fisiese wetenskappe

FISI

ESE

WE

TE

NSK

AP

PE Kurrikulum- en

assesseringsbeleidsverklaring

Verdere Onderwys- en OpleidingsfaseGraad 10-12

Nasionale Kurrikulumverklaring (NKV)

FISIESE WETENSKAPPE GRAAD 10-12

1KABV

KURRIKULUM- EN ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING

GRAAD 10-12

FISIESE WETENSKAPPE


2 KURRIKULUM- EN ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING (KABV)

Departement van Basiese OnderwysStrubenstraat 222Privaatsak X895Pretoria 0001Suid-AfrikaTel: +27 12 357 3000Faks: +27 12 323 0601

Pleinstraat 120 Privaatsak X9023Kaapstad 8000Suid-Afrika Tel: +27 21 465 1701Faks: +27 21 461 8110Webtuiste: http://www.education.gov.za

© 2011 Departement van Basiese Onderwys

ISBN: 978-1-4315-0614-9

Ontwerp en uitleg deur: Ndabase Printing Solution

Gedruk deur: Staatsdrukkery


3KABV

VOORWOORD VAN DIE MINISTER

Die nasionale kurrikulum is die hoogtepunt van ons poging oor ’n tydperk van 17 jaar om die apartheidskurrikulum wat ons geërf het, te hervorm. Sedert die aanvang van demokrasie het ons gepoog om die kurrikulum op die waardes deur die Grondwet (Wet No. 108 van 1998) geϊnspireer, te skoei. Die Aanhef van die Grondwet verklaar die doelstellings van die Grondwet soos volg:

• Die verdeeldheid van die verlede te heel en ’n samelewing gegrond op demokratiese waardes, maatskaplike geregtigheid en basiese menseregte te skep;

• Die lewensgehalte van alle burgers te verhoog en die potensiaal van elke mens te ontsluit;

• Die grondslag te lê vir ’n demokratiese en oop samelewing waarin regering gebaseer is op die wil van die bevolking en elke burger gelyk deur die reg beskerm word; en

• ’n Verenigde demokratiese Suid-Afrika te bou wat sy regmatige plek as soewereine staat in die gemeenskap van nasies inneem.

Onderwys en die kurrikulum het ’n belangrike rol om in die verwesenliking van hierdie doelstellings te vervul.

Uitkomsgebaseerde onderwys, wat in 1997 ingestel is, was ’n poging om die verdeeldheid van die verlede te heel, maar die ondervinding van implementering het as aansporing vir ’n kurrikulumvernuwing in 2000 gedien. Dit het tot die eerste kurrikulumvernuwing, naamlik die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring (2002) en die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10-12 (2002), gelei.

Deurlopende implementeringsuitdagings het tot ‘n volgende kurrikulumvernuwing in 2009 gelei, naamlik die hersiening van die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring (2002) en die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10-12 (2002) wat tot die ontwikkeling van hierdie dokument gelei het.

Sedert 2012 is die twee onderskeie nasionale kurrikulumverklarings, naamlik diè vir Graad R-9 en Graad 10-12 in ’n enkele dokument, wat voortaan slegs as die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12, bekend sal staan, geamalgameer. Hoewel die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 sy vertrekpunt in die vorige kurrikulum vind, het daar wel vernuwing ingetree wat ten doel het om groter duidelikheid oor dit wat op ’n kwartaal-tot-kwartaal-grondslag onderrig en geleer moet word, te verskaf.

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 is ’n beleidsverklaring met betrekking tot onderrig en leer in Suid-Afrikaanse skole en is in die volgende dokumente vervat:

(a) Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklarings vir alle vakke in hierdie dokument opgeneem;

(b) Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12; en

(c) Nasionale Protokol vir Assessering Graad R-12.

MEV ANGIE MOTSHEKGA, LPMINISTER VAN BASIESE ONDERWYS


1KABV

INHOUDSOPGAWE

AFDELING 1: INLEIDING TOT DIE KURRIKULUM EN ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARINGS .... 3

1.1 Agtergrond ....................................................................................................................................................... 3

1.2 Oorsig ............................................................................................................................................................... 3

1.3 Algemene doelwitte van die Suid-Afrikaanse Kurrikulum........................................................................... 4

1.4 Tydstoekenning ............................................................................................................................................... 6

1.4.1 Grondslagfase ......................................................................................................................................... 6

1.4.2 Intermediêre Fase ................................................................................................................................... 6

1.4.3 Senior Fase ............................................................................................................................................. 7

1.4.4 Verdere onderwys- en opleidingsfase ..................................................................................................... 7

AFDELING 2 .............................................................................................................................................. 8

2.1 Wat is Fisiese Wetenskappe? ........................................................................................................................ 8

2.2 SpesifiekedoelwittevanFisieseWetenskappe ........................................................................................... 8

2.3 Tydtoekenning vir Fisiese Wetenskappe in die Kurrikulum ........................................................................ 9

2.4 Oorsig van Onderwerpe................................................................................................................................ 10

2.5 Oorsig van Praktiese werk ........................................................................................................................... 11

2.6 Gewigte van Onderwerpe (40-week Program) ............................................................................................ 15

2.7 Oorsig van Formele Assessering en Aanbevole Eksperimente ............................................................... 15

2.8 Ontwikkel Taalvaardighede in Lees en Skryf .............................................................................................. 15

AFDELING 3 ............................................................................................................................................ 16

Inhoud van Fisiese Wetenskappe Grade 10-12 .................................................................................................... 16



AFDELING 4 .......................................................................................................................................... 158

4.1 Inleiding ........................................................................................................................................................ 158

4.2 Informele of Daaglikse Assessering .......................................................................................................... 158

4.3 Formele assessering................................................................................................................................... 159

4.4 Assesseringsprogam .................................................................................................................................. 161

4.4.1 Formele assesseringsprogram vir grade 10 en 11 ............................................................................... 161

4.4.2 Formele assesseringsprogram vir graad 12 ......................................................................................... 163

4.4.3 Jaareind eksamens ............................................................................................................................. 163

4.5 Verslagdoening en rapportering ................................................................................................................ 166

4.6 Moderering van assessering ..................................................................................................................... 167

4.7 Algemeen ..................................................................................................................................................... 167

BYLAE ................................................................................................................................................... 168


3KABV

AFDELING 1

INLEIDING TOT DIE KURRIKULUM- EN ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING

1.1 Agtergrond

Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 bepaal beleid ten opsigte van kurrikulum en assesserings-aangeleenthede in die skoolsektor.

Ten einde die implementering van die Nasionale Kurrikulumverklaring te verbeter, is dit aangepas en die aanpassings tree in Januarie 2012 in werking. 'n Enkele samevattende Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring is vir elke vak ontwikkel om die ou Vakverklarings, Leerprogramriglyne en Vakassesseringsriglyne in Graad R-12 te vervang.

1.2 Oorsig

(a) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 (Januarie 2012) is 'n beleidsverklaring vir leer en onderrig in Suid-Afrikaanse skole en bestaan uit die volgende dokumente:

(i) Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklarings vir al die goedgekeurde vakke in hierdie dokument opgeneem;

(ii) Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12; en

(iii) Nasionale Protokol vir Assessering Graad R-12 (Januarie 2012).

(b) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 (Januarie 2012) vervang die huidige twee Nasionale Kurrikulumverklarings, naamlik:

(i) Nasionale beleid met betrekking tot Algemene Onderwysprogramme: Die Hersiene Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-9 (Skole), gepromulgeer in Staatskoerant No. 23406 van 31 Mei 2002; en

(ii) Nasionale kurrikulumverklaring Graad 10-12 Staatskoerante, No. 25545 van 6 Oktober 2003 en No. 27594 van 17 Mei 2005.

(c) Die Nasionale Kurrikulumverklarings, soos vervat in subparagrawe b(i) en (ii), wat uit die volgende beleidsdokumente bestaan, word jaarliks toenemend deur die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 (Januarie 2012), gedurende die periode 2012 - 2014, herroep en vervang:

(i) die Leerarea-/Vakverklarings, Leerprogramriglyne en Vakassesseringsriglyne vir Graad R-9 en Graad 10-12;

(ii) die beleidsdokument, Nasionale beleid ten opsigte van assessering en kwalifikasies vir skole in die Algemene Onderwys- en Opleidingsfase, gepromulgeer in Goewermentskennisgewing No. 124, in Staatskoerant No. 29626 van 12 Februarie 2007;

(iii) die beleidsdokument, die Nasionale Senior Sertifikaat: ‘n Kwalifikasie op Vlak 4 van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk (NKR), gepromulgeer in Staatskoerant No.27819 van 20 Julie 2005;



(iv) die beleidsdokument, ‘n Addendum tot die beleidsdokument, die Nasionale Senior Sertifikaat: ‘n Kwalifikasie op Vlak 4 van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk (NKR) met betrekking tot leerders met spesiale leerbehoeftes, gepromulgeer in Staatskoerant, No. 29466 van 11 Desember 2006, word geïnkorporeer in die beleidsdokument, Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12; en

(v) die beleidsdokument, ‘n Addendum tot die beleidsdokument, die Nasionale Senior Sertifikaat: ‘n Kwalifikasie op Vlak 4 van die Nasionale Kwalifikasieraamwerk (NKR) met betrekking tot die Nasionale Protokol vir Assessering Graad R-12, gepromulgeer in Goewermentskennisgewing, No. 1267, in Staatskoerant No. 29467 van 11 Desember 2006.

(d) Die beleidsdokument, Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 en die afdelings oor die Kurrikulum- en assesseringsbeleidsverklaring soos in Afdeling 2, 3 en 4 van hierdie dokument vervat, beslaan die norme en standaarde van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad 10-12. Die uitkomste en standaarde wat behoudens artikel 6(A) van die Suid-Afrikaanse Skolewet, 1996 (Wet No. 84 van 1996) bepaal is, sal die grondslag vorm vir die Minister van Basiese Onderwys om die minimum uitkomste en standaarde, sowel as die prosesse en prosedures vir die assessering van leerderprestasie wat van toepassing sal wees op openbare en onafhanklike skole, te bepaal.

1.3 Algemene doelwitte van die Suid-Afrikaanse Kurrikulum

(a) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 vorm die grondslag van wat beskou kan word as die kennis, vaardighede en waardes wat noodsaaklik is om te leer. Dit sal verseker dat leerders kennis en vaardighede verwerf en toepas op maniere wat betekenisvol is vir hulle lewens. Hiervolgens bevorder die kurrikulum die idee van begronde kennis binne plaaslike, bekende kontekste en terselfdertyd toon dit sensitiwiteit ten opsigte van globale vereistes.

(b) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 het die volgende doelwitte:

• om leerders, ongeag hul sosio-ekonomiese agtergrond, ras, geslag, fisiese of intellektuele vermoë, toe te rus met die kennis, vaardighede en waardes wat nodig is vir selfvervulling en betekenisvolle deelname in die samelewing as burgers van 'n vrye land;

• om toegang tot hoër onderwys te verskaf;

• om die oorgang van leerders vanaf onderwysinstellings na die werkplek te fasiliteer; en

• om aan werkgewers 'n voldoende profiel van 'n leerder se vermoëns te verskaf.

(c) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 is op die volgende beginsels gebaseer:

• Sosiale transformasie: Dit verseker dat onderwysongelykhede van die verlede aangepak word en dat gelyke onderwysgeleenthede aan alle sektore van die bevolking voorsien word;

• Aktiewe en kritiese leer: Dit moedig 'n aktiewe en kritiese benadering tot leer aan eerder as om te leer sonder om te begryp, en nie-kritiese leer van gegewe waarhede;

• Hoë kennis en hoë vaardighede: Dit is die minimum standaarde vir die kennis en vaardighede wat in elke graad verwerf moet word, word gespesifiseer en stel hoë, bereikbare standaarde in alle vakke;


5KABV

• Progressie: Die inhoud en konteks van elke graad toon progressie van die eenvoudige tot die komplekse;

• Menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid: Die infasering van die beginsels en praktyke van sosiale en omgewingsgeregtigheid en menseregte soos dit in die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika omskryf word. Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 is veral sensitief vir kwessies wat diversiteit weerspieël soos armoede, ongelykheid, ras, geslag, taal, ouderdom, gestremdhede en ander faktore;

• Waardering vir inheemse kennissisteme: Om erkenning te gee aan die ryke geskiedenis en erfenisse van hierdie land as bydraende faktore om die waardes in die Grondwet te laat gedy; en

• Geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid: Dit voorsien onderwys wat vergelykbaar is met internasionale standaarde in terme van kwaliteit, omvang en diepte.

(d) Die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 stel in die vooruitsig dat leerders die volgende kan doen:

• identifiseer en los probleme op en neem besluite deur kritiese en kreatiewe denke;

• werk doeltreffend saam met ander as lede van 'n span, groep, organisasie en gemeenskap;

• organiseer en bestuur hulself en hulle aktiwiteite verantwoordelik en doeltreffend;

• versamel, ontleed en organiseer inligting en evalueer dit krities;

• kommunikeer doeltreffend deur middel van visuele, simboliese en / of taalvaardighede in verskillende vorme;

• gebruik wetenskap en tegnologie doeltreffend en krities deur verantwoordelikheid teenoor die omgewing en die gesondheid van ander te toon; en

• begryp die wêreld as 'n stel verwante stelsels waarin probleme nie in isolasie opgelos word nie.

(e) Inklusiwiteit behoort 'n belangrike deel van organisering, beplanning en onderrig by elke skool te vorm. Dit kan alleenlik gebeur indien alle onderwysers deeglik begryp hoe om leerstruikelblokke te herken en aan te pak, asook hoe om vir diversiteit te beplan.

Die sleutel tot die goeie bestuur van inklusiwiteit is die versekering dat struikelblokke geïdentifiseer en aangespreek word deur al die ondersteuningsisteme binne die skoolgemeenskap, insluitend onderwysers, distriksondersteuningspanne, institusionele ondersteuningspanne, ouers en spesiale skole wat kan dien as hulpbronsentrums. Om die leerhindernisse in die klaskamer aan te spreek, behoort onderwysers verskeie kurrikulêre strategieë vir differensiëring te gebruik soos uiteengesit in die Departement van Basiese Onderwys se Riglyne vir Inklusiewe Onderrig en Leer (2010).



1.4 Tydstoekenning

1.4.1 Grondslagfase

(a) Die onderrigtyd vir vakke in die Grondslagfase is soos in onderstaande tabel aangedui:

VAKGRAAD R

(UUR)

GRAAD 1-2

(UUR)

GRAAD 3

(UUR)

Huistaal 10 8/7 8/7

Eerste Addisionele Taal 2/3 3/4

Wiskunde 7 7 7

Lewensvaardighede

• Aanvangskennis

• Skeppende Kunste

• Liggaamlike Opvoeding

• Persoonlike en Sosiale Welsyn

6

(1)

(2)

(2)

(1)

6

(1)

(2)

(2)

(1)

7

(2)

(2)

(2)

(1)

TOTAAL 23 23 25

(b) Onderrigtyd vir Graad R, 1 en 2 is 23 uur en Graad 3 is 25 uur.

(c) Onderrigtyd vir Tale in Graad R-2 is 10 uur en vir Graad 3 is 11 uur. 'n Maksimum tyd van 8 uur en 'n minimum tyd van 7 uur word aan Huistaal toegeken. Vir Addisionele Taal word 'n minimum tyd van 2 uur en 'n maksimum tyd van 3 uur vir Graad 1-2 toegeken. In Graad 3 word 'n maksimum van 8 uur en 'n minimum van 7 uur vir Huistaal toegeken. 'n Minimum van 3 uur en 'n maksimum van 4 uur word in Graad 3 vir Addisionele Taal toegelaat.

(d) In Lewensvaardighede is die onderrigtyd vir Aanvangskennis in Graad R-2 net 1 uur en in Graad 3 is dit 2 uur. (Die aantal ure word in die tabel tussen hakies aangetoon.)

1.4.2 Intermediêre Fase

(a) Die onderstaande tabel dui die vakke en onderrigtyd in die Intermediêre Fase aan:

VAK UUR

Huistaal 6

Eerste Addisionele Taal 5

Wiskunde 6

Natuurwetenskappe en Tegnologie 3,5

Sosiale Wetenskappe 3

Lewensvaardighede

• Skeppende Kunste

• Liggaamlike Opvoeding

• Persoonlike en Sosiale Welsyn

4

(1,5)

(1)

(1,5)

TOTAAL 27,5


7KABV

1.4.3 Senior Fase

(a) Die onderrigtyd in die Senior Fase is soos volg:

VAK UUR

Huistaal 5

Eerste Addisionele Taal 4

Wiskunde 4,5

Natuurwetenskappe 3

Sosiale Wetenskappe 3

Tegnologie 2

Ekonomiese Bestuurswetenskappe 2

Lewensoriëntering 2

Skeppende Kunste 2

TOTAAL 27,5

1.4.4 Verdere onderwys- en opleidingsfase

(a) Die onderrigtyd in Graad 10-12 is soos volg:

VAK TYDSTOEKENNING PER WEEK (UUR)

Huistaal 4,5

Eerste Addisionele Taal 4,5

Wiskunde 4,5

Lewensoriëntering 2

Enige drie keusevakke uit Groep B (Bylaag B Tabel B1-B8) van die beleidsdokument, Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes van die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12, onderhewig aan die voorbehoudsbepalings soos uiteengesit in paragraaf 28 van die genoemde beleidsdokument.

12 (3 x 4 uur)

TOTAAL 27,5

Die toegekende 27,5 uur per week mag slegs gebruik word vir die minimum vereistes vir vakke genoem in die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12 soos hierbo gespesifiseer, en mag dus nie gebruik word vir addisionele vakke gevoeg by die lys van minimum vakke nie. Indien ŉ leerder addisionele vakke wil aanbied, moet voorsiening vir bykomende tyd vir die aanbieding van hierdie vakke gemaak word.



AFDELING 2

FISIESE WETENSKAPPE

2. 1 WAT IS FISIESE WETENSKAPPE?

Fisiese Wetenskappe ondersoek fisiese en chemiese verskynsels. Dit word gedoen deur wetenskaplike ondersoek, toepassing van wetenskaplike modelle, teorieë en wette om gebeurtenisse in die fisiese omgewing te verklaar en te voorspel.

Hierdie vak handel ook oor die gemeenskap se behoefte om te verstaan hoe die fisiese omgewing werk met die doel om voordeel daaruit te trek en verantwoordelik daarvoor te sorg. Alle wetenskaplike en tegnologiese kennis, ingesluit Inheemse Kennissisteme (IKS), word gebruik om probleme wat die gemeenskap in die gesig staar, op te los. Inheemse Kennis is kennis wat gemeenskappe gehad het, gebruik het of steeds gebruik; hierdie kennis is aangegee deur geslagte en was die bron van baie vernuwings en ontwikkelings insluitend wetenskaplike ontwikkeling. Sekere begrippe wat in Inheemse Kennissisteme gevind word, leen hulleself tot verklaring deur die wetenskaplike metode terwyl ander begrippe nie wetenskaplik verklaar kan word nie, maar nieteenstaande bly dit steeds kennis.

2. 2 SPESIFIEKE DOELWITTE VAN FISIESE WETENSKAPPE

Die doel van Fisiese Wetenskappe is om leerders bewus te maak van hulle omgewing en om leerders toe te rus met ondersoekvaardighede met betrekking tot fisiese en chemiese verskynsels, byvoorbeeld weerlig en oplosbaarheid. Voorbeelde van sommige van die vaardighede wat belangrik is vir die studie van Fisiese Wetenskappe is klassifisering, kommunikering, meting, die ontwerp van 'n ondersoek, die maak en evaluering van gevolgtrekkings, formulering van modelle, die stel van hipoteses, die identifisering en beheer van veranderlikes, verbandsiening, waarneming en vergelyking, interpretering (vertolking), voorspelling, probleemoplossing en denkvaardighede.

Fisiese Wetenskappe bevorder kennis en vaardighede in wetenskaplike ondersoek en probleemoplossing; die opbou en toepassing van wetenskaplike en tegnologiese kennis; begrip van die aard van wetenskap en wetenskap se verwantskappe met tegnologie, die gemeenskap en die omgewing.

Fisiese Wetenskappe berei leerders voor vir toekomstige leer, gespesialiseerde leer, die beroepslewe, burgerskap, holistiese ontwikkeling, sosio-ekonomiese ontwikkeling- en omgewingsbestuur. Leerders wat Fisiese Wetenskappe as vak kies in graad 10-12, insluitend die leerders met leer-hindernisse, kan verbeterde toegang hê tot: akademiese kursusse in die Hoër Onderwys; professionele loopbaanrigtings wat verband hou met toegepaste wetenskapkursusse en beroepsloopbaanrigtings. Fisiese Wetenskappe speel 'n toenemend belangrike rol in die lewens van alle Suid-Afrikaners as gevolg van die invloed daarvan op wetenskaplike en tegnologiese ontwikkeling, wat noodsaaklik is vir die land se ekonomiese groei en die sosiale welstand van sy mense.

Ses hoofkennisareas maak deel uit van die vak Fisiese Wetenskappe. Hulle is:

• Materie en Materiale

• Chemiese Stelsels

• Chemiese Verandering

• Meganika


9KABV

• Golwe, Klank en Lig

• Elektrisiteit en Magnetisme

Assesserings-taksonomie

Toepassingsoefeninge behoort op alle kognitiewe vlakke in al die kennisareas gedoen te word.

Verwys na Bylaag 1 vir die assesseringstaksonomie by kognitiewe vlakke een tot vier.

Aanbevole Informele Assessering

1. Gee aan leerders ten minste twee probleemoplossingsoefeninge op 'n gereelde grondslag (elke dag indien moontlik). Dit behoort gesamentlik alle kognitiewe vlakke te dek en kan as huiswerk of as klaswerk gedoen word.

2. Leerders behoort ten minste EEN praktiese aktiwiteit per kwartaal te doen;

3. Leerders behoort ten minste EEN informele toets per kwartaal te skryf.

LET WEL

• Informele assesseringstake is huiswerk, klaswerk, praktiese ondersoeke, eksperimente en informele toetse.

• Informele assesseringstake sal gestruktureerde probleemoplossings, (wat insluit berekeninge, praktiese ondersoeke, eksperimente, projekte, wetenskaplike argumente, die vermoë om te voorspel, waarneem en verduidelik), assesseer. Informele assesseringstake behoort ook probleemoplossingsoefeninge in te sluit wat nie berekeninge insluit nie.

• Formele assesseringstake is kontroletoetse, eksamens, eksperimente en projekte.

• “Praktiese aktiwiteite” soos dit in hierdie dokument gebruik word, sal verwys na praktiese demonstrasies, eksperimente of projekte wat gebruik word om die begrippe wat onderrig word te versterk.

• “Eksperiment” sal verwys na 'n stel instruksies wat omskryf is vir leerders om te volg om sodoende resultate te verkry wat bewese teorieë verifieer.

• “Praktiese ondersoeke” sal van leerders vereis om die wetenskaplike proses te volg.

2. 3 Tydtoekenning vir Fisiese Wetenskappe in die Kurrikulum

Die onderrigtyd vir Fisiese Wetenskappe is 4 ure per week, met 40 weke in totaal per graad. Die tyd toegeken vir die onderrig van die inhoud, begrippe en vaardighede sluit die praktiese werk in. Hierdie is 'n integrale deel van die onderrig-leer-proses.

GRAAD AANTAL WEKE TOEGEKEN INHOUD, BEGRIPPE & VAARDIGHEDE (WEKE)

FORMELE ASSESSERING (WEKE)

10 40 30 10

11 40 30 10

12 40 29 11



2. 4 OORSIG OOR ONDERWERPE

Onderwerp Inhoud

Meganika

Graad 10

Inleiding tot vektore & skalare; Beweging in een dimensie (verwysingsraamwerk, posisie, verplasing en afstand, gemiddelde spoed, gemiddelde snelheid, versnelling, oombliklike snelheid, oombliklike spoed, beskrywing van beweging in woorde, diagramme, grafieke en vergelykings); Energie (gravitasie- potensiële energie, kinetiese energie, meganiese energie, behoud van meganiese energie [in die afwesigheid van verkwistende kragte]) 30 ure

Graad 11

Vektore in twee dimensies (resultante van loodregte vektore, ontbinding van 'n vektor in sy parallelle en loodregte komponente); Newton se Wette en Toepassings van Newton se Wette (Newton se eerste, tweede en derde wette en Newton se wet van universele gravitasie, verskillende soorte kragte: gewig, normaalkrag, wrywingskrag, toegepaste krag [druk, trek], spanning [toue of kabels], kragtediagramme, vryeliggaamsketse en toepassing van Newton se wette [ewewig en nie-ewewig]) 27 ure

Graad 12

Momentum en impuls (momentum, Newton se tweede wet uitgedruk in terme van momentum, behoud van momentum en elastiese en onelastiese botsings, en impuls); Vertikale projektielbeweging in een dimensie (1D) (vertikale projektielbeweging voorgestel in woorde, diagramme, vergelykings en grafieke); Werk, Energie & Drywing (werk, arbeidenergiestelling, behoud van energie met nie-behoudende kragte teenwoordig, drywing) 28 ure

Golwe, Klank & Lig

Graad 10

Transversale pulse op 'n tou of 'n veer (puls, amplitude, superposisie van pulse); Transversale golwe (golflengte, frekwensie, amplitude, periode, golfsnelheid); Longitudinale golwe (op 'n veer, golflengte, frekwensie, amplitude, periode, golfsnelheid, klankgolwe); Klank (toonhoogte, hardheid, kwaliteit [toon], ultraklank); Elektromagnetiese straling (tweeledige [deeltjie/golf] geaardheid van elektromagnetiese [EM] straling, aard van EM-straling, EM-spektrum, aard van EM as deeltjie - die energie van 'n foton verwant aan frekwensie en golflengte) 16 ure

Graad 11 Geometriese optika (breking, Snell se wet, grenshoeke en totale interne weerkaatsing); 2D- en 3D-golffronte (diffraksie) 13 ure

Graad 12 Doppler-effek (bewegende bron of bewegende waarnemer) (met klank en ultraklank, met lig - rooi verskuiwings in die heelal) 6 ure

Elektrisiteit & Magnetismee

Graad 10

Magnetisme (magneetveld van permanente magnete, pole van permanente magnete, aantrekking en afstoting, magneetveldlyne, aarde se magneetveld, kompas); Elektrostatika (twee soorte ladings, krag uitgeoefen deur ladings op mekaar [beskrywende], aantrekking tussen gelaaide en ongelaaide voorwerpe [polarisasie], behoud van lading, ladingkwantisering); Elektriese stroombane (emk, potensiaalverskil [pv], stroom, meting van potensiaalverskil [pv] en stroom, weerstand, weerstande (resistors) in parallel) 14 ure

Graad 11Elektrostatika (Coulomb se wet, en elektriese veld); Elektromagnetisme (Magneetveld geassosieer met stroomdraende geleiers, Faraday se wet); Elektriese stroombane (energie, drywing) 20 ure

Graad 12 Elektriese stroombane (interne weerstand en serie-parallelnetwerke); Elektrodinamika (elektriese masjiene (generators en motors); wisselstroom) 12 ure


11KABV

Onderwerp Inhoud

Materie & Materiale

Graad 10

Hersienmaterieenklassifikasie(materiale; heterogene en homogene mengsels; suiwer stowwe; name en formules; metale en nie-metale; elektriese en termiese geleiers en insulators; magnetiese en nie-magnetiese materiale); Fases van materie en die kinetiese molekulêre teorie; Atoomstruktuur (modelle van die atoom; atoommassa en -deursnee; protone; neutrone en elektrone; isotope; energie kwantisering en elektronkonfigurasies); Periodieke tabel (posisie van die elemente; ooreenkomste in chemiese eienskappe in groepe; en elektronkonfigurasie in groepe); Chemiese binding (kovalente binding; ioniese binding en metaalbinding); Deeltjies waarvan stowwe gemaak word (atome en verbindings; molekulêre stowwe en ioniese stowwe) 28 ure

Graad 11

Molekulêre strukture (chemiese binding; molekulêre vorm; elektronegatiwiteit en bindingspolariteit; bindingsenergie en bindingslengte); Intermolekulêre kragte (hersien chemiese bindings; tipes intermolekulêre kragte; fases van materie; digtheid; kinetiese energie; temperatuur; die drie fases van water [makroskopiese eienskappe verwant aan submikroskopiese struktuur]); Ideale gasse (beweging en die kinetiese teorie van gasse; gaswette; die verwantskap tussen T en P) 24 ure

Graad 12

Optiese verskynsels en die eienskappe van materiale (foto-elektriese effek; emissie en absorpsiespektra) (6 ure vir Fisika); Organiese chemie (funksionele groepe; versadigde en onversadigde strukture; isomere; benaming en formules; fisiese eienskappe; chemiese reaksies [substitusie; addisie en eliminasie]); Organiese makromolekules (plastieke en polimere) 16 ure

Chemiese Stelsels

Graad 10Hidrosfeer

8 ure

Graad 11Litosfeer (mynbou en energiebronne)

8 ure

Graad 12Chemiese industrie (kunsmis-industrie)

6 ure

Chemiese Verandering

Graad 10

Fisiese en chemiese verandering (skeiding d.m.v. fisiese metodes; skeiding d.m.v. chemiese metodes; behoud van atome en massa; wet van konstante samestelling); Voorstelling van chemiese verandering (gebalanseerde chemiese vergelykings); Reaksies in waterige oplossing (ione in waterige oplossings; ioon-interaksie; elektroliete; geleiding; neerslag [presipitasie] en chemiese reaksietipes); Stoïgiometrie (molbegrip) 20 ure

Graad 11

Stoïgiometrie (molêre volume van gasse; konsentrasie; beperkende reagense; volume verwantskappe in gasagtige reaksies); Energie en chemiese verandering (energieveranderings verwant aan bindingsenergie; eksotermiese en endotermiese reaksies; aktiveringsenergie); Tipes reaksies (suur-basisreaksies; redoksreaksies; oksidasiegetalle) 28 ure

Graad 12

Reaksietempo (faktore wat tempo beïnvloed; meting van tempo; meganisme van reaksie en van katalise); Chemiese ewewig (faktore wat ewewig beïnvloed; ewewigskonstante en toepassing van ewewigsbeginsels); Sure en basisse (reaksies; titrasies; pH; southidrolise); Elektrochemiese reaksies (elektrolitiese en galvaniese selle; verwantskap van stroom en potensiaalverskil met reaksiesnelheid en ewewig; standaard- elektrode-potensiale; oksidasie- en reduksiehalfreaksie en selreaksies; oksidasiegetalle; toepassing van redoksreaksies) 28 ure

Vaardighede vir praktiese ondersoeke

Graad 12Vaardighede vir praktiese ondersoeke in Fisika en Chemie (4 ure)



2. 5 OORSIG OOR PRAKTIESE WERK

Die praktiese werk moet geïntegreerd wees met die teorie om die begrippe wat onderrig word te versterk. Praktiese werk mag die vorm aanneem van eenvoudige, praktiese demonstrasies of 'n eksperiment of 'n praktiese ondersoek. Daar word verskeie praktiese aktiwiteite uiteengesit langs die inhoud, begrippe en vaardighede-kolom in Afdeling 3. Sommige van hierdie praktiese aktiwiteite sal gedoen word as deel van die formele assessering en ander kan gedoen word as deel van die informele assessering. Hieronder is 'n tabel waarin voorgeskrewe praktiese aktiwiteite vir formele assessering gelys word, sowel as aanbevole praktiese aktiwiteite vir informele assessering in graad 10 tot 12.

Graad KwartaalVoorgeskrewe Praktiese Aktiwiteite

Formele Assessering

Aanbevole Praktiese Aktiwiteite

Informele Assessering

10

Kwartaal 1

Eksperiment 1 (Chemie): Die verhittings- en afkoelingskurwes van water.

Praktiese Demonstrasie (Fisika): Gebruik 'n golftenk om die konstruktiewe en destruktiewe interferensie van twee pulse te demonstreer. OFEksperiment (Chemie): Vlamtoetse om sommige metaalkatione en metale te identifiseer.

Kwartaal 2

Eksperiment 2 (Fisika): Elektriese stroombane met weerstande in serie en parallel - meet potensiaalverskil en elektriese stroom.

Ondersoek (Fisika): Bepaal die patroon en rigting van die magneetveld rondom 'n staafmagneet. OFEksperiment (Chemie): Bewys die behoud van materie eksperimenteel.

Kwartaal 3

Projek:Jy mag enige een van hierdie onderwerpe kies of enige ander onderwerp gebaseer op die Graad 10 vakinhoud.(Chemie): Die suiwering en kwaliteit van water. OF(Fisika): Versnelling. Voorbeeld: Rol 'n bal teen 'n skuinsvlak af en deur gebruik te maak van metings van tyd en posisie verkry 'n snelheid-tyd-grafiek en bepaal so die versnelling van die bal. Die volgende variasies kan by die ondersoek gevoeg word: (i) Verander die hoek van die skuinsvlak en bepaal watter invloed die grootte van die hoek op die versnelling het. (ii) Hou die hoek konstant en gebruik skuinsvlakke van verskillende materiale van die verskillende oppervlakke en bepaal die invloed op die versnelling. Gladde en growwe oppervlakke kan ook vergelyk word.

Eksperiment (Fisika): Rol 'n trollie teen 'n skuinsvlak af met 'n tydtikkerlint aan die trollie geheg. Gebruik die data om 'n grafiek te trek van posisie teenoor tyd. OFEksperiment (Chemie): Reaksietipes: neerslag-, gasvormings-, suur-basis- en redoksreaksies.

Kwartaal 4

Eksperiment (Chemie): Toets watermonsters vir karbonate, chloriede, nitrate, nitriete en pH, en kyk na watermonsters onder die mikroskoop. Eksperiment (Fisika): Behoud van Energie (kwalitatief)


13KABV


Formele Assessering



11

Kwartaal 1

Eksperiment (Fisika):

Ondersoek die verwantskap tussen krag en versnelling (Verifieer Newton se tweede wet)

Praktiese Demonstrasie (Fisika):

Ondersoek die verwantskap tussen normaalkrag en maksimum statiese wrywing.

Ondersoek die effek van verskillende oppervlakke op die maksimum statiese wrywing deur die voorwerp dieselfde te hou.

OF

Eksperiment (Chemie):

Ondersoek die fisiese eienskappe van water (digtheid, kookpunt, smeltpunt, effektiwiteit as oplosmiddel, …)

Kwartaal 2


Wat is die uitwerking van intermolekulêre kragte op kookpunte, smeltpunte, oppervlakspanning, oplosbaarheid, kapillariteit, . . .


Bepaal die grenshoek van 'n reghoekige helder glasblok.

OF


Boyle se wet OF bereiding van PbO2 uit Pb(NO3)2

Kwartaal 3

Projek:

Jy mag enige een van hierdie onderwerpe kies of enige ander onderwerp gebaseer op die Graad 11 vakinhoud.

(Chemie): Eksotermiese en endotermiese reaksies (voorbeelde en toepassings)

OF

(Fisika): Snell se wet.


Verkry data vir stroom en spanning data vir 'n weerstand en 'n gloeilamp en bepaal watter een Ohm se wet gehoorsaam.

OF


Ondersoek natuurlike indikatore vir sure en basisse.

Kwartaal 4


Redoksreaksies - een sintesereaksie, een dekomposisiereaksie (ontbindingsreaksie) en een verplasingsreaksie.




Formele Assessering



12

Kwartaal 1


Bereiding van esters


Teken 'n grafiek van posisie teenoor tyd en snelheid teenoor tyd vir 'n vryvallende voorwerp. EN Gebruik die data om te bepaal wat die swaartekragversnelling is.

OF


Reaksie van alkane en alkene met broom en kaliumpermanganaat OF maak 'n polimeer soos “slime” of “silly putty”.

Kwartaal 2


Hoe gebruik jy die titrasie van oksaalsuur teen natriumhidroksied om die konsentrasie van natriumhidroksied te bepaal?

OF


Behoud van lineêre momentum

Ondersoek (Fisika):

Voer eenvoudige eksperimente uit om te bepaal wat is die werk gedoen as jy by 'n trap op loop (of hardloop).

Deur die tydsverloop te bepaal vir loop of hardloop (teen dieselfde stel trappe) kan die begrip van drywing verryk word. OF Ondersoek die behoud van lineêre momentum.

OF


Ondersoek die tempo van chemiese reaksies met natriumsulfiet en soutsuur OF ondersoek chemiese ewewig.

Kwartaal 3


Deel 1: Bepaal die interne weerstand van 'n battery.

Deel 2: Stel 'n serie-parallelnetwerk op met 'n bekende weerstand. Bepaal die ekwivalente weerstand deur gebruik te maak van 'n ammeter en 'n voltmeter en vergelyk dit met die teoretiese waarde.

Ondersoek (Fisika):

Stel 'n serie-parallelnetwerk op met 'n ammeter in elke tak en in die eksterne stroombaan. Plaas voltmeters oor elke weerstand, tak en battery, plaas skakelaars in elke tak en in die eksterne stroombaan. Gebruik hierdie stroombaan om kortsluitings en oop stroombane te ondersoek.

OF


Ondersoek elektrolitiese en galvaniese selle.

Kwartaal 4


15KABV

2. 6 GEWIGSTOEDELING VAN ONDERWERPE (40 WEEK-PROGRAM)

GRAAD 10 GRAAD 11 GRAAD 12

% % %

Meganika 18, 75 16, 87 17, 50

Golwe, Klank en Lig 10, 00 8, 13 3, 75

Elektrisiteit en Magnetisme 8, 75 12, 5 7, 50

Materie en Materiale 17, 50 15, 00 11, 5 Chemie & 3, 75 Fisika

Chemiese Verandering 15, 00 17, 50 17, 50

Chemiese Stelsels 5, 00 5, 00 3, 5

Onderrigtyd (Teorie en Praktiese Werk) 75, 00 75, 00 65, 00

Tyd vir Eksamens en Kontroletoetse 25 25 35

Totale tyd = 40 uur/kwartaal x 4 kwartale = 160 Ure (per jaar)

2. 7 OORSIG OOR FORMELE ASSESSERING EN AANBEVOLE INFORMELE EKSPERIMENTE

Vir graad 10 en 11 word TWEE voorgeskrewe eksperimente per jaar gedoen: EEN Fisika-eksperiment en EEN Chemie-eksperiment as formele assessering (een eksperiment per kwartaal vir kwartaal 1 en 2). Vir graad 12 word DRIE voorgeskrewe eksperimente per jaar gedoen: EEN of TWEE Fisika-eksperimente, sowel as EEN of TWEE Chemie-eksperimente as formele assessering (een eksperiment per kwartaal vir kwartaal 1, 2 en 3). TWEE kontroletoetse en TWEE eksamens word geskryf as formele assessering vir graad 10 en graad 11. EEN kontroletoets, EEN halfjaareksamen, EEN proefeksamen en EEN finale eksamen word geskryf as formele assessering vir graad 12.

Slegs in graad 10 en graad 11, word EEN projek per jaar gedoen as formele assessering, óf in Chemie óf in Fisika, óf as 'n geïntegreerde Chemie/Fisika-projek (begin in kwartaal 1 en geassesseer in kwartaal 3). Enige EEN van die aanbevole projekte kan gedoen word of enige EEN van die eksperimente kan gedoen word as 'n praktiese ondersoek, of enige ander onderwerp van keuse kan gebruik word as 'n projek. Dit word aanbeveel dat die projek onderwerp vroeg in die eerste kwartaal aan die leerders gegee word, sodat leerders kan begin met die projek. Die finale assessering van die projek word gedoen en aangeteken in die derde kwartaal. In graad 12 word geen projek gedoen nie.

Daar is vier aanbevole informele eksperimente vir graad 10 en 11 en drie aanbevole informele eksperimente vir graad 12.

2. 8 ONTWIKKEL TAALVAARDIGHEDE: LEES EN SKRYF

Onderwysers van Fisiese Wetenskappe moet bewus wees daarvan dat hulle ook besig is om taal te onderrig oor die kurrikulum heen. Dit is veral belangrik vir leerders vir wie die Taal van Onderrig-en-Leer (TOL) nie hulle moedertaal is nie. Dit is belangrik om die leerders geleenthede te gee om hulle taalvaardighede in die konteks van die leer van Fisiese Wetenskappe te ontwikkel en te verbeter. Dit is daarom noodsaaklik om leerders geleenthede te gee om wetenskaplike materiaal te lees, om verslae, paragrawe en kort opstelle te skryf as deel van die assessering, veral (maar nie alleen nie) in die informele assessering vir leer.



AFD

ELI

NG

3

FISI

ESE

WET

ENSK

APP

E IN

HO

UD

(GR

AA

D 1

0-12

)

KW

AR

TAA

L 1

GR

AA

D 1

0

GR

AA

D 1

0 C

HEM

IE (M

ATER

IE &

MAT

ERIA

LE) K

WA

RTA

AL

1

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 U

RE

Her

sien

Mat

erie

&

klassifikasie(vangraad9)

Mat

erie

bes

taan

uit

deel

tjies

en

die

deel

tjies

se

kenm

erke

bep

aal

die

waa

rnee

mba

re e

iens

kapp

e en

reak

tiwite

it va

n di

e m

ater

ie.

Kyk

na

BY

LAA

G 2

vir

vaar

digh

ede

wat

met

die

vak

inho

ud in

alle

gr

ade

geïn

tegr

eer m

oet w

ord.

Waa

rnem

ing,

bes

kryw

ing,

kl

assi

fiser

ing

en g

ebru

ik v

an

mat

eria

le -

'n m

akro

skop

iese

be

skou

ing

(doe

n di

t br

eedv

oerig

in g

raad

9 in

dien

m

oont

lik)

0. 2

5 uu

r

Die

mat

eria

al (o

f mat

eria

le)

waa

ruit

'n v

oorw

erp

saam

gest

el is

.

• H

ersi

en d

ie e

iens

kapp

e va

n m

ater

iale

, byv

oorb

eeld

:

1. S

terk

te

2. T

erm

iese

en

elek

tries

e ge

leid

ing

3. B

rosh

eid,

sm

eeba

arhe

id e

n pl

etba

arhe

id

4. M

agne

ties

of n

ie-m

agne

ties

5. D

igth

eid

(lood

/alu

min

ium

)

6. S

mel

tpun

te e

n ko

okpu

nte

Akt

iwite

it:

Van

wat

ter m

ater

iale

wor

d pr

oduk

te g

emaa

k?

As

jy 'n

san

ddui

n he

t, is

di

e m

ater

iaal

waa

rvan

di

e sa

nddu

in g

emaa

k is

, sa

nd. K

yk n

a di

e et

iket

te

op v

oeds

elho

uers

of

med

isyn

ebot

tels

, of d

ie

omhu

lsel

van

sjo

kola

de.

Let o

p di

e be

stan

ddel

e va

n di

e m

ater

iaal

in d

ie h

ouer

. W

at v

erte

l die

ver

skill

ende

ve

rbin

ding

s jo

u oo

r die

m

ater

iaal

in d

ie h

ouer

? W

aaro

m to

on d

ie v

erva

ardi

gers

di

e be

stan

ddel

e va

n di

e m

ater

iaal

aan

? G

ebru

ik

veili

ghei

dsda

ta o

m m

eer t

e le

er o

or d

ie v

erbi

ndin

gs w

at in

vo

edse

l en

med

isyn

e vo

orko

m.

'n A

ktiw

iteit

wat

'n re

eks

mat

eria

le k

lass

ifise

er e

n al

die

ei

ensk

appe

kom

bine

er, k

an

nutti

g ge

brui

k w

ord

om h

ierd

ie

inho

ud te

her

sien

.

Die

inle

idin

g va

n hi

erdi

e on

derw

erp

is g

esku

if na

gra

ad

9 en

wor

d sl

egs

in g

raad

10

hers

ien.

Leer

ders

wor

d aa

ngem

oedi

g om

op

te le

t na

voe

dsel

bym

idde

ls e

n pr

eser

veer

mid

dels

. Hie

rdie

in

ligtin

g m

oet v

erge

lyk

wor

d m

et in

heem

se m

anie

re v

an

voed

selb

ewar

ing.


17KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 2

5 uu

r

Men

gsel

s: h

eter

ogee

n en

ho

mog

een.

•

Her

sien

die

eie

nska

ppe

van

'n m

engs

el.

• H

ersi

en d

ie e

iens

kapp

e va

n 'n

het

erog

ene

men

gsel

.

• H

ersi

en d

ie e

iens

kapp

e va

n 'n

hom

ogen

e m

engs

el.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n he

tero

gene

en

hom

ogen

e m

engs

els.

Wat

ter m

engs

els

is

hete

roge

en e

n w

atte

r m

engs

els

is h

omog

een?

• M

aak

men

gsel

s va

n sa

nd

en w

ater

, kal

ium

dich

rom

aat

en w

ater

, jod

ium

en

etan

ol,

jodi

um e

n w

ater

.

• W

atte

r men

gsel

s is

he

tero

geen

en

wat

ter

men

gsel

s is

hom

ogee

n?

• La

at le

erde

rs h

ulle

eie

ho

mog

ene

en h

eter

ogen

e m

engs

els

maa

k en

hul

le

keus

es m

otiv

eer o

f ver

dedi

g.

0. 2

5 uu

r

Sui

wer

sto

ww

e: e

lem

ente

en

verb

indi

ngs.

•

Her

sien

die

su

bmik

rosk

opie

se e

n si

mbo

liese

voo

rste

lling

s vi

r el

emen

te, v

erbi

ndin

gs e

n m

engs

els.

• H

ersi

en d

ie d

efini

sie

van

'n

elem

ent.

• H

ersi

en d

ie d

efini

sie

van

'n

verb

indi

ng.

• H

ersi

en d

ie d

efini

sie

van

suiw

er s

tow

we.

• H

ersi

en d

ie k

lass

ifika

sie

van

stow

we

as s

uiw

er, a

s ve

rbin

ding

s of

as

elem

ente

.

• B

epaa

l krit

eria

vir

suiw

erhe

id.

Geb

ruik

sm

eltp

unt e

n ko

okpu

nt a

s be

wys

van

su

iwer

heid

. Geb

ruik

ch

rom

atog

rafie

as

bew

ys v

an

suiw

erhe

id.

• B

eslu

it w

atte

r van

die

vo

lgen

de s

tow

we

is

suiw

er s

tow

we:

wat

er, t

ee,

sout

wat

er, k

oper

, bro

ns, l

ug,

suur

stof

.

• G

ebru

ik m

olek

ulêr

e m

odel

le

om s

uiw

er s

tow

we,

ele

men

te

en v

erbi

ndin

gs te

bou

.

Akt

iwite

it:

• D

oen

eksp

erim

ente

met

pa

pier

chro

mat

ogra

fie o

m

te to

on d

at w

ater

oplo

sbar

e in

kpen

ne o

f “S

mar

ties”

nie

su

iwer

kle

ure

het n

ie, m

aar

men

gsel

s va

n kl

eure

.

Geb

ruik

die

per

iodi

eke

tabe

l om

ele

men

te te

iden

tifise

er.

Pro

efbu

ise,

gla

sbek

er,

filtre

erpa

pier

en

wat

erop

losb

are

ink-

penn

e.



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 2

5 uu

r

Nam

e en

form

ules

van

sto

ww

e.

• H

ersi

en d

ie n

ame

van

verb

indi

ngs

deur

die

nam

e va

n di

e el

emen

te w

aaru

it hu

lle g

emaa

k is

te g

ebru

ik.

• H

ersi

en d

ie k

atio

on- e

n an

ioon

tabe

l.

• H

ersi

en d

ie s

kryf

van

nam

e w

anne

er d

ie fo

rmul

es g

egee

w

ord.

• H

ersi

en d

ie s

kryf

van

fo

rmul

es w

anne

er d

ie n

ame

gege

e w

ord.

• H

ersi

en d

ie b

etek

enis

van

di

e na

am-u

itgan

ge s

oos

-ied,

-ie

t en

-aat

.

• Ve

rsta

an d

ie b

etek

enis

van

di

e vo

orvo

egse

ls d

i-, tr

i-,

ens.

Akt

iwite

it:

• W

aaro

m b

esta

an d

aar

wet

ensk

aplik

e na

me?

• Id

entifi

seer

die

ele

men

te

waa

ruit

'n v

erbi

ndin

g op

die

vo

edse

l-etik

ette

, wat

die

le

erde

rs b

ymek

aar g

emaa

k he

t, be

staa

n.

• Ve

rgel

yk d

ie w

eten

skap

like

nam

e m

et d

ie tr

adis

ione

le

nam

e vi

r ver

bind

ings

wat

be

kend

is a

an d

ie le

erde

rs,

bv. k

oeks

oda,

koo

lsuu

rgas

ge

blus

te k

alk.

Dui

vir

leer

ders

die

ve

rwan

tska

p aa

n tu

ssen

na

me,

che

mie

se fo

rmul

es e

n ch

emie

se b

indi

ng.

Geb

ruik

die

kat

ioon

- en

anio

onta

bel i

n B

YLA

AG

4.

Let o

p di

e na

me

van

kova

lent

e ve

rbin

ding

s en

die

nam

e va

n io

nies

e ve

rbin

ding

s.


19KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 2

5 uu

r

Met

ale,

hal

fmet

ale

en n

ie-

met

ale.

•

Her

sien

die

kla

ssifi

kasi

e va

n st

oww

e as

met

ale,

ha

lfmet

ale

en n

ie-m

etal

e de

ur g

ebru

ikm

akin

g va

n hu

lle e

iens

kapp

e.

• Id

entifi

seer

die

met

ale,

hul

le

posi

sie

op d

ie p

erio

diek

e ta

bel e

n hu

lle a

anta

l in

verg

elyk

ing

met

die

aan

tal

nie-

met

ale.

• H

ersi

en d

ie k

lass

ifika

sie

van

nie-

met

ale

deur

ge

brui

kmak

ing

van

hulle

ei

ensk

appe

.

• Id

entifi

seer

die

nie

-met

ale

en h

ulle

pos

isie

op

die

perio

diek

e ta

bel.

• B

eskr

yf d

ie h

alfm

etal

e (m

etal

loïe

de) a

s da

t hul

le

hoof

saak

lik n

ie-m

etaa

lagt

ige

eien

skap

pe b

esit.

• H

ersi

en d

ie k

lass

ifika

sie

van

halfm

etal

e de

ur

gebr

uikm

akin

g va

n hu

lle

kara

kter

istie

ke e

iens

kap

van

verh

oogd

e ge

leid

ing

met

to

enam

e in

tem

pera

tuur

(die

om

geke

erde

van

met

ale)

bv.

si

likoo

n en

gra

fiet.

• Id

entifi

seer

die

hal

fmet

ale

en h

ulle

pos

isie

op

die

perio

diek

e ta

bel.

• Id

entifi

seer

die

met

ale,

nie

-m

etal

e en

hal

fmet

ale

op d

ie

perio

diek

e ta

bel.

• To

ets

kope

r, lo

od, a

lum

iniu

m,

sink

, yst

er, s

waw

el, k

ools

tof,

jodi

um, g

rafie

t en

silik

oon

om te

bep

aal o

f hul

le 'n

m

etaa

l-, h

alfm

etaa

l- of

nie

-m

etaa

l kar

akte

r het

. Hoe

w

ord

hier

die

elem

ente

in d

ie

indu

strie

geb

ruik

?

Hal

fmet

aal i

s di

e ko

rrek

te

Afri

kaan

se n

aam

alh

oew

el d

ie

wet

ensk

aplik

e na

am m

etal

loïe

d oo

k be

staa

n.

In E

ngel

s is

die

naa

m

“met

allo

id” m

eer a

anva

arba

ar

en w

eten

skap

lik k

orre

k as

“s

emi-m

etal

”.



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 2

5 uu

r

Ele

ktrie

se g

elei

ers,

hal

fgel

eier

s en

nie

gele

iers

(iso

lato

rs).

• H

ersi

en d

ie k

lass

ifika

sie

van

mat

eria

le a

s: e

lekt

riese

ge

leie

rs, h

alfg

elei

ers

en

nieg

elei

ers.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n el

ektri

ese

gele

iers

, ha

lfgel

eier

s en

nie

gele

iers

.

• Id

entifi

seer

die

sto

ww

e en

di

e to

este

lle e

n vo

orw

erpe

w

at in

alg

emen

e da

aglik

se

gebr

uik

is in

hui

se e

n ka

ntor

e w

at s

pesi

fiek

geki

es is

vir

hulle

ele

ktrie

se e

iens

kapp

e (g

elei

ers,

hal

fgel

eier

s en

ni

egel

eier

s).

• To

ets

die

volg

ende

sto

ww

e om

hul

le te

kla

ssifi

seer

as

gel

eier

s, h

alfg

elei

ers

of n

iege

leie

rs: g

las,

ho

ut, g

rafie

t, ko

per,

sink

, al

umin

ium

en

mat

eria

le v

an

jou

eie

keus

e.

0. 2

5 uu

r

Term

iese

gel

eier

s (h

itte

gele

iers

) en

nieg

elei

ers

(isol

ator

s).

• H

ersi

en d

ie to

ets

en

klas

sifis

erin

g va

n m

ater

iale

as

term

iese

gel

eier

s en

ni

egel

eier

s (is

olat

ors)

.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n m

ater

iale

wat

term

iese

ge

leie

rs e

n ni

egel

eier

s is

.

• To

ets

die

volg

ende

sto

ww

e om

hul

le te

kla

ssifi

seer

as

term

iese

gel

eier

s of

ni

egel

eier

s: g

las,

hou

t, gr

afiet

, kop

er, s

ink,

al

umin

ium

en

mat

eria

le v

an

jou

eie

keus

e.

0. 2

5 uu

r

Mag

netie

se e

n ni

emag

netie

se

mat

eria

le.

• H

ersi

en d

ie to

ets

en

klas

sifis

erin

g va

n m

ater

iale

as

mag

netie

s en

ni

emag

netie

s.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n m

ater

iale

wat

mag

netie

s en

ni

emag

netie

s is

.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n di

e ge

brui

k va

n m

agne

te in

di

e al

leda

agse

lew

e (in

lu

idsp

reke

rs, i

n te

lefo

ne,

in e

lekt

riese

mot

ors,

as

kom

pass

e)

• To

ets

die

volg

ende

sto

ww

e om

hul

le te

kla

ssifi

seer

as

mag

netie

s of

nie

mag

netie

s:

glas

, hou

t, gr

afiet

, kop

er,

sink

, alu

min

ium

, yst

er e

n m

ater

iale

van

jou

eie

keus

e.

2 U

RE

Fase

s va

n M

ater

ie e

n di

e K

inet

iese

Mol

ekul

êre

Teor

ie

(KM

T).

Die

fisi

ese

toes

tand

is s

legs

een

van

die

man

iere

om

mat

erie

te

klas

sifis

eer.

Die

kin

etie

se-m

olek

ulêr

e te

orie

en

inte

rmol

ekul

êre

krag

te is

die

bas

is v

an d

ie v

aste

stof

-, vl

oeis

tof-,

gas

- en

oplo

ssin

gver

skyn

sels

.

Her

sien

ing

van

mat

erie

en

toes

tand

e (fa

ses)

van

mat

erie

is

die

gro

ter p

rent

jie.


21KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Drie

fase

s (o

f toe

stan

de) v

an

mat

erie

. •

Verifi

eer d

ie

deel

tjieg

eaar

dhei

d va

n m

ater

ie d

eur d

iffus

ie e

n B

row

n se

bew

egin

g te

on

ders

oek.

• N

oem

en

kara

kter

isee

r die

dr

ie fa

ses

van

mat

erie

.

• D

efini

eer v

riesp

unt,

smel

tpun

t en

kook

punt

.

• Id

entifi

seer

die

fisi

ese

toes

tand

(fas

e) v

an 'n

sto

f by

'n s

pesi

fieke

tem

pera

tuur

, as

die

sm

eltp

unt e

n di

e ko

okpu

nt v

an d

ie s

tof w

at

gege

e w

ord.

• D

efini

eer s

mel

ting,

ve

rdam

ping

, vrie

s,

subl

imas

ie e

n ko

nden

sasi

e as

ver

ande

rings

in fa

se

(toes

tand

).

• D

emon

stre

er h

ierd

ie

vera

nder

ings

van

fase

d.m

.v

fisie

se te

keni

nge

of s

kets

e.

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t vi

r for

mel

e as

sess

erin

g

• Te

ken

die

verh

ittin

gs- e

n di

e af

koel

ings

kurw

e va

n w

ater

. B

egin

met

ys

in 'n

gla

sbek

er

en g

ebru

ik 'n

term

omet

er

om d

ie te

mpe

ratu

ur e

lke

1 m

inuu

t te

lees

wan

neer

jy d

ie

verh

ittin

gsku

rwe

van

wat

er

bepa

al. D

oen

dies

elfd

e m

et

die

afko

elin

gsku

rwe

van

wat

er, m

aar b

egin

by

die

kook

punt

van

wat

er. G

ee jo

u re

sulta

te o

p 'n

gra

fiek.

Mat

eria

al:

'n B

rand

er, '

n gl

asbe

ker,

ysw

ater

en

'n te

rmom

eter

.

'n A

ktiw

iteit

wat

'n

vers

keid

enhe

id v

an

verb

indi

ngs

klas

sifis

eer e

n al

die

eie

nska

ppe,

insl

uite

nd

KM

T, k

ombi

neer

kan

nut

tig

gebr

uik

wor

d om

die

inho

ud te

he

rsie

n.

Om

ond

errig

tyd

te b

espa

ar

wor

d aa

nbev

eel d

at o

nder

rig

en p

rakt

iese

wer

k ge

ïnte

gree

r w

ord

as o

nder

rigst

rate

gie

vir h

ierd

ie o

nder

wer

p en

alle

an

der o

nder

wer

pe.

1 uu

r

Kin

etie

se M

olek

ulêr

e Te

orie

• B

eskr

yf 'n

vas

test

of, '

n vl

oeis

tof e

n 'n

gas

vol

gens

di

e K

inet

iese

Mol

ekul

êre

Teor

ie in

term

e va

n di

e de

eltji

es v

an m

ater

ie.

• G

ebru

ik k

lein

pla

stie

k ba

lletji

es o

f alb

aste

rs

om g

asse

, vlo

eist

oww

e en

vas

test

oww

e vo

or

te s

tel.

Verd

uide

lik d

ie

begr

ippe

: mak

rosk

opie

s,

subm

ikro

skop

ies

en

sim

bolie

s ba

ie g

oed.

Ste

l die

K

MT

voor

in b

eeld

. Lee

rder

s he

t bai

e ve

rkee

rde

begr

ipe

oor d

ie K

MT.



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

4 U

RE

Die

Ato

om: b

asie

se b

oust

een

van

alle

mat

erie

(Ato

omst

rukt

uur)

Alle

mat

erie

bes

taan

uit

atom

e. A

lles

rond

om jo

u, in

slui

tend

jo

u ei

e lig

gaam

, jou

har

e, jo

u or

gane

en

selfs

die

lug

wat

jy

inas

em, b

esta

an u

it at

ome.

Die

ato

omte

orie

is d

ie g

rond

slag

vi

r die

ver

staa

n va

n di

e in

tera

ksie

s en

ver

ande

rings

in m

ater

ie.

Die

per

iodi

eke

tabe

l ver

toon

die

ele

men

te v

olge

ns to

enem

ende

at

oom

geta

l en

wys

hoe

per

iodi

site

it va

n di

e fis

iese

en

chem

iese

ei

ensk

appe

van

die

ele

men

te v

erw

ant i

s aa

n di

e at

oom

stru

ktuu

r. A

lles

in d

ie w

êrel

d be

staa

n ui

t ver

skill

ende

kom

bina

sies

van

at

ome

van

die

elem

ente

op

die

perio

diek

e ta

bel.

Visu

alis

erin

g is

bai

e be

lang

rik

in C

hem

ie o

m d

ie v

ak te

on

traai

sel e

n m

aklik

er m

aak

om te

ver

staa

n.

0. 5

uur

Mod

elle

van

die

ato

om.

Hie

r wor

d 'n

lys

van

sleu

telo

ntde

kkin

gs (o

f hi

pote

ses)

geg

ee. P

as d

ie

ontd

ekki

ngs

by d

ie b

eskr

ywin

g va

n di

e at

oom

wat

gev

olg

het n

a di

e on

tdek

king

. Wee

s in

sta

at o

m d

ie o

ntde

kkin

gs

by d

ie a

toom

besk

ryw

ings

te

pas,

van

af d

ie G

rieke

wat

ge

sê h

et m

ater

ie b

esta

an u

it at

ome,

ver

by d

ie e

lekt

riese

ek

sper

imen

te v

an d

ie 1

9de

eeu,

tot d

ie o

ntde

kkin

g va

n ra

dioa

ktiw

iteit,

Rut

herfo

rd s

e go

udbl

ad e

kspe

rimen

t en

die

Boh

r mod

el.

• Id

entifi

seer

vyf

hoo

fbyd

raes

to

t die

ato

omm

odel

wat

va

ndag

geb

ruik

wor

d.

• W

at is

die

doe

l van

'n m

odel

va

n di

e at

oom

stru

ktuu

r?

Akt

iwite

it:

1.

Maa

k 'n

lys

van

die

sleu

tel-

ontd

ekki

ngs

oor d

ie

atoo

mst

rukt

uur.

Doe

n di

t as

'n b

iblio

teek

opdr

ag.

Kyk

na

die

wer

k va

n JJ

Th

omso

n, E

rnes

t Rut

herfo

rd,

Mar

ie C

urie

, JC

Max

wel

l, M

ax

Pla

nck,

Alb

ert E

inst

ein,

Nie

ls

Boh

r, Lu

cret

ius,

LV

De

Bro

glie

, C

J D

avis

son,

LH

Ger

mer

, C

hadw

ick,

Wer

ner H

eise

nber

g,

Max

Bor

n, E

rwin

Sch

rödi

nger

, Jo

hn D

alto

n, E

mpe

docl

es,

Leuc

ippu

s, D

emoc

ritus

, E

picu

rus,

Zos

imos

, Mar

ia d

ie

Jodi

n, G

eber

, Rha

zes,

Rob

ert

Boy

le, H

enry

Cav

endi

sh, A

La

vois

ier,

H B

ecqu

erel

.

Gee

die

sle

utel

-ont

dekk

ing

in

EE

N s

in e

n pa

s di

e on

tdek

king

se

effe

k op

die

bes

kryw

ing

van

die

atoo

m to

e.

2.

Die

kla

s ka

n 'n

vlo

ei-

diag

ram

maa

k va

n di

e on

tdek

king

s of

'n

tydl

yn s

aam

stel

om

die

on

tdek

king

s vo

or te

ste

l.

Not

a aa

n on

derw

yser

: H

ierd

ie ti

pe a

ktiw

iteit

1.

beho

ort g

ebru

ik te

wor

d om

ver

slag

skry

we

en

voor

drag

vaar

digh

ede

in te

lei

of te

oef

en.

Hie

rdie

ond

erw

erp

kan

ook

gebr

uik

wor

d as

'n

koöp

erat

iew

e le

erak

tiwite

it.

