Docentenhandleiding webquest:

De Tambora vulkaan

https://geowebquest.wordpress.com/de-tambora-vulkaan-1/

Namen: Dominique van Stroe 1591152Eline Smit 1627442

Docenten: Gerhard van der PotRob Houtgast

Studiejaar: 2014-2015Instituut: Archimedes, Hogeschool Utrecht

1

Inhoudsopgave

Algemene introductie......................................................................................................................3

Waar gaat de webquest over?............................................................................................................3

Keuze voor de regio............................................................................................................................3

Afbakening regio................................................................................................................................3

Koppeling methode en doelgroep......................................................................................................3

Kerndoelen passend bij deze webquest.............................................................................................4

Geografische kennis en vaardigheden................................................................................................4

Didactische verantwoording............................................................................................................5

Het type webquest.............................................................................................................................5

Het doel van de webquest..................................................................................................................6

De meerwaarde voor leerlingen en docent........................................................................................6

Verdiepingsmateriaal......................................................................................................................8

Ontstaan vulkanen.............................................................................................................................8

Opbouw van een vulkaan:..................................................................................................................9

Antwoorden op deelopdrachten....................................................................................................10

Deelopdracht 1: Het tekenen van het ontstaan van de Tambora vulkaan.......................................10

Deelopdracht 2: Het bouwen van een vulkaan.................................................................................11

Deelopdracht 3 & 4..........................................................................................................................12

Praktische (organisatorische) tips en instructie..............................................................................13

Evaluatie.......................................................................................................................................14

Bibliografie....................................................................................................................................16

2

Algemene introductie

Waar gaat de webquest over? Deze webquest gaat over de vulkaan Tambora. Daarnaast wordt er gekeken naar vulkanen in het algemeen. De leerlingen zullen bij deze webquest onderzoek gaan doen naar de vulkaan Tambora. Deze vulkaan ligt op het eiland Soembawa in Indonesië. De leerlingen zullen gaan uitzoeken hoe de vulkaan er van binnen uitziet, hoe hij ontstaan is én wat de gevolgen van zijn uitbarsting in 1815 waren.

Keuze voor de regio Bij het brainstormen over een onderwerp voor de webquest hadden wij beiden de wens om een webquest te maken over een spectaculair natuurverschijnsel. Wij vonden allebei vulkanen erg interessant, vandaar dat we op dit onderwerp gekomen zijn. Waarom dan specifiek de Tambora vulkaan? Wij wilden een écht spectaculaire vulkaan, een grote ontploffing en veel doden (hoe cru het ook klinkt). Vervolgens hebben wij het volgende op Google ingetikt: ‘meest spectaculaire vulkanen ooit’. De Tambora vulkaan kwam erg vaak terug, vandaar dat we dit onderwerp gekozen hebben. Daarnaast is het zo dat leerlingen vaak geïnteresseerd zijn in spectaculaire natuurverschijnselen. We denken dan ook dat leerlingen dit een gaaf onderwerp zullen vinden en gemotiveerd zullen zijn om met deze webquest aan de slag te gaan.

Afbakening regio De webquest heeft betrekking op de vulkaan Tambora, welke op het eiland Soembawa te vinden is. Doordat er gekeken wordt naar de uitbarsting van deze vulkaan en de gevolgen hiervan om mondiale schaal, is er sprake van een nodale of gepolariseerde regio. De regio is namelijk afgebakend op grond van horizontale (dus afstandsoverbruggende) relaties die op een centrale plaats georiënteerd zijn. In dit geval is de Tambora vulkaan de centrale plaats. De verschillende plekken op aarde waar naar wordt gekeken voor de gevolgen van de uitbarsting zijn de horizontale relaties (Pater et al, 2005).

