BEZPŁATNY MAGAZYN DLA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ, ICH RODZIN I PRZYJACIÓŁ

UkAZUJE SIę OD 1994 ROkU

6/2017 (146)

ISSN

123

2-85

10

CZŁOWIEk BEZ BARIER

DOM DOSTęPNY

CO NAS CZEkA W 2018 R.

niepelnosprawni.pl www.integracja.org

http:www.integracja.orghttp:niepelnosprawni.pl

Wyjątkowych Świąt Bożego Narodzenia oraz szcz ścia w nadchodzącym Nowym Roku 2018

wraz z serdecznymi podzi kowaniami za dotychczasową współprac

życzy

Piotr Pawłowski z Zespołem Integracji

Fo

t. A

nd

rze

j Św

ietlik

3 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

W numerze 6/2017 ■ FAKTY I OPINIE 3. Od redaktora... • Co z czasem zrobić? 4. Z kraju • W polityce, prawie, kulturze,

sporcie... 7. Jak zamówić „Integrację”? 8. Listy Czytelników

■ NASZE SPRAWY 10. Oko w oko z... • ...Szefem Europejskiego

Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF) 12. Korespondencja własna z Brukseli

• Walka o głos i prawa 14. Zmiany w prawie • Co nas czeka w 2018 r. 17. Reforma orzecznictwa • Znamy konkrety!

■ WARTO WIEDZIEĆ 18. Poradnik obywatela • Orzeczenie

bez tajemnic 22. Człowiek bez barier 2017

• 15. Jubileuszowy Konkurs 28. Wyjątkowa publikacja • Lista Mocy 30. Linia wysokiego zaufania • Takie domy

też są potrzebne 31. Inny punkt widzenia • Gdy znika dom... 32. Windą do nieba • Każdy człowiek

winien mieć swój dom 33. Co w duszy gra • Próba domu

■ ZDROWIE I ŻYCIE 36. Jak żyć z niepełnosprawnością...

narządu wzroku • Nie widzę powodów, by się przejmować

42. Dom dostępny • Łatwiej i szybciej 44. Podarunki na cały rok • Na każdą kieszeń 46. Innowacje • Automatyczne drzwi –

likwidacja barier od wejścia 48. Dobre rozwiązania • Inteligentny system

kontroli dostępu 50. Poradnik pacjenta • Choroby jamy ustnej 52. Pomoc prawna • Odszkodowania

za zimowe wypadki

■ KULTURA I EDUKACJA 54. Tradycja • Orszak Trzech Króli 56. Integracja środowiska • Blogowigilia 58. Kalejdoskop • Książki i prasa 60. Informator PFRON (15) • Sztuka osób

niepełnosprawnych 62. Czytelnicy pytają • Prawnik odpowiada,

na pytania m.in. o sprawy w sądzie 64. Ze świata • Fakty i ciekawostki 65. Informator ZUS (17) • Elektroniczne

zwolnienia lekarskie

CO Z CZASEm ZRObIĆ?

Chcemy, czy nie chcemy, ale znowu mamy koniec roku. Jedni się cieszą, inni – targani bolesnymi doświadczeniami – wręcz marzą o jego zakończeniu. I nie jest niczym odkrywczym, kiedy mówimy oczywistą prawdę, „jak ten czas szybko leci”. Z reguły jednak wypowiadamy te słowa w momentach, kiedy sprzyja nam szczęście i nie zauważamy

„przestojów” prowokujących i zmuszających do refleksji. Często choroba czy wypadek spowalnia naszą aktywność, dając szansę na zatrzymanie się i próbę poszukania odpowiedzi na pytania, kim jesteśmy i dokąd zmierzamy?

W ciągu roku mamy do dyspozycji 12 miesięcy, 365 dni, 8760 godzin, 525 600 minut i 31 536 000 sekund. Od nas – w większości – zależy, jak je wypełnimy. Na ile każdy jest kowalem swojego losu.

„Czas jest najlepszym nauczycielem, ale nieczęsto ma dobrych uczniów...” – twierdził francuski pisarz FranÇois Mauriac. Tylko od nas więc zależy, czy na koniec każdego roku będziemy odczuwali zadowolenie, czy też żal, że to był znowu stracony czas.

Spróbujmy, idąc tokiem myślenia polskiej pisarki Magdaleny Samozwaniec („Dużo ludzi nie wie, co z czasem robić. Czas nie ma z ludźmi tego kłopotu”), zastanowić się, czy nawet w sytuacji, kiedy tego czasu mamy nadzwyczaj dużo, nie powinniśmy zdać sobie sprawy z tego, że wcale tak wiele go nie mamy…

Drodzy Czytelnicy, z okazji Bożego Narodzenia pragnę słowami Cypriana Kamila Norwida złożyć Wam najpiękniejsze życzenia dobrego, radosnego i rodzinnego czasu oraz odważnych pomysłów na nowy 2018 rok.

Jest w moim kraju zwyczaj, że w dzień wigilijny, Przy wzejściu pierwszej gwiazdy wieczornej na niebie,

Ludzie gniazda wspólnego łamią chleb biblijny, Najtkliwsze przekazując uczucia w tym chlebie.

Ten biały kruchy opłatek, pszenna kruszyna chleba, a symbol wielkich rzeczy, symbol pokoju i nieba.

Na ziemię w noc wtuloną, Bóg schodzi jak przed wiekami. Braćmi się znowu poczyńmy, przebaczmy krzywdy,

gdy trzeba. Podzielmy się opłatkiem, chlebem pokoju i nieba.

Piotr Pawłowski z Zespołem

FAKTY I OPINIE z kraju

4 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

Op

raco

wa

nie

: M

ate

usz

Ró

żańsk

i, B

eata

Dązb

łaż,

Ad

rian

Lip

ińsk

iFot.

Mate

usz

Ró

żańsk

i, a

rchiw

um

Inte

gra

cji,

htt

ps:

//co

mm

ons.

wik

ime

dia

.org

W polityce Wicepremier premierem Desygnowany na stanowisko premiera Mateusz Morawiecki, dotychczasowy minister rozwoju, finansów i wicepremier w gabinecie Beaty Szydło, wygłosił 12 grudnia br. w Sejmie exposé. – Naszym wielkim zadaniem będzie stworzenie Polski prawdziwie przyjaznej dla starszych

i niepełnosprawnych. Dzisiaj wiele osób z niepełnosprawno-ściami wciąż jeszcze nie ma możliwości w pełni funkcjonować w życiu społecznym i zawodowym – powiedział. – Dlatego rozpoczniemy wielki projekt „Przyjazna Polska”, projekt na kilka lat, który usunie bariery infrastrukturalne i prawne utrudniające pełną integrację całego polskiego społeczeństwa. – Zapowiedział też szczególną troską otoczyć seniorów. – Chciałbym, żeby wyjście do sklepu starszej osoby nie było wyprawą czy biegiem na 3 tys. metrów z przeszkodami. Ten program pozwoli urzeczywistnić wygłoszony tutaj przed kilkoma dniami przez pana prezydenta postulat państwa służącego wszystkim obywatelom. (red.)

premier WicepremieremW rządzie Mateusza Morawieckiego, dotychczasowa premier Beata Szydło będzie sprawować funkcję wicepremiera bez teki. „Od dzisiaj w nowej roli, ale wciąż #dobrazmiana. Nowe zadania i wyzwania. Razem #damyradę. Liczę na Państwa wsparcie i życzliwość” – napisała na Twitterze. Nie potwierdziły się na razie informacje, że Beata Szydło będzie odpowiadała za sprawy społeczne. (red.)

NieKorespoNdeNcyjNie? Komisja nadzwyczajna do rozpatrzenia projektów ustaw z zakresu prawa wyborczego przegłosowała zawartą w projekcie Ustawy o zmianie niektó-rych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych likwidację głosowania koresponden-cyjnego. Posłowie PiS tłumaczyli swoją decyzję tym, że głosowanie korespondencyjne może prowadzić do nadużyć i fałszerstw. Jako alternatywę wskazali głosowanie przez pełnomocnika. Przeciwko likwidacji głosowania korespondencyjnego protestowali zasiadający w komisji posłowie opozycji, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, a także reprezentanci środowiska osób z niepełnosprawnością. (mr) Więcej o planowanych zmianach w prawie na s. 14–17

W praWie reforma orzeczNictWa Zakończył się kolejny etap prac Międzyresortowego Zespołu ds. Opracowania Systemu Orzekania o Niepełno-sprawności oraz Niezdolności do Pracy. Zespół pod przewodnictwem prezes ZUS prof. Gertrudy Uścińskiej przeprowadził gruntowną analizę istniejących systemów orzekania. Jej efektem jest plan scalenia procesu orzekania o niepełnosprawności, niezdolności do pracy, całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz o inwalidztwie w służbach mundurowych, a także stworzenie projektu nowej ustawy. (tp) Więcej o planowanej reformie na s. 17

BezpłatNe porady Rozszerzenie grupy osób, które mogą skorzystać z bezpłatnej porady prawnej o osoby z niepełnosprawnością oraz ich opiekunów, wprowadzenie nowych usług i nieodpłatnego poradnictwa obywatel-skiego – to niektóre propozycje prezy-

denckiego projektu nowelizacji Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nad którą trwają prace w Sejmie. (red.)

KoNtrole domóW opieKiMinisterstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przedstawiło projekt nowelizacji Ustawy o pomocy społecznej. Zakłada on m.in. ograniczenie działalności placówek opiekuńczych, którym wojewoda nie udzielił zgody na działalność. Jeśli podmiot będzie prowadził bez zezwolenia więcej niż jedną placówkę, otrzyma karę w wysokości 40 tys. zł, a nie, jak dotąd, 10 lub 20 tys. zł. Ponadto wojewoda będzie mógł cofnąć zezwolenie na prowadzenie placówki, jeśli sytuacja w niej będzie zagrażała życiu lub zdrowiu podopiecznych. Projekt wprowadza również wymogi co do kwalifikacji personelu opiekuńczego. (bd)

Głusi poproWadzą ciężaróWKi Sejmowa Komisja Ustawodawcza jednomyślnie dopuści-ła do dalszych prac poselski projekt ustawy, pozwalającej osobom z niepełnosprawnością narządu słuchu prowa-dzić samochody ciężarowe. Jest to efekt petycji wysłanej do Sejmu przez Mariusza Nowaka. Jego zdaniem, nie ma przeciwskazań do tego, aby osoby niesłyszące czy słabosłyszące nie mogły mieć uprawnień do kierowania samochodami ciężarowymi, gdyż jako uważni wzrokowcy są świetnymi kierowcami i mają wręcz predyspozycje do pracy jako kierowcy ciężarówek. Osoby z niepełnosprawnością narządu słuchu mają takie uprawnienia w krajach Europy Zachodniej i USA. (bd)

5 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

W pfroN WięKszy Budżet Sejmowa Komisja Finansów Publicz-nych pozytywnie zaopiniowała wniosek Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych o zmianie w planie finansowym Funduszu na rok 2017. PFRON będzie mógł zwiększyć wydatki o 182 mln

682 tys. zł. Przełoży się to oczywiście na zwiększenie wydatków w ramach zadań ustawowych i programów Rady Nadzorczej Funduszu. (bd)

Gale KoNKursóW Po raz 15. odbył się finał ogólnopolskiego konkursu plastycznego „Sztuka Osób Niepełnosprawnych” dla warsztatów terapii zajęciowej i środowiskowych

domów samopomocy pod hasłem: „Moja Ojczyzna”. Zwieńczeniem konkursu była Gala w Operze „Nova” w Bydgoszczy, podczas której zostali ogłoszeni zwycięzcy XV edycji konkursu. Uroczystość zgromadziła około 900 osób. Natomiast 18 grudnia br. zostaną wręczone nagrody laureatom XIV edycji Ogólnopolskiego Konkursu „Otwarte Drzwi” na najlepsze prace magisterskie i najlepszą pracę doktorską, których tematem badawczym jest niepełnosprawność w wymiarze zdrowotnym, zawodowym lub społecznym. (red.) Więcej na s. 60–61

W fiNaNsach Wyższe ulGi i zWolNieNia Podwyższona zostanie po raz pierwszy od 15 lat wysokość ponad 20 ulg i zwolnień od podatku – zapowiedział desygnowany na premiera Mateusz Morawiecki i poinformował, że całkowi-cie zwolnione zostaną z podatku

stypendia stażowe finansowane przez uczelnie, świad-czenia na rzecz emerytów wypłacane przez ich byłego pracodawcę. Ponadto potrojone będzie zwolnienie dopłat pracodawcy na wysłanie dziecka do żłobka i przedszkola, podwojone zostanie zwolnienie z dopłat pracodawcy do kolonii dla dzieci, rozszerzone zostaną też ulgi rehabilitacyjne, w tym ulga na samochód dla wszystkich osób z niepełnosprawnością. W formie ulg zostaną także ujęte wszystkie dojazdy osób z niepełnosprawnością, nie tylko te do lekarzy, oraz koszt utrzymaniapsów asystujących przez wszystkie osoby z niepełnosprawnością. (red.)