Jy h

et n

ie in

ligtin

g no

dig

oor

al d

ie n

ame

wat

gen

oem

is

nie.

Jy

kan

die

nam

e ki

es v

an

die

wet

ensk

aplik

es o

or w

ie jy

in

ligtin

g w

il hê

.

Maa

k 'n

lys

van

sleu

tel-

ontd

ekki

ngs

en o

ntde

kker

s.

(Hie

rdie

is N

IE v

ir pa

pega

ai-

wer

k in

eks

amen

s ni

e. D

it is

NIE

VIR

EK

SAM

EN-

DO

ELEI

ND

ES N

IE. D

it ge

e di

e le

erde

r 'n

lew

ensw

erkl

ike

erva

ring

van

die

kons

truks

ie

van

kenn

is o

or ty

d.)


23KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 5

uur

Ato

omm

assa

en

atoo

mde

ursn

ee (o

f at

oom

radi

us; d

=2r

).

• G

ee 'n

ruw

e sk

attin

g va

n di

e m

assa

en

deur

snee

van

'n

atoo

m.

• To

on a

an d

at d

ie a

toom

ho

ofsa

aklik

oop

ruim

te is

, m

et d

ie k

ern

wat

'n b

aie

klei

n ru

imte

bes

laan

in e

nige

at

oom

(ver

duid

elik

die

α-d

eel

tjies

trooi

ings

eksp

erim

ent).

• B

eskr

yf e

n ge

brui

k di

e be

grip

re

latie

we

atoo

mm

assa

.

Akt

iwite

it:

1.

Let o

p di

e ko

rrek

te g

ebru

ik

van

die

wet

ensk

aplik

e no

tasi

e en

die

bet

eken

is

van

die

waa

rdes

wan

neer

di

e at

oom

mas

sa o

f die

at

oom

radi

us g

egee

wor

d.

2.

Geb

ruik

ana

logi

eë o

m te

w

ys h

oe k

lein

die

ker

n is

in

verg

elyk

ing

met

die

ato

om.

Sim

ulee

r die

α-

deel

tjies

trooi

ings

eksp

erim

ent

met

'n k

ern

van

alba

ster

s (a

anm

ekaa

r gep

lak)

en

klei

n pl

astie

kbal

letji

es ('

BB

gun

pe

llets

') as

ele

ktro

ne e

n sk

iet

met

alb

aste

rs a

s α-

deel

tjies

.

1 uu

r

Stru

ktuu

r van

die

ato

om:

prot

one,

neu

trone

, ele

ktro

ne.

• G

egee

die

per

iodi

eke

tabe

l of

toep

aslik

e da

ta:

- D

efini

eer d

ie a

toom

geta

l va

n 'n

ele

men

t en

gee

sy

waa

rde.

- G

ee (b

erek

en) d

ie g

etal

pr

oton

e te

enw

oord

ig in

'n

atoo

m v

an 'n

ele

men

t.

- G

ee (b

erek

en) d

ie g

etal

el

ektro

ne te

enw

oord

ig in

'n

neut

rale

ato

om.

- To

on a

an d

at d

ie

verw

yder

ing

van

elek

trone

va

n 'n

ato

om d

ie

neut

ralit

eit v

an d

ie a

toom

ve

rand

er.

- B

epaa

l die

ladi

ng n

adat

el

ektro

ne v

an d

ie a

toom

ve

rwyd

er o

f byg

evoe

g is

.

- B

erek

en d

ie g

etal

neu

trone

te

enw

oord

ig.

- B

erek

en d

ie m

assa

geta

l va

n 'n

isot

oop

van

'n

elem

ent.

Akt

iwite

ite:

1.

Geb

ruik

die

PT

om 'n

w

eten

skap

like

raai

sel s

aam

te

ste

l om

beg

rippe

te

verd

uide

lik e

n te

ver

ster

k.

2.

Bes

kryf

die

stru

ktuu

r van

di

e at

oom

in te

rme

van

prot

one,

neu

trone

en

elek

trone

. Maa

k 'n

ske

ts

om jo

u in

terp

reta

sie

van

die

stru

ktuu

r van

'n a

toom

te

toon

.

Die

PT

moe

t waa

rdes

gee

met

te

n m

inst

e ee

n de

sim

ale

syfe

r.

Let w

el:

Die

Per

iodi

eke

Tabe

l is

oppe

rvla

kkig

bek

endg

este

l in

gra

ad 9

en

kan

as s

ulks

ge

brui

k w

ord

in a

toom

stru

ktuu

r. D

iepe

r stu

die

van

die

PT

wor

d in

KW

AR

TAA

L 2

gedo

en.



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Isot

ope

• Ve

rdui

delik

die

term

isot

oop.

• B

erek

en d

ie re

latie

we

atoo

mm

assa

van

nat

uurli

k vo

orko

men

de e

lem

ente

va

naf d

ie p

erse

ntas

ie

van

elke

isot

oop

in 'n

m

onst

er v

an d

ie n

atuu

rlik

voor

kom

ende

ele

men

t en

die

rela

tiew

e at

oom

mas

sa v

an

elk

van

die

isot

ope.

• S

tel a

tom

e (n

uklie

de) v

oor

deur

geb

ruik

te m

aak

van

die

nota

sie

ZaE

.

Akt

iwite

ite:

1.

Iden

tifise

er is

otop

e tu

ssen

el

emen

te w

anne

er d

ie

rele

vant

e in

ligtin

g ge

gee

wor

d.

2.

Doe

n be

reke

ning

e w

at v

erba

nd h

ou m

et

isot

oopm

assa

s en

rela

tiew

e at

oom

mas

sas.

Doe

n ee

nvou

dige

ber

eken

inge

om

leer

ders

se

begr

ip v

an

isot

ope

te v

erbe

ter

Z =

atoo

mge

tal e

n

A =

mas

sage

tal

1 uu

r

Ele

ktro

nkon

figur

asie

. •

Gee

die

ele

ktro

nran

gski

kkin

g va

n at

ome

(tot b

y Z=

20)

volg

ens

die

orbi

taal

bok

s di

agra

mm

e (n

otas

ie, (

↑↓))

en

die

spe

ktro

skop

iese

el

ektro

nkon

figur

asie

not

asie

(1

s2 , 2s

2 , 2p

6 , 3s

2 , 3p

6 , 4s

2 ) (s

omty

ds g

enoe

m d

ie A

ufba

u be

gins

el)

• B

eskr

yf a

toom

orbi

tale

en

die

vorm

s va

n di

e s-

orbi

tale

en

die

p-or

bita

le.

• S

tel H

und

se re

ël e

n P

auli

se

Uits

luiti

ngs-

begi

nsel

.

Akt

iwite

ite:

1.

Vers

taan

en

lei d

ie

elek

tronr

angs

kikk

ing

van

atom

e af

.

2.

Ste

l die

el

ektro

nran

gski

kkin

g va

n at

ome

voor

deu

r el

ektro

ndia

gram

me

te

gebr

uik.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

3.

Doe

n vl

amto

etse

om

so

mm

ige

met

aalk

atio

ne e

n m

etal

e te

iden

tifise

er.

Mat

eria

le

Hor

losi

egla

s, b

rand

er, p

rope

t, m

etan

ol, b

ambo

es s

tokk

ies,

m

etaa

lsou

te w

at g

etoe

ts m

oet

wor

d: N

aCl,

CuC

l 2, C

aCl 2,

KC

l en

met

ale,

kop

erpo

eier

, m

agne

sium

, sin

kpoe

ier,

yste

rpoe

ier,

ens.

Ene

rgie

wor

d ge

sien

as

die

ener

gie

van

die

elek

tron

in

die

gron

dtoe

stan

d en

die

op

gew

ekte

toes

tand

.

Die

Auf

bau

begi

nsel

(opb

ou

begi

nsel

) is

die

begi

nsel

dat

die

or

bita

al w

at e

erst

e ge

vul w

ord

die

orbi

taal

met

die

laag

ste

ener

gie

is. I

n at

ome

is d

ie o

rde

vir d

ie o

pvul

ling

van

orbi

tale

1s

, 2s,

2p,

3s,

3p,

4s,

3d,

4p

elek

trons

trukt

uur.

(Auf

bau

is

Dui

ts v

ir op

bou.

)

4 ur

e

Perio

diek

e ta

bel

Die

per

iodi

eke

tabe

l ver

toon

die

ele

men

te in

toen

emen

de

atoo

mge

tal e

n to

on h

oe d

ie p

erio

disi

teit

van

die

fisie

se e

n ch

emie

se e

iens

kapp

e va

n di

e el

emen

te v

erw

ant i

s aa

n di

e at

oom

stru

ktuu

r.

Stu

dent

e be

hoor

t ins

ig te

ont

wik

kel i

n di

e be

lang

rikhe

id v

an

die

perio

diek

e ta

bel i

n C

hem

ie. K

enni

s en

beg

rippe

om

trent

die

pe

riodi

eke

neig

ings

van

fisi

ese

en c

hem

iese

eie

nska

ppe

van

som

mig

e el

emen

te w

ord

vere

is.

Die

ato

mie

se e

iens

kapp

e va

n 'n

ele

men

t is

verw

ant a

an s

y el

ektro

nkon

figur

asie

en

dus

aan

sy p

osis

ie o

p di

e P

T.


25KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 ur

e

Die

pos

isie

van

die

ele

men

te

in d

ie P

T is

ver

wan

t aan

hul

le

elek

tronr

angs

kikk

ings

.

• Ve

rsta

an d

at d

ie e

lem

ente

in

die

PT

gera

ngsk

ik is

in

volg

orde

van

toen

emen

de

atoo

mge

tal.

• W

aard

eer d

ie P

T as

'n

sist

emat

iese

man

ier o

m

elem

ente

te ra

ngsk

ik.

• D

efini

eer d

ie g

roep

nom

mer

en

die

per

iode

nom

mer

van

'n

elem

ent i

n di

e P

T.

• D

ui d

ie v

erba

nd a

an

tuss

en d

ie p

osis

ie v

an

'n e

lem

ent i

n di

e P

T en

sy

ele

ktro

nstru

ktuu

r en

omge

keer

d.

• B

egry

p pe

riodi

site

it de

ur n

a di

e vo

lgen

de e

iens

kapp

e va

n di

e el

emen

te L

i tot

Ar

te k

yk: d

igth

eid,

sm

eltp

unte

en

koo

kpun

te, a

toom

radi

us,

perio

disi

teit

in d

ie fo

rmul

es

van

die

halie

de, p

erio

disi

teit

in d

ie v

orm

ing

van

oksi

ede,

en

ioni

sasi

e-en

ergi

e.

• W

at is

die

invl

oed

van

perio

disi

teit

op

elek

trona

ffini

teit

en

elek

trone

gatiw

iteit?

• D

efini

eer a

toom

radi

us,

ioni

sasi

e-en

ergi

e,

elek

trona

ffini

teit

en

elek

trone

gatiw

iteit.

Akt

iwite

ite:

1.

Geb

ruik

die

PT

om 'n

w

eten

skap

like

raai

sel o

p te

maa

k om

beg

rippe

van

di

e P

T te

ver

duid

elik

en

te

vers

terk

.

2.

Soe

k vi

r en

stel

inlig

ting

voor

oor

ele

men

te e

n di

e on

twik

kelin

g va

n di

e P

T.

3.

Pak

jou

eie

PT

en

ontd

ek d

ie o

ntbr

eken

de

elem

ente

. Die

beg

rippe

w

at jy

ond

erso

ek, i

s pe

riodi

site

it, v

oors

pelli

ng

van

eien

skap

pe,

groe

pe e

n pe

riode

s.

Kry

ver

fkle

urm

onst

ers

van

'n h

arde

war

ewin

kel.

Geb

ruik

'n le

ë P

T-ro

oste

r om

jou

kleu

rsky

fies

te

pak

volg

ens

die

volg

ende

re

ëls:

Bas

iese

kle

ur s

tel

chem

iese

eie

nska

ppe

voor

; die

ska

kerin

g va

n di

e kl

eurs

kyfie

st

el a

toom

mas

sa v

oor;

dies

elfd

e in

tens

iteite

van

kl

eur i

s in

die

selfd

e pe

riode

. O

pvol

ging

van

met

ale

na

nie-

met

ale

wor

d ge

doen

vo

lgen

s di

e kl

eure

van

di

e si

gbar

e sp

ektru

m v

an

rooi

na

viol

et. V

erw

yder

'n

paar

kle

ursk

yfies

en

pak

die

PT

wee

r. K

an jy

die

ei

ensk

appe

bes

kryf

van

di

e on

tbre

kend

e sk

yfies

(e

lem

ente

)?

Inlig

ting

vir d

ie P

T ak

tiwite

it:

Op

jou

kleu

rsky

fies

vir

die

PT

kan

jy o

ok in

ligtin

g so

os d

igth

eid,

sm

eltp

unt,

kook

punt

, hitt

egel

eidi

ng,

fisie

se v

oork

oms,

reak

sie

met

su

urst

of, r

eaks

ie m

et w

ater

, en

s. b

yvoe

g.

Hoe

die

PT

geor

gani

seer

is,

is n

ie s

o be

lang

rik a

s w

atte

r in

ligtin

g va

n di

e P

T ve

rkry

ka

n w

ord

nie:

inlig

ting

soos

bi

ndin

g, v

alen

sie,

orb

itale

en

elek

trons

trukt

uur.

Hie

rdie

afd

elin

g is

noo

dsaa

klik

aa

nges

ien

dit d

ie b

asis

vir

die

kons

eptu

ele

begr

ip v

an b

indi

ng

vers

kaf.

Ond

erw

yser

s m

oet

seke

r maa

k da

t lee

rder

s di

e st

rukt

uur v

an d

ie P

T ve

rsta

an

en n

ie n

et w

eet h

oe o

m d

it te

geb

ruik

nie

. Gen

oeg

tyd

moe

t aan

hie

rdie

afd

elin

g ge

span

deer

wor

d. N

B!!

Leer

ders

moe

t die

nam

e en

al

die

form

ules

van

al d

ie

elem

ente

ken

van

af w

ater

stof

(a

toom

geta

l 1) t

ot b

y kr

ipto

n (a

toom

geta

l 36)

, plu

s di

e al

gem

ene

elem

ente

soo

s si

lwer

(Ag)

, kad

miu

m (C

d), t

in

(Sn)

, jod

ium

(I),

plat

inum

(Pt),

go

ud (A

u), k

wik

(Hg)

en

lood

(P

b).



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 ur

e

Oor

eenk

omst

e in

che

mie

se

eien

skap

pe tu

ssen

ele

men

te in

G

roep

1, 2

, 17

en 1

8

• D

ui d

ie v

erba

nd tu

ssen

die

el

ektro

nran

gski

kkin

gs e

n di

e ch

emie

se e

iens

kapp

e va

n gr

oep

1, 2

, 17

en 1

8 se

el

emen

te a

an.

• B

eskr

yf d

ie v

ersk

ille

in

reak

tiwite

it va

n gr

oep

1, 2

en

17 s

e el

emen

te.

• Vo

orsp

el d

ie c

hem

iese

ei

ensk

appe

van

onb

eken

de

elem

ente

in g

roep

1, 2

, 17

en

18 v

an d

ie P

T.

• D

ui a

an w

aar m

etal

e ge

vind

ka

n w

ord

op d

ie p

erio

diek

e ta

bel.

• D

ui a

an w

aar n

iem

etal

e ge

vind

kan

wor

d op

die

pe

riodi

eke

tabe

l.

• D

ui a

an w

aar

oorg

angs

met

ale

gevi

nd k

an

wor

d op

die

per

iodi

eke

tabe

l.

4 ur

eC

hem

iese

bin

ding

Inte

raks

ies

tuss

en m

ater

ie g

ener

eer s

tow

we

met

nuw

e fis

iese

en

chem

iese

eie

nska

ppe.

4 ur

eK

oval

ente

bin

ding

, ion

iese

bi

ndin

g en

met

aalb

indi

ng•

Teke

n Le

wis

-kol

-dia

gram

me

van

elem

ente

.

•Kovalentebinding

:

- de

el e

lekt

rone

in d

ie

vorm

ing

van

'n k

oval

ente

bi

ndin

g

- en

kel-,

dub

bel-

en tr

ippe

l- bi

ndin

gs

- el

ektro

ndia

gram

me

van

eenv

oudi

ge k

oval

ente

m

olek

ules

- na

me

en fo

rmul

es v

an

kova

lent

e ve

rbin

ding

s

Akt

iwite

ite:

1.

Bes

kryf

en

teke

n di

e vo

rmin

g va

n 'n

kov

alen

te

bind

ing.

2.

Bes

kryf

, deu

r ge

brui

k te

maa

k va

n el

ektro

ndia

gram

me,

die

vo

rmin

g va

n en

kel-,

dub

bel-

en tr

ippe

lbin

ding

s.

3.

Skr

yf d

ie n

ame

en

form

ules

van

kov

alen

te

verb

indi

ngs

in te

rme

van

die

elem

ente

teen

woo

rdig

en

die

ver

houd

ing

van

hulle

at

ome.

Ioni

ese

kris

talro

oste

rs k

an

gem

aak

wor

d m

et p

olis

tiree

n ba

lletji

es e

n so

satie

stok

kies

en

kan

in d

ie k

lask

amer

ver

toon

w

ord.

Jy b

enod

ig 'n

ver

duid

elik

ing

van

chem

iese

bin

ding

voo

rdat

jy

mol

ekul

êre

stow

we

en

ioni

ese

stow

we

kan

besk

ryf.

Maa

k se

ker d

at d

ie k

orre

kte

term

inol

ogie

hie

r geb

ruik

wor

d,

bv. i

onie

se s

tow

we

vorm

NIE

m

olek

ules

NIE

.

Elek

tron

diag

ram

me

verw

ys

na L

ewis

-kol

-dia

gram

me

vir

elem

ente

.


27KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

•Ioniesebind

ing:

- oo

rdra

g va

n el

ektro

ne in

di

e vo

rmin

g va

n 'n

ioni

ese

bind

ing

- ka

tione

en

anio

ne

- el

ektro

ndia

gram

me

van

eenv

oudi

ge io

nies

e ve

rbin

ding

s

- io

nies

e st

rukt

uur

soos

geï

llust

reer

deu

r na

trium

chlo

ried

•Metaalbinding

- D

eel '

n ge

delo

kalis

eerd

e el

ektro

nwol

k tu

ssen

po

sitie

we

kern

e in

die

m

etaa

l.

• H

ersi

en d

ie k

atio

on- e

n an

ioon

tabe

l ged

oen

in g

raad

9.

• H

ersi

en d

ie n

ame

van

verb

indi

ngs.

• H

ersi

en re

latie

we

mol

ekul

êre

mas

sa v

ir ko

vale

nte

mol

ekul

es.

• H

ersi

en re

latie

we

form

ulem

assa

vir

ioni

ese

verb

indi

ngs.

4.

Bes

kryf

, deu

r ge

brui

k te

maa

k va

n el

ektro

ndia

gram

me,

die

vo

rmin

g va

n io

ne e

n io

nies

e ve

rbin

ding

s.

5.

Teke

n di

e el

ektro

ndia

gram

me

van

katio

ne e

n an

ione

.

6.

Voor

spel

die

ione

wat

ge

vorm

wor

d de

ur d

ie

atom

e va

n m

etal

e en

ni

emet

ale,

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n in

ligtin

g in

die

P

T.

7.

Ben

oem

ioni

ese

verb

indi

ngs

geba

seer

op

die

sam

este

llend

e io

ne.

8.

Bes

kryf

die

stru

ktuu

r van

'n

ioni

ese

kris

tal.

9.

Bes

kryf

die

een

voud

ige

met

aalb

indi

ngsm

odel

.

Ond

er C

hem

iese

Bin

ding

hi

er w

ord

NET

die

defin

isies

van

kova

lent

e bi

ndin

g, io

nies

e bi

ndin

g en

m

etaa

lbin

ding

ged

oen.

Ond

er “D

eeltj

ies

waa

ruit

stow

we

best

aan”

(op

blad

sy

36) w

ord

die

toep

assi

ngs

of d

ie

effe

k va

n hi

erdi

e so

ort b

indi

ng

gedo

en.

4 ur

e w

ord

vir h

ierd

ie d

eel

gege

e, m

aar d

it so

u oo

k in

2

uur g

edoe

n ka

n w

ord.



GR

AA

D 1

0 FI

SIK

A (G

OLW

E, K

LAN

K &

LIG

) KW

AR

TAA

L 1

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

4 U

RE

Tran

sver

sale

pul

se in

'n to

u of

vee

r

2 ur

e

Pul

s, a

mpl

itude

•

Defi

niee

r 'n

puls

.

• D

efini

eer '

n tra

nsve

rsal

e pu

ls.

• A

mpl

itude

• D

efini

eer a

mpl

itude

as

mak

sim

um v

erst

eurin

g va

n 'n

de

eltji

e va

naf s

y ru

spos

isie

(o

f ew

ewig

spos

isie

).

• W

eet d

at v

ir 'n

tran

sver

sale

pu

ls b

ewee

g di

e de

eltji

es

van

die

med

ium

lood

reg

op

die

rigtin

g va

n vo

ortp

lant

ing

van

die

puls

.

Prak

tiese

Dem

onst

rasi

e:

Laat

leer

ders

die

bew

egin

g va

n 'n

enk

ele

puls

waa

rnee

m w

at

lang

s 'n

lang

, sla

p ve

er o

f 'n

swaa

r tou

bew

eeg.

Mat

eria

le:

Sla

p sp

iraal

veer

('S

linky

') en

'n

tou.

Som

s w

ord

leer

ders

van

go

lwe

gele

er s

onde

r om

ooi

t va

n pu

lse

te le

er. '

n P

uls

is

'n e

nkel

e ve

rste

urin

g. D

it he

t 'n

am

plitu

de e

n pu

lsle

ngte

, m

aar g

een

frekw

ensi

e ni

e,

aang

esie

n di

e pu

ls s

legs

een

ke

er p

laas

vind

.

2 ur

e

Sup

erpo

sisi

e va

n P

ulse

• Ve

rdui

delik

dat

sup

erpo

sisi

e di

e ad

disi

e va

n di

e am

plitu

des

van

die

twee

pu

lse

is w

at d

iese

lfde

ruim

te

in d

iese

lfde

tyd

besl

aan.

• D

efini

eer k

onst

rukt

iew

e in

terfe

rens

ie.

• D

efini

eer d

estru

ktie

we

inte

rfere

nsie

.

• Ve

rdui

delik

(geb

ruik

di

agra

mm

e) h

oe tw

ee

puls

e w

at d

iese

lfde

punt

in

die

selfd

e m

ediu

m

bere

ik, k

onst

rukt

ief e

n de

stru

ktie

f sup

erpo

neer

en

dan

voo

rtgaa

n in

die

oo

rspr

onkl

ike

rigtin

g va

n be

weg

ing.

• P

as d

ie b

egin

sel v

an

supe

rpos

isie

op

puls

e to

e.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g:

Geb

ruik

'n g

olfte

nk o

m

kons

trukt

iew

e en

des

trukt

iew

e in

terfe

rens

ie v

an tw

ee p

ulse

te

dem

onst

reer

.

Mat

eria

le:

Gol

ftenk

-app

araa

t.


29KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 U

RE

Tran

sver

sale

gol

we

2 ur

e

Gol

fleng

te, f

rekw

ensi

e,

ampl

itude

, per

iode

, gol

f-sn

elhe

id;

• D

efini

eer '

n tra

nsve

rsal

e go

lf as

'n re

eks

trans

vers

ale

puls

e.

• D

efini

eer g

olfle

ngte

, fre

kwen

sie,

per

iode

, kru

in e

n tro

g va

n 'n

gol

f.

• Ve

rdui

delik

die

gol

fbeg

rippe

: in

fase

en

uit f

ase.

• Id

entifi

seer

die

gol

fleng

te,

ampl

itude

, kru

in, t

rog,

pun

te

in fa

se e

n pu

nte

uit f

ase

op

'n s

kets

van

'n tr

ansv

ersa

le

golf.

• K

en d

ie v

erw

ants

kap

tuss

en

frekw

ensi

e en

per

iode

, d. i

. f =

1/T

en

T =

1/f.

• D

efini

eer g

olfs

nelh

eid

as d

ie

prod

uk v

an d

ie fr

ekw

ensi

e en

di

e go

lflen

gte

van

'n g

olf:

• G

ebru

ik d

ie

snel

heid

sver

gely

king

, , o

m p

robl

eme

oor

golw

e op

te lo

s.

Prak

tiese

Dem

onst

rasi

e:

Gen

eree

r 'n

trans

vers

ale

golf

in

'n s

lap

spira

alve

er ('

Slin

ky')

Sla

p sp

iraal

veer

('S

linky

')Vi

r gol

we:

D

ie a

fsta

nd a

fgel

ê in

een

pe

riode

is e

en g

olfle

ngte

, en

die

frekw

ensi

e is

1/p

erio

de.



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 U

RE

Long

itudi

nale

go

lwe

1 uu

r

In 'n

vee

r•

Gen

eree

r 'n

long

itudi

nale

gol

f in

'n v

eer.

• Te

ken

'n d

iagr

am o

m 'n

lo

ngitu

dina

le g

olf i

n 'n

vee

r vo

or te

ste

l. To

on d

ie ri

gtin

g va

n be

weg

ing

van

die

golf

met

bet

rekk

ing

tot d

ie ri

gtin

g va

n be

weg

ing

van

die

deel

tjies

aan

.

Prak

tiese

Dem

onst

rasi

e:

Gen

eree

r 'n

long

itudi

nale

gol

f in

'n v

eer.

Mat

eria

le:

Sla

p sp

iraal

veer

('S

linky

').

1 uu

r

Gol

fleng

te, f

rekw

ensi

e,

ampl

itude

, per

iode

, gol

fsne

l-he

id.

• D

efini

eer d

ie g

olfle

ngte

en

am

plitu

de v

an 'n

lo

ngitu

dina

le g

olf.

• D

efini

eer v

erdi

gtin

gs e

n ve

rdun

ning

s.

• Tr

ef 'n

ond

ersk

eid

tuss

en

long

itudi

nale

en

trans

vers

ale

golw

e

• D

efini

eer d

ie p

erio

de

en fr

ekw

ensi

e va

n 'n

lo

ngitu

dina

le g

olf e

n di

e ve

rwan

tska

p tu

ssen

die

twee

hoev

eelh

ede,

1

fT

=

• G

ebru

ik d

ie v

erge

lyki

ng v

ir go

lfsne

lhei

d,

, om

pr

oble

me

wat

long

itudi

nale

go

lwe

insl

uit,

op te

los.


31KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

4 U

RE

Kla

nk

2 ur

e

Kla

nkgo

lwe

• Ve

rdui

delik

dat

kla

nkgo

lwe

gem

aak

wor

d de

ur v

ibra

sies

in

'n m

ediu

m in

die

rigt

ing

van

voor

tpla

ntin

g va

n di

e go

lf. D

ie v

ibra

sies

ve

roor

saak

'n g

eree

lde

varia

sie

(ver

ande

ring)

in d

ruk

in d

ie m

ediu

m.

• B

eskr

yf 'n

kla

nkgo

lf as

'n

long

itudi

nale

gol

f.

• Ve

rdui

delik

die

ver

wan

tska

p tu

ssen

gol

fsne

lhei

d en

die

ei

ensk

appe

van

die

med

ium

w

aarin

die

gol

f bew

eeg

(gas

, vl

oeis

tof o

f vas

test

of)

• Ve

rsta

an d

at k

lank

golw

e w

eerk

aats

ing

onde

rgaa

n.

• Ve

rsta

an w

at e

ggo’

s is

.

• G

ebru

ik d

ie v

erge

lyki

ng

vir g

olfs

nelh

eid,

om

pro

blem

e op

te lo

s w

at

klan

kgol

we

insl

uit.

G

ebru

ik d

ie v

erge

lyki

ng

ook

in d

ie

bere

keni

ng v

an e

ggo'

s,

sona

r en

die

sens

ors

van

vler

mui

se.

Aan

bevo

le In

form

ele

Ass

esse

ring

Prak

tiese

Dem

onst

rasi

e:

Hoe

kan

kla

nk g

eske

p w

ord

deur

van

'n v

uvuz

ela,

(tou

, st

emvu

rk, l

uids

prek

er, t

rom

vel)

gebr

uik

te m

aak.

Prak

tiese

Akt

iwite

it (P

roje

k):

Maa

k 'n

tou

(of d

raad

)-te

lefo

on.

Prak

tiese

Akt

iwite

it:

Bep

aal d

ie s

poed

van

kla

nk in

lu

g. J

y ka

n hi

erdi

e ak

tiwite

it op

ve

rski

llend

e da

e he

rhaa

l om

di

e te

mpe

ratu

ur te

var

ieer

.

Mat

eria

le:

Vuvu

zela

, tou

, ste

mvu

rk,

luid

spre

ker,

trom

vel.

Mat

eria

le:

Twee

340

ml-k

oeld

rank

blik

kies

, 2

spyk

ers,

tou

of k

oper

draa

d (n

ie te

dik

nie

).

Mat

eria

le:

Sto

phor

losi

e, s

peel

goed

-ge

wee

r soo

s di

é w

at v

ir w

egsp

ring

in a

tletie

k ge

brui

k w

ord.

Leer

ders

beh

oort

te v

erst

aan

dat k

lank

golw

e dr

ukgo

lwe

is. D

it is

die

rede

hoe

kom

m

olek

ules

wat

nad

er a

an

mek

aar g

espa

siee

r is

in 'n

m

ediu

m, d

ie g

olf v

inni

ger

laat

bew

eeg.

Dit

is d

ie re

de

hoek

om k

lank

vin

nige

r bew

eeg

in w

ater

as

in lu

g, e

n vi

nnig

er

in s

taal

bew

eeg

as in

wat

er.



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Toon

hoog

te, h

ardh

eid,

kwal

iteit

(toon

)

• D

ui d

ie v

erba

nd tu

ssen

die

to

onho

ogte

van

'n k

lank

en

die

frek

wen

sie

van

'n

klan

kgol

f aan

.

• D

ui d

ie v

erba

nd tu

ssen

die

ha

rdhe

id v

an 'n

kla

nk e

n di

e am

plitu

de v

an 'n

kla

nkgo

lf en

die

sen

sitiw

iteit

van

die

men

slik

e oo

r aan

.

Prak

tiese

Akt

iwite

it:

1.

Verg

elyk

die

kla

nke

wat

ge

maa

k w

ord

deur

op

vers

kille

nde

vuvu

zela

s va

n ve

rski

llend

e gr

ootte

s te

bl

aas.

2.

Verg

elyk

die

kla

nke

wat

ge

maa

k w

ord

deur

op

'n

vuvu

zela

te b

laas

teen

oor

die

klan

ke g

epro

duse

er

deur

'n fl

uit.

3.

Geb

ruik

'n

klan

keffe

kman

ipul

eerd

er

om k

lank

e va

n ve

rski

llend

e fre

kwen

sies

en

ampl

itude

s te

pro

duse

er e

n ge

brui

k di

e os

sillo

skoo

p om

die

ve

rski

llend

e ei

ensk

appe

va

n di

e kl

anke

gep

rodu

seer

te

ver

toon

.

Vir 1

en

2:

Vuvu

zela

s va

n ve

rski

llend

e gr

ootte

s, fl

uite

.

Of

Ste

mvu

rke

of Vuvu

zela

s, fl

uite

, mik

rofo

on,

ossi

llosk

oop,

luid

spre

ker,

kabe

ls.

Vir 3

:

Oss

illos

koop

, kl

anke

ffekm

anip

ulee

rder

, lu

idsp

reke

r, ka

bels

.

Die

men

slik

e oo

r is

mee

r se

nsiti

ef v

ir se

kere

frek

wen

sies

as

vir

ande

r.

Har

dhei

d ha

ng d

us a

f van

be

ide

die

ampl

itude

van

'n

klan

kgol

f en

sy fr

ekw

ensi

e (w

aar d

it ge

leë

is in

'n g

ebie

d w

aar d

ie o

or m

in o

f mee

r se

nsiti

ef is

vir

die

klan

k fre

kwen

sie)

.

1 uu

r

Ultr

akla

nk•

Bes

kryf

kla

nk m

et

frekw

ensi

es h

oër a

s 20

kH

z to

t om

trent

100

kH

z as

ul

trakl

ank.

• Ve

rdui

delik

hoe

'n b

eeld

ge

skep

kan

wor

d de

ur

gebr

uik

te m

aak

van

ultra

klan

k, g

ebas

eer o

p di

e fe

it da

t wan

neer

'n g

olf '

n gr

ens

tuss

en tw

ee m

edia

te

enko

m, w

ord

'n g

edee

lte

van

die

golf

wee

rkaa

ts, '

n ge

deel

te w

ord

geab

sorb

eer

en 'n

ged

eelte

wor

d de

urge

stuu

r.

• B

eskr

yf s

omm

ige

van

die

med

iese

voo

rdel

e en

ge

brui

ke v

an u

ltrak

lank

, bv

. vei

lighe

id, d

iagn

ose,

be

hand

elin

g, s

wan

gers

kap.

Wan

neer

'n u

ltrak

lank

golf

binn

ekan

t 'n

voor

wer

p, w

at u

it ve

rski

llend

e m

ater

iale

bes

taan

so

os d

ie m

ensl

ike

ligga

am,

bew

eeg,

geb

eur d

iese

lfde

elke

kee

r as

die

golf

'n g

rens

te

enko

m. D

ie g

rens

kan

wee

s tu

ssen

bee

n en

spi

er, o

f spi

er

en v

et. '

n G

edee

lte v

an d

ie g

olf

wor

d w

eerk

aats

en

'n g

edee

lte

wor

d de

urge

stuu

r. D

ie

wee

rkaa

tste

ultr

akla

nkgo

lwe

wor

d w

aarg

enee

m e

n w

ord

gebr

uik

om 'n

bee

ld v

an d

ie

voor

wer

p te

kon

stru

eer.


33KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

3. 5

UR

EEl

ektr

omag

netie

se S

tral

ing

0. 5

uur

Twee

ledi

ge (d

eeltj

ie/g

olf)

aard

va

n E

M-s

tralin

g•

Verd

uide

lik d

at s

omm

ige

aspe

kte

van

die

gedr

ag v

an

EM

-stra

ling

die

best

e be

skry

f ka

n w

ord

deur

geb

ruik

te

maa

k va

n 'n

gol

fmod

el e

n an

der a

spek

te k

an d

ie b

este

be

skry

f wor

d de

ur g

ebru

ik te

m

aak

van

'n d

eeltj

iem

odel

.

Dit

is o

ok b

eken

d as

gol

f-de

eltji

e-tw

eele

digh

eid.

1 uu

r

Aar

d va

n E

M-s

tralin

g•

Bes

kryf

die

oor

spro

ng v

an

elek

trom

agne

tiese

gol

we

as

'n v

ersn

elle

nde

ladi

ng.

• G

ebru

ik w

oord

e en

di

agra

mm

e om

te v

erdu

idel

ik

hoe

'n E

M-g

olf v

oortp

lant

de

urda

t 'n

elek

tries

e ve

ld

wat

in e

en v

lak

ossi

lleer

'n

mag

netie

se v

eld

skep

wat

in

'n v

lak

lood

reg

op d

ie

elek

tries

e ve

ld o

ssill

eer,

en

dus

ossi

llere

nde

elek

tries

e en

mag

netie

se v

elde

pr

odus

eer.

• N

oem

dat

hie

rdie

w

eder

syds

e re

gene

rere

nde

veld

e de

ur d

ie ru

imte

be

wee

g te

en 'n

kon

stan

te

spoe

d va

n 3

x 10

8 m

·s-1,

voor

gest

el d

eur c

.

Noe

m d

at, a

nder

s as

kl

ankg

olw

e, E

M-g

olw

e ge

en

med

ium

nod

ig o

m d

eur t

e be

wee

g ni

e.



Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

EM

-spe

ktru

m•

Indi

en 'n

lys

van

vers

kille

nde

tipes

EM

-stra

ling

gege

e w

ord,

rang

skik

hul

le in

vo

lgor

de v

an fr

ekw

ensi

e of

go

lflen

gte.

• G

egee

die

gol

fleng

te v

an

EM

-gol

we.

Ber

eken

die

fre

kwen

sie

(en

omge

keer

d di

e go

lflen

gte)

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n di

e ve

rgel

ykin

g:

• G

ee 'n

voo

rbee

ld v

an d

ie

gebr

uik

van

elke

tipe

EM

-st

ralin

g, b

v. g

amm

astra

le,

X-s

trale

, ultr

avio

let l

ig,

sigb

are

lig, i

nfra

rooi

, m

ikro

golf,

radi

o en

TV-

golw

e.

• D

ui d

ie p

enet

rasi

ever

moë

va

n di

e ve

rski

llend

e so

orte

E

M-s

tralin

g aa

n en

toon

die

ve

rban

d tu

ssen

die

ene

rgie

en

die

stra

ling.

• B

eskr

yf d

ie g

evar

e va

n ga

mm

astra

le, X

-stra

le e

n di

e sk

adel

ike

effe

k va

n ul

travi

olet

st

rale

op

die

vel.

• B

espr

eek

die

effe

k va

n di

e st

ralin

g va

n se

lfone

.

Wys

aan

leer

ders

'n d

iagr

am

met

die

ver

skill

ende

tipe

s E

M-

stra

ling.

Wys

die

ver

band

tuss

en E

M-

stra

ling

en d

ie a

lleda

agse

lew

e.

1 uu

r

Aar

d va

n E

M a

s de

eltji

e -

ener

gie

van

'n fo

ton

verw

ant

aan

frekw

ensi

e en

gol

fleng

te

• D

efini

eer '

n fo

ton.

• B

erek

en d

ie e

nerg

ie v

an 'n

fo

ton

deur

die

ver

gely

king

h =

6. 6

3 x1

0-34 J

.s is

Pla

nck

se

kons

tant

e,

c =

3 x

108 m

·s-1 is

die

spo

ed

van

lig in

'n v

akuu

m e

n is

di

e go

lflen

gte.

Ste

l lee

rder

s in

ken

nis

dat

hier

die

onde

rwer

p ve

rder

be

spre

ek s

al w

ord

wan

neer

die

fo

toël

ektri

ese

effe

k in

gra

ad 1

2 be

stud

eer w

ord.


35KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

G

raad

10

Inho

ud, B

egrip

pe &

Va

ardi

ghed

ePr

aktie

se A

ktiw

iteite

Hul

pmid

dels

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 5

UU

RG

olw

e, le

gend

es e

n vo

lkso

orle

wer

ings

0. 5

uur

Waa

rnem

ing

van

golw

e ge

asso

siee

r met

nat

uurr

ampe

Hou

'n k

wal

itatie

we

besp

reki

ng

oor d

iere

gedr

ag ty

dens

na

tuur

-ram

pe w

aar,

op d

ie

mee

ste,

oor

twee

ver

skill

ende

ku

ltuur

groe

pe h

een

gepr

aat

wor

d en

bin

ne p

erke

van

die

nu

utst

e w

eten

skap

like

stud

ies.

Bes

pree

k le

gend

es e

n vo

lkso

orle

wer

ings

oor

di

ereg

edra

g ty

dens

na

tuur

ram

pe. G

ebru

ik

enig

e va

n di

e vo

lgen

de:

aard

bew

ings

, tsu

nam

i's o

f oo

rstro

min

gs.

Ass

esse

ring

KW

AR

TAA

L 1

KW

AR

TAA

L 1:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. E

kspe

rimen

t (C

hem

ie):

Bep

aal d

ie v

erhi

tting

s- e

n af

koel

ings

kurw

e va

n w

ater

.

2. K

ontro

leto

ets



KW

AR

TAA

L 2

GR

AA

D 1

0

GR

AA

D 1

0 C

HEM

IE (M

ATER

IE E

N M

ATER

IALE

) KW

AR

TAA

L 2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Dee

ltjie

s w

aaru

it st

oww

e be

staa

n

Mat

erie

wor

d be

skry

f as

enig

e ie

ts w

at m

assa

het

en

ruim

te

besl

aan.

Alle

mat

erie

bes

taan

uit

atom

e. A

tom

e ka

n ko

mbi

neer

om

ver

bind

ings

te v

orm

: mol

ekul

êre

verb

indi

ngs

(mol

ekul

es) o

f io

nies

e ve

rbin

ding

s (s

oute

) of m

etal

e (k

oper

of y

ster

of.

.).

Bes

kryf

mat

erie

van

uit d

ie

begr

ippe

: ato

me,

ele

men

te,

verb

indi

ngs,

che

mie

se

reak

sies

.

8 ur

e

Ato

me

en v

erbi

ndin

gs.

• M

olek

ule

(mol

ekul

êre

stow

we)

vor

m a

.g.v

. ko

vale

nte

bind

ing.

• Io

nies

e st

oww

e vo

rm a

.g.v

. io

nies

e bi

ndin

g.

(Die

EFF

EK

van

die

ve

rski

llend

e tip

es c

hem

iese

bi

ndin

g w

ord

hier

bek

lem

toon

.)

• B

eskr

yf a

tom

e as

die

bai

e kl

ein

deel

tjies

waa

ruit

alle

st

oww

e be

staa

n.

• N

oem

dat

ede

lgas

se

die

enig

ste

stow

we

is

wat

in a

tom

iese

vor

m b

y om

gew

ings

toes

tand

e ge

vind

w

ord.

• B

eskr

yf 'n

VE

RB

IND

ING

as

'n g

roep

van

twee

of

mee

r ver

skill

ende

ato

me

wat

mek

aar a

antre

k m

et

rela

tiew

e st

erk

krag

te o

f bi

ndin

gs. D

ie a

tom

e ve

rbin

d in

vas

te v

erho

udin

gs.

• W

anne

er a

tom

e el

ektr

one

deel

, is

hulle

kov

alen

t ge

bind

en

die

gevo

lglik

e ve

rsam

elin

g va

n at

ome

wor

d 'n

mol

ekul

e ge

noem

. In

die

reël

bes

taan

mol

ekul

êre

stow

we

ampe

r alty

d ui

t ni

emet

aal-e

lem

ente

.

Eksp

erim

ent:

1. I

dent

ifise

er e

lem

ente

en

verb

indi

ngs

in c

hem

iese

re

aksi

es. E

lem

ente

en

verb

indi

ngs

wor

d on

ders

oek

deur

eks

perim

ente

te d

oen.

2. B

epaa

l die

pro

dukt

e va

n di

e el

ektro

lise

van

wat

er

(nat

rium

sulfa

at b

ygev

oeg)

. Id

entifi

seer

die

ele

men

te e

n di

e ve

rbin

ding

s.

Dem

onst

rasi

e:

1. D

emon

stre

er s

igba

re

voor

stel

lings

van

ato

me,

m

olek

ules

, ele

men

te e

n ve

rbin

ding

s. G

ebru

ik “J

elly

To

ts” e

n ta

ndes

tokk

ies

of s

peel

klei

om

vis

uele

vo

orst

ellin

gs te

maa

k va

n at

ome,

mol

ekul

es, e

lem

ente

en

ver

bind

ings

.

2. D

emon

stre

er c

hem

iese

bi

ndin

g. G

ebru

ik

atoo

mm

odel

stel

le o

m

chem

iese

bin

ding

te

dem

onst

reer

in e

lem

ente

en

verb

indi

ngs.

Visu

ele

voor

stel

lings

, ver

kies

lik

3D, i

s be

lang

rik h

ier,

om te

ve

rsek

er d

at k

onse

ptue

le

begr

ip v

an d

ie v

orm

ing

van

vers

kille

nde

tipes

ver

bind

ings

pl

aasv

ind.

Mat

eria

le:

(Vir

eksp

. 1)

Cal

-C-V

ita-ta

blet

te, w

ater

, gl

asbe

ker,

kers

, kal

kwat

er,

sink

met

aal e

n so

utsu

ur, b

lou

kope

r(II)

sulfa

at, p

roef

buis

e en

br

ande

r.

Kla

sakt

iwite

it: V

ersk

illen

de

groe

pe k

an v

ersk

illen

de

kris

talv

orm

e on

ders

oek.

M

odel

le k

an g

ebou

wor

d vi

r el

ke v

orm

en

dit k

an a

an d

ie

klas

voo

rged

ra e

n ve

rtoon

w

ord.

Die

mod

elle

kan

ko

vale

nte

mol

ekul

êre

stru

ktur

e en

net

wer

kstru

ktur

e in

slui

t.

MO

EN

IE b

egrip

pe v

erdu

idel

ik

van

atom

e na

mol

ekul

es n

ie.

Dit

lei t

ot d

ie m

isko

nsep

sie

dat

alle

ver

bind

ings

mol

ekul

es is

!!

Bei

de m

olek

ules

en

ioni

ese

stow

we

is V

ER

BIN

DIN

GS

, re

spek

tiew

elik

a.g

.v.

VE

RS

KIL

LEN

DE

che

mie

se

bind

ing!

Ont

hou

hier

die

begr

ippe

is

baie

abs

trak

vir d

ie le

erde

rs.

Hoe

mee

r vis

ueel

jy d

ie

begr

ippe

kan

maa

k, d

eur s

elfs

va

n m

odel

le te

geb

ruik

, hoe

m

eer l

ogie

s sa

l die

beg

rippe

vir

die

leer

ders

wee

s.

Bes

kryw

ings

van

mol

ekul

es

en io

nies

e st

oww

e m

aak

dit

bela

ngrik

om

hie

rdie

afd

elin

g te

do

en n

adat

che

mie

se b

indi

ng

afge

hand

el is

.

Die

term

e ee

nvou

dige

m

olek

ules

en

reus

emol

ekul

es

is v

erw

arre

nd (S

uike

r kan

nie

ge

sien

wor

d as

'n e

envo

udig

e m

olek

ule,

as

wat

er b

eskr

yf

wor

d as

'n e

envo

udig

e m

olek

ule

nie!

)

C12

H22

O11

teen

oor H

2O


37KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• W

anne

er d

ie e

lekt

rone

van

at

ome

oorg

edra

wor

d va

n ee

n at

oom

na

'n a

nder

ato

om

om p

ositi

ewe

en n

egat

iew

e io

ne te

vor

m, w

ord

die

ione

m

et io

nies

e bi

ndin

gs g

ebin

d en

die

vas

test

of w

at v

orm

, w

ord

'n io

nies

e st

of (o

f so

ut- o

f ion

iese

ver

bind

ing)

ge

noem

. In

die

reël

bes

taan

io

nies

e st

oww

e ge

woo

nlik

uit

beid

e m

etaa

lele

men

te (v

orm

po

sitie

we

ione

) en

ni

emet

aal-e

lem

ente

(vor

m

nega

tiew

e io

ne).

• W

anne

er m

etaa

lato

me

hulle

bui

tens

te e

lekt

rone

ve

rloor

en

'n ro

oste

r van

re

ëlm

atig

ges

pasi

eerd

e po

sitie

we

ione

vor

m e

n di

e bu

itens

te e

lekt

rone

vor

m 'n

w

olk

van

gede

loka

lisee

rde

elek

trone

wat

die

pos

itiew

e io

ne o

mrin

g, b

ind

die

atom

e de

ur m

etaa

lbin

ding

en

die

gevo

lglik

e gr

oep

atom

e st

aan

beke

nd a

s 'n

met

aal.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n m

olek

ules

geb

asee

r op

die

bost

aand

e be

skry

win

g, b

v.

Kov

alen

te m

olek

ulêr

e st

rukt

ure

best

aan

uit a

fson

derli

ke

mol

ekul

es s

oos:

suu

rsto

f, w

ater

, pet

rol,

CO

2, S

8, C

60

(Buc

kmin

ster

fulle

rene

of

'buc

kyba

lls').

Die

term

e ko

vale

nte

mol

ekul

êre

stru

ktur

e en

ko

vale

nte

netw

erks

truk

ture

ka

n ee

rder

geb

ruik

wor

d i.p

.v.

eenv

oudi

ge m

olek

ules

en

reus

e m

olek

ules

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Kov

alen

te n

etw

erks

trukt

ure

best

aan

uit r

euse

her

hale

nde

roos

ters

of n

etw

erke

van

ko

vale

nt g

ebin

de a

tom

e so

os: d

iam

ant,

grafi

et, S

iO2,

som

mig

e bo

orve

rbin

ding

s.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n io

nies

e st

oww

e (v

aste

stow

we,

sou

te, i

onie

se

verb

indi

ngs)

geb

asee

r op

die

bost

aand

e be

skry

win

g,

bv. '

n na

trium

chlo

riedk

rista

l, ka

lium

perm

anga

naat

kris

tal

ens.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n m

etal

e ge

base

er o

p di

e bo

staa

nde

besk

ryw

ing,

bv.

'n

met

aalk

rista

l soo

s 'n

stu

k ko

per o

f sin

k of

yst

er.

• H

erke

n m

olek

ules

van

af

mod

elle

(rui

mte

vulle

nde

mod

elle

, bal

-en-

stok

-m

odel

le, e

ns.)

• Te

ken

diag

ram

me

om

mol

ekul

es v

oor t

e st

el d

eur

sirk

els

te g

ebru

ik o

m a

tom

e aa

n te

dui

.

• S

tel m

olek

ules

voo

r deu

r:

Mol

ekul

êre

form

ules

vir

kova

lent

e m

olek

ulêr

e st

rukt

ure,

bv.

O2,

H2O

, C8H

18,

C12

H22

O11

,

Em

pirie

se fo

rmul

es v

ir ko

vale

nte

netw

erks

trukt

ure,

bv

. C a

s di

aman

t, gr

afiet

en

SiO

2 as

kwar

ts, g

las

of s

and.

• G

ee d

ie fo

rmul

e va

n 'n

m

olek

ule

vana

f 'n

diag

ram

va

n di

e m

olek

ule

en

omge

keer

d.


39KABV

GR

AA

D 1

0 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

VER

AN

DER

ING

) KW

AR

TAA

L 2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 U

RE

Fisi

ese

en C

hem

iese

Ve

rand

erin

gD

ie e

iens

kapp

e va

n m

ater

ie b

epaa

l die

wis

selw

erki

ng tu

ssen

m

ater

ie e

n en

ergi

e.

'n C

hem

iese

ver

ande

ring

is 'n

ver

ande

ring

wat

die

tra

nsfo

rmas

ie v

an e

en o

f m

eer s

tow

we

na e

en o

f mee

r ve

rski

llend

e st

oww

e be

hels

.

3 ur

e

Ske

idin

g va

n de

eltji

es in

fisi

ese

vera

nder

ing

en c

hem

iese

ve

rand

erin

g.

• D

efini

eer '

nfisiese

vera

nder

ing

as 'n

ve

rand

erin

g w

at n

ie d

ie

chem

iese

aar

d va

n di

e st

of

vera

nder

nie

(gee

n nu

we

chem

iese

sto

ww

e w

ord

gevo

rm n

ie).

• B

eskr

yf d

at h

erra

ngsk

ikki

ng

van

mol

ekul

es p

laas

vind

ge

dure

nde fisiese

vera

nder

ing,

bv.

Bes

kryf

:

- m

olek

ules

as

gesk

ei

wan

neer

wat

er v

erda

mp

om w

ater

dam

p te

vor

m.

- di

e sk

ep v

an w

anor

de

soos

wan

neer

die

w

ater

mol

ekul

es

weg

bew

eeg

wan

neer

ys

smel

t a.g

.v. d

ie v

erbr

ekin

g va

n in

term

olek

ulêr

e kr

agte

.

- en

ergi

e ve

rand

erin

g ge

dure

nde

fisie

se

vera

nder

ing

as k

lein

in

ver

gely

king

met

die

en

ergi

e ve

rand

erin

g ge

dure

nde

chem

iese

ve

rand

erin

g.

- be

houd

van

mas

sa,

beho

ud v

an g

etal

le v

an

atom

e en

beh

oud

van

mol

ekul

es g

edur

ende

hi

erdi

e fis

iese

ve

rand

erin

gs.

Prak

tiese

Dem

onst

rasi

e:

1. T

oon

mak

rosk

opie

s aa

n w

at

gebe

ur a

s ys

in 'n

gla

sbek

er

verh

it w

ord

tot v

loei

stof

en

verd

er to

t gas

.

2. T

oon

met

kle

in

plas

tiekb

alle

tjies

of a

lbas

ters

di

e ra

ngsk

ikki

ng v

an d

ie

deel

tjies

in y

s, in

wat

er e

n in

w

ater

dam

p aa

n.

3. S

keid

ings

reak

sies

soo

s di

still

asie

, filtr

asie

en

papi

er-

chro

mat

ogra

fie k

an g

ebru

ik

wor

d om

fisi

ese

vera

nder

ing

aan

te d

ui.

4. M

eng

yste

r en

swaw

el e

n sk

ei m

et 'n

mag

neet

.

5. V

erhi

t yst

er e

n sw

awel

met

'n

bra

nder

en

toet

s of

die

nu

we

stof

wat

gev

orm

het

re

gtig

'n n

uwe

chem

iese

sto

f is

met

nuw

e ei

ensk

appe

. (Is

di

e pr

oses

die

resu

ltaat

van

'n

che

mie

se re

aksi

e of

'n

fisie

se v

eran

derin

g?)

Mat

eria

le:

Bra

nder

, gla

sbek

er, y

s.

Alb

aste

rs o

f pla

stie

kbal

letji

es.

Verd

uide

lik d

ie p

rose

s va

n fis

iese

ver

ande

ring

d.m

.v. d

ie

kine

tiese

mol

ekul

êre

teor

ie.

Die

geb

ruik

van

mod

elle

om

ko

nsep

te te

dem

onst

reer

is

nood

saak

lik in

hie

rdie

afd

elin

g.

Dit

help

leer

ders

om

bin

ne-in

di

e su

bmik

rosk

opie

se w

êrel

d va

n m

ater

ie in

te “s

ien”

.

Verd

uide

lik d

ie

ener

giet

rans

form

asie

s (-

omse

tting

s) n

ouke

urig

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• D

efini

eer c

hem

iese

ve

rand

erin

g as

'n

vera

nder

ing

waa

rin d

ie

chem

iese

aar

d va

n di

e st

oww

e be

trokk

e ve

rand

er

(nuw

e ch

emie

se s

tow

we

wor

d ge

vorm

).

• B

eskr

yf v

oorb

eeld

e va

n 'n

ch

emie

se v

eran

derin

g, w

at

kan

insl

uit:

- D

ie o

ntbi

ndin

g va

n w

ater

stof

pero

ksie

d om

w

ater

en

suur

stof

te v

orm

.

- D

ie s

inte

sere

aksi

e w

at

plaa

svin

d w

anne

er

wat

erst

of b

rand

in

suur

stof

om

wat

er te

vo

rm. (

Waa

rom

bes

kou

ons

hier

die

reak

sies

as

chem

iese

ver

ande

rings

?)

Bes

kryf

• di

e en

ergi

e be

trokk

e in

hie

rdie

che

mie

se

vera

nder

ings

as

baie

gro

ter

as d

ie e

nerg

ie n

odig

tyde

ns

fisie

se v

eran

derin

g (b

v.

wat

erst

of w

ord

gebr

uik

as

bran

dsto

f vir

ruim

tetu

ie).

• D

ie b

ehou

d va

n m

assa

en

beh

oud

van

atom

e ge

dure

nde

hier

die

chem

iese

ve

rand

erin

gs, m

aar d

ie g

etal

m

olek

ules

bly

nie

beh

oue

nie.

Dui

hie

rdie

beg

rip a

an

met

dia

gram

me

van

die

deel

tjies

.

Prak

tiese

eks

perim

ente

:

1. V

oeg

H2O

2 by

man

gaan

diok

sied

(k

atal

isat

or) e

n va

ng

die

suur

stof

op

deur

die

af

waa

rtse

verp

lasi

ng v

an

wat

er in

die

pro

efbu

is. I

s hi

erdi

e 'n

fisi

ese

vera

nder

ing

of 'n

che

mie

se v

eran

derin

g?

(Ver

duid

elik

.)

2. G

ebru

ik d

ie a

ppar

aat

vir w

ater

stof

verb

rand

ing

en b

rand

wat

erst

of in

su

urst

of. I

s hi

erdi

e 'n

fisi

ese

vera

nder

ing

of 'n

che

mie

se

vera

nder

ing?

(Ver

duid

elik

.)

Mat

eria

le:

MnO

2, w

ater

stof

pero

ksie

d,

proe

fbui

se, g

asle

wer

ings

buis

, pr

op e

n w

ater

bak.

Sin

k,

sout

suur

en

prop

vir

wat

erst

ofve

rbra

ndin

g.


41KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Beh

oud

van

atom

e en

mas

sa.

• Ill

ustre

er d

ie b

ehou

d va

n at

ome

en d

ie n

ie-b

ehou

d va

n m

olek

ules

ged

uren

de

chem

iese

reak

sies

deu

r ge

brui

k te

maa

k va

n m

odel

le

van

reag

eren

de m

olek

ules

(g

ekle

urde

alb

aste

rs

aanm

ekaa

rgep

lak

met

P

rest

ik is

vol

doen

de).

• Te

ken

diag

ram

me

wat

mol

ekul

es b

y su

bmik

rosk

opie

se v

lak

voor

stel

om

aan

te to

on

hoe

deel

tjies

her

rang

skik

in

chem

iese

reak

sies

en

atom

e be

houe

bly.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t vir

info

rmel

e as

sess

erin

g

• B

ewys

dat

die

wet

van

be

houd

van

mat

erie

gel

d de

ur: 1

. loo

d(II)

nitra

at m

et

natri

umjo

died

te re

agee

r, en

2. n

atriu

mhi

drok

sied

met

so

utsu

ur te

reag

eer e

n 3.

'n

Cal

-C-V

ita-ta

blet

met

wat

er

te re

agee

r.

Mat

eria

le:

Pro

efbu

ise,

gla

sbek

er,

lood

(II)n

itraa

t, na

trium

jodi

ed,

natri

umhi

drok

sied

, sou

tsuu

r, br

oom

timol

blou

, 1 C

al-C

-Vita

-ta

blet

, 'n

plas

tieks

akki

e,

'n re

kkie

en

'n m

assa

met

er.

Alb

aste

rs e

n P

rest

ik o

f Jel

ly

Tots

en

tand

esto

kkie

s ka

n ge

brui

k w

ord

om B

ehou

d va

n M

assa

in c

hem

iese

re

aksi

ever

gely

king

s aa

n te

to

on.

Alle

sko

le m

ag m

iski

en n

ie

mas

sam

eter

s be

sit n

ie, m

aar

die

eksp

erim

ent k

an s

teed

s ge

doen

wor

d so

nder

die

di

rekt

e ve

rgel

ykin

g va

n m

assa

va

n re

agen

se e

n m

assa

van

pr

oduk

te.

0, 5

uur

Wet

van

kon

stan

te v

erho

udin

g•

Ste

l die

wet

van

kon

stan

te

verh

oudi

ngs

(sam

este

lling

).

• Ve

rdui

delik

dat

die

ve

rhou

ding

van

ato

me

in

'n s

pesi

fieke

ver

bind

ing

is

vas

soos

voo

rges

tel d

eur s

y ch

emie

se fo

rmul

e.

Eksp

erim

ent:

1. O

nder

soek

die

ver

houd

ing

waa

rin d

ie v

olge

nde

stow

we

verb

ind:

AgN

O3 e

n N

aCl;

Pb(

NO

3) 2 en

NaI

; en

FeC

l 3 en

NaO

H o

m p

rodu

kte

te

vorm

.

Mat

eria

le:

10 P

roef

buis

e, g

lasb

eker

, 2

prop

ette

, silw

erni

traat

, na

trium

chlo

ried,

lood

(II)

nitra

at, n

atriu

mjo

died

, yst

er(II

I)ch

lorie

d, n

atriu

mhi

drok

sied

, m

assa

met

er.

'n P

rope

t is

'n g

egra

deer

de

med

isyn

edru

pper

waa

rmee

vl

oeis

tof v

an e

en h

ouer

na

'n

ande

r hou

er o

orge

dra

wor

d.

4 U

RE

Voor

stel

ling

van

chem

iese

ve

rand

erin

gG

ebal

anse

erde

che

mie

se v

erge

lyki

ngs

verte

enw

oord

ig c

hem

iese

ve

rand

erin

g en

geh

oors

aam

die

Wet

van

Beh

oud

van

Mat

erie

. G

ebal

anse

erde

che

mie

se v

erge

lyki

ngs

is v

an fu

ndam

ente

le

bela

ng v

ir di

e ve

rsta

an v

an d

ie k

wan

titat

iew

e ba

sis

van

chem

ie.

Beg

in a

ltyd

met

'n g

ebal

anse

erde

che

mie

se re

aksi

ever

gely

king

vo

orda

t eni

ge k

wan

titat

iew

e st

udie

van

die

che

mie

se re

aksi

e ui

tgev

oer w

ord.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Geb

alan

seer

de c

hem

iese

ve

rgel

ykin

gs.

• S

tel c

hem

iese

ver

ande

rings

vo

or d

eur g

ebru

ik te

maa

k va

n re

aksi

ever

gely

king

s bv

. ve

rtaal

woo

rdve

rgel

ykin

gs n

a ch

emie

se v

erge

lyki

ngs

met

fo

rmul

es m

et n

askr

ifte

om

fase

s aa

n te

dui

(s),

(ℓ), (

g)

en (a

q)

• B

alan

seer

re

aksi

ever

gely

king

s de

ur

- ge

brui

k te

maa

k va

n m

odel

le v

an

reag

ensm

olek

ules

(g

ekle

urde

alb

aste

rs

aanm

ekaa

rgep

lak

met

P

rest

ik is

vol

doen

de) e

n he

rran

gski

k di

e at

ome

(in d

ie re

agen

se) o

m d

ie

prod

ukte

te v

orm

met

be

houd

van

ato

me.

- m

olek

ules

by

'n

subm

ikro

skop

ies

vlak

voo

r te

ste

l deu

r die

geb

ruik

va

n ge

kleu

rde

sirk

els

en e

envo

udig

die

sirk

els

te h

erra

ngsk

ik o

m d

ie

prod

ukm

olek

ules

te v

orm

te

rwyl

ato

me

beho

ue b

ly.

- in

spek

sie

van

die

reak

siev

erge

lyki

ngs.

• In

terp

rete

er g

ebal

anse

erde

re

aksi

ever

gely

king

s in

term

e va

n

- B

ehou

d va

n at

ome

- B

ehou

d va

n m

assa

(g

ebru

ik re

latie

we

atoo

mm

assa

s)

Eksp

erim

ent:

1. T

oets

die

Wet

van

B

ehou

d va

n M

ater

ie (e

n m

assa

). D

ie h

oeve

elhe

id

prod

ukte

is v

erw

ant a

an

die

hoev

eelh

eid

reag

ense

vo

lgen

s di

e ge

bala

nsee

rde

reak

siev

erge

lyki

ng

(nat

rium

wat

erst

ofka

rbon

aat

en v

erdu

nde

swaw

elsu

ur).

