

018

Тропска


зимзелена и

глолисна

3

Се сосотои


иглолисни

и скалесто

- лисни

дрвја

(повеќе од

50

% од покривката

) но мо

же да се

присутни и

широко

-лисни

дрва.

Vasc

ular e

piphy

tes мож

е да с

е присутни, но

ретко.

0181

Шум

а на

ниска

надм

орска

висина

и

Subm

ontan

e

4 Пр

. борова ш

ума в

о Хондурас и

Никарагва

.

0182

Mo

ntane

и Su

balpi

ne

4 Пр

. боровата ш

ума н

а Филипини и

јужн

о Мексико

. 01

9 Ум

ерена

и субполарна

зимзелена и

гло-лисна

3 исто

како

018

0191

Гигантска ш

ума

4 До

монираат

дрвја

(повеќе од

50


повисоки од

50

m како

на прим

ер S

equo

ia и

Pseu

do-ts

uga шу

ми

Пацифи

чкиот з

апад

на Северна

Аме

рика

. 01

92

Округла к

руна

4

Доми

нираат

дрвја

45-5

0m ви

соки

(повеќе о

д 50

% на

обвивката)

со широки н

еправилни о

кругли

круни п

р. Pi

nus s

pp.

0193

Конусна к

руна

4

Доми

нираат

дрвја

45-5

0m високи

(повеќе од

50


со конусни круни како

на прим

ер P

icea,

Abies

, и

калифо

рниската

црвена е

ла.

0194

Ци

линдрична ш

ума

4 До

минираат

дрвја

45-5

0m ви

соки

(повеќе о

д 50

% на

обвивката)

со кр

уни с

о кратки гранки

и те

сна ц

илиндрична

форма

. ДО

ДАТО

К 14

02

Во

главно


шу

ма

2 По

веќето

од дрвја

та (п

овеќе од

50


ги гу

бат л

исјат

а во

исто врем

е шт

о е поврзано

со лош

о врем

е (су

ша

или л

адно

). 02

1 Тропска



на су

ша

3 Ло

шото

врем

е се о

дликува с

о суш

а и во

многу

случаи

со су

ша во

зима

. Лисјат

а се г

убат

редовно с

екоја

година

. Повеќето

дрвја

имаат д

оста

густа и

напукната к

ора.

0211

Широко-лисна

на н

иска

надм

орска

висина

и

Subm

ontan

e

4 На

ова

ниво практично нема

зим

зелени

билки

освен

некои

сочни

растенија.

Присутни се

дрвенести

и h

erba

ceou

s ползавци

и листопадни

bottle

дрвја.

Под

нив

расте

ретка


на прим

ер ш

ироко-лисни листопадни

шум

и во

северо

-западна К

остарика

. 02

12

Monta

ne/C

loud

4 Не

кои зимзелени видови

се присутни во

подслоевите


или

ги има

во изобилство

epip

hytes

отпорни

на суша

често во

влакнеста

форма

(Usn

ea или

Tilla

ndsia

usn

eoide

s). О

ваа фо

рма не

е честа

но добро развиена

на прим

ер во

северен П

еру.

022

Листопадна

на

ладно

шума

со зи

мзелени дрвја

и ж

бунови

3 Ло

шото

време

се карактеризира со

мраз во

зим

а. До

минантни

се ши

роко

-лисни

листопадни дрвја

(повеќе од

50

% на

обвивката)

но присутни

се и зимзелени видови

(повеќе од

25


како

дел

на обвивката или на

подслојо

т. По

лзавци

и va

scula

r epip

hytes

се ед

вај присутни и

ли ги

нема

. 02

21

Со зимзелени

широко

-лисни д

рвја и п

олзавци

4 Бо

гати

со мо

в и

epiph

ytes.

Vasc

ular e

piphy

tes мож

е да

се присутни

во основата

на корења

та на дрвата

. Ползавци мо

же

да се присутни

во поплавени равнци

. Ilex

aqu

ifoliu

m и

Hede

ra h

elix во

Западна

Европа и

Magn

olia

spp.

во С

еверна


GLOBE 2008 60

Америка с

е приме

ри на

овој вид класа.

0222

Со

зимзелени игло

-лисни

дрвја

4

На пр

имер

јавор -

кукута

или

даб

- бор ш

уми в

о северо-источна А

мерика

.

023


на

ладно

шума

со

зимзелени

дрвја

.

3 Ли

стопадните

шум

и се

апсолутни

дом

инантни

(повеќе од

75

% од

покривката

). Мо

же д

а се

присутни зимзелени

растенија

и жбунови

(пом

алку

од

2 m

високи

). Не

значителни

но присутни

се и

ползавците на

поплавени

равници

; не се

присутни

vasc

ular e

piphy

tes (освен

на долната

основа

на дрвото)

; мовови п

олзавци и

лиш

аи се

секогаш присутни

. 02

31

Умерена

на

ниска

надм

орска

висина

и

Subm

ontan

e со

ши

роки

лисја

.

4 Др

вјата

се ок

олу 5

0 m ви

соки

. Epip

хѕтес с

е воглавно а

лги и

crus

tose л

ишаи

.

ДОДА

ТОК

15

0232

Mo

ntane

/Bor

eal

4 Др

вјата

се до

50

m високи

но во

Монтане

или

бореал шу

мите

обично не

се повисоки

од

30 m

. Epip

hytes

се претеж

но

лиша

и и

bryo

phyte

s. Ов

аа кл

аса ги

вклучува шу

мите

на ниска надм


и su

bmon

tane на

топограф

ска положб

а со

висока

атмо

сферска в

лажн

ост.

0233

Su

balpi

ne

или

супполарна

4

Дрвjа

та не се


20

m и им

аат стебло

со жу

рчина.

Epiph

ytes се

лиш

аи и

bryo

phyte

s и се

пораспростанети

отколку в

о класата

0232

. Оваа к

ласа

често с

е карактеризира

како

шум

овита з

емја.

03

Екстремн

о Xe

romo

rphic

(су

ва) ш

ума

2 Густи површи

ни на дрвја

се адаптирани на

суви

услови

како

bott

le дрвја

, дрвја-жб

унови со

сочни лисја

и ко

рени

. Под

нив

се

жбунови

кои

се адаптирале

на суви

услови,

многугодиш

ни билки

и го

дишн

и и мн

огугодиш

ни h

erba

ceou

s растенија

. Че

сто с

е карактеризира

како

шум

овита з

емја.

03

1 Sc

lerop

hyllo

us-

доми

нантна

екстремн

о Xe

romo

rphic

.

3 Ве

гетација слична

на

Xero

morp

hic ш

ума со

предоми

нација на

scle

roph

yllou

s дрвја

, притоа мн

огу од

нив

има

ат то

пчести

корени

длабоко

во зе

мјата.

032

Трновита

шум

а 3

Доми

нантни

се ви

дови

со тр

ње (повеќе о

д 50

% од

обвивката)

. 03

21

Меша

на

листопадно

-зимзелена

трновита

шу

ма

4 И двата в

ида и

маат

повеќе

од 25

5 од

обвивката. Ви

ди деф

иниција

за кл

аса 0

1 и 02

.

0322

Чи

сто


трновита

шум

а 4

Листопадни

трновити

видови

се ап

солутно д

оминантни (

повеќе

од 75

% на

обвивката)

. Види д

ефиниција

за кл

аса 0

2.

033

Воглавно

шу

ма

со

месести р

астенија

3 Ме

сести растенија

форми

рани

од дрвја

(scap

ose)

и од

жбун (

caes

pitos

e) се

многу

чести

(повеќе о

д 50

% од

обвивката

) но

други д

рвја и ж

бун а

даптрирани

на су

ви ус

лови

се ср

еќаваат.