Koppeling methode en doelgroep De methode die wordt gehanteerd bij deze webquest is ‘Terra’. Deze webquest is gemaakt voor het eerste leerjaar van VMBO-KGT. In Cursus 2 van Hoofdstuk 2 gaat het over vulkanisme. In de methode wordt aandacht besteed aan verschillende onderdelen die bij vulkanisme horen. Zo wordt er aandacht besteed aan hoe een vulkaan werkt, wat de onderdelen van een vulkaan zijn, waar vulkanen ontstaan en wat de gevolgen van uitbarstingen zijn. Deze onderdelen worden echter heel kort uitgewerkt. Daarom kan doormiddel van deze webquest extra aandacht aan de lesstof worden geboden. Daarnaast wordt de lesstof specifiek gemaakt, omdat er nu gekeken wordt naar één vulkaan(uitbarsting).

De doelgroep van deze webquest is de eerste klas van VMBO-KGT. De webquest sluit namelijk qua informatie goed aan op de lesstof wat wordt behandeld in de lessen aardrijkskunde.

3

Kerndoelen passend bij deze webquest De kerndoelen die passen bij deze webquest vallen onder het domein ‘Mens en maatschappij’. De kerndoelen zijn geformuleerd door het SLO. Onderstaande kerndoelen sluiten aan bij deze webquest:

- Kerndoel 38: De leerling leert een eigentijds beeld van de eigen omgeving, Nederland, Europa en de wereld te gebruiken om verschijnselen en ontwikkelingen in hun omgeving te plaatsen.

- Kerndoel 39: De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren.

- Kerndoel 41: De leerling leert de atlas als informatiebron te gebruiken en kaarten te lezen en te analyseren om zich te oriënteren, zich een beeld van een gebied te vormen of antwoorden op vragen te vinden.(SLO, 2007)

Geografische kennis en vaardigheden Onderstaande kennis en vaardigheden komen naar voren in deze webquest.

Kennis Vaardigheden

De leerling kan uitleggen hoe de Tambora vulkaan is ontstaan.

Informatie ordenen, analyseren en conclusies trekken.

De leerling kan benoemen de onderdelen aan de binnenkant van een vulkaan benoemen.

Informatie ordenen, analyseren en conclusies trekken.

De leerling kan tenminste 3 verschillende gevolgen van de uitbarsting van de Tambora vulkaan in 1815 benoemen.

Inzoomen en uitzoomen met behulp van het programma Google Earth.

Informatie ordenen, analyseren en conclusies trekken.

De leerling kan uitleggen wat er wordt bedoelt bij de 4 manieren van ‘At risk’. Tevens kunnen zij hier voorbeelden van noemen. Daarnaast kunnen de leerlingen een advies geven.

Probleem oplossen/adviseren: wat kan daar? waar kan dat?

voorspellen : waar kan dat toe leiden? waartoe kan dat daar leiden?

Informatie ordenen, analyseren en conclusies trekken.

De leerling kan de onderwerpen van alle deelopdrachten aan elkaar koppelen. Deze informatie kan de leerling

Verkregen informatie ordenen en presenteren (doormiddel van het maken van een film)

4

Didactische verantwoording

Waarom een webquestIn het dagelijks leven komen kinderen in toenemende mate in aanraking met het Internet. Ook het aantal scholen dat op het internet is aangesloten stijgt gestaag. Echter het web bevat zoveel informatie dat het voor een beginnende gebruiker vaak vrij lastig is om op het web niet het spoor bijster te raken. Het is daarom erg belangrijk dat kinderen zich informatie verwervingsvaardigheden eigen maken. Webquests kunnen daarbij een ondersteunende rol vervullen. Webquests bieden namelijk de mogelijkheid om leerlingen op een motiverende en gestructureerde wijze te leren omgaan met web-based informatie. Er zijn nog meerdere redenen te bedenken, die pleiten voor het gebruik van WebQuests binnen het onderwijs. Deze worden hieronder beschreven.

