generoaren araberako eraginaren ......haur-hezkuntzan eta oinarrizko hezkuntzan apenas dago...
TRANSCRIPT
2014
GENEROAREN ARABERAKO GENEROAREN ARABERAKO GENEROAREN ARABERAKO GENEROAREN ARABERAKO
ERAGINAREN EBALUAZIOA ERAGINAREN EBALUAZIOA ERAGINAREN EBALUAZIOA ERAGINAREN EBALUAZIOA
HEZKUNTZAN HEZKUNTZAN HEZKUNTZAN HEZKUNTZAN
EMAKUNDE – EMAKUMEAREN EUSKAL ERAKUNDEA
2
«Generoaren araberako eraginaren ebaluazioa hezkuntzan»
Dokumentu hau Red2Red Consultores enpresak egin du Emakunderentzat,
Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kultura Sailaren
berdintasunerako administrazio-unitatearen lankidetzarekin.
2014ko abendua
3
AURKIBIDEA
1. TESTUINGURUA .................................................................................. 4
2. GENEROAREN ERAGINA EBALUATZEKO AZTERTU BEHARREKO FUNTSEZKO ALDERDIAK .................................................................... 6
2.1. EMAKUMEEN ETA GIZONEN PRESENTZIA SEKTOREAN ........................ 6
2.2. BERDINTASUN EZAK, BALIABIDEAK LORTZEKO ORDUAN .................22
2.3. EMAKUMEEN ETA GIZONEN ARTEKO PARTAIDETZA DESBERDINA ..26
2.4. ARAU SOZIALEN ETA BALIOEN ERAGINA ...........................................30
2.5. BERDINTASUNAREN ARLOKO BERARIAZKO AGINDUAK ..................36
3. LEGEDIA ........................................................................................... 40
4. DATU ITURRIAK ................................................................................. 42
5. ERREFERENTZIA-AGIRIAK ................................................................ 44
1
. TES
TUIN
GU
RU
A
4
1. TESTUINGURUA
Hezkuntza giza eskubide funtsezko eta ezinbestekoa da pertsonen
bilakaera eta garapen ekonomiko eta sozialerako. Baitezpadakoa da, beraz, hezkuntza mugarik gabe eta berdintasunean eskuratu ahal izatea,
emakumeak ahalduntzeko, batetik, eta genero-berdintasunaren, garapenaren eta bakearen inguruko helburuak lortu ahal izateko, bestetik.
Helburu hori gidari, azken hamarkadetan neskatoak eta emakumeak etengabe eta orokorki integratzen joan dira hezkuntza-sisteman,
nazioarteko legeriak, Europakoak, Espainiakoak eta EAEkoak eskubide hori aitortuta eta bermatuta. Ukaezinak dira eskola segregatuaren garaitik hona
egindako aurrerapenak, asko aldatu baita egoera emakumeak eskolara bizitzan autonomia pertsonala edo aukera-berdintasuna lortzen ikastera
joan beharrean rol tradizionalak egiten ikastera (etxeko lanak, haurrak zaintzea eta haztea, etab.) joaten zirenetik.
Gaur egun gainditutzat eman daiteke orduko errealitatea. Izan ere,
1970ean Hezkuntzaren Lege Orokorrak eskolatze mistoa onartu zuen, eta sexuen arteko aukera-berdintasunaren eta diskriminaziorik ezaren
printzipioa sartu. Alde horretatik, finkatuta geratu zen neskatoek eta mutikoek hezkuntza eskuratzeko zuten berdintasun formala, guztiek
curriculum bera izango baitzuten, irakasle, eskola, metodo eta irakasteko zein ikasteko prozesu, joko eta jolas berak partekatuko baitzituzten.
Ordutik aurrera, hezkuntza erreformatzeko eman diren lege guztiek bultzatu
eta sustatu dute emakumeak hezkuntzan sartzea, emaitza onarekin gainera, eta horrela iritsi gara gaur egungo egoerara, hau da,
derrigorrezkoaren ondoko hezkuntzan ikasle gehienak emakumeak izatera –salbuespen da lanbide-heziketa–. Emakumeak hezkuntzako maila guztietan
masiboki sartuta egonik (baita irakaskuntza- eta ikerkuntza-karreran ere) eta hezkuntzaren arloan berdintasun juridikoa izanik, horrek pentsarazi izan du
hezkuntzan dagoeneko lortu dela berdintasuna nesken eta mutilen artean, hori baita gaur egun gizartean dagoen uste orokorra. Are gehiago kontuan
izanda, gainera, nesken emaitza hobeak direla, eskola-uzte eta porroten tasa apalagoa eta tradizionalki gizonezkoenak izan diren karreretan gero
eta leku handiagoa hartzen ari direla.
Eusko Jaurlaritzan hezkuntza gaien ardura duen Sailak generoaren eraginari
buruz egindako txosten askotan irizten da hezkuntza-sistemaren arauketa (eskola curriculuma onartzea, eta halaber irakaskuntza bakoitzeko ikasketa-
planak, material pedagogikoak eta irakaskuntza-metodologiak, ikastetxeak eta zerbitzuak antolatzeko jarraibideak, eskola-ordezkaritza, etab.)
"neutroa" dela, neskak eta mutilek bermatua dutelako hezkuntzan sartzeko aukera-berdintasuna, besterik gabe, eta, beraz, de facto, gaindituta
1
. TES
TUIN
GU
RU
A
5
daudela desberdintasunak. Izan ere, “1herritar guztien onurari, oro har,
erreparatuta diseinatutako arauak, posizio ekonomiko, politiko eta
sozialean dauden desberdintasunak kontuan hartu gabe, ezin dira
generoaren ikuspegitik neutrotzat hartu, itsutzat baizik”.
Kontua da, hezkuntza-sisteman lorpenak handiak izan arren, oraindik ere
badaudela desberdintasunak eta hori nahitaez hartu behar dela kontuan hezkuntza-administrazioek sustatutako arauak eta legeak prestatzean. Alde
horretatik, aldatu egin dira erronkak; izan ere, irakaskuntza mistoa hedatzea lortu den arren eta irakaskuntza publikoaren eredu bilakatzera heldu den
arren, ez da lortu benetako hezkidetzako eredu bat ezartzea, sexuarengatik inola ere diskriminatuko ez duena, eta ikasleek berdintasunean eta genero-
berdintasunerako hezkuntza eskuratzeko duten eskubidea beteko duena.
Esan liteke, aldaketa formalak egin badira ere, aldaketa horien gainetik hor dirautela berez eta intrintsekoki diskriminatzaileak diren antolatzeko eta
irakasteko moduek, balioek, hizkerak, kulturak eta egiturek: beti maskulinoa hartzen da erreferentzia unibertsal gisa, emakumeak eta gizonezkoak modu
desberdinean sozializatzen dira ume-umetatik, batzuekiko eta besteekiko espektatibak desberdinak dira, genero-rolei lotuak prestakuntzako adarra
aukeratzeari, eskolako lanei, eskola barruan moldatzeari buruz, etab.
Horrek denak lan-ildo argi bat markatzen du estatuko eta EAEko
hezkuntzako agintarientzat, berdintasunaren arloan indarrean dauden manuak betez, hezkuntza-eredu ez sexista eta alde batera lerratu gabea
sustatzeko alderdi oro kontuan izanda (eskola-curriculuma, antolamendua, material didaktikoak, etab.) eta hezkuntza-maila guztietan, emakumeen
aurkako indarkeriazko portaerak eta indarkeria prebenituz, emakumeen parte-hartze aktiboa aukera-berdintasunean bultzatuz esparru guztietan,
baita erabakiak hartzeko esparruan ere, behar den bezala prestatutako langile profesionalekin, azken batean benetako hezkidetza lortzeko bidean.
1 Generoaren araberako eraginaren txostenak egiteko gidaliburua. Emakunde – Emakumearen Euskal Erakundea
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
6
2. GENEROAREN ERAGINA EBALUATZEKO
AZTERTU BEHARREKO FUNTSEZKO
ALDERDIAK
2.1. EMAKUMEEN ETA GIZONEN PRESENTZIA SEKTOREAN
Hezkuntzaren esparruan, gainerako esparruetan bezala, hala nola bizitza
ekonomiko, sozial eta kulturalean, desberdintasunak ikusten dira emakumeen eta gizonen artean. Desberdintasun horiek hainbat faktoreren
ondorio dira, horien artean nabarmenenak sozializazio-prozesuan barrena pertsona guztiok barneratzen ditugun genero-rol eta -estereotipoei
lotutakoak. Emakumeak eta gizonak modu desberdinean sozializatzeak ondorio espezifikoak ditu hezkuntzaren arloan, presentziari, baliabideak
eskuratzeari eta parte hartzeari dagokienez, gida honetan ikusiko dugun bezala.
Lau dira, beraz, hezkuntzaren arloan emakumeek eta gizonek hartzen duten lekuaren inguruan kontuan izan beharreko oinarrizko elementuak:
sarbide desberdina dutela, ibilbide akademiko eta profesional desberdinak dituztela, genero-arrazoiengatik alde batera edo bestera lerratzen diren
prestakuntza-aukerak dituztela eta irakasleen segregazio bertikal eta horizontal nabarmena dela hezkuntza-maila guztietan.
a) Hezkuntza-maila bakoitzerako sarbidea: Gizartearen eboluzioak berak
eta arau-esparrua eboluzio horri egokitzeak lagundu badute ere emakumeak aukera-berdintasunean sartzen hezkuntza-sisteman,
errealitateak erakusten digu, oro har, hezkuntza-mailen eta jakintza-eremuen arabera desberdina dela sarbidea eta parte-hartzea, eta, beste
faktore batzuen artean, genero-rolak direla hori baldintzatzen dutenak.
Haur-hezkuntzan eta oinarrizko hezkuntzan apenas dago diferentziarik parte hartzeari dagokionez, eta ez du ematen genero-rolek eraginik dutenik
eskolatzeko orduan. Alde horretatik, nahiko berdintsua da neskato eta mutikoen arteko proportzioa, 2011-2012 ikasturteko datuek erakusten duten
bezala:
Haur-hezkuntzako eta oinarrizko
hezkuntzako ikasleak
EAEn. 2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Haur-hezkuntza eta lehen hezkuntza Haur-hezkuntza 96.577 46.439 48,1 Haur-hezkuntza berezia 45 19 42,2 Lehen hezkuntza 120.288 58.167 48,4 Lehen hezkuntza berezia 404 139 34,4 Bigarren hezkuntza Derrigorrezko bigarren hezkuntza (DBH) 72.144 35.065 48,6 DBH hezkuntza berezia 221 81 36,7
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
7
Lurraldeka banatuta, antzeko egoera ikusten da, eta ez dago diferentzia aipagarririk. Badirudi hezkuntzako lehenengo mailetan demografiak
erabakitzen duela emakumeen presentzia.
Derrigorrezko hezkuntzaren ondoko oinarrizko hezkuntzan hasten dira azaltzen lehenengo desberdintasunak, eta generoaren araberako
segregazioa nabarmentzen da, bai aukeratzen dituzten irakaskuntza-motei dagokienez eta baita jakintza-adar edo -eremuei dagokienez ere, eta gero
horrek baldintzatzen ditu laneko munduan sartzeko eta parte hartzeko bidea eta baldintzak.
Derrigorrezkoaren ondoko oinarrizko
hezkuntzako ikasleak EAEn.
·2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Hasierako lanbide-prestakuntzako programak (HLPP)
4.404 1.273 % 28,9
Batxilergoa 28.968 15.017 % 51,8
Erdi-mailako LH 11.990 4.446 % 37,1
Goi-mailako LH 17.689 7.248 % 41,0
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
Aurreko taulan ikusten da EAEko neskek batxilergoa egiteko joera dutela, multzo horretan mutilak baino gehixeago baitira, eta joera txikixeagoa
dutela LHrako, lanbide-heziketa maskulinizatuta baitago, erdi-mailako ikasketetan batez ere.
Bestalde, maskulinizazio handiena Hasierako lanbide-prestakuntzako
programetan (HLPP) ikusten da: derrigorrezko bigarren hezkuntzan Graduatu titulua lortu ez dutenentzako ikasketa horietan, emakumeen
portzentajea ez da % 30era iristen EAE guztian. Fenomeno horrek lotura estua du ikasketen aprobetxamenduarekin eta errendimendu
akademikoarekin; izan ere, mutilen kasuan, neskek baino aprobetxamendu eta errendimendu txikiagoa izaten dute sistematikoki, eskola-porrot
gehiago, eta garaiz aurretik eskola uzteko joera handiagoa (Hezkuntza eta Kultura Ministerioko datuen arabera, 2011n 18 eta 24 urte bitarteko mutilen
% 13,5k garaiz aurretik utzi zuten eskola EAEn, eta proportzio hori puntu bat txikiagoa zen nesken kasuan).
Lurralde historikoen arabera banatuta, Batxilergoa egiten duten nesken proportzioa antzekoa da (% 50etik gora hiru kasuetan). Gipuzkoa da LHn
neska gutxien dituenlurraldea (nesken portzentajea % 35,3koa da erdi-mailako LHn eta % 38,8koa goi-mailako LHn); zifra altuenak Araban daude
(erdi-mailako LHn % 38,3 neskak dira, goi-mailako LHn proportzio hori % 45,1ekoa da). HLPPn ere Arabak du neska-portzentaje handiena (% 32).
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
8
Derrigorrezkoaren ondoko oinarrizko hezkuntzetako eskolatze-tasetan jada hasten da nabaritzen nolabaiteko genero-arrakala. Eskolatze-tasak
erakusten du hezkuntza-maila bakoitzean dauden ikasleen eta adinaren arabera maila hori egiten jardun lezaketen biztanleen arteko erlazioa.
Hezkuntza-maila bakoitzeko
eskolatze-tasa gordinak EAEn,
sexuaren arabera. 2010-2011
ikasturtea
Guztira Emakumeak Gizonak G-E
Haur-hezkuntza 74,5 73,9 75 1,1
Lehen hezkuntza 102 104,4 102,5 1,1
DBH 103,5 103,4 103,6 0,2
Batxilergoa 84,6 92 77,7 -14,3
LH 33,6 26,2 40,4 14,2
Goi-mailako ikasketak 57,8 61,9 53,9 - 8
Geuk egina, EUSTATen Euskadiko emakumeen eta gizonen egoerari buruzko zifrak (2012) oinarri
hartuta.