ДОДА

ТОК

16

1 Шум

овита з

емја

1 Се

состои

воглавно

од дрвја повисоки

од 5m

чии круни не

се допираат. По

веќе

од

40 %

на з

емјат

а ја с

очинува о

бвивката

на

дрвјат

а. Де

финициите з

а 11,1

2 и 13

се сл

ични

на деф

иниции

за шум

и со п

оретка

вегетација на

поединечни

дрвја.

11

Во

главно

зимзелена

2 По

кривката

не е никогаш

без зелени

лисја.

Најм

алку

50

% на дрвата

што

ја достигнуваат обвивката се

зим

зелени

. По

единечни

дрвја мо

же да г

и отф

рлаат л

исјат

а.

111

Зимзелена ш

ироко-лисна

3 Во

главно

scler

ophy

llous

дрвја и ж

бунови

без e

piphy

tes.

112

Зимзелена и

гло-лисна

3 Др

вjата

се иглолисни

или

скалесто

-лисни

(повеќе од

50

m на

обвивката

). Круните мо

же да се

протегаат

од коренот и

ли

се со

многу

гранки

. 11

21

Со ок

ругла к

руна

4

Пр. P

inus

1122

Со

претеж

но

конусна

круна

4 Об

ично

во S

ubalp

ine об

ласти.

1123

Тесна ц

илиндрична

круна

4 Пр

. Pice

a во б

ореалните о

бласт.

12

Претеж

но


шу

мовита

земја

2 По

големи

от број на д

рвја

(повеќе о

д 50

% на

обвивката)

ги от

фрлаат

лисјат

а истовреме

но по

ради

лош

о време

(суш

а или

ладно)

. 12

1 Ли

стопадна

на су

ша

3 Ло

шото

време

се одликува со

суша

, во мн

огу с

лучаи со

суша

во зима

. Лисјат

а редовно опаѓаат с

екоја

година

. Повеќето

дрвја

имаат густа

напукната к

ора.

1211


на н

иска

надм

орска

висина

и

subm

ontan

e

4 На

ова

ниво практично нема

зимзелени растенија

, освен

некои

сочни растенија

. Има

дрвенести

и h

erba

ceou

s ползавци и

листопадни

bottle

дрвја.

Ретка

herb

aceo

us ве

гетација е п

рисутна п

од ни

в.

1212

Mo

ntane

И

Clou

d

шумо

вита

земја.

4 Не

кои зимзелени видови


во под-слоевите


или

ги има

во изобилство

epip

hytes

кои се

отпорни

на

суша

, жесто

во вл

акнеста ф

орма

(пр.U

snea

или T

illand

sia us

neoid

es). Ов

аа форма

ција не

е честа, но

е добро р

азвиена

во пр

имер

северно о

д Пе

ру.

ДОДА

ТОК

17

122


на ладно со

зимзелени

3 Ло

шото

време

се одликува

со мр

аз во зима

. Широко-лисни листопадни

дрва се

дом

инантни

(повеќе од

50

% од

обвивиката

), но


и зим

зелени

дрвја

(повеќе од

25


како

дел

од обвивката или подслсојо

т. По

лзавци

и va

scula

r epip

hytes

се ре

тки и

ли не

ги им

а. 12

21

Со зимзелени

широко

-лисни д

рвја и п

олзавци.

4 Бо

гати

со e

piphy

tes и

мовови.V

ascu

lar e

piphy

tes мож

е да

се присутни во

коренот н

а дрвото

. Ползавци се

вообичаени на

поплавените равници.I

lex a

uifoli

um и

Hed

era

helix

во западна Ев

ропа

и M

agno

lia sp

p.во Се

верна Ам

ерика се

приме

ри на

оваа

класа.

1222

Со

зим

зелени

иглолисни

дрвја

4

Пр.јавор-кукута

и даб-бор ш

уми в

о север

-источна

Аме

рика

.

123


на ладно без

зимзелени

3 Ли

стопадните

дрвја се

дом

инантни

(повеќе од

75%

од обвивката)

. Има

зимзелени растенија

и жбунови

(пониски

од

2m).

Незначителен

број ползавци,

но ги

има

во поплавени равници:

vscu

lar e

piphy

tes нем

а (освен

мож

еби на

долниот

дел

на


GLOBE 2008 62

дрвото

); мо

вови

, лиш

аи и

копитњ

аци се

секогаш присутни

. Дом

инантни се

на ладно листопадни

видови

(повеќе од

75

%)

Најче

сти в

о подарктичкиот

регион

и мо

чуришт

ата.

1231

Широко-лисни


4

Доми

нантни

се широко-лисни в

идови (

повеќе

од 75

% на

обвивката)

.

1232

Иглолсина л

истопадна

4 Иглолисни л

истопадни в

идови с

е дом

инантни (повеќе

од 75

% на

обвивката)

. 12

33

Меша

на листопадна

4 По

веќе

од об

вивката ја с

очинуваат и

иглолисни и

широко-лисни л

истопадни в

идови.

13

Екстрема

но X

erom

orph

ic 2

Делови

со дрвја

и жбунови

адаптирани на

суви услови

, како

bottle

дрвја,

жбунести дрвја

со ме

сести корени

и растенија

со месести

корени.

Под нив растат

жбунови

кои

се адаптирани

на суви

услови,

месести повеќегодишн


и

едногодишн

и и по

веќегодишн

и her

bace

ous р

астенија.

Шум

овитата з

емја се

категоризира

како

шум

а. 13

1 Sc

lerro

phyll

ous

доми

нантна

и екстрем

но

Xero

morp

hic

3 Ве

гетацијат

а е слична

на

Xero

morp

hic ш

умовита земја,

со предоми

нација

на s

clero

phyll

ous дрвја

од кои мн

огу им

аат

топчести

коренски

основи

длабоко

во зе

мјата.

ДОДА

ТОК

18

132

Трновита

шу

мовита

земја

3 Ви

дови

со тр

ње се

дом

инантни (

повеќе

од 50

% на

обвивката)

.

1321

Ме

шана


-зимзелена

4 И двата в

ида с

очинуваат п

овеќе о

д 25

% на

обвивката. Ви

ди деф

иниција

класа 0

1 и 02

.

1322

Чи

сто л

истопадна

4 До

минантни

се листопадни д

рвја со

трње

(повеќе о

д 75

% на

обвивката)

. Види д

ефиниција

за кл

аса 0

2. 13

3 Во

главно

шу

мовита

земја

со

месести

растенија

3 Др

венести

месести

растенија

(sc

apos

e) и

жбунести

месести

растенија

(ca

espit

ose)

се

чести

(повеќе

од 5

0 %

на

обвивката)

, но и

ма и

други

жбунови

и дрва

адаптирани

на су

ви ус

лови

.

ДОДА

ТОК

19

2 Жбуновита

земја

или

честар

1


е на површи

на од најмалку

40

% на земјата и се

состои од

зам

рсени,

збиени

или

групирани дрвенести

растенија

високи

од 0.

5 до 5

m.

Жбуновита

земја: повеќето

жбунови

не се

допираат м

еѓу с

ебе; често м

еѓу н

ив ра

сте т

рева

. Че

стар

: поединечни жб

унови се

преплетени.

Жбуновитата

земја се

идентиф

икува

(како

и шум

ите и шу

мовитите

краеви

) како

зим

зелени

широколисни

, зимзелени иглолисни,

воглавно

листопадни итн.

Жбуновита

зем

ја: ж

буновите

не се

допираат

; меѓу н

ив че

сто р

асте

трева.