Mat

eria

le:

Gla

sbek

er, 2

pro

efbu

ise,

2

prop

ette

, wat

erba

k,

filtre

erpa

pier

, maa

tsili

nder

(10

ml),

lang

gas

lew

erin

gsbu

is,

prop

vir

gasp

rodu

ksie

, spu

it,

natri

umw

ater

stof

karb

onaa

t, ve

rdun

de s

waw

elsu

ur,

mas

sam

eter

.

Geb

ruik

che

mie

se re

aksi

es w

at

beke

nd is

aan

leer

ders

soo

s:

verb

rand

ings

reak

sies

, rea

ksie

s va

n m

etal

e en

nie

met

ale

met

suu

rsto

f (sw

awel

, ko

olst

of, e

n m

agne

sium

met

su

urst

of),

reak

sies

van

sur

e (m

et m

etal

e, m

etaa

loks

iede

, m

etaa

lkar

bona

te,

met

aalh

idro

ksie

de) e

n ee

nvou

dige

nee

rsla

grea

ksie

s en

redo

ksre

aksi

es.


43KABV

GR

AA

D 1

0 FI

SIK

A (E

LEK

TRIS

ITEI

T &

MA

GN

ETIS

ME)

KW

AR

TAA

L 2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 U

RE

Mag

netis

me

0. 5

uur

Mag

neet

veld

van

per

man

ente

m

agne

te•

Verd

uide

lik d

at 'n

m

agne

etve

ld 'n

geb

ied

in

die

ruim

te is

waa

r 'n

ande

r m

agne

et o

f fer

rom

agne

tiese

m

ater

iaal

'n k

rag

sal

onde

rvin

d (n

ieko

ntak

).

• W

eet d

at 'n

ele

ktrie

se v

eld

'n g

ebie

d in

die

ruim

te is

w

aar '

n el

ektri

ese

ladi

ng 'n

el

ektri

ese

krag

sal

ond

ervi

nd.

Wee

t dat

die

gra

vita

siev

eld

'n g

ebie

d in

die

ruim

te is

w

aar '

n m

assa

'n g

ravi

tasi

e-kr

ag s

al o

nder

vind

. Ver

gely

k di

e m

agne

etve

ld m

et d

ie

elek

tries

e ve

ld e

n di

e gr

avita

siev

eld.

Ele

ktro

ne w

at b

inne

-in

enig

e vo

orw

erp

bew

eeg,

het

m

agne

etve

lde

wat

met

hul

le

gess

osie

er is

. In

die

mee

ste

mat

eria

le is

hie

rdie

vel

de in

en

ige

rigtin

g ge

rig, d

us is

die

ne

tto v

eld

nul.

In s

omm

ige

mat

eria

le (f

erro

mag

netie

s) is

da

ar s

omm

ige

gebi

ede

waa

r hi

erdi

e m

agne

etve

lde

eend

ers

gerig

is. I

n pe

rman

ente

m

agne

te is

daa

r bai

e ge

bied

e w

at e

ende

rs g

erig

is, d

us is

da

ar 'n

net

to (o

f res

ulta

nte)

mag

neet

veld

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Pol

e va

n pe

rman

ente

mag

nete

, aa

ntre

kkin

g en

afs

totin

g,

mag

neet

veld

lyne

.

• B

eskr

yf 'n

mag

neet

as

'n v

oorw

erp

wat

'n p

aar

teen

oorg

este

lde

pole

het

, na

amlik

noo

rd e

n su

id. S

elfs

as

die

voo

rwer

p in

kle

in

stuk

kies

ges

ny w

ord,

sal

elk

e st

ukki

e st

eeds

'n N

-poo

l en

'n

S-p

ool h

ê.

• P

as d

ie fe

it da

t gel

ykso

ortig

e m

agne

etpo

le m

ekaa

r af

stoo

t en

onge

lyks

oorti

ge

mag

neet

pole

mek

aar

aant

rek

toe,

om

die

ged

rag

van

mag

nete

te v

oors

pel

wan

neer

hul

le n

aby

aan

mek

aar g

ebrin

g w

ord.

• To

on d

ie v

orm

van

die

m

agne

etve

ld ro

ndom

'n

staa

fmag

neet

en

'n p

aar

ande

r sta

afm

agne

te w

at

naby

aan

mek

aar g

epla

as

is a

an, b

v. d

eur g

ebru

ik

te m

aak

van

yste

rvyl

sels

of

kom

pass

e. S

kets

m

agne

etve

ldly

ne o

m d

ie

vorm

, gro

otte

en

rigtin

g va

n di

e m

agne

etve

lde

van

vers

kille

nde

rang

skik

king

s va

n di

e st

aafm

agne

te te

wys

.

Aan

bevo

le p

rakt

iese

ak

tiwite

it vi

r inf

orm

ele

asse

sser

ing:

Bep

aal d

ie p

atro

on e

n di

e rig

ting

van

die

mag

neet

veld

ro

ndom

'n s

taaf

mag

neet

.

Mat

eria

le:

Vel A

4-pa

pier

, 'n

staa

fmag

neet

, ys

terv

ylse

ls

Mat

eria

le:

Vel A

4-pa

pier

, 'n

staa

fmag

neet

, ve

rske

ie k

lein

kom

pass

ies

Mag

neet

veld

e ve

rski

l van

gr

avita

siev

elde

en

elek

tries

e ve

lde

omda

t hul

le n

ie

geas

sosi

eer w

ord

met

'n

enke

le d

eeltj

ie s

oos

'n m

assa

of

'n la

ding

nie

. Dit

is n

ooit

moo

ntlik

om

net

'n n

oord

pool

of

net

'n s

uidp

ool i

n di

e na

tuur

te k

ry n

ie, m

.a.w

. 'n

mag

netie

se m

onop

ool b

esta

an

nie.

Op

subm

ikro

skop

iese

vla

k is

m

agne

etve

lde

'n p

rodu

k va

n di

e be

weg

ing

van

ladi

ngs.

Veld

lyne

is 'n

man

ier o

m

veld

e vo

or te

ste

l. H

oe d

igte

r ge

spas

ieer

die

vel

dlyn

e by

'n

punt

, hoe

ste

rker

is d

ie v

eld

by d

aard

ie p

unt.

Pyl

e w

at o

p di

e ve

ldly

ne g

etek

en w

ord,

dui

di

e rig

ting

van

die

veld

aan

. 'n

Mag

neet

veld

se

rigtin

g is

van

di

e no

ordp

ool n

a di

e su

idpo

ol.

Die

vel

dlyn

e kr

uis

mek

aar

nooi

t nie

en

kan

in a

l drie

di

men

sies

get

eken

wor

d.

Een

voud

ighe

idsh

alw

e w

ord

gew

oonl

ik s

legs

twee

di

men

sies

in 'n

ske

ts g

etoo

n.


45KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 5

uur

Die

aar

de s

e m

agne

etve

ld,

kom

pas

• Ve

rdui

delik

hoe

'n

kom

pas

die

rigtin

g va

n 'n

m

agne

etve

ld a

andu

i.

• Ve

rgel

yk d

ie m

agne

etve

ld

van

die

aard

e m

et d

ie

mag

neet

veld

van

'n

staa

fmag

neet

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n w

oord

e en

di

agra

mm

e.

• Ve

rdui

delik

die

ver

skil

tuss

en

die

geog

rafie

se n

oord

pool

en

die

mag

netie

se n

oord

pool

va

n di

e aa

rde.

• G

ee v

oorb

eeld

e va

n ve

rsky

nsel

s w

at b

eïnv

loed

w

ord

deur

die

aar

de s

e m

agne

etve

ld, b

v. A

uror

a B

orea

lis (N

oord

erlig

), m

agne

etst

orm

s.

• B

espr

eek

kwal

itatie

f hoe

di

e aa

rde

se m

agne

etve

ld

besk

erm

ing

bied

teen

so

nwin

de.

Die

geo

grafi

ese

noor

d-en

sui

dpoo

l is

die

mee

s no

orde

like

en s

uide

like

punt

e va

n di

e aa

rde

se ro

tasi

e as

on

ders

keid

elik

.

Die

aar

de w

ente

l om

die

son

en

rote

er (o

f dra

ai) o

m s

y ei

e as

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

3 U

RE

Elek

tros

tatik

a

0. 5

uur

Twee

soo

rte la

ding

s•

Wee

t dat

alle

mat

eria

le

posi

tiew

e la

ding

s (p

roto

ne)

en n

egat

iew

e la

ding

s (e

lekt

rone

) bev

at.

• W

eet d

at 'n

voo

rwer

p w

at

'n g

elyk

e aa

ntal

ele

ktro

ne

en p

roto

ne h

et, n

eutra

al is

(g

een

netto

ladi

ng).

• W

eet d

at p

ositi

ef g

elaa

ide

voor

wer

pe 'n

ele

ktro

ntek

ort

het e

n ne

gatie

f gel

aaid

e vo

orw

erpe

'n o

orm

aat

elek

trone

het

.

• B

eskr

yf h

oe v

oorw

erpe

(is

olat

ors)

gel

aai k

an w

ord

deur

kon

tak

(of v

ryf)

- trib

o-el

ektri

ese

ladi

ng

Dit

is re

delik

om

die

twee

tipe

s la

ding

s “p

ositi

ef” e

n “n

egat

ief”

te n

oem

, wan

t wan

neer

die

la

ding

s by

mek

aar g

evoe

g w

ord,

is d

ie n

etto

ladi

ng n

ul

(m.a

.w. n

eutra

al).

Maa

k se

ker d

at le

erde

rs

wee

t dat

alle

voo

rwer

pe

beid

e po

sitie

we

en n

egat

iew

e la

ding

s be

vat.

Daa

r wor

d sl

egs

gesê

dat

'n v

oorw

erp

gela

ai is

w

anne

er d

it ek

stra

pos

itiew

e la

ding

s (e

lekt

ront

ekor

t) of

ne

gatie

we

ladi

ngs

(oor

maa

t el

ektro

ne) h

et.


47KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Beh

oud

van

ladi

ng•

Wee

t dat

die

SI-e

enhe

id v

ir el

ektri

ese

ladi

ng d

ie c

oulo

mb

is.

• S

tel d

ie b

egin

sel v

an d

ie

beho

ud v

an d

ie la

ding

as

: Die

net

to la

ding

van

'n

geï

sole

erde

ste

lsel

bly

ko

nsta

nt g

edur

ende

eni

ge

fisie

se p

rose

s, b

v. a

s tw

ee

ladi

ngs

kont

ak m

aak

en d

an

skei

.

• P

as d

ie b

egin

sel v

an d

ie

beho

ud v

an la

ding

toe.

• W

eet d

at w

anne

er tw

ee

iden

tiese

gel

eide

nde

voor

wer

pe m

et la

ding

s Q

1 en

Q2 o

p ge

ïsol

eerd

e st

aand

ers

kont

ak m

aak,

dat

elk

een

dies

elfd

e fin

ale

ladi

ng n

a sk

eidi

ng s

al h

ê.

LET

WEL

: Hie

rdie

ver

gely

king

is

sle

gs w

aar v

an e

we

groo

t ge

leie

rs o

p ge

ïsol

eerd

e st

aand

ers.

1 uu

r

Ladi

ng k

wan

tiser

ing

• S

tel d

ie b

egin

sel v

an

ladi

ngkw

antis

erin

g.

• P

as d

ie b

egin

sel v

an

ladi

ngkw

antis

erin

g to

e.

Elk

e la

ding

in d

ie h

eela

l be

staa

n ui

t 'n

heel

geta

l ve

elvo

ude

van

die

elek

tron-

ladi

ng.

Q =

nq e

waa

r qe =

1.6

x 1

0-19 C

en

n 'n

he

elge

tal i

s.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

0. 5

uur

Kra

g ui

tgeo

efen

deu

r di

e la

ding

s op

mek

aar

(bes

kryw

end)

Aan

trekk

ing

tuss

en g

elaa

ide

en o

ngel

aaid

e vo

orw

erpe

(p

olar

isas

ie)

• O

ntho

u da

t soo

rtgel

yke

ladi

ngs

mek

aar a

fsto

ot e

n te

enoo

rges

teld

e la

ding

s m

ekaa

r aan

trek.

• Ve

rdui

delik

hoe

gel

aaid

e vo

orw

erpe

ong

elaa

ide

isol

ator

s ka

n aa

ntre

k as

ge

volg

van

die

pol

aris

asie

va

n m

olek

ules

bin

ne-in

die

is

olat

ors.

Prak

tiese

dem

onst

rasi

e:

1. V

ryf '

n ba

llon

teen

dro

ë ha

re o

m d

it te

laai

. Brin

g di

e ge

laai

de b

allo

n, g

evry

f te

en d

roë

hare

, nab

y 'n

st

room

gla

dvlo

eien

de w

ater

(la

min

êre

vloe

i).

2. D

emon

stre

er a

lleda

agse

vo

orbe

elde

van

die

effe

k va

n el

ektro

stat

ika.

Mat

eria

le:

Bal

lon,

pla

stie

kpen

, kle

in

stuk

kies

pap

ier,

'n s

troom

gl

advl

oeie

nde

wat

er.

In m

ater

iale

wat

uit

gepo

laris

eerd

e m

olek

ules

be

staa

n , k

an h

ierd

ie m

olek

ules

ro

teer

wan

neer

hul

le n

aby

'n

gela

aide

voo

rwer

p ge

brin

g w

ord,

sod

at d

ie e

en k

ant v

an

die

voor

wer

p m

eer p

ositi

ef e

n di

e an

der k

ant m

eer n

egat

ief

is, s

elfs

al b

ly d

ie v

oorw

erp

in

gehe

el n

eutra

al.

8 U

RE

Elek

trie

se s

troo

mba

ne

1 uu

r

emk,

pot

ensi

aalv

ersk

il (p

v)•

Defi

niee

r pot

ensi

aalv

ersk

il in

te

rme

van

wer

k ge

doen

en

ladi

ng: V

= W

/Q

• W

eet d

at d

ie s

pann

ing

gem

eet o

or d

ie te

rmin

ale

van

'n b

atte

ry, w

anne

er d

aar

geen

stro

om d

eur d

ie b

atte

ry

vloe

i nie

, die

em

k ge

noem

w

ord.

• W

eet d

at d

ie s

pann

ing

gem

eet o

or d

ie te

rmin

ale

van

'n b

atte

ry w

anne

er

daar

stro

om is

wat

de

ur d

ie b

atte

ry v

loei

, po

tens

iaal

vers

kil (

pv)

geno

em w

ord.

• W

eet d

at d

ie e

mk

en p

v ge

mee

t wor

d in

vol

ts (V

)

• D

oen

bere

keni

nge

en

gebr

uik

V =

W/Q

Prak

tiese

dem

onst

rasi

es:

Dem

onst

reer

hoe

om

em

k en

po

tens

iaal

vers

kil t

e m

eet:

Ste

l 'n

stro

omba

an o

p om

di

e em

k en

pot

ensi

aalv

ersk

il te

mee

t. K

ry le

erde

rs o

m te

pr

obee

r ver

klaa

r hoe

kom

daa

r te

enst

rydi

ghei

d is

.

Mat

eria

le:

Glo

eila

mpi

es, w

eers

tand

e,

batte

rye,

ska

kela

ars,

ve

rbin

ding

sdra

de, a

mm

eter

s,

voltm

eter

s.

Indi

en m

oont

lik, g

ee le

erde

rs

die

gele

enth

eid

om m

eter

s in

stro

omba

ne te

ver

bind

. As

die

met

ers

mee

r as

een

skaa

l he

t, ve

rbin

d al

tyd

aan

die

groo

tste

ska

al e

erst

e so

dat

die

met

er n

ie b

eska

dig

wor

d de

ur w

aard

es te

mee

t wat

sy

bepe

rkin

gs o

orsk

ry n

ie.

Let d

aaro

p da

t spa

nnin

g en

po

tens

iaal

vers

kil s

inon

iem

is.


49KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Stro

om•

Defi

niee

r die

stro

om, I

, as

die

tem

po w

aarte

en la

ding

vl

oei.

Dit

wor

d ge

mee

t in

ampè

re (A

), w

at d

iese

lfde

is

as c

oulo

mb

per s

ekon

de.

• B

erek

en d

ie s

troom

wat

vlo

ei

deur

geb

ruik

te m

aak

van

die

verg

elyk

ing:

• D

ui d

ie ri

gtin

g va

n di

e st

room

in

stro

omba

andi

agra

mm

e aa

n. (K

onve

nsio

nele

stro

om)

Die

rigt

ing

van

die

stro

om

in 'n

stro

omba

an is

van

die

po

sitie

we

kant

van

die

bat

tery

de

ur d

ie s

troom

baan

en

teru

g na

die

neg

atie

we

kant

van

die

ba

ttery

. In

die

verle

de is

dit

die

konv

ensi

onel

e st

room

gen

oem

om

dit

te o

nder

skei

van

die

rig

ting

van

elek

tronv

loei

. Maa

r no

u di

t is

vold

oend

e om

te

noem

dat

dit

die

rigtin

g va

n di

e st

room

is a

.g.v

. kon

vens

ie.

'n B

aie

alge

men

e w

anbe

grip

w

at b

aie

leer

ders

het

, is

dat '

n ba

ttery

die

selfd

e ho

evee

lhei

d st

room

lew

er

onge

ag w

aara

an d

it ve

rbin

d is

. Te

rwyl

die

em

k ge

prod

usee

r de

ur 'n

bat

tery

kon

stan

t is,

w

ord

die

hoev

eelh

eid

stro

om

wat

gel

ewer

wor

d be

paal

de

ur d

ie k

ompo

nent

e in

die

st

room

baan

.

1 uu

r

Met

ing

van

span

ning

(pv)

en

stro

om•

Teke

n 'n

dia

gram

om

te w

ys

hoe

om 'n

am

met

er k

orre

k te

ver

bind

om

die

stro

om

te m

eet d

eur '

n ge

gew

e st

room

baan

elem

ent.

• Te

ken

'n d

iagr

am o

m te

wys

ho

e om

'n v

oltm

eter

kor

rek

te v

erbi

nd o

m d

ie s

pann

ing

te m

eet o

or 'n

geg

ewe

stro

omba

anel

emen

t.

Prak

tiese

dem

onst

rasi

es:

Ste

l 'n

stro

omba

an o

p om

die

st

room

vloe

i deu

r 'n

wee

rsta

nd

of 'n

glo

eila

mp

te m

eet e

n oo

k om

die

pot

ensi

aalv

ersk

il oo

r di

e gl

oeila

mp

of w

eers

tand

te

mee

t.

Mat

eria

le:

Glo

eila

mpi

es, w

eers

tand

e,

batte

rye,

ska

kela

ars,

ve

rbin

ding

sdra

de, a

mm

eter

s,

voltm

eter

s

Maa

k se

ker d

at le

erde

rs w

eet

dat d

ie p

ositi

ewe

kant

van

di

e m

eter

ver

bind

moe

t wor

d aa

n di

e po

sitie

we

kant

van

di

e ba

ttery

. 'n

Am

met

er m

oet

in s

erie

ver

bind

wor

d m

et d

ie

betro

kke

stro

omba

anel

emen

t, en

'n v

oltm

eter

moe

t in

para

llel

verb

ind

wor

d m

et d

ie b

etro

kke

stro

omba

anel

emen

t.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Wee

rsta

nd•

Defi

niee

r wee

rsta

nd.

• Ve

rdui

delik

dat

die

wee

rsta

nd

die

teen

stan

d te

en d

ie v

loei

va

n el

ektri

ese

stro

om is

.

• D

efini

eer d

ie e

enhe

id v

an

wee

rsta

nd: e

en o

hm (Ω

) is

een

volt

per a

mpè

re.

• G

ee 'n

sub

mik

rosk

opie

se

besk

ryw

ing

van

wee

rsta

nd

in te

rme

van

elek

trone

wat

be

wee

g de

ur 'n

gel

eier

, bot

s m

et d

ie d

eeltj

ies

waa

ruit

die

gele

ier (

met

aal)

gem

aak

is

en in

die

pro

ses

kine

tiese

en

ergi

e oo

rdra

.

• S

tel e

n ve

rdui

delik

fakt

ore

wat

die

wee

rsta

nd v

an 'n

sto

f be

ïnvl

oed.

• Ve

rdui

delik

waa

rom

'n b

atte

ry

in 'n

stro

omba

an u

itein

delik

pa

p w

ord

deur

te v

erw

ys n

a di

e en

ergi

etra

nsfo

rmas

ies

wat

pla

asvi

nd in

die

bat

tery

en

die

wee

rsta

nde

in d

ie

stro

omba

an.

Een

van

die

bel

angr

ikst

e ui

twer

king

s va

n 'n

wee

rsta

nd

is d

at d

it el

ektri

ese

ener

gie

omsk

akel

in a

nder

vor

me

van

ener

gie,

soo

s hi

tte e

n lig

.

'n B

atte

ry w

ord

pap

as a

l sy

chem

iese

pot

ensi

ële

ener

gie

omge

skak

el is

na

ande

r vor

me

van

ener

gie.

2 ur

e

Wee

rsta

nde

in s

erie

• W

eet d

at d

ie s

troom

kon

stan

t is

deu

r elk

e w

eers

tand

in 'n

se

riest

room

baan

.

• W

eet d

at s

erie

stro

omba

ne

span

ning

sver

dele

rs g

enoe

m

wor

d om

dat d

ie to

tale

po

tens

iaal

vers

kil g

elyk

is

aan

die

som

van

die

po

tens

iaal

vers

kille

oor

al d

ie

indi

vidu

ele

kom

pone

nte.

• B

erek

en d

ie e

kwiv

alen

te

(tota

le) w

eers

tand

van

di

e w

eers

tand

e w

at

in s

erie

ver

bind

is:

12

...s

RR

R=

++

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t:

(Dee

l 1 e

n D

eel 2

)

Dee

l 1

Ste

l 'n

stro

omba

an o

p om

te

wys

dat

ser

iest

room

bane

sp

anni

ngsv

erde

lers

is, t

erw

yl

die

stro

om k

onst

ant b

ly.

Mat

eria

le:

Glo

eila

mpi

es, w

eers

tand

e,

batte

rye,

ska

kela

ars,

ve

rbin

ding

sdra

de, a

mm

eter

s,

voltm

eter

s

Wan

neer

wee

rsta

nde

in s

erie

ge

skak

el w

ord,

die

n hu

lle a

s hi

nder

niss

e to

t die

vlo

ei v

an

ladi

ng e

n di

e st

room

deu

r di

e ba

ttery

wor

d ve

rmin

der.

Die

stro

om in

die

bat

tery

is

omge

keer

d ew

ered

ig a

an d

ie

wee

rsta

nd.


51KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Wee

rsta

nd•

Defi

niee

r wee

rsta

nd.

• Ve

rdui

delik

dat

die

wee

rsta

nd

die

teen

stan

d te

en d

ie v

loei

va

n el

ektri

ese

stro

om is

.

• D

efini

eer d

ie e

enhe

id v

an

wee

rsta

nd: e

en o

hm (Ω

) is

een

volt

per a

mpè

re.

• G

ee 'n

sub

mik

rosk

opie

se

besk

ryw

ing

van

wee

rsta

nd

in te

rme

van

elek

trone

wat

be

wee

g de

ur 'n

gel

eier

, bot

s m

et d

ie d

eeltj

ies

waa

ruit

die

gele

ier (

met

aal)

gem

aak

is

en in

die

pro

ses

kine

tiese

en

ergi

e oo

rdra

.

• S

tel e

n ve

rdui

delik

fakt

ore

wat

die

wee

rsta

nd v

an 'n

sto

f be

ïnvl

oed.

• Ve

rdui

delik

waa

rom

'n b

atte

ry

in 'n

stro

omba

an u

itein

delik

pa

p w

ord

deur

te v

erw

ys n

a di

e en

ergi

etra

nsfo

rmas

ies

wat

pla

asvi

nd in

die

bat

tery

en

die

wee

rsta

nde

in d

ie

stro

omba

an.

Een

van

die

bel

angr

ikst

e ui

twer

king

s va

n 'n

wee

rsta

nd

is d

at d

it el

ektri

ese

ener

gie

omsk

akel

in a

nder

vor

me

van

ener

gie,

soo

s hi

tte e

n lig

.

'n B

atte

ry w

ord

pap

as a

l sy

chem

iese

pot

ensi

ële

ener

gie

omge

skak

el is

na

ande

r vor

me

van

ener

gie.

2 ur

e

Wee

rsta

nde

in s

erie

• W

eet d

at d

ie s

troom

kon

stan

t is

deu

r elk

e w

eers

tand

in 'n

se

riest

room

baan

.

• W

eet d

at s

erie

stro

omba

ne

span

ning

sver

dele

rs g

enoe

m

wor

d om

dat d

ie to

tale

po

tens

iaal

vers

kil g

elyk

is

aan

die

som

van

die

po

tens

iaal

vers

kille

oor

al d

ie

indi

vidu

ele

kom

pone

nte.

• B

erek

en d

ie e

kwiv

alen

te

(tota

le) w

eers

tand

van

di

e w

eers

tand

e w

at

in s

erie

ver

bind

is:

12

...s

RR

R=

++

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t:

(Dee

l 1 e

n D

eel 2

)

Dee

l 1

Ste

l 'n

stro

omba

an o

p om

te

wys

dat

ser

iest

room

bane

sp

anni

ngsv

erde

lers

is, t

erw

yl

die

stro

om k

onst

ant b

ly.

Mat

eria

le:

Glo

eila

mpi

es, w

eers

tand

e,

batte

rye,

ska

kela

ars,

ve

rbin

ding

sdra

de, a

mm

eter

s,

voltm

eter

s

Wan

neer

wee

rsta

nde

in s

erie

ge

skak

el w

ord,

die

n hu

lle a

s hi

nder

niss

e to

t die

vlo

ei v

an

ladi

ng e

n di

e st

room

deu

r di

e ba

ttery

wor

d ve

rmin

der.

Die

stro

om in

die

bat

tery

is

omge

keer

d ew

ered

ig a

an d

ie

wee

rsta

nd.

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 ur

e

Wee

rsta

nde

in p

aral

lel

• W

eet d

at s

pann

ing

kons

tant

is

oor

die

wee

rsta

nde

wat

in

para

llel v

erbi

nd is

.

• W

eet d

at 'n

par

alle

lle

stro

omba

an b

eken

d is

as

'n s

troom

verd

eler

om

dat

die

tota

le s

troom

in d

ie

stro

omba

an g

elyk

is a

an d

ie

som

van

die

taks

trom

e.

• B

erek

en d

ie e

kwiv

alen

te

(tota

le) w

eers

tand

van

di

e w

eers

tand

e w

at in

pa

ralle

l ver

bind

is d

eur

gebr

uik

te m

aak

van:

12

11

1...

pR

RR

=+

+

• W

eet d

at v

ir tw

ee

wee

rsta

nde

wat

in p

aral

lel

verb

ind

is, d

ie to

tale

w

eers

tand

ber

eken

kan

wor

d de

ur g

ebru

ik te

maa

k va

n:

12

12

p

RR

prod

uct

Rsu

mR

R=

=+

prod

uk

som

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t:

Dee

l 2

Ste

l 'n

stro

omba

an o

p om

te

wys

dat

par

alle

lle s

troom

bane

st

room

verd

eler

s is

, ter

wyl

die

po

tens

iaal

vers

kil k

onst

ant b

ly.

Mat

eria

le:

Glo

eila

mpi

es, w

eers

tand

e,

batte

rye,

ska

kela

ars,

ve

rbin

ding

sdra

de, a

mm

eter

s,

voltm

eter

s

Wan

neer

wee

rsta

nde

in

para

llel v

erbi

nd is

, maa

k hu

lle

byko

men

de s

troom

roet

es o

op.

Die

stro

om d

eur d

ie b

atte

ry

neem

dus

toe

volg

ens

die

aant

al s

troom

takk

e.

NB

!

Doe

n sl

egs

bere

keni

nge

met

to

t 'n

mak

sim

um v

an d

rie

wee

rsta

nde

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 2

KW

AR

TAA

L 2:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. E

kspe

rimen

t (Fi

sika

): Vo

orge

skre

we

Fisi

ka-e

kspe

rimen

te D

eel 1

en

Dee

l 2: E

lekt

riese

stro

omba

ne m

et w

eers

tand

e in

ser

ie e

n pa

ralle

l om

po

tens

iaal

vers

kil e

n st

room

te m

eet

2. H

alfja

arek

sam

en



KW

AR

TAA

L 3

GR

AA

D 1

0

GR

AA

D 1

0 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

VER

AN

DER

ING

) KW

AR

TAA

L 3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

8 U

RE

Rea

ksie

s in

wat

erig

e op

loss

ing

Che

mie

se re

aksi

es k

an o

nder

soek

en

besk

ryf w

ord

deur

hul

le

stoï

giom

etrie

se, k

inet

iese

, ew

ewig

s-, e

n te

rmod

inam

iese

ei

ensk

appe

. Bai

e re

aksi

es in

Che

mie

en

die

reak

sies

in le

wen

de

sist

eme

wor

d ui

tgev

oer i

n w

ater

ige

oplo

ssin

g. O

ns s

al c

hem

iese

re

aksi

es b

estu

deer

wat

in w

ater

ige

oplo

ssin

gs p

laas

vind

waa

r w

ater

die

opl

osm

idde

l is.

2 ur

e

Ione

in w

ater

ige

oplo

ssin

g:

hulle

inte

raks

ies

en e

ffek.

•

Verd

uide

lik (m

et b

ehul

p va

n di

agra

mm

e w

at in

tera

ksie

s op

die

sub

mik

rosk

opie

s vl

ak

verte

enw

oord

ig) h

oe w

ater

in

sta

at is

om

ione

op

te lo

s.

Verw

ys n

a di

e po

lêre

aar

d va

n di

e w

ater

mol

ekul

e .

• S

tel d

ie o

plos

pros

es

voor

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n ge

bala

nsee

rde

reak

siev

erge

lyki

ngs

met

be

hulp

van

die

afk

ortin

gs

(s) e

n (a

q) w

aar t

oepa

slik

bv

. wan

neer

sou

t opg

elos

w

ord

in w

ater

en

ione

vor

m,

volg

ens

die

verg

elyk

ing:

NaC

l(s) →

Na+ (

aq) +

Cl- (a

q)

• D

efini

eer d

ie o

plos

pros

es

(sol

iede

ioni

ese

kris

talle

br

eek

in w

ater

op

in io

ne).

• D

efini

eer d

ie p

rose

s va

n hi

dras

ie w

aar i

one

omrin

g w

ord

met

wat

erm

olek

ules

in

wat

erig

e op

loss

ing.

(M

oeni

e in

term

olek

ulêr

e kr

agte

bes

pree

k ni

e.

Geb

ruik

die

pol

arite

it va

n di

e w

ater

mol

ekul

e en

die

ladi

ng

van

die

ione

in d

ie d

efini

sie.

)

Prak

tiese

wer

k:

• O

nder

soek

ver

skill

ende

tip

es o

plos

sing

s (ta

fels

out

in w

ater

, KM

nO4 i

n w

ater

, NaO

H in

wat

er,

KN

O3 in

wat

er) e

n sk

ryf g

ebal

anse

erde

ve

rgel

ykin

gs v

ir el

k (n

otee

r kl

eur,

tem

pera

tuur

en

oplo

sbaa

rhei

d) n

eer.

• O

nder

soek

die

ver

skill

ende

tip

es re

aksi

es in

wat

erig

e m

ediu

m e

n sk

ryf

geba

lans

eerd

e io

nies

e ve

rgel

ykin

gs v

ir di

e ve

rski

llend

e re

aksi

etip

es

neer

.

Akt

iwite

it:

1. V

erdu

idel

ik w

at b

edoe

l wor

d m

et io

onui

truili

ngre

aksi

es e

n ge

brui

k 'n

eks

perim

ent o

m

die

begr

ip v

an io

onui

truili

ngs-

reak

sies

te il

lust

reer

. P

b(N

O3) 2

+ N

aI →

PbI

2 +

NaN

O3

Mat

eria

le:

Not

a:

Die

che

mie

van

har

de w

ater

ka

n ge

brui

k w

ord

as 'n

to

epas

sing

van

ione

in w

ater

ige

oplo

ssin

g. H

ierd

ie o

nder

wer

p ka

n on

ders

oek

wor

d as

'n

prak

tiese

ond

erso

ek: (

nie

vir

eksa

men

doel

eind

es)

• W

at is

“har

de w

ater

”?

Hoe

kom

is d

it 'n

pro

blee

m?

Waa

r in

Sui

d-A

frika

is h

arde

w

ater

'n p

robl

eem

en

hoe

wor

d di

e pr

oble

em h

ante

er?

(Ver

duid

elik

die

che

mie

en

hoe

die

prob

leem

han

teer

w

ord)

.

• W

at is

suu

rreë

n - d

ie c

hem

ie

en d

ie im

pak

op o

ns le

wen

s en

om

gew

ing?

(Toe

pass

ing

van

ione

in w

ater

ige

oplo

ssin

g)


53KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

1 uu

r

Ele

ktro

liete

en

die

omva

ng v

an

ioni

sasi

e so

os g

emee

t deu

r el

ektri

ese

gele

idin

g

• B

eskr

yf 'n

een

voud

ige

stro

omba

an o

m d

ie g

elei

ding

va

n op

loss

ings

te m

eet.

• D

ui d

ie v

erba

nd a

an tu

ssen

el

ektri

ese

gele

idin

gver

moë

en

:

- D

ie k

onse

ntra

sie

van

ione

in o

plos

sing

en

dit o

p sy

beu

rt m

et d

ie

oplo

sbaa

rhei

d va

n sp

esifi

eke

stow

we;

- D

ie s

oort

sto

f, aa

nges

ien

som

mig

e st

oww

e, s

oos

suik

er, o

plos

, maa

r dit

het g

een

invl

oed

op d

ie

gele

idin

g ni

e (e

lekt

riese

ge

leid

ing

is n

ie a

ltyd

'n

aand

uidi

ng v

an d

ie m

ate

van

oplo

sbaa

rhei

d ni

e).

Akt

iwite

it:

Vind

die

ver

skill

ende

defi

nisi

es

van

chem

iese

ver

ande

ring

en fi

sies

e ve

rand

erin

g in

di

e lit

erat

uur.

Bes

pree

k di

e de

finis

ies

en k

om to

t 'n

gevo

lgtre

kkin

g oo

r die

mee

s ko

rrek

te d

efini

sie.

Eksp

erim

ent:

Bep

aal d

ie e

lekt

riese

gel

eidi

ng

en d

ie fi

sies

e of

che

mie

se

vera

nder

ing

van

die

volg

ende

op

loss

ings

:

Los

onde

rske

idel

ik 5

00 m

g su

iker

, nat

rium

chlo

ried,

ka

lsiu

mch

lorie

d en

am

mon

ium

-ch

lorie

d op

in 1

ml w

ater

.

1. M

eet d

ie te

mpe

ratu

ur e

lke

keer

. Wat

ver

tel d

it vi

r jou

oor

di

e re

aksi

e w

at p

laas

vind

?

2. M

eet d

ie e

lekt

roni

ese

gele

idin

g va

n di

e op

loss

ings

.

3. V

erda

mp

die

wat

er a

gter

na.

Wat

ver

tel d

it vi

r jou

oor

die

re

aksi

e?

'n F

isie

se e

iens

kap

kan

gem

eet e

n w

aarg

enee

m w

ord

sond

er d

ie v

eran

derin

g va

n di

e sa

mes

telli

ng o

f die

iden

titei

t va

n di

e st

of.

Wat

er v

ersk

il va

n ys

net

in

voor

kom

s, n

ie in

sam

este

lling

ni

e. D

us v

an y

s to

t wat

er to

t w

ater

dam

p en

teru

g, is

'n

fisie

se v

eran

derin

g.

'n C

hem

iese

eie

nska

p va

n 'n

sto

f slu

it 'n

che

mie

se

vera

nder

ing

in w

aar d

ie

prod

ukte

van

die

reak

sie

heel

tem

al v

ersk

illen

de

chem

iese

en

fisie

se

eien

skap

pe h

et a

s di

e re

agen

se. D

ie s

ames

telli

ng

van

die

reag

ens

en d

ie p

rodu

k ve

rski

l van

mek

aar.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

3 ur

e

Nee

rsla

grea

ksie

s.

• S

kryf

geb

alan

seer

de

reak

siev

erge

lyki

ngs

om d

ie

neer

slag

van

ono

plos

bare

so

ute

te b

eskr

yf.

• Ve

rdui

delik

hoe

om

te to

ets

vir d

ie te

enw

oord

ighe

id

van

die

volg

ende

ani

one

in

oplo

ssin

g:

- C

hlor

ied

- met

die

geb

ruik

va

n si

lwer

nitra

at e

n sa

lpet

ersu

ur

- B

rom

ied

- met

die

geb

ruik

va

n si

lwer

nitra

at e

n sa

lpet

ersu

ur

- Jo

died

- m

et d

ie g

ebru

ik

van

silw

erni

traat

en

salp

eter

suur

- S

ulfa

at -

met

die

geb

ruik

va

n ba

rium

nitra

at e

n sa

lpet

ersu

ur

- K

arbo

naat

- m

et d

ie

gebr

uik

van

bariu

mni

traat

en

sal

pete

rsuu

r (ne

ersl

ag

los

op in

sal

pete

rsuu

r)

• Id

entifi

seer

'n io

on o

f ion

e in

'n o

plos

sing

van

af 'n

be

skry

win

g va

n di

e re

agen

se

wat

geb

ruik

is e

n de

ur

die

waa

rnem

ings

van

die

pr

oduk

te.

Eksp

erim

ent:

1. D

oen

kwal

itatie

we

anal

iset

oets

e va

n ka

tione

en

ani

one

(bv.

chl

orie

de,

brom

iede

, jod

iede

, sul

fate

, ka

rbon

ate)

.

2. B

erei

'n s

out (

bv. C

uCO

3) va

n di

e op

losb

are

reag

ense

.

Die

kle

m m

oet n

ie d

ie

pape

gaai

wer

k va

n di

e re

aksi

ever

gely

king

s of

toet

se

wee

s ni

e, m

aar w

el h

oe o

m

geba

lans

eerd

e ve

rgel

ykin

gs

akku

raat

te s

kryf

.


55KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 ur

e

And

er c

hem

iese

reak

siet

ipes

in

wat

erig

e op

loss

ing

• Io

on u

itrui

lings

-rea

ksie

s

- N

eers

lagr

eaks

ies

- G

asvo

rmin

gsre

aksi

es

- S

uur-

basi

s-re

aksi

es

• en

redo

ksre

aksi

es w

at

elek

trono

ordr

agre

aksi

es

is. (

Geb

ruik

die

ladi

ng v

an

die

atoo

m a

s 'n

aan

duid

ing

van

elek

trono

ordr

ag. G

een

redo

ksre

aksi

eter

min

olog

ie

wor

d hi

er b

enod

ig n

ie.)

Geb

ruik

die

ladi

ng v

an d

ie

atoo

m o

m te

dem

onst

reer

ho

e di

e ve

rlies

of w

ins

van

elek

trone

'n in

vloe

d he

t op

die

tota

le la

ding

van

die

at

oom

.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

1.

Iden

tifise

er C

HE

MIE

SE

R

EA

KS

IETI

PE

S

eksp

erim

ente

el:

- ne

ersl

agre

aksi

es

- ga

svor

min

gsre

aksi

es

- su

ur-b

asis

-rea

ksie

s

- re

doks

reak

sies

.

2.

Wat

is d

ie d

ryfk

rag

van

elke

tip

e re

aksi

e? (D

ie v

orm

ing

van

'n o

nopl

osba

re s

out,

die

vorm

ing

van

'n g

as, d

ie

oord

rag

van

prot

one,

die

oo

rdra

g va

n el

ektro

ne)

3.

Iden

tifise

er e

lke

reak

siet

ipe

in 'n

gro

ep v

an a

llerle

i ch

emie

se re

aksi

es.

Mat

eria

le:

Opl

osba

re s

oute

as

reag

ense

vi

r nee

rsla

g re

aksi

es, s

ure

en

basi

sse,

nat

rium

karb

onaa

t en

sou

tsuu

r, si

lwer

nitra

at

en n

atriu

mbr

omie

d,

natri

umm

etaa

l, m

anga

andi

oksi

ed, b

rand

er,

kope

r(II)

sulfa

at e

n du

n ko

perd

raad

.

Die

bas

iese

reak

siet

ipes

wor

d hi

er g

enoe

m o

m c

hem

iese

re

aksi

ever

gely

king

s m

aklik

er te

m

aak

vir l

eerd

ers.

Hie

rdie

afd

elin

g is

net

'n

inle

idin

g en

moe

t opp

ervl

akki

g ge

doen

wor

d. S

pand

eer

die

tyd

om b

egrip

pe s

oos

ioon

vorm

ing

goed

te o

nder

rig

om d

ie g

rond

slag

vir

graa

d 11

-w

erk

te lê

. Sur

e en

bas

isse

en

redo

ksre

aksi

es w

ord

wee

r in

graa

d 11

en

12 g

edoe

n.

Rea

ksie

tipes

wor

d ge

doen

om

be

wus

thei

d te

ske

p va

n di

e tip

es v

an re

aksi

es e

n om

dit

mak

liker

vir

leer

ders

te m

aak

om g

ebal

anse

erde

che

mie

se

verg

elyk

ings

te s

kryf

.

Ioon

uitru

iling

srea

ksie

s is

re

aksi

es w

aar d

ie p

ositi

ewe

ione

hul

ond

ersk

eie

nega

tiew

e io

ne u

itrui

l a.g

.v.

'n d

ryfk

rag

soos

die

vor

min

g va

n 'n

ono

plos

bare

sou

t in

nee

rsla

grea

ksie

s, d

ie

vorm

ing

van

'n g

as in

die

ga

svor

min

gsre

aksi

es, d

ie

oord

rag

van

prot

one

in 'n

suu

r-ba

sis-

reak

sie.

Die

geb

ruik

van

di

e te

rmin

olog

ie

enke

lver

plas

ings

reak

sies

en

dubb

elve

rpla

sing

srea

ksie

s le

i tot

wan

opva

tting

s oo

r re

doks

reak

sies

waa

r ve

rpla

sing

srea

ksie

s pl

aasv

ind

as g

evol

g va

n el

ektro

noor

drag

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

Verp

lasi

ng in

ioon

uitru

iling

s-re

aksi

es e

n ve

rpla

sing

in

redo

ksre

aksi

es v

ersk

il a.

g.v.

gee

n ve

rand

erin

g in

di

e ok

sida

sieg

etal

le v

an

elem

ente

(ioo

nuitr

uilin

gs-

reak

sies

) en

die

vera

nder

ing

in d

ie o

ksid

asie

geta

lle v

an

elem

ente

(in

verp

lasi

ng in

re

doks

reak

sies

).


57KABV

GR

AA

D 1

0 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

VER

AN

DER

ING

) KW

AR

TAA

L 3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

8 U

RE

Kw

antit

atie

we

aspe

kte

van

chem

iese

ver

ande

ring

Leer

ders

moe

t bes

ef d

at a

s ge

volg

van

die

kle

in g

root

te v

an

die

atom

e, m

olek

ules

en

ione

, wor

d di

e ei

ensk

appe

van

hie

rdie

sp

esie

s di

kwel

s op

'n m

olba

sis

verg

elyk

. Avo

gadr

o se

kon

stan

te

is 'n

get

al w

at c

hem

ici a

lgem

een

gebr

uik

in d

ie v

erge

lyki

ng v

an

fisie

se e

n ch

emie

se e

iens

kapp

e. S

toïg

iom

etrie

is d

ie s

tudi

e va

n kw

antit

atie

we

sam

este

lling

van

che

mie

se s

tow

we

en d

ie

kwal

itatie

we

vera

nder

ings

wat

pla

asvi

nd ty

dens

die

che

mie

se

reak

sies

.

1 uu

r

Ato

omm

assa

en

die

MO

L-B

EG

RIP

; •

Bes

kryf

die

mol

as

die

SI-

eenh

eid

vir d

ie h

oeve

elhe

id

van

die

stof

.

• D

ui d

ie v

erba

nd a

an

tuss

en d

ie h

oeve

elhe

id

van

die

stof

en

sy re

latie

we

atoo

mm

assa

.

• B

eskr

yf d

ie v

erho

udin

g tu

ssen

die

mol

en

Avog

adro

se

get

al.

• Vo

rm 'n

beg

rip v

an d

ie

groo

tte v

an A

voga

dro

se

geta

l deu

r geb

ruik

te m

aak

van

gesk

ikte

ana

logi

eë.

• S

kryf

Avo

gadr

o se

get

al

neer

met

al d

ie n

ulle

om

'n

bete

r beg

rip te

kry

van

die

ho

evee

lhei

d.

• D

efini

eer m

olêr

e m

assa

.

• B

eskr

yf d

ie v

erw

ants

kap

tuss

en m

olêr

e m

assa

en

rela

tiew

e m

olek

ulêr

e m

assa

en

rela

tiew

e fo

rmul

emas

sa.

• B

erek

en d

ie m

olêr

e m

assa

va

n 'n

sto

f as

die

form

ule

gege

e w

ord.

Verw

ys te

rug

na a

toom

mas

sa

vroe

ër in

gra

ad 1

0.

Doe

n di

e m

olbe

grip

dee

glik

.

Not

a aa

n di

e on

derw

yser

: D

ie te

rm a

toom

mas

sa

moe

t geb

ruik

wor

d en

nie

at

oom

gew

ig n

ie.

Avog

adro

se

geta

l =

602

200

000

000

000

000

000

000

1 do

syn

= 12

eie

rs (b

v.)

1 gr

os =

144

eie

rs

1 m

iljoe

n =

1000

000

eie

rs

1 m

ol =

Avo

gadr

o se

get

al =

6,

022

x 10

23 e

iers

Mol

êre

mas

sa is

die

mas

sa

van

een

mol

van

eni

ge s

tof

onde

r bes

prek

ing.

Rel

atie

we

mol

ekul

êre

mas

sa

is d

ie m

assa

van

EE

N

MO

LEK

ULE

(bv.

, wat

er H

2O)

met

bet

rekk

ing

tot d

ie m

assa

va

n ko

olst

of -1

2.

Rel

atie

we

form

ulem

assa

is d

ie

mas

sa v

an E

EN

FO

RM

ULE

-E

EN

HE

ID (b

v. N

aCl)

van

'n

ioni

ese

stof

met

bet

rekk

ing

tot

die

mas

sa v

an k

ools

tof -

12.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 ur

e

Mol

ekul

êre

en fo

rmul

emas

sas

• R

eden

eer k

wal

itatie

f en

pro

pors

ione

el d

ie

verw

ants

kap

tuss

en d

ie

geta

l mol

, mas

sa e

n m

olêr

e m

assa

.

• B

erek

en d

ie m

assa

, mol

êre

mas

sa e

n ge

tal m

ol v

olge

ns

die

verh

oudi

ng n

= m

/M

• B

epaa

l die

em

pirie

se

form

ule

vir '

n ge

gew

e st

of v

anaf

per

sent

asie

sa

mes

telli

ng.

• B

epaa

l die

get

al m

ol v

an d

ie

wat

er v

an k

rista

llisa

sie

in

sout

e so

os A

lCl 3.

nH2O

.

Eksp

erim

ent:

Doe

n 'n

eks

perim

ent o

m d

ie

wat

er v

an k

rista

llisa

sie

te

verw

yder

uit

kope

r(II)

sulfa

at o

f ko

balt(

II)ch

lorie

d en

bep

aal d

an

die

geta

l mol

wat

er w

at v

an d

ie

kris

talle

ver

wyd

er is

.

Verw

ys te

rug

na D

alto

n se

ber

eden

erin

g in

die

ge

skie

deni

s va

n di

e at

oom

teor

ie in

gra

ad 1

0.

2 ur

e

Die

bep

alin

g va

n di

e sa

mes

telli

ng v

an s

tow

we.

•

Bep

aal p

erse

ntas

ie

sam

este

lling

van

'n e

lem

ent

in 'n

ver

bind

ing.

• D

efini

eer e

n be

paal

ko

nsen

trasi

e as

mol

per

vo

lum

e.

• B

eskr

yf p

rakt

iese

kw

antit

atie

we

met

odes

vir

die

bepa

ling

van

chem

iese

sa

mes

telli

ng.

• B

epaa

l die

per

sent

asie

sa

mes

telli

ng v

anaf

die

ch

emie

se fo

rmul

e va

n di

e st

of.

Mat

eria

al:

Gla

sbek

er, s

pate

l, pr

opet

, w

ater

bak,

filtr

eerp

apie

r m

assa

met

er, n

atriu

m-

wat

erst

ofka

rbon

aat,

indi

kato

r, ve

rdun

de s

waw

elsu

ur.

Mat

eria

al:

Gla

sbek

er, s

pate

l, pr

opet

, br

ande

r, ve

rhitt

ings

taan

der,

mas

sam

eter

, asy

n,

kook

stee

ntjie

s, w

ater

, m

agne

sium

poei

er.

1 uu

r

Hoe

veel

heid

sto

f (m

ol),

mol

êre

volu

me

van

gass

e,

kons

entra

sie

van

oplo

ssin

gs.

• B

erek

en d

ie a

anta

l mol

van

'n

sou

t as

die

mas

sa g

egee

w

ord.

• D

efini

sie

van

mol

êre

volu

me

wor

d ge

stel

as:

1

mol

van

'n g

as b

esla

an 2

2,

4 dm

3 by

00 C (2

73 K

) en

1 at

mos

feer

(101

,3 k

Pa)

• B

erek

en d

ie m

olêr

e ko

nsen

trasi

e va

n 'n

op

loss

ing.

Verw

ys n

a ga

swet

te in

gra

ad

11. D

ruk

uit a

s S

I-een

hede

.


59KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

2 ur

e

Bas

iese

sto

ïgio

met

riese

be

reke

ning

e•

Doe

n be

reke

ning

e ge

base

er

op k

onse

ntra

sie,

mas

sa,

mol

, mol

êre

mas

sa e

n vo

lum

e.

• B

epaa

l die

teor

etie

se

opbr

engs

van

'n p

rodu

k in

'n

chem

iese

reak

sie,

wan

neer

jy

beg

in m

et 'n

bek

ende

m

assa

van

die

reag

ens

.

Maa

k se

ker d

at d

ie le

erde

rs d

ie

basi

ese

begr

ippe

ver

staa

n en

ho

u by

die

ver

klaa

rde

inho

ud

van

die

KA

BV-

doku

men

t.



GR

AA

D 1

0 FI

SIK

A (M

EGA

NIK

A) K

WA

RTA

AL

3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 U

RE

Vekt

ore

en s

kala

re

4 ur

e

Inle

idin

g to

t vek

tore

en

skal

are.

•

Maa

k 'n

lys

van

fisie

se

hoev

eelh

ede

byvo

orbe

eld

tyd,

mas

sa, g

ewig

, kra

g,

ladi

ng e

ns.

• D

efini

eer '

n ve

ktor

- en

'n

skal

aarh

oeve

elhe

id.

• O

nder

skei

tuss

en v

ekto

r- e

n sk

alaa

rhoe

veel

hede

.

• Ve

rsta

an d

at → F

ve

rteen

woo

rdig

die

kr

agve

ktor

, ter

wyl

F

verte

enw

oord

ig d

ie g

root

te

van

die

krag

fakt

or.

• G

rafie

se v

oors

telli

ng v

an

vekt

orho

evee

lhed

e.

• E

iens

kapp

e va

n ve

ktor

e so

os g

elyk

heid

van

vek

tore

, ne

gatie

we

vekt

ore,

add

isie

(o

ptel

) en

aftre

kkin

g va

n ve

ktor

e de

ur d

ie g

ebru

ik

van

die

krag

vekt

or a

s 'n

vo

orbe

eld.

NB

Vek

tore

wor

d ne

t in

een

dim

ensi

e ge

doen

.

• D

efini

eer r

esul

tant

e ve

ktor

.

• Vi

nd d

ie re

sulta

nte

vekt

or

grafi

es m

et b

ehul

p va

n di

e st

ert-a

an-k

op-m

etod

e so

wel

as

bere

keni

ng v

ir 'n

mak

sim

um v

an v

ier

krag

vekt

ore

net i

n ee

n di

men

sie.


61KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Bew

egin

g in

een

dim

ensi

e:

3 ur

e

Verw

ysin

gsra

amw

erk,

pos

isie

, ve

rpla

sing

en

afst

and.

•

Bes

kryf

die

beg

rip v

an 'n

ve

rwys

ings

raam

wer

k.

• Ve

rdui

delik

dat

'n

verw

ysin

gsra

amw

erk

'n h

erko

ms

en 'n

ste

l aa

nwys

ings

het

, bv.

oos

en

wes

of o

p en

af.

• D

efini

eer e

endi

men

sion

ele

bew

egin

g.

• D

efini

eer p

osis

ie re

latie

f to

t 'n

verw

ysin

gspu

nt e

n ve

rsta

an d

at d

ie p

osis

ie

posi

tief o

f neg

atie

f kan

wee

s.

• D

efini

eer a

fsta

nd e

n w

eet d

at a

fsta

nd 'n

sk

alaa

rhoe

veel

heid

is.

• D

efini

eer v

erpl

asin

g as

'n

vera

nder

ing

in p

osis

ie.

• W

eet d

at v

erpl

asin

g 'n

ve

ktor

hoev

eelh

eid

is m

et

rigtin

g va

naf a

anva

nklik

e po

sisi

e na

fina

le p

osis

ie.

• K

en e

n ill

ustre

er d

ie v

ersk

il tu

ssen

ver

plas

ing

en a

fsta

nd.

• B

erek

en a

fsta

nd

en v

erpl

asin

g vi

r ee

ndim

ensi

onel

e be

weg

ing.

Prak

tiese

dem

onst

rasi

e:

Geb

ruik

'n la

ng, r

egui

t sp

oor,

'n g

eboë

spo

or, '

n sp

eelg

oedk

arre

tjie

en 'n

m

eter

stok

om

die

beg

rip v

an

posi

sie,

afs

tand

en

verp

lasi

ng

te il

lust

reer

. Maa

k ka

rtonp

yle

om v

ekto

rhoe

veel

hede

voo

r te

stel

.

Mat

eria

al:

Lang

spo

or, s

peel

goed

karr

etjie

, m

eter

stok

, kar

ton,

skê

r, w

onde

rgom

(Pre

stik

), pa

pier

band

.

Bep

erk

prob

lem

e en

kon

teks

te

tot s

legs

1D

. Geb

ruik

die

si

mbo

ol x

(of y

) vir

posi

sie

en

Δx

(of Δ

y) v

ir ve

rpla

sing

om

te

bekl

emto

on d

at v

erpl

asin

g 'n

ve

rand

erin

g in

pos

isie

is.

Geb

ruik

D v

ir af

stan

d.

Bep

erk

prob

leem

oplo

ssin

g to

t sle

gs 1

D d

.w.s

. moe

t nie

vo

orbe

elde

of p

robl

eme

met

si

rkel

bew

egin

g do

en n

ie.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

5 ur

e

Gem

idde

lde

spoe

d,

gem

idde

lde

snel

heid

, ve

rsne

lling

• D

efini

eer g

emid

deld

e sp

oed

as d

ie a

fsta

nd g

erei

s ge

deel

de

ur d

ie to

tale

tyd

en w

eet

dat d

ie g

emid

deld

e sp

oed

'n

skal

aarh

oeve

elhe

id is

.

• D

efini

eer g

emid

deld

e sn

elhe

id a

s di

e ve

rpla

sing

(o

f ver

ande

ring

in p

osis

ie),

gede

el d

eur d

ie ty

d w

at

dit n

eem

en

wee

t dat

die

ge

mid

deld

e sn

elhe

id 'n

ve

ktor

hoev

eelh

eid

is.

Geb

ruik

v a

s si

mbo

ol v

ir ge

mid

deld

e sn

elhe

id.

• B

erek

en d

ie g

emid

deld

e sp

oed

en g

emid

deld

e sn

elhe

id v

ir ee

ndim

ensi

onel

e be

weg

ing.

• H

erle

i tus

sen

vers

kille

nde

eenh

ede

van

spoe

d en

sn

elhe

id, b

v. m

·s-1, k

m·h

-1.

• D

efini

eer g

emid

deld

e ve

rsne

lling

as

die

vera

nder

ing

in s

nelh

eid

gede

el d

eur d

ie ty

d w

at d

it ne

em.

• O

nder

skei

tuss

en p

ositi

ewe

vers

nelli

ng, n

egat

iew

e ve

rsne

lling

en

vertr

agin

g.

• Ve

rsta

an d

at v

ersn

ellin

g ge

en in

ligtin

g oo

r die

rigt

ing

van

die

bew

egin

g ve

rska

f ni

e, d

it du

i sle

gs o

p ho

e di

e be

weg

ing

(sne

lhei

d)

vera

nder

het

.

Eksp

erim

ent:

Met

ing

van

snel

heid

Mat

eria

al:

Tydt

ikke

r en

papi

erba

nd,

krag

bron

, tro

llie,

sku

insv

lak,

re

torts

taan

der (

kolfs

taan

der)

, lin

iaal

.

Ons

beh

ande

l net

bew

egin

g w

at g

een

of 'n

kon

stan

te

vers

nelli

ng h

et. M

OE

NIE

pr

oble

me

met

ver

ande

ring

van

vers

nelli

ng in

slui

t nie

.

Wis

kund

ig w

ord

snel

heid

gede

finie

er a

s:

Vir u

nifo

rme

vers

nelle

nde

bew

egin

g in

een

dim

ensi

e is

gem

idde

lde

vers

nelli

ng

en o

ombl

iklik

e ve

rsne

lling

di

esel

fde

en s

al n

a ve

rwys

w

ord

as “v

ersn

ellin

g”.

Let d

aaro

p da

t die

sim

bool

wat

sa

amge

stel

de e

enhe

de s

kei,

kan

'n v

erm

enig

vuld

igin

gsko

l of

'n p

unt w

ees,

m·s

-1, m

/s e

n

m·s

-1 s

al a

anva

ar w

ord.

Let w

el: V

ertra

ging

bet

eken

da

t die

voo

rwer

p st

adig

er

bew

eeg.

Ver

snel

ling

bete

ken

dat d

ie v

oorw

erp

vers

nel

en d

us v

inni

ger b

ewee

g.

Neg

atie

we

vers

nelli

ng b

etek

en

nie

nood

wen

dig

dat d

ie

voor

wer

p st

adig

er b

ewee

g ni

e.

As

beid

e di

e ve

rsne

lling

en

die

snel

heid

van

'n v

oorw

erp

nega

tief i

s, s

al d

ie v

oorw

erp

vinn

iger

bew

eeg.

As

die

vers

nelli

ng n

egat

ief i

s en

die

sn

elhe

id is

pos

itief

, dan

sal

die

vo

orw

erp

stad

iger

bew

eeg.


63KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Oom

blik

like

spoe

d en

sne

lhei

d en

die

be

weg

ings

verg

elyk

ings

2 ur

e

Oom

blik

like

snel

heid

, oo

mbl

iklik

e sp

oed,

•

Defi

niee

r oom

blik

like

snel

heid

as

die

verp

lasi

ng

(of v

eran

derin

g in

pos

isie

), ge

deel

deu

r 'n

infin

itesi

mal

e (b

aie

klei

n) ty

dint

erva

l.

• W

eet d

at o

ombl

iklik

e sn

elhe

id 'n

ve

ktor

hoev

eelh

eid

is.

• D

efini

eer o

ombl

iklik

e sp

oed

as d

ie g

root

te v

an d

ie

oom

blik

like

snel

heid

.

Oom

blik

like

snel

heid

is d

ie

grad

iënt

(hel

ling)

van

die

ra

akly

n by

'n p

unt o

p di

e x-

t-gr

afiek

.

6 ur

e

Bes

kryw

ing

van

bew

egin

g in

w

oord

e, d

iagr

amm

e, g

rafie

ke

en v

erge

lyki

ngs.

• B

eskr

yf in

woo

rde

en

onde

rske

i tus

sen

bew

egin

g m

et 'n

uni

form

e sn

elhe

id

en u

nifo

rme

vers

neld

e be

weg

ing.

• B

eskr

yf d

ie b

eweg

ing

van

'n v

oorw

erp

as s

y po

sisi

e te

enoo

r tyd

-, sn

elhe

id

teen

oor t

yd- e

n ve

rsne

lling

te

enoo

r tyd

-gra

fiek

gege

e w

ord.

• B

epaa

l die

sne

lhei

d va

n 'n

vo

orw

erp

vana

f die

gra

diën

t va

n di

e po

sisi

e te

enoo

r ty

dgra

fiek.

• W

eet d

at d

ie h

ellin

g va

n 'n

raak

lyn

aan

'n p

osis

ie

teen

oor t

ydgr

afiek

, die

oo

mbl

iklik

e sn

elhe

id o

p da

ardi

e sp

esifi

eke

tyd

gee.

• B

epaa

l die

ver

snel

ling

van

'n

voor

wer

p va

naf d

ie g

radi

ënt

van

die

snel

heid

ver

sus

tydg

rafie

k.

Aan

bevo

le p

roje

k vi

r for

mel

e as

sess

erin

g:

Vers

nelli

ng:

Jy k

an d

ie v

olge

nde

voor

beel

d of

eni

ge a

nder

ond

erw

erp

oor

vers

nelli

ng g

ebru

ik:

Rol

'n tr

ollie

teen

'n s

kuin

svla

k af

met

'n ty

dtik

kerli

nt g

eheg

aa

n di

e tro

llie.

Geb

ruik

die

da

ta o

m 'n

pos

isie

teen

oor

tydg

rafie

k te

stip

.

Die

vol

gend

e va

riasi

es k

an b

y di

e on

ders

oek

gevo

eg w

ord:

(i) V

arie

er d

ie h

oek

van

die

skui

nsvl

akhe

lling

en

bepa

al

wat

ter i

nvlo

ed d

ie h

ellin

g op

di

e ve

rsne

lling

het

.

Mat

eria

le:

Trol

lie, t

ydtik

kera

ppar

aat,

tydt

ikke

rlint

/pap

ierb

and,

ty

dtik

ker,

grafi

ekpa

pier

, lin

iaal

Die

kle

m m

oet w

ees

op

begr

ipsv

orm

ing

en to

etsi

ng

van

insi

g.

'n B

eskr

ywin

g va

n di

e be

weg

ing

(ver

teen

woo

rdig

de

ur 'n

gra

fiek)

moe

t die

vo

lgen

de in

slui

t, w

aar

moo

ntlik

, 'n

aand

uidi

ng

of d

ie v

oorw

erp

in d

ie

posi

tiew

e of

neg

atie

we

rigtin

g be

wee

g, v

inni

ger

bew

eeg,

sta

dige

r bew

eeg,

be

wee

g te

en 'n

kon

stan

te

spoe

d (u

nifo

rme

bew

egin

g)

of in

rust

oest

and

bly.

Die

drie

gr

afiek

e ve

rteen

woo

rdig

bai

e ve

rski

llend

e vo

orst

ellin

gs v

an

bew

egin

g.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• B

epaa

l die

ver

plas

ing

van

'n

voor

wer

p de

ur d

ie b

epal

ing

van

die

oppe

rvla

kte

onde

r 'n

snel

heid

ver

sus

tydg

rafie

k.

