gljivicna obolenja drveta vinove loze

5/13/2018 Gljivicna Obolenja Drveta Vinove Loze

1/13

Pestic. fitomed. (Beograd), 21 (2006) 93-105Pestic. Phytomed. (Belgrade), 21 (2006) 93-105

UDK: 632.4:634.84Pregledni rad * Review Paper

Gljivicna oboljenja drveta vinove lozeGoran Delibasic,! S an ja G ajiC 2 i S rd an Acimovic 31Poljoprivrednifakultet, Beograd-Zemun, 2 Trayal korporacija-Krufevac,JAD "Pinki", Sremska Mitrovica

REZIMEVinova lozaje konstantno izlozena napadu razlicitih agenasa biotske i abiotske prirode.

Neki od biotskih uzrocnika javljaju se na ovoj staroj kulturi, u vecoj iii manjoj meri svakegodine, kao na primer P la smopa ra vnic ola , prouzrokovac plarnenjace, Uncin ula n ecato r,prouzrokovac pepelnice, Bo tr yo tin ia f uckelia na, prouzrikivac sive trulezl Virusi su. takode.skoro redovni pratioo vinove loze, a nisu retke ni pojedlne fitopatogene bakterije. Toznacajno otezava borbu protiv njih, jer iako je cokot cesto na izgled zdrav u njemu sedesavaju brojne, kvalitativne i kvantitativne promene, koje u velikoj meri urnanjuju prinos ikvalitet qrozda, U poslednje vrerne fitoplazrne prouzrokovaci crverula drveta i zutila (crve-nila) lisca vinove loze 7nacajno uqrozavaju gajenje ove kulture. Pored navedenih, jednagrupa palogena, lakozvani prouzrokovaci bolesti drveta vinove loze. napadaju uqlavnornCOkOTO starosti preko osam godina, uzrokujud njihovo susenje i propadanje. Najcesciprouzrokovaci su: Pbomop sis v itic oia (prouzrokovac ekskorioze vinove loze). Euty pa la ta(prouzrokovac eutipoze vinove loze). gljive iz roda Botryosphaeria (prouzrokovaci raka isusenja vinove loze) i ESKA(grupa gljlva prouzrokovaca susenja - apopleksije vinove loze),o kojima ce u ovom tekstu biti nesto vise reel.

Kljucne reci: Vinova loza; bolest; P homo ps is vitic ola; E uty pa lata; B otryos pha eriaspp.; ESKA

UVOD Od gljivicnih oboljenja na vinovoj lozi skorosvakegodine suprisutne: plamenjaca (prouzrokovacPlasmopara viticola), pepelnica (prouzrokovac Unci-nula necator), siva trulei (prouzrokovac Botryotiniafuckeliana).Fitopatogene bakterije izazivaju oboljenja

poznata kao bakterioze biljaka. Neke od znacajnih

Vinova loza je visegodisnja kultura koja jeizloiena napadu brojnih vrsta patogena mikozne,bakteriozne i virozne prirode, koji u veco] ili manjojmeri, u zavisnosti od sorte, prirode prouzrokovaca,kao i faktora spoljne sredine, konstantno uticu naprinos i kvalitet groic1a.

93


2/13

G . Delibaiu: i saradnrc t

bakterioza vinove loze su:Agrobacteruim tumefaciens(prouzrokovac bakterioznog raka vinove loze),Xylophilus ampelinus (prouzrokovac bakterioznogpropadanja vinove loze). Pirsova bolest je oboljenjevinove loze izazvano bakterijom Xylella fostidiosaWells et al. (Arsenijevic, 1997).

Biljni virusi su konstantno prisutni na vinovojlozi, a najcesce se javljaju: virus lepezavosti liscavinove loze, virus mozaika gusarke, virus prstenastepegavosti paradajza, virus prstenaste pegavostiduvana, virus rozetastog mozaika breskve, grupaprouzrokovaca uvijenosti lisca, prouzrokovacibrazdavosti i jamicavosti debla i drugi (Sutic,1995).

Od fitoplazmi na vinovoj lozi najdestruktivnijaje Flavesccnce Doree-izazivac iutila vinove loze(Duduk, 2003).

Novijim ispitivanjima je konstantovano da su sveprisutnije nckc patogene gljive poznate kao uzrocnicisusenja vinove loze, kojc nanose velike ekonomskestere vinogradarskoj proizvodnji. Napadaju cokotc,mahom starije od osam godina, uzrokujuci njihovosusenje i propadanje, a najcesce su:Phomopsis viticola(prouzrokovac ekskorioze vinave laze), Eutypa lata(prouzrokovac eutipoze vinove laze), vrste iz rodaBotryosphaeria (prouzrokovaci raka i susenja vinoveloze) i ESKA (grupa gljiva prouzrokovaca susenja- apopleksije vinove loze) (Gubler i sar., 2005).

UZROCNICI SUSENJA VINOVE LOZE

Phomopsis viticola - prouzrokovacekskorioze vinove loze

Ekskorioza je vrlo stetno destruktivnooboljenje vinove loze. Porernecaji uzrokovani ovimpatogenom su izumiranje pupoljaka, lomljenjei izumiranje lastara, susenje cvasti i grozdova. Uslucaju jace zaraze prinos moie biti umanjen i do30%. Pojava bolesti na lastarima u znatnoj merioteiava pravilnu rezidbu, a utice i na njihovoslabije dozrevanje i lakse izmrzavanje tokom zime(Ivanovic, 2005).

Simptomi bolesti manifestuju se na listovima uvidu sitnih, hloroticnih pega sa tamnim centralnimdelom, koje mogu biti rasute po celoj povrsini

94

liske, ili rasporedene dui glavnih i bocnih nerava.U slucaju jake zaraze list iuti i opada (Slike 1 i 2)(Ivanovic, 2005).