WebQuests:A) zijn geschikt om (enige vorm van) leerling-georiënteerd onderwijs aan te bieden.B) kunnen worden gebruikt om sociale vaardigheden van kinderen te oefenen.C) bieden de mogelijkheid om vakoverstijgend onderwijs aan te bieden.D) kunnen positieve invloed hebben op de computervaardigheden van leerlingen.(WebQuests.nl, 2014)

Ad A) Leerling georiënteerd onderwijs: Leerling-georiënteerd onderwijs wil zeggen dat de leerling centraal staat bij het aanbieden van onderwijs en dat de leerling in meer of mindere mate zelf kan bepalen welke informatie hij/zij wil bestuderen en in welk tempo. Webquests zijn zeer geschikt om het onderwijs op een dergelijke manier vorm te geven. Je kunt als leerkracht bepalen in welke mate je de leerlingen vrij wil laten. De ene groep leerlingen is bijvoorbeeld in staat zelf een onderwerp te kiezen en volledig zelfstandig een Webquest te maken, terwijl een andere groep veel meer sturing nodig heeft. Voor deze leerlingen zou je ervoor kunnen kiezen om het proces wat meer te sturen.Ad B) Sociale vaardigheden:Door leerlingen samen aan een Webquest te laten werken, kunnen hun sociale vaardigheden worden geoefend. Het is daarbij wel van belang dat de leerlingen in goed overleg de taken van de Webquest verdelen en bereid zijn om gezamenlijk de verantwoording voor de activiteit te dragen.Ad C) Vakoverstijgend onderwijs: Het vakoverstijgende aspect is erg interessant. Zo neemt bijvoorbeeld het taalaspect een belangrijke positie in (ongeacht het centrale onderwerp/thema van de Webquests). Leerlingen moeten namelijk de web-based informatie bestuderen (lezen), er een verslagje over schrijven en in sommige gevallen er ook een presentatie over maken die aan klasgenoten of andere geïnteresseerde gepresenteerd moet wordenAd D) Computervaardigheden: Het werken met Webquests kan (in meer of mindere mate) positieve invloed hebben op de computervaardigheden van de leerlingen. (WebQuests.nl, 2014)

Het type webquest Deze webquest is een gesloten webquest. Dit houdt in dat de leerlingen bronnen aangereikt krijgen waaruit zij informatie moeten halen die nodig zijn voor het voltooien van de opdrachten. Daarnaast zijn de opdrachten erg sturend vormgegeven.

5

Het doel van de webquest Het doel van deze webquest is om leerlingen op een andere manier bezig te laten zijn met de lesstof. Doordat er een verdieping is voor het onderwerp ‘vulkanen’ is er een ook mogelijkheid voor de docent om in een klas te kunnen differentiëren. Omdat leerlingen op verschillende manieren bezig zijn met de lesstof zullen zij de stof mogelijk beter onthouden.

De leerlingen leren in deze webquest over het ontstaan van vulkanen, de opbouw van vulkanen en over de gevolgen van de uitbarsting van de Tambora in 1815 en gaan ze kijken of de schade van deze vulkaanuitbarsting in het vervolg beperkt kan worden. Dit laatste onderdeel bekijken ze in de opdracht ‘At risk’. Over deze aspecten leren zij doormiddel van verschillende deelopdrachten die zij moeten uitvoeren. Met deze deelopdrachten kunnen zij daarna aan de slag met de eindopdracht. Als eindopdracht moeten zij een informatief filmpje maken waarin de genoemde deelopdrachten naar voren komen.

De leerdoelen die bij deze opdrachten aan bod komen zijn:

- Aan het einde van de opdracht kan je uitleggen hoe een vulkaan er van binnen uitziet.- Aan het einde van de opdracht kan je tekenen hoe de vulkaan is opgebouwd.- Aan het einde van de opdracht kan met minimaal 3 tekeningen uitleggen hoe de Tambora

vulkaan is ontstaan.- Aan het einde van de opdracht weet je wat de lengte en breedte is van de Tambora krater.- Aan het einde van de opdracht ken je drie plaatsen die de gevolgen hebben ervaren van het

uitbarsten van de Tambora vulkaan.- Je kunt voor drie plaatsen de gevolgen noemen van de Tambora vulkaan. Bijvoorbeeld het uit

de lucht vallen van kikkers.- Aan het einde van de opdracht ken je de vier onderdelen die naar voren komen bij 'At risk'.- Aan het einde van opdracht kan je per oplossing (van At risk) voorbeelden noemen.

