PËR RIKTHIMIN E REKURSIT NË INTERES TË LIGJIT

C I V I L E

Florjan KALAJA

Gjyqtar në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor

  VlorëHyrje

Pushteti gjyqësor i konceptuar në nivele të ndryshme jeppërshtypjen e një piramide, e cila përcaktohet dhe kulmon nga njëpikë e vetme, pra nga maja e saj. Në shtete të ndryshme ekzistonnjë autoritet i vetëm gjyqësor, më i larti në nivel kombëtar, qëpavarësisht emërtimeve të ndryshme - gjykatë e lartë, gjykatëkasacioni apo gjykatë supreme - të gjitha kanë një emërues tëpërbashkët: unifikimin e praktikës gjyqësore dhe jurisprudencës në tërësi dhekontrollin e legjitimitetit të çdo vendimmarrje e niveleve të mëposhtme të pushtetitgjyqësor.[1] Për të bërë të mundur artikulimin e vendimmarrjeve tëtilla, ligjet procedurale civile kanë përsosur mjete të tilla, siankimi, rekursi apo kërkesa, të cilat investojnë këto autoritetegjyqësore dhe mundësojnë përditësimin e misionit të tyrekushtetues.

Rendi juridik, megjithëse një ndër parimet themelore kacilësinë e pandryshueshmërisë së vendimit gjyqësor gjë të gjykuar(res iudicata) dhe pamundësinë e rigjykimit të konflikteve tëzgjidhura me vendime gjë të gjykuar, ka pranuar të ketë mjeteligjore të jashtëzakonshme që hapin mundësinë për të bërëndryshimin e vendimeve res iudicata dhe rigjykimin e konflikteve tëzgjidhura me vendime gjyqësore gjë të gjykuar. Kështu, një vendimi cili është i shoqëruar me mangësi të rënda, ose me shkelje tërënda procedurale nuk mund të lejohet të sjellë pasojat e tij,nëse këto shkelje janë aq të rënda sa që ekzistenca e një vendimitë tillë do të cenonte rëndë ndjenjën dhe respektin për dhënien edrejtësisë të pjesëmarrësve në proces. Është në interes tëshoqërisë që vendime të tilla të mos jenë në fuqi. Kështu,qëllimi i institutit të rishikimit të vendimit gjyqësor gjë e

gjykuar është mbrojtja e autoritetit të shtetit dhe të organevetë drejtësisë.[2]

Por në çdo rast këto rrethana janë të jashtëzakonshme, çkado të thotë se nuk kemi të bëjmë me rregull, por me përjashtimnga ai. Duke qenë se ndryshueshmëria apo rishikimi i resiudicata është një ngjarje juridike e jashtëzakonshme, edherrethanat që e diktojnë rishikimin e vendimeve res iudicata janë tëjashtëzakonshme, e për rrjedhojë, legjislacionit procedural civili del për detyrë të krijojë mjete të jashtëzakonshme ankimi që tëmundësojnë ngjarje juridike të tilla. Në lejimin e një ngjarje tëtillë juridike legjislatorët indentifikojnë rrethana që nëpeshoren e drejtësisë rëndojnë më shumë sesa ana ku peshohetparimi i sigurisë juridike dhe nevoja për respektimin e resiudicata. Emëruesi i përbashkët i këtyre rrethanave janë nevoja përdrejtësi. Kështu, nga sa u kategorizuan dhe u sqaruan më lart,rrethanat që mund të shërbejnë si shkak për rishikimin e njëvendimi gjyqësor të formës së prerë, mund të jenë ligjore apofaktike. Në varësi të natyrës së këtyre rrethanave ravijëzohen nëligj edhe mjetet e jashtëzakonshme të ankimit.[3]

Pikërisht, për ndarjen në kategori të mjeteve proceduraleinvestuese për këto autoritete më të larta gjyqësore, doktrinadallon ankimet e zakonshme, të cilat kanë si objekt vendimetgjyqësore që nuk kanë marrë formë të prerë, dhe ankimet ejashtëzakonshme, që kanë për objekt vendimet gjyqësore që kanëmarrë formë të prerë. Rekursi në interes të ligjit është një ndërankimet e jashtëzakonshme. Nga ana tjetër, ankimet ejashtëzakonshme nga doktrina dhe ligjet procedurale civile ndahennë ankime fakti, të cilat si qëllim në vetvete dhe si shkakekzistence kanë bazueshmërinë e vendimit gjyqësor të formës sëprerë në fakt, dhe ankime ligji që kanë qëllim në vetvete dheshkak ekzistence rivendosjen e ligjshmërisë së cenuar dheverifikimin e bazueshmërisë në ligj të vendimit gjyqësor tëformës së prerë. Si i tillë Rekursi në Interes të Ligjit ështënjë ankim i jashtëzakonshëm ligji.