• G

ebru

ik d

ie

bew

egin

gsve

rgel

ykin

gs

om p

robl

eme

op te

los

vir

bew

egin

g in

een

dim

ensi

e (s

legs

hor

ison

taal

).

• D

emon

stre

er b

egrip

tuss

en

die

bew

egin

g va

n 'n

voe

rtuig

en

vei

lighe

idsk

wes

sies

, soo

s di

e ve

rwan

tska

p tu

ssen

sp

oed

en s

tilho

u af

stan

d.

(ii) H

ou d

ie h

oek

kons

tant

en

gebr

uik

oppe

rvla

kke

van

vers

kille

nde

mat

eria

le o

m

te b

epaa

l wat

ter i

nvlo

ed d

ie

vers

kille

nde

oppe

rvla

kke

op

die

vers

nelli

ng h

et. G

ladd

e en

gro

ww

e op

perv

lakk

e ka

n oo

k ve

rgel

yk w

ord.

Leer

ders

moe

t kan

rede

neer

, va

n gr

afiek

e na

woo

rde

en v

an

woo

rde

na g

rafie

ke.

Byv

oorb

eeld

, ver

wys

ing

na

die

gebr

uik

van

oppe

rvla

kte

onde

r 'n

snel

heid

-tyd-

kurw

e ho

ef n

ie m

oeili

k te

wee

s ni

e.

Voor

beel

de k

an k

onkr

eet

gem

aak

wor

d in

dien

die

be

reke

ning

van

ver

plas

ing

bepe

rk w

ord,

tot d

ie o

ptel

van

vi

erka

nte

(die

opp

ervl

akte

van

'n

vie

rkan

t ver

teen

woo

rdig

ve

rpla

sing

). 'n

Mot

or w

at te

en

20 m

. s-1 v

ir 3

seko

ndes

re

is, b

ewee

g 60

m. D

it w

ord

voor

gest

el d

eur d

ie s

om v

an

drie

vie

rkan

te m

et a

fmet

ings

20

m. s

-1 b

y 1

s.

Let w

el: D

ie v

olge

nde

bew

egin

gsve

rgel

ykin

gs is

ook

aa

nvaa

rbaa

r:

u =

begi

nsne

lhei

d

v =

final

e sn

elhe

id

NB

! Doe

n ge

en p

robl

eme

wat

lei t

ot k

wad

ratie

se

verg

elyk

ings

nie

.


65KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

a =

vers

nelli

ng

s =

verp

lasi

ng

t = ty

dsin

terv

al

Pro

blee

mop

loss

ings

trate

gieë

m

oet d

oelg

erig

gel

eer w

ord.

P

robl

eem

oplo

ssin

gs b

ehoo

rt 'n

ske

ts v

an d

ie fi

sies

e si

tuas

ie

in te

slu

it. P

yle

moe

t aan

dui

wat

ter r

igtin

g as

pos

itief

gek

ies

is. F

isie

se in

sig

en w

isku

ndig

e m

anip

uler

ing

beho

ort s

aam

be

klem

toon

te w

ord.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 3

KW

AR

TAA

L 3:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. F

isik

a pr

ojek

: Die

mee

t van

die

ver

snel

ling

van

'n v

oorw

erp

OF

Che

mie

pro

jek:

Sui

wer

ing

en d

ie k

wal

iteit

van

wat

er.

2. K

ontr

olet

oets



KW

AR

TAA

L 4

GR

AA

D 1

0

GR

AA

D 1

0 FI

SIK

A (M

EGA

NIK

A) K

WA

RTA

AL

4

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Ener

gie:

1. 5

ure

Gra

vita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie•

Defi

niee

r gra

vita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie v

an 'n

vo

orw

erp

as d

ie e

nerg

ie

wat

dit

het a

s ge

volg

van

sy

posi

sie

in d

ie g

ravi

tasi

evel

d m

et b

etre

kkin

g to

t 'n

verw

ysin

gspu

nt.

• B

epaa

l die

gra

vita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie v

an 'n

vo

orw

erp

deur

geb

ruik

te

maa

k va

n:

PEm

gh=

Fund

amen

teel

is d

aar s

legs

tw

ee v

orm

e va

n en

ergi

e na

amlik

pot

ensi

ële

en k

inet

iese

en

ergi

e (u

itges

luit

resm

assa

-en

ergi

e).

Ste

l lee

rder

s in

ken

nis

dat:

g =

9, 8

m/s

2

en d

at d

it ve

rder

in g

raad

11

en

12 b

estu

deer

sal

wor

d. H

ierd

ie

waa

rde

wor

d ge

brui

k om

gr

avita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie te

be

reke

n.

1. 5

ure

Kin

etie

se e

nerg

ie•

Defi

niee

r kin

etie

se e

nerg

ie

as d

ie e

nerg

ie w

at 'n

vo

orw

erp

besi

t as

gevo

lg v

an

sy b

eweg

ing.

• B

epaa

l die

kin

etie

se e

nerg

ie

van

'n v

oorw

erp

deur

geb

ruik

te

maa

k va

n:

21 2

KE

mv

=

Ste

l kin

etie

se e

nerg

ie v

oor a

s di

e en

ergi

e w

at 'n

voo

rwer

p he

t as

gev

olg

van

sy b

eweg

ing.

Die

selfd

e no

tasi

e w

at g

ebru

ik

wor

d vi

r die

kin

etie

se e

n po

tens

iële

ene

rgie

in F

isik

a,

sal o

ok g

ebru

ik w

ord

vir h

ierd

ie

begr

ippe

in C

hem

ie.

1 uu

r

Meg

anie

se e

nerg

ie

(ME

)

• D

efini

eer m

egan

iese

en

ergi

e as

die

som

van

die

gr

avita

sie-

pot

ensi

ële

en

kine

tiese

ene

rgie

.

Geb

ruik

ver

gely

king

:

MK

PE

EE

=+


67KABV

KW

AR

TAA

L 4

GR

AA

D 1

0

GR

AA

D 1

0 FI

SIK

A (M

EGA

NIK

A) K

WA

RTA

AL

4

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Ener

gie:

1. 5

ure

Gra

vita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie•

Defi

niee

r gra

vita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie v

an 'n

vo

orw

erp

as d

ie e

nerg

ie

wat

dit

het a

s ge

volg

van

sy

posi

sie

in d

ie g

ravi

tasi

evel

d m

et b

etre

kkin

g to

t 'n

verw

ysin

gspu

nt.

• B

epaa

l die

gra

vita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie v

an 'n

vo

orw

erp

deur

geb

ruik

te

maa

k va

n:

PEm

gh=

Fund

amen

teel

is d

aar s

legs

tw

ee v

orm

e va

n en

ergi

e na

amlik

pot

ensi

ële

en k

inet

iese

en

ergi

e (u

itges

luit

resm

assa

-en

ergi

e).

Ste

l lee

rder

s in

ken

nis

dat:

g =

9, 8

m/s

2

en d

at d

it ve

rder

in g

raad

11

en

12 b

estu

deer

sal

wor

d. H

ierd

ie

waa

rde

wor

d ge

brui

k om

gr

avita

sie-

pote

nsië

le e

nerg

ie te

be

reke

n.

1. 5

ure

Kin

etie

se e

nerg

ie•

Defi

niee

r kin

etie

se e

nerg

ie

as d

ie e

nerg

ie w

at 'n

vo

orw

erp

besi

t as

gevo

lg v

an

sy b

eweg

ing.

• B

epaa

l die

kin

etie

se e

nerg

ie

van

'n v

oorw

erp

deur

geb

ruik

te

maa

k va

n:

21 2

KE

mv

=

Ste

l kin

etie

se e

nerg

ie v

oor a

s di

e en

ergi

e w

at 'n

voo

rwer

p he

t as

gev

olg

van

sy b

eweg

ing.

Die

selfd

e no

tasi

e w

at g

ebru

ik

wor

d vi

r die

kin

etie

se e

n po

tens

iële

ene

rgie

in F

isik

a,

sal o

ok g

ebru

ik w

ord

vir h

ierd

ie

begr

ippe

in C

hem

ie.

1 uu

r

Meg

anie

se e

nerg

ie

(ME

)

• D

efini

eer m

egan

iese

en

ergi

e as

die

som

van

die

gr

avita

sie-

pot

ensi

ële

en

kine

tiese

ene

rgie

.

Geb

ruik

ver

gely

king

:

MK

PE

EE

=+

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Beh

oud

van

meg

anie

se

ener

gie

(in d

ie a

fwes

ighe

id

van

verk

wis

tend

e ('d

issi

pativ

e')

krag

te).

• S

tel d

ie w

et v

an d

ie b

ehou

d va

n en

ergi

e.

• S

tel d

at in

die

afw

esig

heid

va

n lu

gwee

rsta

nd, d

ie

meg

anie

se e

nerg

ie v

an 'n

vo

orw

erp

wat

in d

ie a

arde

se

gra

vita

siev

eld

bew

eeg,

ko

nsta

nt (b

ehou

e) is

.

• P

as d

ie b

egin

sel v

an d

ie

beho

ud v

an m

egan

iese

en

ergi

e to

e in

ver

skill

ende

ko

ntek

ste,

nl.

voor

wer

pe

wor

d la

at v

al o

f ver

tikaa

l op

waa

rts g

egoo

i, di

e be

weg

ing

van

'n s

kiet

lood

, tu

imel

trein

(“ro

ller c

oast

ers”

) en

sku

insv

lakp

robl

eme.

Geb

ruik

ver

gely

king

: !"

#$%&$'&(

)%*+$,-.*%/&$0&

1$!$23

$%&$45.%600&*7$

22

11

PK

PK

EE

EE

+=

+$

$ !88#

$%&$'&(

)%*+$,-.*%/&$0&

1$!$89

8$%&$45.%600&*7$

if

KK

net

EE

W!

=$

$ $

Prak

tiese

dem

onst

rasi

e:

Die

om

skak

elin

g va

n en

ergi

e (k

wal

itatie

f)

Mat

eria

al:

'n L

engt

e pl

astie

kpyp

on

geve

er 2

0 m

m d

eurs

nee,

'n

alb

aste

r, m

aske

erba

nd,

maa

tban

d.

In b

ehou

d va

n en

ergi

e-pr

oble

me

kan

die

pad

wat

deu

r di

e vo

orw

erp

gevo

lg w

ord,

ge

ïgno

reer

wor

d. D

ie e

nigs

te

rele

vant

e ho

evee

lhed

e is

di

e vo

orw

erp

se s

nelh

eid

en

hoog

te b

o di

e ve

rwys

ings

punt

.



GR

AA

D 1

0 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

STE

LSEL

S) K

WA

RTA

AL

4

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Die

hid

rosf

eer

Die

hid

rosf

eer b

esta

an u

it di

e A

arde

se

wat

er. D

it w

ord

gevi

nd

as v

loei

bare

wat

er (o

pper

vlak

- en

onde

rgro

ndse

wat

er),

ys

(poo

lys,

ysb

erge

en

ys in

bev

rore

gro

ndla

e ge

noem

ysg

rond

), en

w

ater

dam

p in

die

atm

osfe

er.

Die

foku

s va

n hi

erdi

e af

delin

g m

oet n

ie d

ie c

hem

iese

ve

rgel

ykin

gs o

f eni

ge

pape

gaai

wer

k w

ees

nie,

maa

r m

oet t

oepa

ssin

g, in

terp

reta

sie

en o

mge

win

gs-im

pak

aanm

oedi

g.

8 ur

e

Die

sam

este

lling

en

inte

raks

ie

daar

van

met

and

er g

loba

le

stel

sels

.

• Id

entifi

seer

die

hid

rosf

eer

en g

ee 'n

oor

sig

van

die

inte

raks

ie d

aarv

an m

et

die

atm

osfe

er, l

itosf

eer e

n bi

osfe

er. W

ater

bew

eeg

deur

:

- lu

g (a

tmos

feer

)

- ge

stee

ntes

en

gron

d (li

tosf

eer)

- pl

ante

en

dier

e (b

iosf

eer)

- de

ur o

p te

los

en n

eer

te s

tort,

te v

erko

el e

n te

ve

rhit.

• Ve

rdui

delik

hoe

die

bou

van

da

mm

e di

e le

wen

s va

n di

e m

ense

en

die

ekol

ogie

in d

ie

stre

ek b

eïnv

loed

.

Akt

iwite

it:

Bes

tude

er d

ie e

kolo

gie

van

die

dam

me

wat

geb

ou is

om

wat

er

vir g

emee

nska

ppe

te v

oors

ien.

Vir h

ierd

ie a

ktiw

iteit

sal

leer

ders

moe

t sta

atm

aak

op

onde

rhou

de m

et m

ense

wat

al

vir

baie

jare

in d

ie g

ebie

d w

at h

ulle

ond

erso

ek, w

oon.

O

f hul

le m

oet s

taat

maa

k op

lit

erat

uur o

or d

ie g

ebie

de.

• Bes

tude

er d

ie e

kolo

gie

van

die

rivie

re in

jou

area

• Bes

tude

er d

ie e

kolo

gie

van

die

dam

me

wat

geb

ou

is o

m w

ater

te v

oors

ien

vir

gem

eens

kapp

e.

Ond

erso

ek h

oe d

ie b

ou v

an

dam

me

die

ekol

ogie

van

die

riv

iere

en

die

best

aan

van

die

men

se in

die

geb

iede

om

di

t, ve

rand

er h

et, d

eur d

ie

toep

assi

ng v

an d

ie w

eten

skap

w

at jy

van

jaar

gel

eer h

et.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t vir

info

rmel

e as

sess

erin

g

Toet

s w

ater

mon

ster

s vi

r ka

rbon

ate,

chl

orie

de,

nitra

te, n

itrie

te, p

H e

n ky

k na

wat

erm

onst

ers

onde

r die

m

ikro

skoo

p.

Mat

eria

le

Geb

ruik

TE

TRA

-toet

sstro

kies

om

wat

er te

toet

s (k

oop

by

troet

eldi

erw

inke

l vir

vist

enke

). S

ilwer

nitra

at, m

ikro

skoo

p of

ve

rgro

otgl

as, fi

ltree

rpap

ier e

n tre

gter

.

Die

hid

rosf

eer i

s ni

e 'n

glo

bale

si

klus

nie

.

Die

kle

m m

oet w

ees

op d

ie

CH

EM

IE v

an d

ie h

idro

sfee

r.

Hie

rdie

ond

erw

erp

kan

gege

e w

ord

as 'n

pro

jek

om o

nder

rig-

tyd

te b

espa

ar.


69KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Aan

bevo

le p

roje

k vi

r for

mel

e as

sess

erin

g.

Die

sui

wer

ing

en d

ie k

wal

iteit

van

wat

er.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 4

KW

AR

TAA

L 4:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. F

inal

e Ek

sam

en



KW

AR

TAA

L 1

GR

AA

D 1

1

GR

AA

D 1

1 FI

SIK

A (M

EGA

NIK

A) K

WA

RTA

AL

1

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 U

RE

Vekt

ore

in tw

ee d

imen

sies

2 ur

e

Res

ulta

nte

van

lood

regt

e ve

ktor

e•

Teke

n 'n

ske

ts v

an d

ie

vekt

ore

verti

kaal

(y-a

s) e

n ho

rison

taal

(x-a

s) o

p di

e C

arte

sies

e vl

ak.

• Vo

eg d

ie k

o-lin

eêre

ver

tikal

e ve

ktor

e en

die

ko-

lineê

re

horis

onta

le v

ekto

re

bym

ekaa

r om

die

net

to

verti

kale

vek

tor (

Ry)

en d

ie

netto

hor

ison

tale

vek

tor (

Rx)

te v

erkr

y.

• S

kets

Rx e

n R

y op

die

C

arte

sies

e vl

ak•

Ske

ts d

ie re

sulta

nte

(R) d

eur

gebr

uik

te m

aak

van

die

ster

t-aan

-kop

- of s

tert-

aan-

ster

t-met

ode.

•

Bep

aal d

ie g

root

te v

an

die

resu

ltant

e m

et d

ie

gebr

uik

van

die

stel

ling

van

Pyt

hago

ras.

•

Vind

die

resu

ltant

e ve

ktor

gr

afies

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n di

e st

ert-a

an-

kop-

met

ode,

sow

el a

s de

ur b

erek

enin

ge (d

eur

kom

pone

ntm

etod

e)

vir '

n m

aksi

mum

van

vi

er k

ragv

ekto

re in

be

ide

eend

imen

sie

en

twee

dim

ensi

es.

• Ve

rsta

an w

at is

'n g

eslo

te

vekt

ordi

agra

m.

• B

epaa

l die

rigt

ing

van

die

resu

ltant

met

die

geb

ruik

van

ee

nvou

dige

trig

onom

etrie

se

verh

oudi

ngs.

Aan

bevo

le in

form

ele

asse

sser

ing

Eksp

erim

ent

Bep

aal d

ie re

sulta

nte

van

drie

ni

e-lin

eêre

kra

gvek

tore

.

Mat

eria

le:

Kra

gbor

d, v

ersk

illen

de g

ewig

te

(10

g to

t 200

g),

lyn

of to

u,

twee

kat

rolw

iele

.

Geb

ruik

voo

rbee

lde

wat

kra

g-

en v

erpl

asin

gsve

ktor

e in

slui

t. M

aak

seke

r dat

die

leer

ders

die

st

ellin

g va

n P

ytha

gora

s ke

n.


71KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Res

olus

ie (o

f opl

os) v

an 'n

ve

ktor

in s

y ho

rison

tale

en

verti

kale

kom

pone

nte

• Te

ken

'n s

kets

van

die

vek

tor

op d

ie C

arte

sies

e vl

ak w

at

sy g

root

te e

n di

e ho

ek (θ

) tu

ssen

die

vek

tor e

n di

e x-

as

wys

.

• G

ebru

ik R

x = R

cos

(θ) v

ir di

e re

sulta

nte

x-ko

mpo

nent

.

• G

ebru

ik R

y =

Rsi

n (θ

) vir

die

resu

ltant

e y-

kom

pone

nt.

Geb

ruik

voo

rbee

lde

wat

kra

g-

en v

erpl

asin

gsve

ktor

e in

slui

t.

Maa

k se

ker d

at d

ie le

erde

rs

wee

t wat

die

bas

iese

beg

inse

ls

van

drie

hoek

smet

ing

is.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

23 U

RE

New

ton

se w

ette

en

toep

assi

ng v

an N

ewto

n se

w

ette

.

5 ur

e

Vers

kille

nde

soor

te k

ragt

e:

gew

ig, n

orm

ale

krag

, w

ryw

ings

krag

, toe

gepa

ste

krag

(s

toot

, tre

k), s

pann

ing

(toue

of

kabe

ls)

• D

efini

eer n

orm

ale

krag

, N,

as d

ie k

rag

wat

uitg

eoef

en

wor

d de

ur 'n

opp

ervl

ak o

p 'n

vo

orw

erp

in k

onta

k m

et d

ie

oppe

rvla

k.

• W

eet d

at d

ie n

orm

ale

krag

lo

odre

g op

die

opp

ervl

ak

wer

k, o

ngea

g of

die

vla

k ho

rison

taal

of s

kuin

s is

.

• D

efini

eer w

ryw

ings

krag

, f,

as d

ie k

rag

wat

teen

die

be

weg

ing

van

'n v

oorw

erp

wer

k en

dit

wer

k pa

ralle

l aan

di

e op

perv

lak

waa

rmee

die

vo

orw

erp

in k

onta

k is

.

• O

nder

skei

tuss

en s

tatie

se e

n ki

netie

se w

ryw

ings

krag

te.

• Ve

rdui

delik

wat

bed

oel w

ord

met

die

mak

sim

um s

tatie

se

wry

win

g, f sm

aks .

• B

erek

en d

ie w

aard

e va

n di

e m

aksi

mum

sta

tiese

w

ryw

ings

krag

vir

voor

wer

pe

in ru

s op

hor

ison

tale

en

skui

nsvl

akke

met

beh

ulp

van:

f smak

s

• W

eet d

at s

tatie

se w

ryw

ing

is:

• B

erek

en d

ie w

aard

e va

n di

e ki

netie

se w

ryw

ings

krag

vi

r die

bew

egen

de

voor

wer

p op

hor

ison

tale

en

skui

nsvl

akke

met

beh

ulp

van:

Aan

bevo

le o

nder

soek

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

1.

Ond

erso

ek d

ie v

erho

udin

g tu

ssen

die

nor

mal

e kr

ag

en m

aksi

mum

sta

tiese

w

ryw

ings

krag

.

O

nder

soek

die

effe

k va

n ve

rski

llend

e op

perv

lakk

e op

mak

sim

um s

tatie

se

wry

win

gskr

ag d

eur d

ie

voor

wer

p di

esel

fde

te h

ou.

en

/of

2.

Ond

erso

ek d

ie v

erho

udin

g tu

ssen

nor

mal

e kr

ag e

n di

e kr

ag v

an d

inam

iese

w

ryw

ing.

Mat

eria

le:

Trek

skaa

l, 'n

paa

r blo

kke

van

dies

elfd

e m

ater

iaal

van

ve

rski

llend

e gr

ootte

s m

et h

ake

aang

eheg

aan

die

een

kan

t. Ve

rski

llend

e te

kstu

re: g

row

we

en g

ladd

e op

perv

lakk

e.

Vers

kille

nde

oppe

rvla

kke

teen

ve

rski

llend

e ho

eke

van

die

skui

nsvl

ak.

Die

kra

g va

n st

atie

se w

ryw

ing

kan

'n v

ersk

eide

nhei

d va

n w

aard

es v

an n

ul to

t 'n

mak

sim

um w

aard

e hê

, μ s N

. Die

kra

g va

n di

nam

iese

w

ryw

ing

op 'n

voo

rwer

p is

kon

stan

t vir

'n g

egew

e op

perv

lak

en is

gel

yk a

an μ

k N.

Wry

win

gskr

agte

kan

ve

rdui

delik

wor

d in

term

e va

n di

e in

eens

treng

elin

g va

n di

e on

reël

mat

ighe

de in

op

perv

lakk

e, w

at b

eweg

ing

bele

mm

er.

Inhe

emse

Ken

niss

tels

els

Die

eer

ste

men

se o

m v

uur

te m

aak

het d

it ge

doen

met

be

hulp

van

wry

win

g.


73KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

Kra

gted

iagr

amm

e,

vrye

ligga

amsk

etse

• W

eet d

at 'n

kra

gted

iagr

am

'n p

rent

jie v

an d

ie v

oorw

erp

(e) v

an b

elan

g is

, met

al d

ie

krag

te w

at o

p di

e vo

orw

erp

inw

erk,

as

pyle

aan

geto

on.

• W

eet d

at d

ie v

oorw

erp

van

bela

ng in

'n

vrye

ligga

amsk

ets,

as

'n

punt

get

eken

wor

d en

al d

ie

krag

te w

at d

aaro

p in

wer

k,

as p

yle

weg

van

die

pun

t ge

teke

n w

ord.

• O

ntbi

nd tw

eedi

men

sion

ele

krag

te (s

oos

die

gew

ig v

an

'n v

oorw

erp

met

bet

rekk

ing

tot d

ie s

kuin

svla

k) in

sy

para

llelle

(x) e

n lo

odre

gte

(y)

kom

pone

nte.

• D

ie re

sulta

nte

of n

etto

kra

g in

die

x-r

igtin

g is

'n v

ekto

r so

m v

an a

l die

kom

pone

nte

in d

ie x

-rig

ting.

• D

ie re

sulta

nte

of n

etto

kra

g in

die

y-r

igtin

g is

'n v

ekto

r so

m v

an a

l die

kom

pone

nte

in d

ie y

-rig

ting.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

11 u

re

New

ton

se e

erst

e, tw

eede

en

derd

e w

ette

. •

Ste

l New

ton

se e

erst

e w

et: '

n Vo

orw

erp

sal i

n 'n

toes

tand

va

n ru

s bl

y of

met

uni

form

e (m

et k

onst

ante

) sne

lhei

d vo

ortb

ewee

g, te

nsy

'n

onge

bala

nsee

rde

krag

(net

to

of re

sulta

nte)

daa

rop

inw

erk.

• B

espr

eek

waa

rom

di

t bel

angr

ik is

om

si

tple

kgor

dels

te d

ra, m

et

behu

lp v

an N

ewto

n se

eer

ste

wet

.

• S

tel N

ewto

n se

twee

de

wet

: Wan

neer

'n n

etto

kra

g,

F net,

toeg

epas

wor

d op

'n

voor

wer

p m

et m

assa

, m,

vers

nel d

it in

die

rigt

ing

van

die

netto

kra

g. D

ie

vers

nelli

ng, a

, is

dire

k ew

ered

ig a

an d

ie n

etto

kra

g en

om

geke

erd

ewer

edig

aan

di

e m

assa

.

→→

F net =

ma

• Te

ken

krag

tedi

agra

mm

e vi

r vo

orw

erpe

wat

in e

wew

ig (i

n ru

s of

bew

eeg

met

kon

stan

te

snel

heid

) is

en w

at v

ersn

el

(nie

-ew

ewig

).

• Te

ken

vrye

ligga

amsk

etse

vi

r voo

rwer

pe w

at in

ew

ewig

(in

rus

of w

at m

et k

onst

ante

sn

elhe

id b

ewee

g) is

en

wat

ve

rsne

l (ni

e-ew

ewig

).

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t vi

r for

mel

e as

sess

erin

g

Ond

erso

ek d

ie v

erw

ants

kap

tuss

en k

rag

en v

ersn

ellin

g (V

erifi

ërin

g va

n N

ewto

n se

tw

eede

wet

)

Mat

eria

le:

Trol

lies,

ver

skill

ende

mas

sas,

sk

uins

vlak

, rek

kies

, met

erst

ok,

tikke

rlint

appa

raat

, tyd

tikke

r en

grafi

ekpa

pier

.

Vir v

oorw

erpe

wat

in e

wew

ig

is (i

n ru

s of

bew

eeg

met

ko

nsta

nte

snel

heid

) moe

t al

le k

ragt

e la

ngs

die

vlak

van

be

weg

ing

en d

ie k

ragt

e in

die

rig

ting

lood

reg

op d

ie v

lak

van

bew

egin

g op

tel t

ot n

ul. H

ierd

ie

is 'n

and

er k

onte

ks w

aarin

di

e id

ee v

an s

uper

posi

sie

toeg

epas

kan

wor

d.

Wan

neer

'n v

oorw

erp

vers

nel,

moe

t die

ver

gely

king

Fne

t = m

a ap

art i

n di

e x-

en

y-rig

tings

to

egep

as w

ord.

As

daar

mee

r as

een

voo

rwer

p is

, moe

t 'n

vry

elig

gaam

sket

s vi

r elk

e vo

orw

erp

en N

ewto

n 2

moe

t ap

art g

etre

k w

ord

op e

lke

voor

wer

p .

LET

WE

L: D

ie s

om v

an d

ie

krag

te lo

odre

g op

die

vla

k va

n be

weg

ing

sal a

ltyd

opte

l tot

nul

.


75KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• P

as N

ewto

n se

wet

te to

e op

'n v

ersk

eide

nhei

d va

n ew

ewig

- en

nie-

ewew

ig-

prob

lem

e, in

slui

tend

'n

enke

le v

oorw

erp

wat

op

'n

horis

onta

le o

f sku

insv

lak

bew

eeg

(wry

win

glos

e en

gr

of),

verti

kale

bew

egin

g (h

ysba

kke,

vuu

rpyl

e, e

ns.)

en o

ok tw

eelig

gaam

stel

sels

so

os tw

ee m

assa

s w

at

verb

ind

is d

eur '

n lig

te

(weg

laat

bare

mas

sa) t

ou.

• Ve

rsta

an s

kynb

are

gew

ig.

• S

tel N

ewto

n se

der

de w

et:

Wan

neer

voo

rwer

p A

'n k

rag

uito

efen

op

voor

wer

p B

, oe

fen

voor

wer

p B

gel

ykty

dig

'n te

enoo

rges

teld

ger

igte

kr

ag v

an g

elyk

e gr

ootte

uit

op v

oorw

erp

A.

• Id

entifi

seer

aks

ie-r

eaks

ie-

pare

bv.

don

kie

trek

'n k

ar, '

n bo

ek o

p 'n

tafe

l.

• N

oem

die

eie

nska

ppe

van

die

aksi

e-re

aksi

e-pa

re.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

New

ton

se U

nive

rsel

e G

ravi

tasi

ewet

• S

tel N

ewto

n se

Uni

vers

ele

Gra

vita

siew

et.

• G

ebru

ik d

ie v

erge

lyki

ng

vir N

ewto

n se

Uni

vers

ele

Gra

vita

siew

et o

m d

ie k

rag

te

bere

ken

wat

twee

mas

sas

op

mek

aar u

itoef

en.

F = G

d2

m1 m

2

• B

eskr

yf g

ewig

as

die

grav

itasi

ekra

g w

at d

ie a

arde

op

eni

ge v

oorw

erp

op o

f na

by d

ie a

arde

se

oppe

rvla

k ui

toef

en.

• B

erek

en d

ie v

ersn

ellin

g as

ge

volg

van

gra

vita

sie

op

aard

e de

ur d

ie v

erge

lyki

ng:

g Aard

e =

GM

Aard

e

d2 Aard

e

NB

Hie

rdie

form

ule

kan

gebr

uik

wor

d om

g te

be

reke

n op

eni

ge p

lane

et

met

beh

ulp

van

die

toep

aslik

e pl

anet

êre

data

.

• B

erek

en g

ewig

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n di

e ui

tdru

kkin

g

w =

mg,

waa

r g d

ie

vers

nelli

ng a

s ge

volg

e va

n sw

aarte

krag

is. O

p di

e aa

rde

is d

ie w

aard

e va

n g

onge

veer

9.8

m·s

-2.

• B

erek

en d

ie g

ewig

van

'n

voo

rwer

p op

and

er

plan

ete

met

ver

skill

ende

w

aard

es v

an d

ie g

ravi

tasi

e-ve

rsne

lling

.

Eksp

erim

ent:

Verifi

eer d

ie w

aard

e va

n g

(ver

snel

ling

as g

evol

g va

n gr

avita

sie)

Tydt

ikke

rapp

araa

t, tik

kerli

nt

(ver

kies

lik s

elfk

oolp

apie

r),

stop

horlo

sie.

Out

omat

iese

dat

a-no

teer

-ap

para

at k

an g

ebru

ik w

ord

as

alte

rnat

iew

e m

ater

iaal

.


77KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• O

nder

skei

tuss

en m

assa

en

gew

ig. W

eet d

at d

ie e

enhe

id

van

gew

ig d

ie n

ewto

n (N

) is

en d

ie e

enhe

id v

an m

assa

ki

logr

am (k

g) is

.



GR

AA

D 1

1 C

HEM

IE (M

ATER

IE &

MAT

ERIA

LE) K

WA

RTA

AL

1

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 U

RE

Ato

om-k

ombi

nasi

es:

mol

ekul

êre

stru

ktuu

rD

ie ti

pe c

hem

iese

bin

ding

in 'n

ver

bind

ing

bepa

al d

ie fi

sies

e en

ch

emie

se e

iens

kapp

e va

n di

e ve

rbin

ding

. Deu

r die

bes

tude

ring

van

die

stru

ktur

e va

n at

ome,

mol

ekul

es e

n io

ne, e

n di

e bi

ndin

g in

el

emen

te e

n ve

rbin

ding

s, s

al le

erde

rs k

enni

s op

doen

van

'n p

aar

basi

ese

chem

iese

beg

inse

ls. D

eur t

e le

er v

an d

ie e

iens

kapp

e va

n m

etal

e, re

use-

ioni

ese

stow

we,

een

voud

ige

mol

ekul

êre

stow

we

en re

use-

kov

alen

te s

tow

we,

kan

jy w

aard

erin

g ve

rkry

vir

die

onde

rling

e ve

rban

d tu

ssen

bin

ding

, stru

ktur

e en

eie

nska

ppe

van

stow

we.

2 ur

e

'n C

hem

iese

bin

ding

(w

ord

besk

ou a

s di

e ne

tto

elek

trost

atie

se k

rag

wat

twee

at

ome

wat

ele

ktro

ne d

eel o

p m

ekaa

r uito

efen

)

• H

ersi

en d

ie ro

l van

mod

elle

in

die

wet

ensk

ap e

n be

skry

f di

e ve

rdui

delik

ings

van

ch

emie

se b

indi

ng in

hie

rdie

ku

rsus

as

'n to

epas

sing

van

'n

mod

el

• Le

i die

aan

tal v

alen

s-el

ektro

ne in

'n a

toom

van

die

el

emen

t af.

• S

tel a

tom

e vo

or m

et b

ehul

p va

n Le

wis

-dia

gram

me.

• Ve

rdui

delik

, met

ver

wys

ing

na d

iagr

amm

e w

at

elek

trost

atie

se k

ragt

e tu

ssen

pr

oton

e en

ele

ktro

ne to

on,

en in

term

e va

n en

ergi

e-oo

rweg

ings

, waa

rom

- tw

ee H

ato

me

'n H

2-m

olek

ule

vorm

, maa

r

- H

e vo

rm n

ie 'n

He 2-

mol

ekul

e ni

e.

• Te

ken

'n L

ewis

-dia

gram

vir

die

wat

erst

of-m

olek

ule

.

• B

eskr

yf 'n

kov

alen

te

chem

iese

bin

ding

as

'n

gede

elde

ele

ktro

npaa

r.

Akt

iwite

it:

Teke

n Le

wis

-dia

gram

me

van

die

elem

ente

en

bepa

al d

ie

geta

l bin

ding

s w

at d

ie e

lem

ent

kan

vorm

.

Geb

ruik

eni

ge to

epas

like

onde

rwys

er-o

nder

steu

ning

s-m

ater

iaal

om

uit

te b

rei o

p di

e ge

brui

k va

n m

odel

le in

die

w

eten

skap

, die

voo

rdel

e en

te

kortk

omin

gs d

aarv

an.

Die

rol v

an d

ie m

odel

le in

di

e w

eten

skap

is 'n

bai

e be

lang

rike

saak

, dit

moe

t bai

e go

ed h

ante

er w

ord.

Bin

ding

wor

d be

kend

gest

el in

gr

aad

10.

Beg

ryp

dat d

ie e

lekt

ron-

rang

skik

king

van

die

ato

om is

: as

bin

ne-e

lekt

rone

(gev

ulde

en

ergi

evla

kke,

ele

ktro

ne

naas

te a

an d

ie k

ern)

en

vale

ns-e

lekt

rone

(bui

tens

te

ener

giev

lak

elek

trone

).

****

****

****

****

****

**

NB

!!!: G

rote

r sta

bilit

eit a

s ge

volg

van

laer

pot

ensi

ële

ener

gie

(en

hoër

ent

ropi

e)

wor

d be

skou

as

die

hoof

rede

vir

bind

ing.

****

****

****

****

****

**

Die

bas

iese

beg

inse

l van

Le

wis

-dia

gram

me

is d

ie

“reë

l van

twee

”, w

at b

etek

en

twee

ele

ktro

ne w

ord

gebr

uik

vir b

indi

ng, e

erde

r as

die

“okt

et”-

reël

, wat

stre

ng v

an

toep

assi

ng is

sle

gs o

p di

e tw

eede

per

iode

.


79KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Bes

kryf

en

pas

eenv

oudi

ge

reël

s to

e om

bin

ding

svor

min

g af

te le

i, na

amlik

: 1.

ver

skill

ende

ato

me,

el

keen

met

'n o

ngep

aard

e va

lens

ie-e

lekt

ron,

kan

hi

erdi

e el

ektro

ne d

eel o

m 'n

ch

emie

se b

indi

ng te

vor

m.

2. v

ersk

illen

de a

tom

e m

et

gepa

arde

val

ensi

e-el

ektro

ne

beke

nd a

s en

kelp

are,

kan

ni

e hi

erdi

e vi

er e

lekt

ronp

are

deel

nie

en

kan

nie

'n

chem

iese

bin

ding

vor

m n

ie

(bv.

ede

lgas

se).

3. v

ersk

illen

de a

tom

e, m

et

onge

paar

de v

alen

sie-

elek

trone

kan

hie

rdie

el

ektro

ne d

eel e

n vo

rm

'n c

hem

iese

bin

ding

vir

elke

ele

ktro

npaa

r wat

ge

deel

wor

d (v

eelv

uldi

ge

bind

ings

vorm

ing)

. 4.

ato

me

met

'n o

nvol

ledi

ge

aant

al e

lekt

rone

in

hul v

alen

sies

kil k

an 'n

al

leen

paar

ele

ktro

ne

van

'n a

nder

ato

om

deel

om

'n k

oörd

inaa

t ko

vale

nte

bind

ing

of 'n

da

tiefk

oval

ente

bin

ding

(b

v. N

H4+ ,

H3O

+ ) te

vor

m.

• Te

ken

Lew

is-d

iagr

amm

e w

anne

er d

ie c

hem

iese

fo

rmul

e ge

gee

is, e

n di

e el

ektro

nkon

figur

asie

s te

ge

brui

k vi

r: -

eenv

oudi

ge m

olek

ules

(bv.

F 2,

H2O

, NH

3, H

F, O

F 2, H

OC

ℓ)-

mol

ekul

es m

et v

eelv

uldi

ge

bind

ings

bv.

(N2,

O2 e

n H

CN

).

Akt

iwite

it:

Bes

kryf

die

vor

min

g va

n di

e da

tiefk

oval

ente

(of k

oörd

inaa

t ko

vale

nte)

bin

ding

deu

r mid

del

van

elek

trond

iagr

amm

e de

ur

gebr

uik

te m

aak

van

H3O

+ en

NH

4+ as

voor

beel

de.

Beg

in m

et 'n

bek

ende

mol

ekul

e so

os w

ater

, H2O

, en

begi

n m

et

die

begr

ip tw

ee H

-ato

me

aan

'n O

-ato

om b

ind.

Dit

lei t

ot d

ie

“okt

et”-

reël

van

ele

ktro

ne. D

it ka

n w

eer l

ei to

t die

Lew

is-

elek

tron

-paa

r-vo

orst

ellin

g.

Die

“tw

ee e

lekt

rone

” per

bi

ndin

g is

net

so

onw

aar a

s di

e “o

ktet

”-re

ël. A

lbei

is e

gter

N

UTT

IGE

MO

DE

LLE

om

ch

emie

se b

indi

ngs

mee

te

verd

uide

lik.

Die

“okt

et”-

reël

is s

legs

pr

oble

mat

ies

indi

en d

it as

'n

abs

olut

e w

aarh

eid

gele

er

wor

d. D

it is

'n n

uttig

e re

ël

vir e

nige

ele

men

te, b

ehal

we

die

“d”-

blok

-ele

men

te. A

nder

ui

tson

derin

gs is

byv

oorb

eeld

B

F 3. D

ie “o

ktet

”-re

ël is

mee

r nu

ttig

as w

at d

it pr

oble

mat

ies

is, a

s di

t geb

ruik

wor

d as

'n

alge

men

e rig

lyn,

eer

der a

s 'n

re

ël.

Koö

rdin

aat k

oval

ente

of

datie

fkov

alen

te b

indi

ngs

moe

t N

IE in

det

ail g

edoe

n w

ord

NIE

, NE

T di

e de

finis

ie e

n 'n

vo

orbe

eld

van

die

begr

ip w

ord

vere

is.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Mol

ekul

êre

vorm

soo

s vo

orsp

el d

eur d

ie v

alen

sies

kil-

elek

tronp

aara

fsto

ting

(VS

EPA

)-te

orie

.

Noe

m d

ie b

elan

grik

ste

begi

nsel

s w

at g

ebru

ik w

ord

in

die

VS

EPA

.

Die

vyf

idea

le m

olek

ulêr

e vo

rme

volg

ens

die

VS

EPA

-m

odel

. (Id

eale

mol

ekul

êre

vorm

e w

ord

gevi

nd w

anne

er

daar

GE

EN

alle

enpa

re o

p di

e se

ntra

le a

toom

is n

ie, S

LEG

S

bind

ings

pare

.) A

is a

ltyd

die

sent

rale

ato

om e

n X

is d

ie

term

inal

e at

ome.

- lin

eêre

vor

m A

X2 (

bv. C

O2

en B

eCl 2)

- tri

gona

al p

lanê

re v

orm

AX

3 (b

v. B

F 3)

- te

traëd

riese

vor

m A

X4 (

bv.

CH

4)

- tri

gona

al b

ipira

mid

ale

vorm

A

X5 (

bv. P

Cl 5)

- ok

taëd

riese

vor

m A

X6 (

bv.

SF 6)

Mol

ekul

e m

et a

lleen

pare

op

die

sent

rale

ato

om K

AN

NIE

een

va

n di

e id

eale

vor

me

hê n

ie b

v.

wat

erm

olek

ule

.

Lei d

ie v

orm

van

die

vol

gend

e af

: - m

olek

ules

soo

s C

H4,

NH

3, H

2O, B

eF2 en

BF 3

- m

olek

ules

met

mee

r as

vier

bin

ding

s so

os P

Cℓ 5 e

n S

F 6 en

- m

olek

ules

met

vee

lvul

dige

bi

ndin

gs s

oos

CO

2 en

SO

2 en

C2H

2, d

eur v

an h

ulle

Le

wis

-dia

gram

me

gebr

uik

te m

aak

en d

ie V

SE

PA-

teor

ie te

geb

ruik

.

Akt

iwite

it:

1. B

ou d

ie v

yf id

eale

m

olek

ulêr

e vo

rme

met

'n

atoo

mm

odel

stel

of m

et J

elly

To

ts e

n ta

ndes

tokk

ies.

2. A

s jy

'n a

lleen

paar

op

die

sent

rale

ato

om h

et,

verw

yder

een

van

die

ta

ndes

tokk

ies.

Die

vor

m w

at

oorb

ly, v

erte

enw

oord

ig d

ie

vorm

van

die

mol

ekul

e .

3. A

s jy

twee

enk

elpa

re

op d

ie s

entra

le a

toom

he

t, ve

rwyd

er tw

ee

tand

esto

kkie

s. W

at is

die

vo

rm v

an d

ie s

trukt

uur?

H

ierd

ie s

trukt

uur

verte

enw

oord

ig d

ie m

olek

ule

(bv.

wat

er).

NO

TA:

As

jy 'n

alle

enpa

ar o

p di

e se

ntra

le a

toom

het

, ver

dwyn

ee

n “b

een”

van

die

idea

le

vorm

(ver

teen

woo

rdig

deu

r die

al

leen

paar

) en

dit s

al d

ie v

orm

va

n jo

u m

olek

ule

wee

s.

Bep

aal w

at d

ie le

erde

rs w

eet

oor d

ie V

SE

PA e

n w

at h

ulle

m

oet w

eet.

Definisie

Vale

nsie

skil-

elek

tronp

aar-

afst

otin

g (V

SE

PA)-

mod

el: i

s 'n

mod

el v

ir di

e vo

orsp

ellin

g va

n m

olek

ulêr

e vo

rme,

waa

rin

stru

ktur

ele

elek

tronp

are

rond

om e

lke

atoo

m g

eran

gski

k w

ord

om d

ie h

oeke

tuss

en d

ie

elek

tronp

are

te m

aksi

mee

r.

Stru

ktur

ele

elek

tronp

are

is

die

bind

ings

pare

plu

s di

e al

leen

pare

.

OF

Vale

nsie

skil-

elek

tronp

aar-

afst

otin

g (V

SE

PA)-

mod

el: i

s 'n

mod

el v

ir di

e vo

orsp

ellin

g va

n m

olek

ulêr

e vo

rme

waa

rin

elek

tronp

are

van

die

buite

nste

sk

il va

n 'n

bet

rokk

e at

oom

om

hie

rdie

ato

om g

eran

gski

k w

ord,

sod

at d

ie a

fsto

ting

tuss

en d

ie e

lekt

ronp

are

tot d

ie

min

imum

bep

erk

wor

d.

Let w

el: N

et d

ie L

ewis

-di

agra

mm

e va

n di

e m

olek

ule

is n

odig

om

te v

oors

pel w

at

die

mol

ekul

e vo

rm s

al w

ees

volg

ens

VS

EPA

. (K

enni

s va

n H

ibrid

isas

ie is

nie

nod

ig n

ie.)


81KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Ele

ktro

nega

tiwite

it va

n at

ome

om d

ie p

olar

iteit

van

die

bind

ings

te v

erdu

idel

ik.

• Ve

rdui

delik

die

beg

rippe

:

- el

ektro

nega

tiwite

it

- ni

e-po

lêre

bin

ding

met

vo

orbe

elde

, bv.

H-H

- po

lêre

bin

ding

met

vo

orbe

elde

bv.

H-C

ℓ

• To

on p

olar

iteit

van

bind

ings

m

et b

ehul

p va

n ge

deel

telik

e la

ding

s aa

n δ+

H -

Cl δ

-

• Ve

rgel

yk d

ie p

olar

iteit

in

chem

iese

bin

ding

s m

et

behu

lp v

an 'n

tabe

l van

el

ektro

nega

tiwite

ite.

• M

et 'n

el

ektro

nega

tiwite

itsve

rski

l Δ

EN

> 2

. 1 s

al

elek

trono

ordr

ag p

laas

vind

en

die

bind

ing

sal i

onie

s w

ees.

• M

et 'n

el

ektro

nega

tiwite

itsve

rski

l Δ

EN

> 1

sal

die

bin

ding

ko

vale

nt e

n po

lêr w

ees.

• M

et 'n

el

ektro

nega

tiwite

itsve

rski

l Δ

EN

< 1

sal

die

bin

ding

ko

vale

nt e

n ba

ie s

wak

pol

êr

wee

s.

• M

et 'n

el

ektro

nega

tiwite

itsve

rski

l Δ

EN

= 0

sal

die

bin

ding

ko

vale

nt e

n ni

e-po

lêr w

ees.

• W

ys h

oe p

olêr

e bi

ndin

gs n

ie

alty

d le

i tot

pol

êre

mol

ekul

es

nie.

Akt

iwite

it:

1. K

yk n

a id

eale

mol

ekul

êre

vorm

e (b

ou m

et a

toom

-m

odel

ste

lle) m

et a

l die

ei

ndat

ome

(term

inal

e at

ome)

die

selfd

e, d

ie

bind

ingp

olar

iteit

(kyk

na

elek

trone

gatiw

iteit)

en

die

mol

ekul

êre

pola

ritei

t.

2. K

yk n

a di

e id

eale

m

olek

ulêr

e vo

rme

(bou

m

et a

toom

mod

elst

elle

) m

et V

ERSK

ILLE

ND

E ei

ndat

ome

(term

inal

e at

ome)

(kyk

na

elek

trone

gatiw

iteit)

en

mol

ekul

êre

pola

ritei

t.

Toon

ver

band

met

in

term

olek

ulêr

e kr

agte

aan

.

NO

TA:

Die

aan

duid

ings

van

el

ektro

nega

tiwite

itsve

rski

lle

wor

d ni

e as

abs

olut

e w

eten

skap

like

kenn

is b

esko

u ni

e, m

aar a

s 'n

rigl

yn v

ir le

erde

rs o

m te

bes

luit

oor d

ie

pola

ritei

t van

'n m

olek

ule

.

(Vir

onde

rwys

ers:

Alle

bin

ding

s he

t bei

de k

oval

ente

en

ioni

ese

kara

kter

.)



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Bin

ding

sene

rgie

en

bind

ings

leng

te•

Gee

'n d

efini

sie

van

bind

ings

ener

gie.

• G

ee 'n

defi

nisi

e va

n bi

ndin

gsle

ngte

.

• Ve

rdui

delik

die

ver

wan

tska

p tu

ssen

bin

ding

sene

rgie

en

bind

ings

leng

te.

• Ve

rdui

delik

die

ver

wan

tska

p tu

ssen

die

ste

rkte

van

'n

bind

ing

tuss

en tw

ee c

hem

ies

gebi

nde

atom

e en

- di

e le

ngte

van

die

bin

ding

tu

ssen

hul

le

- di

e gr

ootte

van

die

geb

inde

at

ome

- di

e ge

tal b

indi

ngs

(enk

el,

dubb

el, t

rippe

l) tu

ssen

die

at

ome.

Toon

ver

band

aan

met

po

tens

iële

ene

rgie

-dia

gram

w

at g

ebru

ik w

ord

om

bind

ing

te v

erdu

idel

ik e

n to

on d

ie b

indi

ngse

nerg

ie e

n bi

ndin

gsle

ngte

op

die

diag

ram

aa

n.

PASO

P!!

Dat

die

Lew

is-v

oors

telli

ngs

nie

as fi

sies

e w

aarh

ede

besk

ou

wor

d in

che

mie

se b

indi

ng n

ie.

Daa

r is

GE

EN

fisi

ese

bind

ings

ni

e; d

ie c

hem

iese

bin

ding

ve

rteen

woo

rdig

net

'n g

ebie

d va

n ho

ë el

ektro

n-di

gthe

id e

n la

e po

tens

iële

ene

rgie

.

10 U

RE

Inte

rmol

ekul

êre

krag

teIn

'n v

loei

stof

of '

n va

stes

tof m

oet d

aar k

ragt

e tu

ssen

die

m

olek

ules

bes

taan

wat

die

oor

saak

is d

at h

ulle

mek

aar a

antre

k,

ande

rs s

ou d

ie m

olek

ules

weg

bew

eeg

van

mek

aar e

n so

u al

le

mat

erie

gas

se g

ewee

s he

t. H

ierd

ie k

ragt

e w

ord

inte

rmol

ekul

êre

krag

te (k

ragt

e tu

ssen

mol

ekul

es) g

enoe

m.

Let w

el: H

ierd

ie a

fdel

ing

kom

ko

rt na

ele

ktro

nega

tiwite

it en

pol

arite

it be

spre

ek is

. Die

af

delin

g ve

rska

f dus

goe

ie

rede

s vi

r die

bel

angr

ikhe

id v

an

boge

noem

de b

egrip

pe.


83KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 ur

e

Inte

rmol

ekul

êre

krag

te (t

usse

n m

olek

ules

) en

inte

rato

mie

se

krag

te tu

ssen

ato

me

(che

mie

se

bind

ings

).

Fisi

ese

toes

tand

en

digt

heid

ve

rdui

delik

in te

rme

van

hier

die

krag

te IM

K.

Dee

ltjie

kin

etie

se e

nerg

ie e

n te

mpe

ratu

ur.

• N

oem

en

verd

uide

lik d

ie

vers

kille

nde

inte

rmol

ekul

êre

krag

te: (

i) io

on-d

ipoo

lkra

gte,

(ii

) ion

-geï

ndus

eerd

e-di

pool

krag

te e

n (ii

i) di

pool

-dip

oolk

ragt

e, (i

v)

dipo

ol-g

eïnd

usee

rde

dipo

olkr

agte

en

(v)

geïn

duse

erde

dip

oolk

ragt

e,

met

wat

erst

ofbi

ndin

gs a

s 'n

spe

sial

e ge

val v

an d

ie

dipo

ol-d

ipoo

lkra

gte.

Die

la

aste

drie

kra

gte

(wat

dip

ole

insl

uit)

is o

ok b

eken

d as

Van

de

r Waa

lskr

agte

.

• Ve

rdui

delik

wat

erst

ofbi

ndin

gs

(spe

sial

e di

pool

-dip

ool

krag

te).

• H

ersi

en d

ie b

egrip

van

'n

kova

lent

e m

olek

ule

.

• B

eskr

yf d

ie v

ersk

il tu

ssen

in

term

olek

ulêr

e kr

agte

en

inte

rato

mie

se k

ragt

e:

- m

et b

ehul

p va

n 'n

di

agra

m v

an 'n

gro

ep k

lein

m

olek

ules

;

- in

woo

rde.

• S

tel '

n ge

won

e ve

rbin

ding

, ge

maa

k va

n kl

ein

mol

ekul

es,

soos

wat

er, m

et b

ehul

p va

n di

agra

mm

e va

n di

e m

olek

ules

voo

r. G

ebru

ik d

it om

sub

mik

rosk

opie

se v

oor-

stel

lings

van

ys

(H2O

(s))

, w

ater

vloe

isto

f (H

2O (ℓ

)) e

n w

ater

dam

p (H

2O (g

)) te

wys

.

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t

vir f

orm

ele

asse

sser

ing

1. O

nder

soek

en

verd

uide

lik

inte

rmol

ekul

êre

krag

te

en d

ie g

evol

ge v

an

die

inte

rmol

ekul

êre

krag

te o

p ve

rdam

ping

, op

perv

laks

pann

ing,

op

losb

aarh

eid,

koo

kpun

te,

en k

apill

arite

it.

Akt

iwite

it:

1. L

ees

die

etik

ette

van

ve

rski

llend

e m

asjie

nolie

s en

m

otor

olie

:

15W

40

mul

tigra

ad

SA

E 3

0 m

onog

raad

Wat

bet

eken

die

15W

40 ?

W

at is

die

ver

skil

tuss

en d

ie

mon

ogra

ad e

n m

ultig

raad

ol

ie?

2. K

yk n

a di

e vl

oeis

tofv

lak

in 'n

maa

tsili

nder

(wat

er,

olie

, kw

ik, .

. .).

Wat

nee

m

jy w

aar i

n ve

rban

d m

et d

ie

men

isku

s? V

erdu

idel

ik.

Akt

iwite

it:

3. G

ebru

ik k

oper

en

grafi

et

en v

erdu

idel

ik h

oe

hitte

gele

idin

g in

bei

de

geva

lle w

erk.

Mat

eria

le:

Verd

ampi

ng v

an e

tano

l, w

ater

, nae

llakv

erw

yder

aar e

n br

ands

pirit

us.

Opp

ervl

aksp

anni

ng

van

wat

er, o

lie, g

liser

ien,

na

ella

kver

wyd

eraa

r en

bran

dspi

ritus

Opl

osba

arhe

id v

an

natri

umch

lorie

d, jo

dium

, ka

lium

perm

anga

naat

in w

ater

, et

anol

en

chlo

rofo

rm.

Koo

kpun

te v

an w

ater

, olie

, gl

iser

ien,

nae

llakv

erw

yder

aar

en b

rand

spiri

tus.

Kap

illar

iteit

van

wat

er, o

lie,

glis

erie

n, n

aella

kver

wyd

eraa

r en

bra

ndsp

iritu

s.

Visk

osite

it ra

ak p

robl

emat

ies

wan

neer

voo

rspe

lling

s ge

maa

k m

oet w

ord,

aan

gesi

en d

ie

inte

rmol

ekul

êre

krag

te n

ie d

ie

enig

ste

fakt

or is

wat

vis

kosi

teit

beïn

vloe

d ni

e.

Hie

rdie

afd

elin

g is

prim

êr

van

toep

assi

ng o

p kl

ein

kova

lent

e m

olek

ules

(vir

hier

die

doel

eind

es is

'n k

lein

m

olek

ule

'n m

olek

ule

wat

'n

vast

e m

olek

ulêr

e fo

rmul

e he

t - 'n

pol

imee

r is

nie

'n k

lein

m

olek

ule

nie)

. In

ioni

ese

verb

indi

ngs

is d

ie io

on-io

on

elek

trost

atie

se a

antre

kkin

g (4

00-4

000

kJ

mol

-1) g

rote

r as

enig

e va

n di

e in

term

olek

ulêr

e kr

agte

wat

hie

rond

er b

eskr

yf

wor

d.

Die

3 m

ees

alge

men

e tip

es

inte

rmol

ekul

êre

krag

te m

oet

besk

ryf w

ord

in h

ierd

ie

afde

ling:

Wat

erst

ofbi

ndin

g (1

0-40

kJ

mol

-1).

Wat

erst

ofbi

ndin

g vi

nd p

laas

wan

neer

w

ater

stof

ver

bind

is a

an 'n

at

oom

wat

'n b

aie

grot

er

elek

trone

gatiw

iteit

het b

v.

suur

stof

. Die

wat

erst

ofbi

ndin

g is

'n e

lekt

rost

atie

se a

antre

kkin

g tu

ssen

die

ged

eelte

like

nega

tiew

e la

ding

op

die

elek

trone

gatie

we

atoo

m e

n di

e ge

deel

telik

e po

sitie

we

ladi

ng

op d

ie w

ater

stof

atoo

m v

an

'n tw

eede

mol

ekul

e (m

et d

ie

aann

ame

dat d

aar n

ie tw

ee

sulk

e gr

oepe

op

'n e

nkel

e m

olek

ule

is n

ie).

Vo

orbe

eld

- wat

er.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• Ill

ustre

er d

ie s

telli

ng d

at

inte

rmol

ekul

êre

krag

te

toen

eem

met

toen

emen

de

mol

ekul

êre

groo

tte m

et

voor

beel

de, b

v. H

e, O

2, C

8H18

(pet

rol),

C23

H48

(k

ersw

as).

(Sle

gs v

ir Va

n de

r W

aals

krag

te.)

• Ve

rdui

delik

dig

thei

d va

n st

oww

e in

term

e va

n di

e aa

ntal

mol

ekul

es in

'n

volu

me-

eenh

eid,

ver

gely

k by

voor

beel

d ga

sse,

vl

oeis

tow

we

en v

aste

stow

we.

• Ve

rdui

delik

die

ver

wan

tska

p tu

ssen

die

ste

rkte

van

in

term

olek

ulêr

e kr

agte

en

smel

tpun

te e

n ko

okpu

nte

van

stow

we

wat

bes

taan

uit

klei

n m

olek

ules

.

• Ve

rgel

yk d

ie s

mel

tpun

te

van

stow

we,

saa

mge

stel

uit

klei

n m

olek

ules

(kov

alen

te

mol

ekul

êre

stru

ktur

e) m

et

dié

van

groo

t mol

ekul

es

(kov

alen

te n

etw

erk

stru

ktur

e)

waa

r bin

ding

s ge

bree

k m

oet

wor

d vi

r sto

ww

e om

te s

mel

t.

• B

eskr

yf te

rmie

se u

itset

ting

van

'n s

tof e

n ho

e di

t ve

rban

d ho

u m

et d

ie

bew

egin

g va

n m

olek

ules

in

'n s

tof s

aam

gest

el u

it kl

ein

mol

ekul

es, b

v. a

lkoh

ol in

'n

term

omet

er.

• Ve

rdui

delik

die

ver

skill

e tu

ssen

term

iese

gel

eidi

ng in

ni

emet

ale

en m

etal

e.

Dip

ool-d

ipoo

l int

erak

sie

(5-2

5 kJ

mol

-1 d

.w.s

. sw

akke

r as

wat

erst

ofbi

ndin

g). H

ierd

ie

is d

ie k

lein

ele

ktro

stat

iese

aa

ntre

kkin

g w

at b

esta

an

tuss

en tw

ee p

erm

anen

te

dipo

le. V

oorb

eeld

I-C

l. Jo

dium

is

min

der e

lekt

rone

gatie

f as

chlo

or e

n jo

dium

het

dus

'n

gede

elte

like

posi

tiew

e la

ding

en

chl

oor '

n ge

deel

telik

e ne

gatie

we

ladi

ng. I

-CI s

al 'n

ho

ër k

ookp

unt h

ê as

I 2 of C

l 2.

Geï

ndus

eerd

e di

pool

-g

eïnd

usee

rde

dipo

ol

krag

te (o

f dis

pers

iekr

agte

of

Lon

don-

krag

te) (

0,05

-40

kJ m

ol-1).

Wan

neer

twee

nie

-po

lêre

mol

ekul

es m

ekaa

r nad

er

is d

aar '

n ef

fens

e ve

rste

urin

g (d

isto

rsie

) in

die

elek

tronw

olk

van

beid

e m

olek

ules

wat

lei

tot '

n kl

ein

aant

rekk

ing

tuss

en

die

twee

mol

ekul

es b

v. C

H4.

Hoe

gro

ter d

ie m

olek

ule,

hoe

gr

oter

is d

ie d

ispe

rsie

krag

. D

ispe

rsie

krag

te is

sle

gs

bete

keni

svol

in d

ie a

fwes

ighe

id

van

enig

e an

der i

nter

aksi

e.

Dit

is b

elan

grik

om

daa

rop

te

let d

at d

ie m

olek

ulêr

e gr

ootte

sl

egs

'n b

elan

grik

e fa

ktor

in

disp

ersi

ekra

gte

is.


85KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Die

che

mie

van

wat

er.

(Mak

rosk

opie

se e

iens

kapp

e va

n di

e dr

ie fa

ses

van

wat

er

wat

ver

band

hou

met

hul

su

bmik

rosk

opie

se s

trukt

uur.)

• B

eskr

yf d

ie v

orm

van

die

w

ater

mol

ekul

e en

sy

polê

re

aard

.

• W

ater

se

unie

ke k

enm

erke

is

te d

anke

aan

die

w

ater

stof

bind

ings

in d

ie

vast

esto

f, vl

oeis

tof e

n ga

s-fa

se w

ater

.

• To

on d

ie g

etal

w

ater

mol

ekul

es in

1 li

ter

wat

er a

an.

• W

ater

stof

bind

ings

ver

eis

baie

ene

rgie

om

te b

reek

, du

s ka

n w

ater

bai

e en

ergi

e ab

sorb

eer v

oord

at d

ie w

ater

se

tem

pera

tuur

sty

g.

• D

ie w

ater

stof

bind

ings

wat

di

e w

ater

mol

ekul

es v

orm

, st

el w

ater

in s

taat

om

hitt

e te

abs

orbe

er v

an d

ie s

on.

Die

see

die

n as

rese

rvoi

r va

n w

arm

te e

n is

in s

taat

om

te

ver

seke

r dat

die

aar

de 'n

ge

mat

igde

klim

aat h

et.

• Ve

rdui

delik

dat

as

gevo

lg

van

sy p

olêr

e aa

rd e

n w

ater

stof

bind

ing

is d

aar

ster

k aa

ntre

kkin

gskr

agte

tu

ssen

die

wat

erm

olek

ules

w

at v

eroo

rsaa

k da

t wat

er 'n

ho

ë ve

rdam

ping

swar

mte

het

, (w

ater

ben

odig

bai

e en

ergi

e,

voor

dat d

it sa

l ver

dam

p) e

n 'n

bui

teng

ewoo

n ho

ër a

s ve

rwag

te k

ookp

unt w

anne

er

dit v

erge

lyk

wor

d m

et a

nder

hi

drie

de.

Akt

iwite

it:

1. B

ou 'n

wat

erm

olek

ule

met

alb

aste

rs e

n P

rest

ik

of m

et J

elly

Tot

s en

ta

ndes

tokk

ies

of m

et d

ie

atoo

mm

odel

stel

le.

2. B

ou m

odel

le v

an y

s,

wat

er e

n w

ater

dam

p m

et

atoo

mm

odel

stel

le. W

at

verte

l die

stru

ktuu

r van

di

e ve

rski

llend

e fa

ses

van

mat

erie

van

wat

er v

ir jo

u?

3. M

eet d

ie k

ookp

unt e

n sm

eltp

unt v

an w

ater

en

bepa

al d

ie v

erhi

tting

skur

we

en a

fkoe

lings

kurw

e va

n w

ater

.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

Ond

erso

ek d

ie fi

sies

e ei

ensk

appe

van

wat

er

(dig

thei

d, k

ookp

unt,

smel

tpun

t, ef

fekt

iwite

it as

opl

osm

idde

l, ...