Wanneer is het doel bereikt?Het doel is bereikt wanneer de leerlingen de leerdoelen kennen en kunnen (beheersen). Daarnaast is het einddoel bereikt als de leerlingen een correcte eindopdracht, in de vorm van een filmfragment, hebben ingeleverd. De opdrachten zullen aan de minimale eisen van het beoordelingsmodel moeten voldoen.

Wanneer is het doel niet bereikt?Het doel is niet bereikt wanneer de leerlingen geen correct filmfragment hebben ingeleverd aan het einde van deze webquest. Een filmfragment is niet correct wanneer het niet aan de eisen in het beoordelingsmodel voldoet.

De meerwaarde voor leerlingen en docent De webquest combineert een aantal belangrijke vaardigheden. Leerlingen verzamelen, filteren en analyseren informatie, presenteren hun eindresultaat en leren bovendien hoe ze moeten samenwerken. Samenwerkend leren bevordert vriendschap en relaties tussen leerlingen en heeft positieve effecten op het zelfvertrouwen van de leerling met betrekking tot het leren. Voor docenten zijn webquests ideaal om dieper op een thema in te gaan of om onderwerpen te behandelen die niet in de boeken staan. Een docent kan zijn leerlingen het internet opsturen om informatie te zoeken voor een werkstuk. Maar dan? Er is zoveel te vinden, ook ongewenste informatie. Een webquest geeft de leerlingen houvast. Alle websites waarop ze bruikbare informatie kunnen vinden, krijgen ze

6

aangereikt. De webquest vertelt precies wat er van leerlingen verwacht wordt en hoe ze te werk moeten gaan. Door de opname van een beoordelingsmodel, zien leerlingen van tevoren waarop ze zullen worden beoordeeld. Zo wordt zelfstandigheid en verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces opgebouwd. Juist omdat het aansluit bij hun wereld van MSN, e-mail en gamen, biedt het concept van de webquest leerlingen voldoende uitdaging om gezamenlijk aan een betekenisvolle taak te werken. Die uitdaging hebben zij nodig, want uitdaging motiveert (Educatie-en-school.infonu.nl, 2009).

7

Verdiepingsmateriaal

Ontstaan vulkanen De vorming van een vulkaan is een proces dat tienduizenden tot honderdduizenden jaren in beslag neemt. De aardkorst bestaat uit tektonische platen, die bewegen onder invloed van convectiestroming. Midden op die tektonische platen is daar niet zo veel van te merken. Maar met name aan de randen van de tektonische platen zijn de gevolgen van de beweging van deze platen waar te nemen. De vorming van vulkanen is een van de gevolgen van de beweging van de tektonische platen.

Een vulkaan ontstaat wanneer magma tot het aardoppervlak doordringt. Er zij drie situaties te onderscheiden waarbij vulkanen gevormd worden, namelijk bij:

Convergentie Divergentie Hotspots

Bij de vulkaan Tambora is de situatie convergentie de oorzaak van het ontstaan. Bij convergentie bewegen twee platen naar elkaar toe. Wanneer beide platen een verschillende dichtheid hebben, glijdt de ene plaat onder de andere. Dit wordt subductie genoemd. De plaat die naar beneden wordt geduwd in de laag gesmolten gesteente eronder, smelt waardoor er magma ontstaat. Dit magma stijgt op en moet eerst door de aardkorst heen breken voor het naar buiten kan stromen. Daar is veel kracht voor nodig. Hevige uitbarstingen zijn meestal het gevolg.