21

Воглавно

зимзелена

жбунова з

емја

2 По

кривката

секогаш

е со зелени

листови

. Најм

алку

50%

од жб

уновите се

зимзелени.

Поединечни

жбунови

мож

е да

ги

губат л

исјат

а. 21

1 Зимзелена ш

ироко-лисна

3 До

минантни

се широко-лисни в

идови (

повеќе

од 50

% на


). 21

11

Низок б

амбусов ч

естар

4 Од

врем

е на в

реме

бамб

усот

форми

ра жбуновита

шум

а. Ви

ди кл

аса 2

, за ж

буновита

шум

а и деф

иниција

та за

честар

. 21

12

Зимзелено

жбунесто

4

Се состои од

амл

и дрва

и дрвенести

жбунови

, како на

приме

р Ме

дитеранската

жбуновита

шум

а со

џуџеста

палма

или



дрво

честарот

или ж

буновитата

шум

а со х

авајс

ки дрвенест п

апрат.

21

13

Широко-лисно

hemi

-sc

lerop

hyllo

us

4 Замр

сени

или

збиени жб

унови или растенија

со големи

меки листови,н

а прим

ер s

ubalp

ine R

hodo

dend

ron честари или

Hibis

cus t

iliaes

eus з

амрсени ч

естари

на Хаваи

. 21

14


scler

ophy

llous

4

Пр., c

happ

aral или m

acch

ia.

2115

Su

ffruit

cose

честар

4

Пр., C

istus

врес

.

212

Зимзелена

иглолисна

и Mi

croph

yllou

s 3

Доми

нираат

видови

(повеќе о

д 50

% од

обвивката)

кои и

ли се

иглолисни и

ли им

аат м

али л

истови

.

2121

Зимзелена и

глолисна

4

Составени с

е од ползечки

или и

глолисни

жбунови

како

на пр

имер

Pinu

s mug

hus ”

Krum

mholz

”. 21

22

Зимзелена

мицропхѕллоус

4 Зимзелените в

идови и

маат

мали л

истови

на пр

имер

пустинските р

астенија или л

истови

со ед

на не

разгр

анета в

ена.

22

Воглавно


2 Мн

озинството

од жб

уновите

(повеќе од

50%

на обвивката)

истовреме

но ги

губат л

истовите

што

е по

врзано

со непогодна

сезона

(ладно

врем

е или

суша

). ДО

ДАТО

К 20

22

1 Ли

стопадни

на

суша

и

меша

ни со

зимзелени

дрвенести р

астенија.

3 До

минантни

се жбунови

кои се

листопадни на

суша

(повеќе од

50


и се

меш

ани со

зимзелени дрвенести

растенија

повеќе

од 25

%.

222


на суша

без

зимзелени.

3 Жбунови

листопадни н

а суш

а се д

оминантни (повеќе

од 75

% на

обвивката)

.

223


на ладно

3

Непогодна сезона


со зимс

ки м

раз.

Доми

нантни

се жб

унови кои се


(повеќе од

50

% од

обвивката)

. 22

31

Умерено л

истопадни

4 Се

состои

од густи ж

бунови

кои с

е со м

алку

или в

оопш

то по

д нив н

е растат р

астенија.

22

32

Suba

lpine

или s

ubpo

lar

4 Се

состои од

исправени

зам

рсени жб

унови со

голем капацитет на

вегетативна

регенерација

и обично се

покриени со

снег

најмалку

половина

година

. 23

Екстремн

о Xe

romo

rphic

(su

bdes

ert)

жбуновита

земја.

2 От

ворени

простори со

жбунови

со различна

приспособеност на

суви услови

, како:

екстремн

о густи тврди листови;

редуцирани

листови

; зелени г

ранки б

ез листови

; месести

корени

некои о

д нив с

о трњ

е.

231

Воглавно

зимзелена

3 По

кривката

е се

когаш со

зелени

листови

. Најм

алку

50%

на жб

уновите се

зимзелени.

Во екстрем

но су

ви го

дини

се гу

бат

некои л

истови

и мл

ади ф

иданки

. 23

11

Зимзелена s

ubde

sert

4 Се

состои

од ши

роко

-лисни

во голема

мера

scler

ophy

llous

жбунови

, пр.,

mulg

a жб

унот

во Ав

стралија,

растенија со

зелен

корен к

ако н

а приме

р Reta

ma re

tam ил

и месести

.


GLOBE 2008 64

2312

По

лу-листопадна

4 Мо

же да се

состои или од

изборно

листопадни жб

унови или од

комб

инација

на зимзелени и листопадни

жбунови

(пр.,

зимзелени ж

бунови

се дом

инантни, листопадни

жбунови

покриваат п

овеќе о

д 25

%).

232


su

bdes

ert

жбуновита з

емја

3 Ви

ди кл

аса 0

2, Во

главно

Листопадна Ш

ума.

2321

Бе

з месести

растенија

4

Месести р

астенија покриваат п

омалку

од 25

% на

земјата.

2322

Со месести

растенија

4

Месести р

астенија покриваат п

овеќе о

д 25

% на

земјата.

ДОДА

ТОК

21

3 Џу

џеста ж

буновита

земја

1 Жбуновите

ретко

надми

нуваат

50

cm висина

(некогаш

се нарекуваат

вресишт

а или слични

форма

ции)

. Жбунестата

покривка

изнесува повеќе

од

40 %

на земјата.

Класа на

џуџести

жбунови


со густина на

покривката.

Честар

со

џуџести

жбунови

: гранките се

преплетуваат; Џу

џеста жб

унеста

земја:

џуџестите жб

унови се

изолирани

или

во групи;

Џуџести жб

унести

земји си

површ

ина густо покриена

со мо

вови

и лиш

аи; џ

уџести

жбунови

се појав

уваат в

о ма

ли гр

упи

или п

оединечно.

31

Воглавно

зимзелена

2 По

кривката

е секогаш

со зелени

листови

. Најм

алку

50

% од жб

уновите се

зимзелени.

Поединечни

жбунови

мож

е да

ги

губат л

исјат

а. 31

1 Зимзелен

честар

со

џуџести ж

бунови

3

Се со

стои

од густо з

атворени

површи

ни со

џуџести ж

бунови

кои д

оминираат с

о пејс

ажот

.

3111

Ca

espit

ose ч

естар

4 Гранките

на жб

уновите се

исправени

и на нив им

а лиша

и. Мо

вови

во облик на

перничина

, лиш

аи и

др.

Herb

aceo

us

растенија

се на

оѓаат н

а зем

јата к

ако н

а приме

р врес.

3112

По

лзечки

или

замр

сен

честар

. 4

Гранките

на жбуновите

лазат

по зе

мјата к

ако н

а приме

р Lois

eleur

ia врес

.

312

Зимзелена

џуџеста

жбунеста

земја.

3 От

ворена

или л

абава п

окривка н

а џуџести

жбунови

.Покривките н

а жбуновите

не се

преплетуваат

. Her

bace

ous в

егетација

покрива п

омалку

од 25

% на

земјата.

3121

Зимзелено п

ерниче

4

Жбуновите

се изолирани во

групи кои фо

рмираат густи перничина и често се

со трње

,пр.,

Astra

galus

и A

canth

olimo

n “p

orcu

pine”

(бодликаво

прасе)

врес

во пл

анините н

а источен

Медитеран

. 31

3 Ме

шана

зимзелена

и he

rbac

eous

форма

ција.

3

Жбунестата покривка

не е преплетена

. Зим

зелените

жбунови

се меш

ани со

her

bace

ous в

егетација

та (п

овеќе од

25

% на

земјата)

. 31

31

Вистински

зимзелени

и he

rbac

eous

меш

ани

4 Пр

имер

Nar

dus C

allun

a врес.