Rekursi në Interes të Ligjit në legjislacionin tonë civilprocedural nuk është më.[4] Punimi synon që të analizojë shkaqet e

mungesës së këtij instituti ligjor, nevojën e rendit juridik përkëtë mjet ankimi, dritëhijet e tij në legjislacionin aktual dheperspektivën e ligjit tonë procedural në këtë drejtim. Për tërealizuar një qëllim të tillë është bërë trajtimi historikshqiptar i ankimeve të jashtëzakoshme, dallimi doktrinar dheligjor i tyre, për të nxjerrë sakaq karakteristikatindividualizuese të rekursit në interes të ligjit dhe analizën eevolucionit të institutit simotër në ligjin procedural civilitalian, duke qenë se ai ishte modeli legjislativ i ndjekur ngalegjislatori jonë, kur hartoi variantin fillestar të Kodit tëProcedurës Civile në fuqi.[5]  

Historiku shqiptar i rekursit në interes të ligjit

Në legjjislacionin civil procedural shqiptar historikishtjanë njohur tre lloje të ankimeve të jashtëzakonshme: “Kërkesa përrishikim”; “Rekursi në Interes të Ligjit”; dhe “Kundërshtimi i të Tretit”. Kërkesapër rishikim është njohur nga Kodi i Procedurës Civile i vititi1958 dhe legjislacioni procedural civile që ka qenë në fuqi paratij, dhe, nën të njëjtën logjikë dhe terminologji sikur neni 494i Kodit të Procedurës Civile në fuqi. Ajo përbënte një mjet tëjashtëzakonshëm ankimi, i cili si shkak përmbajtësor dhelegjitimimi kishte evokimin e gabimeve në fakt të vendimitgjyqësor të formës së prerë. Legjitimitetin dhe disponibilitetine këtij mjeti procedural e kanë patur ekskluzivisht palëttitullare të vendimit gjyqësor të formës së prerë. Ndërkohë,ndryshe nga Kërkesa për Rishikim, Rekursi në Interes të Ligjitpërbën një mjet të jashtëzakonshëm ankimi, i cili si shkakpërmbajtësor dhe legjitimimi ka evokimin e zbatimit të gabuar tëligjit procedural apo material në vendimin gjyqësor të formës sëprerë. Legjitimitetin dhe disponibilitetin e këtij mjetiprocedural e kanë ekskluzivisht autoritetet shtetërore, dukepasur parasysh se ky mjet ankimi synon të rivendikojëligjshmërinë e munguar në gjykime të përfunduara tashmë.Ndërkohë, Kundërshtimi i të Tretit është konceptuar një mjet ijashtëzakoshëm ankimi në disponibilitetin e një personi të tretë,i cili cenohej nga një vendim gjyqësor i formës së prerë, nëgjykimin e të cilit nuk ka qenë palë, e ku ishte i legjitimuar qëtë përfshinte në përmbajtjen e tij qoftë çështje të faktit dhe

qoftë çështje të ligjit (shiko nenin 503 të Kodit të ProcedurësCivile në variantin fillestar).

Edhe në legjislacionin procedural italian, pavarësishtevolucionit që kanë pësuar këto mjete ankimi, ravijëzohen nënkëto karakteristika identifikuese të tre këto institute ankimi.Njëkohësisht edhe doktrina procedurale civile, kryesisht italianedhe shumë pak ajo shqiptare, ka arritur të krijojë profilizimin eposaçëm dhe të veçantë të secilit prej tyre, kuptohet gjithnjë tëdallueshëm.

Legjislacioni shqiptar procedural civil në kode të ndryshmeka njohur zhvillime të ndryshme të këtyre mjeteve të ankimit.Kodi i Procedurës Civile i vitit 1958 parashikonte dy mjete tëjashtëzakonshme ankimi, Kërkesën për Mbrojtjen e Ligjshmërisë dheKërkesën për Rishikim. Kodi i Procedurës Civile i vitit 1981 tëdy këto mjete i unifikoi në një, duke parashikuar vetëm Kërkesënpër Mbrojtjen e Ligjshmërisë, duke humbur sakaq dallimi i qashtërndërmjet këtyre dy institutive ligjore. Kodi i Procedurës Civilenë fuqi, në variantin fillestar të miratimit të tij, i njihte tëtreja këto mjete procedurale të jashtëzakonshme ankimi (shikonenin 473, 494 dhe 503 të Kodit të Procedurës Civile në variantinfillestar të tij). Ndërkohë, sot legjislacioni procedural civilshqiptar njeh vetëm një mjet të jashtëzakonshëm ankimi,konkretisht Kërkesën për Rishikim. Për qëllimet e këtij punimihulumtimi do të përqëndrohet vetëm në Rekursin në Interes tëLigjit, dritë-hijet e tij në legjislacionin juridik shqiptar dheanalizën perspektive mbi zhvillimin e këtij legjislacioni.