Na ryNKu pracy uspraWNić ryNeK pracy! Z okazji prac nad 100. już nowelizacją ustawy o rehabilitacji redakcja portalu Niepelnospraw-ni.pl poprosiła czytelników o przesłanie postulatów dotyczących kierunku, w którym powinien pójść system wspierania osób z niepełnosprawnością na rynku pracy. Do redakcji trafiło kilkadziesiąt propozycji zmian, a ich duża część dotyczyła likwidacji tzw. pułapki rentowej. Wszystkie sugestie zostaną jeszcze w grudniu przekazane m.in. do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. (red.)

doraBiaNie do reNtyOd 1 grudnia 2017 r. do 28 lutego 2018 r. obowiązu-ją nowe limity, do wysokości których można dorobić do renty. Graniczna kwota przychodu, która nie wpłynie na zawieszenie renty socjalnej, wynosi teraz 2979 zł brutto. W przypadku renty z tytułu niezdolności do pracy – 5532,30 zł brutto. (bd)

ułatWieNia dla spółdzielNi Senat przyjął ustawę wprowadzajacą szereg ułatwień dla osób prowadzących i zakładających spółdzielnie socjalne. Ustawa przewiduje obniżenie liczby założy-cieli spółdzielni z pięciu do trzech, ponadto członkami spółdzielni muszą być m.in. dwie osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. Proponowane rozwiązania przewidują także rozszerzenie wsparcia finansowego dla spółdzielni ze środków PFRON. (red.)

W służBie zdroWia

refuNdacje sprzętu 12 grudnia br. zakończyły się konsultacje społeczne projektu rozporządzenia ministra zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie. Jego główne założenia to m.in.: rozszerzenie wykazu wyrobów medycznych o nowoczesne wyposażenie dla diabetyków, zwiększenie limitu na środki absorpcyjne z 60 do 90 sztuk na miesiąc, skrócenie czasu użytkowania wózków inwalidzkich przez osoby dorosłe – w uzasadnionych medycznie przypadkach, a także dodanie do wykazu wyrobów medycznych wózka o napędzie elektrycznym, wózka stabilizującego plecy i głowę oraz wózka z funkcją pionizacji. (mr)

więcej:

FAKTY I OPINIE z kraju

6 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

W reGioNach podKarpacKie: miKołajKi W stróżachPo raz 14. w Stróżach odbyła się akcja  „Zostań Świętym Mikołajem”, której inicjatorem jest senator Stanisław Kogut (PiS), założyciel Fundacji Pomocy Osobom Niepełnosprawnym w Stróżach. Rozdano 1200 prezentów, m.in. dzieciom z niepełnosprawnością. Wręczono także wielkie serca dla pomocników Św. Mikołaja, w tym dyrektor krakowskiego oddziału PFRON. (mr)

mazoWiecKie: teleopieKaW Warszawie rozpoczął się program opieki nad osobami starszymi. Opaski z przyciskiem SOS i monitorujące funkcje życiowe tablety, a także pomoc wolontariuszy – to część działań w ramach projektu „Z@OPIEKOWANI”, obejmującego mieszkańców powyżej 60. r.ż. Świadczone usługi opiekuńcze w domach seniorów będą połączone z teleopieką wykorzystującą nowe technologie. (inf. pras.)

W sporcie 10 medali W meKsyKu!Trzy złote, cztery srebrne i trzy brązowe medale zdobyła reprezentacja Polski na mistrzostwach świata w pływaniu, 2–7 grudnia br. w Meksyku. Złoto uzyskali: Oliwia Jabłońska – na 400 m st.

dowolnym, Paulina Woźniak na 100 m st. klasycznym i Wojciech Makowski na 100 m st. grzbietowym. (al)

medale W paraBadmiNtoNie!Jeden srebrny i trzy brązowe medale wywalczyli Polacy w Mistrzostwach Świata w parabadmintonie, 22–26 listopada br. w Ulsan (Korea Płd.). Brąz otrzymali: Bartłomiej Mróz, Daria Bujnicka, Oliwia Szmigiel i Maria Bartusz. Ta ostatnia zawodniczka zdobyła też z Irlandką Emmą Farnham srebro w grze deblowej. (al)

W NGo polacy W BruKseli Blisko 100 delegatów z Polski wzięło udział w obradach IV Europejskiego Parlamentu Osób z Niepełnosprawnościami: przedstawi-ciele organizacji, ludzie z różnymi niepełno-sprawnościami, ale też ich rodzice, opiekuno-

wie i rzecznicy. Osoby z niepełnosprawnością w całej Europie są świadome swoich praw i chcą się ich domagać jako pełnoprawni obywatele. To inspirujące także dla Polaków, gdyż wiele jest jeszcze w kraju do zrobienia na rzecz pełnego udziału osób z niepełnosprawnością w życiu społecznym. (mr) Więcej na s. 10–13

W iNteGracji 15 lat KoNKursu Zwyciężczynią 15. Konkursu „Człowiek bez barier” została Bogumiła Czerniawska. Z okazji jubileuszu Konkursu wręczono też Janinie Ochojskiej nagrodę „Człowiek bez barier 15-lecia”. Przyznano – jak co roku – cztery wyróżnienia. Tegoroczną Nagrodę Specjalną zdobyła Iwona Cichosz. Czytelnicy portalu Niepelnosprawni.pl przyznali Nagrodę Publiczności Judycie Bork, a statuetkę dla Osobowości Internetowej otrzymał Michał Woroch. Gala odbyła się w Zamku Królewskim w Warszawie 4 grudnia 2017 r. Honorowym patronatem objęła Konkurs Małżonka Prezydenta RP Agata Kornhauser-Duda, która zaszczyciła Integrację i laureatów swoją obecnością. (mr) Więcej na s. 22–27

lista mocy1 grudnia br. w Polskiej Agencji Prasowej odbyła się premiera najnowszej publikacji Integracji Lista Mocy. 100 najbardziej wpływowych Polek i Polaków z niepełnosprawnością. Jest to pierwsza w naszym kraju książka typu „Who is Who”, dotycząca naszego środowiska. Znaleźć w niej można 100 inspirujących wywiadów i pełnych mocy sylwetek. W premierze wziął udział m.in. Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Krzysztof Michałkiewicz. Więcej na s. 28–29

poWstał Włącznik Dzięki współpracy Integracji i firmy Skanska Polska ukazał się Włącznik, publikacja dotycząca dostępności przestrzeni i projektowania uniwersalnego w obiektach biurowych. To pierwsza

w Polsce pozycja dla architektów, która wykracza poza określone prawem minima i krok po kroku ułatwia spełnienie wymagań dostępności. Włącznik to efekt ponad 20 lat eksperckich doświadczeń Integracji. Publikacja dostępna jest na www.integracja.org/wlacznik. (red.)

szlachetNa paczKaPo raz drugi pracownicy Integracji w ramach wolonta-riatu pracowniczego wzięli udział w akcji „Szlachetna Paczka”, 17. już edycji tej wyjątkowej inicjatywy.

Integracja przygotowała prezenty dla 7-osobowej rodziny z woj. mazowieckiego, w której są osoby z niepełnospraw-nością. Działaniach wsparła firma Smarttech 3D i... sąsiedzi jednej z naszych koleżanek. (ag) Op

raco

wa

nie

: M

ate

usz

Ró

żańsk

i, A

drian

Lip

ińsk

i, B

eata

Dązb

łaż

Fot.

Mate

usz

Ró

żańsk

i, a

rchiw

um

Inte

gra

cji,

To

me

k D

om

ańsk

i i M

iko

łaj O

liza

r-Z

akr

zew

ski (

Włą

czn

ik),

Po

lski

Ko

mite

t P

ara

olim

pijs

ki,

inf. p

ras.

więcej:

www.integracja.org/wlacznikhttp:Niepelnosprawni.pl

7 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

BEZPŁATNY MAGAZYN DLZ NIEPEŁNOSPRIC RODZIN I PRZYJA

UkAZUJE SIę OD 1994 ROkU

ISSN 1232-8510

www e g

A OSÓB AWNOŚCIĄ,

CIÓŁ

6/2017 (146)

CZŁOWIEk BEZ BARIER

DOM DOSTęPNY

CO NAS CZEkA W 2018 R.

niepelnosprawni.pl .int gracja.or

N

a o

kła

dce: Fo

tog

rafie z

pu

blika

cji L

ista

Mo

cy.

100 n

ajb

ard

zie

j w

pły

wo

wyc

h P

ole

k i P

ola

kó

w

z n

iep

ełn

osp

raw

no

ścią

, w

yd

. S

tow

arz

yszen

ie P

rzyja

ció

ł In

teg

racji,

Wa

rsza

wa

2017

WYDAWCA Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Fundacja Integracja,ul. Dzielna 1, 00-162 Warszawa, tel.: 22 530 65 70, 831 85 82, faks: 22 635 11 82, e-mail: redakcja@integracja.org www.integracja.org

REDAKCJA redaktor naczelny Piotr Pawłowski sekretarz redakcji Agnieszka Sprycha listy Janka Graban dziennikarz Mateusz Różański

Centrum Integracja Ewa Szymczukopracowanie graficzne Liliana Szymborska korekta Monika Smoczyńska

WSPÓŁPRACOWNICY Bawer Aondo-Akaa, Jan Arczewski, br. Bernard, Magdalena Dąbek, Beata Dązbłaż, Angela Greniuk, Jacek Hołub, Agata Jabłonowska-Turkiewicz, Małgorzata Jeznach, Agnieszka Jędrzejczak, Maria Kwiatkowska, Róża Matuszewska, Hanna Pasterny, Dorota Próchniewicz, Tomasz Przybyszewski, Anita Siemaszko, Piotr Stanisławski, Bartłomiej Skrzyński, Damian Szymczak, Jolanta Wiszowata

REKLAMA Szymon Bubiłek, tel.: 570 066 406 e-mail: reklama@integracja.org 22.

wielka gala

DYSTRYBUCJA, REKLAMACJE WYSYŁKI Centrum Dystrybucji Quad/Graphics Sp. z o.o., ul. Pułtuska 120, 07-200 Wyszków Infolinia: 67 21 08 650 e-mail: Sylwia.Wawrzonkowska@QuadGraphics.pl

DRUK Quad/Graphics Sp. z o.o., ul. Pułtuska 120, 07-200 Wyszków

OBSŁUGA INTERNETOWA

„INTEGRACJĘ” WSPIERA

PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW

PARTNER

NAKŁAD 30 000 egz. Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych. Zastrzegamy sobie prawo skracania, zmiany tytułów i redagowania tekstów. Za treść ogłoszeń redakcja nie odpowiada. Copyright © Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji 2017. Przedruk tylko za zgodą Wydawcy.

na Facebooku www.facebook.pl/integracja

na Twitterze @Niepe_pl

na Instagramie fundacjaintegracja

na YouTube integracjatv

Zaloguj się do aplikacji Citi Mobile,

zeskanuj kod i przekaż 5 zł

na cele statutowe Integracji.

iSSN

1232-8510

BeZPŁaTNY MagaZYN Dla OSÓB Z NiePeŁNOSPRawNOŚ iĄ, i H RODZiN i PRZYJa iÓŁ

Uka Z UJe Się OD 1994 ROkU

5/2017 (145)

gwiaZDY, NagRODY i DOBRa ZaBawa

RYNek PRa Y

DORaBiaNie DO ŚwiaD Zeń

niepelnosprawni.pl www.integracja.org

Zamów już dziś!