3132

Де

лумн

о зимзелени

и he

rbac

eous

меш

ани

4 Мн

огу единки

губат п

оедини

делови на

нивниот

систем на

фиданки

во текот н

а сувата

сезона како

на прим

ер P

hyrg

ana

во Гр

ција.

32

Во

главно


2 Мн

озинството

на жб

унови

(повеќе од

50

% на покривката

) ги губат лисја

та истовреме

но со лоша

та сезона

(ладно

или

суша

). 32

1 Из

борно


на

суша

3

Џуџестите ж

бунови

ги губат л

исјат

а сам

о во е

кстрем

но су

ви го

дини

.



ДОДА

ТОК

22

322

Задолж

ително


на су

ша

3 Густо з

атворени

џуџести ж

бунови

ги губат с

ите и

ли дел

од лисјат

а во с

ушна

сезона

.

3221

Ли

стопадна

на

суша

ca

espit

ose

4 Граниките стоја

т право

и се

со лиш

аи. М

овови во

облик

на перниче, лиша

и и други

herb

aceo

us растенија често се

наоѓаат

на

земјата,п

р.,Ca

lluna

врес

. 32

22


на

суша

ползечка

или з

амрсена

4 Гранките

на жбунот л

азат

по зе

мјата п

р., Lo

iseleu

ria вр

ес.

3223

Пе

рниче


на

суша

4

Види

3121

3224

Ли

стопадна

на

суша

ме

шана

4


и зи

мзелени џуџести жб

унови,

caes

pitos

e he

rbac

eous

растенија ме

сести повеќегодишн

и билки и други фо

рми

на живот

изме

шани

. 32

3 Ли

стопадна

на ладно

3

Густо затворени џуџести жб

унови ги

губат

лисјат

а на

почетокот

на ладната сезона

. Побогати со

мовови и лиша

и од

листопадните

на су

ша кл

аса н

а џуџести

жбунови

(322

). 32

31


на

суша

ca

espit

ose

4 Ви

ди 32

24

3232

Ли

стопадна

на

суша

ползечка

или з

амрсена

4 Гранките

на жбуновите

лазат

по зе

мјата.

3233

Пе

рниче

листопадно

на

суша

. 4

Жбуновите

се из

олирани в

о групи

и фо

рмираат густо

перниче и

често с

е со т

рње.

3234

Ли

стопадна

на

суша

ме

шана

4

Види

3224

33

Екстремн

о Xe

romo

rphic

џуџеста

жбунеста

земја.

3 Фо

рмирани од

отворени фо

рмации

на џуџести жб

унови,

месести и

herb

aceo

us растенија приспособени

да преж

ивеат и

ли

да из

бегнат

долга

сушн

а сезона. По

веќе

subd

eser

t. Види к

ласа

23.

331

Воглавно

зимзелена.

3 Ви

ди кл

аса 2

(231

). ДО

ДАТО

К 23

33

11

Зимзелена s

ubde

sert

4 Се

состои

воглавно

од широко-лисни с

цлеропхѕллоус ж

бунови

, безлисни р

астенија зо

зелен к

орен

или м

есести

. 33

12

Полу

-листопадна

4 Ви

ди кл

аса 2

(231

2)

332


subd

eser

t 3

Многу од

жбуновите

(повеќе од

50%

обвивката

) ги губат л

исјат

а истоврем

ено во

зависност о

д лоша

та сезона

(суша

или

ладно)

. 33

21

Без м

есести

4

Види

класа 2

(232

1)

3322

Со

месести

4

Види

класа 2

(232

2)

34

Тундра

2

Бавно расте,

ниски фо

рмации

, се состои


џуџести

жбунови

, тревнести

, мовови,

лиша

и и копитњ

аци,

кои се


GLOBE 2008 66

наоѓаат п

озади супполарната

линија

на дрва. Че

сто п

окаж

уваат ш

еми на

растенија

предизвикани

од за

мрзнатите д

виже

ња

на по

чвата. Ос

вен в

о бореалните региони фо

рмациите

на џу

џести жб

унови над линијат

а на

планински д

рва н

е треба

да с

е викаат

тундра бидејќи

по правило тие се

побогати со

со џуџести жб

унови и треви и растат

повисоки поради

поголем

а радијац

ија на

пониска в

исочина.

341

Тундра

, воглавно

Br

yoph

yte

3 До

минираат

покривки или перничина на

мовови

(повеќе од

50

% на вегетативната покривка

). Групи со

џуџести

жбунови

по

правило се

неравноме

рно расф

рлани и не

се гу

сти. Генерално се

е повеќе или пома

лку т

емно

зелено

, маслинесто зелено

или к

афеавкасто

. 34

11

Caes

pitos

e џуџест

жб

ун/мов

тундра

4

Групирани џ

уџести

жбунови

се пр

исутни

.

3412

По

лзечка

или

замр

сена

џуџест

жб

ун/мов

тундра

4 По

лзечки

или з

амрсени џ

уџести

жбунови

се пр

исутни

.

342

Тундра

воглавно

лиш

ај 3

Покривка

од лиша

и доми

нира

(повеќе од

50%

од покриваката)

давајќ

и и на

форма

цијат

а изразено

сива

боја


зимзелени, ползечки

или џ

уџести

жбунови

во об

лик н

а перниче

. ДО

ДАТО

К 24

4

Herb

aceo

us ве

гетација

1 До

минираат

her

bace

ous т

реви

или

тревнети

растенија како

жалфи

ја, (C

arex

), рогоз (

Junc

us), рогоз (

Typh

a) и

широко-

лисни растенија

како

детелина,

сончоглед

(Heli

anthu

s), папрат и

млечка

(горчица)

(Asc

lepias

). Вкупната

покривка на

површи

ната

мож

е да е

поголема

од 60

% со

растителна


41

Тревнеста в

егетација

(Високи т

ревници)

2

Растителната

заедница

се состои

од треви кои се

преку

2m

високи

кога

цветаат

или

созреваат

(повеќе од

50

% на

растителната


For

bs мож

е да с

е присутни н

о сочинуваат п

омалку

од 50

% на

растителната


41

1 Со

дрва кои покриваат 1

0-40

%

3

Може

да се

или

не се

со жб

унови.

Ова е слично

на отворена

шум

овита земја со

повеќе или пома

лку постоја

на

покривка

(преку

60 %

) со в

исоки т

реви

. 41

11

Дрва

: зимзелени

широко

-лисни

4 Широко-лисни з

имзелени

видови

сочинуваат

повеќе

од 50

% на


од дрвата.

4112

Др

ва:

полу

-зимзелени

широко

-лисни

4

Дрвата

што

се пр

исутни

се на

јмалку

25 %

од двата

вида

широко-лисни з

имзелени

и ши

роко

-лисни

листопадни д

рвjа.

4113

Др

ва:листопадни

широко

-лисни

4 Сл

ично

на кл

аса 4

112, но

се се

зонски

поплавени, како

на пр

имер

во Северо-источна Б

оливија

.

412

Високи

тревници

со дрва

кои


омалку

од 10

%

3 Тревната

земја с

о дрвја кои п

окриваат

пома

лку о

д 10

% на

земјата, си

или б

ез жбунови

.

4120

Др

ва:иг

лолисни з

имзелени

4

Игло

-лисни

зимзелени в

идови с


овеќе о

д 50

% на

дрвената п

окривка.

4121

Др

ва:широко-лисни

зимзелени

4 Широко-лисни з

имзелени

видови

кои с


овеќе о

д 50

% на

дрвената п

окривка.