We onderscheiden twee vormen van subductie:

Een oceanische plaat schuift onder een continentale plaat. In dit geval ontstaat actief vulkanisme.

Een oceanische plaat schuift onder een andere oceanische plaat. In dit geval ontstaat ook actief vulkanisme, wat resulteert in een eilandboog.

Voorbeelden van vulkanen die zijn ontstaan bij convergente plaatgrenzen zijn Mount Etna en de vulkanen van de Ring van Vuur (gebied rondom de Grote Oceaan), waar Mount St. Helens toe behoort. Bij convergente plaatgrenzen ontstaan vaak stratovulkanen (Vulkanisme.nl, 2015).

Ring van Vuur (het donkerroze gearceerde gebied): gebied rondom de Grote Oceaan waar veel vulkanen en aardbevingen voorkomen, veroorzaakt door diverse subductiezones van tektonische platen. De Ring van Vuur loopt ongeveer van Nieuw Zeeland naar Indonesië, de Filipijnen, Japan, Alaska en de westkust van Canada, de Verenigde Staten, Mexico, Midden-Amerika en Zuid-Amerika. De totale lengte van de Ring van Vuur is ongeveer 3500 km . (Vulkanisme.nl, 2015)

8

Opbouw van een vulkaan: Simpel gesteld is een vulkaan is een verhoging in het landschap, vaak opgebouwd uit meerdere lagen. Via de magmakamer onder de vulkaan loopt een pijp naar boven naar de krater naar toe. Het magma stroomt naar plaatsen met een lagere druk (vaak naar boven) en heeft variërende temperaturen van 600-1600°C. Voor de vulkaan tot uitbarsting komt, vult de magmakamer zich en stijgt de druk. Wanneer de vulkaan tot uitbarsting komt en de magma het oppervlak bereikt, wordt de magma lava genoemd (Kennislink.nl, 2015).

De hoofdonderdelen van een vulkaan: 1) magmakamer; 2) aardoppervlak/bodem; 3) pijp; 4) basis van de vulkaan; 5) sill; 6) dike; 7) aslagen; 8) vulkaanhelling of flank; 9) lavalagen; 10) ‘keel/strot’ van de vulkaan; 11) parasitaire kegel; 12) lavastroom; 13) hoofdmond; 14) krater; 15) aswolk (Kennislink.nl, 2015)

9

Antwoorden op deelopdrachten

Deelopdracht 1: Het tekenen van het ontstaan van de Tambora vulkaan Bij deze opdracht hoeven de leerlingen niet precies hetzelfde te hebben als wordt aangegeven in het antwoordenmodel. Het is wel de bedoeling dat het enigszins overeenkomt.

10

Deelopdracht 2: Het bouwen van een vulkaan Bij deze opdracht moeten de leerlingen begrippen invullen in de vulkaan. De begrippen die ingevuld moeten worden zijn te zien in onderstaande afbeelding. Daarnaast moeten de leerlingen in hokje 4 de gelaagdheid van de vulkaan tekenen.

11

Deelopdracht 3 & 4 De deelopdrachten 3 & 4 kunnen door de leerlingen zelf vrij geïnterpreteerd worden. Daarom is daar geen antwoordenmodel voor te vinden.

12

Praktische (organisatorische) tips en instructie

Bij deze webquest is het verstandig om met een aantal praktische en organisatorische punten rekening te houden. Deze punten zullen hieronder worden weergegeven.

Webquest bereiken:

- De webquest is te vinden op het internet en is voor iedereen toegankelijk. Doormiddel van de volgende link kom je uit op de webquest:https://geowebquest.wordpress.com/de-tambora-vulkaan-1/

Vulkaan bouwen:

- Voor het maken van de vulkaan zullen de leerlingen verschillende materialen nodig hebben. Zorg er daarom voor dat je materialen als scharen, lijm, pennen en potloden aanwezig hebt wanneer je met deze opdracht aan de slag gaat. Daarnaast is het handig dat je als docent de bouwplaat al voor de leerlingen op A3 uitgeprint hebt.