Aurreko taulan argi ikusten da aukeratutako ikasketen motan dagoen
genero-segregazioa: EAEn ia ez dago alderik haur-hezkuntzako, lehen hezkuntzako eta DBHko eskolatze-tasan. Hala ere, batxilergoan eta
unibertsitate-ikasketetan nesken eskolatze-tasa handiagoa da, eta alderantziz gertatzen da LHko ikasketetan –hor dagoeneko argi ikusten da
maskulinizazioa–, eta horrek erakusten du nolakoa den hezkuntzan neskek egiten duten lehenengo aukera.
Esan beharra dago sexua ez dela hezkuntza-sistemako maila desberdinetako eskolatze-tasan eragina duen aldagai bakarra, etniak,
nazionalitateak, familiaren errenta-mailak edo hezkuntza-mailak ere garrantzia izaten baitute:
Etnia eta/edo nazionalitatea bereziki esanguratsuak izaten dira; izan
ere,diskriminazio anitza sorrarazten dute sexuaren aldagaiari erantsita. Adibide argi bat ijitoen etniarekin gertatzen dena da: Emakumearen
Institutuak neskato ijitoei buruz argitaratutako txosten batek (Incorporación
y trayectorias de las niñas gitanas en la E.S.O., 2006) erakusten zuen DBHko
1. urtea hasten duten ikasle ijitoetatik % 80 inguruk ikasteari uzten diotela azkeneko ikasturtea amaitu aurretik. Mutil ijitoen artean,DBHn izaten da
erretiratze-indize handiena (lehenengo mailetan batez ere), eta neska ijitoen artean lehen hezkuntzatik bigarrenera igarotzean.
Antza denez, neska ijitoek oztopo gehiago izaten dute Bigarren Hezkuntzan
sartzeko, azterlan horretan parte hartu zuten ikastetxeetan ikusten zenez, DBHko 1. mailan eskolatuta zeuden mutil ijitoen proportzioa (% 60,7) askoz
handiagoa zelako talde kultural bereko neskena baino (% 39,3). Horrek adierazten du neska asko erretiratzen direla etapa horien arteko
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
9
trantsizioan. Erabaki horren atzean genero-rolak daudela ematen du: neska ijitoek jarraitzeko motibazio handiagoa erakusten duten arren, adin bereko
mutilek baino askatasun gutxiago dute beren etorkizunari buruz erabakitzeko; inguruneak trabak jartzen dizkie ikasten jarraitzeko, txikitatik
hasi behar izaten dute etxeko lanetan eta etxekoak zaintzen eta hori beste barrera gehigarri bat da eskolan segitzeko.
Gainera, neskek mutilek baino askoz gehiagotan adierazten dute “familia-
kontuengatik” (etxekoak zaintzeko) utzi dutela eskola garaiz aurretik (nesken erdiek eta mutilen % 14,9k) eta, bestalde, mutilek ematen duten
arrazoi nagusia lana bilatu behar izatea da (mutilen % 21,7 eta nesken % 9,3). Gainera, nesken kasuan, mutilek baino askoz gehiagotan adierazten
dute “familia-kontuengatik” (etxekoak zaintzeko) utzi dutela eskola garaiz aurretik (nesken erdiek eta mutilen % 14,9k) eta, bestalde, mutilek ematen
duten arrazoi nagusia lana bilatu behar izatea da (mutilen % 21,7 eta nesken % 9,3).
Neskek goi-mailako ikasketetan duten presentziari dagokionez, arazorik
gabe eta arrakastaz sartu dira Unibertsitatean, lizentziaturetan zeindiplomaturetan, eta baita Graduko ikasketa berrietan ere. Datuek
erakusten dutenez, pixka bat feminizatuta dago unibertsitatearen esparrua: EAEko unibertsitate-ikasleen % 54 emakumeak dira.
EAEn unibertsitateko ikasketetan ziklo
bakoitzean matrikulatutako ikasleak,
sexuaren arabera. ·2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Unibertsitateko ikasleak guztira 66.472 35.647 54
Lehenengo zikloa 9.325 4.578 50
Lehenengo eta bigarren zikloa 16.729 9.279 56
Graduko irakaskuntzak. 30.998 16.734 54
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
Hala ere datu horiek matizatu egiten dira goi-mailako ikasketak egiten
dituzten neskek eta mutilek aukeratzen dituzten prestakuntza-motei erreparatzen zaienean, aurrerago azalduko dugun bezala, generoaren
araberako segregazioa ikusten baita.
Azkenik, unibertsitatearen esparrutik kanpora, azken urteetan gero eta ikasle-bolumen handiagoa duen arloa Helduen Hezkuntza da. Esate
baterako, 2000/2001 ikasturtetik 2010/2011 ikasturtera bitartean bikoiztu egin zen EAEn irakaskuntza horietan matrikulatutako ikasleen kopurua: 14.985
ikasle ziren 2000/2001ean, eta 29.679 izatera igaro ziren 2010-2011 ikasturtean. Hala ere, esan beharra dago matrikula-kopurua 19.591ra jaitsi
dela 2011-2012 ikasturtean.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
10
Ikasketa horietan, Eustatek emandako azkeneko datuek erakusten dutenez, sexuaren araberako banaketa oso orekatua da (matrikulen % 50 inguru
sexu bakoitzekoak) eta, beraz, ematen du estutzen ari dela aurreko urteetan zegoen arrakala, emakumeen aldekoa2. Hala ere, hainbat analisik
iradokitzen dute programa horiek feminizatuta daudela oro har eta nazio-mailan, eta desoreka matrikulazioen % 80raino ere iristen direla batzuetan.
Datu horiek denek aldaketa nabarmena erakusten dute, eta, neurri batean
behintzat, asko murriztu dela emakumeen instrukzio-maila apalagoa eta
analfabetismo handiagoa, goiko adin-tarteetan ikusten dena batez ere,
besteak beste, emakumeek urte gehiago hartu ohi dutelako eta genero-rolen eragina handia delako: Eustaten datuen arabera, 65 urtetik gorakoen
artean daude analfabetismo-tasa handienak –eta emakumeen artean gehienbat–. Esaterako, 65 eta 69 urte bitartean, gizonen analfabetismo-
tasa % 0,5ekoa da (2010eko datuak), eta emakumeen tasa, berriz, % 1,2koa, adin-tarte berean. Adinean gora eginda, 70 urtetik 74ra arteko
tartean, gizonen tasa % 1ekoa da eta emakumeena % 2,3koa, eta 75 urtetik aurrera, berriz, igo egiten dira analfabetismo-tasak: % 1,2 gizonena
eta % 2,9 emakumeena.
b) Ibilbide akademiko-profesionala: Genero-ikuspegitik begiratuta, ikasleen ibilbide akademiko-profesionala da hezkuntzaren arloan kontuan izateko
bigarren dimentsioa. Datu estatistikoek behin eta berriz erakusten dute nesken errendimendu akademikoa handiagoa dela mutilena baino
irakaskuntza-maila guztietan, baina era berean erakusten dute horrek ez diela aukera gehiago edo aukera hoberik ematen lan-merkatuan sartzeko,
eta emakumeei ez zaiela aitortzen balio profesional handiagorik, ez oraingoz behintzat.
Alde horretatik, ematen du genero-patroi batzuk errepikatzen direla ikasgai
batzuetako errendimenduan edo konpetentzietan, esaterako,
irakurmenean, matematikan eta zientzietan. Adibidez, PISAren 2012ko txostenean, matematikako probetan EAEko mutilek 512,4 puntu lortu
zituzten batez beste, eta neskek, berriz, 498,4 (14 puntu gehiago mutilek); hala ere, EAEko batez besteko puntuazioa handiagoa izan zen bi sexuetan
Espainian (492 eta 476, hurrenez hurren), Europan eta ELGAn baino.
Zientzietako konpetentziari dagokionez ere, EAEko ikasle mutilek puntu gehiago lortu zituzten (510,4 puntu) neskek baino (500,9 puntu), eta kasu
horretan ere batez besteko emaitzak hobeak izan ziren Espainian (500,1 puntu mutilek eta 492,7 puntu neskek), EBn eta ELGAn baino. Hala ere,
mutilen eta nesken arteko aldea handiagoa da konpetentzia horietan, estatuko datuek erakusten duten arrakala baino (9,5 puntu EAEn eta 7,5
puntu estatuan).
2 Hala ere, azpimarratu behar da Hezkuntza eta Kultura Ministerioak dituen datuen arabera, EAEn helduen hezkuntzan emakumeen parte-hartzea 7 puntu gehiagokoa dela.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
11
Azkenik, irakurtzeko konpetentziei dagokienez, neskek mutilek baino emaitza hobeak dituzte maila geografiko guztietan. EAEn 512,9 puntu atera
zituzten neskek, eta mutilek, berriz, 483,2 puntu, hau da, ia 30 puntu gehiago nesken alde (estatuko batez besteko puntuazioa izan zen: 502,5
neskentzat eta 473,8 mutilentzat). EAEko datuak hobeak izan ziren bi sexuetan EBn eta ELGAn baino.
Errendimendu-patroien arteko alde horiek (neskak oro har hobeto
irakurmenean, eta okerrago matematikan eta zientzietan) hainbat faktoreren ondorio izango lirateke azterlan batzuen arabera, hala nola
Europako Batzordeak egindako Genero-diferentziak hezkuntzako
emaitzetan (2010) lanaren arabera, hau da, sexua, ingurune
sozioekonomikoa eta nazionalitatea bezalako faktoreen metaketaren ondorio. Edonola ere, errendimendu akademikoaren patroi horiek gero
eragina izaten dute prestakuntza aukeratzeko garaian eta, neurri berean, pertsonak lan-merkatuko sektore batzuetara edo beste batzuetara
bideratzeko garaian, eta horrek ondorioak ditu lan-munduan barneratzeko orduan, errentan, enpleguaren kalitatean eta bestelakoetan. Faktore
horiek denek garbi erakusten dute orientazio profesionalean eta lan-merkatuan dagoen segregazioa sexuaren arabera.
EAEko ikasleen eskola-errendimenduari dagokionez, lehen aipatutako
eskolatze-tasaren datuen osagarri, hezkuntza-maila bakoitzean urtez urte maila pasatzen duten ikasleen datuak eman ditzakegu:
DBHn urtez urte maila pasatzen duten
EAEko ikasleak, sexuaren arabera.
·2010-2011 ikasturtea
Emakumeak
(% )
Gizonak
(% ) E-G
Lehenengo maila 92,6 88,5 4,1
Bigarren maila 92,1 87,7 4,4
Hirugarren maila 91,4 87,9 3,5
Laugarren maila 92,4 89,3 3,1
Guztira (batez beste) 92,1 88,4 3,8
Geuk egina MECen Irakaskuntza ez-unibertsitarioko estatistiketan oinarrituta (2013)
Taulan ikusten denez, DBHn neska gehiago pasatu ziren hurrengo mailara urtez urte, adin bereko mutilak baino, batez beste ia % 4ko aldearekin.
Batxilergoan urtez urte maila
pasatzen duten EAEko ikasleak,
sexuaren arabera.
·2010-2011 ikasturtea
Emakumeak
(% )
Gizonak
(% ) E-G
Lehenengo maila 90,9 87,1 3,8
Bigarren maila 84,7 80,8 3,9
Geuk egina MECen Irakaskuntza ez-unibertsitarioko estatistiketan oinarrituta (2013)
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
12
Batxilergoan ere, EAEko neskek emaitza hobeak izan zituzten adin bereko mutilek baino, eta errazago igaro ziren hurrengo mailara, % 3tik gorako
aldearekin.
Gainera, EAEn maila errepikatzen duten ikasleen portzentajeei eta ikasleen egokitasunaren tasei buruzko estatistikek berresten dute desberdintasuna
dagoela ikasleen errendimenduan, mutilen datuak okerragoak baitira kasu guztietan, edozein dela ere adina edo egiten ari diren irakaskuntza-maila.
DBHn eta Batxilergoan 2010-2011 ikasturtean maila errepikatu zuten ikasleen
portzentajeari dagokionez:
EAEn maila errepikatu zuten
ikasleen portzentajea,
irakaskuntza-mailaren eta
sexuaren arabera.
·2010-2011 ikasturtea
Guztira Emakumeak Gizonak E-G
DBH 7,1 5,7 8,4 -2,7
DBH 1. maila 8,2 6,3 9,9 -3,6
DBH 2. maila 7,5 6,1 8,9 -2,8
DBH 3. maila 6,9 5,5 8,2 -2,7
DBH 4. maila 5,4 4,7 6,2 -1,5
Batxilergoa 7,7 7,0 8,5 1,5
Batxilergoko 1. maila 5,3 4,8 5,9 -1,1
Batxilergoko 2. maila 10,0 9,2 11,0 -1,8
Erdi-mailako LH 7,5 5,9 8,5 -2,6
Goi-mailako LH 5,8 5,2 6,1 -0,9
Geuk egina, EUSTATen datuetan oinarrituta (2012)
EUSTATen datuek erakusten dutenez, Batxilergoko bigarren maila da, oro
har, gehien errepikatzen dena, eta gero DBHko lehenengo maila. Ikasleen sexuari begiratuta, mutilek gehiago errepikatzen dute bai DBHn, maila
guztietan, eta baita Batxilergoan eta Lanbide Heziketan ere.
Era berean, egokitasun-tasak (alegia, ikasleen zer ehuneko dagoen matrikulatuta teorian bere adinean dagokion irakasmailan) erakusten du
ikasleen artean neskak gehiago egokitzen direla dagozkien hezkuntza-mailetara.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
13
EAEko ikasleen egokitasun-
tasa sexuaren eta adinaren
arabera.