4122

Др

ва:по

лу-зи

мзелени

4 Ви

ди 41

12



широко

-лисни

41

23

Дрва

:листопадни

широко

-лисни

4 Ви

ди 41

12

4124

Тропска/с

уптропска,д

рва/ж

бунови

на ме

ста со

терми

тски

гнезда

.

4 Ис

то та

ка на

речени

терм

итски с

авани.

413

Високи

тревници

со жбунови

3

Жбуновитата

покривка

мора д

а изнесува п

овеќе о

д 25

% на

земјата.

ДОДА

ТОК

25

4131

Жбунови

-широколисни

зимзелени

4 Ов

ие ви

дови

зафа

ќаат

повеќе

од 50

% на


.

4132

Жбунови

ши

роколисни

полузимзелени

4 Жбуновите

се на

јмалку

по 25

% од

двата

вида


зимзелени и

листопадни.

4133

Жбунови



4

Жбуновите

се најмалку

по

25 %

од двата вида

-шисроколисни зимзелени и листопадни

. Областа

е повреме

но

поплавена.

4134

Ви

ди 41

24

4 Ви

ди 41

24

414

Висока

тревница

со жбунести

дрва

3


е со

жбунести р

астенија

(обично п

алми

) кои

мора д

а покриваат

повеќе

од 25

% на

земјата.

4141

Тропска т

ревница с

о палм

и 4

На пр

имер

палм

овитите с

авани н

а Aro

comi

a tota

i и A

ttalea

princ

eps с

еверно

од Санта

Круз д

е ла С

иера

во Боливија

. 41

5 Ви

сока

тревница

со S

ynus

ia 3

Тревница

без

жбунови

или д

рвја.

41

51

Тропска т

ревница

4 Че

сто поплавена во

сезона на

приме

р Co

mpos

de

Varze

a во

долната

ама

зонска

долина,

регионите на

ниска

надм

орска в

исина в

о Афр

ика, папирусните м

очуриш

та во

долината н

а горен

Нил

во Египет.

42

Средно

-високи т

реви

2

Доми

нантните

треви се

високи

50см

.-2 м

.кога

цветаат

или

созреваат

(повеќе од

50

% на растителната


). Fo

rbs м

оже д

а се п

рисутни, но

пома

лку о

д 50

% на

вегетацијат

а. 42

10

Види

4120

4

Види

4120

42

11

Види

4121

4

Види

4121

42

12

Види

4122

4

Види

4122

41

23

Види

4123

4

Види

4123

ДО

ДАТО

К 26

42

2 Ср

едно

-високи

тревници

со

дрва

на по

малку о

д 10

%

3 Тревница

со дрвја кои п

окриваат

пома

лку о

д 10

% на

површи

ната

на зе

мјата с

о или

без ж

бунови

.

4220

Др

ва: иглолисни

зимзелени

4 Ви

ди 41

20

4221

Др

ва:


4 Ви

ди 41

21


GLOBE 2008 68

зимзелени

4222

Др

ва:


полу

зимзелени

4 Ви

ди 41

22

4223

Др

ва:



4

Види

4123

4224

тропска/с

уптропска,д

рва/ж

бунови

во групи на

терми

тски

гнезда

4 Ви

ди 41

24

423

Средно

-висока

тревница

со

жбунови

3 Жбуновитата

покривка

мора д

а изнесува п

овеќе о

д 25

% на

земјата.

4230

Жбунови

: иглолисни

зимзелени

4 Игло

-лисни

зимзелени в

идови с


овеќе о

д 50

% на

жбуновитата

покривка

.

4231

Ви

ди 41

31

4 Ви

ди 41

31

4232

Ви

ди 41

32

4 Ви

ди 41

32

4233

Ви

ди 41

33

4 Ви

ди 41

33

4234

Ви

ди 41

24

4 Ви

ди 41

24

4235

Шум

овита

Synu

sia

на


трновити

жб

унови

4 Пр

имер

: тропските

трновити жб

унести

савани во

Sah

el регионот

во Аф

рика

со

Acac

ia tor

tilis,

A.se

nega

l или

други

видови

.

424

Отворена

Sy

nusia

на

жб

унести

растенија

3


на жбунести р

астенија

(обично п

алми

) мора д

а покриваат

повеќе

од 25

% на

земјата.

ДОДА

ТОК

27

4241

Су

птропска

отворена

палм

овита ш

умичка

4

Прим

ер: C

orrie

ntes,

Аргентина.

Некои области се

сезонски поплавени,

пр.па

лмовитите шу

мички на

Маурициус

во

колумб

иските

и венецуелските љ

аноси.

425

Средно

-висока тревница

без

дрвенеста S

ynus

ia 3

Средно

-високи т

ревници б

ез дрв

jа или ж

бунови

.

4251

Во

главно

базести

треви

4 Мн

огугодиш

ни, р

азгранети ползечки

треви

кои

со корените

ја сврзуваат

почвата

. На прим

ер тревата

Св.А

вгустин

(Sten

otaph

rum

secu

ndatu

m), в

исоко-тревната

прерија

во И

сточен

Канзас,

или песокливата почва или дините

, на

прим

ер за

едниците

на A

ndro

pogo

n ha

llii во

Песокливите

Брда на

Небраска. На

некои

места

тревницата

е влаж

на или

поплавена поголем дел од

годината

, како на

приме

р Ty

pha мо

чуришт

ето.

Ако е така

, се класиф

ицира како

влажн

а земја.

4252

Во

главно

трева в

о снопови

4

Треви кои воглавно

растат в

о снопови и фо

рмираат н

еправилна, исткаена

површ

ина.

На приме

р цврстата

перчеста

тревница

во Нов

Зеланд

(Fes

tuca n

ovae

-zelan

diae)

43

Кратки

треви

1 До

минантните

треви се

пом

алку

од

50см

.високи

кога

цветаат

или

созреваат (повеќе

од

50%

на вегетацијат

а). Ф

орбс



може

да с

е присутни н

о сам

о пом

алку

од 50

% на


а. 43

1 Со

дрвја од

10%

-40%

3

Може

да е со

или

без

жбунови

. Неш

то слично на

отворена шу

мовита

зем

ја со

повеќе или пома

лку постоја

на

покривка

(преку

60%

) на к

ратки т

реви

. 43

10

Види

4120

4

Види

4120

43

11

Види

4121

4

Види

4121

43

12

Види

4122

4

Види

4122

43

13

Види

4123

4

Види

4123

43

2 Кратки

тревници

со

дрва

пома

лку о

д 10

%.

3 Тревници

со дрва к

ои по

криваат п

омалку

од 10

% на

земјата, со

или б

ез жбунови

.

4320

Ви

ди 41

20

4 Ви

ди 41

20

ДОДА

ТОК

28

4321

Ви

ди 41

11

4 41

11

4322

Ви

ди 41

12

4 41

12

4323

Ви

ди 41

13

4 41

13

4324

Ви

ди 41

24

4 41

24

433

Кратка

тревница

со жбунови

3

Жбунестата п

окривка м

ора д

а е по

веќе

од 25

% од

земјата.

4330

Ви

ди 42

30

4 42

30

4331

Ви

ди 42

31

4 42

31

4332

Ви

ди 42

32

4 42

32

4333

Ви

ди 42

33

4 42

33

4334

Ви

ди 41

24

4 41

24

4335

Др

венеста

Synu

sia

со


трновити

жб

унови

4 До


треви

се високи

пом

алку

од

50cm

кога цветаат или созреваат

(повеќе од

50

% на вегетацијат

а).