„Integracja” z dostawą do domu!

Zapraszamy do zamówienia prenumeraty pojedynczych numerów „Integracji”

lub dołączenia do wyjątkowego grona naszych wolontariuszy dystrybuujących pismo,

czyli do PACZKI INTEGRACJI.

Zgłoszenia: agnieszka.sprycha@integracja.org

tel.: 519 066 481

Sylwia.Wawrzonkowska@QuadGraphics.pl tel.: 67 21 08 650

Więcej informacji:Niepelnosprawni.pl

www.integracja.org/informujemy/ magazyn-integracja

www.integracja.org/informujemyhttp:Niepelnosprawni.plmailto:Sylwia.Wawrzonkowska@QuadGraphics.plmailto:agnieszka.sprycha@integracja.orghttp:www.integracja.orghttp:niepelnosprawni.plwww.facebook.pl/integracjamailto:Sylwia.Wawrzonkowska@QuadGraphics.plmailto:reklama@integracja.orghttp:gracja.orhttp:niepelnosprawni.pl

8 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

FAKTY I OPINIE listy Czytelników

Kolejny koniec roku. Robimy podsumowania.Liczymy sukcesy i... rany. Robimy plany na następnyrok. A my pragniemy Wam, Drodzy Czytelnicy,pięknie podziękować za wszystkie listy,w których dzielicie się swoim życiem i wzbogacacienas wiedzą o niepełnosprawności.Przed nami najpiękniejsze polskie święta.

Zaśpiewajmy góralską pastorałkę (tekst z 1808 r.) anonimowego autora. „Oj Maluśki,Maluśki, Maluśki/jako rękawicka,/Alboli tyz jakoby, jakoby/kawałecek smycka./Cy nie lepiej by Tobie, by Tobie/siedzieć było w niebie,/Wsak Twój Tatuś kochany,kochany/nie wyganiał Ciebie...”. Wesołych Świąt i Dobrego 2018 Roku!

NAsZA ZiMA ZłA Niniejszym mailem uprzejmie proszę o podjęcie interwencji w kwestii braku utrzymania zimowego drogi gminnej w gminie Marcinowice oraz dalej na placu do przystanków PKS. W związku z powyższym, nie jestem w stanie pokonać dystansu 30–40 m do przystanków. Sytuacja powtarza się notorycznie rok w rok, a Gmina w ub. roku przekazała nawet fałszywą informację o należytym utrzymaniu drogi Urzędowi Marszałkowskie-mu we Wrocławiu. Nadto sytuację eskaluje też wypusz-czanie z posesji bezpośrednio na drogę wody ściekowej, która zamarza, tworząc w efekcie lodowe lustro, niebezpieczne nawet dla osób w pełni sprawnych. Dla mnie kiedyś skończyło się to upadkiem i złamaniem. Tak mamy co rok. Proza życia. Niestety, niepełnosprawny też czasem MUSI jechać do lekarza, apteki, iść do sklepu, na pocztę itp. Ręce opadają. Mam spastyczność poporażenną w zakresie kończyn dolnych. Poruszam się samodzielnie... ale najchętniej przesiadłbym się na wózek, żeby pojechać do sklepu. Byłoby mi o wiele lżej. Smutne to, szczególnie gdy się widzi, jak gminni urzędnicy na zdjęciach zamieszczanych na stronie internetowej tulą się do osób niepełnosprawnych i uśmiechają słodko.

mgr inż. techn. farm. Janusz Kowalski

OD REDAKCJi: List dostaliśmy na początku roku, ale temat wraca każdej zimy. Ciekawe, czy coś się zmieniło w gminie Marcinowice? A jak jest w Waszych gminach, miastach i miasteczkach? Radzimy, abyście się nie poddawali i domagali od włodarzy swoich miejsc zamieszkania realizowania powinności wobec obywateli. Za odśnieżanie odpowiadają właściciele, a nade wszystko zarządzający daną drogą, posesją itp. Jeśli lokalna władza samorządowa jest nierzetelna i lekceważy zgłaszane potrzeby, to reagujcie, kierując prośby np. do najbliższego Rzecznika ds. Osób Niepełnosprawnych (ma je prawie każde miasto). Piszcie też skargi do Wydziałów Dróg i infrastruktury. Docierajcie do radnych gminy, na poselskie dyżury

na Waszym terenie. Ponadto macie lokalne media, które warto zainteresować problemem... Nie odpuszczajcie. Domagajcie się swoich obywatelskich praw. Płacicie podatki i odpowiednie służby powinny pomagać Wam i zimą, i latem...

CZEKAMY NA WAsZE LisTY Piszcie na adres redakcji: „integracja”, ul. Dzielna 1, 00-162 Warszawa, e-mail: janka.graban@integracja.org

ChORA PsYChE Poznałam osobę z zaburzeniami psychicznymi. Mieszkałam dwa lata na studiach z dziewczyną w wieku 24 lat, mającą borderline. Kasia była trudnym przypadkiem, jej ucieczki ze szpitala psychiatrycznego były na porządku dziennym. Najczęściej wracała do mieszkania, które ze mną wynajmowała. Upijała się, brała narkotyki, nie dało się nad tym zapanować. Kilka osób wiedziało o zaburzeniach Kasi. Szef w pracy traktował jej chorobę jak każdą inną, pozwalał przychodzić do pracy jako terapeucie zajęciowemu, mimo że była na zwolnieniu. Pomagała innym, a nie potrafiła pomóc sobie. Dużo rozmawiała ze mną o chorobie, w zasadzie słuchałam jej nierzadko całe noce, a nie potrafiła rozmawiać ze swoimi terapeutami. Gdy jednak doszła do nas, jej znajomych, informacja, że Kasia wzięła heroinę, postanowiliśmy działać szybko i zdecydowanie, i poinformować szpital, żeby przekiero-wał ją na inny odział – odwykowy w Warszawie. Myślę, że tak należy postępować z osobami z zaburzenia-mi psychicznymi. Pozwolić im mówić i słuchać ich, gdy tego potrzebują, bo każdy ze słuchaczy może być ich terapeutą; mówić im, żeby zapisywali myśli, z którymi sobie nie radzą. Wspierać i pozwolić im żyć normalnie, jak np. pracodawca Kasi. Ale gdy dojdzie do przekroczenia granic, działać szybko i zdecydowanie, gdyż nie zawsze

Fo

t. P

iotr

Sta

nis

ław

ski

mailto:janka.graban@integracja.org

9 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

te osoby są świadome swojego postępowania i najczęściej podejmują decyzję w kilka sekund, co przekłada się na ich zdrowie i życie. Podałam akurat dość brutalny przykład, ale z takim miałam do czynienia. Choroba psychiczna to o wiele większe zagrożenie dla człowieka niż choroba fizyczna; doprowadza ludzi do okropnych stanów, cierpi całe ciało, a najbardziej głowa.

Adres do wiadomości redakcji

OD REDAKCJi: Choroby psychiczne nadal są wyzwaniem dla społeczeństwa, rodziny i samego chorego. są tajemnicze i mało poznane. Nadal wywodują lęk. Opisany przykład oswaja „demona”, pokazując chorobę we właściwych proporcjach. Kasia studiowała, pracowała, wynajmowała pokój... ale gdy się pogubiła, to były przy niej osoby, które wiedziały, jak zareagować. Dziękujemy za to świadectwo. Brawo za postawę!

LisT NuMERu ŻMuDNE ŻYCiE

Nasza córka Dominika ma 24 lata. Mieszkamy w woj. śląskim. Mimo trisomii 21 (zespół Downa) od dziecka realizuje swoje pasje i rozwija zaintereso-wania. Jest absolwentką liceum ogólnokształcącego, szkoły policealnej o kierunkach: administracja oraz technik opiekun w domu pomocy społecznej; ukończyła też szkołę stylizacji i wizażu. Działała aktywnie w harcerstwie, w zespole regionalnym, w OAZIE, w grupie wokalnej i tanecznej. Brała udział w zajęciach ceramiki i jazdy konnej. Jeździ na rowerze, nartach, rolkach, pływa, chodzi na siłownię i zajęcia fitness. Jest wolontariuszką w fundacji Anny Dymnej „Mimo Wszystko” w Krakowie i w Stowarzyszeniu „Wielkie Serce” w Bielsku -Białej. Odbyła dwa roczne staże i pracowała dwa miesiące w spółdzielni socjalnej. Między nauką, pracą a pasjami uczestniczy w szeregu zajęć stymulujących i korekcyjnych. Ma chore serce i tarczycę. Jako „posiadaczka” zaćmy, silnej skoliozy, alergii itd. jest pod opieką wielu lekarzy specjalistów, psychologów i terapeutów (neurolog, kardiolog, endokrynolog, ortopeda, okulista, dermato-log, ortodonta, logopeda itd.), bo z dodatkowym chromosomem pozyskała wiele schorzeń współtowarzyszących. W znaczącej większości wizyty i zajęcia były i są prywatne – czyli odpłatne. Nie korzystamy jednak z niczyjej pomocy finansowej.

Dominika jest świadoma swojego syndromu, lecz mimo to pragnie podróżować po świecie, napisać książkę i zrobić prawo jazdy. Jak każda dziewczyna marzy też o wielkiej miłości i usamodzielnieniu się.

Przede wszystkim jednak chciałaby mieć stałą pracę, która pozwoliłaby jej godnie i normalnie żyć, i usamodzielnić się, gdy nas zabraknie. Stałej pracy, niestety, dla niej nie ma. Nikt nie chce dać jej etatu. Szukaliśmy, ale z marnym skutkiem.

Zastanawiamy się, czy państwu polskiemu potrzebna jest Dominika z jej niepełnosprawnością i żmudnym, ale pracowitym życiem? Z jej chęcią dawania nadziei osobom z zespołem Downa i innymi niepełnosprawnościami. Czy potrzebny był taki wkład

sił, zdrowia i fortuny nas, rodziców, włożony w jej rehabilitację?

Artykuły o Dominice Kasińskiej zamieścił kilka lat temu „Newsweek” (Nie tylko jeden chromosom więcej), „Gazeta Wyborcza”oraz lokalna prasa. Nikt więcej Dominiką, jej i naszymi sukcesami się nie zaintereso-wał. Były to tylko chwilowe zrywy.

Potrzebne jest miejsce pracy dla Dominiki, zgodne z jej kwalifikacjami, możliwościami i zdrowiem, bo Dominika chce pracować. Jest zarejestrowana w urzędzie pracy jako osoba wciąż poszukująca. Może znajdzie pracę, np. w jakieś fundacji, instytucji, recepcji, rejestracji, biurze, by dawać nadzieję innym niepełnosprawnym. Ona może przecież pracować, zarabiać na życie, a dodatkowo być wsparciem dla innych.

Potrzebne jest nam miejsce (i myślę, że nie tylko nam jako rodzicom Dominiki, ale i innym rodzicom dzieci z podobnym problemem) – mieszkanie chronione czy osiedle chronione, a może dom czy fundacja – gdzie pracując i przy wsparciu innych osób Dominika po naszej śmierci mogłaby żyć i funkcjonować.

Może ktoś pomógłby w założeniu stowarzyszenia czy też fundacji albo innej działalności, aby na ten cel pozyskać środki? A może wreszcie Polska stanie na wysokości zadania i zacznie naprawdę pomagać takim rodzinom jak nasza?