)

'n B

aie

nutti

ge P

HE

T-si

mul

asie

va

n di

e fa

seve

rand

erin

gs v

an

wat

er is

bes

kikb

aar v

ir sk

ole

met

toeg

ang

tot d

ie in

tern

et.

Verd

uide

lik d

ie b

uite

ngew

one

eien

skap

pe v

an w

ater

en

die

uitw

erki

ng w

at d

it in

die

nat

uur

het.

Ond

erw

erp

pas

goed

in n

a be

grip

pe v

an p

olar

iteit

en IM

K.

Geb

ruik

die

wat

erm

olek

ule

om

bind

ing,

pol

arite

it, d

ie s

kake

l tu

ssen

die

fisi

ese

eien

skap

pe

en c

hem

iese

eie

nska

ppe,

IMK

, en

s. o

p te

som

.

Die

eie

nska

ppe

van

wat

er

spee

l 'n

bela

ngrik

e ro

l in

die

gebr

uik

van

die

volg

ende

tra

disi

onel

e ap

para

at:

(a) W

ater

sak

aan

die

buite

kant

va

n jo

u m

otor

of k

amee

l.

(b) K

leip

otte

en

kraf

fies

om k

os

of w

ater

te b

ewaa

r.

(c) “

Kos

kas”

of “

koel

kam

er”

om v

oeds

el k

oel t

e ho

u en

te

verh

oed

dat d

it sl

eg w

ord.

Verd

uide

lik h

oe d

ie e

iens

kapp

e va

n w

ater

die

funk

sie

van

die

appa

raat

beï

nvlo

ed.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• 'n

Afn

ame

in d

ie d

igth

eid

as

die

wat

er v

ries,

hel

p w

ater

om

die

tem

pera

tuur

van

die

A

arde

en

sy k

limaa

t gem

atig

te

hou

.

• D

ie d

igth

eid

van

die

ys is

m

inde

r as

die

digt

heid

van

di

e vl

oeis

tof.

Die

ys

dryf

op

die

wat

er e

n vo

rm 'n

is

oler

ende

laag

tuss

en d

ie

wat

er e

n di

e at

mos

feer

. Die

ys

laag

wee

rhou

die

wat

er

van

bevr

iesi

ng e

n on

derh

ou

akw

atie

se le

we

(wat

er is

die

en

igst

e vl

oeis

tof w

at v

ries

van

bo n

a on

der)

.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 1

KW

AR

TAA

L 1:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1.Eksperim

ent(Fisika):Ond

ersoekdieverwantskaptussenkragenversnelling(VerifieerN

ewtonsetw

eedewet)

2. K

ontr

olet

oets


87KABV

KW

AR

TAA

L 2

GR

AA

D 1

1

GR

AA

D 1

1 FI

SIK

A (G

OLW

E, K

LAN

K &

LIG

) KW

AR

TAA

L 2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

10 U

RE

Geo

met

riese

opt

ika:

3 ur

e

Bre

king

•

Her

sien

ing:

ver

duid

elik

w

eerk

aats

ing

• H

ersi

enin

g: S

tel d

ie w

et v

an

wee

rkaa

tsin

g.

• D

efini

eer d

ie s

poed

van

lig

as k

onst

ant w

anne

er d

it de

ur

'n g

egew

e m

ediu

m g

aan

met

'n

mak

sim

um w

aard

e va

n

c =

3 x

108 m

·s-1 in

'n

vaku

um.

• D

efini

eer l

igbr

ekin

g.

• D

efini

eer b

reki

ngsi

ndek

s as

c

nv

=

• D

efini

eer o

ptie

se d

igth

eid.

• W

eet d

at d

ie b

reki

ngsi

ndek

s ve

rwan

t aan

die

opt

iese

di

gthe

id is

.

• Ve

rdui

delik

dat

ligb

reki

ng

'n v

eran

derin

g va

n di

e go

lfsne

lhei

d in

ver

skill

ende

m

edia

is, t

erw

yl d

ie

frekw

ensi

e ko

nsta

nt b

ly.

• D

efini

eer N

orm

aal.

• D

efini

eer d

ie in

vals

hoek

.

• D

efini

eer d

ie b

reki

ngsh

oek.

• S

kets

stra

aldi

agra

mm

e om

di

e pa

d va

n 'n

ligs

traal

deu

r ve

rski

llend

e m

edia

aan

te

toon

.

Prak

tiese

dem

onst

rasi

e of

ek

sper

imen

t of o

nder

soek

:

Ond

erso

ek d

ie v

oortp

lant

ing

van

lig v

anui

t die

lug

na d

ie

glas

en

teru

g in

die

lug.

Ond

erso

ek d

ie v

oortp

lant

ing

van

die

lig v

an e

en m

ediu

m n

a 'n

and

er m

ediu

m.

Mat

eria

al:

Vier

kant

ige

glas

blok

, st

rale

kass

ie, k

leur

filte

rs,

glas

blok

ke m

et a

nder

vor

ms,

w

ater

, pap

ier,

potlo

od, l

inia

al,

grad

eboo

g.

Her

sien

spi

eëlw

eerk

aats

ing

gedo

en in

vor

ige

grad

e.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Sne

ll se

wet

• N

oem

die

ver

wan

tska

p tu

ssen

die

inva

lsho

ek e

n di

e br

ekin

gsho

ek e

n di

e re

fraks

ie-in

deks

e va

n di

e m

edia

as

lig b

ewee

g va

n ee

n m

ediu

m n

a 'n

and

er m

ediu

m

(Sne

ll se

Wet

).

• P

as S

nell

se W

et to

e in

be

reke

ning

e w

aar l

igst

rale

w

at v

an e

en m

ediu

m n

a 'n

an

der m

ediu

m b

ewee

g.

• Te

ken

stra

aldi

agra

mm

e w

at

die

pad

van

die

lig a

anto

on

wan

neer

dit

van

'n m

ediu

m

met

'n h

oër b

reki

ngsi

ndek

s be

wee

g na

een

met

'n

laer

bre

king

sind

eks

en

omge

keer

d.

Aan

bevo

le p

roje

k vi

r for

mel

e as

sess

erin

g:

Bev

estig

Sne

ll se

Wet

en

bepa

al d

ie b

reki

ngsi

ndek

s va

n 'n

onb

eken

de v

aste

stof

va

n de

ursi

gtig

e m

ater

iaal

met

be

hulp

van

Sne

ll se

wet

.

Mat

eria

al:

Gla

sblo

k, s

trale

kiss

ie, 0

-360

0 gr

adeb

oog,

A4-

papi

er.

Mat

eria

al:

Gla

sblo

k, s

trale

kiss

ie, 0

-360

0

grad

eboo

g, A

4-pa

pier

, ve

rski

llend

e de

ursi

gtig

e vo

orw

erpe

.

Dit

is n

uttig

om

ana

logi

eë

te g

ebru

ik o

m te

ver

duid

elik

w

aaro

m li

ggol

we

inbu

ig n

a di

e no

rmaa

l, w

anne

er h

ulle

st

adig

er b

ewee

g (b

ewee

g in

'n m

ediu

m m

et 'n

hoë

r br

ekin

gsin

deks

) of w

egbu

ig

van

die

norm

aal w

anne

er h

ulle

vi

nnig

er b

ewee

g (in

'n m

ediu

m

met

'n la

er b

reki

ngsi

ndek

s).

Een

ana

logi

e is

'n g

rass

nyer

w

at b

ewee

g va

n 'n

geb

ied

met

ko

rt gr

as n

a 'n

geb

ied

met

lang

gr

as. D

ie w

iel i

n di

e la

ng g

ras

gaan

sta

dige

r as

die

wie

l in

die

kort

gras

, wat

ver

oors

aak

dat

rigtin

g w

at v

an d

ie g

rass

nyer

be

wee

g, b

inne

toe

buig

.

3 ur

e

Gre

nsho

eke

en to

tale

inte

rne

wee

rkaa

tsin

g•

Verd

uide

lik d

ie b

egrip

gr

ensh

oeke

.

• M

aak

'n ly

s va

n di

e vo

orw

aard

es w

at n

odig

is v

ir to

tale

inte

rne

wee

rkaa

tsin

g.

• G

ebru

ik S

nell

se W

et o

m d

ie

gren

shoe

ke b

y di

e op

perv

lak

tuss

en tw

ee g

egew

e m

ediu

ms,

te b

erek

en.

• Ve

rdui

delik

die

geb

ruik

van

op

tiese

ves

els

in e

ndos

kope

en

tele

kom

mun

ikas

ie.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t vir

info

rmel

e as

sess

erin

g:

Bep

aal d

ie g

rens

hoek

e va

n 'n

vi

erka

ntig

e he

lder

gla

sblo

k.

Mat

eria

le:

Gla

sblo

k, s

trale

kiss

ie.


89KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 U

RE

2D e

n 3D

Wav

efro

nts

3 ur

e

Diff

raks

ie•

Defi

niee

r 'n

golff

ront

as

'n

denk

beel

dige

lyn

wat

gol

we

wat

in fa

se is

(bv.

alm

al o

p di

e kr

uin

van

hul s

iklu

s)

verb

ind.

• S

tel H

uyge

ns s

e be

gins

el.

• D

efini

eer d

iffra

ksie

as

die

verm

oë v

an 'n

gol

f om

uit

te

spre

i in

golff

ront

e as

hul

le

deur

'n k

lein

ope

ning

of o

m 'n

sk

erp

rand

(hoe

k) g

aan.

• P

as H

uyge

ns s

e be

gins

el

toe

om d

iffra

ksie

kw

alita

tief

te v

erdu

idel

ik. L

ig e

n do

nker

ge

bied

e ka

n be

skry

f wor

d in

te

rme

van

kons

trukt

iew

e en

de

stru

ktie

we

inte

rfere

nsie

va

n se

kond

êre

golw

e.

• Te

ken

'n s

kets

van

die

di

ffrak

siep

atro

on v

ir 'n

enk

ele

sple

et.

• Ve

rsta

an d

at d

ie g

raad

van

di

ffrak

sie

(ew

ered

ig is

aan

)

w

aar w

= s

plee

twyd

te.

• Ve

rsta

an d

at d

ie d

iffra

ksie

va

n lig

die

gol

fgea

ardh

eid

van

lig d

emon

stre

er.

Eksp

erim

ent/d

emon

stra

sie

Dem

onst

reer

diff

raks

ie m

et

behu

lp v

an 'n

enk

ele

sple

et.

Mat

eria

le:

Enk

elsp

leet

(lee

rder

s ka

n di

t do

en m

et b

ehul

p va

n 'n

kle

in

plat

vlak

spi

eël o

f met

die

ge

brui

k va

n 'n

kle

in re

ghoe

kige

pl

atvl

ak g

lasp

laat

wat

aan

di

e ee

n ka

nt s

war

t gev

erf i

s),

regu

it-gl

oeid

raad

gloe

ilam

p,

kleu

rfilte

rs.

Dit

is b

aie

nutti

g om

die

w

ater

golw

e in

'n g

olfte

nk

te g

ebru

ik o

m d

iffra

ksie

te

dem

onst

reer

.

Sny

'n e

nkel

sple

et u

it di

e ve

rf op

die

gla

spla

at o

f op

die

spie

ël-o

pper

vlak

te v

an d

ie

spie

ël m

et 'n

ske

rp m

es la

ngs

'n li

niaa

l.



GR

AA

D 1

1 C

HEM

IE (M

ATER

IE &

MAT

ERIA

LE) K

WA

RTA

AL

2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Idea

le g

asse

en

term

iese

ei

ensk

appe

: Va

n st

uden

te w

ord

verw

ag o

m d

ie id

eale

gas-

verg

elyk

ing,

wat

die

dr

uk, v

olum

e en

tem

pera

tuur

verh

oudi

ng v

an g

asse

bes

kryf

te

ken.

Die

kin

etie

se m

olek

ulêr

e te

orie

bes

kryf

die

bew

egin

g va

n at

ome

en m

olek

ules

en

verd

uide

lik d

ie e

iens

kapp

e va

n ga

sse.

1 uu

r

Bew

egin

g va

n de

eltji

es,

Kin

etie

se m

olek

ulêr

e te

orie

va

n ga

sse;

• B

eskr

yf d

ie b

eweg

ing

van

indi

vidu

ele

mol

ekul

es b

v.

- bo

tsin

gs m

et m

ekaa

r en

met

die

wan

de v

an d

ie

houe

r

- m

olek

ules

in 'n

gas

mon

ster

be

wee

g te

en v

ersk

illen

de

snel

hede

.

• Ve

rdui

delik

die

idee

van

“g

emid

deld

e sn

elhe

de” i

n di

e ko

ntek

s va

n m

olek

ules

van

'n

gas.

• B

eskr

yf 'n

idea

le g

as in

te

rme

van

die

bew

egin

g va

n m

olek

ules

.

• Ve

rdui

delik

hoe

'n w

are

gas

vers

kil v

an 'n

idea

le g

as.

• S

tel d

ie to

esta

nde

waa

rond

er

'n w

are

gas

idea

lega

s-ge

drag

nad

er.

• G

ebru

ik d

ie k

inet

iese

m

olek

ulêr

e te

orie

om

die

ga

swet

te te

ver

duid

elik

.

Inte

gree

r die

ond

errig

van

hi

erdi

e af

delin

g m

et d

ie

beha

ndel

ing

van

die

idea

le

gasw

ette

wat

vol

g.

Verb

ind

hier

die

afde

ling

met

di

e af

delin

g oo

r KM

T in

gra

ad

10.


91KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 ur

e

Idea

le g

asw

et•

Bes

kryf

die

ver

wan

tska

p tu

ssen

vol

ume

en d

ruk

vir

'n v

aste

hoe

veel

heid

gas

by

kon

stan

te te

mpe

ratu

ur

(Boy

le s

e W

et).

• B

eskr

yf d

ie v

erw

ants

kap

tuss

en v

olum

e en

te

mpe

ratu

ur v

ir 'n

vas

te

hoev

eelh

eid

gas

by

kons

tant

e dr

uk (C

harle

s se

W

et) e

n

• B

eskr

yf d

ie v

erw

ants

kap

tuss

en d

ruk

en te

mpe

ratu

ur

vir '

n va

ste

hoev

eelh

eid

gas

met

kon

stan

te m

assa

en

volu

me

(Gay

- Lu

ssac

).

PαT

of P

/T=K

- pr

aktie

s de

ur d

ie g

ebru

ik

van

'n v

oorb

eeld

.

- de

ur d

ie in

terp

reta

sie

van

'n ti

pies

e ta

bel v

an d

ie

resu

ltate

.

- de

ur d

ie g

ebru

ik v

an

rele

vant

e gr

afiek

e (d

ie b

eken

dste

lling

va

n di

e K

elvi

n-sk

aal

van

tem

pera

tuur

waa

r to

epas

lik).

- de

ur d

ie g

ebru

ik v

an

sim

bole

(“α”

) en

die

woo

rde

“dire

k ew

ered

ig”

en “o

mge

keer

d ew

ered

ig”

soos

van

toep

assi

ng.

- de

ur d

ie s

kryf

van

'n

toep

aslik

e ve

rgel

ykin

g

• K

ombi

neer

die

drie

gas

wet

te

in d

ie id

eale

gas

wet

, P

V =

nR

T

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

1. V

erifi

eer B

oyle

se

wet

.

Eksp

erim

ent:

1. V

erifi

eer C

harle

s se

Wet

.

Mat

eria

le:

Dru

kmet

er, 1

0 m

l spu

it, 3

cm

si

likoo

nbui

se o

m s

puit

aan

druk

met

er te

heg

, wat

erba

k.

Mat

eria

le:

Bra

nder

, gla

sbek

er, 1

0 m

l spu

it,

prop

vir

spui

t, te

rmom

eter

(-

100 -1

000 C

), w

ater

bak,

ys.

Hie

rdie

afd

elin

g is

'n

uits

teke

nde

gele

enth

eid

om d

ie

verw

ants

kap

op m

akro

skop

iese

en

sub

mik

rosk

opie

se v

lakk

e te

to

on, b

v. v

erdu

idel

ik d

ie d

ruk-

volu

me-

verh

oudi

ng in

term

e va

n di

e de

eltji

ebew

egin

gs.

Dit

is 'n

bel

angr

ike

afde

ling

vir d

ie il

lust

rerin

g en

as

sess

erin

g va

n in

sig

in

die

onde

rsoe

kpro

ses.

Die

ve

rwan

tska

p tu

ssen

teor

ie e

n ek

sper

imen

t, di

e be

lang

rikhe

id

van

empi

riese

dat

a en

w

isku

ndig

e m

odel

lerin

g va

n ve

rwan

tska

ppe

kan

onde

rsoe

k w

ord.

Verb

ind

aan

die

vaar

digh

eids

afde

ling

in g

raad

10

(byl

aag

2).



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• G

ebru

ik d

ie g

asw

ette

om

pr

oble

me

op te

los,

P

1V1/T

1 = P

2V2/T

2

• N

oem

die

toes

tand

e w

aaro

nder

die

idea

le g

asw

et

nie

van

toep

assi

ng is

op

'n

war

e ga

s ni

e en

ver

duid

elik

w

aaro

m.

• H

erle

i Cel

sius

na

Kel

vin

vir

gebr

uik

in d

ie id

eale

gas

wet

.

1 uu

r

Tem

pera

tuur

en

verh

ittin

g,

druk

; •

Verd

uide

lik d

ie te

mpe

ratu

ur

van

'n g

as in

term

e va

n di

e ge

mid

deld

e ki

netie

se e

nerg

ie

van

die

mol

ekul

es v

an d

ie

gas.

• Ve

rdui

delik

die

dru

k w

at

uitg

eoef

en w

ord

deur

'n g

as

in te

rme

van

die

bots

ing

van

die

mol

ekul

es m

et d

ie w

ande

va

n di

e ho

uer.


93KABV

GR

AA

D 1

1 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

VER

AN

DER

ING

) KW

AR

TAA

L 2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

12 U

RE

Kw

antit

atie

we

aspe

kte

van

chem

iese

ver

ande

ring

Die

beh

oud

van

atom

e in

che

mie

se re

aksi

es le

i tot

die

beg

inse

l va

n di

e be

houd

van

mat

erie

en

die

verm

oë o

m d

ie m

assa

van

die

pr

oduk

te e

n re

agen

se te

ber

eken

.

(Sto

ïgio

met

rie)

3 ur

e

Mol

êre

volu

me

van

gass

e;

kons

entra

sie

van

oplo

ssin

gs.

• 1

mol

van

'n g

as b

esla

an 2

2,

4 dm

3 by

00 C (2

73 K

) en

1

atm

osfe

er (1

01, 3

kP

a)

• In

terp

rete

er g

ebal

anse

erde

re

aksi

ever

gely

king

s in

term

e va

n vo

lum

ever

wan

tska

ppe

vir g

asse

ond

er d

iese

lfde

toes

tand

e va

n te

mpe

ratu

ur

en d

ruk

(vol

ume

van

gass

e is

di

rek

ewer

edig

aan

die

get

al

deel

tjies

van

die

gas

se).

• B

erek

en m

olêr

e ko

nsen

trasi

e va

n 'n

opl

ossi

ng.

Eksp

erim

ent:

1. M

aak

stan

daar

dopl

ossi

ngs

van

alge

men

e so

ute.

Akt

iwite

it:

2. D

oen

titra

sieb

erek

enin

ge.

3. D

oen

neer

slag

bere

keni

ngs:

B

erek

en d

ie m

assa

van

die

ne

ersl

ag.

Maa

k 'n

vlo

eidi

agra

m v

an a

l die

st

oïgi

omet

riebe

reke

ning

e.

Toon

ver

wan

tska

p m

et d

ie

gasw

ette

aan

. Dru

k ui

t as

SI-

eenh

ede.

6 ur

e

Mee

r kom

plek

se

Sto

ïgio

met

riese

ber

eken

inge

. •

Voer

sto

ïgio

met

riese

be

reke

ning

e ui

t met

be

hulp

van

geb

alan

seer

de

verg

elyk

ings

, wat

be

perk

ende

reag

ense

kan

in

slui

t.

• D

oen

stoï

giom

etrie

se

bere

keni

ng o

m d

ie

pers

enta

sie

opbr

engs

in 'n

ch

emie

se re

aksi

e te

bep

aal.

• D

oen

bere

keni

nge

om

die

empi

riese

form

ule

en

mol

ekul

êre

form

ule

van

verb

indi

ngs

te b

epaa

l (h

ersi

en e

mpi

riese

form

ule

bere

keni

nge

gedo

en in

gr

aad

10).

• B

epaa

l die

per

sent

asie

C

aCO

3 in

'n o

nsui

wer

m

onst

er v

an s

eesk

ulpe

(s

uiw

erhe

id o

f per

sent

asie

sa

mes

telli

ng).

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

1. B

epaa

l die

mas

sa P

bO2 w

at

bere

i is

van

'n s

eker

e m

assa

va

n P

b(N

O3) 2

Mat

eria

le:

Verh

ittin

gsta

ande

r, ho

rlosi

egla

s, p

roef

buis

e,

spat

el, p

rope

t, gl

asbe

ker,

bran

der,

tregt

er, fi

ltree

rpap

ier,

maa

tsili

nder

, roe

rsta

fie,

lood

(II)-

nitra

at, w

ater

, na

trium

hidr

oksi

ed, v

erdu

nde

salp

eter

suur

, mas

sam

eter

, bl

eikm

idde

l.

Geb

ruik

sub

mik

rosk

opie

se-

voor

stel

lings

om

te v

erdu

idel

ik

hoe

stoï

giom

etrie

se

verh

oudi

ngs

wer

k.

Ont

hou!

Mas

sam

eter

-eks

perim

ente

ka

n oo

k ge

doen

wor

d so

nder

m

assa

met

ers!

!

Ele

ktro

nies

e m

ini m

assa

met

er

is 'n

mas

sam

eter

ops

ie v

ir m

inde

r as

R30

0.

(0, 1

g to

t 500

g).



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

Volu

me

verw

ants

kapp

e in

ga

srea

ksie

s.

• D

oen

stoï

giom

etrie

se

bere

keni

nge

met

ont

plof

fings

as

reak

sies

waa

rtyde

ns 'n

gr

oot g

etal

mol

ekul

es in

die

ga

sfas

e ge

prod

usee

r wor

d,

soda

t daa

r is

'n m

assi

ewe

toen

ame

in v

olum

e is

, bv.

am

mon

ium

nitra

at in

myn

bou

of p

etro

l in

'n m

otor

silin

der.

2NH

4NO

3 → 2

N2(g

) +

4H2O

(g) +

O2(g

)

2C8H

18 +

25O

2 → 1

6CO

2 +

18H

2O

Gee

die

reak

siev

erge

lyki

ng

aan

leer

ders

en

gebr

uik

dit i

n st

oïgi

omet

riese

ber

eken

inge

.

• D

oen

as 'n

toep

assi

ng d

ie

funk

sion

erin

g va

n lu

gsak

ke.

Nat

rium

-asi

ed-r

eaks

ie:

2NaN

3(s) →

2N

a(s)

+ 3

N2(g

) D

ie re

aksi

ever

gely

king

moe

t ge

gee

wor

d aa

n le

erde

rs

wan

neer

dit

in b

erek

enin

ge

gebr

uik

wor

d.

Die

term

iese

ont

bind

ing

van

amm

oniu

mni

traat

.

2NH

4NO

3 → 2

N2(g

) + 4

H2O

(g)

+ O

2(g)

Hie

rdie

reak

siev

erge

lyki

ng

moe

t aan

leer

ders

geg

ee w

ord

wan

neer

dit

in b

erek

enin

ge

gebr

uik

wor

d.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 2

KW

AR

TAA

L 2:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. E

kspe

rimen

t (C

hem

ie):

Die

effe

k va

n in

term

olek

ulêr

e kr

agte

.

2. H

alfja

arek

sam

en


95KABV

KW

AR

TAA

L 3

GR

AA

D 1

1

GR

AA

D 1

1 FI

SIK

A (E

LEK

TRIS

ITEI

T &

MA

GN

ETIS

ME)

KW

AR

TAA

L 3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 U

RE

Elek

tros

tatik

a

3 ur

e

Cou

lom

b se

Wet

• S

tel C

oulo

mb

se w

et, w

at

wis

kund

ig u

itged

ruk

kan

wor

d as

F=

kQ1Q

2

r2

• Lo

s pr

oble

me

op d

eur

Cou

lom

b se

wet

te g

ebru

ik

om d

ie k

rag

te b

erek

en w

at

op 'n

ladi

ng u

itgeo

efen

wor

d de

ur e

en o

f mee

r lad

ings

in

een

dim

ensi

e (1

D) e

n tw

ee

dim

ensi

es (2

D).

Hie

rdie

is n

og 'n

kon

teks

w

aarin

sup

erpo

sisi

e to

egep

as

kan

wor

d - d

ie k

ragt

e as

gev

olg

van

vers

keie

and

er la

ding

s w

at

op 'n

ladi

ng u

itgeo

efen

wor

d ka

n ge

supe

rpon

eer w

ord

om

die

netto

kra

g w

at o

p di

e la

ding

ui

tgeo

efen

wor

d te

bep

aal.

Laat

die

leer

ders

vr

yelig

gaam

sket

se te

ken

wat

di

e kr

agte

wat

op

die

ladi

ngs

inw

erk,

toon

. Ver

bind

ook

aan

N

3 - t

wee

ladi

ngs

oefe

n kr

agte

va

n ge

lyke

gro

otte

op

mek

aar

in te

enoo

rges

teld

e rig

tings

uit.

Wan

neer

waa

rdes

in d

ie

verg

elyk

ing

van

Cou

lom

b se

w

et v

erva

ng w

ord,

is d

it ni

e no

dig

is o

m d

ie te

kens

van

die

la

ding

s in

te s

luit

nie.

In p

laas

da

arva

n, k

ies

'n p

ositi

ewe

rigtin

g. D

an s

al d

ie k

ragt

e w

at

neig

om

die

ladi

ng in

hie

rdie

rig

ting

te b

ewee

g, b

yget

el

wor

d, te

rwyl

die

kra

gte

wat

in

die

teen

oorg

este

lde

rigtin

g w

erk,

afg

etre

k w

ord.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Toon

die

ver

wan

tska

p m

et

graa

d 11

Meg

anik

a aa

n.

New

ton

se U

nive

rsel

e G

ravi

tasi

ewet

is, n

et s

oos

Cou

lom

b se

wet

ook

'n

omge

keer

de k

wad

ratie

se

wet

. Die

twee

ver

gely

king

s he

t die

selfd

e vo

rm. H

ulle

ve

rteen

woo

rdig

alb

ei d

ie k

rag

wat

inw

erk

deur

mid

del v

an 'n

ve

ld w

at d

eeltj

ies

(mas

sas

of

ladi

ngs)

op

mek

aar u

itoef

en.

Not

a:

Bep

erk

2D-p

robl

eme

tot

drie

ladi

ngs

in 'n

regh

oeki

ge

form

asie

en

kyk

na d

ie n

etto

kr

ag w

at u

itgeo

efen

wor

d op

di

e la

ding

wat

by

die

regt

e ho

ek g

epla

as is

.


97KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

Ele

ktrie

se v

eld

• B

eskr

yf 'n

ele

ktrie

se v

eld

as

'n g

ebie

d in

die

ruim

te w

aar

'n e

lekt

riese

ladi

ng 'n

kra

g on

derv

ind.

Die

rigt

ing

van

die

elek

tries

e ve

ld b

y 'n

pun

t is

die

rigtin

g w

aarin

'n p

ositi

ewe

toet

slad

ing

(+1C

) sal

bew

eeg

as d

it by

die

pun

t gep

laas

w

ord.

• Te

ken

elek

tries

e ve

ldly

ne v

ir ve

rski

llend

e ko

nfigu

rasi

es

van

ladi

ngs.

• D

efini

eer d

ie g

root

te v

an d

ie

elek

tries

e ve

ld b

y 'n

pun

t as

die

krag

per

een

heid

slad

ing

E

= F

/q

→ E e

n → F

is v

ekto

re.

• Le

i af d

at d

ie k

rag

wat

op

'n

ladi

ng in

'n e

lekt

riese

vel

d in

wer

k, F

= q

E is

.

• B

erek

en d

ie e

lekt

riese

ve

ldly

ne b

y 'n

pun

t as

gevo

lg

van

'n a

anta

l pun

tladi

ngs,

de

ur g

ebru

ik te

maa

k va

n di

e ve

rgel

ykin

g

E=

kQ r2

om d

ie b

ydra

e to

t die

vel

d as

gev

olg

van

elke

ladi

ng te

be

paal

.

Bes

pree

k di

e fe

it da

t die

el

ektri

ese

veld

lyne

, soo

s m

agne

etve

ldly

ne (s

ien

graa

d 10

), 'n

man

ier i

s om

die

el

ektri

ese

veld

by

'n p

unt v

oor

te s

tel.

Pyl

e op

die

vel

dlyn

e du

i die

rigt

ing

van

die

veld

aa

n, m

.a.w

. die

rigt

ing

waa

rin

'n p

ositi

ewe

toet

slad

ing

sal

bew

eeg.

ele

ktrie

se v

eldl

yne

wys

dus

weg

van

pos

itiew

e la

ding

s en

na

nega

tiew

e la

ding

s to

e. V

eldl

yne

wor

d na

der a

an m

ekaa

r get

eken

w

aar d

ie v

eld

ster

ker i

s. O

ok

is d

ie h

oeve

elhe

id v

eldl

yne

wat

deu

r 'n

oppe

rvla

k ga

an

ewer

edig

aan

die

ladi

ng

wat

inge

slui

t wor

d de

ur d

ie

oppe

rvla

k.

Die

ele

ktrie

se v

elde

as

gevo

lg 'n

get

al la

ding

s ka

n ge

supe

rpon

eer w

ord.

Soo

s in

die

gev

al v

an b

erek

enin

ge

met

Cou

lom

b se

wet

, moe

t di

e te

ken

van

die

ladi

ng n

ie

in d

ie v

erge

lyki

ng v

ir di

e el

ektri

ese

veld

in v

erva

ng w

ord

nie.

In p

laas

daa

rvan

, kie

s 'n

po

sitie

we

rigtin

g, e

n te

l dan

die

by

drae

tot d

ie e

lekt

riese

vel

d as

gev

olg

van

elke

ladi

ng b

y of

tre

k di

t af,

afha

ngen

de d

aarv

an

of d

it, o

nder

skei

delik

, in

die

posi

tiew

e of

neg

atie

we

rigtin

g w

ys.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 U

RE

Elek

trom

agne

tism

e

3 ur

e

Mag

neet

veld

wat

ver

band

hou

m

et s

troom

drae

nde

gele

iers

• Ve

rska

f 'n

bew

ys v

ir di

e be

staa

n va

n 'n

mag

neet

veld

(B

) nab

y 'n

stro

omdr

aend

e ge

leie

r.

• G

ebru

ik d

ie R

egte

rhan

dreë

l om

die

mag

neet

veld

(B)

te b

epaa

l wat

gea

ssos

ieer

w

ord

met

: (i)

'n re

guit

stro

omdr

aend

e ge

leie

r, (ii

) 'n

stro

omdr

aend

e ge

leie

rlus

(enk

el) e

n (ii

i) 'n

sol

enoï

ed.

• Te

ken

die

mag

neet

veld

lyne

om

(i) '

n re

guit

stro

omdr

aend

e ge

leie

r, (ii

) 'n

stro

omdr

aend

e ge

leie

rlus

(enk

el) e

n (ii

i) 'n

sol

enoï

ed.

• B

espr

eek

kwal

itatie

f die

om

gew

ings

impa

k va

n oo

rhoo

fse

elek

tries

e ka

bels

.

Prak

tiese

dem

onst

rasi

e:

Laat

die

leer

ders

die

m

agne

etve

ld ro

ndom

'n

stro

omdr

aend

e ge

leie

r w

aarn

eem

.

Proj

ek:

Maa

k 'n

ele

ktro

mag

neet

.

Mat

eria

le:

Kra

gbro

n, g

elei

er,

reto

rtsta

ande

r, ka

rton,

ver

skei

e ko

mpa

sse.

Yst

ersp

yker

, dun

geï

sole

erde

ko

perd

raad

, tw

ee o

f m

eer D

-sel

-bat

tery

e, e

en

draa

dstro

per,

skui

fspe

lde.

'n E

envo

udig

e vo

rm v

an

bew

ys v

ir di

e be

staa

n va

n 'n

mag

neet

veld

nab

y 'n

st

room

drae

nde

draa

d is

dat

'n

kom

pasn

aald

wat

nab

y di

e ge

leie

r gep

laas

wor

d, s

al

uitw

yk.


99KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

Fara

day

se W

et.

• S

tel F

arad

ay s

e W

et.

• G

ebru

ik w

oord

e en

ske

tse

om te

bes

kryf

wat

geb

eur

wan

neer

'n s

taaf

mag

neet

in

'n s

olen

oïed

(wat

ver

bind

is

aan

'n g

alva

nom

eter

) in

gedr

uk o

f uitg

etre

k w

ord.

•

Geb

ruik

die

Reg

terh

andr

eël

om d

ie ri

gtin

g va

n di

e ge

ïndu

seer

de s

troom

in 'n

so

leno

ïed

te b

epaa

l wan

neer

di

e no

ord-

of s

uidp

ool v

an

'n m

agne

et in

gedr

uk o

f ui

tget

rek

wor

d.

• W

eet d

at v

ir 'n

lus

met

'n a

rea

A in

die

te

enw

oord

ighe

id v

an 'n

un

iform

e m

agne

etve

ld B

, di

e m

agne

tiese

vlo

ed (Ø

) w

at d

eur d

ie lu

s ga

an,

gede

finie

er w

ord

as: Ø

=

BA

cosθ

, waa

r θ d

ie h

oek

tuss

en d

ie m

agne

etve

ld B

en

die

nor

maa

l op

die

area

A

van

die

lus

is.

• W

eet d

at d

ie g

eïnd

usee

rde

stro

om v

loei

in 'n

rigt

ing

soda

t die

mag

neet

veld

wat

de

ur d

ie s

troom

ver

oors

aak

wor

d di

e ve

rand

erin

g in

m

agne

tiese

vlo

ed te

enw

erk.

•

Ber

eken

die

geï

ndus

eerd

e em

f en

die

geïn

duse

erde

st

room

vir

geva

lle w

at 'n

ve

rand

erin

g in

mag

neet

veld

in

slui

t deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n di

e ve

rgel

ykin

g vi

r Far

aday

se

Wet

:

waa

r Ø =

BA

cosθ

die

m

agne

tiese

vlo

ed is

.

Prak

tiese

Dem

onst

rasi

e:

Fara

day

se W

etM

ater

iale

: S

olen

oïed

, sta

afm

agne

et

galv

anom

eter

, ve

rbin

ding

sdra

de.

Bek

lem

toon

dat

Far

aday

se

Wet

die

geï

ndus

eerd

e em

k in

ver

band

brin

g m

et d

ie

tem

po v

an v

eran

derin

g va

n di

e vl

oed,

wat

die

pro

duk

is v

an d

ie m

agne

etve

ld e

n di

e dw

arss

nit-o

pper

vlak

te

waa

rdeu

r die

vel

dlyn

e ga

an.

Wan

neer

die

noo

rdpo

ol v

an

'n m

agne

et in

'n s

olen

oïed

in

gedr

uk w

ord,

ver

mee

rder

di

e vl

oed

in d

ie s

olen

oïed

, du

s sa

l die

geï

ndus

eerd

e st

room

'n g

epaa

rdga

ande

m

agne

etve

ld h

ê w

at u

it di

e so

leno

ïed

sal w

ys (i

n di

e te

enoo

rges

teld

e rig

ting

van

die

mag

neet

se

veld

). W

anne

er

die

noor

dpoo

l uitg

etre

k w

ord,

sa

l die

vlo

ed v

erm

inde

r, du

s sa

l die

geï

ndus

eerd

e st

room

'n

gepa

ardg

aand

e m

agne

etve

ld

hê w

at in

die

sol

enoï

ed s

al

inw

ys (i

n di

esel

fde

rigtin

g as

di

e m

agne

et s

e ve

ld) o

m te

pr

obee

r om

die

ver

ande

ring

teen

te s

taan

. D

ie ri

gtin

gs v

an s

trom

e en

die

ge

paar

dgaa

nde

mag

neet

veld

e ka

n al

mal

gev

ind

wor

d de

ur

sleg

s va

n di

e R

egte

rhan

dreë

l ge

brui

k te

maa

k. W

anne

er d

ie

ving

ers

van

die

regt

erha

nd in

di

e rig

ting

van

die

stro

om w

ys,

sal d

ie d

uim

in d

ie ri

gtin

g va

n di

e m

agne

etve

ld w

ys. W

anne

er

die

duim

in d

ie ri

gtin

g va

n di

e m

agne

etve

ld w

ys, s

al d

ie

ving

ers

in d

ie ri

gtin

g va

n di

e st

room

wys

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Elek

trie

se s

troo

mba

ne

4 ur

e

Ohm

se

Wet

• B

epaa

l die

ver

wan

tska

p tu

ssen

stro

om, s

pann

ing

en

wee

rsta

nd b

y 'n

kon

stan

te

tem

pera

tuur

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n 'n

een

voud

ige

stro

omba

an.

• N

oem

die

ver

skil

tuss

en

ohm

iese

- en

nie-

ohm

iese

- ge

leie

rs, e

n ge

e 'n

voo

rbee

ld

van

elk.

• D

oen

bere

keni

nge,

met

be

hulp

van

die

wis

kund

ige

uitd

rukk

ing

van

Ohm

se

wet

, R

= V

/I, v

ir st

room

bane

in

serie

en

para

llel.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t vir

info

rmel

e as

sess

erin

g

Verk

ry s

troom

- en

span

ning

sdat

a vi

r 'n

wee

rsta

nd

en 'n

glo

eila

mp

en b

epaa

l w

atte

r een

geh

oors

aam

Ohm

se

wet

.

Mat

eria

le:

Glo

eila

mp,

wee

rsta

nd,

verb

indi

ngsd

rade

, am

met

er e

n vo

ltmet

er

Mak

sim

um v

an v

ier

wee

rsta

nde.

Spa

nnin

g ≡

pote

nsia

alve

rski

l


101KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Dry

win

g en

Ene

rgie

• D

efini

eer d

ryw

ing

as d

ie

tem

po w

aarte

en e

lekt

riese

en

ergi

e ge

brui

k w

ord

in 'n

el

ektri

ese

stro

omba

an e

n w

ord

in w

att (

W) g

emee

t.

• W

eet d

at e

lekt

riese

dry

win

g ve

rkw

is in

'n to

este

l, is

ge

lyk

aan

die

prod

uk v

an

die

pote

nsia

alve

rski

l oor

die

to

este

l en

die

stro

om w

at

daar

deur

vlo

ei, d

.w.s

. P =

IV

• W

eet d

at d

ryw

ing

ook

gege

e ka

n w

ord

deur

P=I

2 R o

f P

=V2 /R

• Lo

s st

room

baan

prob

lem

e op

wat

han

del o

or d

ie b

egrip

va

n dr

ywin

g.

• W

eet d

at e

lekt

riese

ene

rgie

ge

gee

wor

d de

ur E

= P

t en

dat d

it ge

mee

t wor

d in

joul

es

(J).

• Lo

s pr

oble

me

op w

at d

ie

begr

ip v

an e

lekt

riese

ene

rgie

in

slui

t.

• W

eet d

at k

ilow

att-u

ur (k

Wh)

ve

rwys

na

die

gebr

uik

van

1 ki

low

att e

lekt

risite

it vi

r 1 u

ur

lank

.

• B

erek

en d

ie k

oste

van

el

ektri

site

itsve

rbru

ik v

ir di

e ge

gew

e dr

ywin

gspe

sifik

asie

s va

n di

e to

este

lle e

n di

e ty

dsdu

ur w

at h

ulle

geb

ruik

w

ord,

indi

en d

ie k

oste

van

1

kWh

gege

e w

ord.

Eksp

erim

ent/D

emon

stra

sie:

Ond

erso

ek d

ie d

ryw

ing

verk

wis

in

glo

eila

mpe

wat

óf i

n se

rie ó

f in

par

alle

l gek

oppe

l is

of b

eide

in

ser

ie e

n in

par

alle

l gek

oppe

l is

.

Mat

eria

le:

Glo

eila

mpe

, bat

tery

e,

gele

idin

gsdr

ade,

kro

kodi

l-kn

yper

s, g

loei

lam

phou

ers,

ba

ttery

houe

rs, a

mm

eter

s,

voltm

eter

s.

Laat

die

leer

ders

die

kos

te-

besp

arin

g sk

at w

at v

erkr

y ka

n w

ord

deur

die

ver

min

derin

g in

el

ektri

site

itsve

rbru

ik d

eur d

ie

afsk

akel

van

toes

telle

.

Mak

sim

um v

an v

ier

wee

rsta

nde

Opm

erki

ng:

Han

dboe

ke g

ebru

ik b

eide

kW

h E

N k

Whr

as

afko

rting

vir

kilo

wat

t-uur

.



GR

AA

D 1

1 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

VER

AN

DER

ING

) KW

AR

TAA

L 3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 U

RE

Ener

gie

en c

hem

iese

ve

rand

erin

g:

Ene

rgie

wor

d ui

tger

uil o

f om

gesi

t in

alle

che

mie

se re

aksi

es

en fi

sies

e ve

rand

erin

ge v

an m

ater

ie. T

erm

odin

amik

a is

die

w

eten

skap

van

hitt

e of

ene

rgie

vloe

i in

chem

iese

reak

sies

.

2 ur

e

Ene

rgie

vera

nder

inge

in

reak

sies

wat

ver

band

hou

m

et d

ie v

eran

derin

g va

n bi

ndin

gsen

ergi

e;

• Ve

rdui

delik

die

beg

rip

enta

lpie

en

sy v

erw

ants

kap

met

reak

sieh

itte

• D

efini

eer e

ksot

erm

iese

en

endo

term

iese

reak

sies

• Id

entifi

seer

dat

bre

king

van

bi

ndin

gsen

ergi

e be

nodi

g (e

ndot

erm

ies)

en

dat d

ie

vorm

ing

van

bind

ings

ener

gie

vrys

tel (

ekso

term

ies)

• K

lass

ifise

er (m

et re

de)

die

volg

ende

reak

sies

as

eks

oter

mie

s of

en

dote

rmie

s: a

sem

halin

g;

foto

sint

ese;

ver

bran

ding

van

br

ands

tow

we.

Aan

bevo

le p

roje

k vi

r for

mel

e as

sess

erin

g

1. O

nder

soek

end

oter

mie

se

reak

sies

soo

s by

voor

beel

d am

mon

ium

nitra

at e

n w

ater

, ka

lium

nitra

at e

n w

ater

en

mag

nesi

umsu

lfaat

en

wat

er;

EN

2. O

nder

soek

eks

oter

mie

se

reak

sies

soo

s by

voor

beel

d ka

lsiu

mch

lorie

d en

wat

er,

droë

kop

er(II

)sul

faat

en

wat

er e

n lit

ium

en

wat

er. (

Iden

tifise

er e

n ve

rdui

delik

die

toep

assi

ngs

van

ekso

term

iese

en

endo

term

iese

reak

sies

in

die

alle

daag

se le

we

en d

ie

indu

strie

).

Mat

eria

le:

Gla

sbek

er, t

erm

omet

er,

wat

erba

k, p

roef

buis

e,

spat

el, r

oers

tafie

, ka

lium

nitra

at, k

aliu

mbr

omie

d,

mag

nesi

umsu

lfaat

, am

mon

ium

nitra

at,

amm

oniu

mhi

drok

sied

, ba

rium

chlo

ried,

sitr

oens

uur,

asyn

, nat

rium

karb

onaa

t, na

trium

wat

erst

ofka

rbon

aat,

natri

umtio

sulfa

at, C

al-C

-Vita

-ta

blet

te.

Mat

eria

le:

Gla

sbek

er, t

erm

omet

er,

wat

erba

k, p

roef

buis

e, s

pate

l, ka

lium

perm

anga

naat

, kop

er(II

)su

lfaat

, liti

um, m

agne

sium

lint,

mag

nesi

umpo

eier

, ver

dund

e sw

awel

suur

, kal

sium

chlo

ried,

gl

iser

ien

Verb

ind

die

skep

van

'n

bind

ing

en d

ie v

erbr

ekin

g va

n 'n

bin

ding

aan

die

pot

ensi

ële-

ener

gie-

diag

ram

wat

voo

rhee

n in

bin

ding

geb

ruik

is.

1 uu

r

Eks

oter

mie

se e

n en

dote

rmie

se

reak

sies

; •

Ste

l dat

ΔH

> 0

vir

endo

term

iese

reak

sies

.

• S

tel d

at Δ

H<0

vir

ekso

term

iese

reak

sies

• Te

ken

vryh

andg

rafie

ke

van

endo

term

iese

reak

sies

en

eks

oter

mie

se re

aksi

es

(son

der a

ktiv

erin

gsen

ergi

e)


103KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Akt

iver

ings

ener

gie.

•

Defi

niee

r akt

iver

ings

ener

gie

• Ve

rdui

delik

'n

reak

siep

rose

s in

term

e va

n en

ergi

ever

ande

ring

en

brin

g hi

erdi

e ve

rand

erin

g in

ver

band

met

ver

brek

ing

van

chem

iese

bin

ding

e en

di

e vo

rmin

g va

n ch

emie

se

bind

inge

en

met

die

“g

eakt

ivee

rde

kom

plek

s”

• Te

ken

vryh

andg

rafie

ke v

an

endo

term

iese

reak

sies

en

ekso

term

iese

reak

sies

(met

ak

tiver

ings

ener

gie)

Eksp

erim

ent:

1. O

nder

soek

die

beg

rip v

an

aktiv

erin

gsen

ergi

e de

ur

mag

nesi

umlin

t in

lug

of

suur

stof

te b

rand

. Tre

k 'n

ro

ww

e en

ergi

egra

fiek

van

jou

resu

ltate

. (G

rafie

k va

n di

e te

mpe

ratu

ur te

en d

ie

tyd)

12 U

RE

Tipe

s re

aksi

es:

Inte

raks

ies

tuss

en m

ater

ie g

ener

eer s

tow

we

met

nuw

e fis

iese

en

che

mie

se e

iens

kapp

e. C

hem

ikal

ieë

reag

eer o

p vo

orsp

elba

re

man

iere

en

chem

iese

reak

sies

kan

gek

lass

ifise

er w

ord.

C

hem

iese

reak

sies

en

hul t

oepa

ssin

gs h

et b

etek

enis

volle

im

plik

asie

s vi

r die

sam

elew

ing

en d

ie o

mge

win

g.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 ur

e

Suu

r-ba

sis

reak

sies

• G

ebru

ik d

ie s

uur-

basi

s-te

orie

ë va

n A

rrhe

nius

en

Low

ry-B

røns

ted

om s

ure

en

basi

sse

te d

efini

eer.

• D

efini

eer '

n su

ur a

s 'n

H+ -

sken

ker e

n 'n

bas

is a

s 'n

H+ -

ontv

ange

r in

'n re

aksi

e.

• Id

entifi

seer

gek

onju

geer

de

suur

-bas

is-p

are

• D

efini

eer '

n am

folie

t

• G

ee 'n

lys

van

nam

e en

fo

rmul

es v

an a

lgem

ene

sure

(ins

luite

nd s

outs

uur,

salp

eter

suur

en

swaw

elsu

ur

en a

syns

uur)

en

alge

men

e ba

siss

e (in

slui

tend

na

trium

karb

onaa

t, na

trium

wat

erst

ofka

rbon

aat

en n

atriu

mhi

drok

sied

).

• S

kryf

die

alg

ehel

e ve

rgel

ykin

g vi

r een

voud

ige

suur

en

met

aalh

idro

ksie

d-,

suur

en

met

aalo

ksie

d en

su

ur e

n m

etaa

lkar

bona

at-

reak

sies

nee

r en

brin

g di

t in

verb

and

met

dit

wat

geb

eur

op d

ie m

akro

skop

iese

en

subm

ikro

skop

iese

vla

k.

• W

at is

'n in

dika

tor?

Soe

k 'n

pa

ar n

atuu

rlike

indi

kato

re.

• G

ebru

ik s

uur-

basi

s-re

aksi

es

om s

oute

te p

rodu

seer

en

te

isol

eer,

bv. N

a 2SO

4; C

uSO

4 en

CaC

O3.

Eksp

erim

ent:

1. T

itras

ie (l

aat t

ot g

raad

12

of d

oen

'n e

envo

udig

e kw

alita

tiew

e tit

rasi

e hi

er e

n 'n

mee

r pra

ktie

s to

egep

aste

en

kw

antit

atie

we

titra

sie

in

graa

d 12

)

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t vir

info

rmel

e as

sess

erin

g

2. V

ind

jou

eie

doel

treffe

nde

natu

urlik

e su

ur-b

asis

-in

dika

tor d

eur g

ekle

urde

pl

ante

te g

ebru

ik. D

oen

eksp

erim

ente

deu

r na

tuur

like

indi

kato

re te

ge

brui

k. (M

oet n

ie n

et ro

oi

kool

geb

ruik

nie

, ond

erso

ek

vers

kille

nde

gekl

eurd

e pl

ante

om

nuw

e in

dika

tore

te

vin

d w

at n

uttig

kan

wee

s en

ver

gely

k hu

l nut

as

suur

-ba

sis-

indi

kato

re).

3. B

erei

nat

rium

chlo

ried

sout

de

ur d

ie g

ebru

ik v

an s

uur-

basi

s-re

aksi

es. G

ebru

ik

suur

-bas

is-r

eaks

ies

om

sout

e te

pro

duse

er e

n te

is

olee

r.

4. W

at is

die

doe

l vir

die

gebr

uik

van

kalk

deu

r ge

mee

nska

ppe

wan

neer

pu

ttoile

tte g

ebou

of g

ebru

ik

wor

d?

5. W

at is

die

doe

l vir

die

gebr

uik

van

as in

put

toile

tte

wat

deu

r gem

eens

kapp

e ge

brui

k w

ord?

Mat

eria

le:

2 x

bure

tte o

f 2 x

Sw

ift

pipe

tte, s

iliko

onbu

ise,

2 x

2

ml s

puite

, gla

sbek

er, s

pate

l, w

ater

bak,

treg

ter,

proe

fbui

se,

horlo

sieg

las,

maa

tfles

, ge

dist

illee

rde

wat

er,

0,5

mol

/dm

3 na

trium

hidr

oksi

edop

loss

ing,

fe

nolft

aleï

enop

loss

ing,

ok

saal

suur

.

Her

sien

al d

ie b

egrip

pe o

or

sure

en

basi

sse

gedo

en v

anaf

gr

aad

4 to

t gra

ad 1

0.

Moe

t nie

'n in

-die

pte-

stud

ie

van

sure

en

basi

sse

doen

nie

. S

om a

lle v

orig

e ke

nnis

van

su

re e

n ba

siss

e op

. Her

sien

di

e m

akro

skop

iese

eie

nska

ppe

van

sure

en

basi

sse.


105KABV

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 3

KW

AR

TAA

L 3:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g1.

Fis

ika

proj

ek O

F C

hem

ie p

roje

k 2.

Kon

trol

etoe

ts



KW

AR

TAA

L 4

GR

AA

D 1

1

GR

AA

D 1

1 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

VER

AN

DER

ING

) KW

AR

TAA

L 4

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

5 ur

e

Red

oksr

eaks

ies;

•

Bep

aal d

ie o

ksid

asie

geta

l va

naf '

n ch

emie

se fo

rmul

e en

el

ektro

nega

tiwite

ite.

• Id

entifi

seer

'n o

ksid

asie

-re

duks

ie re

aksi

e en

pas

die

ko

rrek

te te

rmin

olog

ie to

e om

al

die

pro

sess

e te

bes

kryf

.

• B

eskr

yf o

ksid

asie

-re

duks

iere

aksi

es in

term

e va

n el

ektro

noor

drag

.

• B

eskr

yf o

ksid

asie

-re

duks

iere

aksi

es a

s da

t di

t alty

d 'n

ver

ande

ring

in

oksi

dasi

eget

al b

ehel

s.

• B

alan

seer

re

doks

reak

siev

erge

lyki

ngs

deur

geb

ruik

te m

aak

van

oksi

dasi

eget

alle

via

die

ioon

-el

ektro

n-m

etod

e.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

(1) D

oen

redo

ksre

aksi

es

wat

sin

tese

reak

sies

, on

tbin

ding

srea

ksie

s en

ve

rpla

sing

srea

ksie

s in

slui

t (d

oen

ten

min

ste

EE

N

sint

ese-

, EE

N o

ntbi

ndin

gs-

en E

EN

ver

plas

ings

reak

sie

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g).

(2) O

nder

soek

die

redu

sere

nde

aksi

e va

n w

ater

stof

sulfi

ed

en d

ie o

ksid

eren

de a

ksie

va

n ka

lium

perm

anga

naat

op

vers

kille

nde

stow

we.

Mat

eria

al:

Is a

fhan

klik

van

die

keu

se v

an

jou

reak

sies

.

Verb

ind

redo

ksre

aksi

es a

an

oksi

dasi

eget

alle

. In

hier

die

afde

ling

moe

t sor

g ge

dra

wor

d om

kle

m te

pla

as o

p di

e ve

rwan

tska

p tu

ssen

di

e si

mbo

liese

(che

mie

se

reak

sie-

verg

elyk

ings

), di

e m

akro

skop

iese

(wat

jy m

et jo

u oë

sie

n) e

n su

bmik

rosk

opie

se

(op

mol

ekul

êre

vlak

) vo

orst

ellin

gs v

an d

ie re

aksi

es.


107KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Oks

idas

iege

tal v

an a

tom

e in

m

olek

ules

om

hul

le re

latie

we

“ryk

heid

” aan

ele

ktro

ne te

ve

rdui

delik

.

• Ve

rdui

delik

die

bet

eken

is v

an

‘oks

idas

iege

tal’.

• K

en o

ksid

asie

geta

lle to

e aa

n at

ome

in v

ersk

illen

de

mol

ekul

es s

oos

H2O

, C

H4,

CO

2, H

2O2,

HO

Cℓ

deur

geb

ruik

te m

aak

van

die

rigly

ne o

f reë

ls v

ir ok

sida

sieg

etal

le.

• G

ebru

ik d

ie re

ëls

van

oksi

dasi

e en

redu

ksie

om

ok

sida

sieg

etal

le a

an a

tom

e in

'n v

ersk

eide

nhei

d va

n m

olek

ules

en

ione

toe

te k

en.

Definisievanoksidasiegetal:

Die

oks

idas

iege

tal v

an

'n e

lem

ent i

s 'n

get

al w

at

toeg

eken

wor

d aa

n el

ke

elem

ent i

n 'n

ver

bind

ing

om

tred

te h

ou m

et d

ie u

itrui

l van

el

ektro

ne ty

dens

'n re

aksi

e.

Die

beg

rip v

an

oksi

dasi

etoe

stan

de (o

ok

oksi

dasi

eget

alle

gen

oem

) ve

rska

f 'n

man

ier o

m tr

ed

te h

ou m

et d

ie b

eweg

ing

van

elek

trone

in o

ksid

asie

-re

duks

ie-r

eaks

ies,

ver

al

redo

ksre

aksi

es w

aarb

y ko

vale

nte

stow

we

betro

kke

is.

Aan

elk

e at

oom

in ŉ

m

olek

ule

of 'n

ioon

wor

d 'n

ok

sida

siet

oest

and

toeg

eken

om

aan

te to

on h

oeve

el d

it ge

oksi

deer

of g

ered

usee

r is.

Tw

ee b

aie

nutti

ge re

ëls

oor

oksi

dasi

etoe

stan

de is

:

1. a

tom

e in

vry

-ele

men

te is

in

oksi

dasi

etoe

stan

d nu

l, en

2. in

een

voud

ige

ione

is d

ie

oksi

dasi

etoe

stan

d di

esel

fde

as d

ie la

ding

op

die

ioon

.

Gee

'n k

ort l

ys v

an re

ëls

of

rigly

ne o

m o

ksid

asie

geta

lle te

be

paal

.

In d

ie b

epal

ing

van

oksi

dasi

eget

alle

, geb

ruik

ee

nvou

dige

ver

bind

ings

. Bly

so

veel

as

moo

ntlik

by

katio

ne e

n an

ione

wat

in d

ie ta

belle

in d

ie

byla

ag g

egee

wor

d.

Vorm

'n g

rond

slag

vir

elek

troch

emie

in g

raad

12.

Ve

rbin

d di

t aan

gra

ad 1

2.



GR

AA

D 1

1 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

STE

LSEL

S) K

WA

RTA

AL

4

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

8 U

RE

Ont

ginn

ing

van

die

litos

feer

of

die

aar

de s

e ko

rs:

Die

lito

sfee

r is

die

aard

e se

kor

s en

boo

nste

man

tel.

Die

kor

s be

staa

n ui

t nie

-her

nuba

re fo

ssie

lbra

ndst

oww

e (w

at o

ntst

aan

uit d

ie o

erfo

ssie

le w

at b

egra

we

is e

n on

derw

erp

is a

an in

tens

e dr

uk e

n hi

tte) e

n m

iner

ale,

en

hern

ubar

e gr

ondc

hem

ikal

ieë

(voe

ding

stow

we)

wat

nod

ig is

vir

plan

tlew

e.

Kie

s EE

N m

ynbo

u-ak

tiwite

it en

ont

wik

kel d

ie m

ynbo

u-ak

tiwite

it vo

lgen

s di

e st

ellin

gs w

at g

egee

wor

d.

Kie

s sl

egs

een

myn

bou-

aktiw

iteit.

Die

foku

s hi

er b

ehoo

rt di

e aa

rde

en s

y hu

lpbr

onne

, vo

lhou

bare

ene

rgie

, en

ons

vera

ntw

oord

elik

heid

teen

oor

toek

omst

ige

gesl

agte

te w

ees

en n

ie d

ie c

hem

ie o

f che

mie

se

reak

sies

nie

. Vaa

rdig

hede

wat

hi

er h

ante

er b

ehoo

rt te

wor

d is

an

alis

e, s

inte

se, e

ie m

enin

gs,

opso

mm

ing,

gev

olgt

rekk

ing,

en

ande

r.

8 ur

e

Myn

bou

en v

erw

erki

ng v

an

min

eral

e.

Die

keu

ses

is d

ie v

olge

nde:

Myn

boun

ywer

hede

vir

goud

, ys

ter,

fosf

aat,

stee

nkoo

l, di

aman

te, k

oper

, pla

tinum

, si

nk, c

hroo

m, a

sbes

en

man

gaan

• G

ee 'n

kor

t ges

kied

enis

van

di

e m

ensd

om o

or d

ie e

eue

heen

:

- K

oppe

l hul

le te

gnol

ogie

en

die

mat

eria

le w

at h

ulle

ge

brui

k he

t aan

hul

le

gere

edsk

ap e

n hu

l wap

ens

- Ve

rwys

na

die

bew

yse

van

hier

die

aktiw

iteite

in S

uid-

Afri

ka

- B

eskr

yf d

ie a

arde

se

kors

as

'n b

ron

van

die

mat

eria

le w

at d

ie m

ens

gebr

uik

- W

at is

bes

kikb

aar?

(die

ry

kdom

van

die

ele

men

te

op a

arde

)

• W

aar i

s di

t gev

ind?

(die

on

ewer

edig

e ve

rspr

eidi

ng

van

elem

ente

oor

die

at

mos

feer

, die

hid

rosf

eer,

die

bios

feer

en

die

litos

feer

)

• H

oe is

dit

gevi

nd?

(Sel

de a

s el

emen

te, n

oodw

endi

g as

m

iner

ale)

Eksp

erim

ent:

1. O

nder

soek

die

pro

ses

van

korr

osie

van

yst

er.

Akt

iwite

it:

2. B

eskr

yf d

ie m

etod

es v

ir di

e ek

stra

ksie

van

met

ale

uit

hul e

rts, s

oos

die

fisie

se

met

ode,

die

ver

hitti

ng a

lleen

en

ver

hitti

ng m

et k

ools

tof.

3. B

eskr

yf d

ie v

ersk

illen

de

vorm

e va

n ka

lsiu

mka

rbon

aat

in d

ie n

atuu

r.

Eksp

erim

ent:

4. O

nder

soek

die

uitw

erki

ng

van

hitte

, wat

er, e

n su

re o

p ka

lsiu

mka

rbon

aat.

Eksp

erim

ent:

5. O

ntw

erp

en v

oer

chem

iese

toet

se u

it vi

r ka

lsiu

mka

rbon

aat.

Mat

eria

le:

Gla

sbek

er, w

ater

bak,

pr

oefb

uise

, spa

tel,

bran

der,

solie

de m

etaa

l mon

ster

, la

kmoe

spap

ier,

elek

trode

s (Z

n,

Al,

Cu,

Pb)

, nat

rium

chlo

ried,

na

trium

hidr

oksi

ed,

kals

ium

chlo

ried,

na

trium

karb

onaa

t, am

mon

ium

hidr

oksi

ed,

verd

unde

sw

awel

suur

, m

agne

sium

lint,

14 y

ster

sp

yker

s (2

5 m

m),

14

gega

lvan

isee

rde

yste

rspy

kers

(2

5 m

m),

wat

te, V

asel

ine,

ve

rf, o

lie, w

ater

, mas

sam

eter

, tin

staa

f, st

aalw

ol.

Che

mie

en

die

invl

oed

daar

van

op d

ie s

amel

ewin

g en

die

om

gew

ing

is b

elan

grik

.

Verb

ind

aan

aspe

kte

van

chem

iese

reak

sies

- ok

sida

sie,

fa

ktor

e w

at 'n

uitw

erki

ng o

p te

mpo

’s v

an re

aksi

es h

et, e

ns.


109KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

• H

oe w

ord

die

waa

rdev

olle

m

ater

iale

her

win

? (d

ie

nodi

ghei

d om

die

min

eral

e te

myn

en

verw

erk

en h

ulle

te

ske

i van

hul

om

gew

ing

en h

ulle

ver

wer

king

om

die

m

etal

e of

and

er w

aard

evol

le

mat

eria

le te

her

win

- ge

brui

k te

rme

soos

hul

pbro

nne,

re

serw

es, e

rts, e

rtslig

gaam

)

• B

eskr

yf d

ie h

erw

inni

ng v

an

goud

en

verw

ys n

a:

- w

aaro

m is

dit

is d

ie m

oeite

w

erd

om te

myn

?

- di

e lig

ging

van

die

hoo

f-m

ynbo

u-ak

tiwite

it in

Sui

d-A

frika

?