a.Shtojca e Parë e Kodit të Procedurës Civile.[6]Kuadri ligjor që ka rregulluar

procesin gjyqësor civil shqiptar para vitit 1958 ka qenë Kodi iProcedurës Civile, Shtojca e Parë dhe Shtojca e Dytë e këtijkorpusi ligjor. Rregullat që konturonin dhe parashikonin ankimine jashtëzakoshëm ishte Pjesa V, e më konkretisht neni 27 iShtojcës së Parë të Kodit të Procedurës Civile, ku njihej vetëmnjë mjet i tillë, konkretisht Kërkesën për Rishikim. Kjodispozitë nën titullin “Mbi rishikim gjyqi” parashikonte se “Shkaqet ecaktuëm për rishikim janë: 1) Kur, passi të jepet letrëvendim prej një gjykate fillore ose

apeli mbi një padië, jepet një vendim tjetër prej gjithasaj gjykatë në kontradiksion meatë letrëvendim, pa ardhun ndonjë ndrrim dhe ndryshim në personat dhe në cilësiët endërgjyqësvet, pa pasun pretendime të rinj veç atyne të paddies së vjetrë dhe, më sëfundi, pa ushfaqun ndonjë send të munt të justifikojë ligjorisht dhënien e letrëvendimittë ri kontra atij letrëvendimi; 2) pot ë gjajë në shkrim e sipër të një padië ndonjë dhelënga an’ e kontragjyqësit të zotit të kërkesës që influencon në vendimin e gjykatës; 3) potë jetë pohuem ose provuëm, pas vemdimit, falsiteti i akteve dhe dokumentave që janëmarrë si bazë vendimit, disa akte dhe dokumenta effikace për vendim të fshehun prejkontragjyqësit.”. Më tej neni 28 i këtij ligji dispononte se “Afati irishikimit ësht ay që caktohet për apel; ky afat llogaritet nga data e komunikimit tëletrëvendimit, sa për paragrafin e parë t’artikullit të përparshm, dhe sa për paragrafet et’jerë, nga dita e vërtetimit të dhelës së kontragjyqësit dhe të falsitetit të dokumentit dhenga dita e shtyrjes në dorë t’aktevet të fshehun. Kërkesat e rishikimit të mbështetuna nëkëto tre shkaqet e fundit pranohen dhe sikur letërëvendimi të jetë ligjoruem prejgjykatës së diktimit.”. Sikurse shihet kjo mënyrë parashikimi ligjorishte embrioni i parë ligjor shqiptar mbi ideimin e një institutiligjor të ankimit të jashtëzakonshëm ndaj një vendimi gjyqësor tëformës së prerë.

a.Kodi i Procedurës Civile i vitit 1958. Në Kodin e ProcedurësCivile të vitit 1958 rekursi si mjet i jashtëzakoshëm ankimiparashikohej nën emërtimin “Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë” në nenin 291 – 298. Neni 291 e linte këtë mjet ankimi në disponibilitetin e Kryetarit të Gjykatës së Lartë dhe Prokurorit të Përgjithshëm. Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë mund të ushtrohej prej tyre kundrejt çdo çështje të mbyllur tashmë me një vendim gjyqësor të formës së prerë, me përjashtim të çështjeve në të cilat gjykata ka disponuar zgjidhjen apo pavlefshmërinë e martesës (shiko nenin 291 të këtij Kodi). Kryetari i Gjykatës së Lartë dhe Prokurori i Përgjithshëm njëkohësisht me ushtrimin e kërkesës për ekzekutim të përkohshëm mund të urdhëronin pezullimin e ekzekutimit të vendimit.Për paraqitjen e kërkesës për mbrojtjen e ligjshmërisë Kodi si rregull nuk parashikonte afat, por në rast se vendimi ishte ekzekutuar, kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë mund të paraqitej vetëmbrënda një viti nga dita e ekzekutimit të tij. Në çdo rast Kodi parashikonte detyrimin e Gjykatës së Lartë për t’ia njoftuar kërkesën për mbrojtjen e ligjshmërisë palëve

ndërgjyqëse të cilët kishin të drejtë të paraqisnin me shkrim vërejtjet e tyre brënda dhjetë ditëve nga dita e komunikimit të ankimit. Shqyrtimi që realizonte Gjykata e Lartë në këto gjykime shtrihej mbi të gjithë çështjen në tërësi, pavarësisht nga shkaqet e parashtruara në kërkesën për mbrojtjen e ligjëshmërisë. Gjykata e Lartë në këto rastekishte pushtetin të vendoste prishjen e vendimeve, ndryshimin e tyre, pushimin e çështjen, lënien në fuqi etj. Për këtë arsye neni 297 i Kodit dispononte ndër të tjera se “Kur vendimi i ri, që jepet pas prishjes, është i ndryshëm nga vendimi i parë, atëherë gjyqfituesi i parë detyrohet t’i kthejë palës tjetër gjithëçka kishte marrë me ekzekutimin e vendimit të parë.”. Ky mjet i jashtëzakonshëm ankimi si shkak aktivizimi kishte çështjet ekskluzivisht ligjore të intepretimit apo zbatimit të ligjit nga gjykata në vendimin e goditur të formës së prerë dhe jo bazueshmërinë në fakt dhe anën materiale dhe faktike të mosmarrëveshjes. Kjo e fundit përbënte shkak ligjor për të evokuar kërkesën për rishikimin, e cila ishte një mjet tjetër i jashtëzakonshëm ankimi.