SI . 1. Simptomi ekskorioze na mladom liscu na pocetkuvegetacije

Fig. 1. Symptoms of excoriosis on the young leaves in thebeginning of their vegetation

SI . 2. Simptomi na starijem liscuFig. 2. Symptoms on older leaves

Gljiva napada i mlade lastare pocetkorn vegetacije,na kojima se na internodijama javljaju duguljastehloroticne pege sa tamnim sredistern, koje sepostepeno sire, a zaraieno tkivo tamni. Inficiranilastari su nabrekli u osnovi, a tokom leta, u vremenjhavog dozrevanja, kora drveta pocrni i puca, pricemu nastaju uzduine pukotine (Slika 3). Ovakviizdanci su krti, a ukoliko su prstenasto obuhvacenipegom suse se i izumiru. Pred kraj vegetacije, ujcsen, dolazi do izbeljivanja kore lastara, tj. erne pegeprelaze u sive, u vidu ostrvaca dui cele povrsine uokviru kojih se jasno uocavaju brojna crna tackastatelasca (piknidi) uronjena u tkivo domacina (Slika4). Ova su tipicni simptomi ekskorioze (Ivanovic,2005).


3/13

P es tic . fitome d ( Be og ra d) , 21 (2006) 93-105

S1.3. Pojavapega i pukotina na lastarimavinove lozeFig. 3.The appearanceof spots and crackson the

grapevineshoots

Iz kore jednogodisnjih lastara micelija patogenase siri u unutrasnjost drveta, izazivajuci trulez iraspadanje kore, usporen porast lastara i zucenjelisca, sto u zavrsnoj fazi dovodi do uginuca citavihizdanaka, po cemu je bolest u nekim krajevimanazvana "mrtva ruka" ("dead arm'). Gljiva izazivabeljenje povrsina, narociro oko nodusa kasno uzimu. Ove izbeljene povrsine su isarane pegamazbog prisustva sitnih piknida.

S1.4. IzbeljivanjelastaraFig. 4. Whitening of shoots

U slucaju jacih infekcija, na lisnim peteljkama idrskama grozdova mogu da se pojave erne lezije(Nicholas i sar., 1994).

U nekim krajevima SAD parazit napada i bobice,koje tamne i smeiuravaju se (Slika S) (Ellis andErincik,2002).

Gljiva Phomopsis viticola nap ada lastare i obodnegranevinove loze. Prczimljava micelijom ipiknidimau pupoljcirna ikori drvcta. Piknidi se u prolece,

SI.5. Simptomi na grozduFig. 5. Symptomson a clusterpocetkorn vegetacije, uocavaju ispod epidermis alastara ili u pukotinama kore.Primarna zaraza se ostvaruje na ruzimtemperaturama i u uslovima povecane vlainosti uvinogradu, dok sebolest prenosi na veca prostranstvazaraienim sadnim materijalom i reznicama.

lnfekcija moze da se ostvari vee nakon pet sati odoslobadanja spora sa zarazenih lastara (Nicholas isar., 1994). Simptomi se javljaju 3-4 nedelje nakoninfekcije.U suzbijanju prouzrokovaca ekskorioze moguse primeniti fitosanitarne i hemijske mere, kao naprimer: orezivanje i spaljivanje zarazenih lastara ilukova, skidanje i spaljivanje stare kore sa stabalai lukova. Za proizvodnju kalemova treba uzimatireznice iskljucivo iz nezaraienih vinograda. Odhemijskih sredstava, nakon orezivanja, a pre kretanjavegetacijc mogu se koristiti preparati na bazibakra, a kasnije se preporucuje upotreba sledecihfungicida: folpet + fosetil AI (Mikal 7S-WP; Foliet);Mankozeb (Dithane M-4S) (Ivanovie,200S).Eutypa lata - prouzrokovac eutipozevinove lozeEutypa lata je sirom sveta prisutni patogen iz

familije Diatrypaceae, klase Ascomicetae. N avinovoj lozi (Vitis vinifera L.) izaziva ozbiljnu bolestpod imenom eutipoza, ranije poznatu kao "mrtva iiiodumiruca ruka" Stete koje izaziva su ve1ike,tako daprema nekim podacima, gubici u neto dobiti na vinovojlozi u Kaliforniji u 1999. godini izazvani ovom gljivom

95


4/13

G _ Detibastc iaradnrci

procenjeni su na vise od 260 miliona dolara (Mugnai,1999;Lecomte i sar.,2000; Gubler i sar.,2005).Eutipoza je hronicna bolest koja se sporo razvija

i ima izraienu varijabilnost simptoma, sto dodatnooteiava dijagnozu bolesti. Simptomi oboljenja scjavljaju u vinogradima tek dye do tri godinc nakoninfekcije, a njihov intenzitet zavisi od mnogobrojnihfaktora (Mugnai, 1999; Lecomte i sar.,2000; Gubleri sar., 2005). Na zaraienim cokotirna manifestujuse na liscu, lastarim a, cvastima i grozdovima, kao ina drvetu. Lisee je hloroticno i sitnije od zdravog,peharasto se kovrdza (uvija) i izduiuje. U slucajujaceg napada dolazi do nekroze oboda listova, kojise zatim suse i prevremeno opadaju. Promene naliscu nisu posledica prisustva gljive E. lata, veetoksina eutipina, produkta njenog metabolizma(Slika 6) (Babovic i sar., 1999; Delibasic i sar.,2001;Ivanovic, 2005; Delibasic, 2006).

