Katarina Krivokuća

Tomislav Jevtić

Višegodišnje, zeljaste biljke, obično zimzelene,po obliku podsećaju na mahovine, a bliski su srodnici sa nekim izumrlim kopnenim biljkama (Asteroxylon). U paleozoiku su živeli i drvenasti oblici.

Biljka se sastoji iz uspravnih stabala, koja polaze sa puzećih stolona, i podzemnog izdanka, koji podseća na rizom.

Prečice mogu biti i epifite, pri čemu imaju viseća stabla (engl. pendent), koja dostižu dužinu i preko jednog metra.

Izdanak sa spiralno, ređe pršljenasto ili naspramno uvija, sa raspoređenim listovima

Podzemni deo izdanka podseća na rizom. Kod nekih prečica se obrazuje rizofor sa kojeg polaze korenovi. Korenovi prečica su adventivni.

Na vršnim delovima izdanka nalaze se meristemi.

Među prečicama ima izospornih i heterospornih oblika.

Predstavnici reda Protolepidodendrales živeli su u toku donjeg i srednjeg devona ,a izumrli su tokom ranog karbona. To su zeljaste biljke sa horizontalnim rizomoidom i uspravnim dihotomo granatim stablima. Stablo pokriveno filoidima, koji su kod Protolepidodendrona račvasto deljeni na vrhu. Sporofili se nisu razlikovali od ostalih filoida i nisu formirali sporonosni klas (strobilus) (ova pojava je poznata i kod recentnih predstavnika roda Huperzia). Sporangije su se nalazile na gornjoj strani sporofila.

Predstavnici reda Lepidodendron ,Lepidodendrales su vrhunac svog razvoja postigle u karbonu. To su uglavnom robusne, drvenaste biljke, čija je visina dostizala 40 metara, a prečnik stabla do 2 metra. Fosilizacijom ovih biljaka formirane su debele naslage kamenog uglja. Drvenaste prečice su se odlikovale jako razgranatom krunom i debelim koreno-vidnim tvorevinama, koje se nazivaju stigmarije. U stablu je postojala sifonostela. Na površini glavnog stabla uočavaju se lisni jastučići, odnosno ožiljci od opalih listova. Listovi su linearni i spiralno raspoređeni na granama, na čijim vrhovima su se formirali mikro- i makrostrobilusi.

Red Lycopodiopsida obuhvata zeljaste i poludrvenaste biljke, sa stablom gusto obraslim sitnim igličastim, naizmenično raspoređenim listovima. Spore, koje su međusobno istovetne, obrazuju se u sporangijama, koje se nalaze pojedinačno u pazusima sporofila. Sporangije su raspoređene u vršnom delu stabla i grade sporonosne klasove - strobiluse izuzev kod roda Huperzia, kod kojeg su sporangije raspoređene duž većeg dela stabla).

Tipični predstavnik, Lycopodium clavatum, ima stablo koje puzi po podlozi i dihotomo se grana. Stablo je diferencirano na epidermis, koru i centralni cilindar protosteličnog (hadrocentričnog) tipa. Ksilem je razbijen u veći broj ploča koje su poređane radijalno ili paralelno, a između njih nalazi se floem (plektostela). Listići su igličasti, spiralno raspoređeni na stablu. Mezofil lista je jednostavan, samo kod nekih vrsta diferenciran na palisadno i sunđerasto tkivo. Lisni nerv kod prvih listova nedostaje, kasnije se formira jednostavno centralno rebro.

Sporofilni klas je građen od osovine za koju su pričvršćeni sporofili. S gornje strane sporofila nalazi se sporangija koja je po obliku polububrežasta. Spore su tetraedričnog oblika i obavijene mrežastom membranom. Sporangija puca duž jedne linije na temenu.

Kad spora padne na tlo klija tek posle 6-7 godina, a zatim se razvije u protalijum veličine 2-3cm. Protalijum je bezbojan ili beličast, čiodastog oblika. Razvoju protalijuma prethodi stupanje u simbiozu (mikorizu) sa gljivama iz razdela Phycomycetes. Hife ovih gljiva imaju veliki značaj za ishranu protalijuma. Protalijum dostiže polnu zrelost tek nakon 12 do 15 godina, kada se na apikalnom delu razvijaju anteridije (u centru) i arhegonije (na periferiji protalijuma).

Anteridije su višećelijske I neznatno udubljene u tkivo protalijuma. Svaka ćelija, izuzev ćelija zida, sadrži jajasti spermatozoid, koji ispod vrha nosi dva bića. Arhegonije imaju brojne vratne ili kanalne ćelije (što je znak primitivnosti). Zrela arhegonija se otvara na vrhu, a kanalne ćelije se pretvaraju u sluz, što olakšava spermatozoidima kretanje. Jajne ćelije su u proširenom delu koji je udubljen u tkivo protalijuma.

Oplođena jajna ćelija se deli bazalnom ćelijom popreko na 2 ćelije. Gornja je nosioc embriona (suspenzor), a donja se deli najpre na kvadrante, a potom na oktante i na kraju nastaje višećelijski embrion. Teme embriona je okrenuto suprotno od vrata arhegonije. Suspenzor pritišće embrion u tkivo protalijuma. Da bi izašao iz protalijuma, embrion se savija naviše, a na donjoj njegovoj strani se formira haustorija, koja je okrenuta prema glavnoj masi protalijuma. Na vrhu izdanka pojavljuje se u vidu ljuske prvi list. Prvi koren se razvija uz suspensor (bočno naspram haustorije). Rast se odvija bez temene ćelije, većim brojem inicijalnih ćelija.

Ova klasa obuhvata višegodišnje, zeljaste biljke, koje žive u vodi ili na vrlo vlažnim mestima.

Gametofit je sveden na minimum. Muški gametofit je sveden na jednu anteridiju. Spermatozoidi su policilijatni.

Ova klasa obuhvata višegodišnje, zeljaste biljke, koje žive na stenama u klisurama ili zatresavljenim mestima u visokim planinama. Kod nas su poznate 2 vrste roda Selaginella (S. selaginoides i S. helvetica).

Stablo i grane su pokriveni sitnim listovima, a na vrhovima grana se u pazusima listova razvijaju sporangije. Listovi se kod nekih vrsta razlikuju po veličini – javljaju se dva reda sitnijih i dva reda krupnijih listova.

Za podlogu su pričvršćene tankim korenovima, a na stablu se obrazuju i rizofori.

U pazusima sporofila, koji su raspoređeni u sporofilne klasove, razvija se po jedna mikro- ili makrosporangija. U mikrosporangijama razvija se veliki broj mikrospora, a u makrosporangijama samo 4 mikrospore. Mikrospora daje anteridijalni, a makrospora arhegonijalni gametofit.