·2010-2011 ikasturtea
Guztira
(% )
Emakumeak
(% )
Gizonak
(% )
E-G
7 urte 99,9 100,3 99,6 0,7
9 urte 95,6 96,6 94,6 2
11 urte 91 92 90,1 1,9
12 urte 90,3 91,5 89,2 2,3
13 urte 85,2 88,8 81,8 7
14 urte 84,2 87,3 81,3 6
15 urte 72,4 76,9 68,3 8,6
16 urte 67,3 73,3 61,7 11,6
17 urte 60,9 67,6 54,7 12,9
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2012)
Taulan ikusten denez, adinean aurreratu ahala, handitu egiten
daemakumeen aldeko genero-arrakala, eta, horrela, ia 13 puntukoa izatera iristen da 17 urteko ikasleen artean. Beraz, dagokien mailan dauden
eta gainera mailarik errepikatu ez duten nesken proportzioa handiagoa da mutilena baino, adin guztietan.
Alde horretatik, EAEko neskek gutxiago errepikatzen badute, mutilek baino egokitasun-tasa handiagoa badute eta maila guztietan graduazioa
hobeto pasatzen badute, normala da emaitza hobeak izatea unibertsitatean sartzeko probetan ere:
EAEn
unibertsitatean
sartzeko
probetako
emaitzak,
lurraldearen eta
sexuaren
arabera. 2011.
urtea
Emakumeak Gizonak
Neskak (ikasleen
% )
Gainditu (% )
Batez besteko
nota
Mutilak (ikasleen
% )
Gainditu (% )
Batez besteko
nota
EAE 54,7 95,6 6,9 45,3 95,3 6,7
Araba 55,8 96,7 6,8 44,2 94,2 6,6
Bizkaia 53,9 94,6 6,9 46,1 94,9 6,6
Gipuzkoa 55,4 96,4 7 44,6 96,3 6,8
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
EAEn unibertsitatean sartzeko probetara aurkezten diren ikasleen artean, portzentaje handiena neskena da (2011n probak egin zituzten ikasleen
% 54,7 neskak ziren), eta probak gainditu zituztenen artean ere portzentaje handiagoa eman zuten neskek (% 95,6ko gainditze-tasa neskek eta
% 95,3koa mutilek) 2 hamarreneko aldearekin.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
14
Lurralde historikoen arabera, EAEko probintzietatik Araban aurkeztu zen neska gehien, era berean, Araban lortu zen proba gainditu zuten nesken
portzentajerik handiena (% 96,7); Bizkaia izan zen, berriz, gizonezko gehien aurkeztu zen probintzia, portzentajean; eta, azkenik, probak gainditu
zituzten gizonezkoen portzentaje handiena Gipuzkoan izan zen: % 96,3. Unibertsitatean sartzeko batez besteko nota onena Gipuzkoako ikasleek
lortu zuten: 7 eta 6,8 hurrenez hurren.
Neskek hezkuntzan erakusten duten aprobetxamendu hobe hori genero-ikuspegitik aztertuta, genero-sozializazioaren bidez rolak eta espektatibak
nola esleitzen diren nabarmentzen da, azterlan ugarik azaltzen duten bezala; izan ere, neskengandik espero izaten da ikastunak izatea,
esanekoak, moldagarriak, kolaboratzaileak, ikasketetan gehiago saiatzea, lana arretaz egitea, eta, beraz, egozten zaizkien jarrera eta jokabide horien
emaitza naturala eskolan errendimendu hobea izatea da.
c) Ikasketak aukeratzea: Hori da hirugarren gai funtsezkoa hezkuntza-sistema genero-ikuspegitik aztertzeko garaian. Oinarrizko irakaskuntza-
mailetatik hasita, baina neurri handiagoan derrigorrezkoak ez diren irakaskuntzetan, aldatu egiten da emakumeek eta gizonek jakintza-eremu
desberdinetan duten presentzia; izan ere, mutilek tradizionalki "maskulino"tzat jotzen diren ikasgaiak eta diziplinak hautatu ohi dituzte
(zientziak, matematika, karrera teknologikoak batez ere) eta neskek, aldiz, tradizionalki "femenino"tzat hartzen diren gaiak eta prestakuntzak
aukeratzeko joera izaten dute (letretako karrerak, gizarte-gaietakoak, humanitateak, etab.)
Elementu asko dira prestakuntza aukeratzeko orduan eragina izaten dutenak. Neskek eta mutilek genero-estereotipoen arabera egin ohi dute
hautua, sexu bakoitzarentzat aproposa, ona edo egokia dela uste dutenaren arabera, horrek erabakitzen baititu neurri handi batean beren
interesak, atxikimenduak eta joerak. Aukera horretan pisu handia izaten dute berdinen taldeak (neska-lagunak eta mutil-lagunak), etxekoen eta
irakasleen espektatibek eta proiekzioek –orientazio profesionalaren bidez batez ere– eta pertsonak, neska nahiz mutila izan, bere buruaz, bere
gaitasunaz, trebetasunaz duen kontzeptuak eta eskola-arrakasta lortzeko duen motibazioak.
Faktore horiek denek parte hartzen dute, lehen esan dugun bezala,
bigarren hezkuntzaren ondoren egin nahi diren ikasketak aukeratzeko garaian: Euskadiko neskek Batxilergoa egitea aukeratzen dute proportzio
handiagoan Lanbide Heziketa egitea baino, eta azken horrek irakaskuntza-eremu maskulinizatua izaten segitzen du.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
15
Batxilergoan hasten dira nabaritzen lehenengo diferentziak aukeratutako ikasketetan:
EAEn batxilergoan matrikulatutako
ikasleak, modalitatearen eta
sexuaren arabera (bi mailetan)
·2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Ikasleak, guztira 27.854 14.459 52
Arteak (arte plastikoak, diseinua eta irudia)
874 573 66
Arteak (arte eszenikoak, musika eta dantza)
24 9 38
Humanitateak eta Gizarte Zientziak 12.474 7.482 60
Zientzia eta Teknologia 14.482 6.395 44
Geuk egina MECen Irakaskuntza ez-unibertsitarioko estatistiketan oinarrituta (2013)
Taulan ikusten den bezala, 2011-2012 ikasturtean EAEn Batxilergoa egiten
zuten ikasleen artean, gehiago ziren neskak (% 52) mutilak baino. Batxilergoko modalitateen arabera, neskek Batxilergo artistikoen modalitate
batera jotzen zuten nabarmen: arte plastikoetara, diseinura eta irudira. Modalitate horretako ikasle guztien % 66 neskak ziren. Bigarren lekuan,
Humanitateetan eta Gizarte Zientzietan izan zen Batxilergoko nesken presentzia handiena, % 60ko proportzioan. Eta emakume gutxien erakarri
zuen atala batxilergo zientifiko eta teknologikoa izan zen, arlo hori maskulinizatuagoa izanik, nesken proportzioa % 44koa baitzen.
Bestalde, erregimen bereziko irakaskuntzek ere gainerako irakaskuntzen
joera berdintsua erakusten dute segregazioari dagokionez, ondoren ematen den taulako datuek azaltzen duten bezala:
Erregimen bereziko irakaskuntzetan
EAEn matrikulatutako ikasleak,
modalitatearen eta sexuaren arabera.
·2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Erregimen bereziko irakaskuntzak
(guztira) 31.992 20.859 65,2
Arte plastikoak eta diseinua 407 285 70,0
Hizkuntzak 27.825 18.682 67,1
Musika 2.913 1.621 55,6
Dantza 103 88 85,4
Kirolak 515 18 3,5
Goi-mailako artistikoak 229 165 72,1
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
Ikasketen aukera generoaren arabera alde batera edo bestera lerratzen
dela argien ikusten den arloa Lanbide Heziketa da, datuek erakusten duen
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
16
bezala, nesken proportzioa nabarmen txikiagoa delako ikasketa horietan (% 37 erdi-mailako LHn eta % 41 goi-mailako LHn).
Eustatek emandako datuen arabera, 2011-2012 ikasturtean erdi-mailako
LHn neskek gehienbat aukeratu zituzten espezialitateak izan ziren Administrazioa eta kudeaketa, Irudi pertsonala, Osasungintza, Ehungintza,
jantzigintza eta larrugintza, edo Gizarte- eta kultura-zerbitzuak, gizarteak tradizionalki emakumeari egozten dizkien rolaren (etxea eta etxekoak
zaintzea) nolabaiteko luzapena adierazten duten ikasketak alegia, eta espezialitate horietan neskek zuten presentzia % 70 eta % 80 bitartekoa zen.
Aitzitik, askoz partaidetza txikiagoa zuten espezialitate zientifiko-teknikoetan edo tradizionalki "hain femeninoak ez" diren espezialitateetan: % 4,7
Elektrizitatean eta elektronikan, % 11,4 Informatika eta komunikazioetan, % 2,3 Instalazio eta mantenimenduan, % 1,1 Eraikuntza eta obra zibiletan,
% 5 fabrikazio mekanikoan, etab.
Goi-mailako LHko ikasketetan 2011-2012 ikasturtean igo egin zen emakumeen parte-hartzea oro har (% 41eraino) eta espezialitateren
batean, esaterako informatikan, nesken parte-hartzeak ia 8 puntu egin zuen gora. Baina, esandako espezialitate horietan emakumeen presentzia
areagotu arren, irakaskuntza-adar horietan parte-hartze txikia izaten jarraitzen dute: % 5,8 Elektrizitatean eta elektronikan, % 19,3 Informatika eta
komunikazioetan, % 6,4 Instalazio eta mantenimenduan, % 28,5 Eraikuntza eta obra zibiletan, % 11,3 fabrikazio mekanikoan, etab.
Sexuen araberako banaketa horrek eragin garbia du lan-merkatuan, EAEko neskak ez direlako ari, lanean hasi ahal izateko, lan-merkatua eskatzen ari
den kualifikazio profesionalak lortzeko ikasketak egiten, eta, ari direnean ere, ez direlako ari prestatzen sektore estrategikoetarako edo gehien
eskatzen diren lanpostuetarako.
Prestakuntza-adarrei buruzko azkeneko aukera unibertsitateko ikasketei
ekiterakoan egiten da, jakintza-arloa eta espezializazioa hautatzen
denean.
EAEn unibertsitatean matrikulatutako
ikasleak, adarraren eta sexuaren
arabera. ·2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Ikasleak, guztira 66.472 35.647 53,6
Arteak eta Humanitateak 6.227 3.909 62,8
Zientziak 3.818 2.212 57,9
Osasun Zientziak 6.339 4.835 76,3
Gizarte eta Lege Zientziak 30.079 18.510 61,5
Ingeniaritza eta Arkitektura 17.963 5.183 28,9
Ez dago daturik 2.046 998 48,8
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
17
EAEn unibertsitatean matrikulatutako ikasleen datuak aukeratutako
adarraren arabera aztertuta, jakintza-adar guztietan emakumeen
presentzia handiagoa da gizonezkoena baino (% 54 batez beste), salbuespenak salbuespen: alde batetik, nesken presentzia neurriz gainekoa
da tradizionalki emakumeei esleitutako rolekin bat datozen diziplinetan, hala nola Osasun Zientzietan (ikasleen % 76 neskak), Arte eta
Humanitateetan (% 63) eta Gizarte eta Lege Zientzietan (% 61); eta bestetik pisu txikiegia du Ingeniaritzetan eta Arkitekturan, titulazio eta ziklo guzti
horiek batera hartuta % 29ra ere ez baita iristen emakumeen ordezkaritza. Bestalde, datuek erakusten dute Diplomaturak feminizatuago daudela
(ikasleen % 68) oro har ziklo biko ikasketak baino (% 62) eta Graduko ikasketak3 baino (% 54).
Gainera, emakumeen presentziaren datuak aztertzen badira Graduko
ikasketetan, jakintza-adarren arabera, 2011-2012 ikasturtean Ingeniaritzetan eta Arkitekturan duten parte-hartzea % 25koa baino ez da.
Zehazki, 2011-2012 ikasturtean ikasleek gehien eskatu zituzten titulazioei
begiratzen badiegu, hauek izan ziren, hurrenez hurren, unibertsitateko neskek gehien eskatu zituztenak: Enpresa Administrazioa eta Zuzendaritza,
Irakasletza, Medikuntza, Psikologia eta Zuzenbidea. Mutilen aukera bestelakoa izan zen: Ingeniaritza Tekniko Industriala, Enpresa Administrazioa
eta Zuzendaritza, Ingeniaritza Industriala, Enpresa Zuzendaritzako Diplomatura eta Industria Antolakuntzako Ingeniaritza. Eskarian
nabarmentzen den desberdintasun horrek berriro ere argi uzten du genero-rolek eta -estereotipoek ikasketak eta prestakuntza profesionala
aukeratzerakoan duten eragina.
Hala ere, ikasleen eskaria ez dator bat titulazioekin, horiek sexu-segregazio
handiagoa islatzen baitute ikasleen artean. Horrela bada, Erizaintza, Pedagogia, Psikopedagogia, Elikagaien Zientzia eta Teknologia eta
Itzulpengintza eta Interpretazioa dira titulazio feminizatuenak, % 80tik gorakoa baita emakume-presentzia. Aitzitik, beste hauek dira titulazio
maskulinizatuenak: Itsasontzi makinak (ziklo biko titulazioan nahiz diplomaturan), Itsas nabigazioa, Sistemen Informatikako Ingeniaritza
Teknikoa, Industria Elektronikaren eta Automatikaren Ingeniaritza, eta Informatikako Ingeniaritza. Titulazio horietan mutilen portzentajea % 80 eta
% 90 bitartekoa da.
Ingeniaritzen eta Arkitekturen kasua aparte aztertzea merezi du, lehen esan dugun bezala, jakintza-eremu horretan nesken parte-hartzea eta presentzia
hurbildu ere ez delako orekara hurbiltzen, ez diplomaturetan eta ezta Lizentziaturetan ere. Ondoren ematen den taulak bistaratzen du titulazio
horietan zenbateraino den txikiagoa emakumeen presentzia, eta diferentzia handiagoa dela zilo biko ikasketetan.