S1.6. Simptomi eutipoze na IiscuFig. 6. Symptoms of eutypa dieback on leaves

S1.7. Simptomi eutipoze na lastarima - svetlozeleneskracene internodije (desno)

Fig. 7. Symptoms of eutypa dieback on shoots - lightgreen shortened internodia (right)

96

Promene nalastarima uocavajusenainternodijamakoje se znacajno skracuju uslcd usporenog porasta.Takode, na obolelim lastarima dolazi do promeneboje u svetlo zclcnu i javlja se tzv."cik-cak"rasporedintcrnodija (Slika 7).Jab izraienost simptoma iz godine u godinu,manifestuje sepojavom vecegbroja veoma skracenihlastara koji rastu iz istog mesta na kraku cokota,veoma blizu jedan drugog (Slike 8 i 9).

Sl. 8. Simptomi eutipoze na lastarima - svetlozeleneskraccnc intcrnodijeFig. 8. Symptoms of eutypa dieback on shoots - lightgreen shortened internodia

51.9. Veci broj skracenih lastara koji rastu iz istog mestana kraku cokota

Fig. 9. A number of shortened shoots growing from thesame spot on vine branch


5/13

Pestic . fi tomed (Beog rad) , 21 (2006) 93-105

U pocetnom stadijumu razvoja cvasti su rehuljave,ana takvim delovima dolazi do izostajanja cvetanja.One se deformisu ipostepeno suse, tako da su inovonastali grozdovi rehuljavi, sa neujednacenim(sitnim i krupnim) bobicama (Slika 10).

S1. 10. Simptomi eutipoze na cvastima i grozdovimaFig. 10. Symptoms of eutypa dieback on blossoms and

clustersSimptomi eutipoze na drvetu vinove lozenajizraieniji su u prolece, pre kretanja vegetacije.Prvi znaci oboljenja manifestuju se na prevojimaostecenih stabala u vidu nekroza, koje se razvijajuoko starijih preseka od rezidbe, a postaju lakovidljivenakon skidanja kore (Slika 11).Prostiru seupojasevima, na dole i na gore, duz stabla, koji mogubiti relativno dugi. Javljaju se prvo na povrsini, azatim prodiru u unutrasnjost, zahvatajuci sredisnjideo tkiva.Izumrlo tkivo je suvo,mrko ili sivosrnededo svetlo srnede boje, tvrdo je i krto. Usled rastazdravog dela drveta u odnosu na zaraieno, dolazido pucanja stabla na povrsini, uzduz nekroticnogpojasa, pri cemu spolja, na mrtvom drvetu, nastajumanje ili vece uzduzne pukotine. Na poprecnompreseku obolelog stabla manifestuju sejace ili slabijeizraiene nekroze, koje su u pocetnoj fazi u obliku

slova "V" i predstavljaju karakteristican simptomeutipoze (Slika 12). One sevremenom kruzno sire,zahvatajuCi sve veci deo preseka, a istovremeno seprostiru i duz stabla, na gore i na dole i dopiru doosnove korenovog vrata. Susenje krakova, glava irukavaca koje nastaje kao posledica ovih nekroza,najbolje se uocava u toku zime. Na delimicno ilipotpuno osusenim krakovima i rukavcima korase vremenom Ijusti i otpada. Na drvetu bez kore,narocito oko starijih preseka od rezidbe, uocavajuse blaga povrsinska ulegnuca mrtvog dela (Slike 13i 14) (Mugnai, 1999; Lecomte i sar.,2000; Gubler isar.,2005).

S1 .11 . Nekroze oko starijih preseka od rezidbeFig. 11. Necroses around older sections from the cutting

S1. 12. "V" nekroza na poprecnorn preseku deblaFig. 12. "V" necrosis on a trunk section

97


6/13

G . Dellbosic iaradnici

81. 13. Povrsinska ulegnuca mrtvog drvetaFig. 13. Surface trough of the withered tree

81. 14. Potpuno izumrli cokot vinove lozeFig. 14. Entirely withered grapevine

Rast gljive u drvetu je spor, 10-20 em godisnje,zbog cega se nakon infekeije, simptomi eutipoze nazeljastim organima ne pojavljuju u prve dye do trivegetaeione sezone. Prvi simptomi se uocavaju tektrece ili cetvrte godine, a to je ujedno i znak da jeparazitna gljiva zahvatila vise od polovine stabla univou korenovog vrata. Ovako duga inkubaeija gljiveu stablu i granama cini ovu bolest "podmuklom", azbog sporog razvoja bolesti ekonomska stetnost seispoljava u vinogradima starijim od osam godina.Posto izumiranje cokota nastaje dye do tri godinenakon pojave prvih simptoma, jasno je zasto sepropadanje cokota retko javlja na biljkama mladimod deset godina (Ivanovic, 2005; Delibasic, 2006).

Po Lauri Mugnai (1999) gljiva ne inficira vinovulozu mladu od pet godina, a simptomi se retko vidajuna vinovoj lozi mladoj od osam godina. Preseei

98

nastali redovnom prolecnom rezidbom predstavljajumesta kroz koje patogen moze da prodre ida ostvarizarazu. Cesto se iz ovako zarazenih delova cokotarazvijaju lastari, na kojima se tek naredne godinejavljaju simptomi u vidu skracenosti internodija ipromene boje u ervenkasto smedu, cesto bez Iisca,

U nasim uslovima, periteeije parazita dozrevajuu rano prolece, a period njihovog praznjenja trajeod proleca do kraja jeseni, posto se askosporesukeesivno oslobadaju pri svakoj kisi sa vodenimtalogom vecim od 1 mm, a praznjenje traje dok godima askospora u periteeiji. Askospore ostaju vitalnei do dva meseea, a mogu se prenositi vetrom narazdaljine od 50 do 150 km.