Anna i Tadeusz oraz Dominika

OD REDAKCJi: Kochani, całe Wasze życie potwierdza słowa Św. Matki Teresy, która była przekona, że „miłość zaczyna się w domu i rozwija się w domu. Tu nigdy nie brak sposobności, aby ją okazać...”. List nagradzamy dwiema książkami – dla Rodziców: „Trudna dorosłość osób z zespołem Downa” pod red. dr Beaty B. Kaczmarek, Wyd. Impuls, – a dla Dominiki – Nicka i Kanae Vujicic Miłość bez granic, wyd. Aetos Media.

10 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

NASZE SPRAWY ■ oko w oko z...

...SzEFEm EUrOPEjSkIEgO FOrUm OSóB NIEPEłNOSPrawNYch (EDF) – Osoby z niepełnosprawnością muszą zdać sobie sprawę z tego, jak wielką siłą dysponują jako wyborcy – twierdzi Yannis Vardakastanis, przewodniczącyEuropejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF). Forum jest organizatoremIV Europejskiego Parlamentu Osób z Niepełnosprawnościami, w którym 6 grudnia2017 r. w Brukseli wzięło udział ponad 700 delegatów z całej Unii Europejskiej.

Fo

t. M

ate

usz

Ró

żańsk

i

mateusz różański: Czym jest Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF)?

Yannis Vardakastanis: EDF powstało w 1997 roku. To parasolowa organizacja, która służy łączeniu euro-pejskich organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnością, funkcjonujących w krajach członkowskich Unii. My je reprezentujemy, stając się niejako wspólnym, silnym głosem 80 milionów osób z niepełnosprawnością na poziomie struktur europej-skich. Promujemy w ten sposób wprowadzanie w życie zapisów Konwencji ONZ o prawach osób niepełnospraw-nych. Staramy się też wpływać na politykę i decyzje podejmowane przez instytucje europejskie.

jednym z waszych działań jest Europejski Parlament Osób z Niepełnosprawnościami.

To kamień milowy wszelkich naszych działań. Podczas tego wydarzenia spotkają się osoby z niepełnosprawno-ścią z całej Unii Europejskiej, prezentując zróżnicowanie środowiska na naszym kontynencie. W ten sposób nie tylko prowadzimy dyskusję w swoim gronie, ale też kierujemy konkretny przekaz do osób odpowiedzialnych za tworzenie polityki i podejmowanie decyzji. Dajemy jasno do zrozumienia, że jesteśmy zjednoczeni i zdeterminowani, by sami decydować o swojej przyszłości i pracować na rzecz tego, by Europa stała się dla nas lepszym miejscem do życia.

11 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

gdy staniemy się pełnoprawnym, ważnym uczestnikiem życia społecznego i politycznego,

to politycy i decydenci zrozumieją, że jeśli nie zadbają o osoby

z niepełnosprawnością, to mogą utracić władzę i stanowiska.

jednym z najważniejszych tematów podejmowanych podczas posiedzenia parlamentu były prawa wyborcze osób z niepełnosprawnością.

Nie ma systemu demokratycznego bez praw wyborczych, ale też bez zapewnienia ich wszystkim obywatelom. Chodzi tu zarówno o prawo do biernego, jak i czynnego udziału w wyborach. Tymczasem setki tysięcy osób z niepełnosprawnością są ich pozbawione. Dlatego przygotowaliśmy specjalny manifest dotyczący najbliższych [w 2019 r. – przyp. red.] wyborów do Parlamentu Europejskiego. Tym samym rozpoczęli-śmy kampanię na rzecz tego, by więcej osób z niepełno-sprawnością mogło wziąć udział w tych wyborach, ale też by mogły zostać europarlamentarzystami.

jak wygląda sytuacja osób z niepełnosprawno-ścią w grecji, Pańskiej ojczyźnie?

Grecja jest w środku ekonomicznego kryzysu, który trwa od 10 lat. Walczymy o zachowanie minimum tego, co udało się osiągnąć dla osób z niepełnosprawnością. Ruch zrzeszający osoby z niepełnosprawnością jest w naszym kraju bardzo silny. Jesteśmy zjednoczeni i niezwykle zdeterminowani. Mogę powiedzieć tylko tyle, że oczywiście mogłoby być lepiej, ale podczas kryzysu sytuacja mogłaby też być gorsza. Obecnie jesteśmy w stanie bronić choć w minimalnym stopniu prawa osób z niepełnosprawnością do godnego życia.

Podczas konferencji poprzedzającej odbywający się jesienią br. w Brukseli Freedom Drive, przedsta-wiciel grecji, Stelios kympouropoulos, opowiedział o dramatycznej sytuacji osób z niepełnosprawno-ścią, żyjących w instytucjach opiekuńczych.

Instytucje opiekuńcze funkcjonują w wielu krajach europejskich, także w Grecji. Według moich szacunków, żyje w nich około 2,5 tys. Greków z niepełnosprawno-ścią. Wiem, że nawet w krajach o populacji porównywal-nej do naszej ta liczba jest większa. Tym niemniej, nawet jeśli jedna osoba jest zamknięta wbrew swojej woli w instytucji opiekuńczej, pozbawiona praw osobistych i możliwości rozwijania się, dotyka ją tragedia. Pracujemy więc nad rozwijaniem udogodnień i systemu wsparcia niezależnego życia osób z niepełno-sprawnością w ich lokalnych społecznościach, gdyż podczas kryzysu jest to stale zagrożone. Z drugiej strony, promujemy i perswadujemy politykom wprowa-dzenie szerokiego planu deinstytucjonalizacji. Oczywi-ście, jesteśmy też przeciwko tworzeniu nowych, wiel-kich instytucji opiekuńczych. Zamiast tego staramy się

o tworzenie centrów niezależnego życia i wprowadzanie usług asystenckich. Ale proszę pamiętać – Grecja jest w stanie potwornego kryzysu. Zdołaliśmy na przykład utrzymać kwoty zasiłków otrzymywanych przez osoby z niepełnosprawnością i mimo fatalnego stanu gospodarki kraju, nie zostały one obniżone. To bardzo ważne, gdyż udało się uniknąć pozbawienia osób z niepełnosprawnością minimalnego dochodu. Nie mogę powiedzieć więc, że żyje nam się jak w raju, ale od piekła też jesteśmy daleko. Walczymy o przetrwa-nie, co mogą przyznać mieszkańcy naszego kraju.

Skoro mówimy o walce, to jaki, Pana zdaniem, jest najlepszy sposób na walkę o prawa osób z niepełnosprawnością.

Najlepszym sposobem jest wspólne działanie organizacji, które będą jednoczyć osoby z niepełno-sprawnością, członków ich rodzin i ludzi z otoczenia w ich rodzinnych wsiach, miasteczkach i miastach. Jeśli chodzi o poziom unijny, to potrzebne jest mówienie wspólnym, silnym głosem o swoich proble-mach. Wszak jest nas

80 milionów – więcej niż mieszkańców największych krajów Europy. Musimy zdać sobie sprawę z tego, jak wielką siłą dysponujemy jako wyborcy. Dlatego powinniśmy rozwijać ruch społeczny na rzecz osób z niepełnosprawnością. Dzięki temu staniemy się pełnoprawnym, ważnym uczestnikiem życia społeczne-go i politycznego, co sprawi, że politycy i decydenci różnych szczebli zrozumieją, że jeśli nie zadbają o osoby z niepełnosprawnością, to mogą utracić władzę i stanowiska.

kluczem do tego jest możliwość wzięcia udziału w wyborach.

Jak już mówiłem – musimy wiedzieć, jak politycy i wyżsi urzędnicy podejmują decyzje i czym się w nich kierują. Nie skupiać się na tym, co mówią, ale co robią, bo tylko to się liczy. Ich słowa są często rzucane na wiatr.

Tymczasem wiele osób z niepełnosprawnością nie wierzy w siłę swojego głosu.

Nie wierzą, bo nie pozwolono im uwierzyć i są one wyłączane ze społeczeństwa, nie mają wsparcia ze strony organizacji, które z kolei nie są wspierane przez państwo i społeczeństwo w realizowaniu swojej misji. To jest przyczyna tego stanu rzeczy i zarazem powód, dla którego musimy stanąć ramię w ramię i być zjednoczeni!

Więcej materiałów na temat EDF na portalu:

12 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

Fo

t. A

rchiw

um

Auto

ra,

Ma

teusz

Ró

żańsk

i

NASZE SPRAWY ■ korespondencja własna z Brukseli

Walka O głOs I Pr aWa Mateusz Różański dziennikarz „Integracji” i portalu Niepelnosprawni.plPonad 700 delegatów z całej Europy wzięło udział w zorganizowanym 6 grudnia2017 r. w Brukseli przez Europejskie Forum Osób Niepełnosprawnych (EDF)IV Europejskim Parlamencie Osób z Niepełnosprawnościami. Wśród obecnychbyły przede wszystkim osoby z różnymi niepełnosprawnościami, przedstawicieleorganizacji pozarządowych, a także ich opiekunowie i asystenci.

Wwydarzeniu wzięła udział blisko setka delegatów z Polski, reprezentujących głównie działające w Polsce organizacje pozarządowe – zarówno te duże, jak Polski Związek Głuchych, Fundacja Aktywnej Rehabilitacji i Polski Związek Niewidomych, jak i działające raczej lokalnie, np. gdańskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym.

– Musimy zadbać o to, by Europa była Europą praw – powiedział podczas przemówienia inaugurującego obrady Antonio Tajani, przewodniczący Parlamentu Europejskiego. – Motto dzisiejszego wydarzenia to: „Nic o nas bez nas”, dlatego musimy zadbać o to, by żadna decyzja w Europie nie była podejmowana bez państwa udziału – zwrócił się do zebranych w sali plenarnej Parlamentu Europejskiego.

DOstęPNE WyBOry –PEłNE uczEstNIctWO Aby osoby z niepełnosprawnością mogły w pełni korzystać z praw obywatelskich i – co się z tym wiąże – móc kształtować swoje życie i otoczenie, w którym funkcjonują, kluczowa jest dostępność wyborów. Właśnie ta kwestia była jedną z wiodących podczas obrad Parlamentu. Wszak to właśnie w wyborach powszech-

nych osoby z niepełnosprawnością mogą, jak wszyscy inni obywatele, wyrazić swoje zdanie i wybrać polityków, którzy znają i rozumieją ich potrzeby.

Niestety, wciąż w części krajów Unii Europejskiej wiele osób z niepełnosprawnością ma ograniczony dostęp do wyborów. Chodzi tu zarówno o brak udogodnień wyborczych, jak głosowanie korespondencyjne, ale też pozbawienie praw obywatelskich – zwłaszcza osób z niepełnosprawnością intelektualną i chorobami psychicznymi, ale też przebywających w instytucjach opiekuńczych.

– Podczas zeszłorocznych wyborów na Litwie monitorowaliśmy sytuację wyborców z niepełnosprawno-ścią – mówiła Dovile Juodkaite, prezes Litewskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (LDF). – Niestety, okazało się, że ponad 60 procent lokali wyborczych było dla nich niedostępnych. Ponadto wyraźnie brakowało informacji na temat procedur wyborczych i materiałów przeznaczonych dla osób z różnymi niepełnosprawnościa-mi. Najbardziej dyskryminowane były osoby z niepełnosprawnością intelektualną i problemami psychospołecznymi, gdyż usuwanie ich z list wyborców, wykluczało udział w wyborach. I – co się z tym wiąże – udział w życiu społecznym.

http:Niepelnosprawni.pl

13 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

Problem ten dotyczy również krajów tzw. starej Unii. – Większość osób, które poddane są opiece [procedura

podobna do funkcjonującego w Polsce ubezwłasnowol-nienia – przyp. red.] jest pozbawiona praw wyborczych – tłumaczył Albert Prevos, przewodniczący Francuskiej Rady Osób Niepełnosprawnych ds. Europejskich (CFHE). – Osoby z niepełnosprawnością intelektualną, które chcą głosować, są poddawane badaniom przez lekarza i sędziego, którzy stwierdzają, czy dana osoba nadaje się do tego, by głosować. Naszym zdaniem, jest to niesprawiedliwe i całkowicie niezgodne z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych.