3 Europako goi-mailako hezkuntza esparruak erabakitako irakaskuntza-egitura berria (Gradua, Doktoregoa eta Masterra).
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
18
EAEn Ingeniaritzetan eta Arkitekturetan
matrikulatutako ikasleak, zikloaren eta
sexuaren arabera. ·2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Ikasleak, guztira 5.221 1.801 34,5
1. eta 2. Zikloa 3.929 1.395 35,5
Arkitektura 1.078 613 56,9
Telekomunikazio Ingeniaritza 392 118 30,1
Informatika Ingeniaritza 470 96 20,4
Industria Ingeniaritza 1.743 428 24,6
Kimika Ingeniaritza 246 140 56,9
2. zikloa 1.292 406 31,4
Materialen Ingeniaritza 73 32 43,8
Industria Antolakuntzako Ingeniaritza. 963 327 34,0
Industria Elektronikaren eta Automatikaren Ingeniaritza
246 46 18,7
Elektronikako Ingeniaritza 10 1 10,0
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
Egia da neskek bokazio zientifiko-teknologiko txikiagoa izaten dutela oro
har, eta besteak beste honako alderdi hauek indar handia dute horretan: genero-rolak norbereganatzea eta rol horiek bete nahi izatea; neskek
beren konpetentzia matematikoei eta zientifikoei buruz duten auto-pertzepzio eskasa izatea; motibaziorik ez edukitzea eremu horietan izan
ditzaketen aukeren aurrean, eta erreferentziako emakumerik ez egotea, ezta irakasleen artean ere.
d) Irakasleen banaketan ikusten den segregazioa: EAEko hezkuntzan
emakumeek duten presentziaren analisia osatzeko azkeneko dimentsioa irakasleei dagokiena da. Lehen ere azaldu dugun eran, azken hamarkada
hauetan emakumeak masiboki sartu dira irakaskuntzan, eremu feminizatu bilakatzera iritsi arte.
Hala ere, ñabardura batzuk erantsi behar zaizkio baieztapen horri, gauzak aldatu egiten baitira aztertzen den irakaskuntza-motaren, jakintza-
eremuaren eta kategoria profesionalaren arabera. Datuak aztertuta, hiru fenomeno agertzen dira: lehenengoa, irakasleen artean emakume-
proportzioa handiagoa dela hasierako irakaskuntza-mailetan, eta jaitsiz doala hezkuntza-mailak gora egin ahala (irakasle ez-unibertsitarioen artean
10 irakasletik 7 inguru emakumeak diren arren, unibertsitatean 10etik 6 gizonezkoak dira); bigarrena, irakasle emakumeen banaketa aldatu egiten
dela jakintza-eremu batetik bestera, eta presentzia eta parte-hartze txikiagoa dutela arlo zientifiko-teknikoan (segregazio horizontala); eta
azkenik, hirugarrena, irakasle emakumeek neurri txikiagoan betetzen
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
19
dituztela irakaskuntzako goiko mailak (segregazio bertikala), erantzukizuneko postuetara heltzea gizonezkoei baino gehiago kostatzen
zaielako.
EAEko irakasleak, sexuaren eta hezkuntza-
mailen arabera
2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Erregimen orokorreko irakaskuntzak
Haur-hezkuntza eta lehen hezkuntza
Haur-hezkuntza 9.526 8.720 91
Lehen hezkuntza 11.441 9.144 80
Bigarren hezkuntza
Derrigorrezko bigarren hezkuntza (DBH) 10.242 6.718 66
Hasierako lanbide-prestakuntzako programak (HLPP)
739 371 50
Batxilergoa 4.978 3.010 60
Lanbide Heziketa (LH) 3.742 1.590 42
Helduen Hezkuntza (HHE) 723 505 70
Unibertsitateko ikasketak 5.897 2.450 41
Erregimen bereziko irakaskuntzak
Arte plastikoak eta diseinua 82 41 50
Hizkuntzak 354 273 77
Musika 696 348 50
Dantza 12 10 83
Kirolak 79 4 5
Geuk egina EUSTATen Irakaskuntzako estatistiketan oinarrituta (2013)
Aurreko taulan ikusten da feminizazio handia dagoela haur-hezkuntzan eta lehen hezkuntzan, eta proportzio hori jaitsiz doala eta azkenerako irauli
egiten dela unibertsitateko irakasleen artean. Horrela, haur-hezkuntzan eta lehen hezkuntzan ia ez dago erreferente maskulinorik neskato-mutikoentzat,
eta horrek mezu oso esanguratsua transmititzen die ikasleei eta gizarteari oro har zaintze-lanetan sexu batek eta besteak duten ardurari buruz.
Komeni da, halaber, azpimarratzea LH maskulinizatua dela baita irakasleei dagokienez ere4.
4 Hautematen da LHko irakasleen artean ere badagoela segregazioa jakintza-eremuen arabera, baina ez dago datu estatistikorik errealitate hori egiaztatu ahal izateko.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
20
Bide beretik, taula horretan sumatzen da erregimen bereziko irakaskuntzetako irakasleen segregazioa ere, zehazki eta nabarmen,
kiroletan. Jakintza-eremuen araberako segregazioa agerikoago egiten da unibertsitateetako irakasleen artean, hurrengo taulako datuek adierazten
duten moduan:
EAEko unibertsitateko irakasleak,
jakintza-arloaren eta sexuaren arabera.
2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Arlo feminizatuak
Estatuaren Eliza Zuzenbidea 2 2 100
Estatistika eta Ikerkuntza Operatiboa 3 3 100
Arabiar eta Islamiar Ikasketak 1 1 100
Eslaviar Filologia 1 1 100
Italiar Filologia 1 1 100
Gizarte Langintza eta Gizarte Zerbitzuak 4 4 100
Itzulpengintza eta Interpretazioa 1 1 100
Gorputz eta Kirol Hezkuntza 1 1 100
Arlo maskulinizatuak
Materia Kondentsatuaren Fisika 21 0 0
Kirurgia 13 0 0
Itsasontzigintza 11 0 0
Erdi Aroaren Historia 7 0 0
Arkitekturako Proiektuak 6 0 0
Obstetrizia eta Ginekologia 5 0 0
Oftalmologia 4 0 0
Erradiologia eta Medikuntza Fisikoa 4 0 0
Geuk egina MECen Unibertsitateko pertsonalaren estatistikako datuak oinarri hartuta (2013)
Aurreko taulan erakusten dira irakasleak eta ikertzaileak gehien
feminizatuta dauden unibertsitate-diziplinak (irakasle eta ikertzaileen % 100 emakumeak dira) eta gehien maskulinizatuta daudenak (ez dago
emakume bat ere horrelako lanetan). Taula hori exhaustiboa ez bada ere, joera bat erakusten du, eta joera hori argiago ikusten da diziplina guztiak
aztertzen direnean: unibertsitateko irakasle emakumeak era guztietako diziplinetan ordezkaritza –handiagoa edo txikiagoa– baduten arren, oro har
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
21
presentzia gutxiago dute –salbuespen batzuekin– titulazio eta diziplina zientifiko-teknikoetan.
Unibertsitateko kolektiboen osaeran ageri den genero-arrakala areagotu
egiten da kategoria akademikoak analizatzen direnean, ondoko taulak erakusten duen bezala:
EAEko unibertsitateetako irakasleak
(presentzialak), kategoriaren eta
sexuaren arabera. ·2011-2012 ikasturtea
Guztira Emakumeak %
Unibertsitateko katedraduna 451 100 22,2
Unibertsitateko titularra 1.128 469 41,6
Unibertsitate Eskolako katedraduna 50 13 26,0
Unibertsitate Eskolako titularra 557 259 46,5
Beste batzuk 5 1 20,0
Emeritua 11 3 27,3
Geuk egina MECen Unibertsitateko pertsonalaren estatistikako datuak oinarri hartuta (2013)
Ordezkaritza orekatuaren printzipioa Unibertsitate Eskoletako titulartasunen eta Unibertsitateko titulartasunen artean bakarrik betetzen da.
Katedradunen eta emerituen artean emakumeen presentzia minoritarioa da, eta horrek erakusten du zailtasun handiagoa dutela ardura,
ordezkaritza eta prestigio handiagoko postuak lortzeko hezkuntza-sektorean.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
22
2.2. BERDINTASUN EZAK, BALIABIDEAK LORTZEKO ORDUAN
Hezkuntzan, dimentsio guztietan, emakumeen eta gizonen artean ikusten diren desberdintasunek zuzeneko erlazioa dute baliabideetan duten parte-
hartze desberdinarekin, eta, kasu honetan, baliabideak diogunean, lan-merkatuari buruz ari gara, bai arrakasta profesional eta sozialaren
ikuspegitik, bai hezitzaile-profesioaren onarpen sozialaren eta prestigioaren aldetik ere.
Hezkuntzako arrakasta, enplegua lortzea eta lan-merkatuan parte hartzeko
baldintzak: gida honetan eman diren datuek erakusten dute, nazioartean onartutako neurketa eta ebaluazio-sistemetan oinarrituta, emakumeek
emaitza akademiko hobeak lortzen dituztela hezkuntza-maila guztietan, eta handiagoak direla nesken egokitasun-tasak (gutxiago errepikatzen dute)
eta graduaziokoak (gehiagotan amaitzen dituzte ikasketak dagokien denboran), azterketa ofizialetan emaitza hobeak izaten dituztela eta batez
beste nota hobeak ateratzen dituztela.
Hala ere, eskolatik lanerako trantsizioak erakusten du neskek, edozein dela
ere amaitu dituzten ikasketen maila, traba eta oztopo gehiago dituztela lana lortzeko, egoera berean dauden mutilek baino, eta laneko baldintzak
ere okerragoak izaten dituztela.
EAEko emakumeen eta gizonen jarduera- eta okupazio-tasak aztertzen baditugu instrukzio-mailaren arabera:
EAEko 16 urteko eta gehiagoko
biztanleen jarduera- eta okupazio-
tasak, instrukzio-mailaren eta
sexuaren arabera. 2012
Gizonak Emakumeak E-G
Jarduera-tasa 61,1 49,1 -12
Lehen mailako ikasketak 20,6 11 -9,6
Maila ertaineko ikasketak 71,5 60,6 -10,9
Goi-mailako ikasketak 76,4 77,6 1,2
Okupazio-tasa 53,5 43,3 -10,2
Lehen mailako ikasketak 17,4 10,0 -7,4
Maila ertaineko ikasketak 61,5 51,7 -9,8
Goi-mailako ikasketak 69,9 70,9 1,0
Geuk egina Eustaten Biztanleriaren inkesta jardueraren arabera (BJA) oinarri hartuta (2013)
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
23
Eustaten Biztanleriaren inkesta jardueraren arabera (BJA) inkestaren emaitzen erakusten dute oro har jarduera eta laneratze-maila asko hobetzen direla
hezkuntza-maila igo ahala, bai gizonen eta bai emakumeen artean.
Fenomeno hori ez da koiunturala; hala, datuen luzetarako analisia eginda 2005etik hasita (orduan hasi baitzen Eustat informazioa ematen) ikusten da
lehen mailako ikasketak dituzten biztanleen jarduera- eta okupazio-tasak etengabe ari direla jaisten (esate baterako, okupazioa 7 eta 10 puntu jaitsi
zen batez beste krisiak gogorren jotako sektoreetan enplegua suntsitu zenean); aldiz, goi-mailako ikasketak dituzten 16 urtetik gorako biztanleen
jarduera- eta okupazio-tasa globalak oso egonkor mantendu dira, eta igo ere egin dira (jarduera-tasa 2 puntu baino gehiagoan eta okupaziokoa
0,1ean) azken 8 urteetan.
Jarduera eta okupazioa genero-ikuspegitik analizatuta, ikusten da jarduera- eta okupazio-mailak hobeak direla hezkuntza-maila handiagoa izan ahala,
eta horrek translazio argia du emakumeen laneratzeko aukeretan. Horrela, EAEn unibertsitate-ikasketak dituzten emakumeen jarduera- eta okupazio-
portzentajeak handiagoak dira, 60 puntutik gorako aldearekin, lehen mailako ikasketak dituzten emakumeenak baino; gizonezkoen kasuan, 50
puntukoa baino handixeagoa da aldea.
Bi sexuen jarduera- eta okupazio-tasak konparatzean, egiaztatzen da
2012an emakumeen jarduera- eta okupazio-mailak txikiagoak izan zirela gizonezkoenak baino, kasu guztietan batean izan ezik, zifrak parekatuta
baitzeuden goi-mailako ikasketak dituztenen artean. 2005etik aurrera, genero-arrakala murriztu egin da prestakuntza-maila guztietan; hala ere,
egia da arrakala beti txikiagoa izan dela goi-mailako ikasketak dituzten biztanleen artean, bai jarduerari dagokionez eta baita okupazioari
dagokionez ere (2005ean, goi-mailako ikasketak zituzten gizonezkoen eta emakumeen arteko diferentzia -2,4 puntukoa zen, eta 2012an emakumeen
aldera pasatuta zegoen 0,1 puntuko aldearekin). Hala, bada, gaur egungo baldintza ekonomikoak eta gizartearen aurrerapena emakumeen alde
jokatzen ari dira lan-merkatuan sartzeko; nolanahi ere, pentsa liteke goi-mailako ikasketak dituzten emakumeen jarduera-tasa handiagoa delako
eta, batez ere, laneratze-tasa hobeak direlako jotzen dutela neskek ikasketa-mota horietara.
Horrela, bada, egindako ikasketen mailak eragina du genero-arrakalak
areagotzeko edo txikiagotzeko, baina ez du bermatzen arrakala ezabatzea. Alde horretatik, datuek erakusten dute oro har emakumeek
laneko baldintza okerragoak dituztela eta prekarietatea eta langabezia jasateko arrisku handiagoa, baita goi-mailako titulazioa duten emakumeek
ere. Azpimarratzekoa da hezkuntzan arrakasta izateak ez dakarrela maila bereko aintzatespena ez lan-munduan eta ez gizartean.
Laneko bizitzan txertatzeari buruz Lanbidek egin dituen azterlanek
informazio gehiago ematen dute goi-mailako ikasketak egin dituzten eta LHko graduazioa duten biztanleen eskolatik lanerako trantsizioaz. Gai
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
24
horren inguruan, 2008an unibertsitatetik irtendako unibertsitarioen laneratzeari buruzko jarraipen-lan bat egin zen 2011n. Datu horien arabera,
2008an irtendako nesken % 91,9 zeuden aktibo, eta mutilen % 90,5. Emakumeen langabezia-tasa % 16,6koa zen eta gizonezkoena % 14,4koa;
okupazio-tasa, berriz, % 76,6 eta % 75,5ekoa, hurrenez hurren.