Kada askospore dospeju na svez presek odrezidbe, uz pomoe vode prodiru u vaskularno tkivopovredeno rezidbom, koje zarasta prirodnim putemtek dye nedelje posle orezivanja. Iz tog razloga svezipreseei su osetljivi na infekeiju sve dok ne zarastu.Askospore klijaju u sprovodnim sudovima, obicno 2mm ispod povrsine preseka. Mieelija gljive u stablui granama prvo zahvata ksilem, a zatim se siri nakambijum i floem.

Askospore infieiraju sveze rane od orezivanjau sezoni mirovanja. Klijanje, invazija ksilemskogsprovodnog tkiva, zatim slabljenje biljaka zbogproizvodnje toksina i izazivanje truljenja drvetaizlucivanjern enzima za degradaeiju celija rakode sedesava u fazi mirovanja (Gubler i sar., 2005).Eutypa lata proizvodi i aseksualne spore konidije.

One se formiraju unutar piknida koji se razvijajuna drvetu, ali konidijalne spore ne igraju znacajnuulogu u epidemiologiji bolesti.

Visegodisnja ispitivanja su pokazala da E.lata nije jedini patogen izolovan iz tumoralnihtvorevina u deblu vinove loze. Iz obolelih cokotaje izolovana i drug a vrsta koja izaziva susenjevinove loze, a identifikovana je kao E. leptoplaca,spororasruca gljiva u kulturi, ali sa mogucnoscuizazivanja istih vrsta ostecenja kao E. lata (Gubleri sar., 2005).

Smatra se da se askospore E. lata i E. leptoplacaraznose na velika rastojanja vetrom. Eutipoza je uosnovi bolest lokalnog porekla,jer se razvija u blizinioslobadanja askospora (Gubler i sar., 2005).

U eilju suzbijanja ovog patogena koriste sefitosanitarne i hemijske mere. Primena preventivnihmera borbe ogleda se u izboru sorti, izboru uzgojnogoblika cokota, vremenu rezidbe i uklanjanju ispaljivanju obolelih delova cokota,


7/13

Pest ic . f itomed. (Beograd), 21 ( 2006 ) 93 -105

Suzbijanje se zasniva na zastiti rana od orezivanjaina uklanjanju obolelih delova vinove loze (Mugnai,1999; Lecomte i sar., 2000; Gubler i sar., 2005;Ivanovic, 2005; Delibasie, 2006).

Uklanjanje i spaljivanje obolelih delova cokotaje osnovna mer a suzbijanja E. lata koja se najceseepreporucuje, Obavlja se u prolece pre kretanjavegetacije. Tada su simptomi oboljenja najizrazeniji,Kasnije, usled formiranja nove lisne rnase, koja josnije obolela, dolazi do prikrivanja simptoma. Sviodrezani oboleli delovi i iskrceni cokoti, iznose se izvinograda, skupljaju na gomilu i spaljuju (Mugnai,1999; Lecomte i sar., 2000; Gubler i sar., 2005;Ivanovic, 2005; Delibasie, 2006).

Za zasnivanje vinograda preporucuje se sadnjaotpornih ili tolerantnih sorti, aizbegavanje osetljivih.Na osnovu dosadasnjih istraiivanja utvrdeno jeda su prema ovom oboljenju najosetljivije sorte:Kardinal, Souvignon blanc, Cabernet sauvignon,Ugni blanc, Cinsault i Chenin. Tolcrantne sorte su:Merlot i Semion (Mugnai, 1999; Lecomte isar.,2000; Gubler i sar., 2005; Ivanovic, 2005; Delibasie,2006).

Kao preventivna mera borbe preporucuje se iizbor nekog od uzgojnih oblika koji podrazumevajuformiranje cokora po sisternu duplih trupova - IIjednom ili dva sprata.

Vreme rezidbe je jedan od bitnih cinilaca koji uticena ostvarenje zaraze gljivom Eutypa lata.N a manjimpovrsinama, kao preventivna mera preporucuje serana prolecna rezidba. Nakon rane prolecne rezidbena presecima dolazi do pojave suzenja koje traje oddevet do trideset dana. Pretpostavlja se da suzenjenajverovatnije sprecava ostvarenje infekcije. Smatrase da kapi tecnosti koje tada konstantno izbijaju(cure) iz tkiva na preseku, sprecavaju kontaktaskospore patogena i vaskularnog tkiva preseka.Iako suzenje vremenom slabi, preseci ne postajuosetljiviji na infekciju. To se najverovatnijc dcsavazato sto turgorov pritisak, koji postoji u iivom deluvaskularnog tkiva, sprecava dospevanje askospora nadubinu potrebnu za klijanje - 2 mm ispod ostecenogtkiva. Medutim, rana prolecna rezidba na velikimpovrsinama je tesko do prakticno neizvodljiva. Navelikim povrsinama rezidba mora poceti vee u jeseni traje sve do ranog proleca ako to vremenski uslovidozvoljavaju. Tokom orezivanja, ako je to mojnice,preporucuje se i izbegavanjc pravljenja velikihpreseka (Ivanovic, 2005).

Zastita hemijskim sredstvima se zasniva nasprecavanju infekcija koje vrse askospore kadadospeju na nezarasle preseke nastale orezivanjem.Pres eke nastalc uklanjanjem zarazenih delovadrveta potrebno je stititi od nove infckcijc. Najcescese odmah nakon orezivanja preseci premazujunekim od zastitnih sredstava (mineralna ulja) ilifungicidima na bazi benzimidazola (benomil,karbendazim, tiabendazol). Uglavnom se stitepreseci cije je tkivo starn dye ili vise godina. Presekeprecnika do 10 mm ne treba stititi. jednogodisnjilastari nisu osetljivi na Eutypa lata, pa njihovazastita nije potrebna. Nakon rezidbe, u ciljusprecavanja moguCih infekcija cokota, preporucujese i prcmazivanje preseka nekim od fungicida nabazi bakra i to obavezno u pojacanoj koncentraciji(3%) (Ivanovic, 2005, Delibasic, 2006).Rak i izumiranje vinove loze(prouzrokovaci gljive rodaBotryosphaeria)