– W naszym kraju około 100 tys. ludzi nie może brać udziału w wyborach – mówiła Pilar Villarino Villarino, dyrektor wykonawcza Hiszpańskiego Komitetu Reprezentantów Osób z Niepełnosprawnością (CERMI). – Dlatego domagamy się zmiany prawodawstwa, by osoby z niepełnosprawnością miały takie prawa jak wszyscy obywatele Hiszpanii i innych krajów Unii Europejskiej.

cIęcIa PO NIEzalEżNOścI Wiele osób w Polsce uznaje kwestię dostępności procedur wyborczych za sprawę drugorzędną choćby w stosunku do zabezpieczenia socjalnego. Doświadczenia krajów Europy Zachodniej wskazują jednak, że jest inaczej – co pokazał szczególnie kryzys finansowy, który przetoczył się kilka lat temu przez niemal całą Europę.

– Mamy naprawdę ogromny problem spowodowany potężnymi cięciami budżetowymi – tłumaczyła Pilar Villarino Villarino z Hiszpanii. – Dlatego walczymy o to, by cięcia i polityka oszczędności nie uderzała w sytuację osób z niepełnosprawnością. One są takimi samymi obywatelami i mają prawnie zagwarantowane wsparcie, którego nie wolno im odbierać w imię rzekomej oszczędności. Mamy też ogromny problem z dostępnością. Z jednej strony nasze prawo zawiera zapisy na temat dostępnego projektowania, ale to nijak ma się do rzeczywistości.

Skutki cięć odczuły też osoby z niepełnosprawnością mieszkające w potężniejszych gospodarczo państwach, jak Wielka Brytania. Paradoksalnie cięcia uderzyły najbardziej w osoby, które chcą być aktywne i potrzebują wsparcia w postaci choćby usług asystenckich. Brak takiego wsparcia – na co zwrócił uwagę m.in. przewodniczący Tajani – prowadzi do takiej sytuacji, że w całej Unii Europejskiej poziom zatrudnienia osób z niepełnosprawnością jest niższy o ponad 20 procent niż w populacji osób pełnosprawnych.

Lista praw człowieka, które zdają się w wielu krajach nie obowiązywać osób z niepełnosprawnością, nie kończy się jednak na prawie do pracy, udziale w wyborach czy nawet niezależnym życiu. W 2017 r. w najbardziej demokratycznymi i liberalnym rejonie świata dochodzi do tak ponurych zjawisk jak... przymusowa sterylizacja kobiet.

EugENIka WcIąż żyWa– Jednym z naszych postulatów jest wprowadzenie zakazu sterylizacji kobiet bez ich zgody, a to jeden z wielu elementów dyskryminacji kobiet z niepełnosprawnością w naszym kraju – tłumaczyła Pilar Villarino Villarino.

Tak brutalne i stojące w sprzeczności z zasadami, jakimi kieruje się cywilizowany świat, łamanie praw reprodukcyjnych kobiet z niepełnosprawnością powoduje, że w ich przypadku dochodzi do krzyżowej dyskryminacji – i za względu na niepełnosprawność, i na płeć.

2021 – EurOPEjskIm rOkIEm OsóBz NIEPEłNOsPraWNOścIą? Uczestnicy IV Europejskiego Parlamentu Osób z Niepełnosprawnością przyjęli dwa dokumenty stworzone przez organizatorów wydarzenia: manifest dotyczący dostępności wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2019 r., a także rezolucję, która dotyczy nowej strategii na rzecz osób z niepełnosprawnością na lata 2020–2030.

Rezolucja zawiera 16 postulatów, które dotyczą m.in. kierowania środków unijnych na cele zgodne z zapisami Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz dbania o przestrzeganie praw obywatelskich tych osób.

Autorzy apelują też o to, aby 2021 był kolejnym Europejskim Rokiem Osób z Niepełnosprawnością, a także symbolicznym początkiem nowej ery, jeśli chodzi stosunek do ich praw. Podstawą ma się stać ich pełne uczestnictwo w życiu społecznym i politycznym, a także zagwarantowanie prawa do niezależnego życia.

Więcej informacji na temat EDF i obrad IV Europejskiego Parlamentu Osób z Niepełnosprawnościami – na portalu:

Jednym z głównych haseł IV Europejskiego Parlamentu Osób z Niepełnosprawnościami było prawo głosu dla wszystkich

14 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

NASZE SPRAWY ■ zmiany w prawie

Co nas Czeka w 2018? Beata Dązbłaż jest dziennikarką współpracującą m.in. z redakcją „Integracji” i portalem Niepelnosprawni.pl

sygnalizujemy zmiany w przepisach, które będą dotyczyć m.in. osób z niepełnosprawnością w nowym roku.

waloryzaCja rent i emeryturOd marca 2018 r. renty i emerytury mogą wzrosnąć o ok. 30 zł. Dowiemy się tego w lutym, kiedy GUS opublikuje informacje o zarobkach. Prognozy wskazują wzrost zarobków na wyższym niż przewidywany poziomie. Waloryzacja rent i emerytur uzależniona jest od inflacji w gospodarstwach emeryckich

(czyli podwyżki cen towarów, które głównie kupują emeryci) i 20 proc. realnego wzrostu płac (czyli podwyżki, które dostają pracownicy) z roku poprzedzającego waloryzację. Na podstawie danych z września i października widać, że waloryzacja może wynieść ok. 3 proc. Osoby, które przeszły z renty na emeryturę, niezależnie od stażu pracy dostaną wyrównanie świadczenia do najniższej jego kwoty, czyli 1000 zł brutto. Rencista, który osiągnął wiek emerytalny, przechodzi na emeryturę, a jego świadczenie nie może być niższe od renty, którą pobierał. Dotychczas tylko renciści, którzy wykazali staż pracy (20 lat kobiety i 25 lat mężczyźni) mieli zagwarantowaną emeryturę w wysokości 1000 zł.

Prawo jazdy na Ciężarówki dla osób głuChyChW parlamencie trwają prace nad projektem ustawy pozwalającej osobom głuchym wyrobienie prawa jazdy kat. C, uprawniającego do

kierowania samochodem ciężarowym o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t (z wyjątkiem autobusu). Daje ono uprawnienie także do kierowania ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym. Planuje się wejście w życie tej ustawy 1 stycznia 2018 r.

nowelizaCja ustawy o rehabilitaCjiZmiany m.in. w zakresie art. 22, czyli udzielania ulg we wpłatach na PFRON (od 1 lipca 2018 r.): ▶ Od 1 lipca 2018 r. kwota ulgi obliczona przez sprzedającego nie będzie mogła być wyższa od 50 proc. kwoty

netto należności wykazanej na fakturze dokumentującej zakup mający uprawniać do ulgi. ▶ W nowym trybie

wystawiania ulg, sprzedający będzie miał obowiązek poinformowania nabywcy o zasadach nabywania i korzystania z obniżenia wpłat na PFRON oraz o możliwo-ści złożenia przez nabywcę oświadczenia o zamiarze korzystania z ulg. ▶ Obliczanie stanów i wskaźników zatrudnienia od 1 lipca 2018 r. Ustalenie wskaźnika do bycia sprzedającym na dzień wystawienia faktury. ▶ Kara 10% wartości faktury dla sprzedającego za brak wysłania do klienta informacji o możliwości skorzystania przez niego z ulgi. ▶ Przywrócenie możliwości udzielania ulg we wpłatach na PFRON jednostkom budżetowym, które po 1 stycznia 2017 r. stało się niemożliwe przez obowiązek związany z centralizacją VAT-u. ▶ Zmiana w zakresie uzyskiwania w PFRON miesięcznego dofinan-sowania do wynagrodzeń pracowników niepełnospraw-nych dotyczy tzw. dwuinstancyjności, czyli możliwości odwołania od wydanej decyzji przez Prezesa PFRON ponownie do Prezesa PFRON lub możliwości złożenia od razu skargi do sądu. Niektóre zmiany dotyczące warsztatów terapii zajęciowej (wtz) od 1 stycznia 2018 r.: ▶ Do podstawowych form aktywności wspomagającej proces rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepeł-nosprawnych będzie należało uczestnictwo w zajęciach klubowych już po opuszczeniu wtz, które wesprą je w utrzymaniu samodzielności i niezależności w życiu społecznym i zawodowym. ▶ Wtz będzie mógł ubiegać się o dofinansowanie zajęć klubowych w PFRON. ▶ W wtz będzie mogła działać Rada Społeczna. ▶ Osoby pełniące funkcje zarządcze w jednostce prowadzącej wtz nie będą mogły być równocześnie pracownikami wtz, z wyjątkiem osoby nim kierującej (od 1 lipca 2018 r.). ▶ Uzależniono możliwość utworzenia wtz w danym powiecie oraz zwiększenia liczby uczestników wtz od potrzeb lokalnego systemu wsparcia, wskazanej w powiatowej strategii dotyczącej rozwiązywania problemów społecznych. ▶ Podmiot prowadzący wtz będzie zobowiązany do prowadzenia listy osób, których zgłoszenie zostało zatwierdzone, a osoby te nie rozpoczęły tam terapii.

inne zmiany: ▶ Podmiotami zobowiązanymi do osiągania 2-procento-wego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych będą również inne regionalne placówki opiekuńczo-tera-peutyczne, interwencyjne ośrodki preadopcyjne, kluby dziecięce i inne formy wychowania przedszkolnego, które na tej podstawie będą rozliczać sią z wpłat na PFRON. Fo

t. A

rchiw

um

Inte

gra

cji,

ww

w.p

ixa

ba

y.co

m

http:Niepelnosprawni.pl

15 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

▶ Wniosek o wykonywanie telepracy lub elastycznych form organizacji pracy mógłby złożyć (od 1 stycznia 2018 r.): • rodzic dziecka, które ma zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu lub nieuleczal-nej chorobie zagrażającej życiu, które powstały w okresie prenatalnym lub w czasie porodu, • rodzic dziecka z niepełnosprawnością, • rodzic dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Będą też mogli skorzystać z telepracy rodzice w powyż-szych przypadkach, podczas opieki nad dziećmi powyżej 18. r.ż. Pracodawca będzie mógł odmówić tylko wtedy, gdy nie będzie to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. ▶ Rodzic dziecka z niepełnosprawnością będzie miał prawo do wydłużenia czasu pobierania zasiłku opiekuńczego z 14 do 30 dni w przypadku opieki nad dzieckiem chorym ze znacznym stopniem niepełno-sprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długo-trwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji i konieczności stałego współudziału opiekuna dziecka w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji do ukończenia przez dziecko 18 lat.

kwota wolna od Podatku W 2018 r. zostanie także podwyższony próg dochodów, które uprawniają do skorzystania z wyższej kwoty wolnej od podatku. Obecnie z prawa do wyższej kwoty wolnej od podatku – 6,6 tys. zł w 2017 r. i 8 tys. zł w 2018 r. – mogą skorzystać niezarabiający w roku

więcej niż 11 tys. zł netto. Rozliczając się za PIT 2018 będzie trzeba pamiętać, że kwota wolna od podatku wynosi 8 tys. zł. Oznaczać to będzie, że średnie miesięcz-ne dochody netto w wysokości 670 zł zwolnią z obowiąz-ku zapłacenia PIT. W skali miesiąca podwyżka kwoty dochodu wolnego od podatku wyniesie 120 zł.

ulga rehabilitaCyjnaRozliczając się z fiskusem za 2017 r., będzie można skorzystać ze zmian, dotyczących odliczenia w ramach ulgi rehabilitacyjnej. ▶ Rozszerza się krąg osób, które będą mogły odliczyć wydatki na utrzymanie psa asystu-jącego w ramach tzw. ulgi rehabilitacyjnej.