EAEko unibertsitateetatik 2008an irten ziren neskek 4,1 hilabete behar izan zituzten batez beste lehenengo lanpostua lortzeko lan-bila hasi zirenetik,
mutil ikaskideek baino gehixeago (3,5 hilabete). Hala ere, neska horien laneko baldintzak okerragoak ziren mutilenak baino.
2008an unibertsitatetik atera ziren
ikasleen laneko baldintzak, sexuren
arabera
Gizonak Emakumeak E-G
Lanaldi murriztua % 9 % 20 11
Enplegu egonkorra5/enplegu osoa % 52 % 42 - 10
Soldatako langile finkoak/soldatako langile guztiak
% 52 % 39 - 13
Hileko batez besteko soldata garbia (LOB)
1.557€ 1.465€ - 92€
Geuk egina EAEko 2008ko unibertsitateko promozioak bizitza aktiboan sartzeari buruzko
azterlaneko datuak oinarri hartuta (2011).
Nesken kasuan, mutilek baino gehiagotan izan zuten lanaldi murriztua, 11
puntuko aldearekin, egonkortasun gutxiagoko enplegua izan zuten, eta gizonezkoek baino soldata txikiagoa jaso zuten. Era berean, lanean gustura
zeuden, eta egindako ikasketei egokitzen zitzaien galdetu zitzaienean, nesken puntuazioa apalagoa izan zen mutilena baino, bi gaietan.
Ildo beretik, antzeko neurketa bat egin zuen Lanbidek EAEn 2009an eta
2010ean LHn graduatutako biztanleriari buruz. 2010eko promozioari dagokionez, emakumeek % 66,2ko jarduera-tasa izan zuten, % 68,3ko
okupazio-tasa eta % 31,4ko langabezia-tasa, eta zifra horiek gizonezkoenak baino hobeak ziren hiru kasuetan (% 61,8, % 64,7 eta % 35,3 hurrenez
hurren).
Hala ere, unibertsitateko lizentziadunekin gertatzen zen bezala, laneko
baldintzak okerxeagoak direla ematen du LHn graduatutako neskentzat. Izan ere, nesken % 65,8k adierazi zuten beren kualifikazioarekin
erlazionatutako enplegua zutela, eta mutilen kasuan % 67koa izan zen proportzio hori.
Lanaldiari dagokionez ere, LHn graduatutako neskek baldintza desberdinak
zituztela erakutsi zuten: % 62k lanaldi osoan ziharduten (mutilek baino 10
5 Biztanleria okupatuaren portzentajea, dela norberaren kontura (autonomo edo enplegatzaile), besteren kontura kontratu finkoarekin (edo parekoarekin) edo kooperatibako bazkide gisa okupatuarena.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
25
puntu gutxiago) eta % 38k lanaldi murriztuan (mutilek baino 10 puntu gehiago kasu horretan). Gainera, 2007tik aurrera handitu egin da lanaldi
murriztuan diharduten emakumeen portzentajea, eta murriztu egin da, aldiz, lanaldi osoan dihardutenena.
Azkenik, kobratutako soldatari dagokionez, 2010ean LHn graduatutako
neskek 1.004 € garbi kobratu zuten batez beste hilean beren lanaren truke lanaldi osoan, eta 614 € lanaldi murriztuan; mutilek, berriz, 1.065 € eta 602 €
jaso zituzten hurrenez hurren.
Ebidentzia horiek hor izan arren, txostenak azaltzen du 90eko urteetatik etengabe hazi dela enplegu kualifikatu gabea LHko graduatuen artean,
eta era horretako enpleguak gizonezkoek hartu dituztela gehienbat.
Datu horiek berretsi egiten dute badaudela genero-arrakalak EAEn
eskolatik lan-mundura pasatzerakoan eta baita lan-merkatuan ere, eta emakumeen egoera ahulagoa eta zaurgarriagoa dela lan-munduan.
Irakaskuntzaren feminizazioa, gizarteko prestigioa eta aintzatespena:
Azaldu dugun bezala, irakaskuntzaren mundua oso feminizatuta dago oro har, baina hainbat ñabardura egin behar dira. Egia da historikoki
irakaskuntza emakumeentzako lanbide "egoki" gisa ikusi izan dela, bateragarria delako emakumeak familian egin behar duen ama, emazte
eta zaintzaile rolarekin.
Prozesu horretan, irakaslegoa nahiko maila apalean kokatu izan da lanbideen hierarkian, gehienbat emakumeen lana delako seguruenik.
Eurydice sareak egindako azterlan batek (2011) azaltzen zuenez, 2006an Europar Batasuneko herrialde guztietan (Grezian eta Luxenburgon izan
ezik), lehen eta bigarren hezkuntzan Irakasleen % 60 emakumeak ziren. Bigarren hezkuntzan txikiagoa da genero-arrakala, baina irakasleen artean
emakume gehiago dago gizon baino. Izan ere, haur-hezkuntzako eta lehen hezkuntzako irakasleen lansaria apalagoa da goragoko hezkuntza-
mailetako irakasleena baino, nahiz eta zaila den soldataren eta feminizazioren artean kausalitatea dagoela frogatzea.
Azterlan berak aipatzen ditu soldata-kontuak eta prestigioaren gaia, baina esaten du herrialde batzuetan (Finlandian eta Luxenburgon), lansariak onak
izan arren eta gizartean prestigioa izan arren, gizonezkoak irakasle-lanetara erakartzeko politikek ez dutela arrakasta handirik izan. Estatistikek erakusten
dute herrialde horietan ere derrigorrezko hezkuntzan irakasle gehienak emakumeak direla oraindik ere. Datu horien inguruan bi interpretazio-ildo
sortu dira: interpretazio batek dio lanbidea feminizatuta dagoela irakaskuntzak lotura estua duelako zaintzearekin, etxeko lanekin eta arlo
asistentzial eta emozionalarekin; beste interpretazioa gehiago zentratzen da lanbidearen ezaugarrien analisian eta iradokitzen du emakumeek
estatus apala eta soldata txikiagoa izatea onartzen dutela beren etxeko ardurekin bateragarria delako irakasle-lana.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
26
2.3. EMAKUMEEN ETA GIZONEN ARTEKO PARTAIDETZA DESBERDINA
Itxura batera, EAEko hezkuntza esparru feminizatua den arren, emakumeen
presentziari dagokionez behintzat, zuzendaritzako postuei begiratzen badiegu eta hezkuntza-sisteman parte hartzen duten instantzia nagusietako
eta antolakunde publikoetako zuzendaritza-organoak eta ardura-postuak aztertzen baditugu (ebaluazio eta kontroleko organismoak ere barne
hartuta), ikusiko dugu maila guztietan emakume gutxiago daudela proportzioan horrelako postuetan. Horrek, jakina, ondorioak ditu emakumek
erabakiak hartzeko eta eragina izateko duten ahalmenean, bai hezkuntzako agendari dagokionez eta baita hezkuntza-arloan emakumeen
eta gizonen berdintasunaren inguruko gaiei dagokienez ere.
Zuzendaritza-kargu publikoak: EAEn Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politika eta Kulturako Sailari dagokio hezkuntza-gaietako
eskumena eta emakume bat du zuzendari, sei sailburuorde ditu, lau gizon eta bi emakume, eta beheragoko mailan hamasei zuzendari nagusi, 12
gizon eta 4 emakume.
Interesgarria da, bestalde, hezkuntzaren esparruan, maila bakoitzean, erabakiak hartzeko ahalmena duten organismoetako ordezkaritza eta
aginpidearen instantzia nagusiak aztertzea.
Guztira, Eskola Kontseiluak lehendakari emakumea du, lehendakariorde
gizonezkoa, idazkari tekniko emakumea eta aholkulari tekniko gizonezkoa. Batzorde iraunkorra 13 kidek osatzen dute, horietatik 5 emakumeak dira
(lehendakaria ere hor kontatuta). Multzoan hartuta, Kontseiluak 39 kide ditu, horietatik 16 emakumeak (% 41).
EAEko Lanbide Heziketako irakaskuntzetan, lau organismo garrantzitsutan
ezagun da eremu horretan dagoen maskulinizazioa:
- Lanbide Heziketako Euskal Kontseiluaren lehendakaria emakumea da. Batzorde Iraunkor bat du, eta han dira Eusko Jaurlaritzako
zenbait sail, Confebask, sindikatuak eta ikastetxeen ordezkariak. Lehendakariaz eta idazkariaz gain (biak gizonezkoak) aipatutako
instantzia horietako hamazazpi ordezkari daude Batzordean, horietatik bost emakumeak (% 29).
- Kualifikazioen eta Lanbide Heziketaren Euskal Institutuak (IKEI) gizon bat du zuzendari. Zuzendaritza-taldea hiru lagunek osatzen dute,
emakume batek (% 33) eta bi gizonek; talde teknikoan lau lagun daude eta bakarra da emakumea (% 25).
- EAEko Lanbide Heziketarako Berrikuntza Zentroak (Tknika) zuzendari
bat du, gizonezkoa, eta 3 arlotan banatzen du lana: teknologia eta IKT arloa, kudeaketa-arloa eta prestakuntza-arloa. Hiruretan
gizonezkoa da koordinatzailea. Arlo bakoitzeko proiektuak dinamizatzeko taldean, teknologia eta IKT arloan, zortzi
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
27
dinamizatzaile daude, 7 gizon eta emakume 1 (% 12,5); kudeaketa-arloan 4 gizon eta emakume 1 daude dinamizatzaileen artean; eta
prestakuntza-arloan 3 dinamizatzaile gizonak dira eta 1 emakumea (% 25).
- Azkenik, Lanbide Heziketako Kalitatea eta Gaitasuna Ebaluatzeko
Euskal Agentzian emakume batek egiten ditu Kalitate Arloko koordinazio-lanak eta gizon batek Gaitasuna Ebaluatzeko Arloko
koordinazio-lanak6.
Unibertsitateko irakaskuntzan, EAEko hiru Unibertsitateetako errektoreak gizonak dira.
Euskadiko Unibertsitate Kontseiluko lehendakaria emakumea da. Osoko bilkuran 19 kide elkartzen dira, horietatik 8 emakumeak dira eta 10 gizonak7.
Bestalde, Batzorde Iraunkorrak 10 kide ditu: 4 emakume eta 6 gizon.
Euskal Unibertsitate Sistemaren Kalitate Agentzian (Unibasq) emakumea da lehendakaria, eta zuzendaritzako hainbat organo daude, honela osatuak:
Administrazio Kontseiluan zuzendari bat, zuzendariorde bat (gizonak biak), idazkari bat (emakumea) eta hamairu bokal, hamaika gizon eta bi
emakume; Gobernu Kontseiluak hamalau kide ditu (bost emakume eta bederatzi gizon une honetan); Batzorde zientifiko-teknikoan batzordeburua,
aholkularia eta idazkaria gizonak dira, eta hamalau bokal daude, zortzi gizon eta sei emakume; eta Aholku Batzordea osatzen dute
batzordeburuak, idazkariak (gizonak biak) eta bederatzu bokalek, lau emakume eta lau gizonek eta ikasleen ordezkari batek, baina azken hori
izendatu gabe zegoen gida hau idazteko garaian. Oro har, EAEko hezkuntza-sistemetan igartzen da gizonak gailentzen direla ordezkaritza-
postuetan, parte hartzen duten gainerako organismoetan bezala.
Hezkuntzaren kalitatea ebaluatzeko organoei dagokienez, ISEI-IVEI, Irakas
Sistema Ebaluatu eta Ikertzeko Erakundea da EAEn eginkizun horren ardura
duen organismo nagusia. ISEI-IVEIko zuzendaria gizona da. Zuzendaritza Kontseiluan 9 kide daude, 7 gizon eta 2 emakume, eta bi horietako bat
kontseiluburua da gainera. ISEIko zuzendaritza-taldeak 5 kide ditu: zuzendari 1, gizona, eta 4 koordinatzaile, sexu bakoitzeko 2. Hala ere, Batzorde
Zientifikoa osatzen duten 6 kideak gizonak dira denak, eta horrek garbi erakusten du berriro ere prestigioko postuen maskulinizazioa, mundu
akademiko eta zientifikoan hain ohikoa dena.
Azkenik, Hezkuntza Ikuskaritzak Gasteizen du egoitza zentrala, eta lurralde-
unitateak EAEko lurralde historikoetako bakoitzean. Ondoko taulan ikusten da Eusko Jaurlaritzaren zerbitzu hori nola dagoen osatuta kategoria eta
lurralde bakoitzean:
6 Gida ixteko garaian, hutsik zeuden organismo horretako Zuzendaritza eta Egiaztatze eta Erregistro Arloko koordinazioa. 7 Kontseiluak osoko bilkuran izendatu beharreko kide bat izendatu gabe dago oraindik.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
28
EAEko Hezkuntza
Ikuskaritzako plantillaren
osaera, sexuaren arabera
Emakumeak % Gizonak % Guztira
Lakuako egoitza nagusia
Ikuskaritza Nagusia 0 0 1 100 1
Gainerako plantilla 1 20 4 80 5
Ikuskaritzaren Lurralde Unitatea: Araba
Ikuskaritzaren Lurralde Burutza 0 0 1 100 1
1. zonaldea: Gasteiz
Ikuskari burua 0 0 1 100 1
Gainerako plantilla 7 70 3 30 10
Ikuskaritzaren Lurralde Unitatea: Bizkaia
Ikuskaritzaren Lurralde Burutza 1 100 0 0 1
1. zonaldea: Durango
Ikuskari burua 1 100 0 0 1
Gainerako plantilla 4 57 3 43 7
2. zonaldea: Getxo
Ikuskari burua 0 0 1 100 1
Gainerako plantilla 3 33 6 66 9
3. zonaldea: Bilbo
Ikuskari burua 0 0 1 100 1
Gainerako plantilla 10 71 4 29 14
4. zonaldea: Ezkerraldea
Ikuskari burua 1 100 0 0 1
Gainerako plantilla 6 60 4 40 10
Ikuskaritzaren Lurralde Unitatea: Gipuzkoa
Ikuskaritzaren Lurralde Burutza 0 0 1 100 1
1. zonaldea: Donostia/Irun
Ikuskari burua 0 0 1 100 1
Gainerako plantilla 4 40 6 60 10
2. zonaldea: Lasarte/Tolosa
Ikuskari burua 0 0 1 100 1
Gainerako plantilla 4 44 5 66 9
3. zonaldea: Eibar
Ikuskari burua 1 100 0 0 1
Gainerako plantilla 2 50 2 50 4
GUZTIRA 45 50 45 50 90
Geuk egina, Hezkuntza Ikuskaritzak emandako datuetatik abiatuta (2013)
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
29
Egia bada ere zerbitzuko plantilla orekatuta dagoela oro har, emakume bakarra da lurraldeko buru eta Ikuskari nagusiaren postuan gizon bat dago.