a.Kodi i Procedurës Civile i vitit 1981. Në Kodin e Procedurës Civile të vitit 1981

legjislatori shqiptar vendosi të unifikojë të dy mjetet ejashtëzakonshme të ankimit, si Kërkesën për Mbrojtjen eLigjshmërisë dhe Kërkesën për Rishikim që kishte krijuar Kodi imëparshëm, duke i unifikuar ato në një mjet procedural të vetëm.Kështu, si mjet i vetëm i jashtëzakonshëm ankimi për rishikiminligjor të vendimeve gjyqësore të formës së prerë në këtë Kodparashikohej “Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë”, konkretisht nga nenet182 – 191, kërkesë e cila mund të ushtrohej nga Kryetari iGjykatës së Lartë dhe nga Prokurori i Përgjithshëm, kundërvendimeve gjyqësore të formës së prerë, kur konstatoheshe osedilnin të dhëna të tjera që tregonin se vendimi ishte i pabazuarqoftë në ligj ose qoftë në fakt. Pjesa tjetër e regjimit juridiktë këtij mjeti të jashtëzakonshëm ankimi ishte pak a shumë engjashme me rregullimet e mëparshme.

a.Kodi i Procedurës Civile në fuqi. Në Kodin e Procedurës Civile në fuqi sipas variantit fillestar u nda dhe u veçua si mjet i jashtëzakonshëm ankimi Rekursi në Interes të Ligjit nga Kërkesa për Rishikim. Gjithashtu, në këtë ligj u emërtua për herë të parë ky mjet ankimi Rekurs në Interes tëLigjit, pasi më parë njiheshe si Kërkesa për Mbrojtjen e Ligjshmërisë, kuptohet që kjo zgjedhje e terminologjisë së legjislatorit të asaj kohe vinte nga ndikimi i modelit të Kodit të Procedurës Civile Italiane që u mor si model.

Në këtë variant të Kodit, në nenin 473 Rekursi nëInteres të Ligjit njihej si mjet procedural nëdisponibilitetin ekskluziv të Prokurorit të Përgjithshëm,kur palët nuk kishin ushtruar rekurs apo kur ato kishinhequr dorë prej tij. E veçanta në këtë rast ishte seligji nuk kishte afat ligjor për ushtrimin e këtij mjetitë jashtëzakonshëm ankimi dhe se nuk përcaktoheshinshkaqet se pse mund të ushtrohej ky mjet. Megjithatë,afërmendsh kuptohej se të tilla shkaqe do të ishin tëgjitha ato që do të lejonin ushtrimin e Rekursit (shikonenin 472 të Kodit të Procedurës Civile.[7]

Me Ligjin Nr. 8181, dt. 23.12.1996 “Për një ndryshim nëKodin e Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë” neni 473 dhe kyankim i jashtëzakonshëm u rikonceptua. Tashmë rekursi nëinteres të ligjit mund të ushtrohej ekskluzivisht ngaProkurori i Përgjithshëm ndaj vendimeve të formës sëprerë të gjykatave të shkallës së parë, gjykatave tëapelit apo Gjykatës së Lartë. Kjo e drejtë e Prokurorittë Përgjithshëm mund të realizohej brenda afatit të 1viti dhe shkaqet e Rekursit në Interes të Ligjit, sikurkuptohet drejtëpërdrejtë edhe nga emërtimi i këtij mjetitë jashtëzakonshëm ankimi, kishin të bënin ekskluzivishtvetëm me ligjin, apo nenin 472 të Kodit të ProcedurësCivile. Ky mjet i jashtëzakonshëm ankimi shqyrtohej ngaKolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë.[8]

Problemet që nxorri kjo mënyrë formulimi në praktikëngjyqësore solli nevojën e rishikimit edhe një herë tëkëtij mjeti të jashtëzakonshëm ankimi. Kështu, me LigjinNr. 8431, dt. 14.12.1998 “Për disa ndryshime në Kodin e ProcedurësCivile” neni 473 u rikonceptua sërisht. Rekursi në Interestë Ligjit tashmë mund të godiste vendimet gjë e gjykuar,por edhe vendimet e mospranimit të rekursit, për shkaqete parashikuara nga neni 472 “a”, “b” dhe “c” të Kodit tëProcedurës Civile. Afati i ngritjes së këtij mjeti tëjashtëzakonshëm ankimi do të ishte 3 vjet nga marrjaformë e prerë e vendimit objekt ankimi. Tashmë, ankiminuk do të ishte mjet në duart e Prokurorit tëPërgjithshëm, por mjet ankimi në disponibilitetinekskluziv të palëve.[9]

Ndryshimi ligjor i fundit që u ndërmorr rreth këtijmjeti të jashtëzakonshëm ankimi ishte Ligji Nr. 8812,datë 17.5.2001, ku nëpërmjet nenit 88 u shfuqizuatërësisht neni 473 i Kodit të Procedurës Civile. Tashmë,rendi juridik shqiptar nuk e njeh më mundësinë erishikimit të vendimit gjyqësor gjë e gjykuar nëpërmjetRekursit të Interes të Ligjit si mjet i jashtëzakonshëmankimi.