- di

e ve

rnaa

mst

e st

appe

in

die

pro

ses:

die

pvla

k-on

derg

rond

se m

ynbo

u;

skei

ding

van

die

erts

uit

ande

r rot

s

- di

e no

digh

eid

om d

ie

erts

drae

nde

rots

te m

aal

- di

e sk

eidi

ng v

an d

ie fy

n ve

rdee

lde

goud

met

aal

in d

ie e

rts d

eur

oplo

ssin

g in

'n n

atriu

m-

sian

ieds

uurs

tofm

engs

el

(oks

idas

ie) -

een

voud

ige

reak

siev

erge

lyki

ng

- di

e he

rwin

ning

van

die

go

ud d

eur n

eers

lag

(Zn)

(r

eduk

sie)

- ee

nvou

dige

re

aksi

ever

gely

king

(hie

rdie

m

etod

e is

ver

oude

rd,

myn

e ge

brui

k ge

aktiv

eerd

e ko

olst

of),

smel

ting

Eksp

erim

ent:

6. H

oe k

an o

ns 'n

oks

i-rei

nige

r ge

brui

k om

suu

rsto

f te

prod

usee

r?

7. H

oe k

an o

ns g

ebru

ik m

aak

van

oksi

-rei

nige

rs o

m 'n

m

etaa

l uit

sy e

rts te

kry

?

Bes

prek

ing

8. N

eem

dee

l aan

be

slui

tnem

ings

oefe

ning

e of

-b

espr

ekin

gs o

or k

wes

sies

w

at v

erba

nd h

ou m

et d

ie

bew

arin

g va

n na

tuur

like

hulp

bron

ne.

Prak

tiese

ond

erso

ek:

Die

leer

der k

an d

ie m

ynbo

u-ny

wer

hede

wat

nie

deu

r die

on

derw

yser

gek

ies

is n

ie,

onde

rsoe

k.

Gou

d; s

teen

kool

; kop

er; y

ster

; si

nk; m

anga

an; c

hroo

m,

plat

inum

en

Pt-g

roep

-met

ale

(PG

M’s

); di

aman

te.

OF

Prak

tiese

ond

erso

ek:

Kyk

wee

r na

die

perio

diek

e ta

bel e

n on

ders

oek

waa

r al

die

elem

ente

van

daan

kom

en

waa

rvoo

r dit

gebr

uik

wor

d,

met

spe

sial

e ve

rwys

ing

na

elem

ente

uit

die

litos

feer

.

Vrae

wat

gev

ra k

an w

ord:

Hoe

kom

is h

ierd

ie m

ynbe

dryf

be

lang

rik in

SA

?

Waa

r vin

d di

e m

ynbo

u-ak

tiwite

ite p

laas

?

Hoe

wor

d di

e m

iner

aal

ontg

in?

Bv.

myn

boum

etod

e,

hoof

stap

pe in

die

pro

ses,

m

etod

e va

n ve

rfyni

ng.

Waa

rvoo

r wor

d di

e m

iner

aal

gebr

uik?

Wat

is d

ie im

pak

van

die

myn

bedr

yf o

p S

A, b

v.

omge

win

g, e

kono

mie

se im

pak,

ve

iligh

eid,

ens

?

Vind

mee

r uit

oor M

apun

gubw

e op

die

inte

rnet

of b

iblio

teke

en

van

men

se w

at w

eet v

an

hier

die

plek

. Laa

t die

leer

ders

di

e kw

essi

es b

espr

eek

oor

die

omge

win

g en

die

myn

bou-

moo

ntlik

hede

in e

n ro

ndom

M

apun

gubw

e.

Vind

uit

of d

aar o

u m

yne

en

myn

bou-

aktiw

iteite

is w

aarv

an

ons

wee

t van

dag

en v

erge

lyk

die

impa

k in

die

ver

lede

op

die

omge

win

g m

et d

ie im

pak

van

die

huid

ige

myn

e.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

1In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

ls

Rig

lyne

vir

Ond

erw

yser

s

• B

espr

eek

ou m

ynbo

u-m

etod

es e

n di

e im

pak

op

die

omge

win

g va

n su

lke

met

odes

, bv.

Map

ungu

bwe.

• G

ee d

ie v

erna

amst

e st

appe

in

die

myn

boup

rose

s as

jy

een

van

die

ande

r myn

bou-

aktiw

iteite

gek

ies

het.

• B

eskr

yf d

ie

omge

win

gsim

pak

van

1.

myn

boub

edry

wig

hede

en

2.

min

eraa

lher

win

ning

saan

legt

e

• B

eskr

yf d

ie g

evol

ge v

an

die

huid

ige

groo

tska

alse

ve

rbra

ndin

g va

n fo

ssie

lbra

ndst

oww

e;

en w

aaro

m b

aie

wet

ensk

aplik

es e

n kl

imat

oloë

aa

rdve

rwar

min

g vo

orsp

el.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 4

KW

AR

TAA

L 4:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. F

inal

e Ek

sam

en


111KABV

GR

AA

D 1

2 VA

AR

DIG

HED

E VI

R P

RA

KTI

ESE

ON

DER

SOEK

E IN

FIS

IKA

EN C

HEM

IE K

WA

RTA

AL

1

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 U

RE

Vaar

digh

ede

wat

nod

ig is

vir

prak

tiese

ond

erso

eke

(waa

rnem

ing,

bep

alin

g va

n vo

orso

rgm

aatre

ëls,

dat

a-in

sam

elin

g, d

atah

ante

ring,

ta

belle

, alg

emen

e tip

es

grafi

eke,

ana

lise,

skr

yf v

an

gevo

lgtre

kkin

gs, s

kryf

van

'n

hipo

tese

, ide

ntifi

serin

g va

n ve

rand

erlik

es, (

byvo

orbe

eld

onaf

hank

like-

, afh

ankl

ike-

ko

ntro

le v

eran

derli

ke))

.

• S

poor

die

his

torie

se

ontw

ikke

ling

van

'n

wet

ensk

aplik

e be

gins

el o

f te

orie

na.

•

Iden

tifise

er 'n

vra

ag w

at

bean

twoo

rd k

an w

ord

en

form

ulee

r 'n

hipo

tese

om

'n

wet

ensk

aplik

e on

ders

oek

te

rig.

• O

ntw

erp

'n e

envo

udig

e ek

sper

imen

t, in

slui

tend

ge

past

e ko

ntro

les.

•

Voer

labo

rato

rium

pros

edur

es

wat

ger

ig is

op

die

toet

s va

n 'n

hip

otes

e ui

t en

vers

taan

di

t. •

Kie

s ge

past

e ap

para

at e

n te

gnol

ogie

om

pre

sies

e en

ak

kura

te k

wan

titat

iew

e da

ta

in te

sam

el.

• Le

es 'n

term

omet

er, '

n sk

aal,

'n m

etrie

ke li

niaa

l, 'n

geg

rade

erde

sili

nder

, 'n

pipe

t, am

met

er, v

oltm

eter

, ga

lvan

omet

er, t

reks

kaal

, st

opho

rlosi

e en

'n b

uret

ko

rrek

. •

Not

eer w

aarn

emin

gs e

n da

ta

deur

geb

ruik

te m

aak

van

die

korr

ekte

wet

ensk

aplik

e ee

nhed

e.

• Vo

er d

ata

uit n

a di

e to

epas

like

vorm

van

dat

a-aa

nbie

ding

(bv.

ver

gely

king

, ta

bel,

grafi

ek o

f dia

gram

). •

Ont

leed

die

inlig

ting

in 'n

ta

bel,

grafi

ek o

f dia

gram

(bv.

be

reke

n di

e ge

mid

deld

e va

n 'n

reek

s va

n w

aard

es, o

f be

paal

die

hel

ling

van

'n ly

n).

Akt

iwite

it:

(1) O

ntle

ed d

ie k

ompo

nent

e va

n 'n

goe

d on

twer

pte

wet

ensk

aplik

e on

ders

oek.

(2

) Kie

s 'n

eks

perim

ent

en id

entifi

seer

gep

aste

ap

para

at o

m p

resi

ese

en

akku

rate

dat

a in

te s

amel

. (3

) Ver

dedi

g 'n

gev

olgt

rekk

ing

geba

seer

op

wet

ensk

aplik

e be

wys

e.

(4) B

epaa

l waa

rom

'n

gevo

lgtre

kkin

g vr

y is

van

vo

oroo

rdee

l. (5

) Ver

gely

k ge

volg

trekk

ings

w

at v

ersk

illen

de, m

aar

aanv

aarb

are

verk

larin

gs

vir d

iese

lfde

stel

van

ek

sper

imen

tele

dat

a bi

ed.

(6) O

nder

soek

met

odes

van

“k

en” o

f wee

t, w

at g

ebru

ik

wor

d de

ur m

ense

wat

nie

no

odw

endi

g w

eten

skap

likes

is

nie

.

Ond

erst

euni

ngsm

ater

iaal

wat

hi

erdi

e va

ardi

ghed

e on

twik

kel

beho

ort g

ebru

ik w

ord.

His

torie

se o

ntw

ikke

ling

bete

ken

die

stud

ie v

an a

l die

m

ense

wat

byg

edra

het

tot,

byvo

orbe

eld,

die

kon

sep

van

geba

lans

eerd

e ve

rgel

ykin

gs o

f at

oom

teor

ie.

Hie

rdie

afd

elin

g be

hoor

t on

derr

ig te

wor

d, te

rwyl

die

le

erde

rs s

elf '

n on

ders

oek

doen

. D

ie v

aard

ighe

de v

ir pr

aktie

se

onde

rsoe

ke m

oet o

ok

as 'n

kla

s be

spre

ek e

n ge

oefe

n w

ord

met

ger

eeld

e tu

ssen

pose

s de

ur d

ie lo

op v

an

die

jaar

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• B

epaa

l die

pre

sies

e en

di

e ak

kura

athe

id v

an

eksp

erim

ente

le re

sulta

te.

• O

ntle

ed e

kspe

rimen

tele

re

sulta

te e

n id

entifi

seer

m

oont

like

bron

ne v

an

beïn

vloe

ding

of '

n ek

sper

imen

tele

fout

.

• H

erke

n, o

ntle

ed e

n ev

alue

er

alte

rnat

iew

e ve

rkla

rings

vir

dies

elfd

e st

el w

aarn

emin

gs.

• O

ntw

erp

'n m

odel

, geb

asee

r op

die

kor

rekt

e hi

pote

se w

at

gebr

uik

kan

wor

d vi

r ver

dere

on

ders

oek.

• D

efini

eer k

wal

itatie

we

anal

ise

en g

ee 'n

pra

ktie

se

voor

beel

d.

• D

efini

eer k

wan

titat

iew

e an

alis

e en

gee

'n p

rakt

iese

vo

orbe

eld.


113KABV

GR

AA

D 1

2 FI

SIK

A (M

EGA

NIK

A) K

WA

RTA

AL

1

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

13 U

RE

Mom

entu

m &

Impu

ls

2 ur

e

Mom

entu

m•

Defi

niee

r mom

entu

m

• B

erek

en d

ie m

omen

tum

van

'n

bew

egen

de v

oorw

erp

deur

ge

brui

k te

maa

k va

n p

= m

v.

• B

eskr

yf d

ie v

ekto

raar

d va

n m

omen

tum

en

illus

treer

m

et 'n

paa

r een

voud

ige

voor

beel

de.

• Te

ken

vekt

ordi

agra

mm

e om

di

e ve

rhou

ding

tuss

en d

ie

aanv

ankl

ike

mom

entu

m,

die

final

e m

omen

tum

en

die

vera

nder

ing

in m

omen

tum

in

elk

van

die

bog

enoe

mde

vo

orbe

elde

in p

unt 3

, te

illus

treer

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

New

ton

se tw

eede

wet

ui

tged

ruk

in te

rme

van

mom

entu

m

• S

tel N

ewto

n se

twee

de w

et

in te

rme

van

mom

entu

m:

Die

net

to k

rag

wat

op

'n

voor

wer

p in

wer

k is

gel

yk a

an

die

tem

po v

an v

eran

derin

g va

n m

omen

tum

• D

ruk

New

ton

se tw

eede

wet

in

sim

bole

uit:

• Ve

rdui

delik

die

ver

wan

tska

p tu

ssen

net

to k

rag

en

vera

nder

ing

in m

omen

tum

vi

r 'n

vers

keid

enhe

id v

an

bew

egin

gs.

• B

erek

en d

ie v

eran

derin

g in

mom

entu

m w

anne

er

'n re

sulta

nte

krag

op

'n v

oorw

erp

inw

erk

en d

ie s

nelh

eid

in d

ie

rigtin

g va

n be

weg

ing

toen

eem

(bv.

2de

sta

dium

vu

urpy

lmot

oraa

ndry

win

g),

afne

em (b

v. re

mm

e w

ord

aang

ewen

d), d

ie ri

gtin

g va

n be

weg

ing

omke

er (b

v.

skop

'n s

okke

rbal

teru

g in

di

e rig

ting

waa

rvan

daan

dit

geko

m h

et).

Dit

is d

ie a

lgem

ene

vorm

van

N

ewto

n se

Tw

eede

Wet

. Die

vorm

ne

tF

ma

= is

sle

gs v

an

toep

assi

ng o

p di

e sp

esia

le

geva

l wan

neer

die

mas

sa

kons

tant

is, e

n m

oet a

s so

dani

g aa

ngeb

ied

wor

d.

Bek

lem

toon

dat

die

bew

egin

g va

n 'n

voo

rwer

p, e

n du

s sy

m

omen

tum

, sle

gs v

eran

der

wan

neer

'n n

etto

(res

ulta

nte)

kr

ag to

egep

as w

ord.

O

mge

keer

d 'n

net

to k

rag

vero

orsa

ak d

at 'n

voo

rwer

p se

bew

egin

g, e

n du

s sy

m

omen

tum

, ver

ande

r.


115KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

5 ur

e

Beh

oud

van

mom

entu

m e

n el

astie

se e

n on

elas

tiese

bo

tsin

gs.

• Ve

rdui

delik

wat

bed

oel w

ord

met

'n s

tels

el (i

n Fi

sika

).

• Ve

rdui

delik

wat

bed

oel w

ord

met

inte

rne

en e

kste

rne

krag

te (w

anne

er o

ns in

'n

stel

sel w

erk)

.

• Ve

rdui

delik

dat

‘n g

eiso

leer

de

stel

sel,

‘n s

tels

el is

, waa

r ge

en n

etto

kra

g (e

kste

rne)

da

arop

inw

erk

nie.

• N

oem

die

wet

van

die

be

houd

van

mom

entu

m a

s:

Die

tota

le li

nieê

re m

omen

tum

va

n 'n

geï

sole

erde

ste

lsel

bly

ko

nsta

nt (w

ord

beho

u).

• O

nder

skei

tuss

en e

last

iese

en

one

last

iese

bot

sing

s.

• W

eet d

at k

inet

iese

ene

rgie

sl

egs

bew

aar w

ord

in 'n

el

astie

se b

otsi

ng.

• P

as d

ie b

ehou

d va

n m

omen

tum

toe

op b

otsi

ngs

tuss

en tw

ee v

oorw

erpe

wat

in

een

dim

ensi

e be

wee

g (la

ngs

'n re

guit

lyn)

met

di

e hu

lp v

an 'n

toep

aslik

e te

kenk

onve

nsie

.

Voor

gesk

rew

e Ek

sper

imen

t vi

r For

mel

e A

sses

serin

g:

Verifi

eer d

ie B

ehou

d va

n Li

neêr

e M

omen

tum

.

Aan

bevo

le d

emon

stra

sie

vir

info

rmel

e as

sess

erin

g:

Ond

erso

ek d

ie b

ehou

d va

n m

omen

tum

en

ener

gie

deur

die

ge

brui

k va

n N

ewto

n se

wie

g (k

wal

itatie

f)

Mat

eria

al v

ir vo

orge

skre

we

eksp

erim

ent:

Lugb

aan

met

bla

ser.

Twee

tro

llies

, kat

rol,

twee

foto

poor

te,

twee

reto

rtsta

ande

rs,

twee

ledi

ge ty

dhou

er,

met

erst

ok, s

war

t kaa

rt, s

tel v

an

gely

ke g

ewig

te

OF

Twee

vee

rbel

aaid

e tro

llies

, st

opho

rlosi

e, m

eter

stok

, tw

ee

hind

erni

sse

Mat

eria

al v

ir in

form

ele

asse

sser

ing:

New

ton

se w

ieg

'n S

tels

el is

'n k

lein

dee

ltjie

va

n di

e he

elal

wat

ons

oo

rwee

g w

anne

er 'n

spe

sifie

ke

prob

leem

opg

elos

wor

d. A

lles

buite

hie

rdie

ste

lsel

sta

an

beke

nd a

s di

e om

gew

ing.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Impu

ls•

Defi

niee

r im

puls

as

die

prod

uk v

an d

ie n

etto

kra

g en

di

e ko

ntak

tyd,

m.a

.w.

Impu

ls=

• W

eet d

at im

puls

'n

vekt

orho

evee

lhei

d is

.

• W

eet d

at

ŉ

vera

nder

ing

in m

omen

tum

is, b

v.

. Hie

rdie

ve

rhou

ding

wor

d na

ver

wys

as

die

impu

ls-m

omen

tum

-st

ellin

g

• G

ebru

ik d

ie im

puls

-m

omen

tum

-ste

lling

om

di

e kr

ag w

at u

itgeo

efen

w

ord,

die

tyds

duur

wat

die

kr

ag to

egep

as w

ord

en d

ie

vera

nder

ing

in m

omen

tum

vi

r 'n

vers

keid

enhe

id v

an

situ

asie

s w

at d

ie b

eweg

ing

van

'n v

oorw

erp

in e

en

dim

ensi

e in

slui

t, te

ber

eken

• P

as d

ie k

onse

p va

n im

puls

to

e op

vei

lighe

idso

orw

egin

gs

in d

ie a

lleda

agse

lew

e, b

v.

lugs

akke

, sitp

lekg

orde

ls e

n st

uitb

eddi

ngs.

'n B

aie

bela

ngrik

e to

epas

sing

va

n im

puls

is d

ie v

erbe

terin

g va

n ve

iligh

eid

en d

ie

verm

inde

ring

van

bese

rings

. In

baie

gev

alle

moe

t 'n

voor

wer

p to

t rus

geb

ring

wor

d va

naf '

n se

kere

aan

vank

like

snel

heid

. D

it be

teke

n da

t daa

r 'n

seke

re

spes

ifiek

e ve

rand

erin

g in

m

omen

tum

is. A

s di

e ty

d w

aarty

dens

die

mom

entu

m

vera

nder

, kan

toen

eem

, sal

di

e kr

ag w

at to

egep

as m

oet

wor

d, m

inde

r wee

s en

dus

sal

di

t min

der s

kade

ver

oors

aak.

D

it is

die

beg

inse

l agt

er

stui

tbed

ding

s vi

r vra

gmot

ors,

lu

gsak

ke, e

n di

e bu

ig v

an jo

u kn

ieë

as jy

van

'n s

toel

afs

prin

g en

op

die

gron

d la

nd.


117KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

5 U

RE

Vert

ikal

e pr

ojek

tielb

eweg

ing

in e

en d

imen

sie

(1D

)

5 ur

e

Verti

kale

pro

jekt

ielb

eweg

ing

(1D

) voo

rges

tel i

n w

oord

e,

diag

ram

me,

ver

gely

king

s en

gr

afiek

e.

• N

aby

die

oppe

rvla

k va

n di

e aa

rde

en in

die

afw

esig

heid

va

n lu

gwee

rsta

nd.

• Ve

rdui

delik

dat

pr

ojek

tiele

vry

val

en

met

gr

avita

siev

ersn

ellin

g ‘g

’, af

waa

rts v

ersn

el m

et 'n

ko

nsta

nte

vers

nelli

ng o

ngea

g of

die

pro

jekt

iel o

pwaa

rts o

f af

waa

rts b

ewee

g of

by

die

mak

sim

um h

oogt

e is

.

• W

eet d

at p

roje

ktie

le

dies

elfd

e ty

d ne

em o

m

hul m

aksi

mum

hoo

gte

te

bere

ik v

anaf

die

pun

t van

op

waa

rtse

proj

eksi

e as

die

ty

d w

at d

it ne

em o

m te

rug

te v

al to

t by

die

punt

van

pr

ojek

sie.

Dit

staa

n be

kend

as

tyds

imm

etrie

.

• W

eet d

at p

roje

ktie

l-be

weg

ing

deur

'n e

nkel

e st

el v

erge

lyki

ngs

vir d

ie

opw

aarts

e en

afw

aarts

e be

weg

ing

besk

ryf k

an w

ord.

• G

ebru

ik

bew

egin

gsve

rgel

ykin

gs o

m

die

posi

sie,

sne

lhei

d en

ve

rpla

sing

van

'n p

roje

ktie

l op

eni

ge g

egew

e ty

d va

s te

st

el.

• Te

ken

posi

sie

teen

oor t

yd (x

vs

. t),

snel

heid

teen

oor t

yd (v

vs

. t) e

n ve

rsne

lling

teen

oor

tyd

(a v

s. t)

-gra

fieke

vir

1D-p

roje

ktie

lbew

egin

g.

• G

ee v

erge

lyki

ngs,

vir

posi

sie

teen

oor t

yd e

n sn

elhe

id

teen

oor t

yd, v

ir gr

afiek

e va

n 1D

-pro

jekt

ielb

eweg

ing.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t vir

info

rmel

e as

sess

erin

g:

Ond

erso

ek d

ie b

eweg

ing

van

'n v

alle

nde

ligga

am. T

eken

'n

grafi

ek v

an p

osis

ie te

enoo

r tyd

en

sne

lhei

d te

enoo

r tyd

vir

'n

vryv

alle

nde

voor

wer

p EN

Geb

ruik

die

dat

a om

die

ve

rsne

lling

as

gevo

lg v

an

grav

itasi

e te

bep

aal.

Mat

eria

le:

Tydt

ikke

rapp

araa

t, tik

kerli

nt,

mas

sa, p

latfo

rm.

Geo

utom

atis

eerd

e da

tano

terin

gsap

para

at k

an

gebr

uik

wor

d as

alte

rnat

ief.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• G

egew

e x

vs. t

, v v

s. t

of a

vs

. t g

rafie

ke, b

epaa

l pos

isie

, ve

rpla

sing

, sne

lhei

d of

ve

rsne

lling

by

enig

e ty

d t.

• G

egew

e x

vs. t

, v v

s. t

of a

vs

. t g

rafie

ke, b

eskr

yf d

ie

bew

egin

g va

n di

e vo

orw

erp,

bv

. gra

fieke

wat

'n b

al w

at

bons

toon

, wat

ver

tikaa

l op

waa

rts g

egoo

i wor

d, e

n w

at v

ertik

aal a

fwaa

rts g

egoo

i w

ord,

en

so a

an.


119KABV

GR

AA

D 1

2 C

HEM

IE (M

ATER

IE &

MAT

ERIA

LE) K

WA

RTA

AL

1

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

12 U

RE

Org

anie

se m

olek

ules

: •

Defi

niee

r org

anie

se m

olek

ules

as

mol

ekul

es w

at k

ools

tofa

tom

e be

vat.

• B

eskr

yf k

ools

tof a

s di

e ba

sies

e bo

uste

en v

an o

rgan

iese

ve

rbin

ding

s w

at d

eur d

ie a

arde

se

lug,

wat

er, g

rond

en

lew

ende

or

gani

smes

, ins

luite

nd m

ense

her

sirk

ulee

r.

GE

EN

meg

anis

mes

van

re

aksi

es b

enod

ig S

LEG

S

reak

siev

erge

lyki

ngs.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

Org

anie

se m

olek

ulêr

e st

rukt

ure

- fun

ksio

nele

gro

epe,

ve

rsad

igde

en

onve

rsad

igde

st

rukt

ure,

isom

ere;

• B

espr

eek

die

spes

iale

ei

ensk

appe

van

koo

lsto

f w

at d

it m

oont

lik m

aak

om 'n

ve

rske

iden

heid

van

bin

ding

s te

vor

m.

• G

ee g

ekon

dens

eerd

e st

rukt

uurfo

rmul

es,

stru

ktuu

rform

ules

en

mol

ekul

êre

form

ules

vir

alka

ne e

n ve

rbin

ding

s w

at

die

volg

ende

funk

sion

ele

groe

pe b

evat

: koo

lsto

f-ko

olst

of d

ubbe

lbin

ding

s,

kool

stof

-koo

lsto

f tri

ppel

bind

ings

, alk

ielh

alie

de,

alko

hole

, kar

boks

iels

ure,

es

ters

, ald

ehie

de e

n ke

tone

(to

t 8 k

ools

tofa

tom

e).

• Ve

rdui

delik

die

term

e fu

nksi

onel

e gr

oep,

ko

olw

ater

stof

en

hom

oloë

re

eks.

•

Verd

uide

lik d

ie te

rme

vers

adig

de, o

nver

sadi

gde

en

isom

eer

• Id

entifi

seer

ver

bind

ings

w

at v

ersa

dig,

onv

ersa

dig

en is

omer

e is

(tot

8

kool

stof

atom

e)•

Isom

ere

is b

eper

k to

t st

rukt

uuris

omer

e: 1

. ke

tting

isom

ere

(ver

skill

ende

ke

tting

s), 2

. pos

isio

nele

is

omer

e (v

ersk

illen

de

posi

sies

van

die

selfd

e fu

nksi

onel

e gr

oep)

en

3. fu

nksi

onel

e is

omer

e (v

ersk

illen

de fu

nksi

onel

e gr

oepe

). O

ntho

u A

LLE

m

oont

like

isom

ere

het

DIE

SE

LFD

E m

olek

ulêr

e fo

rmul

e.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

tvi

r inf

orm

ele

asse

sser

ing

1. G

ebru

ik d

ie re

aksi

es

van

alka

ne e

n al

kene

m

et b

room

wat

er e

n ka

lium

perm

anga

naat

om

ve

rsad

igde

en

onve

rsad

igde

m

olek

ules

aan

te d

ui.

2. B

erei

alk

yne

en

onde

rsoe

k di

e re

aksi

es

met

bro

omw

ater

en

kaliu

mpe

rman

gana

at.

And

er E

kspe

rimen

te3.

Ver

gely

king

van

fisi

ese

eien

skap

pe v

an d

ie

volg

ende

ver

bind

ings

: pr

opaa

n, b

utaa

n, p

enta

an,

etan

ol, p

ropa

n-1-

ol e

n bu

tan-

1-ol

. (G

ebru

ik v

ir id

entifi

serin

g va

n fis

iese

ei

ensk

appe

: sm

eltp

unt,

kook

punt

, dam

pdru

k.)

4. S

oek

en to

on in

ligtin

g oo

r die

beg

inse

ls e

n to

epas

sing

s va

n di

e al

koho

l as

emve

rklik

kerto

ets.

(o

psio

nele

toep

assi

ng)

Mat

eria

le:

Visu

ele

hulp

mid

dels

wat

ve

rkry

kan

wor

d: s

imul

asie

s en

ani

mas

ies

van

orga

nies

e m

olek

ules

en

orga

nies

e re

aksi

es

'n P

aar k

erne

kspe

rimen

te is

ge

ïden

tifise

er o

m s

pesi

fieke

ko

nsep

te te

illu

stre

er e

n di

e ve

rske

iden

heid

van

ver

dere

ek

sper

imen

te is

bes

kikb

aar a

s on

derw

yser

s di

t wil

gebr

uik.

Ve

rwys

na

graa

d 11

ve

elvu

ldig

e bi

ndin

gs.

Kle

m m

oet g

elê

wor

d op

ve

rski

llend

e vo

orst

ellin

gs

van

orga

nies

e ve

rbin

ding

s:

mak

rosk

opie

se,

subm

ikro

skop

iese

en

sim

bolie

se v

erte

enw

oord

igin

g en

die

ska

kels

tuss

en h

ulle

Illus

treer

ook

hul

3D

-orië

ntas

ie

met

beh

ulp

van

mod

elle

de

ur h

ulle

te b

ou (a

lbas

ters

en

Pre

stik

of J

elly

tots

en

tand

esto

kkie

s),

Wys

reak

sies

wat

pla

asvi

nd

met

die

mod

elle

.Ve

rdui

delik

die

fisi

ese

eien

skap

pe m

et d

ie m

odel

le.

Mol

ekul

êre

form

ule

= C

5H12

O1

Stru

ktur

ele

form

ule

= w

aar A

L di

e bi

ndin

gs g

etoo

n w

ord.

G

ekon

dens

eerd

e st

rukt

uurfo

rmul

e =

waa

r S

OM

MIG

E v

an d

ie

bind

ings

get

oon

wor

d C

H3C

H2C

H2C

H2C

H2O

H.


121KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

IUPA

C-b

enam

ing

en fo

rmul

es,

• G

ee d

ie IU

PAC

-naa

m

wan

neer

die

form

ule

gege

e is

• G

ee d

ie fo

rmul

e w

anne

er d

ie

IUPA

C-n

aam

geg

ee is

• N

aam

gew

ing

is b

eper

k to

t ver

bind

ings

met

die

fu

nksi

onel

e gr

oepe

alk

ane,

al

kene

, alk

yne,

alk

ielh

alie

de,

alde

hied

e, k

eton

e, a

lkoh

ole,

ka

rbok

siel

sure

en

este

rs,

tot '

n m

aksi

mum

van

8

kool

stof

atom

e in

die

m

oede

rket

ting

(d.w

.s. d

ie

lang

ste

ketti

ng).

• O

rgan

iese

ver

bind

ings

w

ord

bepe

rk to

t een

tip

e fu

nksi

onel

e gr

oep

per v

erbi

ndin

g en

tot

'n m

aksi

mum

van

twee

fu

nksi

onel

e gr

oepe

va

n di

esel

fde

soor

t per

ve

rbin

ding

.

• D

ie e

nigs

te

subs

titue

ntke

tting

s w

at

toeg

elaa

t wor

d in

ben

amin

g en

reak

sies

is: m

etie

l- en

et

ielg

roep

e

• 'n

Mak

sim

um v

an D

RIE

su

bstit

uent

ketti

ngs

(alk

iels

ubst

ituen

te)

wor

d to

egel

aat o

p di

e m

oede

rket

ting.

Pra

ktie

se o

nder

soek

of

eksp

erim

ent o

or d

ie fi

sies

e ei

ensk

appe

van

org

anie

se

mol

ekul

es.

Akt

iwite

it:

1. T

eken

stru

ktuu

rform

ules

en

skry

f sis

tem

atie

se n

ame

vir

alka

ne, a

lken

e, a

lkoh

ole

en

karb

oksi

elsu

re

2. B

ou m

olek

ulêr

e m

odel

le v

an

eenv

oudi

ge a

lkan

e, a

lken

e,

alko

hole

en

karb

oksi

elsu

re

(geb

ruik

ato

omm

odel

stel

le)

3. B

ou m

olek

ulêr

e m

odel

le v

an

verb

indi

ngs

met

ver

skill

ende

fu

nksi

onel

e gr

oepe

.

4. B

ou m

olek

ulêr

e m

odel

le v

an

but-2

-een

5. B

ou m

olek

ulêr

e m

odel

le v

an

buta

n-2-

ol o

f pro

pano

ësuu

r su

ur

Verw

ys n

a In

term

olek

ulêr

e kr

agte

in g

raad

11.

Sik

loal

kane

, sik

loal

kene

en

diee

n w

ord

toeg

elaa

t ond

er

dies

elfd

e re

ëls

wat

van

to

epas

sing

is o

p al

die

and

er

orga

nies

e m

olek

ules

.

Nom

mer

die

lang

ste

ketti

ng

en b

egin

by

die

punt

naa

ste

aan

die

funk

sion

ele

groe

p m

et d

ie a

lkie

lsub

stitu

ente

op

die

laag

ste

geno

mm

erde

ko

olst

ofat

ome

van

die

lang

ste

ketti

ng. R

angs

kik

subs

titue

nte

in a

lfabe

tiese

vol

gord

e in

die

na

am v

an d

ie v

erbi

ndin

g. D

ui

die

geta

l van

die

koo

lsto

fato

om

aan

waa

rop

die

subs

titue

nt

vers

kyn

in d

ie v

erbi

ndin

g.

Leer

leer

ders

die

bet

eken

is

van

die

prim

êre,

sek

ondê

re e

n te

rsiê

re a

lkoh

ole.

Vir e

ster

s ka

n da

ar

8 ko

olst

oww

e in

die

al

kiel

groe

p (v

an d

ie a

lkoh

ol)

en 8

koo

lsto

ww

e in

die

ka

rbok

siel

groe

p (v

an d

ie

karb

oksi

elsu

ur) w

ees.

Bei

de

kant

e va

n di

e es

ter m

oet

onve

rtak

wee

s.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Verw

ants

kapp

e tu

ssen

st

rukt

uur e

n fis

iese

ei

ensk

appe

.

• H

erke

n en

pas

toe

op

gege

we

voor

beel

de, d

ie

verw

ants

kap

tuss

en:

- Fi

sies

e ei

ensk

appe

en

inte

rmol

ekul

êre

krag

te

(eta

nol,

dim

etie

lete

r, et

anoë

suur

, eta

an, c

hlor

o-et

aan)

- Fi

sies

e ei

ensk

appe

en

aant

al e

n tip

e fu

nksi

onel

e gr

oepe

(eta

nol,

dim

etie

lete

r, et

anoë

suur

, et

aan,

chl

oro-

etaa

n)

- Fi

sies

e ei

ensk

appe

en

ketti

ngle

ngte

(met

aan,

et

aan,

pro

paan

, but

aan,

he

ksaa

n, o

ktaa

n)

- Fi

sies

e ei

ensk

appe

en

verta

kte

ketti

ngs

(pen

taan

, 2-

met

ielb

utaa

n; 2

, 2-

dim

etie

lpro

paan

).

Die

fisi

ese

eien

skap

pe

wat

oor

wee

g m

oet w

ord

is s

mel

tpun

t, ko

okpu

nt,

dam

pdru

k, fi

sies

e to

esta

nd

digt

heid

, mol

ekul

êre

vorm

, vl

amba

arhe

id e

n re

uk.

Die

IMK

wat

oor

wee

g m

oet

wor

d is

wat

erst

ofbi

ndin

gs e

n Va

n de

r Waa

ls-k

ragt

e.

1 uu

r

Toep

assi

ngs

van

orga

nies

e ch

emie

• A

lkan

e is

ons

bel

angr

ikst

e (fo

ssie

l-) b

rand

stow

we.

D

ie v

erbr

andi

ng v

an

alka

an (o

ksid

asie

) is

hoog

s ek

sote

rmie

s en

ko

olst

ofdi

oksi

ed e

n w

ater

w

ord

gepr

odus

eer:

al

kane

+ O

2 → H

2O +

CO

2 m

et ∆

H<0

• 'n

Est

er is

'n p

rodu

k va

n 'n

suu

rgek

atal

isee

rde

kond

ensa

sie

tuss

en 'n

al

koho

l en

'n k

arbo

ksie

lsuu

r.

• Id

entifi

seer

die

alk

ohol

en

die

karb

oksi

elsu

ur w

at g

ebru

ik is

om

'n g

egew

e es

ter v

oor t

e be

rei e

n om

geke

erd,

en

skry

f 'n

ver

gely

king

om

hie

rdie

vo

orbe

reid

ing

voor

te s

tel.

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t

vir f

orm

ele

asse

sser

ing

1. B

erei

ver

skill

ende

est

ers

en

iden

tifise

er d

ie e

ster

s de

ur

die

reuk

.

Mat

eria

le:

Pro

efbu

ise,

wat

erba

k,

glas

beke

r, br

ande

r, pr

oefb

uish

ouer

, pro

pette

, sp

atel

, met

anol

, eta

nol,

pent

anol

, asy

nsuu

r, sa

lisie

lsuu

r, ge

kons

entre

erde

sw

awel

suur

, ens

.

Geb

ruik

vei

lighe

idsd

ata

om

die

eien

skap

pe v

an o

rgan

iese

ve

rbin

ding

s te

leer

.


123KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Sub

stitu

sie,

add

isie

en

elim

inas

ie.

(SLE

GS

alk

ane,

alk

ene,

al

kyne

, alk

ohol

e, h

alo-

alka

ne,

karb

oksi

elsu

re e

n es

ters

)

Bes

kryf

die

krit

eria

wat

geb

ruik

m

oet w

ord

om o

rgan

iese

re

aksi

es te

kla

ssifi

seer

as

elim

inas

ie-,

subs

titus

ie- o

f ad

disi

erea

ksie

vol

gens

st

rukt

uurv

eran

derin

g.

Add

isie

reak

sies

:

Onv

ersa

digd

e ve

rbin

ding

s (a

lken

e, s

iklo

alke

ne)

onde

rgaa

n ad

disi

erea

ksie

s:

- H

idro

halo

gene

ring:

Add

isie

van

HX

aan

'n a

lkee

n bv

. C

H2 =

CH

2 +

HC

ℓ → C

H3 -

CH

2Cℓ

Rea

ksie

kond

isie

s:

HX

(X =

Cℓ,

Br,

I) by

gevo

eg

by a

lkee

n; g

een

wat

er m

oet

teen

woo

rdig

wee

s ni

e.

(Tyd

ens

addi

sie

van

HX

aan

onv

ersa

digd

e ko

olw

ater

stow

we,

bin

d di

e H

-ato

om a

an d

ie C

-ato

om w

at

reed

s di

e gr

oter

get

al H

-ato

me

het.

Die

X-a

toom

bin

d aa

n di

e m

eer g

esub

stitu

eerd

e C

-ato

om.)

- H

alog

ener

ing:

Add

isie

van

X2 (X

= C

ℓ, B

r) a

an

alke

ne b

v.

CH

2 =

CH

2 +

Cℓ 2 →

CH

2Cℓ-

CH

2Cℓ

Rea

ksie

kond

isie

s: X

2 (X

= C

ℓ, B

r) b

ygev

oeg

by a

lkee

n

Eksp

erim

ent:

• B

erei

eta

nol v

an e

teen

• D

emon

stre

er d

ie

hidr

ogen

erin

g va

n pl

anta

ardi

ge o

lies

om

mar

garie

n te

vor

m

Her

roep

som

mig

e or

gani

ese

verb

indi

ngs

wat

deu

r men

se

in h

ul h

uise

gep

rodu

seer

wor

d bv

. alk

ohol

van

sor

ghum

bie

r of

drui

we

of m

out o

f rys

.

Waa

rom

lei o

orm

atig

e fe

rmen

tasi

e to

t suu

rvor

min

g?

Hoe

wor

d su

ur p

ap g

emaa

k?

Wat

is d

ie re

agen

se e

n w

at is

di

e pr

oduk

te?

Onv

ersa

digd

e ve

rbin

ding

s on

derg

aan

addi

sier

eaks

ies

om v

ersa

digd

e ve

rbin

ding

s te

vo

rm b

v.

CH

2=C

H2 +

Cℓ 2 →

CH

2Cℓ-

CH

2Cℓ



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

- H

idra

sie:

Add

isie

van

H2O

aan

alk

ene

bv.

CH

2 =

CH

2 +

H2O

→ C

H3 -

C

H2O

H

Rea

ksie

kond

isie

s: H

2O

in o

orm

aat e

n 'n

kle

in

hoev

eelh

eid

HX

of a

nder

ste

rk

suur

(H3P

O4)

as k

atal

isat

or

(Tyd

ens

addi

sie

van

H2O

aan

onv

ersa

digd

e ko

olw

ater

stow

we,

bin

d di

e H

-ato

om a

an d

ie C

-ato

om w

at

reed

s di

e gr

oter

get

al H

-ato

me

het.

Die

OH

-gro

ep b

ind

aan

die

mee

r ges

ubst

ituee

rde

C-a

toom

.)

- H

idro

gene

ring:

Add

isie

van

H2 aa

n al

kene

bv.

C

H2 =

CH

2 +

H2 →

CH

3 - C

H3

Rea

ksie

kond

isie

s: a

lkee

n op

gelo

s in

'n n

ie-p

olêr

e op

losm

idde

l met

die

kat

alis

ator

(P

t, P

d of

Ni)

in 'n

H2-a

tmos

feer

Elim

inas

ie re

aksi

es:

Vers

adig

de v

erbi

ndin

gs

(hal

oalk

ane,

alk

ohol

e, a

lkan

e)

onde

rgaa

n el

imin

asie

reak

sies

• D

ehid

roha

loge

nerin

g:

Elim

inas

ie v

an H

X v

anaf

'n

halo

alka

an b

v.

CH

2Cℓ-C

H2C

ℓ → C

H2 =

CH

Cℓ

+ H

Cℓ

Vers

adig

de v

erbi

ndin

gs

onde

rgaa

n el

imin

asie

reak

sies

om

onv

ersa

digd

e ve

rbin

ding

s te

vor

m b

v.

CH

2Cℓ-C

H2C

ℓ → C

H2=

CH

Cℓ +

H

Cℓ


125KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Rea

ksie

kond

isie

s: v

erhi

t ond

er

reflu

ks (d

ampe

kon

dens

eer e

n ke

er te

rug

na d

ie re

aksi

efles

ty

dens

ver

hitti

ng) i

n 'n

ge

kons

entre

erde

opl

ossi

ng v

an

NaO

H o

f KO

H in

sui

wer

eta

nol

as d

ie o

plos

mid

del d

.w.s

. war

m

etan

olie

se N

aOH

/KO

H

(Indi

en m

eer a

s ee

n el

imin

asie

pr

oduk

moo

ntlik

is, i

s di

e be

lang

rikst

e pr

oduk

die

een

w

aar d

ie H

-ato

om v

anaf

die

C

-ato

om m

et d

ie k

lein

ste

geta

l H

-ato

me

verw

yder

is.)

- D

ehid

rasi

e va

n al

koho

le:

Elim

inas

ie v

an H

2O v

anaf

'n

alko

hol b

v.

CH

3 - C

H2O

H →

CH

2 =

CH

2 +

H2O

Rea

ksie

kond

isie

s:

Suu

rgek

atal

isee

rde

dehi

dras

ie

- ver

hitti

ng v

an a

lkoh

ol m

et

'n o

orm

aat g

ekon

sent

reer

de

H2S

O4 (

of H

3PO

4).

(Indi

en m

eer a

s ee

n el

imin

asie

prod

uk m

oont

lik is

, is

die

bela

ngrik

ste

prod

uk d

ie e

en

waa

r die

H-a

toom

van

af d

ie

C-a

toom

met

die

kle

inst

e ge

tal

H-a

tom

e ve

rwyd

er is

.)



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• K

raki

ng v

an

kool

wat

erst

oww

e:

Opb

reek

van

gro

ot

kool

wat

erst

ofm

olek

ules

in

klei

ner e

n m

eer b

ruik

bare

del

e.

Rea

ksie

kond

isie

s: h

oë d

ruk

en te

mpe

ratu

re s

onde

r 'n

kata

lisat

or (t

erm

iese

kra

king

), of

laer

tem

pera

ture

en

druk

in

die

teen

woo

rdig

heid

van

'n

kata

lisat

or (k

atal

ities

e kr

akin

g).

Subs

titus

iere

aksi

es:

- O

nder

linge

om

skak

elin

g tu

ssen

alk

ohol

e en

ha

loal

kane

:

Rea

ksie

s va

n su

re m

et

alko

hole

om

hal

oalk

ane

te

prod

usee

r waa

r HX

(X =

Cℓ,

Br)

di

e su

ur is

.

Rea

ksie

kond

isie

s:

- Te

rsiê

re a

lkoh

ole

wor

d om

gesk

akel

na

halo

alka

ne

met

die

geb

ruik

van

HB

r of

HC

ℓ by

kam

erte

mpe

ratu

ur,

bv.

C(C

H3) 3O

H +

HB

r →

C(C

H3) 3B

r + H

2O

- D

ie re

aksi

e w

erk

die

best

e m

et te

rsiê

re a

lkoh

ole.

P

rimêr

e en

sek

ondê

re

alko

hole

reag

eer s

tadi

g en

te

en h

oë te

mpe

ratu

re.

Rea

ksie

s va

n ba

siss

e m

et

halo

alka

ne (h

idro

lise)

om

al

koho

le te

pro

duse

er b

v.

C(C

H3) 3B

r + K

OH

→

C(C

H3) 3O

H +

KB

r

Twee

tipe

s ve

rsad

igde

st

rukt

ure

kan

onde

rling

e om

gesk

akel

wor

d de

ur

subs

titus

ie b

v.

• C

(CH

3) 3OH

+ H

Br →

C

(CH

3) 3Br +

H2O

• C

(CH

3) 3Br +

KO

H →

C

(CH

3) 3OH

+ K

Br

• S

kryf

ver

gely

king

s vi

r een

voud

ige

subs

titus

iere

aksi

es in

or

gani

ese

chem

ie:

• C

H4 +

Cℓ 2 →

CH

3Cℓ +

HC

ℓ

• C

H3C

ℓ + H

2O →

CH

3OH

+

HC

ℓ

Ond

ersk

ei tu

ssen

die

prim

êre,

se

kond

êre

en te

rsiê

re

kool

stow

we.

'n P

rimêr

e ko

olst

of is

'n k

ools

tofa

toom

w

at a

an E

EN

and

er

kool

stof

atoo

m g

ebin

d is

. 'n

Sek

ondê

re k

ools

tof i

s 'n

ko

olst

ofat

oom

wat

aan

TW

EE

an

der k

ools

tofa

tom

e ge

bind

is

. 'n

Ters

iêre

koo

lsto

f is

'n

kool

stof

atoo

m w

at a

an d

rie

ande

r koo

lsto

fato

me

gebi

nd is

.

Byv

oorb

eeld

:

CH

3CH

2CH

3 koo

lsto

f 1 e

n 3

is p

rimêr

e ko

olst

oww

e, w

ant

hulle

is s

legs

geb

onde

aan

een

an

der k

ools

tofa

toom

.

Koo

lsto

f 2 is

'n s

ekon

dêre

ko

olst

of, w

ant d

it is

ver

bind

aan

tw

ee a

nder

koo

lsto

fato

me.

In d

ie C

(CH

3) 3X is

die

sen

trale

ko

olst

of in

hie

rdie

ver

bind

ing

'n te

rsiê

re k

ools

tof,

wan

t dit

is v

erbi

nd a

an d

rie a

nder

ko

olst

oww

e.


127KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Rea

ksie

kond

isie

s:

-H

aloa

lkaa

n op

gelo

s in

et

anol

voo

r beh

ande

ling

met

wat

erig

e na

trium

hidr

oksi

ed e

n ve

rhitt

ing

van

die

men

gsel

;

-D

iese

lfde

hidr

olis

erea

ksie

vi

nd s

tadi

ger p

laas

so

nder

die

alk

ali,

d.w

.s.

as H

2O b

ygev

oeg

wor

d by

die

hal

oalk

aan

opge

los

in e

tano

l. (S

terk

ge

kons

entre

erde

bas

is s

al

elim

inas

ie v

eroo

rsaa

k.)

• H

aloa

lkan

e va

naf a

lkan

e.

Rea

ksie

kond

isie

s: X

2 (X

= B

r, C

ℓ) by

gevo

eg b

y al

kane

in d

ie

teen

woo

rdig

heid

van

lig

of

hitte

.

Eksp

erim

ent:

1. A

lkan

e en

alk

ene

reag

eer m

et b

room

en

kaliu

mpe

rman

gana

at

(sub

stitu

sie

en a

ddis

ie)

Sle

gs d

ie re

aksi

e va

n al

kene

m

et k

aliu

mpe

rman

gana

at in

al

kalie

se o

plos

sing

beh

oort

gedo

en te

wor

d. D

ie re

sulta

at

van

die

reak

sie

is 'n

dio

l en

dus

'n a

ddis

iere

aksi

e.

Mat

eria

le:

Pro

pette

, pro

efbu

ise,

sol

iede

pr

oppe

, spa

tel,

heks

aan,

he

ksee

n, b

room

wat

er,

kaliu

mpe

rman

gana

at,

verd

unde

sou

tsuu

r, ch

loro

form

.

'n P

rimêr

e al

koho

l is

wan

neer

die

-OH

ver

bind

is

aan

'n p

rimêr

e ko

olst

ofat

oom

(C

H3C

H2C

H2O

H).

'n S

ekon

dêre

alk

ohol

is

wan

neer

die

-OH

ver

bind

is

aan

'n s

ekon

dêre

koo

lsto

f (C

H3C

H(O

H)C

H3)

en 'n

Te

rsiê

re a

lkoh

ol is

die

-OH

ve

rbin

d aa

n 'n

ters

iêre

koo

lsto

f (C

(CH

3) 3OH

)

• B

eskr

yf a

ddis

iere

aksi

es w

at

bela

ngrik

is in

die

bed

ryf,

bv.

addi

siep

olim

eris

asie

reak

sies

om

pol

i-etil

een,

pol

ipro

pile

en,

en P

VC

te p

rodu

seer

.

Gee

sle

gs E

EN

RE

AK

SIE

.

Ska

kel m

et re

aksi

es w

at in

di

e in

dust

rie g

ebru

ik w

ord:

su

bstit

usie

, add

isie

en

elim

inas

ie,

Sas

ol -

polim

ere.

Slu

it sl

egs

hier

die

drie

reak

sie

tipes

in, e

n ni

e ve

rder

e sp

esifi

eke

reak

sies

nie

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Pla

stie

ke e

n po

limer

e(S

LEG

S B

AS

IES

E

PO

LIM

ER

ISA

SIE

as

toep

assi

ng

vir o

rgan

iese

che

mie

)

Org

anie

se m

akro

mol

ekul

es:

• B

eskr

yf d

ie te

rm p

olim

eer;

mak

rom

olek

ule,

ket

ting,

m

onom

eer,

funk

sion

ele

groe

pe.

• Ill

ustre

er d

ie re

aksi

e om

'n

pol

imee

r te

prod

usee

r d.

m.v

. 'n

addi

sier

eaks

ie

deur

geb

ruik

te m

aak

van

polim

eris

asie

van

SLE

GS

et

een

om p

olite

en te

pr

odus

eer:

nC

H2=

CH

2 → -(

-CH

2-CH

2-)n

• W

at is

die

indu

strië

le

gebr

uik

van

polit

een?

(M

aak

druk

botte

ls ('

sque

eze

bottl

es')

plas

tieks

akki

es,

film

s, s

peel

goed

, en

elek

tries

e is

olas

ie) P

olite

en

se h

erw

inni

ngsn

omm

er is

4.

• Ill

ustre

er d

ie re

aksi

e om

'n

polim

eer t

e pr

odus

eer d

.m.v

. ko

nden

sasi

erea

ksie

met

di

e re

aksi

e om

'n p

olië

ster

te

ver

vaar

dig.

Pol

ilakt

iese

su

ur (P

LA) i

s 'n

inte

ress

ante

po

limee

r om

dat d

ie

mon

omee

r wat

geb

ruik

wor

d vi

r hie

rdie

pol

imee

r kom

van

di

e bi

olog

iese

ferm

enta

sie

van

plan

tmat

eria

al (i

n te

enst

ellin

g m

et a

nder

m

onom

ere

wat

van

pe

trole

um a

f kom

) en

hier

die

polim

eer i

s bi

oafb

reek

baar

. H

ierd

ie p

olim

eer (

PLA

) w

ord

mee

stal

geb

ruik

vir

verp

akki

ngsm

ater

iaal

en

omda

t dit

bioa

fbre

ekba

ar

is, h

et d

it di

e po

tens

iaal

om

gro

ndop

vulli

ng-

afva

lver

wyd

erin

g-pr

oble

me

te

verli

g.

Eksp

erim

ent

1. O

nder

soek

pla

stie

k en

hu

l fisi

ese

eien

skap

pe e

n he

rwin

ning

sget

alle

. 2.

Voe

r 'n

eksp

erim

ent o

m 'n

ad

disi

epol

imee

r te

bere

i, ui

t. A

ktiw

iteite

: 1.

Soe

k na

inlig

ting

en

lees

arti

kels

oor

die

on

tdek

king

van

pol

i-ete

en

en d

ie o

ntw

ikke

ling

van

addi

siep

olim

ere.

2.

Bou

fisi

ese

of

reke

naar

mod

elle

van

ad

disi

epol

imer

e.

3. S

oek

na e

n aa

nbie

ding

van

in

ligtin

g oo

r om

gew

ings

ake

verw

ant a

an d

ie g

ebru

ik v

an

plas

tiek

4. D

oen

'n o

pnam

e om

die

ho

evee

lhed

e en

tipe

s va

ste

afva

l geg

ener

eer b

y di

e hu

is

of s

kool

te o

nder

soek

en

stel

m

etod

es v

oor o

m h

ierd

ie

afva

l te

verm

inde

r.

Sle

gs 'n

bew

usth

eid

van

polim

ere

wor

d va

n le

erde

rs

vere

is.

Maa

k le

erde

rs b

ewus

van

m

ater

iaal

gem

aak

van

polim

ere.

W

at is

Kev

lar e

n M

ylar

? W

at

is d

ie fu

nksi

es v

an h

ierd

ie

mat

eria

al e

n w

aarv

oor w

ord

hulle

geb

ruik

? W

ie h

et d

ie

mat

eria

al o

ntde

k of

uitg

evin

d?W

aarv

an w

ord

win

dske

rms

(mot

orru

ite) g

emaa

k?W

aarv

an w

ord

rem

blok

ke

gem

aak?

Bes

pree

k di

e ve

rski

llend

e po

limer

e w

at g

ebru

ik w

ord

in

plaa

s va

n gl

as.


129KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

n H

OCO

RC

OH

O+

nH

OC

H2C

H2O

HCO

RC

OC

H2C

H2O

O

n

+2

nH

2O

n H

OCO

RC

OH

O+

nH

OC

H2C

H2O

HCO

RC

OC

H2C

H2O

O

n

+2

nH

2O

• Id

entifi

seer

die

mon

omee

r (w

at g

ebru

ik w

ord

om 'n

po

limee

r te

prod

usee

r) v

an

die

stru

ktuu

rform

ule

van

'n g

edee

lte v

an 'n

ket

ting.

G

ebru

ik N

ET

die

volg

ende

po

limer

e om

mon

omer

e te

id

entifi

seer

: pol

ivin

ielc

hlor

ied

(PV

C),

polis

tiree

n, p

olite

en,

en p

oliv

inie

lase

taat

(PVA

). (B

eper

k to

t die

iden

tifika

sie

van

mon

omer

e).

• Id

entifi

seer

'n p

olim

eer

as d

ie p

rodu

k va

n 'n

ad

disi

e- o

f kon

dens

asie

-po

limer

isas

ie re

aksi

e va

n di

e st

rukt

uurfo

rmul

e (g

ebru

ik n

et

polit

een

en p

olila

ktie

se s

uur)

.

Eksp

erim

ente

1. B

erei

deu

r pol

imer

isas

ie

- sili

koon

rubb

er v

an

natri

umsi

likaa

t en

etie

lalk

ohol

.

2. B

erei

deu

r pol

imer

isas

ie -

polim

erie

se s

waw

el d

.w.s

. pl

astie

se s

waw

el.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

1. K

ruis

skak

elin

g tu

ssen

po

limer

e - p

oliv

inie

lalk

ohol

en

nat

rium

bora

at o

m “s

lym

” te

maa

k

2. K

ruis

skak

elin

g tu

ssen

po

limer

e - w

it ho

utly

m e

n bo

raks

om

"Sill

y P

utty

" te

maa

k

Mat

eria

al:

PVA

en

natri

umbo

raat

Wit

hout

lym

(Alc

olin

, of R

ed

Dev

il) e

n bo

raks

poei

er,

voed

selk

leur

sel,

leë

jogu

rthou

ers,

gla

sbek

er,

roer

stafi

e.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 1

KW

AR

TAA

L 1:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. E

kspe

rimen

t (C

hem

ie):

Ber

eidi

ng v

an e

ster

s

2. K

ontr

olet

oets



KW

AR

TAA

L 2

GR

AA

D 1

2

GR

AD

E 12

FIS

IKA

(MEG

AN

IKA

) KW

AR

TAA

L 2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

10 U

RE

Wer

k, E

nerg

ie &

Dry

win

g

2 ur

e

Defi

nisi

e va

n W

erk

• D

efini

eer d

ie w

erk

wat

ged

oen

wor

d de

ur 'n

kra

g op

'n

voor

wer

p as

: W

=F∆x

Cos

θ.

• W

eet d

at w

erk

'n

skal

aarh

oeve

elhe

id is

en

gem

eet w

ord

in jo

ule

(J).

• B

erek

en d

ie n

etto

wer

k w

at

verr

ig w

ord

op 'n

voo

rwer

p de

ur d

ie d

efini

sie

van

wer

k to

e te

pas

op

elke

kra

g w

at o

p di

e vo

orw

erp

inw

erk,

terw

yl

dit v

erpl

aas

wor

d, e

n da

n al

die

ska

lare

hoe

veel

hede

by

mek

aar t

e te

l.

• P

ositi

ewe

netto

wer

k w

at

verr

ig w

ord

op 'n

ste

lsel

sal

di

e en

ergi

e va

n di

e st

else

l ve

rmee

rder

en

nega

tiew

e ne

tto w

erk

wat

ver

rig w

ord

op

die

stel

sel s

al d

ie e

nerg

ie v

an

die

stel

sel v

erm

inde

r. A

LTER

NAT

IEW

E M

ETO

DE

VIR

DIE

BEP

ALI

NG

VA

N D

IE

NET

TO W

ERK

. 1.

Tek

en 'n

kra

gted

iagr

am w

at

sleg

s di

e kr

agte

toon

wat

pa

ralle

l aan

die

vla

k w

erk.

Ig

nore

er lo

odre

gte

krag

te.

2. B

erek

en d

ie re

sulta

nte

krag

(p

aral

lel a

an d

ie v

lak)

3. B

erek

en d

ie n

etto

wer

k w

at

gedo

en is

op

'n v

oorw

erp

deur

di

e pr

oduk

te n

eem

van

die

re

sulta

nte

krag

(par

alle

l aan

di

e vl

ak) w

at o

p vo

orw

erp

inw

erk

en d

ie v

erpl

asin

g va

n di

e vo

orw

erp

al la

ngs

die

vlak

.

Bek

lem

toon

die

ver

skil

tuss

en

die

alle

daag

se g

ebru

ik v

an d

ie

woo

rd “w

erk”

en

die

gebr

uik

daar

van

in F

isik

a. S

legs

die

ko

mpo

nent

van

die

toeg

epas

te

krag

wat

par

alle

l aan

die

be

weg

ing

is, v

errig

wer

k op

'n

voor

wer

p. S

o, b

yvoo

rbee

ld,

verr

ig 'n

per

soon

wat

'n s

waa

r bo

ek v

asho

u, g

een

wer

k op

die

bo

ek n

ie.

Kra

gte

lood

reg

op d

ie v

erpl

asin

g va

n di

e vo

orw

erp

verr

ig g

een

wer

k op

die

voo

rwer

p ni

e om

dat

θ=90

o (c

osθ=

0)

Kra

gte

para

llel (

in d

ie ri

gtin

g va

n)

aan

die

voor

wer

p se

ver

plas

ing

verr

ig p

ositi

ewe

wer

k op

die

vo

orw

erp,

om

dat θ

=0o (c

osθ=

1)

Kra

gte

anti-

para

llel (

teen

die

rig

ting

van)

aan

'n v

oorw

erp

se

verp

lasi

ng (b

v. w

ryw

ing)

ver

rig

nega

tiew

e w

erk

op d

ie v

oorw

erp

omda

t θ=1

80o (

cosθ

= −1

)


131KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Wer

k-en

ergi

este

lling

• W

eet d

at d

ie n

etto

wer

k w

at v

errig

is o

p 'n

voo

rwer

p ve

roor

saak

'n v

eran

derin

g in

die

voo

rwer

p se

kin

etie

se

ener

gie

- die

wer

k-en

ergi

este

lling

-

!"#$%&$'&(

)%*+$,-.*%/&$0&

1$!$23

$%&$45.%600&*7$

22

11

PK

PK

EE

EE

+=

+$

$ !88#

$%&$'&(

)%*+$,-.*%/&$0&

1$!$89

8$%&$45.%600&*7$

if

KK

net

EE

W!

=$

$ $

• P

as d

ie w

erk-

ener

gies

telli

ng

toe

op v

oorw

erpe

op

horis

onta

le e

n sk

uins

vlak

ke

(wry

win

gloo

s en

gro

f).

NO

TA: '

n K

onta

kkra

g ve

rrig

net

w

erk

op 'n

voo

rwer

p te

rwyl

dit

in k

onta

k bl

y m

et d

ie v

oorw

erp.

B

yvoo

rbee

ld, '

n pe

rsoo

n w

at

'n tr

ollie

sto

ot, v

errig

wer

k op

di

e tro

llie,

maa

r die

pad

ver

rig

geen

wer

k op

die

ban

de v

an

'n m

otor

as

hulle

dra

ai s

onde

r om

te g

ly n

ie (d

ie k

rag

wor

d ni

e to

egep

as o

or e

nige

afs

tand

ni

e, o

mda

t 'n

ande

r stu

kkie

van

di

e ba

nd e

lke

oom

blik

aan

die

pa

d ra

ak).



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

Beh

oud

van

ener

gie

met

ni

e-ko

nser

wat

iew

e kr

agte

te

enw

oord

ig.

• D

efini

eer k

onse

rwat

iew

e kr

agte

en

gee

'n v

oorb

eeld

.

• D

efini

eer n

ie-k

onse

rwat

iew

e kr

agte

en

gee

voor

beel

de.

• W

eet d

at w

anne

er s

legs

ko

nser

wat

iew

e kr

agte

te

enw

oord

ig is

, meg

anie

se

ener

gie

beho

ue b

ly.

• W

eet d

at w

anne

er n

ie-

kons

erw

atie

we

krag

te

teen

woo

rdig

is, m

egan

iese

en

ergi

e (s

om v

an d

ie

kine

tiese

en

pote

nsië

le)

nie

beho

ue b

ly n

ie, m

aar

die

tota

le e

nerg

ie (v

an d

ie

stel

sel)

nog

stee

ds b

ehou

e bl

y.

• Lo

s pr

oble

me

(doe

n be

reke

ning

e) m

et

beho

ud v

an e

nerg

ie (m

et

verk

wis

tend

e kr

agte

te

enw

oord

ig) o

p, d

eur

gebr

uik

te m

aak

van

die

verg

elyk

ing:

• G

ebru

ik d

ie b

osta

ande

ve

rwan

tska

p om

aan

te to

on

dat i

n di

e af

wes

ighe

id v

an

nie-

kons

erw

atie

we

krag

te,

meg

anie

se e

nerg

ie

beho

ue b

ly.

'n K

rag

is 'n

kon

serw

atie

we

krag

as

die

netto

wer

k (w

at

verr

ig w

ord

deur

die

kra

g in

die

rigt

ing

van

bew

egin

g va

n 'n

voo

rwer

p in

'n g

eslo

te

sist

eem

, wat

beg

in e

n ei

ndig

op

die

selfd

e pu

nt),

nul i

s.

Sw

aarte

krag

is 'n

voo

rbee

ld

van

'n k

onse

rwat

iew

e kr

ag.

Voor

beel

de v

an n

ie-

kons

erw

atie

we

krag

te s

luit

in lu

gwee

rsta

nd, w

ryw

ing,

sp

anni

ng e

n to

egep

aste

kr

agte

.

