8 SPECTRUM

door Peter Leunissen

Het gesprek heeft plaatsin het Drentse Veenhui-zen. Het aantal toeris-ten dat ronddwaaltlangs de lommerrijkepaden, de parkachtigegroenvoorzieningen,

doet vermoeden dat het hier om een toeris-tisch oord gaat. Deels klopt dat. Het dorpwaar decennia lang wezen, bedelaars enlandlopers - en later ook gestraften - wer-den ondergebracht, heeft een aantrekkelijkenatuurlijke rijkdom, maar telt ook vele tien-tallen Rijksmonumenten die dankzij de ‘ge-stichten’ hier zijn verrezen. Gestraften zijner echter nog altijd. De Penitentiaire Inrich-ting Veenhuizen met de locaties PI Esser-heem, PI Groot Bankenbosch en PI Norger-haven, herbergt zo’n 700 gevangenen.Ronald van de Worp, hoofd arbeid van dePI Zwolle, en zijn collega Renze Boer vande PI Veenhuizen, zijn belast met de organi-satie en de coördinatie van de werkzaamhe-den van gedetineerden. Het werk komtdeels naar hen toe, via bedrijven die aleerder en naar tevredenheid met

hen werkten en deels via het regionale be-drijfsbureau Noord/Oost, vertegenwoor-digd via accountmanager Ronald Schouwe-naar, die de markt afspeurt naar opdrachtge-vers. Volgens dedrie gaat hetgoed methet aanbodvan werk.Ondanksde recessie.Het komtvolgenshen deelsomdat dePI’s in veelsectoren ac-tief zijn. Ishet in deene sectorwat min-der,danplus

t de andere sector wellicht. En er is altijdwel wat werk zonder deadlines om de gatente vullen.Dat het gevangenen zijn die het product ma-ken, is voor ondernemers doorgaans ookgeen belemmering. ,,Waarom zou hetook?’’, zeggen ze. ,,Voor de klant is het min-der belangrijk waar zijn producten vandaankomen. Het moet kwalitatief goed zijn, eengoede prijs hebben en op tijd geleverd wor-

den. Als aan die voorwaarden wordt vol-daan, maakt het niet uit of het een regu-

lier bedrijf is dat het product maakt,een sociale werkplaats of een

gevangenis. Sterkernog. Er zijn ook

bedrijven dieons het

werkgun-

nen

De PI Zwolle werkt met de be-drijven Feniks Engineeringin Assen en Algaecom in Eel-de aan de productie van dedraagconstructie voor een al-

genkwekerij. Een relatief nieuwe bedrijvig-heid in Nederland, waarvoor de meest opti-male methode onderwerp van onderzoekis. Algeacom is daarbij verantwoordelijkvoor de biologische component van het ver-haal, Feniks voor het ontwerp van de kwe-kerij, PI Zwolle voor de productie van dedraaginstallatie.Dr. Monique Schoondorp van Algeacom:,,Algen zijn fantastische organismen. Hetmeest efficiënt in het benutten van zon-licht. Is ook wel logisch. Ze hebben geenwortels en geen stam. Ze hebben daarnaastalleen CO2 en meststoffen nodig om tegroeien. Ze leveren vervolgens zuurstof, wa-

ter, eiwitten en olie. Dat is geweldig. Jestopt erin wat je kwijt wilt en krijgt er ietswaardevols voor terug. Van laagwaardigegrondstoffen maak je zo hoogwaardige bio-massa.’’De algen kunnen vervolgens worden ge-bruikt in voeding voor zowel mens als dier,maar ook voor de productie van biodiesel.Er is een wel een randvoorwaarde. Schoon-dorp: ,,Je kunt die potentie alleen benuttenals de algen energiezuinig en tegen lage kos-ten worden geproduceerd. Je moet je pro-ductielocaties dus daar kiezen waar groei-voorwaarden optimaal zijn. Daar waar jewarmte, meststoffen of CO2 voorradighebt. Dat laatste bijvoorbeeld in de vormvan rookgassen.’’Zo heeft Algaecom een algenkwekerij in be-drijf in Delfzijl bij het chemische bedrijfZeolyst. Voor de groei van de algen worden

rookgassen van dat bedrijf voor de benodig-de CO2 gebruikt. De restwarmte die bij deproductieprocessen bij Zeolyst ontstaatwordt gebruikt om ook in het koude sei-zoen een hoge productie mogelijk temaken.Een tweede voorwaarde iseen geschikte teelmetho-de. Kweek algen in eenvijver, en de boven-ste laag zorgt er-voor dat onder-in de vijvergeen licht door-dringt en nietsmeer groeit.Ook geen algen.Dat is dus niethandig. Enginee-ringsbureau Feniks

Fantastische organismen groeiend op staal

Kweekvis en algenteEenvoudig werk inde gevangenissenzoals pallets in el-kaar nieten, was-knijpers maken ofstickers plakken, be-staat nog steeds.Maar voor de 8000gedetineerden vande (nu nog) 41 pe-nitentiaire inrich-tingen (PI) valt ookaanzienlijk hoog-waardiger werkente verrichten. Con-structiewerk, mon-teren, poedercoa-ten, lassen. Zelfs in-novatief werkwordt aangeboden.Gedetineerdengaan binnenkortaan de slag met dekweek van vis envan algen. Over denut en noodzaakvan werk in de ge-vangenis. En hetscheppen vannieuw werk.