Të gjitha këto formulime nuk mundën t’i rezistonin kritikaveapo shkeljeve të konstatuara nga Gj.E.D.Nj., pavarësishtqëndrimit të shtetit shqiptar rreth egzigjencës së rendit juridikpër këtë mjet të jashtëzakonshëm ankimi.[10] Gj.E.D.Nj., nëçështjen Vrioni dhe të tjerë vs. Shqipërisë (edhe më vonë konfirmoi tënjëjtin qëndrim te çështja Driza vs. Shqipërisë), sqaroi, se “Një ngaaspektet themelore të shtetit ligjor është edhe parimi i sigurisë ligjore, i cili, ndërmjet tëtjerave kërkon që atje ku gjykatat janë shprehur përfundimisht në lidhje me një çështjetë caktuar, vendimi i tyre nuk duhet të diskutohet apo të vihet në pikëpyetje... 53.Siguria ligjore presupozon respektin ndaj parimit të res judicata (shihni Brumarescu, tëcituar më sipër, § 62), domethënë, parimin e marrjes së formës së prerë të vendimevegjyqësore. Ky parim insiston që asnjë palë nuk ka të drejtë të kërkojë rishikimin e njëvendimi detyrues të formës së prerë vetëm për të përfituar një ridëgjim në seancë

gjyqësore dhe një rishqyrtim dhe rigjykim të çështjes. Kompetencat për rishikim tëgjykatave më të larta duhen ushtruar për korrigjimin e gabimeve gjyqësore dhedështimeve në dhënien e drejtësisë, por jo për të kryer një gjykim të ri të çështjes.Rishikimi nuk duhet trajtuar si një apel i fshehur dhe thjesht mundësia e ekzistencës sëdy pikëpamjeve të ndryshme në lidhje me objektin e gjykimit nuk përbën një bazë përrishqyrtim. Anashkalimi i këtij parimi justifikohet vetëm kur kjo bëhet e nevojshme ngarrethanat me natyrë të rëndësishme dhe detyruese...56. Gjykata nuk pajtohet meargumentin e Qeverisë që mjeti ligjor i rishikimit mbikëqyrës ishte i nevojshëm gjatëperiudhës së tranzicionit dhe që mospërputhja ndërmjet dy vendimeve të gjykatës tëformës së prerë mund të korrigjohet me anë të një vendimi tjetër të rishikimitmbikëqyrës.”.

Modeli italian i rekursit në interes të ligjit

Rekursi në Interes të Ligjit si mjet ankimi ijashtëzakonshëm është parashikuar në Kodin e Procedurës Civile tëRepublikës së Italisë që në variantin fillestar të tij të vitit1942. Gjithashtu, ky mjet i jashtëzakonshëm ankimi ka përjetuarndryshimet e tij konceptuale në këtë legjislacion përgjatëdekadave. Fillimisht, rekursi në interes të ligjit, nën tënjëjtën terminoligji emërtimi të këtij instituti,[11] parashikohejnë nenin 363 të Kodit, si mjet i jashtëzakoshëm ankimi nëdisponibilitetin e Prokurorit të Përgjithshëm, i cili për vendimetë caktuara të formës së prerë të gjykatave, që ai i vlerësontesi në shkelje të rëndë të ligjit, mundej t’i kundërshtonte nëGjykatën Supreme të Kasacionit. Kjo e fundit vendoste në Seksionetë Bashkuara. Vendimi i Gjykatës Supreme të Kasacionit në këtoraste përcaktonte nëse kishte shkelje ligjore dhe prishtevendimin e formës së prerë dhe gjënë e gjykuar, duke sjellëdrejtëpërsëdrejti pasoja mbi palët.

Pikërisht këtu del t’a ketë institutin ligjor simotër neni473 i Kodit të Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë nëfuqi në variantin fillestar të tij. Pikërisht këtu legjislatori ikohës duket të ketë marrë edhe emërtimin e institutit, mbasi nga“Kërkesa për Mbrojtjen e Ligjshmërisë”, tashmë në Procedurën Civileshqiptare u fut emërtimi “Rekursi në Interes të Ligjit”.