Era berean, zortzi ikuskari buruetatik, hiru bakarrik dira emakumeak (% 37) Horrek eragina izan lezake genero-ikuspegitik begiratuta irakaskuntzaren
kalitatea kontrolatzean.
Euskadiko ikastetxeak: Aurreko analisiaren osagarri, EAEko ikastetxeetako zuzendaritzako postuei buruzko datuak ikusi behar dira, de facto
erabakimen eta autonomia handia dutelako ikastetxea antolatzeko arauak ezartzeko eta garrantzi kritikoa dutelako hezkuntza-prozesuan zehar ikasleei
balioak eta arauak transmititzeko.
ISEI-IVEIren Hezkuntzako Adierazleen Euskal Sistemak emandako datuen arabera, 2009an ikastetxeetako zuzendarietatik % 58 emakumeak ziren
EAEn Lehen hezkuntzan eta DBHn. Ikastetxe publikoetan portzentaje hori oraindik handiagoa da, % 63ra heltzen da, eta ikastetxe pribatu edo
itunduetan emakume zuzendarien proportzioa % 52koa da.
Etapaka bereizita, Lehen Hezkuntzako ikastetxeen zuzendarien artean
emakumeak dira nagusi (% 66), baina ez horrela bigarren hezkuntzakoetan, horietan gehixeago baitira zuzendaritzan dauden gizonak (% 55). Datu
horiek goi-mailako hezkuntzako ikastetxeetakoekin osatuta, ikusten da ardura-postuetan emakumeen presentzia jaitsi egiten dela ikastetxean
ematen den hezkuntza-mailak gora egin ahala.
Irakasleak: Lehen ere azaldu dugun bezala, Euskadiko hezkuntza-sistema osoa hartuta, nabarmena da pertsonalaren feminizazioa (10 irakasletik 7
inguru emakumeak dira). Baina emakumeen presentzia asko murrizten da goiko hezkuntza-mailetan, eta azkenerako maskulinizatu egiten da irakasle
eta ikertzaileen proportzioa goi-mailako irakaskuntzan.
Unibertsitatean ere, beste era bateko antolakunde batzuetan bezala, segregazio bertikala gertatzen da, eta emakumeak ez daude behar bezala
ordezkatuta erabakiak hartzeko estamentuetan: unibertsitateko errektoreak, idazkaritza nagusiak eta Zuzendaritza Batzordeetako kideak
gizonak dira gehienbat, ondoren ematen den taulak erakusten duenez:
EAEko
unibertsitateetako
errektore, idazkari
nagusI eta Zuzendaritza
Batzordeetako kideak,
sexuaren arabera Errektoretza
Idazkaritza
Nagusia
Zuzendaritza Batzordea
Emakumeak
%
Gizonak
%
Deustuko unib. Gizona Emakumea 4 27 11 73
Euskal Herriko unib. Gizona Gizona 6 46 7 54
Mondragon unib. Gizona Emakumea 2 17 5 83
Geuk egina, unibertsitateen webguneetako datuetatik abiatuta (2013)
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
30
2.4. ARAU SOZIALEN ETA BALIOEN ERAGINA
Bizitzako edozein esparrutan emakumeen eta gizonen artean gertatzen diren desberdintasunen oinarrian daude genero bakoitzaren inguruko arau
sozialak eta balioak eta egozten zaizkien rolak eta genero-estereotipoak.
Hala ere, balio patriarkalen transmisioak garrantzi berezia du hezkuntza-prozesuan, hezkuntzak bultzatzen duelako pertsonak egituratzeko prozesua
txiki-txikitandik, haurrei heltzen laguntzen dielako, genero-identitate subjektiboa eta balio etiko eta afektiboak garatzen, eta aldi berean
gizartean integratzeko azturak sustatzen dituelako, taldearekin loturak sortzen eta elkarrekin bizitzen erakusten duelako; azken finean,
erabakigarria delako pertsonaren bilakaeran eta etorkizunean inguruko pertsonekin eta gizartearekin erlazionatzeko izango duen eran. Alde
horretatik, arretaz aztertu behar da arau sozialek eta balioek duten eragina bai eskola-sistemaren aldetik (hezkuntzako erakundeak) eta bai hezkuntza-
komunitatearen aldetik (irakasleak, ikasleak eta familiak).
a) Eskola-sistemak transmititzen dituen arauak eta balioak. Lehen azaldu
dugun bezala, eskola-sistemak sexismoa eta genero-estereotipoak errepikatzen eta erreproduzitzen jarraitu du, egiturazko mekanismoen
sistema konplexu baten bitartez (ikastetxeen antolamendua, curriculum akademikoa, irakasten diren gaiak eta irakasten ez direnak, espazioen
egituratzea, jokabide-kodeak, etab.), baina baita tresna eta prozedura-mekanismoen bitartez ere (testu-liburuak eta material didaktikoak,
irakaskuntza-metodologiak), giza faktorea ahaztu gabe (irakasleen jarrera eta espektatibak, orientazio akademiko eta profesionala, hizkera, berdinen
arteko harremanak, ikasle eta irakasleen arteko harremanak, irakasleen artekoak, etab.).
Hasteko, curriculumari dagokionez, bi curriculum elkartzen dira
ikastetxeetan, bata ofiziala, eskolan ematen diren gaiek osatzen dutena, eta bestea ezkutukoa. Bigarren horretan sartzen dira hezkuntza-prozesu
osoan zehar transmititzen diren ezagutzak, balioak eta jarrerak (ematen diren gaiak baino askoz haratago heltzen direnak) eta horiek funtsezko
eragina dute neska-mutikoen genero-sozializazioan, multzoan transmititzen eta ezagutarazten dietelako haurrei zer den emakume eta gizon izatea
gure gizartean, bakoitzarengandik espero diren jokabideak, rolak eta jarrerak, eta zein leku dagokien (esparru publikoan nahiz pribatuan)
sexuaren arabera.
Hezkuntzako curriculum esplizituak analizatu dituzten azterlan batzuek agerian utzi dute, alde batetik, genero-berdintasuna –arauek babesten
badute ere, EAEn gertatzen den bezala– oso gutxitan jasotzen dela curriculum esplizituan (salbu eta herrialde jakin batzuetan, hala nola
Suedian, Austrian, Finlandian eta Norvegian), eta, beste alde batetik, hierarkizazioa dagoela irakasten diren gaietan eta gai batzuei eta besteei
ematen zaien garrantzian (ikasgai baliotsuak zientziak, matematika eta
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
31
teknologiakoak dira, hain zuzen ere "mutilek" nahiago izaten dituztenak eta lan-munduan lan produktibo eta hobeto ordainduekin lotuta daudenak).
Era berean, ematen du curriculum esplizituek balioan jartzen dituztela sozialki mundu maskulinoarekin lotzen diren egitateak, esperientziak eta
jakintzak, eta kanpoan uzten dituztela historian zehar emakumeek garatutako edo emakumeekin lotutako alderdiak, ezagutzak eta
esperientziak ("emakumeen jakinduria").
Ez da harritzekoa; izan ere, kontuan izaten bada zientzia ez dela neutroa generori dagokionez, ezagutza zientifikoa gizonek historikoki kontrolatu,
produzitu eta zabaldu dutela, eta emakumeak arlo horretarako ez daudela prestatuta pentsatu izan dela. Androzentriko bilakatu da zientzia, eta horrek
zuzeneko eragina du eskolan jakintza transmititzeko garaian. Horrela bada, oraindik ere transmititzen den herentzia kulturalak historiatik kanpora uzten
du emakumea, eta jakintzatik kanpora ere bai oro har, eta ez du emakume aipagarrien adibiderik ematen, gizartearen bizitza hobetzen lagundu duten
emakumeen adibiderik, eta horrela mutikoek badituzte beren burua identifikatzeko figurak (zientzialariak, artistak, nabigatzaileak, politikariak,
etab.), baina neskek ez dute erreferente femeninorik. Beste batzuetan, Akademiak legitimatutako historian nolabait nabarmendu diren
emakumeen figura gutxi horiek, Joana Arc-ekoak adibidez, paper-banaketa tradizionalaren arabera gizonezkoei dagozkien balentriak
egiteagatik lortu zuten ospea.
Eskolan erabiltzen diren testu-liburuek eta material didaktikoek ere sotiltasunez indartzen dituzte genero-rol eta estereotipo tradizionalak,
edukien eta irudikapen linguistiko eta ikonografikoen bitartez. Alde horretatik, aipatu behar da eskolako materialak egiten dituzten
argitaletxeei ez zaiela jarraibide ofizialik ematen genero-ikuspegia nola integratu behar duten azaltzeko eta gero material horien kalitatea
ebaluatzeko. Kontuan izan beharreko beste faktore bat da askotan ikastetxeko zuzendaria arduratzen dela materialak aukeratzeaz.
Hori erakusten zuen Emakundek EAEri buruz 90eko urteetan egin zuen azterlan batek. Lan horretan, EAEko ikastetxeetan erabiltzen ziren
euskarazko 19 testu-liburu eta irakur-liburu aztertzen ziren, 4 argitaletxerenak; 1.558 pertsonaia aztertu ziren guztira, % 60 pertsonaia maskulinoak ziren eta
% 26 femeninoak (gainerakoen sexua ez zen zehazten), eta alde hori ikusten zen testuetako irudietan eta ariketetan zehar. Esan bezala, kasu
guztien % 60an pertsonaia maskulinoa zen protagonista.
Eta pertsonaia maskulino horiek laneko edo aisialdiko esparru gehiagotan azaltzen ziren, eta zabalagoak, irekiagoak eta sozialagoak ziren. Aitzitik,
pertsonaia femeninoak esparru gutxiagotan mugitzen ziren, itxiagoak ziren eta familiako eta etxeko eremuari lotuak. Gainera, egoera ludikoetan
agertzen ziren pertsonaiak maskulinoak ziren batez ere, jarduera gehiagotan, dinamikoagoetan eta sormen handiagokoetan irudikatzen
zituzten; pertsonaia femeninoak, berriz, gutxiago agertzen ziren jarduera
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
32
ludikoetan, eta dinamismo eta ekimen gutxiagokoak ziren. Lan-munduari dagokionez, azaltzen ziren 108 lanbideetatik % 72 maskulino gisa ageri ziren
eta gainerakoak femenino gisa. Etxeko esparrua pertsonaia femeninoei lotuta erakusten zen funtsean; emakumeek egiten zituzten oinarrizko
jarduerak, eta pertsonaia maskulinoak agertzen ziren jarduera osagarrietan.
Bide beretik, Emakumearen Institutuak egindako El cambio lingüístico en la
educación en los últimos 25 años en España (2009) azterlanak egiaztatzen
zuen azken 25 urteetan eskola-materialetan erabilera linguistikoari buruz izandako eboluzioa ez zela espero zitekeena adinakoa, eta erabilera
sexistak hautematen zirela hizkeran eta irudietan; bestalde, lan horrek erakusten zuen eboluzioa positiboagoa izan zela material didaktikoetako
hizkera bisualean eta irudietan; eta, azkenik, hizkeraren erabileran oro har inboluzioa egon zela 2001-2008 epealdian, aurreko urteekin konparatuta.
Lan horren ondoren genero-estereotipoei eta eskolako materialei buruz,
nazio mailan nahiz nazioartean, egin diren analisi askok berretsi egin dute ideia hori. Analisi horien arabera, irakurketako materialean eta testu-
liburuetan genero-dimentsioa nola jasotzen den eta kuantitatiboki nahiz kualitatiboki nola lerratzen den ikustea, adierazle egokia da estereotipo
sexistak hezkuntza-sistema osoan noraino heltzen diren neurtzeko.
Esan dugunaren haritik, hizkera (ahozkoa eta idatzizkoa) da irakaskuntza-
ikaskuntza prozesuan erabiltzen den kode nagusia. Hizkuntzaren eta hizkeraren bidez transmititzen dira ezagutzak, balioak eta jarrerak, eta
horrela lantzen dira kontzeptuak,;horrela egituratzen da pentsaera, eta, azken batean, horrela eraikitzen da munduaren eta norberaren buruaren
ikuspegia, eta horregatik da hain garrantzitsua hizkuntzaren erabilera androzentriko batzuk aldatzen saiatzea.
Hizkera-modu sexista batzuk zuzenean inskribatzen dira irakaskuntzan eta
sistematikoki kanpoan uzten dituzte neskak. Zehazki, gaztelaniaz –arauari jarraituz– maskulinoa erabiltzea kolektiboak adierazteko, kolektibo horretan
bi sexuetako pertsonak ego arren, baita gehienak neskak edo emakumeak direnean ere, edo taldean mutil bakarra dagoenean ere. Maskulinoaren
gehiegizko erabilera horrek, bai hitzez eta baita ikasle eta irakasleentzako testu-liburuetan, ikusezin bihurtzen du beste sexukoen presentzia, eta
isilarazi.
Guneen banaketak eta erabilerak, eta eskola-ingurunearen
antolamenduak balio eta arau sozialak transmititzeko funtzio garrantzitsua
dute, eta, horrela, ezkutuko eskola-curriculuma eraikitzen laguntzen dute. Ikasgelen eta jolaslekuen nolakotasunak, eremu horiek espontaneoki
banatzeko eta erabiltzeko moduak –okupazioari eta mugikortasunari dagokionez– eta jokoen hierarkia eta mota eta ezartzen diren interakzio-
dinamikek ere islatzen dute gizartean nagusi diren genero-patroien eragina.