Biomassa gemaakt van gebaar in voeding of verwer

Gino Smit van Youmanitas gebogen over groeibed-den met planten, die hun voedsel halen uit water,vervuild met mest van kweekvis.

Een soort luchtmatrassen gevuld met wateren algen, hangend aan staalconstructies ge-maakt in de PI Zwolle. foto Algaecom

DE STENTOR ZATERDAG 20 JULI 2013 SPECTRUM 9

omdat ze het zien als een stukje maatschap-pelijk ondernemen.’’Werken dient meerdere doelen. Het is edu-catief. Het leert gedetineerden vaardighe-den die ze later kunnen gebruiken. En hetlevert wat geld op.,,Het dient daarmee een maatschappelijkdoel. Mensen die in de gevangenis hebbengezeten, lopen een groot risico terug te val-len. Als je hen, zoals vroeger, zonder meerop straat zet na hun detentie, zonder geld,zonder woning, zonder perspectief, pleegthet gros binnen zestig uur weer een mis-drijf. Door gedetineerden te laten werkenen hen te scholen hebben ze meer kans opeen baan en stabiliteit als ze buiten in demaatschappij zijn.’’,,Het werk van de gedetineerden levert ookgeld op voor de inrichtingen, maar veel isdat niet. Onze prijzen zijn marktconform,maar ook scherp. We hebben geen winst-oogmerk, maar de productie-uren en de ma-teriaalkosten worden in rekening gebracht.Je kunt ons wat dat betreft vergelijken meteen sociale werkplaats.’’Normaliter werkt een gedetineerde 4 uurper dag. Veel gedetineerden vinden hetwerk aantrekkelijk en willen ook acht uurwerken. Ze hebben letterlijk wat omhan-den. De tijd gaat snellervoorbij en men leertgelijktijdig een vakvan de vakbekwame

begeleiders. Je leert je dag in te delen, regel-maat en vaardigheden waar je wat aanhebt.’’En sommigen leren nog iets: trots zijn opwat je hebt bereikt. ,,We leiden mensen optot heftruckchauffeur. Die werken hier dusook met zo’n transportmiddel. Dat zijn zwa-re machines, waar je veel ellende mee kuntaanrichten. Maar je ziet dat gedetineerdendie met een heftruck werken, apetrots zijnop hun werk. Ze halen daar echt geen rot-zooi mee uit. Ander voorbeeld. Laatst waser een concours hippique op televisie. Daar-bij werden hindernissen gebruikt die bijons waren geproduceerd. Berentrots warenze.’’De gevangenissen beschikken allemaal overeen eigen productiebedrijf. Twaalf verschil-lende categorieën aan producten en dien-sten worden aangeboden. Van verpakkenen montage tot lassen van allerhande mate-rialen, poedercoaten en wassen aan toe.Evengoed wordt naar nieuwe markten ge-zocht. Twee bijzondere staan op stapel. Hetkweken van vis en van algen.

Zie voor meer informatie de site van de regio-nale bedrijfsbureaus: http://www.in-made.nl/ En

verder: www.youmanitas.nl, www.inge-nieursbureau-feniks.nl/ en www.algae-

com.nl.

ontwierp een nieuw systeem om algen inte kweken. Volgens Barend Kortleven en

Anna Widijowati van het engineerings-bedrijf gaat het om een soort van

hangende tuinen. ,,Het ziet ergrofweg uit als een lange rij

luchtmatrassen op hunkant. Twee wanden

van doorzichtigefolie die op regel-

matige plaatsenbijeen worden

gehouden doornoppen. Dat alles

gevuld met wateren algen. Daarmee

bereik je dat de al-gen zoveel mogelijkzonlicht kunnen ont-vangen. Die gevulde

matrassen hangen in stellages, die zodanigzijn ontworpen dat het oogsten van algendoor een of twee mensen kan geschieden.Dat is belangrijk want algen kunnen dage-lijks worden geoogst.’’Feniks en Algeacom kwamen voor het con-strueren van de draagconstructies via Ro-nald Schouwenaar van het Regionaal be-drijfsburo Zwolle uit bij de PI Zwolle. Daaris onder meer een werkplaats waar con-structies van metaal en roestvast staal ge-maakt kunnen worden vervaardigd. Kortle-ven: ,,Waarom we voor gevangenissen heb-ben gekozen? We kenden de mogelijkhe-den en de kwaliteit van het geleverdewerk. Ons bedrijf heeft ook nieuwe gevan-genisdeuren ontworpen. Die zijn vervol-gens ook in een PI vervaardigd. We warenzeer tevreden over de samenwerking. Dusde keus was snel gemaakt.’’