Megjithatë, pas problematikave që u vunë re rreth këtijinstituti procedural, nga doktrinarët dhe nga jurisprudenca eGjE.D.Nj. në drejtim të legjitimitetit dhe parimit të sigurisë

juridike, njëlloj si në rastin e Shqipërisë, neni 363 i Kodit tëProcedurës Civile Italiane iu nënshtrua disa ndryshimevekonceptuale dhe funskionale.[12] Ndryshe nga legjislatorishqiptar, i cili e hoqi nga rendi juridik institutin e rekursitnë interes të ligjit, legjislatori Italian, pavarësisht kritikavekombëtare dhe ndërkombëtare e vlerësoi këtë institut ligjorprocedural sërisht si një mënyrë dhe mjet efektiv ligjor për tërealizuar procesin e unifikimit të së drejtës gjyqësore[13] apofenomenin e nomofilatisë.[14] Për këtë qëllim vendosi të mos e humbë,por vetëm t’a reformojë. Ndryshimet ligjore nën këtë frymë synuanta rivitalizonin këtë institut procedural ankimi të rënë në njëpapërdorshmëri dhe apati të plotë.[15]

Në variantin e sotëm, ajo çka ka mbetur nga instituti klasiki Rekursit në Interes të Ligjit është fakti se u përcaktua që,nëse palët nuk kanë rekursuar vendimin, apo nëse ato kanë hequrdorë nga rekursi në kasacion, Prokurori i Përgjithshëm mundet tëushtrojë në Gjykatën e Supreme të Kasacionit kërkesën përprishjen e vendimit, por palët nuk mund të gëzojnë dhe tëpërfitojnë nga çdo eventualitet i vendimmarrjes nga GjykataSupreme e Kasacionit, si atëherë kur prishet vendimi, ashtu edhekur ai lihet në fuqi. Në këtë mënyrë, vendimmarrja e GjykatësSupreme të Kasacionit ndaj Rekursit në Interes të Ligjit nukafekton vendimin gjyqësor të formës së prerë si gjë e gjykuarndërmjet palëve, por prek juridikisht vetëm mënyrën e gabuar tëzbatimit të ligjit nga gjykatat e Apelit, duke tërhequr vemendjene të gjithë subjekteve, përfshirë edhe gjykatat e shkallëve tëmëposhtme, për zbatimin korrekt të ligjit procedural dhematerial. Për këtë arsye, legjitimiteti i Prokurorit tëPërgjithshëm në atribuimin e këtij mjeti të jashtëzakonshëmankimi qëndron pikërisht në zbatimin e drejtë të ligjit dheruajtjen e rendit juridik, që padyshim lidhet drejtëpërsëdrejtime interesin publik.[16]

Nëpërmjet këtij ndryshimi ligjor konceptual dhe funksional,Rekursi në Interes të Ligjit nuk konsiderohet më nga rendijuridik italian si mjet i jashtëzakonshëm ankimi, por si njëkërkesë që aktivizon autoritetin më të lartë gjyqësor në njëprocedim autonom për të siguruar uniformitetin e jurisprudencës

në dhënien e drejtësisë.[17] Në këtë kuptim, nuk flasim më përRekurs në Interes të Ligjit, por për një lloj kërkesë në interestë ligjit. Si e tillë, kërkesa në interes të ligjit nuk lidhet mëme afate ankimi, për rrjedhojë, ajo mund të paraqitet në çdokohë.

Konkluzioni i kësaj zgjidhje ligjore është se Rekursi nëInteres të Ligjit apo kërkesa në interes të ligjit e riformatuarnën këtë model ligjor arrin të kontribuojë në unifikimin e sëdrejtës gjyqësore dhe, njëkohësisht, arrin të kontribuojëindirekt në garantimin e parimit të sigurisë juridike, nga njëraanë nëpërmjet forcimit të fenomenit të nomofilatisë dhe, nga anatjetër, duke mos e cenuar aspak atë. Kjo zgjidhje ligjore kaarritur që t’i sigurojë rendit juridik dobinë për të cilën aiështë krijuar dhe ka arritur njëkohësisht të krijojë një institutmodern kushtetues, në përputhje të plotë me të drejtënndërkombëtare. Kjo mbijetesë moderne e asaj çka ka mbetur sot ngaRekursit në Interes të Ligjit në legjislacionin italian krijonpikëpyetje të mëdha rreth zgjidhjeve ligjore disa herë tëpashpjegueshme dhe disa herë të tjera të pamenduara mirë e tënxituara në çështje kaq komplekse.