на листопадните т

рновити ж

бунови

мора д

а е по

веќе

од 25

% на

земјата)

.

434

Кратка

тревница со

снопови

на

растенија

3


на ра

стенија

та во

снопови (

обично

палм

и) мора д

а е по

веќе

од 25

% на

земјата.

4341

От

ворена

Syn

usia со

снопови

на

растенија

, суптропска

, отворени

палм

овити

шуми

чки.

4 До


треви

се високи

пом

алку

од

50см

. кога цветаат или созреваат

(повеќе од

50%

на вегетацијат

а).


на па

лми м

ора д

а е по

веќе

од 25

% на

земјата.


GLOBE 2008 70

ДОДА

ТОК

29

435

Воглавно

сноп

на трева

со

дрвена

Syn

usia

3 Треви к

ои ра

стат

во гр

упи, прош

арани с

о дрвенести

растенија

.

4351

Тропска

alpine

со

групи

на

растенија

4

Овие

тревници често содржа

т Es

pelet

ia, L

obeli

a, Se

necio

и m

icrop

hyllo

us џуџести

жбунови

и перничести растенија

, често со

мовлести лисја

. Над

граница

на шу

ма на ниска надм


; Par

amo и други слични

типови на

вегетација без с

нег в

о alpi

ne ре

гионите н

а Кенија

, Колум

бија,

Венецуела

и др

. 43

52

Тропска

alpine

,многу

отворена

,без

групи

на

растенија

4 Во

овие тревници

навечер

често

паѓа снег

(иако

снегот го

нем

а до

9 утрото)

, Sup

er-P

aram

o (над

Par

amo)

на

J.Cua

tresc

asas

.

4353

Тропска

или

суптропска

alp

ine

сноп

трева,

со

отворени

ме

ста

на

зимзелени.

4 Ов

аа тр

евница

мож

е да и

ма листопадни ж

бунови

и џуџести ж

бунови

, како н

а приме

р Pu

na јужн

о од Ор

уро, Бо

ливија.

4354

Сн

оп

трева

со

џуџести

жбунови.

4

Перничести

растенија

мож

е да р

астат в

о оваа т

ревница, како

на пр

имер

Pun

a, јуж

но од

Оруро

, Боливија

.

436

Кратка

тревница

, без

дрвенеста S

ynus

ia 3

Кратка

тревница

без

дрвја или ж

бунови

.

4361

Кратко

-тревни

заедници

4

Овие

заедници

мож

е да

варираат в

о структура и фл

орална

комп

озиција

што

се должи

на зго

леме

ното

варирањ

е на

падавини

во

полу

-сува

клима

, пр

.кратко

-тревна

(Bo

utelou

a gr

acilis

и B

uchlo

e da

ctilyo

ides)

прерија

во

источно

Колорадо

. 43

62

Заедници

на сн

опеста

трева

4 Пр

. плавиот

бусен

(Poa

cloe

nsoi)

заедници

на Но

в Зеланд,

и a

lpine

сува

Pun

a со

festu

ca o

rtoph

ylla во

северно Чи

ле и

јуж

на Биливија

. 43

7 Кратка

или

средно

-висока

Meso

phyti

c заедница

3 Ли

вади

4371

Заедница

на базеста

трева

4 Ов

аа тр

евница

е богата

со fo

rbs и

се јавува

на ни

ска н

адмо

рска

висина

со ладна

, влажн

а клима

на Северна

Аме

рика

и Ев

роазија

. Многу

растенија мо

жат д

а останат д

елум

но зе

лени

во текот н

а зима

та дури и под снегот

на повисока

надм

орска в

исина.

4372

Al

pine,s

ubalp

ine ливада

4 Ов

ие тревници се

често

влажн

и во

поголем

дел

на летото

поради растопена вода

, како на

приме

р Ол

импискиот

Полуостров

, Ваш

ингто

н и Кам

енестите

Планини

во Колорадо.

44

Forb


2 Во

растителната заедница

дом

инираат ши

роко

-лисни

her

bace

ous растенија

(сите растенија

освен

тревите

), како

детелина

, сончоглед

(Heli

anthu

s), п

апрати

, мл

ечка

Asc

lepias

). Fo

rbs

може

да

покриваат

повеќе

од

50%

на

растителанта

област

. Тревите

мож

е да с

е присутни, но


омалку

од 50

%.



ДОДА

ТОК

30

441

Високи

forb

заедници

3

Доми

нантните

форми

достигнуваат в

исина п

овеќе о

д 1m

кога

се целосно

развиени

. 44

11

Групи п

апрати

4

Папрати с

е поја

вуваат

во не

когаш чисти м

еста

особено в

о влажн

а клима

, како н

а приме

р Pter

dium

aqua

linum

. 44

12

Воглавно

годишн

и for

bs

4 Годишн

и for

bs,ко

и никнат

во почетокот и ум

ираат на

крајот

на секоја

година

на растењ

е,се доми

нантни

форми

(повеќе о

д 50

% на


). 44

2 Ни

ски f

orb з

аедници

3 Во

овие

заедници

дом

инираат ф

орбс

кои с

е пом

алку

од 1m

високи

кога

се целосно

развиени

. 44

21

Воглавно

мн

огугодиш

ни

цветни

forb

s и па

прати

4 Не

кој дел

од билката

е жи

в през ц

ела г

одина, како

на пр

имер

Celm

isia л

ивади в

о Нов

Зеланд и A

leutan

forb

ливади в

о Аљ

аска

. 44

22

Воглавно

годишн

и for

bs

4 Годишн

и for

bs, кои

никнат в

о почетокот и

уми

раат

на крајо

т на секоја година

на растењ

ето,

се дом

инантни фо

рми

(повеќе о

д 50

% на


). По

стоја

т неколку

вида

. Ep

heme

ral f

orb заедници

во тропски и суптропски

региони

: Форбс

растат с

о мн

огу ма

лку падавини

каде

, од есен

до

пролет

, облаците ги

влажн

ат растенијат

а и земјата,

како

на прим

ер примо

рските

ридови на

Перу и Се

верно Чи

ле.

Сушн

ата с

езона п

рилега

на пу

стинска.

Ephe

mera

l или

epis

odica

l forb

заедници

во сушн

ите региони:”

Цветната

пуст ина

” се состои


брзо растечки

for

bs, п

онекогаш

концентрирани во

низини каде

водата мо

же да се

акуму

лира

форма

ции на

жбунови

и на џуџести

жбунови н

а сувите о

бласти

, како н

а приме

р Соноран

пустината.

ДОДА

ТОК

31

5 Гола

земја

1 Земја со

пом

алку

од

40 %

вегетативна

покривка.

Голата

земја им

а ограничена

способност з

а да

подрж

ува жи

вот и

обично

се со

стои

од сл

аба п

очва

, песок

и каме

н. 51

Су

ви со

лени

равнини

2 Се

поја

вува

на равни дна на

внатреш

ниот

басен

на пустината.

Високата

концентрација

на сол се

должи

на висок

степен

на ис

парување

на во

дата

. 52

Пе

сокливи м

еста

2

Акум

улација

на пе

сок/ч

акал

т.е. плаж

и и дини.

53

Гол каме

н 2

Изложе

но ка

менесто тло, пустинско тло, падини

, одрони од

наноси, вулкански ма

теријал

, кам

енести

глечери и други

акум

улации

на ка

мен б

ез ве

гетативна п

окривка.