Hainbat azterlanek nabarmendu dutenez, ikasleen artean mutilek okupatu
ohi dute eskolako jolas-lekuetako erdigunea, eta leku gehiago hartzeko
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
33
joera dute, neskak baztertuz; neskak, bestalde, taldean geratu ohi dira askotan, dinamismo gutxiagoko jardueretan eta jarrera pasiboagoarekin,
mugimendu gutxiagorekin, kirolik egin gabe edo jokoetan askatasun osoz jardun gabe. Beraz, ikastetxea kudeatzean kontuan izan beharreko
faktorea da irakasleen inplikazioa espazioak artikulatzeko orduan.
Era berean, eskolaren kudeaketak eta antolamenduak ere eragina izan dezake balio eta espektatiba batzuk transmititzeko, ikasleak generoaren
arabera bereizten badira: gelako zerrendetan eta jardueretan neskak eta mutilak banantzea, kirol kolektiboetako taldeak sexuaren arabera
banantzea, gelatik kanpora egiten diren jarduerak sexuaren arabera esleitzea, janzkerari buruzko arauak (gonak neskentzat eta galtzak
mutilentzat eskolako uniformean), genero-diferentzien berariazko markatzaileak dira.
Azkenik, hezkuntza formalaren esparruan genero-desberdintasunak eragin
ditzakeen beste dimentsio bat ebaluazio-metodoei dagokiena da, eta alderdi hori gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari da azkeneko
urteetan, gero eta pisu handiagoa dutelako eskolako errendimendu akademikoen helburuek ikasleen, ikastetxeen eta oro har hezkuntza-
sistemen artean.
Europako Batzordeak eskola-emaitzetako genero-desberdintasunei buruz
egindako lanak (Diferencias de género en los resultados educativos, 2010) erakusten duenez, eskolako errendimendu akademikoa ebaluatzeko
erabiltzen diren probei eta testuei ere, irakur-materialei egiten zaien kritika bera egin dakieke: ingurune eta pertsonaia maskulinoen nagusitasuna,
emakumeen tratamendu friboloa eta hizkera eta ilustrazio sexistak. Beste azterlan batzuek nabarmentzen dute neskei/emakumeei kalifikazio
baxuagoak emateko joera dagoela, eta altuagoak mutilei/gizonei, kalifikatu beharreko pertsonaren sexua jakiten denean. Hori dela eta,
herrialde batzuetan ikasleen anonimotasuna (izena eta sexua) ezarri da proba horietan.
b) Hezkuntza-komunitatea osatzen dutenen –irakasle, ikasle eta familien–
arauak eta balioak. Hezkuntza-prozesuan balioak eta arau sozialak transmititzeari buruzko binomioaren beste terminoa hezkuntza-komunitatea
da, hots, ikastetxeetako irakasleek, ikasleek eta familiek osatzen duten komunitatea.
Irakasleen paperak garrantzi ikaragarria du neskek eta mutilek genero-rolak
nola ulertuko dituzten erabakitzeko. Eguneroko lanean, irakaslea oso ondo kokatuta dago, egoera ezin hobean, pentsamendu kritikoa sustatzeko eta
genero-estereotipoak kuestionatzen erakusteko. Horregatik, funtsezkoa da irakasleek prestakuntza egokia izatea eta genero-gaiei buruzko informazioa
eskuragarri izatea (eta hori ez da arautzen ezta bermatzen ere, ez irakasleen hasierako prestakuntzan eta ez etengabeko prestakuntzan EBko
herrialde askotan), baina garrantzitsua da, halaber, irakasleak beren
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
34
genero-rol propioez jabetzea, elementu erabakigarria delako ikastetxeetako genero-estereotipoak erreproduzitzeko edo apurtzeko.
Hala ere, lehen aipatutako Eurydiceren azterlanak erakusten du, oro har,
irakasleek ez dutela behar adinako kontzientziarik eta ez direla ohartzen generoa nola erabiltzen duten antolamendu- eta kategorizazio-faktore
gisa, eta praktika horiek zenbaterainoko eragina duten ikasleen portaeran.
Irakasleak konbentzituta daudenean ere ikasle guztiak berdin tratatzen dituztela, desberdintasun batzuk sumatzen dira neskei eta mutilei buruz
duten jokabidean: mutilak gehiago zigortzeko eta mutilei arreta gehiago emateko joera izaten dute, eta neskengan, berriz, mendekotasun
handiagoa sortzekoa; pasibotasuna eta konformismoa sustatu ohi dituzte neskengan, eta independentzia eta indibidualtasuna mutilengan; errazago
barkatzen dute mutilen portaera txarra, naturaltzat jotzen dutelako; neskak kooperatzaileago eta moldagarriago ikusten dituzte, eta mutilak beren
buruarekin seguruago eta konpetenteago. Are gehiago: zientzietako irakasleek, esaterako, neskak hobeak direnean, jokaeraren ikuspuntutik
azaltzen dute neskak ikasle hobeak izatea, ezagutzaren edo adimenaren ikuspuntutik azaldu beharrean, hau da: mutilen aldean, “neskak
arretatsuagoak dira lan egiterakoan eta saiatuagoak ikasterakoan”. Joera horiek eragina dute ikasleen orientazio profesionalean eta gero aukeratuko
dituzten ikasketetan.
Ikasleei dagokienez, erabakigarria da ikastetxeko curriculum ezkutuan eta
genero-estereotipoen transmisioan duten eragina. Azken urteetan hezkuntza-administrazioak ahalegin handia egiten ari diren arren eta
gizartea bera ere eboluzionatzen ari den arren, hainbat azterlanek erakusten dute balio sexistak nagusi direla oraindik ere gazteenen artean,
eta horrek eragin nabarmena duela, besteak beste, prestakuntza eta lanbidea aukeratzeko garaian. Desberdintasunaren gainean eraikitako
harremanak sortzen jarraitzen dute gazteek, askotan genero-indarkeria elikatzen duten uste eta jarrerekin lotuta gainera.
Emakunderen EAEko nerabeak (2009) txostenak erakusten zuenez,
inkestatuen % 69,7ren ustez normala zen " jeloskor egotea maiteminduta zaudenean" eta nesken % 36,3ren iritziz normala zen "zure bikotearen
sakelako telefonoari begiratzea adarrak jarri dizkizula uste baduzu" Ildo beretik, Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioak8 egin berri
duen azterlan baten arabera, ematen du nerabeek arbuiatu egiten dutela sexismoa eta emakumeen aurkako indarkeria, baina neska nerabeen
% 9,5k adierazten dutenez harreman afektiboetan edo bikote-harremanetan inoiz "saiatu dira nire ordez erabakitzen eta gauza txikienak
ere kontrolatzen (norekin hitz egiten dudan, zer esaten dudan, nora joaten naizen...)", % 6,9k esaten dute isolatu izan dituztela adiskideengandik, % 4k
aitortzen dute inoiz "iraindu edo irrigarri utzi" dituztela eta % 2,6k esaten dute
8 La evolución de la adolescencia española sobre la igualdad y la prevención de la violencia
de género (2013).
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
35
"niri buruzko mezuak, irainak edo irudiak zabaldu dituzte Internetetik edo telefono bidez nire baimenik gabe".
Jarrera, pertzepzio eta jokabide horiek unibertsitateko ikasleek9 ere
badituztela ematen du, aurreko azterlanean agerrarazitako jokabide horiek antzeko proportzioan erakusten dituztelako: inkestatutako neska
unibertsitarioen % 11k aitortzen dituzte indarkeriazko jokabideak, maiztasun handiagoarekin edo txikiagoarekin, beren bikote-harremanetan (batez ere
hitzezko erasoak, gehiegizko kontrola edo isolatzea, etab.).
Azkenik, ezin da gutxietsi familiek hezkuntzan duten betekizuna, etxean alde batetik, eta eskolako parte-hartzean bestetik. Gurasoen, amen eta
aiten, laguntza eta sostengua ezinbestekoak dira ikastetxeetan genero-berdintasuna sustatzeko, eta horregatik beharrezkoa da familiaren eta
ikastetxearen arteko harreman-esparru eraginkorra artikulatzea, eta gurasoei hitza eta ordezkaritza eskaintzeko guneak eta aukerak sortzea.
Harreman horrek gainditu behar izaten duen zailtasunetako bat izaten da ikastetxeko zuzendaritzaren eta irakasleen sentsibilitaterik eza genero-
berdintasunari dagokionez eta gaiari buruko prestakuntzarik eza; eta, horrela, premiaz jabetzen ez badira, nekez eman ahal izango diote
orientaziorik familiei edo gaian inplikatzen lagundu.
Familiek eskolan izan dezaketen partaidetza aztertzean, ezin da alde
batera utzi amek duten eginkizuna seme-alaben eskolatze-prozesu osoan. Lan-ildo batzuek proposatzen dute amak ikusezinak direla eskola-
diskurtsoan eta ez dela ikusten hezkuntzan duten zeregina ikastetxearekiko harremanen barruan. Ikuspegi hori funtsezkoa izango litzateke hezkuntzaren
eredu androzentrikoa birplanteatzeko.
9 Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioaren La juventud universitaria ante la
igualdad y la violencia de género (2013) azterlanaren emaitzen arabera.
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
36
2.5. BERDINTASUNAREN ARLOKO BERARIAZKO AGINDUAK
BERDINTASUN ARLOKO AGINDUAK TRESNA JURIDIKOAK
Hezkuntza-politika publikoek bultzatu beharreko
hezkuntza-ereduek, betiere, helburu hauek izan behar
dituzte: sexuaren araberako estereotipoak eta rolak
baztertuko dituen garapen integrala eskaintzea,
bereizkeria-mota oro baztertzea, eta generoak
behartu gabeko orientazio akademiko eta
profesionala bermatzea. Horretarako, emakumeen eta
gizonen benetako berdintasuna bultzatuko da alor
guztietan: curriculumean, antolaketan eta abarrean.
4/2005 Legea 28. artikulua
Hezkuntza-sistemak bere helburuen artean izango du
ikasleak heztea, oinarrizko eskubide eta askatasunak
errespetatzeko, eta emakumeen eta gizonen arteko
berdintasuna errespetatzeko.
Era berean, kalitate-printzipioen artean izango ditu
emakumeen eta gizonen arteko berdintasun
eragingarria eragozten duten oztopoak ezabatzea eta
batzuen zein besteen artean berdintasun osoa
suspertzea.
3/2007 LO 23. artikulua
1/2004 Legea 4.1
artikulua
Hezkuntza Administrazioak hezkidetzako proiektuak
sustatuko ditu, eta jarraian aipatzen diren hezkidetza-
helburuak integratuko ditu hezkuntzako maila
ezberdinetako jakintza-arloetako eta diziplinetako
curriculumaren diseinuan eta garapenean:
a) Emakumeei eta gizonei esleitzen zaizkien portaera-
eredu soziokulturaletan oinarrituta eraiki diren sexuaren
araberako aurreiritzi, estereotipo eta rolak ezabatzea,
sexu bateko zein besteko ikasleei beren buruak erabat
garatzeko aukerak eskaintze aldera.
b) Emakumeen jakintza eta gizadiaren garapenari
egin dioten ekarpen soziala eta historikoa txertatzea,
irakatsitako edukiak berrikusiz eta zuzenduz, hala
dagokionean.
c) Beharrezko jakintzak gehitzea, etxeko lanak eta
pertsonen zaintza dela eta, neskek nahiz mutilek gaur
egun dauzkaten eta etorkizunean izan ditzaketen
beharrizanen eta erantzukizunen ardura har dezaten.
d) Ikasleak trebatzea, aukera akademikoak egiten
dituztenean ez ditzaten aintzat hartu generoan
oinarritutako baldintzapenak.
e) Emakumeenganako indarkeriaren prebentzioa;
horretarako, gatazkak konpontzeko indarkeriarik
4/2005 Legea 29.1. artikulua
3/2007 LO 24.1 artikulua
1.1.6 HE
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
37
gabeko metodoak ikasiko dira, bai eta aniztasunean
eta emakumeen eta gizonen eskubide- eta aukera-
berdintasunean oinarritutako bizikidetza-ereduak ere.
Hezkuntza Administrazioaren oinarrizko printzipiotzat
ezartzea hezkuntza-maila guztietan indarkeriazko
jokaerak prebenitzea, eta eguneroko bizitzari buruzko
eduki eta aldi zehatzak ezartzea hezkuntza-maila
guztietan, eta eduki eta aldiotan, honakoekin zerikusia
duten alderdi eta edukiak integratzea: etxearekin,
pertsonen zainketarekin, harreman pertsonalen
funtzionamendua ezagutzearekin, eta gatazkak
konpontzeko indarkeriarik gabeko metodoak eta
sexuen berdintasunaren eta aniztasunaren
errespetuan oinarritzen diren bizikidetza-ereduak
ikastearekin.
4/2005 Legea 29.2. artikulua
1/2004 Legea 4.2-4.6
artikuluak
1.1.6 HE VI. EGBP
Debekatzea pertsonek, sexu batekoak edo bestekoak
izateagatik, giza duintasun gutxiago edo gehiago
dutela edo sexu-objektu soilak direla adierazten duen
testu-liburu edo ikasmaterial oro zabaldu eta
erabiltzea Autonomia Erkidegoko ikastetxeetan, eta
baita emakumeen aurkako indarkeria justifikatu, horri
garrantzia kendu edo horretara bultzatzen duen oro
ere.
4/2005 Legea 30.1. artikulua
Hezkidetzako helburuak barneratzea Euskal
Autonomia Erkidegoko ikastetxeetan erabiltzen diren
testu-liburu eta irakaskuntzako beste material
guztietan, hizkuntza ez erabiltzea modu sexistan, eta
irudietan emakumeen eta gizonen presentzia orekatua
eta ez-estereotipatua bermatzea.
4/2005 Legea 30.2. artikulua
3/2007 LO 24.2.b)
artikulua
1/2004 Legea 6. artikulua
Beren zereginetan genero-ikuspegia integratzeko,
hezkidetzan trebakuntza zehatza jaso duten langileak
izatea hezkuntzaren arloa ebaluatu, ikertu eta
berritzeaz arduratzen diren organoetan eta irakasleen
laguntzarako zerbitzuetan.
Hezkuntza Administrazioak bultzatuko du: emakume
zein gizon irakasleek presentzia orekatua izan dezatela
jakintza-arlo eta hezkuntzako etapa ezberdinetan, eta
halaber ikastetxeen zuzendaritza-organoetan.