Poslednjih godina u svetu (Severna i JuinaAmerika,Australija,Egipat,Indija,Francllska,Italija,Portugal) se sve veca painja posvecuje prouCavanjugljiva iz roda Botryosphaeria( Botryodiplodia), kojesu izolovane iz vinove loze na kojoj su konstatovanetumoralne promene i izumiranje. Uocem simptomiII vinogradu se ispoljavaju na lastarima, deblui pupoljcima, a cesro podsecaju na simp tomeekskorioze ieutipoze. Najcesce identifikovane vrsteroda Botryosphaeria su: Botryosphaeria obtusa, B.parva, B. stevensii, B. dothidea, B. rhodina i B. Iutra, aizolovane su iz cokota koji su ispoljili pet razlicitihtip ova simptoma, zajedno nazvanih sindrompropadanja vinovc loze (Niekerk i sar., 2001; Gubleri sar., 2005; Delibasic, 2006).

Prvi tip simptoma je izumiranje debla pracenopromenom boje drveta u tamnosmedu, koje pocinjeod velikih rana izazvanih orezivanjem i spustase vertikalno niz stablo. Iz cokota sa ovim tipomsimptoma izolovana je gljiva B. parva (Slike 15 i16) (Niekerk i sar., 2001).

Drugi tip simptoma je smeda prugavost(brazdavost) drveta, koja se razvija od malih tamnihtackastih pega na poprecnorn preseku zaraienihizdanaka. Iz ovih pega izolovane su B. parva,B. obtusa i B. stevensii (Slika 17) (Niekerk i sar.,2001).

99


8/13

G , Delibosic ioradnici

S 1 . 15. Specificna "V" nekroza na deblu vinove lozeFig. 15. Specific "V" necrosis on grapevine trunk

S 1 . 16. "V" smeda nekroza na poprccnorn preseku deblavinove loze

Fig. 16. "V" brown necrosis on the cross section of agrapevine tree

S1.17. Pojava nekroze u obliku polumeseca sa tamnosmedim pegama na poprecnorn preseku stablavinove lozeFig. 17. Crescent necrosis moon with dark brown spotson the cross section of a grapevine tree

100

S 1 . 18. "V" nekroza sa crnim pegama na poprecnorn pre-seku stabla vinove lozeFig. 18. "V" necrosis with blank spots on the cross sectionof a grapevine tree

Iz nekrotiranih pupoljaka (treci tip simptoma)izolovana je uglavnom B. steoensii i rede B . p ar va(Niekerk i sar., 2001).Cetvrti tip simptoma je izbdjivanje prezimljujucih

lastara, iz kojih su izolovane B.parva , B. lu tra i B . o bt us a .Oboljenje je slicno ekskoriozi (Niekerk i sar.,2001).Peti tip simptoma je klinasti ("V") oblik raka nadeblu i kordunicama, cesto u vinogradu udruzcn saprugavoscu (drugi tip simptoma),koji je karakteristicani za prouzrokovaca cutipoze, gljivu Eu typa la ta . Izcokota sa ovim tipom simptoma najcesce je izolovanaB. ob tusa (Slika 18) (Niekerk i sar.,2001).Vrste Botryosphaeria spp. imaju veliki krugdomacina, Njihove konidije se sire vetrom uvinogradima (Gubler i sar., 2005).

S 1 . 19. Izumiranje izdanakaFig. 19. Withering out of shoots


9/13

Pestic. t it omed . (Beograd ), 21 (2006) 93-105

Simptomi se mogu javiti i na liscu vinove loze kojaje inficirana razlicitim vrstama roda Botryosphaeria(B. steuensii, B. obtusa, B. dothidea) (Slika 19)(Gubler i sar., 2005).

Gljive iz roda Botryosphaeria izazivaju i simptomeprstenaste truleii bobica,iutila lisca, slabo formiranjepupoljaka, venjenje i obezbojavanje vaskularnogtkiva do susenja lastara, grana cak i debla. Ulogasvake od ovih vrsta pojedinacno u patogenezi nijeprecizno odredena (Fourie i Halleen, 2003).

Gljive iz roda Botryosphaeria su patogeni ranakoji prodiru u vinovu lozu kroz sveie rane odorezivanja. Veliki broj konidija Botryosphaeria spp.se oslobada tokom celog vegetacionog perioda izcrnih plodonosnih tela (piknida) lociranih ispodkore na kordunicama i deblu, kao i na ostacima odorezivanja koji su ostavljeni u vinogradu, a raznosese vetrom i vodenim kapima (Gubler i sar., 2005).

Osnovna mera borbe protiv ove bolesti sastoji seu uklanjanju i unistavanju (spaljivanju) orezanogmaterijala, kao i u obaveznom premazivanju preseka3% rastvorom bakar sulfata (CuS04).ESKA

Eska je jedna od najstarijih bolesti na vinovoj lozi,za koju se smatra da je bila poznata u mediteranskimkrajevima jos u vreme Rimljana. U poslednje vremenjena ekspanzija se povecava i ona postaje svevainijabolest vinove loze u Evropi. Jedan od razloga za toje verovatno i zabrana koriscenja u vecini evropskihzemalja natrijum arsenita i DNOC, za koje umeduvremenu nisu pronadene adekvatne zamene(Ivanovic, 2005).

Danas se smatra da u etiologiji eske uccstvujcvise gljiva, a do sada su iz zaraienog tkiva vinovelozc izolovane sledece: Phaeomoniella chlamydospora,Stereum hirsutum, Fomuiporia punctata (ranijepoznata kao Phellinus spp.), Phaeoacremoniumaleophilum (ranije poznata kao Phialophora parasitica),Phaeoacremonium infatipes i Phaeoacremoniumchlamydosporum (ranije poznata kao Cephalosporiumspp.) (Mugnai i sar., 1999; Larignion and Dubos,1997; 2000).