54

Многугодиш

ни

снеж

ни

полиња

2

Акум

улации

на снег

и мраз кои не

се стопиле целосно во

текот

на претходното лето

, се појав

уваат онам

у каде

просечната

дневна т

емпература

е 0 °

C (3

2 F) во н

ајтоплите

месеци о

д годината

. 55

Глечери

2 Комп

актен снег

зацврстува и кој с

е претвора

во мр

аз под

теж

ината на

постојан

и годишн

и акум

улации

. Повторно

замр

знатата вода

придонесува

на поголема

та гу

стина на

глациерната ма

са од мр

аз.Сите глечери претставуваат

доказ н

а сегаш

ното

и ми

натото

движе

ње (m

orain

es, пукнатини

итн.)

56

Др

уги г

оли п

окривки

2 Не

чистотија

, чакал

, друг слободен к

амен

итн.

6 Вл

ажна

земја

1 Мо

чурливите м

еста

и мочуриш

тата

и др. видови

на вл

ажна

земја к

ои се

периодично

или постоја

но за

ситени

со вл

ага

во текот

на сезоната

на растењ

е. Ов

аа периодична или поврем

ена заситеност

со влага произведува почва со


GLOBE 2008 72

хеми

ски карактеристики

и вегетација

адаптирана на

влажн

и услови

. Областа

мора да

има

повеќе од

40

% на

вегетативна о

бвивка

за да с

е класифи

цира

како

влаж

на зе

мја.

61

Речни

2 Вл

ажна

земја к

оја се

наоѓа в

о близина

на ка

нал од

слатка

вода

(крајбр

ежни

влаж

ни зе

мји)

. 62

Pa

lustrin

e 2

Влаж

ни зе

мји во

кои доми

нираат

дрва,

жбунови,

постоја

ни растенија,

мовови,

лиша

и итн.

Тие се

околу

земја која е

пома

лку о

д 1 х

ектар, нема

активен к

анал

или п

лима

, е по

малку о

д 2м

. длабока

и им

а низок

степен

на со

леност

, Оваа

вода

треба д

а се в

клучи к

ако д

ел од

влаж

ната

земја.

ДОДА

ТОК

32

63

Естуар

2

Влаж

на зе

мја к

оја се

појав

ува в

о близина

на ка

нал или в

о или

во бл

изина н

а интерплим

ска з

она.

Естуарот

е во

ден прем

ин ка

де плима

та се

среќава со

струјат

а на

потокот

. Средините

на плим

ите на

длабоки

води

и

близни

пломс

ки влажн

и земји се

обично полузатворени со

зем

ја, но им

аат отворени

, делумн

о попречен

или

спорадичен

приод до

океанска

вода

(барем

од вр

еме н

а време

разблаже

ни со

слатка

вода

од ко

пно)

. 64

La

custr

ina

2 Вл

ажна

земја која ја опкруж

ува отворената

вода

. (т.е

. езера

и мали површи

ни на вода

) што

е по

голема

од

1 хектар

и

повеќе

од 2m

длабока

. 7

Отворена

вода

1

Езера, реки

и океани

. Површ

ината н

а водата е

постоја

но по

топувана

од во

да по

голема

од

2m длабочина

и најм

алку

1 хектар во

големи

на; и

ли потопувана од

активен

проточен канал или подплимс

ка зо

на.

Водата

треба да

покрива

повеќе од

60

% на областа,

ако им

а дрва


повеќе

од

40 %

на областа.

Види

класа 6

. 71

Сл

атка

вода

2

Езера и

реки

со ни

зок с

тепен н

а салинитет

. 72

Мо

рска

2

Отворени

океани

над континенталните г

ребен и

ли ак

тивен п

роточен п

лимс

ки ка

нал.

8

Култивирана з

емја

1 Земјата е покриена

со повеќе

од

60 %

не-домо

родечки култивирани видови

(пр.з

емјод

елски жи

тарици

, култивирани кратки

треви

, паркови

) и обично

мож

ат да се

разликуваат

со правилни

геоме

триски

шем

и кои ги

фо

рмираат п

арковита

и полиња

та.

81

Земјоделска

2 Земјата с

е користи

за од

гледувањ

е на ж

итарици, овош

тарници, хортикултура

, за х

ранење

добиток

и други к

ултури

. 81

1 Жетва

во ни

зи ил

и пасиш

те

3 Пр

имер

: пченка, пченица, пасишт

е за к

рави

, јалови

полиња

култивирани м

еста

за боровноици и

оризови п

олињ

а. 81

2 Ов

оштарник

или

Хортикултура

3

Прим

ер: ја

болкови н

асади, лозја

, места

за од

гледувањ

е насади о

д дрва

.

ДОДА

ТОК

33

813

Заградена

за х

ранење

на

стока

3 Ов

ие области

се наоѓаат

на големи

фарми

и се

користат

за хр

анењ

е на

телиња

, млечни крави

(со за

градени ме

ста

за хр

анењ

е), свињи

и жи

вина

. 81

4 Др

уго з

емјод

елие

3

Прим

ер: корали и

места

за од

гледувањ

е и тр

енирањ

е на ф

арми

за ко

њи.

82

Не-зе

мјоделска

2 Земјата с

е користи

за па

ркови, игралишт

а, гробиш

та и терени

за го

лф.

821

Паркови и

игралишт

а 3

Прим

ер: игралиш

та за

безбол и ф

удбал,

игралишт

а и па

ркови.



822

Терени

за го

лф

3

823

Гробиш

та

3

824

Други н

е-земјоделски

3 Се

она ш

то не

спаѓа в

о класа

821,

822 и

ли 82

3 (паркови и

игралишт

а, терени

за го

лф ил

и гробишт

а).

9 Ур

бани

1

Области развиени

за населби

, ком

ерцијал

на, индустриска

и тр

анспортна у

потреба. Мо

ра да биде

поголема

од 4

0 %

урбана

земјиш

на по

кривка

. 91

На

селени

2

Најмалкѕ

50 %

на ур

баното

земјиш

на по

кривка

се со

стои

од на

селен п

ростор

(т.е.станови, приватни

дом

ови и

тн.)

92

Коме

рција

лни/и

ндустрија

2

Најмалку

50

% од урбаната

зем

јишна

покривка се

состои од

ком

ерцијал

ни или

индустриски

поседи

(т.е.б

изнис,

фабрики, складишт

а итн

.) 93

Транспорт

2 На

јмалку

50

% о

д урбаната

зем

јишна

покривка

се с

остои

од п

атиш

та (т.е

.патишт

а, автопати

, же

лезници,

аеродром

ски п

исти

). 94

Др

уги

2 На

јмлаку

50

% од урбаната

зем

јишна

покривка се

состои од

развиени области кои не

се во

ниту населена

, коме

рција

лна и

ли тр

анспортна к

атегорија

.

Бореални

Исто

така

се ви

ка и ладна у

мерена

зона

со ладни

влаж

ни лета и

ладни

зими

кои т

раат

повеќе

од 6 ме

сеци

. ДО

ДАТО

К 34

Br

yoph

yte

Растенија

што

не цв

етаат (мо

вови

и копитњ

аци)

кои с

е одликуваат с

о ризоиди

отколку в

истински

корени

. Ca

espit

ose

Организиран и

ли ко

мбиниран

во густи г

рупи

или п

ластови, им

а низок

корен и

форми

ра густ

сноп

, расте

во гр

упи.

Cano

py (покривка)

На

јвисок с

лој на в

егетација

кој се о

ткрива

со са

телитски

сензори.