Irakasleek ikastetxeen zuzendaritza-organoei jakitera
eman behar diete emakumeen eta neskato-mutikoen
aurka nabaritzen duten indarkeria-zantzu oro.
4/2005 Legea 31. artikulua
3/2007 LO 24.2.d) eta e)
artikulua
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
38
Ikastetxeetan berdinen arteko tratu txarren aurrean
jarduteko Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate
eta Ikerketa Sailak landutako ekintzen gidan jasotako
jarduera-protokoloan ezarritakoa aplikatuko da, baldin
eta jakiten bada –edo susmo sendorik badago– Euskal
Autonomia Erkidegoko heziketa-zentroetako ikasleren
batek tratu txarrak eman edo sexu indarkeria baliatzen
duela neska ikasle baten aurka –une horretako
harreman batean izan, zein lehenagoko harreman
batean izan–.
7. apartatua Etxeko tratu
txarrak eta sexu-
indarkeria jasaten
dituzten emakumeei
laguntza hobea
emateko erakunde
arteko II. hitzarmena
Beharrezkoak diren neurriak hartzea, ziurtatzeko
eskola-kontseiluek berariaz bultzatzen dutela
hezkuntza-neurriak hartzen direla benetako
berdintasuna eta berdintasun eragingarria suspertzeko
gizonen eta emakumeen artean, eta, xede berarekin,
Estatuaren Eskola Kontseiluan ziurtatzeko ordezkatuta
daudela bai Emakumearen Institutua, bai, lurralde
nazional guztian sustraituta izan eta emakumeen
interesak defendatzen dituzten erakundeak ere.
1/2004 Legea 8. artikulua
Eusko Jaurlaritzako organo eskudunek, urtebeteko
epean, hezkuntza ebaluatu, ikertu eta berriztatzeko
ardura duten organoen eta irakasleei laguntzeko
zerbitzuen lanpostu zerrenda aldatzeko behar diren
administrazio-prozedurak hasiko dituzte; horretarako,
hezkidetzaren arloko gaikuntza behar duten
plazetarako beharkizun bereziak txertatuko dira.
4/2005 Legea Hirugarren
xedapen gehigarria, 4
Euskal unibertsitate-sistema osatzen duten
unibertsitateek, betiere, emakumeek eta gizonek
aukera berdinak izatea bultzatuko dute, bai irakasle-
karreran, bai erabakiak hartzen diren eremuetara
sartzeko; eta, horrekin batera, ikasleek, sexuaren
arabera, diziplina eta jakintza-arlo guztietan
partaidetza orekatua izan dezatela sustatuko dute.
4/2005 Legea 33.1
artikulua
3/2007 LO 25.1 artikulua
Jakintza-arlo guztietako irakas-lanean eta ikerketa-
lanetan genero-ikuspegia txerta dadin, hizkera ez-
sexista erabil dadin, eta emakumeen jakintza eta
emakumeek gizadiaren garapenari egindako garapen
sozial eta historikoa jaso dadin bermatuko da.
Bultzatuko da euskal unibertsitateek modu
egonkorrean eskaini dezatela emakumeen eta
gizonen berdintasunerako agente izateko prestakuntza
berezia, eta genero-ikuspegia txertatu dezatela beren
diziplina eta jakintza-arlo guztietan.
4/2005 Legea 33.2-3
artikulua
3/2007 LO 25.2 artikulua
1/2004 Legea 4.7 artikulua
2
. GEN
ERO
AR
EN E
RA
GIN
A E
BA
LUA
TZEK
O A
ZTER
TU B
EHA
RR
EKO
FU
NTS
EZK
O A
LDER
DIA
K
39
Emakumeen eta gizonen berdintasunarekin
konprometituta dauden eta hori defendatzen duten
pertsonen kopurua handitzea, batik bat beren
kargura adingabeak dituzten, edo, beren
erantzukizunengatik, adingabeentzako
erreferentzia-eredu diren pertsonak (irakasleak,
senideak, zaintzaileak, begiraleak, eta abar).
VI. EGBP 1.1.4. HE
Ikasketak aukeratzean, sexuen arteko ezberdintasun
kuantitatiboa murriztea, sexu-bereizketa handiena
dutenei eta laneratzeko aukera handiena dutenei
lehentasuna emanez.
VI. EGBP 3.1.7. HE
3
. LEG
EDIA
40
3. LEGEDIA
EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAREN EREMUA
4/2005 LEGEA, otsailaren 18koa, Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerakoa
EAEko Emakumeen eta Gizonen Berdintasunerako VI. Plana
Etxeko tratu txarrak eta sexu-indarkeria jasaten dituzten emakumeei laguntza hobea emateko rakunde arteko II. hitzarmena
1/1993 Legea, otsailaren 19koa, Euskal Eskola Publikoari buruzkoa.
3/2004 Legea, otsailaren 25ekoa, Euskal Unibertsitate Sistemarena.
11/2009 DEKRETUA, urtarrilaren 20koa, Gradu, Master eta Doktorego tituluak lortzeko gauzatu behar diren unibertsitate-ikasketa ofizialak ezartzeari eta kentzeari buruzkoa.
2011-2014ko Unibertsitate Plana
ESTATUAN
3/2007 Lege Organikoa, martxoaren 22koa, Emakumeen eta Gizonen artean Berdintasun Eraginkorra lortzekoa.
Aukera berdintasunerako plan estrategikoa (2008-2011)
1/2004 Lege Organikoa, abenduaren 28koa, genero-indarkeriaren aurkako babes integraleko neurriei buruzkoa.
2/2006 Lege Organikoa, maiatzaren 3koa, Hezkuntzari buruzkoa.
4/2007 Lege Organikoa, apirilaren 12koa, 6/2001 Lege Organikoa, abenduaren 21ekoa, unibertsitateei buruzkoa, aldatzen duena.
8/2013 Lege Organikoa, abenduaren 9koa, hezkuntzaren kalitatea hobetzekoa.
3
. LEG
EDIA
41
EUROPAN
Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2002/73/EE Zuzentaraua, 2002ko irailaren 23koa, Kontseiluaren 76/207/EEE Zuzentaraua aldatzen duena, enplegua lortzeari, prestakuntzari eta sustapen profesionalei eta lan-baldintzei dagokienez, emakumeen eta gizonen arteko tratu-berdintasunaren printzipioa aplikatzeari buruzkoa.
Emakumeen eta gizonen berdintasunerako estrategia 2010-2015
Europako Parlamentuaren ebazpena neska gazteen eta neskatoen hezkuntza-diskriminazioari buruz (2006/2135(INI))
Europar Batasuneko estatuen programa haurren, nerabeen eta emakumeen aurkako indarkeriaren kontrako borrokan laguntzeko: Daphné III (2007-2013)
Europako Parlamentuaren Ebazpena, 2008ko maiatzaren 21ekoa, emakumeari eta zientziari buruzkoa (2007/2206(INI))
NAZIOARTEKO EREMUA
Europako Batzordeko Ministro Batzordearen CM/Rec (2007) 13. gomendioa estatuei, hezkuntzaren alorrean genero-ikuspegia aintzat har dezaten
OHARRA: Hezkuntzari buruzko berdintasun-agindu espezifikoez gain, modu
orokorrean sektore guztietan aplikagarri diren berdintasunari buruzko aginduak ere aztertu behar dira; horiek guztiak generoaren araberako eraginari buruzko txostenak egiten lagundu duten materialetako alderdi juridikoei buruzko dokumentuan aurki
daitezke.
4
. DA
TU IT
UR
RIA
K
42
4. DATU ITURRIAK
ADIERAZLEAK ETA DATU GILTZARRIAK ITURRIA ALDIA
• Euskal AEn matrikulatutako ikasleak,
titulartasun, maila, lurralde historiko eta
sexuaren arabera. 2011/12
• Euskal AEko unibertsitateaz kanpoko
irakaskuntzetan matrikulatutako
ikasleak, mailaren, lurralde
historikoaren eta sexuaren arabera.
2011/12
• Unibertsitateko Irakaskuntza. EAEn
matrikulatutako ikasle guztiak,
titulartasunaren, adarraren, zikloen eta
sexuaren arabera. 2011/12
• Unibertsitateko Irakaskuntza. EAEn
graduan matrikulatutako ikasleak
bakarrik (Europako goi-mailako
hezkuntza esparrua) 2011/12
• EAEko ikasleen egokitasun-tasa
sexuaren eta adinaren arabera ·2010-
2011 ikasturtea
• EAEn unibertsitatean sartzeko probak
Matrikulatutako ikasleak, gainditu
dutenen ehunekoa eta batez besteko
emaitza, sexuaren, lurraldearen,
tituluaren eta deialdiaren arabera.
• EAEko irakasleak, sexuaren, mailaren,
lurralde historikoaren eta
titulartasunaren arabera. 2011/12
Irakaskuntzaren Estatistika.
Eustat
Urtekoa
• Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan
maila gainditzen duten ikasleen
portzentajea, sexuaren, autonomia-
erkidegoaren, mailaren eta
ikastetxearen
titulartasunaren/finantzaketaren
arabera.
• Batxilergoan matrikulatutako ikasleak,
titulartasunaren, sexuaren, autonomia-
erkidegoaren/probintziaren, mailaren
eta modalitatearen arabera
Irakaskuntza ez
unibertsitarioaren
estatistikak.
Hezkuntza eta Kultura
Ministerioa (MEC)
Urtekoa
4
. DA
TU IT
UR
RIA
K
43
• EAEn 16 urteko eta gehiagoko
biztanleen jarduera-tasa,
hiruhilekoaren, prestakuntza-mailaren
eta sexuaren arabera 2013
Biztanleria jardueraren
arabera sailkatzeko
inkesta. Eustat
Urtekoa
• Euskal Autonomia Erkidegoa.
Unibertsitateko irakasleen kidegoa
jakintza-arloaren eta lanbide-
kategoriaren arabera. Emakumeen
datuak.
Unibertsitateen zerbitzuan
dauden pertsonen
estatistika, 11-12 ikasturtea
Hezkuntza eta Kultura
Ministerioa (MEC)
Urtekoa
• EAEko eskolatze-tasa gordinak lehen
eta bigarren hezkuntzan, LHn eta
batxilergoan, sexuaren arabera 2010-
2011 ikasturtea
Euskadiko emakumeen
eta gizonen egoerari
buruzko zifrak 2013.
Eustat
Urtekoa
• Lehen Hezkuntzako eta Derrigorrezko
Bigarren Hezkuntzako ikastetxeetako
zuzendarien profila, sexuaren,
adinaren eta titulu akademikoaren
arabera, etapak eta ikastetxe-sareak
bereizita. 2009. urtea.
Ikastetxeetako
zuzendarien profila.
ISEI-IVEI
Irregularra
5
. ER
REF
EREN
TZIA
-AG
IRIA
K
44
5. ERREFERENTZIA-AGIRIAK
AZTERLANAK ETA TXOSTENAK
– ELGA (2013): PISA 2012 txostena. Paris: ELGA
– UNESCO (2013): Hezkuntzaren baitako genero-berdintasunaren
munduko atlasa 2012. Paris: UNESCO:
– DÍAZ AGUADO, Mª JOSÉ (zuz.)(2013): La evolución de la adolescencia
española sobre la igualdad y la prevención de la violencia de género.
Madril: Osasun, Gizarte Zerbitzu eta Berdintasun Ministerioa
– FUNDACIÓN EUROPEA SOCIEDAD Y EDUCACIÓN (2013): El prestigio de
la profesión docente en España. Percepción y realidad. Madril:
FUNDACIÓN EUROPEA SOCIEDAD Y EDUCACIÓN.
– DÍAZ AGUADO, Mª JOSÉ (zuz.)(2012): La juventud universitaria ante la
igualdad y la violencia de género. Madril: Osasun, Gizarte Zerbitzu eta
Berdintasun Ministerioa
– HEZKUNTZA, KULTURA ETA KIROLETAKO MINISTERIOA (2012) Mujeres en
cargos de representación del sistema educativo II. Madril: MEC
– EMAKUNDE (2013): Emakumeak eta gizonak Euskadin 2013 Vitoria-Gasteiz: Emakunde.
– TOMÀS I FOLCH, Marina (koord.) (2011): La universidad vista desde la
perspectiva de género: estudios sobre el profesorado. Bartzelona: Octaedro.
– AGENCIA EJECUTIVA EN EL ÁMBITO EDUCATIVO, AUDIOVISUAL Y
CULTURAL, EURYDICE (2011): Diferencias de género en los resultados
educativos: medidas adoptadas y situación actual en Europa. Brusela,
Europako Batzordea.
– ISEI-IVEI (2011): Ikastetxeetako zuzendarien profila. Bilbo: Eusko
Jaurlaritza.
– EMAKUNDE (2009): EAEko nerabeak. Hurbilketa ahalduntzetik abiatuta
Vitoria-Gasteiz: Emakunde.
– RED2RED CONSULTORES (2009): El cambio lingüístico en la educación
en los últimos 25 años en España, Madril: Emakumearen Institutua.
– EMAKUNDE (2005): Hezkidetza Euskal Autonomia Erkidegoan. Bilakaera
eta etorkizuneko estrategiak. Vitoria-Gasteiz: Emakunde.
– EMAKUNDE (2005): Genero-diskriminazioa Euskadiko unibertsitate-
sistema publikoan. Vitoria-Gasteiz: Emakunde.
5
. ER
REF
EREN
TZIA
-AG
IRIA
K
45
– EMAKUNDE (1992): Testu liburuen bidez zabaltzen al ditugu sexu-
baloreak? Vitoria-Gasteiz: Emakunde.
ESKULIBURUAK ETA GIDALIBURUAK
- EMAKUNDE (2008). Hezkuntzan erabiltzeko hizkuntza-jarraibideak.
Vitoria-Gasteiz: Emakunde.
- RED2RED CONSULTORES (2008): Guía de coeducación: Síntesis sobre la
educación para la igualdad de oportunidades entre mujeres y
hombres. Madril: Emakumearen Institutua.
WEB BALIABIDEAK
- Nahiko programa. Emakunde
- Educar en igualdad. Fundación Mujeres.
5
. ER
REF
EREN
TZIA
-AG
IRIA
K
46