▶ Będzie szerszy zakres odliczenia z tytułu wydatków związanych z przewozem samochodem osobowym na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne. ▶ Do 10 080 zł zostanie podniesiony dochód osoby niepełnosprawnej, będącej na utrzymaniu podatnika, uprawniającego podatnika do odliczenia od dochodu wydatków ponoszonych na cele rehabilitacyjne tej osoby.

w PlaCówkaCh z Całodobową oPieką Planuje się ograniczenie działalności placówek nielegalnych. Urzędy wojewódzkie będą miały szerszy zakres narzędzi kontrolnych. Jeśli podmiot będzie prowadził bez zezwolenia więcej niż jedną placówkę, otrzyma karę w wysokości 40 tys. zł, a nie jak dotąd 10 lub 20 tys. zł. Woje-woda będzie mógł cofnąć zezwolenie na prowa-dzenie placówki, jeśli sytuacja w niej będzie zagrażała życiu lub zdrowiu podopiecznych. Dotychczas mógł nakazać wstrzymanie działal-ności tylko w placówce nielegalnie prowadzonej. Nowo-ścią będą także inne wymogi co do dokumentacji składa-nej przez ubiegającego się o pozwolenie prowadzenia ośrodka. Będą wprowadzone wymogi co do kwalifikacji personelu opiekuńczego, gdyż obecnie ich nie ma. Do ośrodków zapewniających całodobową opiekę niepełnosprawnym, przewlekle chorym nie będą mogły być przyjmowane osoby małoletnie. Ustawa reguluje także zasady opuszczania domów opieki społecznej przez mieszkańców. Rozszerza też katalog sytuacji, w których można zwolnić z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej. Zmiany mają wejść od 1 czerwca 2018 r.

Centralna ewidenCja kart Centralna ewidencja posiadaczy kart parkingowych (CEPKP) zgromadzi dane o właścicielach kart parkingowych i placów-kach, które mają prawo do korzystania z nich, czyli realizujących zadania związane z opieką, rehabilitacją lub edukacją osób z niepełnosprawnością. Uruchomienie CEPKP nie wiąże się z koniecznością dodatkowych czynności dla osób z niepełnosprawnością. Karty parkingowe będą wydawane na niezmienionych zasadach. CEPKP ma zacząć działać 4 czerwca 2018 r.

bezPłatna PomoC Prawna Rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do skorzysta-nia z bezpłatnej porady prawnej o osoby z niepełnospraw-nością oraz ich opiekunów, wprowadzenie nowych usług i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego – to niektóre propozycje prezydenckiego projektu noweliza-cji ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nad którą trwają prace w Sejmie. Weszłaby w życie 14 dni po ogłoszeniu, a niektóre przepisy od 1 stycznia 2018 r.

bez koresPondenCyjnego?Trwa w Sejmie praca nad projektami ustaw z zakresu prawa wyborczego. 4 grudnia br. sejmowa komisja nadzwyczajna przegłosowała likwidację głosowania korespondencyjnego. Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych ma wejść w życie 14 dni po ogłoszeniu.

16 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

NASZE SPRAWY ■ zmiany w prawie

dla sPółdzielni soCjalnyChNowe przepisy zakładają m.in.: ▶ Ułatwienie w zakładaniu spółdzielni socjalnych – zmniejszenie liczby założycieli z 5 do 3 osób, o ile skład członkowski zostanie uzupełniony w ciągu 12 m-cy. Członkami spółdzielni muszą być

m.in. dwie osoby zagrożone wykluczeniem społecznym. ▶ Umożliwienie tworzenia konsorcjum spółdzielczego w formie umowy – wspólna organizacja sieci produkcji, handlu i usług. ▶ Wprowadzenie nowego instrumentu wsparcia – środków na utworzenie stanowiska pracy w wysokości do 6-krotności przeciętnego wynagrodzenia. ▶Ubieganie się o środki na finansowanie kosztów wyna-grodzenia dla bezrobotnego lub poszukującego pracy opiekuna osoby niepełnosprawnej bądź też poszukują-cych pracy bez zatrudnienia lub niewykonujących innej pracy zarobkowej. ▶ Możliwość ubiegania się w PFRON o środki na działalność gospodarczą w ramach spółdzielni. ▶ Możliwość refundacji składek na ubezpie-czenia społeczne i części kosztów pracodawcy opłacanych za pracowników spółdzielni niebędących jej członkami, ale osobami zagrożonymi wykluczeniem. ▶ Możliwość nieodpłatnych praktyk u pracodawcy, w tym spółdzielni, przez osobę realizującą indywidualny program rehabilita-cji zawodowej w ramach wtz. Większość zmian ma wejść w życie 3 m-ce po ogłoszeniu ustawy.

ustawa „za żyCiem”Ustawa „Za życiem” została uchwalona 4 listopada 2016 r., i dotyczy wsparcia kobiet w ciąży powikłanej i rodzin w obliczu urodze-nia się dziecka, u którego „zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu”.

Rozwinięciem i uzupełnieniem ustawy jest Program kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”, podzielony na sześć priorytetów, które składają się z działań i poddziałań. Uchwała weszła w życie 1 stycznia 2017 r., jednak niektóre jej elementy zaplanowane zostały na 2018 r. i kolejne lata: ▶ Prawo do korzystania z elastycznych form organizacji czasu pracy – zmiany zawarte w noweli Kodeksu pracy, o których pisaliśmy wyżej w punkcie o nowelizacji ustawy o rehabilitacji (1 stycznia 2018 r.). ▶ Uprawnienia osób ubezpieczonych chorobowo do zasiłku opiekuńczego w przypadku choroby dziecka do 18. r.ż. (1 stycznia 2018 r.) – jw. w punkcie o nowelizacji ustawy o rehabilitacji. ▶ Wsparcie osób niepełnosprawnych, które opuściły wtz w celu podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy (1 stycznia 2018) – jw. w punkcie o noweli ustawy o rehabilitacji. ▶ Możliwość przyznania grantu przez starostę dla pracodawcy lub przedsiębiorcy na zatrudnie-nie skierowanego bezrobotnego opiekuna osoby niepeł-

nosprawnej. Grant nie będzie wyższy niż 12-krotność minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu zawarcia umowy, za każdego bezrobotnego opiekuna osoby z niepełnosprawnością (od 1 stycznia 2018 r.). ▶ Wsparcie udzielane osobom z niepełnospraw-nością w mieszkaniach treningowych lub mieszkaniach chronionych wspieranych – zmiany w ustawie o pomocy społecznej (1 marca 2018 r.). ▶ Spółdzielczość socjalna na rzecz opiekunów osób z niepełnosprawnością oraz ich rodzin – jw. w punkcie o nowelizacji ustawy o spółdzielniach socjalnych.

waloryzaCja świadCzenia PielęgnaCyjnegoCorocznie jest ono waloryzowane 1 stycznia. Od początku 2018 r. świadczenie wyniesie 1477 zł na rękę miesięcznie, co oznacza wzrost o 71 zł.

wyroby medyCzne5 grudnia 2017 r. ukazał się na stronie Rządowego Centrum Legislacji projekt rozporządzenia ministra zdrowia zmieniający rozporządzenie w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawa-nych na zlecenie. Do 12 grudnia 2017 r. odbywały się konsultacje społeczne, po nich będzie dalej procedowany. Wejście w życie rozporządzenia planowane jest na 30 dni po ogłoszeniu. Założenia projektu: ▶ Rozszerzenie wykazu wyrobów medycznych o: zbiornik na insulinę do osobistej pompy insulinowej; sensor/ elektrodę do Systemu Ciągłego Monitorowania Glikemii w czasie rzeczywistym; transmiter/nadajnik do Systemu Ciągłego Monitorowania Glikemii w czasie rzeczywistym. ▶ Zwiększenie limitu na środki absorpcyjne z 60 do 90 sztuk/m-c. ▶ Skrócenie czasu użytkowania wózków przez dorosłych. ▶ Rozszerzenie kryterium przyznawania wyrobów stomijnych u pacjentów z przetoką ślinową. Zlecenie będzie mógł wystawić chirurg klatki piersiowej, chirurg twarzowo-szczękowy i laryngolog. ▶ Neurolog będzie mógł wystawić zlecenie na zaopatrzenie w aparat z maską do leczenia obturacyjnego bezdechu sennego. ▶ Dodanie do wykazu wyrobów medycznych wózka o napędzie elektrycznym, wózka stabilizującego plecy i głowę oraz wózka z funkcją pionizacji.

ustawa o renCie soCjalnejNowelizacja zakłada zawieszenie renty socjalnej za miesiąc, w którym rencista osiągnął przychód wyższy niż 130 proc. przeciętnego mies. wynagrodzenia, a nie jak dotychczas 70 proc. Projekt czeka na przejście ścieżki legislacyjnej; w założeniu miałby wejść w życie 1 stycznia 2018 r. ■

Fo

t. A

rchiw

um

Inte

gra

cji,

ww

w.p

ixa

ba

y.co

m

17

NASZE SPRAWY reforma orzecznictwa

zNamy kONkreTy!

Fo

t. A

rchiw

um

pry

wa

tne

, Fo

tom

ek/

pix

ab

ay.

co

m

Tomasz Przybyszewski dziennikarz, sekretarz redakcji portalu Niepelnosprawni.pl, szef mediów Integracji

Trwają prace zespołu, który mazreformować system orzekaniao niepełnosprawności. Niedawnozakończył się kolejny etap.Do redakcji portalu Niepelnosprawni.pltrafia mnóstwo pytań Czytelników o nowysystem orzekania. Oto odpowiedzi,które stanowią główne założeniai kierunki zmian, jakie ma przynieśćplanowana reforma orzecznictwa.

Międzyresortowy Zespół ds. Opracowania Systemu Orzekania o Niepełnosprawności oraz Niezdolności do Pracy, powołany do życia 2 lutego 2017 r. przez ówczesną premier Beatę Szydło, zakończył niedawno kolejny etap prac, czyli stworzenie projektu założeń do ustawy.

Prace zespołu prowadzi prof. Gertruda Uścińska, prezes ZUS. Efekty prac nie są na razie szerzej ujawnia-ne, ale na prośbę redakcji prof. Uścińska i Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaprezentowali główne założenia. Co istotne, odzwierciedlenie w poniższych punktach znalazła część postulatów nadsyłanych przez Czytelników portalu i zaprezentowanych podczas jednego z posiedzeń Zespołu.

Mamy nadzieję, że poniższe informacje uspokoją wielu z Państwa.

Jak ma wygląDać NOwy sysTem OrzekaNia?

1. Międzyresortowy Zespół ds. Opracowania Systemu Orzekania o Niepełnosprawności oraz Niezdolności do Pracy przeprowadził gruntowną analizę istniejących systemów orzekania. Przy okazji okazało się, że regula-cje dotyczące poszczególnych systemów orzecznictwa rozproszone są w niemal... 80 ustawach i rozporządzeniach, a orzeczenia są podstawą przyznania ponad 100 różnych świadczeń, form wsparcia i uprawnień.

2. Założeniem projektu ustawy jest uproszczenie i ujednolicenie zasad orzekania o niepełnosprawności, niezdolności do pracy, całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym oraz o inwalidztwie w służbach mundurowych i zawarcie ich w jednym akcie prawnym.

3. Ujednolicenie systemów orzekania ma wyelimino-wać konieczność wielokrotnego orzekania w sprawie tych samych osób do różnych celów.

4. Planowane jest zachowanie trzech stopni niepełnosprawności. Będzie też osobno oceniana niesamodzielność.

5. Powstanie sieć centrów orzeczniczych, nadzorowa-nych przez jednostkę centralną.

6. Centra orzecznicze powstałyby na bazie dotychcza-sowych komisji ZUS, KRUS oraz zespołów orzekania o niepełnosprawności. Do systemu zostaną też włączone niektóre kompetencje poradni psychologicz-no-pedagogicznych, związane z orzekaniem o szczegól-nych potrzebach edukacyjnych dzieci i młodzieży.

7. W centrach orzeczniczych pracowaliby lekarze specjaliści, psycholodzy, pedagodzy, doradcy zawodowi, fizjoterapeuci, logopedzi, pracownicy socjalni. Jeśli zajdzie taka potrzeba, będzie można zlecać badania specjalistom zewnętrznym.