Por, në kushtet kur duket sikur legjislacioni jonë duket see ka mbyllur një herë e mirë historinë e institutit juridik tëRekursit në Interes të Ligjit dhe që nuk mund të ketë kthimmbrapa, ndryshimet e herëpashershme në ligjin procedural civil,nevoja për të zbatuar zotimin kushtetues të përparësisë të sëdrejtës ndërkombëtare mbi të drejtën e brendshme, zhvillimetmoderne të drejtësisë kushtetuese dhe zgjidhje ndoshta të gabuaraligjore kanë krijuar në mënyrë të fshehur modele ankimesh dhekërkesash me objekt vendime gjyqësore të formës së prerë, tëcilat synojnë të ndreqin zbatimin e gabuar të ligjit, Kushtetutësdhe të së drejtës ndërkombëtare. Pikërisht në këto gjurmë tëpandërgjegjshme të legjislacionit do të konstatoj që, megjithëselegjislatori ka vendosur, me sa duket, në mënyrë të pakthyeshmetë largojë nga e drejta e procedurës civile Rekursin në Interestë Ligjit, nevojat e kohës, ligji dhe vetë jurisprudenca në disaraste po rikthejnë dhe rikrijojnë institute të tilla ekuivalentetë këtij mjeti të jashtëzakonshëm ankimi. Për të gjitha arsyet që

do të përpiqem të analizoj më poshtë, mund të bëhet e mundur tëkuptohet, se zgjidhja e zgjuar italiane për mosnihilizimin erekursit në interes të ligjit, si mjet procedural ankimi, si edheruajtjen e tij nëpërmjet riformatimit dhe rikonceptimit mendoj sedo të ishte zgjidhja më e mirë ligjore, që mund të bëntelegjislatori ynë. Megjithatë, edhe në mungesë të kësaj zgjidhje,qoftë në mënyrë të gabuar, qoftë nëpërmjet instituteve të tjeradhe qoftë nëpërmjet përpjekjes sime për të parë të ardhmen ekësaj pjese të legjislacionit, do të bëhet e qartë që instituti iRekursit në Interes të Ligjit apo neni 473 i Kodit të ProcedurësCivile, pavarësisht se në tekstet ligjore nuk ka shkronja, sotdhe në të ardhmen ka dhe do të ketë dritëhijet e tij tëkudondodhura në mjetet e ndryshme të ankimit, siç i ka aktualishtdhe do t’i ketë legjislacioni ynë procedural civil në të ardhmen.

Dritëhijet e rekursit në interes të ligjit në rendin juridikshqiptar

Fillimisht sjellim në vemendje mjetin e vetëm tëjashtëzakonshëm të ankimit që njeh aktualisht rendijuridik shqiptar në procesin civil, konkretisht Kërkesapër Rishikim. Ky mjet ankimi parashikohet në nenin 494 tëKodit të Procedurës Civile. Ndryshe nga Rekursi nëInteres të Ligjit, Kërkesa për Rishikim është mjeti ijashtëzakonshëm i ankimit që synon të rishikojëbazueshmërinë e vendimeve gjyqësore të formës së prerë nëfakte e në prova, që do të thotë se shkaqet dhe rrethanatqë qëndrojnë në themel të saj janë gjithmonë rrethana tëreja faktike që vënë në dyshim bazueshmërinë e vendimitgjyqësor të formës së prerë në prova, apo se faktet emarra të mirëqena në të nuk janë të vërteta. Kështu, ngaleximi i sistematik dhe i njëpasnjëshëm i shkaqeveshteruese që liston neni 494 i Kodit të ProcedurësCivile, arrihet të dallohet emëruesi i përbashkët rrethnatyrës së këtij mjeti të jashtëzakonshëm ankimi. Përkëtë arsye në doktrinën juridike procedurale civile kymjet ankimi njihet edhe si ankim në kuptimin e ngushtëdhe se shkaqet që legjitimojnë këtë ankim janë të vetmet

shkaqe të vërteta ankimi dhe të meta të vërteta tëvendimit.[18]

Sikur u pranua më lart, Kërkesa për Rishikim ështënjë mjet i jashtëzakonshëm për goditjen e vendimevecivile që ka për qëllim rishikimin e çështjes sëpërfunduar me vendime të formës së prerë, për shkak sevendimi i gjykatës është i gabuar përsa i përket çmuarjessë faktit. Ky gabim i të çmuarit të faktit sipas nenit494 të Kodit të Procedurës Civile, duhet të rrjedhë osepër shkak se, nuk janë marrë parasysh në dhënien evendimit rrethana të cilat nuk diheshin më parë prejgjykatës, por që dalin më vonë, të cilat sikur tëdiheshin, do t'i jepnin çështjes një zgjidhje tëndryshme.[19] Pikërisht, në çështjen e legjitimitetit dhenë çështjet përmbajtësore të këtij mjeti tëjashtëzakonshëm ankimi qëndron ndryshimi i natyrësjuridike të kërkesës për rishikim me rekursin në interestë ligjit.

a.Neni 494 shkronja “ë” i Kodit të Procedurës Civile. Sot Kodi i Procedurës Civile në fuqi njeh vetëm Kërkesën për Rishikim si mjet të jashtëzakoshëmankimi. Megjithatë, edhe pse formalisht legjislatori shqiptar ka abroguar dy format e jashtëzakonshme të ankimimeve të sqaruara më lart, duke lënë të vetëm kërkesën për rishikim, vlerësoj se materialisht dhe në mënyrë të fshehur, të paktën rolin e Rekursit në Interes të Ligjit e luajnë forma të tjera mjetesh juridike të lejuara nga ligji, qoftë nga Kushtetuta apo Kodi i Procedurës Civile apo e drejta ndërkombëtare, të mundësisë për të rishikuar vendimetgjyqësore të formës së prerë.