Pojedine gljive prouzrokovaci truleii drveta, kaona primer Stereum hirsutum i Phellinus spp. istorijskisu povezivani sa eskom, tj. smatrani su kao moguCiuzrocnici apopleksije. Glavni problem u utvrdivanjupatogene uloge svih nabrojanih, izolovanih gljiva uetiologiji ove bolesti je teska provera patogenosti

u kontrolisanirn uslovima. Nairne, neke simptomenije moguce reprodukovati inokulacijom zdravihbiljaka vinove loze, cime bi bili ispunjeni Koch- ovi postulati. U strucnim krugovirna sve visepreovladava misljenje da infekcija gljivama rodaPhaeoacremonium i roda Phaeomoniella povecavasklonost vinove loze na trulei drveta. Infekcijevaskularnog tkiva mlade loze gljivama iz ovih rodovairnaju za posledicu zacepljenje ksilemskih kanala,a iznenadno venjenje i izumiranje (apopleksija)debla ili rarnenih grana narocito je izraieno u leto,za vreme povisenih temperatura (Mugnai i sar.,1999; Larignion and Dubos, 1997; 2000; Ivanovic,2005).

Na zaraienim listovima mlade loze javljaju sehloroticne pege koje serazvijaju izrnedu nerava ili poobodu lista. Pege se postepeno sire i preobraiavajuu zutosmedu (kod belih sorti) ili mrkosmedu (kodobojenih sorti), dok dui glavnog lisnog nerva ostajeuzana traka zdravog tkiva zelene boje. Vrernenomone izurniru, stvarajuci velike nekroticne zoneizmedu nerava i ivice lista. Listovi se postepeno suse iprevrerneno opadaju (Slika 20) (Mugnai i sar., 1999;Larignion and Dubos, 1997; 2000; Ivanovic, 2005).

S1.20. Simptomi ESKE na liscu vinove lozeFig. 20. Symptoms of ESCA on grapevine leaves

Simptomi na bobicama se mogu javitinezavisno od simptoma na lisen. Obolele bob ice seneravnomerno razvijaju i ne dostizu punu zrelost, au znatnoj meri je narusen i sadriaj secera i aromata.Na njima se, narocito kod belih sorti, na epidermisumogu javiti i pege mrkoljubicaste boje. Ukolikoje pegavost izraienija, dolazi do pucanja i susenjabob ice (Slika 21).

101


10/13

G . Oel ibas ic i sa radn ic i

S1 .21 . Sitne ljubicastosmede pege na bobicama grozdaFig. 21. Small purple brown spots on cluster berriesSimptomi na lastarima i granama manifestuju

se u vidu zaostajanja u porastu, venjenja, a dolazii do redukcije lignifikacije, tj. nezdrvenjavanjalastara. Na drvetu, obezbojavanje sprovodnog tkivaksilema manifestuje se u vidu mrkih, tackastih pegana poprecnom i tamnih, crnih linija na uzduinompreseku. Na mladoj lozi ne dolazi do pojave truleiidrveta (Slike 22,23 i24).

S1 .22 . Nekroza na poprecnom preseku starog deblavinove loze

Fig. 22. Necroses on the cross section of an old grapevinetree

Eskajedaleko poznatija kaobolest odraslih biljaka,starosti 8 do 10 godina i starijih, a uzrokovana jeistim gljivama koje izazivaju i propadanje mladihvinograda. Medutim, na starijoj lozi, u etiologijubolesti su ukljuceni i patogeni prouzrokovaci truleiidrveta. Simptomi bolesti su slicni onim prethodnoopisanim na mladoj lozi, koji se manifestuju na

102

S1.23 . Bela trulez srzi drveta oivicena crnom linijomF ig. 2 3. White decay of the marrow of a tree framed out

by a black line

S1.24 . Nekroza centralnog dela stabla vinove lozeFig. 24. Necrosis of the central part of a grapevine tree

S1.25 . Simptomi odumiranja mlade vinove lozeF ig . 2 5. Symptoms of young grapevine withering


11/13

Pest ic . f it omed . (Beog rad ), 21 (2006) 93-705

liscu, bobicama i narociro na lastarima, granama ideblu, a nije retkost da nastupi i njihovo iznenadnosusenje i izumiranje - apopleksija (Slika 25)

Gljiva Phaeoacremonium chlamydosporum je dobilaime po italijanskom fitopatologu Petri-u, koji jeopisao simptome udruzene sa Cephalosporium spp.i P. chlamydosporum (Mugnai, 1999; Mugnai i sar.,1999; Larignion and Dubos, 2000).

Postoje razlicita misljenja 0Petri bolesti. Tako naprimer Gubler (2004) smatra da Petri bolest trebada bude uvrstena u kompleks ESKA bolesti navinovoj lozi.

Po podacima iz Juzne Afrke i Australije ona setretira kao zasebna bolest, koja povecava osetljivotbiljke vinove loze na kompleks bolesti ESKA(Nicholas i sar., 1994; Mugnai, 1999; Fourie iCrous, 2002).

Od gljiva prouzrokovaca truleii najdominantnijaje Fomitiporia punctata, koja uzrokujc simptomena starijem drvetu vinove loze u vidu bclc trulezisrzi. Osteceno drvenasto tkivo postaje mckano isunderasto, a okruzeno je nizorn crnih, tackastihpega. Na uzduznom preseku, ovo vaskularnoobezbojavanje manifestuje se u vidu cmih traka(linija) (Ivanovic, 2005).