Wnc

ste

l die

wer

k vo

or w

at

verr

ig w

ord

deur

nie

-ko

nser

wat

iew

e kr

agte

.


133KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

3 ur

e

Dry

win

g•

Defi

niee

r dry

win

g as

die

te

mpo

waa

rteen

wer

k ve

rrig

w

ord.

• B

erek

en d

ie k

rag

wat

be

trokk

e is

wan

neer

wer

k ve

rrig

wor

d.

• Ve

rsta

an d

ie g

emid

deld

e dr

ywin

g w

at b

enod

ig w

ord

om 'n

voo

rwer

p aa

n di

e be

wee

g te

hou

teen

'n

kons

tant

e sp

oed

lang

s 'n

gro

ww

e ho

rison

tale

op

perv

lak

of 'n

gro

ww

e sk

uins

vlak

en

doen

be

reke

ning

e m

et

Pav

= F

v av

• B

erek

en d

ie m

inim

um

dryw

ing

wat

deu

r ‘n

elek

tries

e m

otor

ben

odig

w

ord

om w

ater

uit

‘n b

oorg

at,

van

‘n b

epaa

lde

diep

te, t

een

‘n b

epaa

lde

tem

po te

pom

p,

met

beh

ulp

van

Aan

bevo

le p

rakt

iese

on

ders

oek

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g:

Voer

een

voud

ige

eksp

erim

ente

ui

t om

die

wer

k w

at v

errig

wor

d de

ur m

et 'n

ste

l tra

ppe

op te

lo

op (o

f op

te h

ardl

oop)

te

bepa

al. D

eur d

ie ty

d te

bep

aal

om te

loop

en

te h

ardl

oop

(die

selfd

e st

el tr

appe

) kan

'n

men

s di

e ko

nsep

van

dry

win

g ve

rryk

.

Mat

eria

le:

Ste

l tra

ppe,

sto

phor

losi

e,

maa

tban

d (5

m) o

f met

erst

ok,



GR

AD

E 12

FIS

IKA

(GO

LWE,

KLA

NK

& L

IG) K

WA

RTA

AL

2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 U

RE

Dop

pler

-effe

k (r

elat

iew

e be

weg

ing

tuss

en b

ron

en

waa

rnem

er)

4 ur

e

Met

kla

nk e

n ul

trakl

ank

• S

tel d

ie D

oppl

er-e

ffek

vir

klan

k en

gee

alle

daag

se

voor

beel

de.

• Ve

rdui

delik

(met

beh

ulp

van

toep

aslik

e ill

ustra

sies

) w

aaro

m 'n

kla

nk s

e to

onho

ogte

toen

eem

w

anne

er d

ie b

ron

van

die

klan

k na

'n lu

iste

raar

bew

eeg

en a

fnee

m w

anne

er d

it w

eg

bew

eeg.

• G

ebru

ik d

ie v

erge

lyki

ng

f L=

v±

v L

v±

v S

f S

om d

ie fr

ekw

ensi

e va

n kl

ank

waa

rgen

eem

deu

r ‘n

luis

tera

ar (L

) te

bere

ken,

w

anne

er Ó

F di

e br

on Ó

F di

e lu

iste

raar

bew

eeg.

• B

eskr

yf to

epas

sing

s va

n di

e D

oppl

er-e

ffek

met

ul

trakl

ankg

olw

e in

die

m

edis

yne,

bv.

om

die

te

mpo

van

blo

edvl

oei o

f die

ha

rtklo

p va

n 'n

fetu

s in

die

ba

arm

oede

r te

mee

t.

Prak

tiese

Dem

onst

rasi

e:

Dem

onst

reer

die

Dop

pler

-effe

k.

Mat

eria

le:

Ste

mvu

rk, fl

uit (

of k

lein

kl

ankb

ron)

, tou

Dop

pler

-toep

assi

ngs

sal ó

f 'n

bew

egen

de b

ron

(stil

staa

nde

waa

rnem

er) o

f 'n

bew

egen

de

waa

rnem

er (s

tilst

aand

e br

on)

behe

ls.


135KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Met

lig

- roo

i ver

skui

win

gs

in d

ie h

eela

l (be

wys

e vi

r die

ui

tbre

iden

de h

eela

l).

• N

oem

dat

die

lig

wat

ui

tges

traal

wor

d de

ur b

aie

ster

re v

ersk

uif i

s na

die

rooi

of

lang

er g

olfle

ngte

/laer

fre

kwen

sieg

ebie

d, a

s ge

volg

va

n di

e be

weg

ing

van

die

bron

van

lig.

• P

as d

ie D

oppl

er-e

ffek

toe

op

hier

die

“roo

i ver

skui

win

gs”

om to

t die

gev

olgt

rekk

ing

te

kom

dat

die

mee

ste

ster

re

weg

van

die

aar

de a

f bew

eeg

en d

at d

ie h

eela

l dus

bes

ig is

om

uit

te b

rei.

Gee

n be

reke

ning

e m

oet

gedo

en w

ord

op ro

oi

vers

kuiw

ings

nie

.

Ele

ktro

mag

netie

se s

pekt

rum

- d

ie ro

oi g

ebie

d va

n di

e sp

ektru

m s

tem

oor

een

met

'n

laer

frek

wen

sie

en d

ie b

lou

gebi

ed m

et 'n

hoë

r fre

kwen

sie

lig.

Mat

erie

en

Mat

eria

le -

emis

sies

pekt

ra e

n be

spre

ek

die

feit

dat s

terr

e lig

uits

traal

m

et fr

ekw

ensi

es w

at b

epaa

l w

ord

deur

hul

le s

ames

telli

ng.



GR

AD

E 12

CH

EMIE

(CH

EMIE

SE V

ERA

ND

ERIN

G) K

WA

RTA

AL

2

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 U

RE

Tem

po e

n O

mva

ng v

an

Rea

ksie

:

2 ur

e

Rea

ksie

tem

po e

n fa

ktor

e w

at d

ie te

mpo

beï

nvlo

ed

(aar

d va

n re

ager

ende

st

oww

e, k

onse

ntra

sie

[dru

k vi

r gas

se],

tem

pera

tuur

en

die

teen

woo

rdig

heid

van

'n

kata

lisat

or);

• Ve

rdui

delik

wat

bed

oel w

ord

met

reak

siet

empo

• N

oem

die

fakt

ore

wat

di

e te

mpo

van

che

mie

se

reak

sies

beï

nvlo

ed (g

root

te

van

die

reak

sie-

oppe

rvla

kte

(vas

test

of),

kons

entra

sie

(opl

ossi

ng),

druk

(gas

), te

mpe

ratu

ur, k

atal

isat

or

en a

ard

van

reag

eren

de

stow

we)

.

• Ve

rdui

delik

in te

rme

van

die

bots

ings

teor

ie h

oe

die

vers

kille

nde

fakt

ore

'n

invl

oed

op d

ie te

mpo

van

ch

emie

se re

aksi

es h

et.

Eksp

erim

ente

:

Bep

aal d

ie:

1. E

ffek

van

vers

kille

nde

kons

entra

sies

- as

yn e

n ko

ekso

da

2. E

ffek

van

tem

pera

tuur

- as

yn e

n ko

ekso

da, A

lka

Sel

tzer

of C

al-C

-Vita

3. E

ffek

van

tem

pera

tuur

en

kons

entra

sie

- kal

ium

joda

at

(0. 0

1 M

), op

losb

are

stys

el, (

Na 2S

2O3)

en H

2SO

4 (jo

dium

klok

reak

sie)

4. E

ffek

van

die

kata

lisat

or

- wat

erst

ofpe

roks

ied

en

man

gaan

diok

sied

, die

bra

nd

van

'n s

uike

rblo

kkie

met

en

son

der d

ompe

ling

in

geak

tivee

rde

kool

stof

. Die

by

voeg

ing

van

'n s

tukk

ie

kope

r by

die

reak

sie

tuss

en

sink

en

HC

l sal

die

tem

po

vers

nel.

Mat

eria

le:

Hie

rdie

afd

elin

g m

oet b

aie

goed

ged

oen

wor

d; g

rond

ige

begr

ip v

an h

ierd

ie a

fdel

ing

gee

die

gron

dsla

g vi

r lat

ere

indr

inge

nde

kenn

is.

Kop

pel c

hem

iese

ste

lsel

s gr

aad

12 a

an in

dust

riële

pr

oses

se.

Bai

e nu

ttige

PH

ET-

sim

ulas

ies

van

reak

siet

empo

is

besk

ikba

ar. O

ok a

nder

soo

s G

reen

bow

e-si

mul

asie

s vi

r re

doks

reak

sies

.


137KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Mee

t van

reak

siet

empo

• S

tel g

eski

kte

eksp

erim

ente

le

tegn

ieke

voo

r vir

die

mee

t van

die

tem

po v

an

'n g

egew

e re

aksi

e, m

et

inbe

grip

van

die

met

ing

van

gasv

olum

es, t

roeb

elhe

id

(bv.

nee

rsla

gvor

min

g),

vera

nder

ing

van

kleu

r en

die

vera

nder

ing

van

die

mas

sa

van

die

reak

sieh

ouer

.

Eksp

erim

ent

1. B

epaa

l die

reak

siet

empo

en

die

invl

oed

van

al d

ie te

mpo

fa

ktor

e in

die

reak

sie

van

Zn

en H

Cl.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

2. B

epaa

l die

kw

antit

atie

we

reak

siet

empo

en

teke

n gr

afiek

e va

n di

e re

aksi

e tu

ssen

Na 2S

2O3 e

n H

Cl.

Troe

belh

eid

is s

elde

kw

antit

atie

f akk

uraa

t, m

aar d

it is

nut

tig.

Mat

eria

le:

Nat

rium

sulfi

et, v

erdu

nde

sout

suur

, 5 p

roef

buis

e,

glas

beke

r, pr

opet

, 2,5

ml

spui

t, w

it pa

pier

, pot

lood

, st

opho

rlosi

e of

sel

foon

met

'n

sto

phor

losi

efun

ksie

, ys,

br

ande

r, sp

atel

, gra

fiekp

apie

r.

Dit

is 'n

bel

angr

ike

afde

ling

ter

illus

trasi

e en

die

ass

esse

ring

van

begr

ip ra

kend

e di

e on

ders

oekp

rose

s, d

ie

verw

ants

kap

tuss

en te

orie

en

eksp

erim

ent,

die

bela

ngrik

heid

va

n em

pirie

se d

ata

en

wis

kund

ige

mod

elle

ring

van

verw

ants

kapp

e. O

nder

rig o

or

prak

tiese

ond

erso

eke

moe

t de

el v

orm

van

hie

rdie

afd

elin

g.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Meg

anis

me

van

reak

sie

en v

an

kata

lise;

•

Defi

niee

r akt

iver

ings

ener

gie

- die

min

imum

ene

rgie

wat

no

dig

is v

ir 'n

reak

sie

om

plaa

s te

vin

d. B

otse

nde

mol

ekul

es m

oet,

afge

sien

va

n di

e re

gte

orië

ntas

ie,

'n k

inet

iese

ene

rgie

gel

yk

aan

of g

rote

r as

die

aktiv

erin

gsen

ergi

e va

n 'n

re

aksi

e hê

, voo

r die

reak

sie

kan

plaa

svin

d.

• G

ebru

ik 'n

gra

fiek

wat

die

ve

rspr

eidi

ng v

an m

olek

ulêr

e en

ergi

eë to

on (g

etal

dee

ltjie

s te

enoo

r hul

le k

inet

iese

en

ergi

e) o

m te

ver

duid

elik

ho

ekom

net

som

mig

e m

olek

ules

gen

oeg

ener

gie

het o

m te

reag

eer,

en v

erde

r ho

e di

e by

voeg

ing

van

'n

kata

lisat

or e

n ve

rhitt

ing

van

die

reag

ense

die

tem

po

beïn

vloe

d.

• Ve

rdui

delik

(in

eenv

oudi

ge

term

e) h

oe s

omm

ige

kata

lisat

ors

funk

sion

eer d

eur

op s

o 'n

wys

e te

reag

eer m

et

die

reag

ense

dat

die

reak

sie

'n a

ltern

atie

we

roet

e va

n la

er

aktiv

erin

gsen

ergi

e vo

lg.

Akt

iwite

it:

Geb

ruik

gep

aste

met

odes

, va

ardi

ghed

e en

tegn

ieke

, so

os d

ie m

ikro

- of k

lein

-ska

al-

chem

iete

gnie

k, o

m d

ie v

erlo

op

van

'n re

aksi

e te

bes

tude

er.

Mat

eria

le:

Akt

iver

ings

ener

gie

is b

aie

bela

ngrik

en

rele

vant

vir

goei

e be

grip

van

reak

siet

empo

.


139KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Che

mie

se E

wew

ig

2 ur

e

Che

mie

se e

wew

ig e

n fa

ktor

e w

at e

wew

ig b

eïnv

loed

; •

Verd

uide

lik w

at b

edoe

l wor

d m

et:

- O

op e

n ge

slot

e si

stem

e.

- 'n

Om

keer

bare

reak

sie

- D

inam

iese

ew

ewig

• N

oem

die

fakt

ore

wat

'n

invl

oed

het o

p di

e po

sisi

e va

n 'n

ew

ewig

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

1. O

nder

soek

ew

ewig

en

die

fakt

ore

wat

ew

ewig

be

ïnvl

oed

op d

ie e

wew

ig

van

CoC

l 2 en

H2O

2. D

ie o

ntw

erp

en u

itvoe

ring

van

'n e

kspe

rimen

t om

die

ef

fek

van

pH te

ond

erso

ek

op e

wew

igst

else

ls s

oos:

B

r 2(aq)

+ H

2O(l)

H

OB

r(aq

) +

H+ (

aq) +

Brˉ

(aq)

C

r 2O72-

(aq)

+ H

2O(l)

2CrO

42-(a

q) +

2H

+ (aq

)

Mat

eria

al

5 pr

oefb

uise

, kob

altc

hlor

ied,

et

anol

, silw

erni

traat

, na

trium

chlo

ried,

ver

dund

e so

utsu

ur, w

ater

, ys,

gla

sbek

er,

spat

el, b

rand

er.

Geb

ruik

vlo

eist

ofda

mpe

wew

ig

in 'n

ges

lote

sis

teem

om

om

keer

baar

heid

te il

lust

reer

.

4 ur

e

Ew

ewig

kons

tant

e;

• N

oem

die

fakt

ore

wat

'n

invl

oed

het o

p di

e w

aard

e va

n di

e ew

ewig

skon

stan

te K

c

• S

kryf

'n u

itdru

kkin

g ne

er

vir d

ie e

wew

igsk

onst

ante

w

anne

er d

ie v

erge

lyki

ng v

ir di

e re

aksi

e ge

gee

is.

• Vo

er b

erek

enin

ge u

it ge

base

er o

p K

c-waa

rdes

.

• Ve

rdui

delik

die

bet

eken

is v

an

hoë

en la

e w

aard

es v

an d

ie

ewew

igsk

onst

ante

.

Akt

iwite

it:

1. S

oek

vir i

nlig

ting

oor

kwes

sies

wat

ver

band

hou

m

et c

hem

iese

ew

ewig

.

2. O

nder

soek

voo

rbee

lde

van

omke

erba

re e

n on

omke

erba

re re

aksi

es.

3. O

nder

soek

die

effe

k va

n ve

rand

erin

ge in

ko

nsen

trasi

e of

tem

pera

tuur

op

die

che

mie

se e

wew

ig

d.m

.v. '

n re

kena

arsi

mul

asie

.

In d

ie b

erek

enin

g va

n K

c wor

d di

e ge

brui

k va

n kw

adra

tiese

ve

rgel

ykin

gs n

ie to

egel

aat n

ie.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Toep

assi

ng v

an

ewew

igsb

egin

sels

. •

Noe

m L

e C

hate

lier s

e be

gins

el. G

ebru

ik L

e C

hate

lier s

e be

gins

el

om d

ie u

itwer

king

van

ve

rand

erin

ge in

dru

k,

tem

pera

tuur

en

kons

entra

sie

(gem

eens

kapl

ike

ioon

effe

k)

op d

ie k

onse

ntra

sies

en

hoev

eelh

ede

van

elke

sto

f in

'n e

wew

igsm

engs

el te

id

entifi

seer

en

te v

erdu

idel

ik.

Verd

uide

lik d

ie g

ebru

ik

van

'n k

atal

isat

or e

n di

e in

vloe

d da

arva

n op

'n

ewew

igsm

engs

el.

• In

terp

rete

er s

legs

ee

nvou

dige

gra

fieke

van

ew

ewig

.

• P

as d

ie b

egin

sels

van

re

aksi

etem

po e

n ew

ewig

to

e op

bel

angr

ike

indu

strië

le

toep

assi

ngs,

bv.

Hab

er-

pros

es.

Definisie:

Le C

hate

lier s

e be

gins

el

stel

dat

'n v

eran

derin

g in

en

ige

van

die

fakt

ore

wat

ew

ewig

stoe

stan

de v

an 'n

si

stee

m b

epaa

l, sa

l ver

oors

aak

dat d

ie s

iste

em o

p so

'n

wys

e ve

rand

er te

n ei

nde

die

effe

k va

n di

e ve

rand

erin

g te

ve

rmin

der o

f tee

n te

wer

k.


141KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Sure

en

basi

sse

8 ur

e

Suu

r-ba

sis-

reak

sies

• Ve

rdui

delik

wat

bed

oel w

ord

met

sur

e en

bas

isse

• N

oem

suu

r-ba

sis-

mod

elle

(A

rrhe

nius

, Low

ry-B

røns

ted)

.

• S

kryf

die

reak

siev

erge

lyki

ngs

van

wat

erig

e op

loss

ings

van

su

re e

n ba

siss

e ne

er

• G

ee g

ekon

juge

erde

suu

r-ba

sisp

are

vir g

egew

e ve

rbin

ding

s.

• B

epaa

l die

ben

ader

de p

H

van

sout

e in

sou

thid

rolis

e.

• G

ee d

ie n

eutra

lisas

iere

aksi

es

van

alge

men

e la

bora

toriu

m

sure

en

basi

sse.

• H

oe w

erk

indi

kato

re?

Wat

is

die

gebi

ed v

an m

etie

lora

nje,

br

oom

timol

blou

en

feno

lftal

eïen

indi

kato

re?

• Vo

er e

envo

udig

e su

ur-

basi

stitr

asie

s ui

t.

• D

oen

bere

keni

nge

geba

seer

op

titra

sier

eaks

ies

• N

oem

'n p

aar a

lgem

ene

ster

k en

sw

ak s

ure

en

basi

sse.

• Ve

rdui

delik

die

pH

-ska

al.

• B

erek

en p

H-w

aard

es v

an

ster

k su

re e

n st

erk

basi

sse.

• D

efini

eer d

ie b

egrip

van

Kw

.

• O

nder

skei

tuss

en s

terk

en

geko

nsen

treer

de s

ure.

Akt

iwite

ite e

n ek

sper

imen

te

1. S

oek

vir v

oorb

eeld

e va

n su

re e

n ba

siss

e w

at

natu

urlik

voo

rkom

en

hul

chem

iese

sam

este

lling

.

2. O

nder

soek

die

uitw

erki

ng

van

verd

unde

sur

e op

m

etal

e, m

etaa

lkar

bona

te,

met

aalw

ater

stof

karb

onat

e,

met

aalo

ksie

de e

n m

etaa

lhid

roks

iede

(h

ersi

enin

g va

n gr

aad

11).

3. S

oek

na in

ligtin

g oo

r die

ge

vaar

like

aard

van

sur

e en

ba

siss

e.

4. O

nder

soek

die

uitw

erki

ng

van

verd

unde

bas

isse

op

wat

erig

e m

etaa

lione

om

m

etaa

lhid

roks

iedn

eers

lae

te

vorm

.

5. V

oer e

kspe

rimen

te u

it om

di

e ko

rrod

eren

de a

ard

van

geko

nsen

treer

de s

ure

en

basi

sse

(dre

insk

oonm

aker

s,

batte

rysu

ur, s

wem

bads

uur,

ens.

) te

onde

rsoe

k.

6. O

nder

soek

die

te

mpe

ratu

urve

rand

erin

g in

'n

neu

tralis

asie

pros

es.

Daa

r is

'n n

uttig

e an

imas

ies

van

titra

sies

bes

kikb

aar o

m

hier

te g

ebru

ik (b

v. G

reen

bow

e-an

imas

ies)

Sur

e en

bas

isse

wor

d in

gr

aad

11 in

gele

i en

in m

eer

deta

il hi

er g

edoe

n, in

slui

tend

be

reke

ning

s.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• O

nder

skei

tuss

en

geko

nsen

treer

de e

n ve

rdun

de s

ure.

• Ve

rdui

delik

die

out

o-io

nise

ring

van

wat

er.

• Ve

rgel

yk d

ie K

a- en

Kb-

waa

rdes

van

ste

rk e

n sw

ak

sure

en

basi

sse.

• Ve

rgel

yk s

terk

en

swak

sur

e de

ur te

kyk

na

(1) p

H (2

) ge

leid

ing

(3) r

eaks

iete

mpo

.

• K

yk n

a di

e to

epas

sing

van

su

re e

n ba

siss

e in

die

chl

oor-

alka

li-be

dryf

(sle

gs c

hem

iese

re

aksi

es)

• K

yk n

a di

e to

epas

sing

va

n su

re e

n ba

siss

e in

die

ch

emie

van

har

e. (W

at is

di

e pH

van

har

e? W

at is

'n

perm

anen

te g

olw

ings

room

en

hoe

wer

k di

t? W

at is

'n

haar

onts

pann

er e

n ho

e w

erk

dit?

Bes

pree

k ve

rski

llend

e m

anie

re o

m h

are

te k

leur

.)

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t

vir f

orm

ele

asse

sser

ing

7. B

erei

ding

van

'n s

tand

aard

-op

loss

ing

vir v

olum

etrie

se

anal

ise.

Vo

er s

uur-

basi

s-tit

rasi

es u

it m

et b

ehul

p va

n ge

skik

te

indi

kato

re, b

v. o

ksaa

lsuu

r te

en n

atriu

mhi

drok

sied

met

fe

nolft

aleï

en a

s in

dika

tor.

8. G

ebru

ik 'n

titra

sie-

eksp

erim

ent o

m d

ie

kons

entra

sie

te b

epaa

l va

n as

ynsu

ur in

asy

n of

die

kon

sent

rasi

e va

n na

trium

hidr

oksi

ed in

dr

eins

koon

mak

er.

9.

Doe

n su

ur-b

asis

-titra

sie-

eksp

erim

ente

om

die

te

enw

oord

ighe

id v

an s

uur

te b

epaa

l in

'n v

erbi

ndin

g (%

eta

noës

uur i

n as

yn,

ens.

)

Mat

eria

al

25 m

l vol

umet

riese

maa

tfles

, m

assa

met

er, s

pate

l, ok

saal

suur

, wat

er, h

orlo

sieg

las,

bu

ret (

of tw

ee S

wift

-pip

ette

), pr

oefb

uise

, nat

rium

hidr

oksi

ed,

glas

beke

r, ap

para

atst

aand

er,

feno

lftal

eïen

as

indi

kato

r, tre

gter

.

pH-m

eter

s en

dat

anot

eerd

ers

kan

ook

gebr

uik

wor

d in

tit

rasi

es a

s di

t bes

kikb

aar i

s.

Reg

uitm

aak

van

hare

Mid

dels

om

har

e re

guit

te

maa

k, h

et 'n

hoë

pH

, som

s 13

. D

it is

gew

oonl

ik 'n

ste

rk b

asis

, N

aOH

. As

dit n

ie b

ehoo

rlik

gebr

uik

wor

d ni

e, k

an d

it di

e ko

pvel

bes

eer o

f bra

nd.

(Kyk

na

“The

trut

h ab

out h

air

rela

xers

” op

die

inte

rnet

.)

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 2

KW

AR

TAA

L 2:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. E

kspe

rimen

t (C

hem

ie):

Hoe

geb

ruik

jy d

ie ti

trasi

e va

n ok

saal

suur

teen

nat

rium

hidr

oksi

ed o

m d

ie k

onse

ntra

sie

van

die

natri

umhi

drok

sied

te

bepa

al?

OF

Eks

perim

ent (

Fisi

ka):

Die

beh

oud

van

lineê

re m

omen

tum

. (H

ierd

ie e

kspe

rimen

t beh

oort

afge

neem

te w

ord

tyde

ns d

ie o

nder

rig v

an d

ie a

fdel

ing

oor m

omen

tum

, maa

r wor

d fo

rmee

l gea

sses

seer

in k

war

taal

2)

2. H

alfja

arek

sam

en


143KABV

KW

AR

TAA

L 3

GR

AA

D 1

2

GR

AD

E 12

FIS

IKA

(ELE

KTR

ISIT

EIT

& M

AG

NET

ISM

E) K

WA

RTA

AL

3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 U

RE

Elek

trie

se s

troo

mba

ne

4 ur

e

Inte

rne

wee

rsta

nd e

n se

rie- e

n pa

ralle

lnet

wer

ke•

Los

prob

lem

e op

(doe

n be

reke

ning

e) w

at s

troom

, sp

anni

ng e

n w

eers

tand

in

slui

t vir

stro

omba

ne

wat

rang

skik

king

s va

n w

eers

tand

e in

ser

ie e

n pa

ralle

l bev

at.

• N

oem

dat

'n w

erkl

ike

batte

ry

inte

rne

wee

rsta

nd h

et.

• D

ie s

om v

an d

ie s

pann

ings

oo

r die

eks

tern

e st

room

baan

pl

us d

ie s

pann

ing

oor d

ie

inte

rne

wee

rsta

nd is

gel

yk

aan

die

emk:

ε =

Vsp

anni

ng +

Vin

tern

e w

eers

tand

of

• Lo

s st

room

baan

prob

lem

e op

(d

oen

bere

keni

nge)

waa

rin

die

inte

rne

wee

rsta

nd v

an

die

batte

ry in

ag

gene

em

moe

t wor

d.

• Lo

s st

room

baan

prob

lem

e op

, (do

en b

erek

enin

ge) m

et

'n in

tern

e w

eers

tand

, wat

se

rie-p

aral

leln

etw

erke

van

w

eers

tand

e in

slui

t.

Voor

gesk

rew

e ek

sper

imen

t vi

r for

mel

e as

sess

erin

g:

(dee

l 1 e

n de

el 2

)

Inte

rne

Wee

rsta

nd, S

erie

- en

Para

lleln

etw

erke

Dee

l 1

Bep

aal d

ie in

tern

e w

eers

tand

va

n 'n

bat

tery

.

Dee

l 2

Ste

l 'n

serie

-par

alle

lnet

wer

k m

et b

eken

de w

eers

tand

e op

. Bep

aal d

ie e

kwiv

alen

te

wee

rsta

nd m

et b

ehul

p va

n 'n

am

met

er e

n 'n

vol

tmet

er e

n ve

rgel

yk m

et d

ie te

oret

iese

w

aard

e.

Aan

bevo

le P

rakt

iese

O

nder

soek

vir

info

rmel

e as

sess

erin

g:

Ste

l 'n

serie

-par

alle

lnet

wer

k op

m

et 'n

am

met

er in

elk

e ta

k en

in

die

eks

tern

e st

room

baan

en

voltm

eter

s oo

r elk

e w

eers

tand

, ta

k en

bat

tery

, pla

as s

kake

laar

s in

elk

e ta

k en

in d

ie e

kste

rne

stro

omba

an. G

ebru

ik h

ierd

ie

stro

omba

an o

m k

orts

luiti

ngs

en

oop

stro

omba

ne te

ond

erso

ek.

Mat

eria

le:

Bat

tery

, ver

bind

ings

drad

e,

wee

rsta

nd, v

oltm

eter

, am

met

er

en s

kake

laar

.

Mat

eria

le:

Bat

tery

, ver

bind

ings

drad

e,

vers

keie

wee

rsta

nde

van

vers

kille

nde

waa

rdes

, vo

ltmet

er, a

mm

eter

en

skak

elaa

r.

Mat

eria

le:

Bat

tery

, ver

bind

ings

drad

e,

vers

keie

wee

rsta

nde

van

vers

kille

nde

waa

rdes

, ver

skei

e vo

ltmet

ers,

ver

skei

e am

met

ers,

sk

akel

aars

, 'n

leng

te

laew

eers

tand

-dra

ad.

Som

mig

e bo

eke

gebr

uik

die

term

“ver

lore

spa

nnin

g” o

m te

ve

rwys

na

die

vers

kil t

usse

n di

e em

k en

die

term

inaa

l-sp

anni

ng. D

it is

mis

leid

end.

Die

sp

anni

ng is

nie

“ver

lore

” nie

dit

is o

or d

ie in

tern

e w

eers

tand

va

n di

e ba

ttery

, maa

r 've

rlore

' vi

r geb

ruik

in d

ie e

kste

rne

stro

omba

an.

Die

inte

rne

wee

rsta

nd v

an

die

batte

ry k

an h

ante

er w

ord

net s

oos

nog

'n w

eers

tand

in

serie

in d

ie s

troom

baan

. Die

so

m v

an d

ie s

pann

ings

oor

di

e ek

ster

ne s

troom

baan

plu

s di

e sp

anni

ng o

or d

ie in

tern

e w

eers

tand

is g

elyk

aan

die

em

k:

ε =

Vsp

anni

ng +

Vin

tern

e w

eers

tand



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Elek

trod

inam

ika

4 ur

e

Ele

ktrie

se m

asjie

ne

(gen

erat

ors,

mot

ors)

• N

oem

dat

gen

erat

ors

meg

anie

se e

nerg

ie n

a el

ektri

ese

ener

gie

omsi

t en

mot

ors

elek

tries

e en

ergi

e na

m

egan

iese

ene

rgie

om

sit.

• G

ebru

ik F

arad

ay s

e W

et

om te

ver

duid

elik

waa

rom

'n

stro

om g

eïnd

usee

r wor

d in

'n s

poel

wat

ged

raai

w

ord

(ger

otee

r wor

d) in

'n

mag

neet

veld

. •

Geb

ruik

woo

rde

en s

kets

e om

die

bas

iese

beg

inse

l van

'n

WS

-gen

erat

or (a

ltern

ator

), w

aarin

'n s

poel

meg

anie

s in

'n m

agne

etve

ld g

erot

eer

wor

d, te

ver

duid

elik

. •

Geb

ruik

woo

rde

en s

kets

e om

te v

erdu

idel

ik h

oe 'n

GS

-ge

nera

tor w

erk

en h

oe d

it ve

rski

l van

'n W

S-g

ener

ator

. •

Verd

uide

lik w

aaro

m 'n

st

room

drae

nde

spoe

l wat

in

'n m

agne

etve

ld g

epla

as

is (m

aar n

ie p

aral

lel m

et

die

veld

nie

) sal

dra

ai

deur

te v

erw

ys n

a di

e kr

ag

uitg

eoef

en o

p be

weg

ende

la

ding

s de

ur 'n

mag

neet

veld

en

die

wrin

gkra

g va

n di

e sp

oel.

• G

ebru

ik w

oord

e en

ske

tse

om d

ie b

asie

se b

egin

sel

van

'n e

lekt

riese

mot

or te

ve

rdui

delik

. •

Gee

voo

rbee

lde

van

die

gebr

uik

van

WS

- en

GS

-ge

nera

tors

. •

Gee

voo

rbee

lde

van

die

gebr

uik

van

mot

ors.

Proj

ek:

Bou

'n e

envo

udig

e el

ektri

ese

gene

rato

r.

Proj

ek:

Bou

'n e

envo

udig

e el

ektri

ese

mot

or.

Mat

eria

le:

Em

alje

-om

huld

e ko

perd

raad

, 4

groo

t ker

amie

k-bl

okm

agne

te,

karto

n (v

erpa

kkin

g), g

root

sp

yker

, 1, 5

V 2

5 m

A gl

oeila

mp.

Mat

eria

le:

2 st

ukki

es d

un a

lum

iniu

m

stro

ke (3

cm

x 6

cm

), 1,

5

m v

an d

ie e

mal

je o

mhu

lde

kope

rdra

ad, 2

leng

tes

kope

rdra

ad, '

n rin

gmag

neet

(uit

'n o

u lu

idsp

reke

r) 'n

(6 c

m x

15

cm) b

lok

hout

, sku

urpa

pier

en

duim

spyk

ers.

Die

bas

iese

beg

inse

ls v

an

die

wer

king

van

'n m

otor

en

'n

gene

rato

r is

dies

elfd

e, b

ehal

we

dat '

n m

otor

ele

ktrie

se e

nerg

ie

omsk

akel

na

meg

anie

se

ener

gie

en 'n

gen

erat

or

meg

anie

se e

nerg

ie o

msk

akel

na

ele

ktrie

se e

nerg

ie. B

eide

m

otor

s en

gen

erat

ors

kan

verd

uide

lik w

ord

in te

rme

van

'n s

poel

wat

in 'n

mag

neet

veld

ro

teer

. In

'n g

ener

ator

is d

ie

spoe

l ver

bind

aan

'n e

kste

rne

stro

omba

an e

n w

ord

meg

anie

s ge

draa

i, w

at 'n

ver

ande

rend

e vl

oed

tot g

evol

g he

t wat

'n

emk

indu

seer

. In

'n W

S-

gene

rato

r is

die

twee

ent

e va

n di

e sp

oel v

erbi

nd a

an 'n

gl

yrin

g w

at k

onta

k m

aak

met

bo

rsel

s te

rwyl

dit

draa

i. D

ie

rigtin

g va

n di

e st

room

ver

ande

r m

et e

lke

halw

e dr

aai v

an d

ie

spoe

l. 'n

GS

-gen

erat

or w

ord

op d

iese

lfde

man

ier g

ebou

as

'n W

S-g

ener

ator

, beh

alw

e da

t di

e gl

yrin

g in

twee

del

e ve

rdee

l is

, gen

aam

d 'n

kom

mut

ator

. D

ie s

troom

in d

ie e

kste

rne

stro

omba

an v

eran

der d

us n

ie

van

rigtin

g ni

e. In

'n m

otor

, on

derv

ind

'n s

troom

drae

nde

spoe

l in

'n m

agne

etve

ld 'n

kra

g op

bei

de k

ante

van

die

spo

el,

wat

'n w

ringk

rag

laat

ont

staa

n,

wat

dit

laat

dra

ai.

'n O

pmer

king

oor

wrin

gkra

g:

Wee

t dat

die

mom

ent v

an

'n k

rag

of w

ringk

rag,

die

pr

oduk

van

die

afs

tand

van

af

die

steu

npun

t (sp

ilpun

t) en

di

e ko

mpo

nent

van

die

kra

g lo

odre

g op

die

voo

rwer

p is

.


145KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

4 ur

e

Wis

sels

troom

• Ve

rdui

delik

die

voo

rdel

e va

n w

isse

lstro

om.

• S

kryf

uitd

rukk

ings

vir

die

stro

om e

n sp

anni

ng in

'n

WS

-stro

omba

an.

• D

efini

eer d

ie w

gk (w

orte

l-ge

mid

deld

e-kw

adra

at)-

waa

rdes

vir

stro

om e

n sp

anni

ng a

s

m

ax 2rm

s

II

= e

n m

ax 2rm

s

VV

=

onde

rske

idel

ik, e

n ve

rdui

delik

hoe

kom

hie

rdie

w

aard

es n

uttig

is.

• W

eet d

at d

ie g

emid

deld

e dr

ywin

g ge

gee

wor

d de

ur:

1m

axm

ax2

avrm

srm

sP

IV

IV

==

(v

ir 'n

sui

wer

resi

stie

we

stro

omba

an).

• Te

ken

'n g

rafie

k va

n sp

anni

ng te

enoo

r tyd

en

stro

om te

enoo

r tyd

vir

'n W

S-

stro

omba

an.

• Lo

s pr

oble

me

op (d

oen

bere

keni

nge)

deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n di

e be

grip

pe v

an

,,

rms

rms

avI

VP

Die

gro

otst

e vo

orde

el v

an W

S

is d

at d

ie s

pann

ing

vera

nder

ka

n w

ord

met

beh

ulp

van

trans

form

ator

s (to

este

l wat

ge

brui

k w

ord

om d

ie a

mpl

itude

va

n 'n

WS

-toev

oer t

e ve

rhoo

g of

ver

laag

). D

it be

teke

n da

t die

sp

anni

ng v

erho

og k

an w

ord

by k

rags

tasi

es n

a 'n

bai

e ho

ë sp

anni

ng, s

odat

ele

ktrie

se

ener

gie

oorg

edra

kan

wor

d de

ur k

ragl

yne

teen

'n la

e st

room

en

dus

lae

ener

gie

verli

es e

rvaa

r wee

ns v

erhi

tting

. D

ie s

pann

ing

kan

dan

wee

r ve

rlaag

wor

d vi

r geb

ruik

in

gebo

ue, s

traat

ligte

, ens

ovoo

rts.



GR

AD

E 12

FIS

IKA

(MAT

ERIE

& M

ATER

IALE

) KW

AR

TAA

L 3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 U

RE

Opt

iese

ver

skyn

sels

en

eien

skap

pe v

an m

ater

iale

4 ur

e

Foto

-ele

ktrie

se e

ffek.

•

Bes

kryf

die

foto

-ele

ktrie

se

effe

k as

die

pro

ses

wat

pl

aasv

ind

wan

neer

lig

op 'n

m

etaa

l sky

n en

dit

elek

trone

af

gee.

• G

ee d

ie b

elan

grik

heid

van

di

e fo

to-e

lekt

riese

effe

k: d

it be

vest

ig d

ie k

wan

tum

teor

ie

en d

it ill

ustre

er d

ie d

eeltj

ie-

aard

van

lig.

• D

efini

eer d

ie a

fsny

frekw

ensi

e,

f o

• D

efini

eer d

ie w

erkf

unks

ie

en w

eet d

at d

ie w

erkf

unks

ie

mat

eria

al s

pesi

fiek

is.

• W

eet d

at d

ie a

fsny

frekw

ensi

e oo

reen

stem

met

'n m

aksi

mum

go

lflen

gte

• P

as d

ie fo

to-e

lekt

riese

ve

rgel

ykin

g to

e:

max

oE

WK

E=

+, w

aar

Ehf

=en

o

oW

hf=

21

max

max

2(

)K

Em

v=

• W

eet d

at d

ie g

etal

ele

ktro

ne

wat

per

sek

onde

afg

egee

w

ord,

ver

mee

rder

met

die

in

tens

iteit

van

die

inva

llend

e st

ralin

g.

Prak

tiese

dem

onst

rasi

e:

Foto

-ele

ktrie

se e

ffek.

Mat

eria

le:

Kw

ikon

tladi

ngsl

amp,

fo

tose

nsiti

ewe

vaku

umbu

is;

stel

ligfi

lters

; stro

omba

an o

m

vertr

agen

de s

pann

ing

oor

die

foto

buis

te p

rodu

seer

; os

sillo

skoo

p, a

mm

eter

.

Verb

ind

aan

die

benu

tting

van

so

nene

rgie

.


147KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• W

eet d

at in

dien

die

fre

kwen

sie

van

die

inva

llend

e st

ralin

g on

der d

ie a

fsny

-fre

kwen

sie

is, d

an s

al 'n

to

enam

e in

die

inte

nsite

it va

n di

e st

ralin

g ge

en e

ffek

hê n

ie,

d.w

.s. d

it sa

l nie

ver

oors

aak

dat e

lekt

rone

afg

egee

wor

d ni

e.

• Ve

rsta

an d

at d

ie fo

to-

elek

tries

e ef

fek

die

deel

tjie-

aard

van

lig

dem

onst

reer

.

2 ur

e

Em

issi

e- e

n ab

sorp

sies

pekt

ra•

Verd

uide

lik d

ie b

ron

van

atoo

mem

issi

espe

ktra

(van

on

tladi

ngsb

uise

) en

hulle

un

ieke

ver

wan

tska

p m

et e

lke

elem

ent.

• B

ring

die

lyne

op

die

atoo

m-

spek

trum

in v

erba

nd m

et d

ie

elek

trono

orga

nge

tuss

en

ener

gie-

vlak

ke.

• Ve

rdui

delik

die

ver

skil

tuss

en a

toom

abso

rpsi

e- e

n at

oom

emis

sies

pekt

ra.

Toep

assi

ng o

p st

erre

kund

e.



GR

AA

D 1

2 C

HEM

IE (C

HEM

IESE

VER

AN

DER

ING

) KW

AR

TAA

L 3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

8 U

RE

Elek

troc

hem

iese

reak

sies

:

2 ur

e

Ele

ktro

litie

se s

elle

en

galv

anie

se s

elle

; •

Defi

niee

r die

gal

vani

ese

sel i

n te

rme

van:

se

lfond

erho

uden

de e

lekt

rode

re

aksi

es e

n om

skak

elin

g va

n ch

emie

se e

nerg

ie n

a el

ektri

ese

ener

gie

• D

efini

eer d

ie e

lekt

rolit

iese

se

l in

term

e va

n:

elek

trode

reak

sies

wat

vo

lgeh

ou w

ord

deur

'n

toev

oer v

an e

lekt

riese

en

ergi

e en

die

om

skak

elin

g va

n el

ektri

ese

ener

gie

na

chem

iese

ene

rgie

.

• D

efini

eer o

ksid

asie

en

redu

ksie

in te

rme

van

elek

trono

ordr

ag (e

- ).

• D

efini

eer o

ksid

eerm

idde

l en

redu

seer

mid

del i

n te

rme

van

oksi

dasi

e en

redu

ksie

.

• D

efini

eer a

node

en

kato

de

in te

rme

van

oksi

dasi

e en

re

duks

ie.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

1. O

nder

soek

die

ele

ktro

lise

van

wat

er e

n na

trium

jodi

ed.

Aan

bevo

le e

kspe

rimen

t

vir i

nfor

mel

e as

sess

erin

g

2. V

ind

die

galv

anie

se s

el m

et

die

hoog

ste

pote

nsia

al (Z

n,

Cu,

Al,

Pb)

.

3. O

nder

soek

die

redu

ksie

van

m

etaa

lione

en

halo

gene

.

Mat

eria

le:

Wat

erba

k, e

lekt

rode

s vi

r di

e el

ektro

lise

van

wat

er,

proe

fbui

se, g

elei

ding

sdra

de,

9 vo

lt ba

ttery

, stro

omin

dika

tor

(LE

D),

wat

er e

n na

trium

jodi

ed

en n

atriu

msu

lfaat

.

Mat

eria

le:

Sin

k, lo

od, a

lum

iniu

m e

n ko

pere

lekt

rode

s, s

inks

ulfa

at,

kope

rsul

faat

, loo

dnitr

aat,

natri

umhi

drok

sied

en

kaliu

mni

traat

.

Her

sien

die

redo

ksre

aksi

es

best

udee

r in

graa

d 11

.

Verb

ind

met

:

Gra

de 1

1 ok

sida

sieg

etal

le e

n G

rade

11

redo

ksre

aksi

es.

GE

BR

UIK

EN

KE

LPY

LE

in re

doks

che

mie

se

reak

siev

erge

lyki

ngs

en

halfr

eaks

ies,

maa

r WE

ET

dat a

lle c

hem

iese

reak

sies

va

n na

ture

om

keer

baar

(e

wew

igre

aksi

es) i

s.


149KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Verb

and

tuss

en s

troom

en

reak

siet

empo

en

die

verb

and

tuss

en p

oten

siaa

lver

skil

en

ewew

ig v

an d

ie s

el re

aksi

e.

• G

ee e

n ve

rdui

delik

die

ve

rwan

tska

p tu

ssen

stro

om

in 'n

ele

ktro

chem

iese

sel

en

die

tem

po v

an d

ie re

aksi

e

• N

oem

dat

die

po

tens

iaal

vers

kil v

an d

ie

sel (

Vse

l) ve

rwan

t is

aan

die

mat

e w

aarto

e di

e sp

onta

ne

selre

aksi

e ew

ewig

ber

eik

het.

• S

tel e

n ge

brui

k di

e kw

alita

tiew

e ve

rwan

tska

p tu

ssen

Vse

l en

die

kons

entra

sie

van

die

prod

uk- e

n re

agen

sion

e vi

r die

spo

ntan

e re

aksi

e,

nl. V

sel n

eem

af s

oos

die

kons

entra

sie

van

die

prod

ukio

ne to

enee

m e

n di

e ko

nsen

trasi

e va

n di

e re

agen

sion

e ne

em a

f tot

dat

ewew

ig b

erei

k w

ord

waa

r V

sel =

0 (d

ie s

el is

‘pap

’).

(Sle

g kw

alita

tiew

e be

hand

elin

g. N

erns

t ve

rgel

ykin

g is

NIE

nod

ig

NIE

).

Illus

treer

pro

sess

e su

bmik

rosk

opie

s.

Le C

hate

lier s

e be

gins

el

kan

gebr

uik

wor

d om

die

ve

rsku

iwin

g in

ew

ewig

te

verk

laar

.

1 uu

r

Beg

rip v

an d

ie p

rose

sse

en

redo

ksre

aksi

es w

at p

laas

vind

in

sel

le;

• B

eskr

yf d

ie b

eweg

ing

van

ione

deu

r die

opl

ossi

ngs

in

die

selk

ompa

rtem

ente

; di

e el

ektro

nvlo

ei in

die

ek

ster

ne s

troom

baan

van

di

e se

l;

die

halfr

eaks

ies

by d

ie

elek

trode

s; e

n

die

funk

sie

van

die

sout

brug

in

gal

vani

ese

selle

.

• G

ebru

ik s

elno

tasi

e of

di

agra

mm

e om

'n g

alva

nies

e se

l voo

r te

stel

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Sta

ndaa

rdel

ektro

depo

tens

iale

; •

Gee

die

sta

ndaa

rdto

esta

nde

waa

rond

er s

tand

aard

-el

ektro

depo

tens

iale

bep

aal

wor

d.

• B

eskr

yf d

ie s

tand

aard

-w

ater

stof

elek

trode

en

verd

uide

lik s

y ro

l as

die

verw

ysin

gsel

ektro

de

• Ve

rdui

delik

hoe

sta

ndaa

rd-

elek

trode

pote

nsia

le

bepa

al k

an w

ord

deur

ge

brui

k te

maa

k va

n di

e ve

rwys

ings

elek

trode

en

noem

die

kon

vens

ie m

et

betre

kkin

g to

t pos

itiew

e en

ne

gatie

we

waa

rdes

.

• G

ebru

ik d

ie T

abel

va

n S

tand

aard

-R

eduk

siep

oten

sial

e om

di

e em

k va

n 'n

sta

ndaa

rd-

galv

anie

se s

el te

ber

eken

.

• G

ebru

ik 'n

pos

itiew

e w

aard

e va

n di

e st

anda

ard-

emk

as 'n

aan

duid

ing

dat

die

reak

sie

spon

taan

ond

er

stan

daar

dtoe

stan

de is

.

Seln

otas

ies

kan

gebr

uik

wor

d om

gal

vani

ese

selle

voo

r te

stel

,

bv. v

ir di

e si

nk-k

oper

-sel

kan

di

e vo

lgen

de n

otas

ie g

ebru

ik

wor

d:

Zn/Z

n2+//C

u2+/C

u

by k

onse

ntra

sies

van

1

mol

/dm

3 .

Oks

idas

ie b

y di

e an

ode

aan

die

linke

rkan

t ges

kei d

eur d

ie

sout

brug

(//)

met

redu

ksie

by

die

kato

de a

an d

ie re

gter

kant

.


151KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Skr

yf v

an v

erge

lyki

ngs

wat

oks

idas

ie- e

n re

duks

ie

halfr

eaks

ies

en re

doks

reak

sies

vo

orst

el.

• Vo

orsp

el d

ie h

alfs

el w

aarin

ok

sida

sie

sal p

laas

vind

w

anne

er d

it ve

rbin

d is

aan

'n

ande

r hal

fsel

.

• Vo

orsp

el d

ie h

alfs

el w

aarin

re

duks

ie s

al p

laas

vind

as

dit v

erbi

nd is

aan

'n a

nder

ha

lfsel

.

• S

kryf

ver

gely

king

s ne

er v

ir re

aksi

es w

at b

y di

e an

ode

en

kato

de p

laas

vind

.

• Le

i die

alg

ehel

e se

lreak

sie

af d

eur t

wee

hal

freak

sies

te

kom

bine

er

• B

eskr

yf, d

eur g

ebru

ik te

m

aak

van

halfr

eaks

ies

en d

ie

verg

elyk

ing

vir d

ie a

lgeh

ele

selre

aksi

e, d

ie v

olge

nde

elek

trolit

iese

pro

sess

e:

- D

ie o

ntbi

ndin

g va

n ko

perc

hlor

ied;

- 'n

Een

voud

ige

voor

beel

d va

n el

ektro

plat

erin

g (b

v.

die

raffi

nerin

g va

n ko

per)

.

Verb

ind

met

:

Oks

idas

iege

talle

in g

raad

11.

GE

BR

UIK

EN

KE

LPY

LE in

re

doks

-che

mie

se v

erge

lyki

ngs

en h

alfre

aksi

es, m

aar W

EE

T da

t alle

che

mie

se re

aksi

es

van

natu

re o

mke

erba

ar

(ew

ewig

srea

ksie

s) is

.



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

1 uu

r

Oks

idas

iege

talle

en

toep

assi

ng

van

oksi

dasi

eget

alle

• H

ersi

en v

an g

raad

11

en b

rei

uit i

n gr

aad

12

• B

eskr

yf, d

eur g

ebru

ik te

m

aak

van

halfr

eaks

ies

en d

ie

verg

elyk

ing

vir d

ie a

lgeh

ele

selre

aksi

e, d

ie u

itleg

van

di

e be

trokk

e se

l met

beh

ulp

van

'n s

kem

atie

se d

iagr

am

en p

oten

siël

e ris

iko’

s vi

r die

om

gew

ing

van

die

volg

ende

el

ektro

litie

se p

rose

sse

wat

in

die

indu

strie

geb

ruik

wor

d:

- D

ie p

rodu

ksie

van

chl

oor

(die

che

mie

se re

aksi

es v

an

die

chlo

oral

kali-

indu

strie

).

- D

ie h

erw

inni

ng v

an

alum

iniu

mm

etaa

l uit

baux

iet.

(Sui

d-A

frika

ge

brui

k ba

uxie

t uit

Aus

tralië

.)

Die

toep

assi

ngs

moe

t vo

orbe

elde

uit

die

wer

klik

e le

we

vers

kaf v

an w

aar

elek

troch

emie

geb

ruik

wor

d in

die

indu

strie

. Die

indu

strie

se

lf ho

ef n

ie b

estu

deer

te

wor

d ni

e, m

aar a

sses

serin

g m

oet g

edoe

n w

ord

deur

die

ch

emie

se re

aksi

es te

geb

ruik

w

at in

die

nyw

erhe

id g

ebru

ik

wor

d.

Gee

die

che

mie

se re

aksi

es

aan

die

leer

ders

en

moe

t nie

ve

rwag

dat

die

leer

ders

die

re

aksi

es u

it di

e ko

p m

oet k

en

nie.


153KABV

GR

AD

E 12

CH

EMIE

(CH

EMIE

SE S

YSTE

MS)

KW

AR

TAA

L 3

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

6 U

RE

Che

mie

se in

dust

rie

6 ur

e

Die

kun

smis

-indu

strie

(N, P

, K).

• M

aak

'n ly

s, v

ir pl

ante

, van

(a)

drie

nie

- m

iner

aalv

oedi

ngst

oww

e,

voed

ings

tow

we

wat

nie

ui

t die

gro

nd v

erkr

y w

ord

nie:

C, H

en

O e

n hu

l br

onne

, die

atm

osfe

er

(CO

2) en

reën

(H2O

)

(b)

drie

prim

êre

voed

ings

tow

we

N, P

en

K e

n hu

l bro

n, d

ie g

rond

(c)

Hie

rdie

voe

ding

stow

we

is m

iner

aal

voed

ings

tow

we

wat

in

wat

er o

plos

in d

ie g

rond

en

deu

r die

wor

tels

van

pl

ante

gea

bsor

beer

w

ord.

Kun

smis

is n

odig

, w

ant d

aar i

s ni

e al

tyd

geno

eg v

an h

ierd

ie

voed

ings

tow

we

in d

ie

gron

d vi

r die

ges

onde

gr

oei v

an p

lant

e ni

e.

• Ve

rdui

delik

die

funk

sie

van

N, P

en

K in

pla

nte

• G

ee d

ie b

ron

van

N (g

uano

), P

(bee

nmee

l) en

K (D

uits

e m

yne

voor

en

na d

ie E

erst

e W

êrel

door

log)

• In

terp

rete

er d

ie N

:P:K

ku

nsm

isve

rhou

ding

Akt

iwite

it:

Bes

tude

er d

ie s

toïg

iom

etrie

va

n di

e ve

rvaa

rdig

ing

van

N, P

, K

in d

ie in

dust

rie.

• D

ie g

ehal

te v

an w

ater

bron

ne

in d

ie la

nd h

et b

aie

aand

ag

in d

ie n

uus

geni

et in

ons

la

nd. R

ivie

re w

as tr

adis

ione

el

bron

ne v

an s

koon

wat

er.

Doe

n 'n

ond

erso

ek n

a di

e oo

rsak

e va

n hi

erdi

e ho

ë be

soed

elin

g va

n riv

iere

nab

y jo

u.

• B

epaa

l hoe

veel

men

se m

aak

staa

t op

kuns

mis

vir

hul

tuin

e in

jou

area

, bep

aal o

f di

e ge

brui

k va

n an

orga

nies

e ku

nsm

is v

erm

eerd

er h

et.

Ond

erso

ek o

f dit

in v

erba

nd

gebr

ing

kan

wor

d m

et d

ie

kwal

iteit

van

die

wat

er in

die

riv

ier n

aby

jou

dorp

ie, d

orp,

st

ad.

• B

espr

eek

die

voor

dele

va

n an

orga

nies

e be

mes

tings

tow

we.

• B

espr

eek

alte

rnat

iew

e vi

r ano

rgan

iese

be

mes

tings

tow

we

(IKS

).

• B

espr

eek

hoe

die

publ

iek

kan

help

om

eut

rofik

asie

te

voor

kom

.

Bep

erk

die

deta

il in

hie

rdie

af

delin

g to

t toe

pass

ings

.

Verb

ind

met

:

Gr 1

1: L

itosf

eer -

myn

bou

en

min

eraa

lpro

sess

erin

g (v

eral

fo

sfat

e en

kal

ium

sout

e)

Suu

r-en

-bas

is-r

eaks

ies

- ver

al

neut

ralis

asie

Gr 1

2 re

aksi

etem

po e

n om

vang

van

die

reak

sies

; ch

emie

se s

tels

els;

SA

SO

L - d

ie

verv

aard

igin

g va

n ku

nsm

is



Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• B

eskr

yf e

n ve

rdui

delik

(r

eaks

iete

mpo

’s, o

pbre

ngs,

ne

utra

lisas

ie, .

. .),

deu

r m

idde

l van

die

geb

ruik

van

ch

emie

se v

erge

lyki

ngs

waa

r van

toep

assi

ng,

hier

die

aspe

kte

van

die

indu

strië

le v

erva

ardi

ging

van

ku

nsm

is, g

egee

dia

gram

me,

vl

oeid

iagr

amm

e en

sovo

orts

:

N2 -

frak

sion

ele

dist

illas

ie

van

lug

H2 -

by

SA

SO

L va

n st

eenk

ool

en s

toom

NH

3 - H

aber

-pro

ses;

HN

O3 -

die

Ost

wal

d-pr

oses

;

H2S

O4 -

insl

uite

nd d

ie

kont

akpr

oses

;

H3P

O4;

Ca

(H2P

O4) 2

(sup

erfo

sfat

e)

NH

4NO

3; (N

H4) 2S

O4;

H2N

CO

NH

2 (u

reum

);

• G

ee b

ronn

e va

n po

tas

(gem

ynde

inge

voer

de

kaliu

mso

ute

soos

K2S

O4,

KN

O3,)

• E

valu

eer d

ie g

ebru

ik v

an

anor

gani

ese

kuns

mis

op

men

se e

n di

e om

gew

ing.

• Ve

rbin

d S

AS

OL

aan

die

prod

uksi

e va

n ku

nsm

is,

d.w

.s. a

mm

oniu

mni

traat

(k

unsm

is e

n pl

ofst

of)

Ken

nis

van

eutro

fikas

ie w

ord

verw

ag.


155KABV

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• D

efini

eer e

utro

fikas

ie

• B

espr

eek

alte

rnat

iew

e vi

r an

orga

nies

e ku

nsm

is s

oos

gebr

uik

deur

som

mig

e ge

mee

nska

ppe.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 3

KW

AR

TAA

L 3:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. E

kspe

rimen

t (Fi

sika

): In

tern

e W

eers

tand

, Ser

ie- e

n Pa

ralle

lnet

wer

ke.

2. P

roef

eksa

men



KW

AR

TAA

L 4

GR

AA

D 1

2

GR

AA

D 1

2 FI

SIK

A

Tyd

Ond

erw

erpe

Gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Meg

anik

a, E

lekt

risite

it en

M

agne

tism

e, G

olw

e, K

lank

en

Lig

• K

onso

lidee

r die

wet

te e

n be

gins

els

wat

ged

ek is

in d

ie

graa

d 11

-sill

abus

, nl.

1. N

ewto

n se

Wet

te

(New

ton

1, 2

, 3 e

n N

ewto

n se

Gra

vita

siew

et)

en T

oepa

ssin

g va

n N

ewto

n se

Wet

te

2. E

lekt

rost

atik

a (C

oulo

mb

se W

et e

n E

lekt

riese

ve

ld)

3. E

lekt

riese

stro

omba

ne

(Ohm

se

Wet

, Dry

win

g en

E

nerg

ie)

• D

oen

verd

ere

geïn

tegr

eerd

e pr

oble

emop

loss

ing-

aktiw

iteite

.

Pro

blee

mop

loss

inga

ktiw

iteite

w

at e

nige

van

die

vol

gend

e in

tegr

eer:

ener

gie,

mom

entu

m,

elek

trost

atik

a en

/of m

egan

ika.

2 ur

e

Meg

anik

a, E

lekt

risite

it en

M

agne

tism

e, G

olw

e, K

lank

en

Lig

• A

lgem

ene

hers

ieni

ng e

n ko

nsol

idas

ie.

• E

ksam

enw

enke

by

voor

beel

d di

e ge

brui

k va

n ty

d, n

omm

erin

g va

n an

twoo

rde

op v

rae

in d

ie

eksa

men

vrae

stel

, ens

.

• H

ersi

enin

g va

n pr

oble

emop

loss

ing-

stra

tegi

eë d

eur g

ebru

ik

te m

aak

van

rele

vant

e pr

oble

emop

loss

ing-

aktiw

iteite

.


157KABV

GR

AA

D 1

2 C

HEM

IE

Tyd

Ond

erw

erpe

gra

ad 1

2In

houd

, Beg

rippe

&

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

2 ur

e

Org

anie

se c

hem

ie•

Kon

solid

eer d

ie g

ebru

ik v

an

die

IUPA

C-n

ame,

funk

sion

ele

groe

pe, o

rgan

iese

reak

sies

, is

omer

e, m

onom

ere

en

polim

ere,

add

isie

reak

sies

en

kond

ensa

sie-

reak

sies

van

po

limer

e.

• D

oen

verd

ere

geïn

tegr

eerd

e pr

oble

emop

loss

ing-

aktiw

iteite

.

1 uu

r

Rea

ksie

tem

po e

n E

wew

ig•

Her

sien

fakt

ore

wat

re

aksi

etem

po e

n ew

ewig

be

ïnvl

oed;

hoe

om

re

aksi

etem

po te

mee

t; ho

e om

die

ew

ewig

skon

stan

te te

be

reke

n en

die

waa

rde

van

Kc i

n be

reke

ning

e te

geb

ruik

; ef

fek

van

Le C

hate

lier s

e be

gins

el.

1 uu

r

Sur

e &

Bas

isse

en

Ele

ktro

chem

ie•

Alg

emen

e he

rsie

ning

en

kons

olid

erin

g.

• E

ksam

enw

enke

vir

byvo

orbe

eld

die

gebr

uik

van

tyd,

nom

mer

ing

van

antw

oord

e op

vra

e in

die

vr

aest

el, e

ns.

• H

ersi

enin

g va

n pr

oble

emop

loss

ings

trate

gieë

de

ur g

ebru

ik te

m

aak

van

rele

vant

e pr

oble

emop

loss

ing-

aktiw

iteite

.

ASS

ESSE

RIN

G

KW

AR

TAA

L 4

KW

AR

TAA

L 4:

Voo

rges

krew

e Fo

rmel

e A

sses

serin

g

1. F

inal

e Ek

sam

en



AFDELING 4: ASSESSERING

4. 1 INLEIDING

Assessering is 'n deurlopende, beplande proses van identifisering, insameling en interpretasie van inligting met betrekking tot die leerders se prestasie deur gebruik te maak van verskillende vorme van assessering. Dit behels vier stappe: generering en versameling van bewyse van prestasie; evaluering van hierdie bewyse; notering van die bevindinge en die gebruik van hierdie inligting om te verstaan en daardeur te help met die ontwikkeling van die leerders ten einde die onderrig-leer-proses te verbeter.

Assessering behoort beide informeel (Assessering vir Leer) en formeel (Assessering van Leer) te wees. In beide gevalle moet gereelde terugvoer aan die leerders gegee word om die leerervaring te versterk. Assessering is 'n proses wat individuele leerders se verkryging van kennis (inhoud, begrippe en vaardighede) in 'n vak meet, deur die data en inligting verkry uit die proses in te samel, te analiseer en te interpreteer om:

• die onderwyser in staat te stel om betroubare beoordelings te maak met betrekking tot 'n leerder se vordering

• om leerders in te lig oor hulle sterk punte, swak punte en vordering

• onderwysers, ouers en belanghebbendes te help met die neem van besluite oor die leerproses en die vordering van leerders

Assessering behoort afgebeeld te word teen die inhoud, begrippe en vaardighede, sowel as die doelwitte wat gespesifiseer is vir Fisiese Wetenskappe. In beide informele en formele assesserings is dit belangrik om te verseker dat gedurende die verloop van die skooljaar:

• al die vakinhoud gedek word

• bereiking van vaardighede ingesluit word

• 'n verskeidenheid van verskillende assesseringsvorme gebruik word

4. 2 INFORMELE OF DAAGLIKSE ASSESSERING

Die doel van assessering vir leer is om deurlopend inligting in te samel oor 'n leerder se prestasie sodat dit gebruik kan word om hulle leer te verbeter.

Informele assessering is 'n daaglikse monitering van die leerders se vordering. Dit word gedoen deur waarnemings, besprekings, praktiese demonstrasies, leerder-onderwyser-konferensies, informele klaskamer-interaksies, ensovoorts. Informele assessering kan so eenvoudig wees soos om gedurende 'n les te stop en die leerders dop te hou, of om met die leerders te gesels oor hoe die leer besig is om te vorder. Informele assessering behoort gebruik te word om terugvoer aan leerders te verskaf en om inligting deur te gee vir die beplanning van onderrig, maar dit hoef nie aangeteken te word nie. Dit moet nie los gesien word van die leeraktiwiteite wat in die klaskamer plaasvind nie. Leerders of onderwysers kan hierdie assesseringstake merk.