Je hebt een grote leegstaande keu-ken. Je hebt werkzame handen in devorm van gedetineerden. En je hebteen organisatie die op een ingenieu-ze manier vis en groenten kweekt.

De combinatie van die drie zakenheeft geleid tot een nieuwe activiteit in devoormalige gevangeniskeuken van de ge-vangenis Esserheem in Veenhuizen.Volgens Gino Smit van de organisatie You-manitas is het met vis feitelijk als met al-gen. De laatste hebben geen wortels engeen stam en kunnen dus veel efficiëntergroeien dan de meeste organismen. Vissenzijn koudbloedig en hoeven hun lichaams-temperatuur niet op peil te houden zoalswarmbloedige dieren. Bovendien hebbenze geen hinder van de zwaartekracht. Datbetekent dat ze een aanzienlijk groter deelvan de energie die ze verwerven kunnenopslaan in spierweefsel en gewicht danlanddieren dat kunnen. Vissen zijn zeer ef-ficiënt in het omzetten van voeding naarspieren. Om een voorbeeld te noemen:Voor de aanwas van een kilo rundvlees is6 tot 8 kilo voer nodig. Voor een kilo vis isdat tussen de één en twee kilo. En dan heb-ben we het nog niet over de hoeveelheidwater die nodig is voor de productie vanrundvlees. Dat maakt het kweken van viseen aantrekkelijke en duurzame vorm vanvoedselproductie.Gino Smit: “Zeker als je het lokaal kuntdoen. Je ziet nu in de vriesbakken bij desupermarkten als Aldi en Lidl verpakte visliggen die van de andere kant van de we-reld komt waar de vis niet duurzaam ge-kweekt wordt en waarbij niet-biologischemiddelen worden gebruikt voor de houd-baarheid van de vis. De vis die wij kwekenis gegarandeerd duurzaam en hoeft nietover lange afstanden getransporteerd teworden. Daarnaast bespaart dit systeemop het gebruik van water, energie en ruim-te en blijkt dat de planten met dit systeemsneller groeien dan met gangbare metho-des”.Smit gaat in de voormalige keuken van degevangenis een slim kweeksysteem plaat-sen, bestaande uit vistanks, biofilters engroeibedden. ‘Aquaponics’ heet de tech-niek. Daarbij worden de vistanks gevuldmet vis en gekoppeld aan groeibeddenwaarop planten gekweekt worden inkweekgoten. Samen vormen ze het kweeksysteem waarin voortdurend water wordtrondgepompt. De planten (en bacteriën)ontdoen het water van de meststoffen vande vissen. Het water vloeit na reiniging inbiologische filters terug in de tanks. Op

die manier is de installatie een zelf reini-gend systeem.In eerste instantie wordt met de kweekvan de vissoort Tilapia begonnen, later zul-len mogelijk ook andere soorten consump-tievis gekweekt worden. Bij de plantenkan het gaan om groenten of kruiden,maar ook om bijvoorbeeld sierbloemen.Smit, die geldt als pionier op het gebiedvan aquaponics: ,,Met dit systeem kwekenwe dus vis én planten op een zeer duurza-me en efficiënte wijze. We kunnen zo lo-kaal vis en groenten kweken, waarbij hetwerk grotendeels verzorgd wordt door ge-detineerden. De producten worden vervol-gens in de eigen keuken verwerkt. Verserkun je het niet hebben.We verwachten dat er voor de gevangeneneen belangrijke therapeutische werkinguitgaat van het verzorgen van de vis. Wer-ken met dieren blijkt een hele gunstige uit-werking te hebben op mensen, blijkt uitproeven in Amerikaanse gevangenissen”.

”We hopen dat we veel gedetineerden en-thousiast kunnen maken voor dit werk enwe willen hen ook helpen als ze na hunvrijlating in dit vak willen blijven”, verteltSmit die met de PI Veenhuizen een jointventure is gestart om de kwekerij mogelijkte maken. Zijn organisatie Youmanitas le-vert de systemen, de gevangenis de locatieen de arbeid. Smit verwacht dat de bakkenhalfjaarlijks zo’n 2.000 kilo Tilapia gaan op-leveren.

uit de gevangenis in Zwolle

Gedetineerden werken aaneigen duurzame voedselkweek

eelt dankzij de gevangenis

ekweekte algen. Bruik-kbaar tot biodiesel.

Een opstelling voor de kweek van vis. Plantenontdoen het water van mest. foto Youmanitas