Uitleggen in tekeningen hoe vulkaan ontstaat:

- Voor het tekenen van de uitleg over het ontstaan van de Tambora vulkaan zullen de leerlingen tekenspullen nodig hebben. Daarnaast hebben ze per groepje minimaal 3 A3-bladen nodig. Zorg ervoor dat je deze aan het begin van de les aanwezig hebt in je lokaal.

Google Earth:

- De leerlingen werken in deze webquest met het programma Google Earth. Dit moet van te voren op de computers/laptops geïnstalleerd worden. Omdat het voor de leerlingen nieuw kan zijn om met dit programma te werken, is in de webquest een bestand te vinden waarin de basisvaardigheden in Google Earth nog eens worden uitgelegd.

Eindopdracht:

- De leerlingen zullen voor de eindopdracht een informatief filmpje moeten maken. Voor het maken van dit filmpje hebben zij filmapparatuur nodig. Leerlingen kunnen hier zelf voor zorgen, maar er zullen ook leerlingen zijn die niet beschikken over kwalitatief goede filmapparatuur. Zorg ervoor dat je op school de camera’s kan gebruiken die in het bezig van de school zijn.

13

14

Evaluatie

Bij deze webquest horen een aantal beoordelingsmodellen. Deze beoordelingsmodellen zijn hieronder weergegeven.

De leerlingen moeten als eindopdracht voor deze webquest een eigen film maken. In deze film komen drie van de vier deelopdrachten terug: de zelfgemaakte vulkaan, de posters en de ‘at risk’ opdracht. De leerlingen mogen hun fantasie de vrije loop laten, echter zijn er een aantal eisen waaraan de film minimaal aan moet voldoen voordat de docent deze überhaupt mag beoordelen. Het is verstandig om een aantal dagen vóór de inleverdatum deze instroomeisen bij de verschillende groepjes te controleren op aanwezigheid. Mocht dit niet het geval zijn, kunt u de groepjes hier op attenderen. De instroomeisen staan hieronder in de tabel vermeld. Let op: deze instroomeisen zijn niet de beoordelingscriteria. Deze kunt u vinden onder ‘Beoordeling’ op de webquest.

Instroomeisen eindopdracht webquest

Het filmfragment moet minimaal 2.30 en maximaal 5 minuten duren.

De drie deelopdrachten zijn in het filmfragment opgenomen.

De Google Earth opdracht moet met een voldoende zijn afgerond.

15

16

Bibliografie

Educatie-en-school.infonu.nl. (2009, 01 10 ). ICT in het onderwijs: kracht en meerwaarde van de webquest. Opgehaald van Educatie-en-school.infonu.nl: http://educatie-en-school.infonu.nl/methodiek/29854-ict-in-het-onderwijs-kracht-en-meerwaarde-van-de-webquest.html#bronnen_en_referenties

Kennislink.nl. (2015). Vulkanen - Opbouw, vorm/type en locatie. Opgehaald van Kennislink.nl: http://www.kennislink.nl/publicaties/vulkanen-opbouw-vorm-slash-type-en-locatie

Pater, B., Groote, P., Terlouw K, Atzema, O., Boschma, R., Druijven, P., . . . Mamadouh, V. (2005). Denken over regio's. Bussum: Coutinho.

SLO. (2007). Concretisering van de kerndoelen Mens en Maatschappij. Enschede: Stichting leerplanontwikkeling.

Vulkanisme.nl. (2015). Ontstaan vulkanen. Opgehaald van Vulkanisme.nl: http://www.vulkanisme.nl/ontstaan-vulkanen.php

WebQuests.nl. (2014, 09 09). Waarom WebQuests? Opgehaald van WebQuests.nl: http://webquests.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=15&Itemid=7

17