Smatra se da infekcija drveta vrstamaPhaeoacremoniumiPhaeomonielfapoveeavaosctljivostvinove loze prema gljivama prouzrokovacima truleiidrveta.

Prisustvo gljiva prouzrokovaca trulezi drveta,najcesce Fomitiporia punctata, uzrokuje dodatnesimptome na starijem drvetu vinove loze. Uunutrasnjosti se razvija bela trulei srzi, drvo postajemekano i sunderasto, Tamne linije iii nizovi crnihtackica obicno opkoljavaju belu trulez srca (srzi), Nauzduinom preseku, ovo vaskularno obezbojavanjepojavljuje se u vidu crnih pruga ili traka (Slika 23).

Vlazno vreme tokom godine sajakim padavinama,kao i visoke letnje temperature pogoduju razvojuove bolesti.

Jedna od osnovnih mera borbe protiv ovogkompleksnog oboljenja je upotreba, pri podizanjuvinograda, zdravih biljaka vinove loze bez znakovaobezbojavanja u sprovodnom tkivu. Takode,materijalza razmnoiavanje treba uzimati sa nezaraienihbiljaka (koje nemaju potamnelo drvo), Prilikomorezivanja izbegavati nanosenje velikih rana, a pomogucsrvu prvo orezivati naizgled zdrave biljke, uzobaveznu periodicnu dezinfekciju alata, narocitonakon orezivanja biljaka sa simptomima. Orezani

materijal obavezno odstraniti iz vinograda i spaliti.Preseke je potrebno zastititi nekim od dozvoljenihsredstava, sa pozitivne liste za te namene (Ivanovic,2005; Delibasic, 2006).ZAKLJUCNE KONSTATAC IJE

Susenje ipropadanje cokota vinove loze predstavljakompleksno oboljenje uzrokovano vecim brojemgljiva. Uspesno suzbijanje bolesti podrazumeva presvega dobro poznavanje biologije i epidemiologijesvakog prouzrokovaca ponaosob, sto zahteva stalnopracenje i kontrolu svih cokota u vinogradu, kao ipravovremenu strucnu reakciju, uz preduzimanjeadekvatnih mera zastite.LlTERATURArlrsenijeoic.M: Bakterioze biljaka (III izdanje). SPRINT,Novi Sad, 1997.Bahovie, M., Delibasic.G, iJakovljevie D.: Propadanjecokota, nova bolest vinove lozc. XlII savetovanjeagronoma, veterinara i tehnologa, Arandelovac, 1999.(Zbornik naucnih radova, str. 375-383).Carter, M. v . : Eutypa armeniacae Hansf. & Carter, sp.Nov., an airborne vascular pathogen of Prunus armeniacaL. in South Australia. Aust.]' Bot. 5: 21-35, 1957.Carter, M. v . , Bolay, A., and Rappaz, F.: An annotatedlist and bibliography of Eutypa armeniacae. Rev. PlantPathol., 62: 251-258, 1983.Carter M.V.: The status of Eutypa lata as a pathogen.Monogr. Phytophatol. Pap. No. 32. InternationalMycological Institute, Surrey, UK. 1991.Carter, M. V: Eutypa dieback ("Dying arm") diseaseof vines-progress towards control. Aust. GrapegrowerWinemarker, 172: 27-28, 1991.Carter, M.V.: T he status of Eutypa lata as a pathogen.International Mycological Institute, PhytopathologicalPaper 32. CAB International, Wallingford, England.1991.Carter, M. V:Wood and root diseases caused by fungi.Eutypa dieback. In: Compendium of Grape Diseases,3rd ed. R. C. Pearson &A.C. Goheen eds.,APS Press,St.Paul, Ylinn., USA, 1994, pp. 32-34Crous,P.W" Gams, w . , Wingfield,M.j.,andVan Ujlk,P.S.:Phaeoacremonium gen. nov. associated with and declinediseases of woody hosts and human infections. Mycologia88: 786-796, 1996.Crous, P .W " and Gams, w': Phaeomoniella chlamydosporagen. Et comb. Nov., a causal organism of Petri grapevinedecline and esca. Phytopathol. Mediterranea, 39: 112-118,2000.

103


12/13

G . De li ba s ic i s a r adn ic i

Davidson, R. w . , and Lorenz, R. C.: Species of Eutypellaand Schizoxylon associated with cankers of maple.Phytophatology, 28: 733-749, 1938.Delibaiii,G., Babovic.M, i jakovijevit, D.: Eutypa lata- prouzrokovac propadanja cokota, nova opasnost ugajenju vinove loze. V jugoslovensko savetovanje 0 zastitibilja,Zlatibor, 2001. (Zbornik radova, str. 63).Delibasic, G.: Bolesti drveta vinove loze. Poljoprivrednikalendar, "Dnevnik" AD, 2006, str. 278-282.Duduk, B., Ioanooic, M., Dukie, N., Botti, S. i Bertaecini,A.: First Report of an Elm Yellows Subgroup 16 SrV-CPhytoplasma Infecting Grapevine in Serbia. Plant Dis.,87: 599,2003.Ellis, MA. and Erincik,O.: Phomopsis Cane and LeafSpot of Grape. http://www.ag.ohio-state.edul-plantdoclextension. php.Fourie, P.H., Halleen, R, Groeneuiald, M., and Crous, P.:Black goo decline of grapevine. "Vineland August, 2000,pp.93-96.Fourie, P and Crous, P.: Petri disease of grapevine. 2002.http://www.saspp.org. South Africa.Fourie, P.H. and Halleen, R: Investigation on theoccurrence of Phaeomoniella chlamydospora in canes ofrootstock mother vines. Austral. Plant Patho!., 31: 425-426,2002.Fourie, P. and Halleen, F.: Diagnosis of fungal diseasesand their involvement in dieback disease of young vines.2003. httpt//wwwwyncboer.co.za/, South Africa.Fourie, P.H. and Halleen R: Occurrence of grapevinetrunk disease pathogens in rootstock mother plants inSouth Africa. Australasian Plant Pathol., 33: 1-3,2003.Fourie, P.H. and IIalleen, R: Treatment of propagationmaterial for proactive control of Petri disease of grapevine.2004. httpc//wwwwyneboer.co.za/, South Africa.Glass,N.L., and Kuldau, GA.: Mating type and vegetativecompatibility in filamentous Ascomycetes. Ann. Rev.Phytopathol, 30: 201-224, 1992.Glawe, DA., and Rogers, JD.: Observations on theanamorphs of six species of Eutypa and Eutypella.Mycotaxon, 14: 334-346, 1982.Glawe, DA., and Rogers,JD.: Diatrypaceae in the PacificNorthwest. Mycotaxon, 20: 401-460, 1984.Goheen,A.C.,Nyland, G., and Lowe, S.K: Association of arickettsia like organism with Pierce's disease of grapevineand alfalfa dwarf and heat therapy of the disease ingrapevines. Phytopathology, 63: 341-345, 1973.Gubler, W.D.: Progress report, epidemiology, biology anddetection of Phaeoacremonium spp., and Phaeomoniellacblamydospora vine decline (black measles or esca andPetri disease (syn:Young vine decline) in California. 2004.http://www.agEgov.bc.ca. SAD.