%

Покривка

vs

. %

Комп

озиција

на ви

дови

Ни

вото

1 во

класиф

икација

та се

утврдува

со целосната

покривка или земјената покривка

на целата

област к

оја се

класиф

ицира. Ни

вото

2 во

класиф

икација

та се

одредува со

процент н

а комп

озиција

та на видот с

амо на

дом

инантното ниво

1 ти

п. Ни

во 3

и 4

се поспецифи

чни

комб

инации

на ра

злични

видови

и заедници

на ра

стенија

. Пр

имер

:Една област

се состои

од

80 %

her

bace

ous вефе

тација

(од кои

45 %

се

forbs

и 5

5 %

се треви повисоки

од

2m) и

20%

широко-

лисни з

имзелени

дрва. Кодовите

на кл

асиф

икација

се сл

еднит е

: MU

C ниво

1: 4-

herb

aceo

us ве

гетација.

Јасно е

дека е

дом

инантен т

ип на


, бидејќ

и покрива

повеќе

од 60

% на

областа.

MUC ниво

2: 41

-Дом

инантни видови

се тр

еви кои се


2m(тие сочинуваат

повеќе од

50

% на доми

нантниот

тип на


на he

rbac

eous


а).

MUC ниво

3: 41

1 Дрвата п

окриваат

20 %

од та

а област.

MUC ниво

4: 41

11 Дрвата с

е широко-лисни з

имзелен и

видови

. Ур

едена в

егетација

Ур

едени двориш

та, и

гралиш

та, гробишт

а, терени

за голф

и други

култивирани области треба да

се класиф

ицираат како

култивирана

земја

(класа

8) ако

не-домо

родните култивирани видови

се повеќе

од

60 %

на покривката

. Ако

зградите,

патишт

ата и неприродните

структури

(мостови

и др.)

покриваат

повеќе од

40

% на земјата,

областа се

класифи

цира

како урбана

. Ако

пош

уменото населено

соседство им

аат п

овеќе од

40

% на дрва

кои ја покриваат з

емјат

а, областа треба да

се см

ета за

шум

а или

шум

овита земја

(види класа

0 и

1). А

ко е

тешк

о да

се одл

учи на

видот н

а покривката

, обидете

се да утврдите

што

би се

видело

од сателит. Сп

оредете слични

области

со

сателитските

сним

ки ко

и ги п

рима

те од

ваше

то место

на уч

илиш

тето

. Ли

стопадни

на ладно

Ра

стенија

кои г

и губат

лисјат

а во л

адно

врем

е.


GLOBE 2008 74

ДОДА

ТОК

35


Ве

гетација која ги

губи

лисјат

а на к

рајот

на пе

рио дот

на ра

стењ

е или

во не

поволна с

езона.

“Drip

tips”

Издолж

ени с

лаби

врвови

на тр

опските л

исја кои и

дозволуваат

на во

дата

да с

е стркала

од по

врши

ната

на листот.


на су

ша

Растенија

кои г

и губат

лисјат

а во т

екот

на су

шната с

езона.

Изборно

Организмот

мож

е да ж

ивее

и егзистира в

о повеќе о

д еден

сет н

а услови.

Firn

Снегот

целосно

е комп

актен с

коро

до м

раз, глечерски м

атерија

л.

Forb

Широко-лисани

herb

aceo

us ра

стенија

како

детелина, сончоглед,

папрат

и мл

ечка

. Грам

иноиди

(тревни)

Треви и

тревнести р

астенија.

He

rbac

eous

Va

scula

r растенија вкоренети в

о зем

ајта с

о лисја кои у

мираат

годишн

о. Си

стем

от на

коренот е

веднаш

над или п

од зе

мјата.

Шум

а на

ниска

надм

орска в

исина

Subm

ontan

e шум

а Mo

natan

e шум

а Su

balpi

ne шум

а

Може

би ќе е потребно

да се

консултираат локалните извори

за да

се одреди

одреденото ниво

4 класифи

кација

за ш

умска покривка

. Ве

гетацијат

а ќе в

арира з

ависно

и од

надм

орската в

исина и

ширина.

Meso

phyti

c Ра

сте и

ли се

адаптира

на ум

ерено в

лажн

а средина

. Mi

croph

yllou

s Им

аат м

али л

исја

(пр.п

устинските

растенија

); Им

аат л

исја со

единствени

неразгр

анети в

ени.

Обврзно

Организмите с

е приспособени с

амо н

а одреден

вид услови

за живот

(кои

се и важн

и за о

пстанк

). На

дниво

Најви

сокиот

слој кој се о

ткрива

со са

телитски

сензори.

ДОДА

ТОК

36/37

По

ларна

Мали

падавини

во те

кот н

а целата г

одина. им

а кратко в

лажн

о без

ноќи

лето и

доста

долга

, ладна

, тем

на зи

ма.

Scler

ophy

llous

Ве

гетација со

густи и

цврсти

лисја кои с

е отпорни

на губење

на во

да.

Субполарна

Пр

емин

меѓу у

мерено

ладна

зона

и поларна з

она.

Суптропска

Од

работ

на тропската зона

кон половите

, во регионот

на ма

сите

на воздух

кои се

спуш

таат

, кои

се за

топлуваат к

ако шт

о се

спуш

таат

и

стануваат мн

огу суви

. Количината на

врнеж

и е мн

огу ниска и дневните

тем

ператури

се мн

огу високи

поради интензивното

сончево

зрачењ

е. Но

, во зимс

ките

месеци темп

ературата мо

же да се

спушт

и и до

0 навечер

поради поголема

загуба на

топлотна енергија

на

зрачењ

ето к

ое из

легува

. Ова

е же

шката п

устинска

зона

. Sy

nusia

Ни

во или

класа

на заедница

. Структурна целина

на голема

еколошк

а заедница

која


со релативно еднолична фо

рма на

жи

вот и

ли со

височина

и обично

сочинува

посебна к

ласа

на та

а заедница.

Умерена

Овие

зони

покажу

ваат

поголеми

сезонски

темп

ературни

пром

ени и

мож

е да с

е разложа

т на с

ледниов н

ачин

: Топла т

емпература

: едвај или в

оопш

то не

ма зи

ма, екстрем

но вл

ажна

особено в

о лето.

Вообичаена

темп

ература

(пр.Ц

ентрална

Европа или прим

орска североисточен дел на

САД

) ладни

, кратки зими

или

зима

без

мраз и

со

ладни л

ета (покрај океан)

.



Сува

темп

ература: висока

темп

ература к

ако к

онтраст п

омеѓу л

ето и

зима

и ма

ли па

давини

). Бо

реални

или л

адни

темп

ератури: ладни в

лажн

и лета и

ладни

зими

кои т

раат

повеќе

од 6 ме

сеци

. Тропска

Лежи

на

40

степени

на север

и југ

од

екваторот.

Одредена

сезонска

варијац

ија во

главната

дневна

темп

ература

се

забележу

ва.Количината на

врнеж

и достигнува

максиму

м во

лето и сува

сезона во

ладни

месеци.

Траење

то на ладната сезона

се

зголему

ва ка

ко што

се од

алечувам

е од екваторот и

во ис

то вр

еме с

е нам

алува г

одиш

ната

количина

на вр

нежи

. По

дниво

Слој на

вегетација која расте п

од по

високото

ниво

кое с

е состои о

д пома

ли дрва и

жбунови

. Вл

ажна

Ве

гетација која опстоју

ва и вирее в

о присуство

на по

веќе

дож

д.

Xero

morp

hic

Клим

атски услови

поволни

за развој

на вегетација

која

е адаптирана,

вирее во

или

ја толерира околината која

е сирома

шна

со

располож

ива в

лажн

ост.

Xero

phyte

Ра

стение

кое е

адаптирано

и вирее в

о суви у

слови.


GLOBE 2008 76

globe poglavja 165 x 235 curvi za print - moepp.gov.mk protokoli -zemjina... · “g" ако...

Documents