8. W centrum orzeczniczym wydawane byłoby jedno orzeczenie zawierające kompleksową ocenę funkcjonalną osoby orzekanej.

9. Orzeczenie byłoby wydawane w terminie miesiąca od otrzymania wniosku i skompletowania dokumentacji. Jeśli czas na wydanie orzeczenia zostanie przekroczony, byłaby możliwość ponaglenia instytucji wydającej orzeczenie.

10. Od orzeczenia przysługiwałoby odwołanie. Wówczas orzeczenie – już ostateczne – w tym samym centrum orzeczniczym wydawałby inny skład.

11. Co ważne, projektowany system orzekania nie zmienia dotychczasowych świadczeń oraz nie działa wstecz, tzn. obecne orzeczenia zachowają ważność.

12. Nowe rozwiązania będą podlegały procedurze legislacyjnej, co wymaga czasu. Zatem wejście w życie nowych regulacji jest jeszcze odległą perspektywą.

INTEGRACJA 6 (146) 2017

http:Niepelnosprawni.plhttp:Niepelnosprawni.pl

18 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

WARTO WIEDZIEĆ ■ poradnik obywatela

OrZecZeNie beZ tajemNic

Ewa Szymczuk doradca socjalny w Centrum Integracja w Warszawie

Zapewne każdy, kto po raz pierwszy otrzymałorzeczenie o niepełnosprawności lub jego stopniu,zastanawiał się, co wynika z umieszczonych tamzapisów. Na co mają wpływ? Na co zwracać uwagę?

Fo

t. A

rchiw

um

Inte

gra

cji

Każde orzeczenie wydane przez Miejski lub Powiato-wy Zespół Orzekania o Niepełnosprawności zawiera pewne stałe elementy. Wszystkie zapisy mogą mieć wpływ na różne aspekty życia. Poniżej tłumaczymy, co oznaczają kolejne rubryki.

▶ DaNe aDresOwe ZespOłu, w którym wyDaNe ZOstałO OrZecZeNie

Należy sprawdzić, czy ww. dane są wpisane i czy na formularzu jest pieczątka zespołu. Brak informacji czy pieczątki może okazać się problemem w czasie załatwiania formalności lub przy konieczności okazywania orzeczenia przed rozmaitymi urzędami.

▶ Daty: wyDaNia OrZecZeNia OraZ Zł OżeNia wNiOsku

Tu także warto sprawdzić, czy daty się zgadzają.

▶ DaNe OsOby Z NiepełNOsprawNOściąA dokładniej: imię i nazwisko, data urodzenia, miejsce

zamieszkania lub pobytu, numer PESEL oraz dane dokumentu tożsamości.

Koniecznie należy sprawdzić, czy powyższe dane zostały prawidłowo zapisane. Czasem bowiem nawet mały błąd może bardzo utrudnić życie. Gdyby w orzecze-niu źle zapisano nazwisko, np. zamiast Zaremba napisa-no Zaręba, mogłoby to skutkować zakwestionowaniem tego, czy osoba legitymująca się orzeczeniem faktycznie je posiada lub czy to orzeczenie należy do niej.

informacje o ustaleniu lub odmowie zaliczenia do osób niepełnosprawnych lub ustalenia lub odmowie ustalenia stopnia niepełnosprawności

Dzieci do 16. r.ż. otrzymują orzeczenie o niepełno-sprawności, natomiast osoby, które ukończyły 16 lat, mają ustalane stopnie niepełnosprawności:

■ znaczny, ■ umiarkowany, ■ lekki. Ulgi i uprawnienia przysługujące osobom mającym

ustalony stopień niepełnosprawności zależą przede wszystkim właśnie od tego stopnia, a w niewielu przy-padkach od przyczyny niepełnosprawności (np. ulgi

w opłatach za abonament RTV). Dlatego warto już przed złożeniem wniosku zastanowić się, z jakich uprawnień i ulg chcemy skorzystać.

▶ symbOle NiepełNOsprawNOściZawarte w orzeczeniu symbole niepełnosprawności

nie oznaczają poszczególnych schorzeń. W przepisach regulujących zasady wydawania orzeczeń o niepełno-sprawności wyjaśniono, że „symbol przyczyny niepełno-sprawności zawarty w orzeczeniu odzwierciedla rozpoznanie choroby, która niezależnie od przyczyny jej powstania powoduje zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej osoby niepełnosprawnej”.

Zawarte w orzeczeniu o niepełnosprawności czy stopniu niepełnosprawności symbole nie odpowiadają określonym jednostkom chorobowym, a jedynie grupom uszkodzonych narządów. Oznacza to, że np. symbol przyczyny niepełnosprawności 08-T – choroby układu pokarmowego – będzie miała wpisany zarówno osoba np. po resekcji żołądka, jak i osoba z chorobą nowotworową układu pokarmowego.

W orzeczeniu mogą być podane maksymalnie trzy symbole. Zgodnie z przepisami, każde schorzenie musi stanowić podstawę wydania orzeczenia w danym stopniu. Oznacza to, że jeśli z powodu schorzenia wiodącego, np. dysfunkcji narządu ruchu, jest przyznany stopień niepełnosprawności umiarkowany (czyli wyższy), a np. z powodu dysfunkcji narządu wzroku mógłby być przyznany stopień lekki (czyli niższy), to w orzeczeniu o stopniu umiarkowanym nie będzie on uwzględniony. Orzeczenie będzie więc zawierać wyłącznie symbol potwierdzający dysfunkcję narządu ruchu.

▶ cZas, Na jaki OrZecZONONiepełNOsprawNOść lub stOpień

Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16. r.ż.

Stopień niepełnosprawności orzeka się natomiast na czas określony lub na stałe. Decyduje ocena możliwo-ści poprawy funkcjonowania osoby zainteresowanej.

19 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

W przypadku orzeczenia wydanego na czas określony warto pamiętać, że ponowny wniosek o wydanie kolejne-go orzeczenia można złożyć nie wcześniej niż 30 dni przed terminem upływu ważności posiadanego orzecze-nia. Ciągłość posiadanych orzeczeń ma często znaczenie przy ubieganiu się o rozmaite świadczenia i uprawnienia, np. zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie pielęgnacyjne czy o kartę parkingową.

▶ Data lub Okres pOwstaNiaNiepełNOsprawNOści

Powyższa informacja może mieć wpływ na prawo do rozmaitych świadczeń, np. zasiłku pielęgnacyjnego. Prawo do ww. świadczenia przysługuje bowiem m.in. osobie z niepełnosprawnością powyżej 16. r.ż., legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21. r.ż.

W praktyce może być więc tak, że brak informacji w orzeczeniu, iż niepełnosprawność powstała przed 21. r.ż., spowoduje nieprzyznanie świadczenia.

▶ Data lub Okres pOwstaNiaustalONegO stOpNia

Datę lub okres powstania niepełnosprawności ustala się na podstawie przebiegu schorzenia, dokumentacji medycznej oraz zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia, wydanego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli z przedłożonej dokumentacji oraz przebiegu schorzenia nie da się ustalić okresu lub daty powstania niepełnosprawności, za datę tę przyjmuje się moment złożenia wniosku do powiatowego zespołu.

▶ 10 wskaZań – cO OZNacZają?Kolejną bardzo ważną, ale też budzącą wiele emocji,

częścią orzeczenia są wskazania, określone przez skład orzekający. Zawarte są w 10 punktach i dotyczą kolejno:

1. Odpowiedniego zatrudnienia uwzględniającego psychofizyczne możliwości danej osoby

W orzeczeniach można spotkać rozmaite sformułowania, np. „stanowisko przystosowane”, „warunki pracy chronionej”, „zakład pracy chronionej” czy „otwarty rynek pracy”.

Bardzo często zarówno osoby z niepełnosprawnością, jak i potencjalni pracodawcy traktują te zapisy dosłow-nie. Skutkuje to wątpliwościami, czy można podjąć zatrudnienie lub zatrudnić taką osobę np. na otwartym rynku pracy, skoro ma w orzeczeniu zapis „warunki pracy chronionej” lub „zakład pracy chronionej”.

Warto tutaj wyjaśnić, że zgodnie z obowiązującymi przepisami to lekarz medycyny pracy za każdym razem decyduje, czy konkretny pracownik, zarówno pełno-sprawny, jak i z niepełnosprawnością, może zostać zatrudniony na określonym stanowisku pracy. Dlatego ww. zapisy nie precyzują warunków zatrudnienia osoby posiadającej orzeczenie o stopniu niepełnosprawności

ani też nie orzekają, czy taka osoba może w ogóle podjąć pracę.

2. szkolenia, w tym specjalistycznego W tym punkcie zwykle jest zapis „dotyczy”

lub „nie dotyczy”. Jednak wskazanie „ dotyczy” nie oznacza, że osoba zostanie automatycznie skierowana na wybrane szkolenie. Osoba poszukująca zatrudnienia może być skierowana na szkolenie przez powiatowy urząd pracy lub w ramach rozmaitych projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe.

3. Zatrudnienia w zakł. aktywności zawodowej (ZaZ) Osoby posiadające ww. zapis mogą być kierowane

do pracy w zakładzie aktywności zawodowej (ZAZ). W ZAZ co najmniej 70 proc. osób zatrudnionych stanowią osoby z niepełnosprawnością – przede wszystkim skierowane przez powiatowe urzędy pracy.

W ZAZ mogą być zatrudnione osoby zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności oraz do umiarkowanego stopnia, u których stwierdzono autyzm, niepełnosprawność intelektualną lub chorobę psychicz-ną – w tym osób, w stosunku do których rada programo-wa warsztatów terapii zajęciowej zajęła stanowisko uzasadniające podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej. Jednakże stan zatrudnienia osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nie może być wyższy niż 35 proc. ogółu zatrudnionych.

4. uczestnictwa w terapii zajęciowej Warsztaty terapii zajęciowej są wyodrębnioną

organizacyjnie i finansowo placówką stwarzającą osobom z niepełnosprawnością niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia.

Uczestnikami warsztatów mogą być osoby posiadające prawnie potwierdzony status niepełnosprawności, niezdolne do podjęcia pracy. Obecnie przyjmowane do WTZ osoby z niepełnosprawnością muszą posiadać w swoim orzeczeniu wskazanie do uczestnictwa w terapii zajęciowej.

Dlatego szczególnie w przypadku osób z dysfunkcją intelektualną czy niepełnosprawnościami sprzężonymi warto zadbać o to, by ww. zapis znalazł się w orzeczeniu, tak by osoby mogły być w przyszłości zakwalifikowane do udziału w WTZ.

5. konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby

Jeśli dysfunkcja, która jest podstawą wydania orzecze-nia, wymaga zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze i pomoce techniczne, wówczas w orzeczeniu jest zapis: „wymaga wg wskazań lekarskich”.

W myśl obowiązujących przepisów, każdej osobie uprawnionej przysługuje zaopatrzenie w wyroby medycz-ne. Są to np. różnego rodzaju protezy, aparaty i ortezy ortopedyczne, wózki inwalidzkie, laski i kule, balkoniki,

20 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

WARTO WIEDZIEĆ ■ poradnik obywatela

obuwie ortopedyczne, zestawy infuzyjne do osobistych pomp insulinowych, pieluchomajtki, cewniki czy sprzęt stomijny (pełny wykaz refundowanych wyrobów medycz-nych zawarty jest w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie).

Osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu mogą również ubiegać się o dodatkowe środki w powiatowym centrum pomocy rodzinie.

6. korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, przez co rozumie się korzystanie z usług socjalnych, opiekuńczych, tera-peutycznych i rehabilitacyjnych świadczonych przez sieć instytucji pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki

W orzeczeniach spotyka się zapisy np. „dotyczy” lub „wymaga, wg obowiązujących przepisów”. W orzeczeniach o stopniu umiarkowanym zwykle jest zapis „częściowo wymaga”.