104

Gubler, W.D., Rolsbausen, P.E., Trouillas, JR., Urbez,JR. and Voegel,T.: Grapevine trunk disease in California.2005. http:www.practicalwinery.com. SAD.Isianouit, M. i Iuanouic.D.: Bolesti vocaka i vinove loze.Univcrzitct u Beogradu, Poljoprivredni fakultet, Zemun.2005.Larignon, P.,and Dubas,B.: Fungi associated with esca diseasein grapevine. Eur.]' Plant Patho1., 103: 147-157,1997.Larignon, P., and Dubas, B.: Preliminary studies on thebiology of Phaeoacremonium. Phytopathol. Mediterranea,39: 184-189,2001.Lecomte, P., Peros, JP., Blaneard, D., Bastien, N. andDelye, C.: PCR assays that identity the grapevine diebackfungus Eutypa lata. 2000. http://aem.asm.org. France.McKemy, JM., Glawe, DA., and Munkvold, G.P.: Ahyphornycetous synanarnorph of Eutypa arrneniacae inartificial culture. Mycologia, 85: 941-944, 1993.Mugnai, L.: Diseases of Grapevines- New Zeland GrapeVine Improvementfile. 1999. I IC/My Documents!StandardsMugnai, L., Graniti, A. and Surico, G.: Esca (blackmeasles) and brown wood - streaking: Two old and elusivediseases of grapevines. Plant Disease, 83: 404-414, 1999.Munkvold, G.P.,Duthie,jA., andMarois,JJ: Reductionsin yield and vegetative growth of grapevines due toEutypa dieback. Phytopathology, 84: 186-192, 1994.Nicholas, P., Magarey, P. and Wachtel, M.: Grapeproduction series number 1. Diseases and Pests.Winetitles, Adelaide, Australia, 1994.NiekerkJ, Crous,P., Groenewald, E. and Halleen,R: Botryospbaeria canker and dieback of grapevines.University of Stellcnbasch, Department of PlantPathology Press, University of Stellenbasch Printers,2001.Rappaz, R: Taxnomie et nomenclature des Diatrypacccsa asques octospores. Mycol, I Ielv., 2: 285-648, 1987.Suti{,D.: Viroze biljaka. Politop- P , Beograd. 1995.Trouillas, F.P., Rolsbausen, P.E., and Gubler, W.D.:Importance of Eutypa lata and occurrence of otherDiatrypaceous fungi in Northern Californian vineyards.(abstr.) Phytopathology 91: 89,2001.Trouillas, RP., Rolsbausen, P.E., and Gubler, W.D.: 2003:Discovery of a second Eutypa species pathogenic to grapevinein California (Abstr.) Phytopathology, 93: 130,2001.

Napomena:Slike 1-5 (Foto Ellis);Slike 6-14 (Foto Munkvo/d);Slike 15-19 (Foto Niekerk);Slike 20-25 (f


13/13

Pest ic . t it omed . (Beograd ) , 27 (2006) 93-705

Funal Diseasesof GrapevineSUMMARY

Grapevine is constantly exposed to attacks by different agents of biotic and abioticnature. Some of biotic inducers appear in this old culture every year, in a higher or lowerdegree, like for example: P la smopa ra v itic ola , inducer of downy mildew, Uncin ula nec ato r,inducer of powdery mildew, Bo tr yo ti ni a fucke liana , inducer of grey decay. Viruses also ac-company grapevine frequently, and phytopathogenous bacteria are not so rare.This sig-nificantly complicates struggle against them, since although vine often appears healthy,numerous qualitative and quantitative changes occur inside it, which greatly decreasesgrape yield and quality. Lately, phytoplasma inducers of grapevine tree redness, and yel-lowness of grapevine leaves,have significantly endangered this culture. Besides,one groupof pathogenes, the so called inducers of grapevine tree diseases,attack mostly vines olderthan 8 years, causing their drying out and withering. The most frequent inducers are Pho-mops is v it ic o la (inducer of grapevine excoriosis), Euty pa J ata (inducer of grapevine eutypadieback), fungi from the gender Botryosphaeria (inducers of grapevine cancer and dryingout) and ESCA(a group of fungi causing drying out - apoplexy or black measles of grape-vine), which is discussed in detail here.

Keywords: Grapevine; Disease; P homo psis vitico la ; E utyp a la ta ; B otryo sp ha eria spp.;ESCA

105