Selfassessering and eweknie-assessering betrek leerders aktief by assessering. Dit is belangrik omdat dit leerders die geleentheid bied om te leer uit en te reflekteer oor hulle eie prestasie. Die resultate van die daaglikse informele assesseringstake word nie formeel aangeteken nie tensy die onderwyser dit wil doen. Die resultate van daaglikse assesseringstake word nie in ag geneem vir bevordering en sertifiseringsdoeleindes nie.


159KABV

Informele, voortdurende assesserings behoort gebruik te word om die verkryging van kennis en vaardighede te struktureer en behoort 'n voorloper te wees vir formele take in die Assesseringsprogram.

4. 3 FORMELE ASSESSERING

Grade Formele skoolgebaseerde assesserings

Finale eksamens

R - 3 100% n. v. t.

4 - 6 75% 25%

7 - 9 40% 60%

10 - 11 25% wat 'n halfjaareksamen insluit 75%

12 25% wat 'n halfjaar- en proefeksamen insluit Eksterne eksaminering: 75%

Alle assesseringstake wat saam 'n formele assesseringsprogram vir die jaar vorm, word beskou as Formele Assessering. Formele assesseringstake word gemerk en formeel aangeteken deur die onderwyser vir bevorderings- en sertifiseringsdoeleindes. Alle Formele Assesseringstake is onderworpe aan moderering vir kwaliteitsversekeringsdoeleindes en om te verseker dat gepaste standaarde gehandhaaf word.

Formele assessering voorsien onderwysers van 'n sistematiese manier om te evalueer hoe goed leerders besig is om te vorder in 'n graad en in 'n spesifieke vak. Voorbeelde van formele assesserings sluit in toetse, eksamens, praktiese take, projekte, mondelinge aanbiedings, demonstrasies, opvoerings, ensovoorts. Formele assesseringstake vorm deel van 'n jaarlange formele Assesseringsprogam in elke graad en vak.

4. 3. 1 Kontroletoetse & eksamens

Kontroletoetse en eksamens word onder beheerde toestande binne 'n gespesifiseerde tydsduur geskryf. Vrae in toetse en eksamens behoort prestasie te assesseer op verskillende kognitiewe vlakke met 'n klem op prosesvaardighede, kritiese denke, wetenskaplike beredenering en strategieë om probleme te ondersoek en op te los in 'n verskeidenheid wetenkaplike, tegnologiese, omgewings- en alledaagse kontekste. Eksamenvraestelle en kontroletoetse in die Fisiese Wetenskappe in Grade 10-12 sou kon bly by die gewigstoedeling van kognitiewe vlakke gegee in Tabel 1. (Sien BYLAE 1 vir 'n gedetailleerde beskrywing van die kognitiewe vlakke.)

KOGNITIEWE VLAK BESKRYWING VRAESTEL 1 (FISIKA) VRAESTEL 2 (CHEMIE)

1 Herroep 15% 15%

2 Begrip 35% 40%

3 Analise, Toepassing 40% 35%

4 Evaluering, Kreasie 10% 10%

Table 1: Aanbevole gewigstoedeling van kognitiewe vlakke vir eksamens en kontroletoetse

4. 3. 2 Praktiese ondersoeke & eksperimente

Praktiese ondersoeke en eksperimente behoort te fokus op die praktiese aspekte en die prosesvaardighede vereis vir wetenskaplike ondersoek en oplossing van probleme. Assesseringsaktiwiteite behoort ontwerp te word sodat leerders geassesseer word oor hulle gebruik van wetenskaplike ondersoekvaardighede soos beplanning, waarneming en insameling van inligting, begrip, sintetisering, veralgemening, hipotetisering en kommunikasie van resultate en gevolgtrekkings. Praktiese ondersoeke behoort prestasie te assesseer op verskillende kognitiewe vlakke met 'n



fokus op prosesvaardighede, kritiese denke en wetenskaplike beredenering, sowel as strategieë om probleme te ondersoek en op te los in 'n verskeidenheid wetenskaplike, tegnologiese, omgewings- en alledaagse kontekste.

Die verskil tussen 'n praktiese ondersoek en 'n eksperiment is dat 'n eksperiment uitgevoer word om 'n bekende toerie te verifieer of te toets, terwyl 'n ondersoek 'n eksperiment is wat uitgevoer word om 'n hipotese te toets, d.w.s. die resultaat of uitkoms is nie vooraf bekend nie.

4.3.3 Projekte

'n Projek is 'n geïntegreerde assesseringstaak wat fokus op prosesvaardighede, kritiese denke en wetenskaplike beredenering, sowel as strategieë om probleme te ondersoek en op te los in 'n verskeidenheid wetenskaplike, tegnologiese, omgewings- en alledaagse kontekste. Dit vereis dat 'n leerder die wetenskaplike metode volg om óf 'n toestel, óf 'n model te produseer, óf 'n praktiese ondersoek uit te voer.

'n Projek sal slegs een van die volgende behels:

(i) Die vervaardiging van 'n toestel, byvoorbeeld 'n elektriese motor

(ii) Die bou van 'n fisiese model ten einde 'n uitdaging wat jy geïdentifiseer het, op te los deur gebruik te maak van begrippe in die VOO-Fisiese Wetenskappe kurrikulum

(iii) 'n Praktiese ondersoek

Let wel:

Die leerder het die opsie om ‘n plakkaat, as deel van die voorlegging van sy/haar projek, in te sluit.

Die assesseringshulpmiddels wat gebruik word en wat die assesseringskriteria vir elke taak spesifiseer, sal voorgeskryf word deur die aard van die taak en die fokus van die assessering. Assesseringshulpmiddels kan een of 'n kombinasie van rubrieke, kontrolelyste, waarnemingskedules en memoranda wees.

VEREISTES VIR GRAAD 10, 11 EN 12 PRAKTIESE WERK

In graad 10 en 11 sal leerders TWEE voorgeskrewe eksperimente doen vir formele assessering (EEN Chemie- en EEN Fisika-eksperiment) en EEN projek oor Fisika of Chemie. Dit gee 'n totaal van DRIE formele assesserings in praktiese werk in Fisiese Wetenskappe in elk van graad 10 en 11.

In graad 10 en 11 word dit aanbeveel dat leerders VIER eksperimente vir informele assessering (TWEE Chemie- en TWEE Fisika-eksperimente) doen. Dit gee 'n totaal van VIER informele assesserings in praktiese werk in Fisiese Wetenskappe in elk van graad 10 en 11.

In graad 12 sal leerders DRIE voorgeskrewe eksperimente vir formele assessering (EEN of TWEE Chemie- en EEN of TWEE Fisika-eksperimente) doen. Dit gee 'n totaal van DRIE formele assesserings in praktiese werk in Fisiese Wetenskappe in graad 12.

In graad 12 word dit aanbeveel dat leerders DRIE eksperimente doen vir informele assessering (TWEE Chemie- en EEN Fisika-eksperiment, OF EEN Chemie- en TWEE Fisika-eksperimente). Dit gee 'n totaal van DRIE informele assesserings in praktiese werk in Fisiese Wetenkappe in graad 12.


161KABV

Graad 10

Tabel 2: Praktiese werk vir graad 10

Praktiese werk Chemie Fisika

Voorgeskrewe eksperimente (formele assessering) 1 1

Projek (formele assessering) EEN, óf Fisika óf Chemie

Eksperimente (informele assessering) 2 2

TOTAAL 7 praktiese aktiwiteite

Graad 11




Projek (formele assessering) EEN, óf Fisika óf Chemie


TOTAAL 7 praktiese aktiwiteite

Graad 12




OF Voorgeskrewe eksperimente (formele assessering) 2 1

Projek (formele assessering) GEEN


OF Eksperimente (informele assessering) 2 1

TOTAAL 6 praktiese aktiwiteite = 3 Chemie & 3 Fisika

Die vorme van assessering wat gebruik word, moet gepas wees vir die ouderdoms- en ontwikkelingsvlak. Die ontwerp van hierdie take moet die inhoud van die vak dek en 'n verskeidenheid take insluit wat ontwerp is om die doelwitte van die vak te bereik.

4. 4 ASSESSERINGSPROGAM

Die Assesseringsprogram word ontwerp om die formele assesseringstake in alle vakke in 'n skool oor 'n kwartaal te versprei.

4. 4. 1 Formele assesseringsprogram vir grade 10 en 11

Bykomend tot daaglikse assessering behoort onderwysers 'n jaarlange Assesseringsprogram te ontwikkel vir elke graad. Die leerder se prestasie in hierdie Assesseringsprogram sal gebruik word vir bevorderingsdoeleindes in grade 10 en 11. In grade 10 en 11 is die assesserings skoolgebaseer of intern.



Die punte behaal in elk van die assesseringstake wat deel vorm van die Assesseringsprogram moet aan die ouers gerapporteer word. Hierdie punte sal gebruik word om die bevordering van leerders in grade 10 en 11 te bepaal. Tabelle 5 en 6 illustreer 'n assesseringsplan en die gewigstoedeling van take in die Assesseringsprogram vir Fisiese Wetenskappe in grade 10 en 11.

Tabel 5: Assesseringsplan en gewigstoedeling van take in die Assesseringsprogram vir graad 10

PROGRAM VAN ASSESSERING VIR GRAAD 10

ASSESSERINGSTAKE

(25%)

JAAREIND-ASSESSERING

(75%)

KWARTAAL 1 KWARTAAL 2 KWARTAAL 3 KWARTAAL 4

Tipe Punt Tipe Punt Tipe Punt

Finale eksamen(2 x 150 punte wat 'n

totaal van 300 punte gee vir Vraestelle 1 en 2)

Eksperiment 20 Eksperiment 20

Projek: ENIGE EEN VAN:

Vervaardiging van 'n toestel/bou van 'n model/praktiese

ondersoek

20

Kontroletoets 10 Halfjaareksamen 20 Kontroletoets 10

Totaal: 30 punte Totaal: 40 punte Totaal: 30 punte Totaal: 300 punte

Totaal = 400 punte

FINALE PUNT = 25% (ASSESSERINGSTAKE) + 75% (FINALE EKSAMEN) = 100%

Tabel 6: Assesseringsplan en gewigstoedeling van take in die Assesseringsprogram vir graad 11

PROGRAM VAN ASSESSERING VIR GRAAD 11

ASSESSERINGSTAKE (25%)


(75%)


Tipe Punt Tipe Punt Tipe Punt

Finale eksamen(2 x 150 punte wat 'n

totaal van 300 punte gee vir Vraestelle 1 en 2)

Eksperiment 20 Eksperiment 20

Projek: ENIGE EEN VAN:

Vervaardiging van 'n toestel/bou van 'n model/praktiese

ondersoek

20

Kontroletoets 10 Halfjaareksamen 20 Kontroletoets 10


Totaal = 400 punte

FINALE PUNT = 25% (ASSESSERINGSTAKE) + 75% (FINALE EKSAMEN) = 100%


163KABV

4. 4. 2 Formele assesseringsprogram vir graad 12

Assessering bestaan uit twee komponente: 'n Assesseringsprogram wat 25% van die totale punt vir Fisiese Wetenskappe insluit, en 'n eksterne eksamen wat die oorblywende 75% van die punt insluit. Die Assesseringsprogram vir Fisiese Wetenskappe bestaan uit ses take wat intern geassesseer word. Gesamentlik sluit die Assesseringsprogram en die eksterne assessering die jaarlikse assesseringsplan vir graad 12 in. Tabel 7 illustreer die assesseringplan en die gewigstoedeling van take in die Assesseringsprogram vir Fisiese Wetenskappe in graad 12.

Die Assesseringsprogram is die skoolgebaseerde assesseringsprogram (SBA).

Tabel 7: Assesseringsplan en gewigstoedeling van take in die Assesseringsprogam vir Graad 12

ASSESSERINGS PROGRAM VIR GRAAD 12 (SBA) EKSTERNE ASSESSERING

ASSESSERINGSTAKE (25%)


(75%)


Tipe Punt Tipe Punt Tipe PuntFinale Eksamen

(2 x 150 punte wat 'n totaal van 300 punte gee

vir Vraestelle 1 en 2)

Eksperiment 15 Eksperiment 15 Eksperiment 15

Kontroletoets 10 Halfjaareksamen 20 Proefeksamen 25


Totaal = 400 punte

FINALE PUNT = 25% (ASSESSERINGSTAKE) +75% (FINALE EKSAMEN)=100%

4.4.3 JAAREIND-EKSAMENS

4.4.3. 1 Grade 10 en 11 (intern)

Die jaareind-eksamenvraestelle vir grade 10 en 11 moet intern opgestel, nagesien en gemodereer word, tensy anders bepaal deur die Provinsiale Departemente van Onderwys.

Die intern opgestelde, nagesiende en gemodereerde eksamen sal uit twee vraestelle bestaan.

Tabelle 8 en 9 toon die gewigstoedelings van vrae oor die kognitiewe vlakke en die spesifikasies en voorgestelde gewigstoedelings van die inhoud vir jaareind-eksamens (twee vraestelle) vir grade 10 en 11.



Tabel8:Gewigstoedelingvanvraeoordiekognitiewevlakke,diespesifikasieenvoorgesteldegewigstoedelingvan die inhoud vir die jaareind-eksamen vir Graad 10

GRAAD 10

Vraestel Inhoud PunteTotale Punte/

Vraestel

Duur(Ure)

Gewigstoedeling van vrae oor die kognitiewe vlakke

Vlak 1 Vlak 2 Vlak 3 Vlak 4

VRAESTEL 1: FISIKA-FOKUS

Meganika 75

150 2 15% 35% 40% 10%Golwe, Klank & Lig 40

Elektrisiteit & Magnetisme 35

VRAESTEL 2: CHEMIE-FOKUS

Chemiese Verandering 60

150 2 15% 40% 35% 10%Chemiese Stelsels 20

Materie & Materiale 70

Tabel9:Gewigstoedelingvanvraeoordiekognitiewevlakke,diespesifikasieenvoorgesteldegewigstoedeling van die inhoud vir die jaareind-eksamen vir Graad 11

GRAAD 11

Vraestel Inhoud Punte

Totale Punte/Vrae-stel

Duur(Ure)




Meganika 68

150 3 15% 35% 40% 10%Golwe, Klank & Lig 32





Materie & Materiale 60

4. 4. 3. 2 Graad 12 (eksterne assessering)

Die eksterne eksamens word ekstern opgestel, by die skole geadministreer onder toestande soos gespesifieer in die Nasionale beleid vir die uitvoer, administrasie en bestuur van die Nasionale Senior Sertifikaat: 'n Kwalifikasie op Vlak 4 van die Nasionale Kwalifikasie Raamwerk (NKR). Die eksamens word egter ekstern nagesien.

Die kerninhoud soos omskryf in die Fisiese Wetenskappe Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring (KABV)-dokument is verpligtend en sal geëksamineer word in Vraestelle 1 en 2. Let op dat al die onderwerpe in die graad 12-kurrikulum geëksamineer kan word in die jaareind-eksamen, asook geselekteerde onderwerpe uit die grade 10 en 11. In Tabel 10 word 'n lys gegee van die geselekteerde inhoud, omskryf vir grade 10 en 11 in die KABV-dokument, wat ook in die graad 12 finale eksamen geëksamineer kan word.


165KABV

Tabel 10: Onderwerpe uit grade 10 en 11 wat geëksamineer kan word in graad 12.

Geselekteerde Graad 10 en 11 Onderwerpe wat Eksamineerbaar is in graad 12

Fisika uit Graad 11 Chemie uit Grade 10 en 11

1. Newton se Wette (Newton se 1e, 2e en 3e wette en Newton se Universele Gravitasiewet) en Toepassing van Newton se Wette

2. Elektrostatika (Coulomb se Wet en Elektriese veld)

3. Elektriese stroombane (Ohm se Wet, Drywing en Energie)

1. Voorstelling van chemiese verandering (graad 10)

2. Intermolekulêre kragte (graad 11)

3. Stoïgiometrie (graad 11)

4. Energie en verandering (graad 11)

Veelvuldigekeuse-vrae kan opgestel word in eksamenvraestelle. Sodanige vrae moet egter 'n maksimum gewigstoedeling van 10% hê. Die eksamenvraestel mag ook bestaan uit konseptuele tipe vrae.

Die finale jaareind-eksamen word nasionaal opgestel, nagesien en gemodereer.

Die nasionaal opgestelde, nagesiende en gemodereerde eksamen sal bestaan uit twee vraestelle:

• Vraestel 1: Fisika-fokus (3 ure, 150 punte)

• Vraestel 2: Chemie-fokus (3 ure, 150 punte)

• Al die vrae sal fokus op die inhoud soos gestel in die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring.

• Vrae sal die verskillende vlakke van die Fisiese Wetenskappe Assesseringstaksonomie (BYLAE 1) reflekteer soos gepas vir die vraestel.

Tabel 11 toon die gewigstoedeling van vrae oor die kognitiewe vlakke en die spesifikasie en voorgestelde gewigstoedeling van die inhoud vir die graad 12-jaareind-eksamens (oor die twee vraestelle).

Tabel 11: Gewigstoedeling van vrae oor die kognitiewe vlakke, die spesifikasie en voorgesteldegewigstoedeling van die inhoud vir die graad 12-jaareind-eksamen

GRADE 12

Vraestel Inhoud PunteTotale Punte/

Vraestel

Duur(Ure)




Meganika 63

150 3 15% 35% 40% 10%

Golwe, Klank & Lig 17


Materie en Materiale 15




Materie en Materiale 48



4. 5 VERSLAGDOENING EN RAPPORTERING

Verslagdoening is 'n proses waartydens 'n onderwyser die leerder se vlak van prestasie in 'n spesifieke assesseringstaak dokumenteer. Dit dui die leerder se vordering aan met betrekking tot die bereiking van die kennis en vaardighede soos voorgeskryf in die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring. Verslagdoening van 'n leerder se prestasie behoort bewyse te verskaf van die leerder se konseptuele vordering in 'n graad en sy/haar gereedheid om oor te gaan of bevorder te word na die volgende graad. Verslagdoening van leerderprestasie behoort gebruik te word om die vordering gemaak deur onderwysers en leerders in die onderrig- en leerproses te verifieer.

Rapportering is 'n proses om leerderprestasie aan leerders, ouers, skole, en ander belanghebbendes te kommunikeer. Leerderprestasie kan op verskillende wyses gerapporteer word, insluitende rapporte, ouervergaderings, skool besoekdae, ouer-onderwyser-konferensies, telefoonoproepe, briewe, klas- en skoolnuusbriewe, ensovoorts. Onderwysers in alle grade doen verslag in persentasie teenoor die vak. Die verskillende prestasievlakke en hulle ooreenstemmende persentasiebande word in Tabel 12 getoon.

Table 12: Kodes en persentasies vir verslaggewing in Graad R tot Graad 12

Let wel: Die sewe-punt-skaal moet duidelike beskrywings hê wat gedetailleerde inligting vir elke vlak gee. Onderwysers moet die werklike punte aanteken teenoor die taak deur gebruik te maak van 'n rekordblad, en persentasies aanteken teenoor die vak op die leerders se rapporte.

PRESTASIEVLAK PRESTASIEBESKRYWINGSPUNTE

%

7 Uitmuntende prestasie 80 - 100

6 Verdienstelike prestasie 70 - 79

5 Beduidende prestasie 60 - 69

4 Voldoende prestasie 50 - 59

3 Matige prestasie 40 - 49

2 Basiese prestasie 30 - 39

1 Ontoereikende prestasie 0 - 29

4. 5. 1 Verslagdoening en Rapportering in die eerste, tweede en derde kwartale

Van skole word vereis om kwartaalliks terugvoer te gee aan ouers oor die Assesseringsprogram deur 'n formele verslaggewingsinstrument soos 'n rapport. Die skedule en die rapport behoort die algehele vlak van die prestasie van 'n leerder aan te dui. Skole behoort die volgende gewigstoedelings slegs vir rapporteringdoeleindes te gebruik en slegs in die eerste, tweede en derde kwartale van grade 10, 11 en 12:

Praktiese werk Kontroletoets/halfjaareksamen/proefeksamen

Gewigstoedeling 25% 75%

4.5.2 Verslagdoening en rapportering oor die Assesseringstake en SBA in die Assesseringsprogram.

Van skole word ook vereis om kwartaalliks terugvoer aan ouers en leerders te gee oor die punte wat deur die leerders in die Assesseringstake behaal is, soos genoem in tabelle 5 en 6 en die SBA take, soos genoem in tabel 7. Hierdie deel van die rapportering moet streng voldoen aan die vereiste gewigstoedeling soos genoem in tabelle 5, 6 en 7.


167KABV

4. 5. 3 Verslagdoening en rapportering aan die einde van die akademiese jaar

Die gewigstoedeling van take in die Assesseringsprogram moet streng gevolg word wanneer die FINALE PUNT van die leerder bereken word aan die einde van die akademiese jaar vir bevorderingsdoeleindes in elk van grade 10, 11 en 12.

4. 6 MODERERING VAN ASSESSERING

Moderering verwys na die proses wat verseker dat die assesseringstake regverdig, geldig en betroubaar is. Moderering moet op skool-, distriks-, provinsiale en nasionale vlakke geïmplementeer word. Omvattende en toepaslike modereringpraktyke moet in plek wees vir die gehalteversekering van alle vakassesserings

Alle graad 10- en 11-take moet intern gemodereer word. Die vakhoof of hoof van die departement vir Fisiese Wetenskappe by die skool sal gewoonlik hierdie proses bestuur.

Alle graad 12-take moet ekstern gemodereer word. Die vakhoof of hoof van die departement vir Fisiese Wetenskappe by die skool sal gewoonlik hierdie proses bestuur.

4.7 Algemeen

Hierdie dokument moet in samehang met die volgende gelees word:

4.7.1 Die Nasionale beleid met betrekking tot die program- en bevorderingsvereistes vir die Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R-12; en

4.7.2 Die beleidsdokument, Nasionale Protokol vir Assessering Graad R-12



AA

NH

AN

GSE

L 1:

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E A

SSES

SER

ING

TA

KSO

NO

MIE

D

ie v

olge

nde

tabe

l bie

d ‘n

moo

ntlik

e hi

ërar

gie

van

kogn

itiew

e vl

akke

wat

geb

ruik

kan

wor

d om

te v

erse

ker d

at ta

ke g

elee

nthe

de in

slui

t vir

leer

ders

om

op

vers

keie

vl

akke

te p

rest

eer e

n ge

reed

skap

vir

die

asse

sser

ing

van

die

leer

ders

op

die

vers

kille

nde

vlak

ke. D

ie w

erkw

oord

e w

at in

die

vyf

de k

olom

hie

rond

er v

oork

om k

an n

uttig

w

ees

by d

ie fo

rmul

erin

g va

n vr

ae w

at v

erba

nd h

ou m

et d

ie k

ogni

tiew

e vl

akke

in d

ie e

erst

e ko

lom

.

BES

KRY

WIN

G V

AN

KO

GN

ITIE

WE

VLA

KVE

RD

UID

ELIK

ING

VAA

RD

IGH

EDE

VER

TOO

NA

KSI

E W

ERK

WO

OR

DE

SKEP

PIN

G

4

Die

leer

der s

kep

nuw

e id

ees

en

inlig

ting

met

beh

ulp

van

die

kenn

is w

at

voor

heen

gel

eer i

s, o

f bek

end

is. O

p di

e ui

tgeb

reid

e ab

stra

kte

vlak

, maa

k di

e le

erde

r ska

kelin

gs n

ie n

et b

inne

die

ge

gew

e va

kgeb

ied

nie,

maa

r ook

ver

der

as d

ie v

ak e

n ve

ralg

emee

n en

dra

die

be

gins

els

en id

ees

onde

rligg

end

aan

die

spes

ifiek

e on

derw

erp

oor.

Die

leer

der

wer

k m

et v

erba

nde

en a

bstra

kte

idee

s.

• G

ener

erin

g

• B

epla

nnin

g

• P

rodu

serin

g

• O

ntw

erp

• U

itvin

ding

• U

itdin

k (b

eram

ing)

• M

aak

Uitd

ink,

ber

aam

, uitv

ind,

voo

rste

l, ko

nstru

eer,

skep

, maa

k, o

ntw

ikke

l, fo

rmul

eer,

verb

eter

, bep

lan,

ont

wer

p,

prod

usee

r, vo

orsp

el, o

pste

l, on

tsta

an,

verb

eel

EVA

LUER

ING

Die

leer

der m

aak

besl

uite

wat

geb

asee

r is

op

‘n in

-die

pte

besi

nnin

g, k

ritie

k en

ev

alue

ring.

Die

leer

der w

erk

op d

ie

uitg

ebre

ide

abst

rakt

e vl

ak.

• K

ontro

lerin

g

• D

ie v

orm

ing

van

hipo

tese

s

• K

ritis

erin

g

• E

kspe

rimen

terin

g

• B

eoor

delin

g

• To

etsi

ng

• O

pspo

ring

(ont

dekk

ing)

• M

onite

ring

Kom

bine

er, i

nteg

reer

, ver

ande

r, he

rran

gski

k, v

erva

ng, v

erge

lyk,

vo

orbe

rei,

vera

lgem

een,

her

skry

f, ka

tego

risee

r, sa

amst

el, r

ekon

stru

eer,

orga

nise

er, r

ever

dig,

arg

umen

teer

, pr

iorit

isee

r, be

oord

eel,

grad

eer,

valid

eer,

verw

erp,

ass

esse

er w

aard

e, o

rden

, be

slui

t, kr

itise

er.

AN

ALI

SER

ING

3

Die

leer

der t

oon

waa

rder

ing

vir d

ie

bela

ngrik

heid

van

die

del

e in

ver

houd

ing

tot d

ie g

ehee

l. Ve

rske

ie a

spek

te v

an

die

kenn

is w

ord

geïn

tegr

eer,

die

leer

der

toon

‘n d

iepe

r beg

rip e

n di

e ve

rmoë

om

‘n g

ehee

l in

sy s

ames

telle

nde

dele

af

te b

reek

. Ele

men

te w

at d

eel i

s va

n ‘n

geh

eel w

ord

geïd

entifi

seer

en

die

verh

oudi

ngs

tuss

en d

ie e

lem

ente

wor

d he

rken

.

• O

rgan

iser

ing

• Ve

rgel

ykin

g

• D

ekon

stru

erin

g (o

ntbi

ndin

g)

• To

ewys

ing

• O

orsi

ggew

ing

• B

evin

ding

• S

trukt

urer

ing

• In

tegr

erin

g

Ont

leed

, ske

i, or

den,

ver

duid

elik

, ver

bind

, kl

assi

fisee

r, ra

ngsk

ik, v

erde

el, v

erge

lyk,

ki

es, s

ien

verb

and,

afb

reek

, kon

trast

eer,

onde

rske

i, te

ken,

illu

stre

er, i

dent

ifise

er,

oors

ig g

ee, u

itwys

, ver

houd

ing

aand

ui,

bevr

aagt

eken

, beo

orde

el, a

rgum

ente

er,

verd

edig

, deb

atee

r, kr

itise

er, t

oets

, ek

sam

inee

r, on

ders

oek,

eks

perim

ente

er


169KABV

BES

KRY

WIN

G V

AN

KO

GN

ITIE

WE

VLA

KVE

RD

UID

ELIK

ING

VAA

RD

IGH

EDE

VER

TOO

NA

KSI

E W

ERK

WO

OR

DE

TOEP

ASS

ING

3

Die

leer

der h

et d

ie v

erm

oë o

m k

enni

s en

va

ardi

ghed

e in

and

er b

eken

de s

ituas

ies

en n

uwe

situ

asie

s te

geb

ruik

(of t

oe te

pa

s).

• Im

plem

ente

ring

• D

oen

• G

ebru

ik

• U

itvoe

ring

toep

as, d

emon

stre

er, b

erek

en, v

olto

oi,

illus

treer

, too

n, o

plos

, ond

erso

ek,

aanp

as, s

ien

die

verb

and,

ver

ande

r, kl

assi

fisee

r, ek

sper

imen

teer

, ont

dek,

ko

nstru

eer,

man

ipul

eer,

voor

bere

i, pr

odus

eer,

teke

n, m

aak,

ops

tel,

bepa

al,

orde

n, in

terp

rete

er

BEG

RIP

2

Die

leer

der v

erst

aan

die

bete

keni

s va

n in

ligtin

g de

ur d

ie in

terp

reta

sie

en o

ordr

ag

van

wat

gel

eer i

s.

• In

terp

rete

ring

• Ve

rkla

ring

• Ve

rgel

ykin

g

• Ve

rdui

delik

ing

• Ve

rban

dsie

ning

• K

lass

ifise

ring

opso

m, b

eskr

yf, i

nter

pret

eer,

teen

stel

, as

sosi

eer,

onde

rske

i, sk

at, d

iffer

ensi

eer,

besp

reek

, uitb

rei,

vers

taan

, om

skak

el,

verd

uide

lik, g

ee v

oorb

eeld

, her

skry

f, afl

ei

(sie

n ve

rban

d), h

ersi

en,w

aarn

eem

, gee

ho

ofide

e

ON

THO

U1

Die

leer

der i

s in

sta

at o

m fe

ite e

n an

der

aang

elee

rde

inlig

ting

te h

erro

ep, t

e on

thou

en

te h

erha

al.

• H

erke

nnin

g

• ‘n

Lys

maa

k va

n

• B

eskr

ywin

g

• Id

entifi

serin

g

• O

nttre

kkin

g

• H

erro

epin

g

• B

enam

ing

lys,

defi

niee

r, ve

rtel,

besk

ryf,

iden

tifise

er,

wys

, wee

t, ge

e by

skrif

te, v

ersa

mel

, kie

s,

repr

odus

eer,

pas,

her

ken,

ond

erso

ek,

aanh

aal,

bena

am



BYL

AA

G 2

Dit

wor

d aa

nbev

eel d

at h

ierd

ie v

aard

ighe

de in

less

e in

gra

ad 1

0 ge

ïnko

rpor

eer w

ord,

om

die

vaa

rdig

hede

te s

lyp

wat

nod

ig is

vir

suks

esvo

lle o

nder

rig e

n le

er.

GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Voor

af o

f in

kon

teks

Vaar

digh

ede

vir F

isie

se

Wet

ensk

apW

eten

skap

geb

ruik

wis

kund

e om

vra

e te

ond

erso

ek, p

robl

eme

op te

los,

en

bevi

ndin

ge te

kom

mun

ikee

r. W

eten

skap

pros

es-

vaar

digh

ede

sal a

an d

ie s

tude

nte

die

agte

rgro

nd e

n nu

uski

erig

heid

ver

skaf

om

bel

angr

ike

kwes

sies

in d

ie w

êrel

d om

hu

lle te

ond

erso

ek.

VOO

RA

FGA

AN

DE

WIS

KU

ND

IGE

KEN

NIS

EN

WET

ENSK

APL

IKE

VAA

RD

IGH

EDE

Hie

rdie

afd

elin

g is

bed

oel

as 'n

bek

ends

telli

ng v

an

defin

isie

s en

'n o

psom

min

g va

n w

isku

ndig

e en

and

er

vaar

digh

ede

beno

dig

deur

le

erde

rs. D

it is

bed

oel a

s 'n

ver

wys

ing

om te

geb

ruik

w

anne

er v

aard

ighe

de in

ko

ntek

s ge

leer

wor

d.


171KABV

GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Wet

ensk

aplik

e no

tasi

e•

Wet

ensk

aplik

e no

tasi

e is

'n

man

ier o

m b

aie

groo

t of b

aie

klei

n ge

talle

aan

te b

ied

in 'n

ko

mpa

kte

en k

onse

kwen

te

vorm

wat

ber

eken

inge

ve

reen

voud

ig.

• In

wet

ensk

aplik

e no

tasi

e w

ord

'n g

etal

uitg

edru

k as

di

e pr

oduk

van

twee

get

alle

: N

x10n

N is

die

syf

erte

rm, w

aar N

tu

ssen

1 e

n 9,

999

…. .

is.

10n i

s di

e ek

spon

ensi

ële

term

en

is 'n

hee

ltalli

ge m

ag v

an

10.

• 'n

Gro

ot g

etal

het

'n

posi

tiew

e ek

spon

ensi

ële

term

, bv.

106

• 'n

Kle

in g

etal

het

'n

nega

tiew

e ek

spon

ensi

ële

term

, bv.

10-5

• O

ptel

en

aftre

k,

verm

enig

vuld

igin

g en

del

ing

met

wet

ensk

aplik

e no

tasi

e.

• M

agte

van

get

alle

uitg

edru

k in

wet

ensk

aplik

e no

tasi

e en

w

orte

ls v

an g

etal

le u

itged

ruk

in w

eten

skap

like

nota

sie.

Akt

iwite

ite:

1.

Gee

leer

ders

TIE

N

geta

lle e

n vr

a da

t hul

le

die

geta

lle in

die

kor

rekt

e w

eten

skap

like

nota

sie

skry

f.

2.

Laat

leer

ders

be

reke

ning

e m

et g

etal

le

in w

eten

skap

like

nota

sie

doen

.

3.

Wan

neer

met

sak

reke

naar

s ge

wer

k w

ord,

kon

trole

er

die

wet

ensk

aplik

enot

asie

-kn

oppi

es o

p di

e sa

krek

e-na

ars.

Ver

skill

ende

sa

krek

enaa

rs w

erk

vers

kille

nd, e

n le

erde

rs v

ind

dit s

oms

moe

ilik

om h

een

en w

eer t

usse

n ge

talle

en

wet

ensk

aplik

e no

tasi

e op

di

e sa

krek

enaa

r te

gaan

.

Wet

ensk

aplik

e to

erus

ting;

en

ige

toep

aslik

e to

erus

ting

uit d

ie h

uis.

Han

dboe

ke,

bibl

iote

ekbo

eke,

ko

eran

tarti

kels

, eni

ge a

nder

hu

lpbr

onm

ater

iale

insl

uite

nd

die

Inte

rnet

Hie

rdie

ond

erw

erp

beho

ort

Che

mie

- en

Fisi

ka-to

epas

sing

s in

te s

luit.

Dit

mag

dal

k ni

e pe

r se

geë

ksam

inee

r wor

d ni

e,

maa

r mag

geï

nteg

reer

wor

d in

an

der v

rae

deur

die

res

van

die

silla

bus.

CH

EM

IE e

n FI

SIK

A m

oet d

ie

tyd

wat

aan

die

ond

erw

erp

span

deer

wor

d, d

eel.

Ond

erw

yser

s be

hoor

t di

e ve

rwan

tska

p tu

ssen

w

eten

skap

like

nota

sie

in

Wis

kund

e en

wet

ensk

aplik

e no

tasi

e in

Fis

iese

W

eten

skap

pe a

an te

dui

.



GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Om

skak

elin

g va

n ee

nhed

e•

'n O

msk

akel

ings

fakt

or d

ruk

die

ekw

ival

ensi

e va

n 'n

m

etin

g in

twee

ver

skill

ende

ee

nhed

e ui

t (1

cm =

10

mm

).

• M

aak

'n ly

s va

n di

e se

we

basi

seen

hede

(len

gte,

m

assa

, tyd

, tem

pera

tuur

, el

ektri

ese

stro

om,

ligin

tens

iteit,

hoe

veel

heid

va

n 'n

sto

f) en

hul

ond

ersk

eie

SI-e

enhe

de.

• Id

entifi

seer

alg

emen

e om

skak

elin

gsfa

ktor

e in

m

assa

, len

gte,

vol

ume,

te

mpe

ratu

ur e

n dr

uk.

• H

erke

n ve

rski

llend

e sk

ale

van

met

ing

en s

kake

l hul

le

om: t

empe

ratu

ur (C

elsi

us e

n K

elvi

n), l

engt

e, (k

m, m

, cm

, m

m) m

assa

(kg,

g) e

n dr

uk

(kP

a, a

tm).

• G

ebru

ik v

an

omsk

akel

ings

fakt

ore

en d

oen

van

bere

keni

nge.

• G

ebru

ik v

an

omsk

akel

ings

fakt

ore

in

dim

ensi

onel

e an

alis

e.

• D

ra d

ata

oor n

a di

e ko

rrek

te

eenh

ede

en d

imen

sies

de

ur g

ebru

ik te

maa

k va

n om

skak

elin

gsfa

ktor

e en

w

eten

skap

like

nota

sie.

Akt

iwite

ite:

1. D

oen

omsk

akel

ings

met

di

e vo

lgen

de g

esel

ekte

erde

vo

orvo

egse

ls w

at in

die

m

etrie

ke s

tels

el g

ebru

ik

wor

d: g

iga-

, meg

a-, k

ilo-,

desi

-, se

nti-,

mill

i-, m

ikro

-, na

no-,

pico

-, en

fem

to-.

Dit

is a

lgem

een

beke

nd

dat l

eerd

ers

nala

tig is

met

ee

nhed

e in

die

ant

woo

rde

van

bere

keni

nge.

Oef

en d

imen

sion

ele

anal

ise

met

leer

ders

met

mat

ighe

id

om d

ie h

omog

ene

aard

van

ve

rgel

ykin

gs te

bew

ys.

Dim

ensi

onel

e an

alis

e be

klem

toon

die

bel

angr

ikhe

id

en b

etek

enis

van

die

kor

rekt

e ge

brui

k va

n ee

nhed

e.

Wee

s st

reng

oor

die

ant

woo

rde

van

bere

keni

nge

met

die

ko

rrek

te e

enhe

de.

Nee

m k

enni

s va

n af

gele

ide

eenh

ede

en g

edefi

niee

rde

eenh

ede.


173KABV

GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Die

ver

ande

ring

van

die

onde

rwer

p va

n di

e fo

rmul

e•

Iden

tifise

er d

ie k

orre

kte

form

ule

vir d

ie p

robl

eem

on

der b

esko

uing

.

• Id

entifi

seer

wat

geg

ee w

ord

in 'n

pro

blee

m e

n w

at g

evra

w

ord.

• Ve

rand

er d

ie o

nder

wer

p va

n 'n

geg

ewe

form

ule

na

enig

e an

der v

eran

derli

ke o

f ko

nsta

nte

wat

in d

ie fo

rmul

e vo

orko

m.

Akt

iwite

ite:

Bes

kou

die

form

ule

vir d

igth

eid

best

udee

r in

graa

d 9:

D

= m

/V. A

s jy

die

dig

thei

d en

di

e vo

lum

e he

t, ho

e ka

n jy

die

m

assa

ber

eken

?

Wat

is te

mpo

? To

epas

sing

s in

Fi

sika

(bv.

dry

win

g) e

n C

hem

ie

(bv.

reak

siet

empo

’s)

• D

ie te

mpo

waa

rteen

iets

ge

beur

, is

die

vera

nder

ing

wat

oor

'n ty

dper

k pl

aasv

ind.

• Te

mpo

is v

eran

derin

g pe

r sek

onde

, of d

it no

u ve

rand

erin

g in

mas

sa, o

f ve

rand

erin

g in

sne

lhei

d, o

f ve

rand

erin

g in

kon

sent

rasi

e,

of v

eran

derin

g in

ene

rgie

is.

Byv

oorb

eeld

:

- D

ryw

ing

is d

ie h

oeve

elhe

id

ener

gie

gele

wer

per

ty

dsee

nhei

d (jo

ule

per

seko

nde

= W

att).

- R

eaks

iete

mpo

is

die

vera

nder

ing

in

kons

entra

sie

van

'n

reag

ens

per t

ydse

enhe

id.

Eksp

erim

ent:

1. D

ie re

aksi

e tu

ssen

as

yn e

n ba

kpoe

ier h

et

kool

stof

diok

sied

as

een

van

die

prod

ukte

. Bep

aal d

ie

tem

po v

an d

ie re

aksi

e de

ur

mid

del v

an d

ie v

olum

e ga

s w

at g

epro

duse

er w

ord

teen

ty

d.

2. T

empe

ratu

ur k

an o

ok

gebr

uik

wor

d as

'n

vera

nder

like

in d

ie re

aksi

e tu

ssen

asy

n en

bak

poei

er.

Die

voo

rbee

lde

vers

kaf i

s ni

e di

e en

igst

es w

at b

eski

kbaa

r is

nie

; voe

g as

sebl

ief j

ou e

ie

voor

beel

de b

y, w

aar m

oont

lik.



GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Dire

kte

en o

mge

keer

de

ewer

edig

heid

• E

wer

edig

heid

of v

aria

sie

is 'n

man

ier o

m s

eker

e ve

rhou

ding

s tu

ssen

twee

ve

rand

erlik

es te

bes

kryf

: y is

di

rek

ewer

edig

aan

x o

f y is

om

geke

erd

ewer

edig

aan

x.

• O

rgan

isee

r waa

rnem

ings

in

'n d

atat

abel

, ana

lisee

r die

da

ta v

ir te

nden

se o

f pat

rone

, en

inte

rpre

teer

die

tend

ense

of

pat

rone

, deu

r geb

ruik

te

maa

k va

n w

eten

skap

like

kons

epte

.

• In

terp

rete

er 'n

gra

fiek

wat

sa

amge

stel

is u

it da

ta w

at

eksp

erim

ente

el v

erkr

y is

om

ve

rhou

ding

s te

iden

tifise

er:

dire

k of

om

geke

erd.

• K

ies

gesk

ikte

een

hede

, sk

ale,

en

mee

tger

eeds

kap

vir p

robl

eem

situ

asie

s w

at

ewer

edig

e be

rede

nerin

g en

di

men

sion

ele

anal

ise

insl

uit.

Akt

iwite

ite:

1. T

eken

die

gra

fiek

van

die

data

wat

ver

sam

el is

uit

die

reak

sie

tuss

en a

syn

en

bakp

oeie

r. D

ie v

orm

van

die

gr

afiek

hou

ver

band

met

di

e ve

rhou

ding

tuss

en d

ie

volu

me

en ty

d of

vol

ume

en

tem

pera

tuur

.

2. H

erke

n di

e vo

rm v

an

die

grafi

ek v

ir di

rekt

e en

om

geke

erde

ew

ered

ighe

id.

3.

'n G

rafie

k va

n di

gthe

id

sal '

n be

ter e

wer

edig

heid

ge

e tu

ssen

die

mas

sa e

n di

e vo

lum

e vi

r 'n

vast

e ho

evee

lhei

d st

of.

Net

'n a

lgem

ene

opm

erki

ng:

Kon

sept

ueel

kan

dit

moe

ilik

wee

s om

te o

nder

rig o

p hi

erdi

e st

adiu

m, a

fhan

gend

e va

n w

aar d

ie le

erde

r se

Wis

kund

e-in

houd

-ken

nis

is. H

ulle

het

hoo

fsaa

klik

gr

aad

9 W

isku

nde.

Hie

rdie

is

bela

ngrik

e va

ardi

ghed

e, m

aar

kies

ver

sigt

ig e

envo

udig

e vo

orbe

elde

. Sle

gs e

envo

udig

e vo

orbe

elde

moe

t aan

vank

lik

onde

rrig

wor

d en

mee

r ko

mpl

ekse

voo

rbee

lde

late

r. To

epas

sing

kan

han

teer

wor

d w

anne

er d

ie in

houd

ond

errig

w

ord,

bv.

New

ton,

of g

asw

ette

.

Let w

el:

Net

die

aan

vank

like

tem

po v

an

die

asyn

/bak

poei

er-r

eaks

ie

(die

vol

ume

gas

wat

vor

m te

en

tyd)

sal

dire

k ew

ered

ig w

ees.

S

oos

die

kons

entra

sies

van

die

re

agen

se v

erm

inde

r, sa

l die

re

aksi

e st

adig

er w

ord.


175KABV

GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Bre

uke

en v

erho

udin

gs•

Bre

uke

is g

etal

le, o

f al

gebr

aïes

e ui

tdru

kkin

gs,

wat

die

kw

osië

nt is

van

twee

he

elge

talle

of a

lgeb

raïe

se

uitd

rukk

ings

. 'n

Bre

uk

wor

d ge

skry

f as

a/b

waa

r a

beke

nd s

taan

as

die

telle

r en

b b

eken

d st

aan

as d

ie

noem

er.

• Ve

rhou

ding

is d

ie k

wos

iënt

va

n tw

ee h

oeve

elhe

de

gesk

ryf a

s a:

b o

f a/b

, sod

at

hulle

rela

tiew

e gr

ootte

s be

klem

toon

wor

d.

Akt

iwite

it:

1. G

ebru

ik e

nige

gew

one

voor

wer

p en

ver

deel

die

vo

orw

erp

in 'n

aan

tal g

elyk

e de

le. N

eem

, byv

oorb

eeld

, 'n

A4-

blad

sy, '

n ko

ek, '

n 30

cm

lin

iaal

of '

n st

ok. V

erde

el 'n

A

4-pa

pier

in 5

gel

yke

dele

. A

s jy

twee

del

e va

n di

e pa

pier

hou

en

die

res

vir j

ou

vrie

nd g

ee, h

oeve

el v

an d

ie

blad

sy h

et jy

? (J

y he

t tw

ee

stuk

ke u

it vy

f moo

ntlik

e st

ukke

.) La

at d

ie k

las

'n

oplo

ssin

g vi

r die

pro

blee

m

uitw

erk

voor

dat j

y hu

lle d

ie

reël

s va

n br

euke

leer

.

2. G

ebru

ik 'n

blo

k of

'n

dobb

elst

een

om d

ie

verd

elin

g va

n 'n

kub

us te

de

mon

stre

er.



GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Die

geb

ruik

en

bete

keni

s va

n ko

nsta

ntes

in v

erge

lyki

ngs,

bv.

ve

rand

erin

g va

n 'n

ver

houd

ing

na 'n

ver

gely

king

.

• 'n

Kon

stan

te is

'n

hoev

eelh

eid

wat

in 'n

ge

gew

e ko

ntek

s 'n

vas

te

waa

rde

aann

eem

.

• Ve

rhou

ding

of v

aria

sie

is 'n

man

ier o

m s

eker

e ve

rwan

tska

ppe

tuss

en tw

ee

vera

nder

likes

te b

eskr

yf.

y is

dire

k ew

ered

ig a

an x

be

teke

n y

= kx

vir

'n e

en o

f an

der k

onst

ante

k, e

n y

is

omge

keer

d ew

ered

ig a

an x

be

teke

n y

= k/

x (o

f xy

= k)

vir

een

of a

nder

kon

stan

te k

.

• Vo

orbe

elde

hie

rvan

is

New

ton

se G

ravi

tasi

ewet

, en

die

idea

le g

asw

et.

(PV

=nR

T w

aar R

=

gask

onst

ante

)

Akt

iwite

it:

1. K

an jy

'n k

onst

ante

bep

aal

vana

f die

gra

fiek

van

die

data

wat

ver

sam

el is

uit

die

reak

sie

tuss

en a

syn

en

bakp

oeie

r? D

ie v

orm

van

di

e gr

afiek

ver

tel j

ou ie

ts o

or

die

verh

oudi

ng tu

ssen

die

vo

lum

e en

tyd

of v

olum

e en

te

mpe

ratu

ur. W

at v

an d

ie

grad

iënt

van

die

gra

fiek?

Let w

el:

Net

die

aan

vank

like

tem

po v

an

die

asyn

/bak

poei

er re

aksi

e (d

ie v

olum

e ga

s w

at te

en

tyd

gepr

odus

eer w

ord)

sal

di

rek

ewer

edig

wee

s. S

oos

die

kons

entra

sies

van

die

re

agen

se a

fnee

m, s

al d

ie

reak

sie

stad

iger

wor

d . D

ie

grad

iënt

ver

ande

r.

Soor

tgel

yk:

'n G

rafie

k va

n di

gthe

id s

al 'n

be

ter e

wer

edig

heid

gee

tuss

en

die

mas

sa e

n di

e vo

lum

e vi

r 'n

vas

te h

oeve

elhe

id s

tof.

Jou

kons

tant

e sa

l die

waa

rde

van

die

digt

heid

wee

s.


177KABV

GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Vaar

digh

ede

vir p

rakt

iese

ond

erso

eke

in F

isik

a en

Che

mie

Vaar

digh

ede

wat

nod

ig is

vir

prak

tiese

ond

erso

eke

(waa

rnem

ing,

bep

alin

g va

n vo

orso

rgm

aatre

ëls,

dat

a-in

sam

elin

g, d

atah

ante

ring,

ta

belle

, alg

emen

e tip

es

grafi

eke,

ana

lise,

skr

yf v

an

gevo

lgtre

kkin

gs, s

kryf

van

'n

hipo

tese

, ide

ntifi

serin

g va

n ve

rand

erlik

es, (

byvo

orbe

eld

onaf

hank

like-

, afh

ankl

ik- e

n ko

ntro

leve

rand

erlik

e).

• S

poor

die

his

torie

se

ontw

ikke

ling

van

'n

wet

ensk

aplik

e be

gins

el o

f te

orie

na.

• Id

entifi

seer

'n v

raag

wat

be

antw

oord

kan

wor

d en

fo

rmul

eer '

n hi

pote

se o

m 'n

w

eten

skap

like

onde

rsoe

k te

rig

.

• O

ntw

erp

'n e

envo

udig

e ek

sper

imen

t, in

slui

tend

ge

past

e ko

ntro

les.

• Vo

er la

bora

toriu

mpr

osed

ures

w

at g

erig

is o

p di

e to

ets

van

'n h

ipot

ese

uit e

n ve

rsta

an

dit.

• K

ies

gepa

ste

appa

raat

en

tegn

olog

ie o

m p

resi

ese

en

akku

rate

kw

antit

atie

we

data

in

te s

amel

.

• Le

es 'n

term

omet

er, '

n sk

aal,

'n m

etrie

ke li

niaa

l, 'n

ge

grad

eerd

e si

linde

r, 'n

pip

et

en 'n

bur

et k

orre

k.

• Te

ken

waa

rnem

ings

en

da

ta a

an, d

eur g

ebru

ik

te m

aak

van

die

korr

ekte

w

eten

skap

like

eenh

ede.

• Vo

er d

ata

uit n

a di

e to

epas

like

vorm

van

dat

a-aa

nbie

ding

(bv.

ver

gely

king

, ta

bel,

grafi

ek o

f dia

gram

).

Akt

iwite

it:

1.

Ont

leed

die

kom

pone

nte

van

'n g

oed

ontw

erpt

e w

eten

skap

like

onde

rsoe

k.

2.

Kie

s 'n

eks

perim

ent

en id

entifi

seer

gep

aste

ap

para

at o

m p

resi

ese

en

akku

rate

dat

a in

te s

amel

.

3.

Verd

edig

'n g

evol

gtre

kkin

g ge

base

er o

p w

eten

skap

like

bew

yse.

4.

Bep

aal w

aaro

m 'n

ge

volg

trekk

ing

vry

is v

an

voor

oord

eel.

5.

Verg

elyk

gev

olgt

rekk

ings

w

at v

ersk

illen

de, m

aar

aanv

aarb

are

verk

larin

gs

vir d

iese

lfde

stel

ek

sper

imen

tele

dat

a bi

ed.

6.

Ond

erso

ek m

etod

es

van

“ken

” wat

geb

ruik

w

ord

deur

men

se

wat

nie

noo

dwen

dig

wet

ensk

aplik

es is

nie

.

Ond

erst

euni

ngsm

ater

iaal

wat

hi

erdi

e va

ardi

ghed

e on

twik

kel,

beho

ort g

ebru

ik w

ord.

His

torie

se o

ntw

ikke

ling

bete

ken

die

stud

ie v

an a

l die

men

se w

at

byge

dra

het t

ot, b

yvoo

rbee

ld,

die

kons

ep v

an g

ebal

anse

erde

ve

rgel

ykin

gs o

f ato

omte

orie

.

Hie

rdie

afd

elin

g be

hoor

t ge

doen

te w

ord,

terw

yl d

ie

leer

ders

sel

f 'n

onde

rsoe

k do

en.

Die

vaa

rdig

hede

vir

prak

tiese

on

ders

oeke

moe

t ook

as

'n

klas

bes

pree

k en

geo

efen

wor

d m

et g

eree

lde

tuss

enpo

ses

deur

die

loop

van

die

jaar

.



GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• O

ntle

ed d

ie in

ligtin

g in

'n

tabe

l, gr

afiek

of d

iagr

am (b

v.

bere

ken

die

gem

idde

lde

van

'n re

eks

waa

rdes

, of b

epaa

l di

e he

lling

van

'n ly

n).

• B

epaa

l die

pre

sisi

e en

di

e ak

kura

athe

id v

an

eksp

erim

ente

le re

sulta

te.

• O

ntle

ed e

kspe

rimen

tele

re

sulta

te e

n id

entifi

seer

m

oont

like

bron

ne v

an

beïn

vloe

ding

of '

n ek

sper

imen

tele

fout

.

• H

erke

n, o

ntle

ed e

n ev

alue

er

alte

rnat

iew

e ve

rkla

rings

vir

dies

elfd

e st

el w

aarn

emin

gs.

• O

ntw

erp

'n m

odel

, geb

asee

r op

die

kor

rekt

e hi

pote

se w

at

gebr

uik

kan

wor

d vi

r ver

dere

on

ders

oek.

• D

efini

eer k

wal

itatie

we

anal

ise

en g

ee 'n

pra

ktie

se

voor

beel

d.

• D

efini

eer k

wan

titat

iew

e an

alis

e en

gee

'n p

rakt

iese

vo

orbe

eld.


179KABV

GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

• O

ntle

ed d

ie in

ligtin

g in

'n

tabe

l, gr

afiek

of d

iagr

am (b

v.

bere

ken

die

gem

idde

lde

van

'n re

eks

waa

rdes

, of b

epaa

l di

e he

lling

van

'n ly

n).

• B

epaa

l die

pre

sisi

e en

di

e ak

kura

athe

id v

an

eksp

erim

ente

le re

sulta

te.

• O

ntle

ed e

kspe

rimen

tele

re

sulta

te e

n id

entifi

seer

m

oont

like

bron

ne v

an

beïn

vloe

ding

of '

n ek

sper

imen

tele

fout

.

• H

erke

n, o

ntle

ed e

n ev

alue

er

alte

rnat

iew

e ve

rkla

rings

vir

dies

elfd

e st

el w

aarn

emin

gs.

• O

ntw

erp

'n m

odel

, geb

asee

r op

die

kor

rekt

e hi

pote

se w

at

gebr

uik

kan

wor

d vi

r ver

dere

on

ders

oek.

• D

efini

eer k

wal

itatie

we

anal

ise

en g

ee 'n

pra

ktie

se

voor

beel

d.

• D

efini

eer k

wan

titat

iew

e an

alis

e en

gee

'n p

rakt

iese

vo

orbe

eld.

GR

AA

D 1

0: IN

LEID

ING

TO

T FI

SIES

E W

ETEN

SKA

PPE

VAA

RD

IGH

EDE

VIR

FIS

IESE

WET

ENSK

APP

E LE

ERD

ERS

Tyd

Ond

erw

erpe

: Gra

ad 1

0In

houd

, Beg

rippe

en

Vaar

digh

ede

Prak

tiese

Akt

iwite

iteH

ulpm

idde

lsR

igly

ne v

ir O

nder

wys

ers

Mod

elle

in w

eten

skap

• Ve

rsta

an w

at d

ie d

oel v

an

mod

elle

is.

• H

erke

n m

odel

le w

at g

ebru

ik

wor

d in

die

wet

ensk

ap.

• H

erke

n ho

e m

odel

le

vera

nder

met

die

ont

dekk

ing

van

nuw

e in

ligtin

g.

Akt

iwite

it:

Die

doe

l van

mod

elle

is o

m 'n

m

oeili

ke c

hem

iese

kon

sep

te

verd

uide

lik e

n/of

ver

eenv

oudi

g.

Noe

m a

l die

mod

elle

in C

hem

ie

waa

rvan

jy w

eet,

bv.

• H

oe h

et d

ie a

toom

mod

el

vera

nder

deu

r die

jare

?

• W

ie b

yged

ra h

et to

t die

pe

riodi

eke

tabe

l (di

t is

ook

net '

n m

odel

om

che

mie

se

inlig

ting

voor

te s

tel)?

• M

odel

le v

ir ch

emie

se

bind

ing,

ens

.

Om

mod

elle

tasb

aar t

e m

aak,

m

oet j

y ko

nkre

te v

oorb

eeld

e in

slui

t.

Bai

e ke

nnis

wor

d de

ur m

idde

l va

n m

odel

le o

orge

dra.

O

ns g

ebru

ik 'n

mod

el a

s 'n

ve

rdui

delik

ing

van

'n b

egrip

to

t 'n

bete

r ver

duid

elik

ing

en/o

f mod

el g

efor

mul

eer i

s,

geba

seer

op

nuut

ont

dekt

e in

ligtin

g en

gek

onst

ruee

rde

kenn

is.

Veili

ghei

dsda

ta•

Ken

die

ver

duid

elik

ings

vir

die

geva

arsi

mbo

le.

• W

eet h

oe o

m d

ie

veili

ghei

dsda

ta v

an d

ie

chem

ikal

ieë

te in

terp

rete

er

en to

e te

pas

.

• K

en d

ie re

ëls

vir v

eilig

heid

in

labo

rato

ria.

Geb

ruik

Mer

ck s

e ve

iligh

eids

inlig

ting

of d

ie

veili

ghei

dsre

gula

sies

van

die

In

tern

e A

rbei

dsor

gani

sasi

e (IA

O)

Bas

iese

trig

onom

etrie

se

vaar

digh

ede

• D

efini

eer d

ie s

in, c

os e

n ta

n va

n 'n

hoe

k.

• D

oen

eenv

oudi

ge

toep

assi

ngs

en b

erek

enin

ge

met

die

waa

rdes

(soo

s di

e be

reke

ning

van

kra

g ko

mpo

nent

e).

Trig

onom

etrie

is n

odig

om

se

kere

Fis

ika-

prob

lem

e op

te

los.



BYL

AA

G 3

: Per

iodi

eke

tabe

l


181KABV

BYL

AA

G 4

: K

atio

on- e

n A

nioo

ntab

el

TAB

EL 1

Tabl

e of

Cat

ions

/Tab

el v

an K

atio

ne

wat

erst

of (h

ydro

gen)

H+

beril

lium

(ber

ylliu

m)

Be2+

alum

iniu

m (a

lum

iniu

m)

Al3+

chro

om (V

I) [c

hrom

ium

(VI)]

Cr6+

litiu

m (l

ithiu

m)

Li+

mag

nesi

um (m

agne

sium

)M

g2+ch

room

(III)

[chr

omiu

m (I

II)]

Cr3+

man

gaan

(VII)

[man

gane

se (V

II)]

Mn7+

natri

um (s

odiu

m)

Na+

kals

ium

(cal

cium

)C

a2+ys

ter (

III) [

iron

(III)]

Fe3+

kaliu

m (p

otas

sium

)K

+ba

rium

(bar

ium

)B

a2+ko

balt

(III)

[cob

alt (

III)]

Co3+

silw

er (s

ilver

)A

g+tin

(II)

[tin

(II)]

Sn2+

kwik

(I) [

mer

cury

(I)]

Hg+

lood

(II)

[lead

(II)]

Pb2+

kope

r (I)

[cop

per (

I)]C

u+ch

room

(II)

[chr

omiu

m (I

I)]C

r2+

amm

oniu

mN

H4+

man

gaan

(II)

[man

gane

se (I

I)]M

n2+

yste

r (II)

[iro

n (II

)]Fe

2+

koba

lt (II

) [co

balt

(II)]

Co2+

nikk

el (n

icke

l)N

i2+

kope

r (II)

[cop

per (

II)]

Cu2+

sink

(zin

c)Zn

2+



TAB

EL 2

Tabl

e of

Ani

ons/

Tabe

l van

Ani

one

oksi

ed (o

xide

)O

2-

fluor

ied

(fluo

ride)

F -pe

roks

ied

(per

oxid

e)O

22-

chlo

ried

(chl

orid

e)C

l-ka

rbon

aat (

carb

onat

e)C

O32-

brom

ied

(bro

mid

e)B

r-su

lfied

(sul

phid

e)S

2-

jodi

ed (i

odid

e)I-

sulfi

et (s

ulph

ite)

SO

32-

hidr

oksi

ed (h

ydro

xide

)O

H-

sulfa

at (s

ulph

ate)

SO

42-

nitri

et (n

itrite

)N

O2-

tiosu

lfaat

(thi

osul

phat

e)S

2O32-

nitra

at (n

itrat

e)N

O3-

chro

maa

t (ch

rom

ate)

CrO

42-

wat

erst

ofka

rbon

aat (

hydr

ogen

car

bona

te)

HC

O3-

dich

rom

aat (

dich

rom

ate)

Cr 2O

72-

wat

erst

ofsu

lfiet

(hyd

roge

n su

lphi

te)

HS

O3-

man

gana

at (m

anga

nate

)M

nO42-

wat

erst

ofsu

lfaat

(hyd

roge

n su

lpha

te)

HS

O4-

oksa

laat

(oxa

late

)(C

OO

) 22-/C

2O42-

diw

ater

stof

fosf

aat (

dihy

drog

en p

hosp

hate

)H

2PO

4-w

ater

stof

fosf

aat (

hydr

ogen

pho

spha

te)

HP

O42-

hipo

chlo

riet (

hypo

chlo

rite)

ClO

-ni

tried

(nitr

ide)

N3-

chlo

raat

(chl

orat

e)C

lO3-

fosf

aat (

phos

phat

e)P

O43-

perm

anga

naat

(per

man

gana

te)

MnO

4-fo

sfied

(pho

sphi

de)

P3-

aset

aat (

acet

ate)

(eth

anoa

te)

CH

3CO

O-


183KABV

BYL

AA

G 5

: Opl

osba

arhe

idst

abel

Opl

osba

re v

erbi

ndin

gsU

itson

derin

ge

Om

trent

alle

sou

te v

an N

a+ , K

+ en

NH

4+

Alle

sou

te v

an C

l- , B

r- en

I-H

alid

e va

n A

g+ , H

g 22+ e

n P

b2+

Verb

indi

ngs

wat

F- b

evat

Fluo

ride

van

Mg2+

, Ca2+

, Sr2+

, Ba2+

en

Pb2+

Sou

te v

an

ni

traat

, NO

3-

chlo

raat

, ClO

3-

pe

rchl

oraa

t, C

lO4-

as

etaa

t, C

H3C

OO

-

KC

lO4

Sou

te v

an s

ulfa

at, S

O42-

Sul

fate

van

Sr2+

, Ba2+

en

Pb2+

Ono

plos

bare

ver

bind

ings

Uits

onde

ringe

Alle

sou

te v

an

ka

rbon

aat,

CO

32-

fo

sfaa

t, P

O43-

oksa

laat

, C2O

42-

ch

rom

aat,

CrO

42-

su

lfied

, S2-

Die

mee

ste

met

aalh

idro

ksie

des

OH

- en

ok

sied

es, O

2-

Sou

te v

an N

H4+ e

n al

kali

met

aalk

atio

ne

fisiese wetenskappe

Documents