Co prawda wprost to wskazanie nie jest wymagane przy ubieganiu się o wsparcie w rozmaitych instytucjach, np. w ośrodku pomocy społecznej, o usługi opiekuńcze. Jednak zapis ten potwierdza konieczność pomocy innych osób i instytucji w codziennej egzystencji.

7. konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji

Jeśli osoba ma znacznie ograniczone możliwości samodzielnej egzystencji i wymaga wsparcia innych osób, zapis w orzeczeniu będzie brzmiał „wymaga” lub „częściowo wymaga”.

Zapis ten potwierdza konieczność pomocy w codzien-nym funkcjonowaniu osoby z niepełnosprawnością.

8. konieczności stałego współudziału opiekuna dziecka w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji

Ten pkt w orzeczeniu dotyczy wyłącznie dzieci do 16. r.ż. ważne! Punkty 7 i 8 w orzeczeniu z zapisami np.

„dotyczy” lub „wymaga” są konieczne łącznie, by opiekun dziecka mógł ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. Dlatego rodzice i opiekunowie dzieci z niepełnosprawno-ścią, których dzieci wymagają całodobowej opieki z tytułu niepełnosprawności, powinni zwrócić uwagę, czy w orzeczeniu dziecka oba punkty są zaznaczone.

9. spełniania przez osobę z niepełnosprawnością przesłanek określonych w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – prawo o ruchu drogowym

Zapis tego punktu budzi wiele emocji, gdyż jest niezbędny, jeśli osoba z niepełnosprawnością lub jej opiekun chcieliby otrzymać kartę parkingową. W orzecze-niu osoby, która zdaniem lekarza orzecznika spełnia kryteria, by otrzymać kartę parkingową (tj. ma znaczne ograniczenie w samodzielnym poruszaniu się), można znaleźć zapis np. „dotyczy” lub „spełnia przesłanki”.

10. Zamieszkiwania w oddzielnym pokoju, o którym mowa w art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych

Zapisy tego punktu często są opacznie rozumiane, szczególnie przez posiadaczy starszych orzeczeń, gdzie nie było informacji, że zapisy odnoszą się do ustawy o dodatkach mieszkaniowych. Zamieszczony w orzecze-niu zapis „dotyczy” lub „wymaga” rozumiany bywa jako prawo do ubiegania się w gminie o większe mieszkanie.

Natomiast ww. wskazanie dotyczy przede wszystkim osób z określonymi dysfunkcjami, np. osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim, leżącej czy takiej, która ma znaczne ograniczenia w przyjmowaniu pokarmów i czynnościach fizjologicznych.

Osoba ubiegająca się o dodatek mieszkaniowy musi spełniać rozmaite kryteria. Osoba z niepełnosprawno-ścią, posiadająca ww. wskazanie, ma zwiększoną normatywną powierzchnię lokalu o 15 mkw.

Więcej informacji dotyczących ubiegania się o dodatek mieszkaniowy uzyskać można w urzędzie miasta/gminy lub na portalu ngo.pl.

▶ uZasaDNieNie Istotną częścią orzeczenia jest uzasadnienie,

w którym wymienione są przesłanki, na których oparto ustalenie określonego stopnia niepełnosprawności.

Warto zapoznać się z tym fragmentem orzeczenia szczególnie w sytuacji, gdy osoba, która otrzymała orzeczenie, nie zgadza się z jego treścią, zapisami czy wskazaniami. Można tu bowiem znaleźć informacje przydatne przy formułowaniu odwołania.

▶ pOucZeNie O prZysługującym ODwOłaNiu

Na końcu orzeczenia jest zawarta informacja o zasadach i trybie składania odwołania. Odwołanie od orzeczenia należy złożyć w ciągu 14 dni od dnia jego doręczenia do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności za pośrednictwem powiatowego zespołu, który wydał orzeczenie. Od orzeczenia wydanego przez wojewódzki zespół orzekania przysługuje z kolei odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Przy składaniu odwołań należy ściśle przestrzegać terminów przewidzianych przepisami, gdyż przekrocze-nie ich uniemożliwia skorzystanie z drogi odwoławczej.

▶ pODpisy cZłONkówskłaDu OrZekającegO

Mam nadzieję, że udało się mi wyjaśnić wszelkie wątpliwości dotyczące zapisów w orzeczeniu o niepełno-sprawności i jej stopniu. W razie dodatkowych pytań, polecam zapoznanie się z odpowiedziami na pytania dotyczące systemu orzekania, udzielanymi przez dorad-ców i prawników Centrów Integracja, na portalu Niepelnosprawni.pl w dziale Zapytaj doradcę.

http:Niepelnosprawni.pl

ZNAJDŹ PRACĘ LUB PRACOWNIKA NA: Sprawniwpracy.pl

WIĘCEJ O PRACY NA: Niepelnosprawni.pl

http:Niepelnosprawni.plhttp:Sprawniwpracy.pl

22 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

WARTO WIEDZIEĆ ■ Człowiek bez barier 2017

15. Jubileuszowy KoNKuRs

Auto

rzy:

To

ma

sz P

rzyb

ysze

wsk

i, M

ate

usz

Ró

żańsk

iFo

t. M

art

a K

uśm

ierz

/Ce

gie

łka

Gala 15. Konkursu „Człowiek bez barier”, organizowanego przez stowarzyszeniePrzyjaciół integracji, odbyła się w zamku Królewskim w warszawie 4 grudnia 2017 r.Honorowym patronatem objęła Konkurs Małżonka Prezydenta RPAgata Kornhauser-Duda, która zaszczyciła integrację i laureatów swoją obecnością.z okazji jubileuszu wręczono także nagrodę „Człowiek bez barier 15-lecia”, Nagrodę specjalną, Publiczności, osobowości internetowej oraz cztery wyróżnienia.

Gościem honorowym Gali była Pierwsza Dama, Agata Kornhauser-Duda. – Każda Gala, w której uczestniczę, jest dla mnie niezwykle ważnym przeżyciem, bo tutaj poznaję wspaniałych ludzi, którzy swoją postawą, determinacją i siłą charakteru pokazują, że niepełnosprawność nie jest przeszkodą w osiąganiu sukcesów życiowych, spełnianiu marzeń, a co ważniejsze – ta postawa może być inspirująca dla nas wszystkich – powiedziała w swoim przemówieniu Małżonka Prezydenta RP. – Minione 15 lat trwania Konkursu to stałe dbanie o świat bez barier, który jest miejscem na odważne działania i inicjatywy.

Agata Kornhauser-Duda wręczyła statuetkę zwyciężczyni 15. Konkursu, Bogumile Czerniawskiej. Laureatka jest mieszkanką Pisza, gdzie stworzyła rodzinę zastępczą dla... sześciorga dzieci. Choć jest osobą z niepełnosprawnością ruchową, nie miała taryfy ulgowej ani w domu, ani w szkole, ani w pracy.

– Ja nigdy nie oczekiwałam wyróżnień i wielkich nagród – powiedziała, odbierając nagrodę. – Wszystko zawsze robiłam z wielkim sercem, ponieważ mam wspaniałą rodzinę, która mnie zawsze wspiera – męża i córkę, którzy są tu dzisiaj ze mną.

Jubileuszową statuetkę „Człowiek bez barier 15-lecia” z rąk prof. Antoniny Ostrowskiej, przewodniczącej jury Konkursu, odebrała Janina Ochojska, prezes Polskiej Akcji Humanitarnej (PAH).

– Bariery, które są na zewnątrz, jesteśmy w stanie pokonać, natomiast bariery, które są w nas, pokonać jest najtrudniej – podkreśliła Janina Ochojska. Odniosła się też do pamiętnych słów dr. Lecha Wierusza, pod którego opieką rehablitowała się jako dziecko. – Mówiono nam, że dzięki niepełnosprawności mamy więcej, a nie mniej, że nam dano, a nie odebrano. Gdy słyszałam te słowa jako nastolatka, nie rozumiałam ich. To wszystko, co przeżyłam, co zdołałam zrobić, jest dzięki niepełnosprawności. Aż strach pomyśleć, coby było, gdybym była sprawna i nie zachorowała jako dziecko na polio! – zażartowała Janina Ochojska. – Niepełnosprawność jest dla mnie darem – podkreśliła.

W tym roku jury przyznało też Nagrodę Specjalną. Statuetkę Iwonie Cichosz wręczyła Dorota Habich, p.o. prezesa Zarządu PFRON.

Iwona Cichosz to pierwsza w Polsce dyplomowana Głucha tłumaczka języka migowego. Jest też Miss Świata Głuchych z 2016, a w 2017 r. wystąpiła w show Polsatu

INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

„Dancing with the Stars. Taniec z Gwiazdami”, gdzie dotarła do finału. Dzięki jej występom po raz pierwszy w Polsce w programie na żywo pojawiły się napisy.

Jury Konkursu przyznało też cztery równorządne wyróżnienia (sylwetki wszystkich nagrodzonych – na następnych stronach). Otrzymali je: • Paweł Parus (statuetkę z rąk Mariusza Szpikowskiego, dyrektora Lotniska Chopina w Warszawie odebrała żona Joanna Parus) • Joanna Rogozińska, której statuetkę wręczyła Jolanta Zabarnik-Nowakowska, prezes Zarządu Fundacji PZU • Vodi Tafel – odebrał statuetkę z rąk Moniki Ferenc, reprezentującej Pocztę Polską • Rafał Wilk, któremu statuetkę wręczyła Małgorzata Głębicka, prezes Zarządu Fundacji PKO Banku Polskiego.

Zwyciężczyni i czterej wyróżnieni w Konkursie otrzymali poza statuetkami nagrody pieniężne.

Nagrodę Publiczności otrzymała Judyta Bork z Gdyni, zdobywając w internetowym głosowaniu Czytelników portalu Niepelnosprawni.pl 3390 głosów. Statuetkę wręczył jej Wojciech Szczurek, prezydent rodzinnej Gdyni.

W tym roku po raz drugi w historii przyznano też nagrodę w kategorii Osobowość Internetowa, którą otrzymał Michał Woroch, a statuetkę przekazała Ewa Krupa, prezes Zarządu Fundacji Orange.

Podczas finałowej Gali w Zamku Królewskim wręczono również Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, przyznawany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Medal otrzymał Janusz Skowron – niewido-my pianista jazzowy, kompozytor i aranżer, zaliczany do czołówki polskich muzyków jazzowych. Wyróżnienie wręczył Michał Góraś, dyrektor Biura Ministra. Muzyk podczas Gali Konkursu wystąpił z minirecitalem.

Jubileuszową Galę prowadzili Piotr Pawłowski, prezes Integracji, oraz dziennikarz Tomasz Wolny.

więcej: Niepelnosprawni.pl

Janina Ochojska, „Człowiek bez barier 15-lecia”

Nagrodę Bogumile Czerniawskiej, „Człowiekowi bez barier 2017” wręczyła Pierwsza Dama RP, Agata Kornhauser-Duda

Wśród gości Gali byli m.in. (od lewej): Dorota Habich, p.o. prezes Zarządu PFRON, prof. Antonina Ostrowska, przewodnicząca Jury Konkursu, Agata Kornhauser-Duda, Małżonka Prezydenta RP, Konstanty Radziwiłł, minister zdrowia, Jolanta Zabarnik- -Nowakowska, prezes Zarządu Fundacji PZU

integracja składa podziękowania wszystkim Partnerom i Przyjaciołom 15. Konkursu „Człowiek bez barier” Organizator

Patronat Honorowy Małżonki Prezydenta RP Agaty Kornhauser-Dudy

Partner instytucjonalny:

Konkurs współfinansowany ze środków PFRON

Partnerzy Główni:

Partnerzy:

Patronat medialny:

23

http:Niepelnosprawni.plhttp:Niepelnosprawni.pl

24 INTEGRACJA 6 (146) ■ 2017

WARTO WIEDZIEĆ ■ Człowiek bez barier 2017

boGuMiłA CzeRNiAwsKA

Wżyciu kieruje się sercem. Wierzy, że trudne chwile są po to, by wykuwać twardy charakter. Nigdy nie żyła jak osoba z niepe