Shenjën e parë të rikthimit të këtij mjeti tëjashtëzakonshëm të ankimit në legjislacionit shqiptar e

ka dhënë amendimi në vitin 2008 i nenit 494 të Kodit tëProcedurës Civile, ku Kërkesës për Rishikim iu shtua njëshkak i krijuar rishtazi nga legjislatori, konkretishtshkaku i gjetjes prej Gj.E.D.Nj. të shkeljeve nga ana eshtetit shqiptar të neneve të K.E.D.Nj. apo tëProtokolleve Shtesë të saj.

Në Shqipërinë e para këtyre ndryshimeve ligjore ishtekrijuar një situatë e pazgjidhshme karshi detyrimeve tëRepublikës sonë për të zbatuar të drejtën ndërkombëtare,dhe kontributori kryesor në këtë situatë ishte pikërishtinstituti ligjor res iudicata. Kështu, ndodhte që nga ankesate subjekteve të së drejtës në Gj.E.D.Nj., kjo e fundit egjente Shqipërinë me shkelje të K.E.D.Nj. dheProtokolleve të saj. Gj.E.D.Nj. në vendimet e sajidentifikonte mjaftueshëm shkeljet dhe, nëpërmjetinterpretimit të neneve të K.E.D.Nj. dhe Protokolleve tësaj, indirekt jepte edhe zgjidhjen përkatëse apostandardin ligjor të detyrueshëm, që procesi gjyqësor aposhteti nuk ka arritur ta përmbushë në rastin konkret.Ndërkohë, jurisprudenca e Gj.E.D.Nj., për këtë ngërç qëkishte kapur Shqipërinë, ishte shprehur se një Shtet Palëpër të cilin Gj.E.D.Nj. është shprehur se ka shkelurKonventën ose Protokollet e saj ka detyrimin që tëveprojë në përputhje me vendimin e asaj Gjykate. Shtetinë fjalë kishte detyrimin jo vetëm të shlyejë dëminmaterial ndaj personave të interesuar, por edhe të marrëmasa individuale dhe/ose, po të jetë e përshtatshme, masatë përgjithshme në rendin e vet ligjor, që t’i japë fundshkeljes së gjetur nga Gjykata dhe të rregullojë pasojate shkeljes, me qëllimin që kërkuesi të rikthehet, për aqsa është e mundur, në gjendjen që ishte para se të bëhejshkelja.[20] Më herët, Këshilli i Europës zyrtarishtkishte udhëzuar që edhe pse në lidhje me mënyrën se si dotë zbatojnë detyrimet e parashikuara në nenin 46 tëKonventës për ekzekutimin e vendimeve të Gj.E.D.N.,

Shtetet Palë të Konventës gëzojnë diskrecion,dhe Konventa nuk përmban dispozita që t’u imponojë PalëveKontraktuese detyrimin për të parashikuar në ligjin ebrendshëm rishqyrtimin apo rihapjen e procedimeve;ekzistenca e mundësive të tilla, në rrethana të veçanta,ka provuar të jetë e rëndësishme dhe, në disa raste, ivetmi mjet për të arritur restitutio in integrum.[21] 

Natyrisht që e vetmja mundësi për të realizuar këto detyrimendërkombëtare me qëllim shmangien e përgjegjësisë ndërkombëtaretë Republikës sonë ishte rihapja e procesit gjyqësor dherigjykimi nën standartet procedurale apo materiale të diktuaranga vendimi i Gj.E.D.Nj. Natyrisht këtë gjë nuk e bënte dot edheKërkesa për Rishikim, e cila ishte mjeti i vetëm ijashtëzakonshëm i ankimit që mundësonte prishjen eres iudicata dherigjykimin e konfliktit të ngurosur me të. Për të zgjidhur këtësituatë ligjore legjislatori ndërhyri në nenin 494 të Kodit tëProcedurës Civile, duke shtuar një shkak tjetër për të cilin mundtë rishikohej një vendim gjyqësor gjë e gjykuar, konkretishtshkronja “ë”. Tashmë rivendikimi i ligjshmërisë ndërkombëtare nërendin tonë të brenshëm juridik do të mund të realizohejnëpërmjet një mjeti të jashtëzakonshëm ankimi, i aftë që përtriumfin dhe sigurimin e së drejtës ndërkombëtare mbi të drejtëne brendshme të eleminonte edhe vendimet gjyqësore gjë tëgjykuara[22].

Megjithatë, interesant mbeti fakti që një ndërhyrje etillë në legjislacionin procedural u bë vetëm tek Kodi iProcedurës Civile, ndërkohë që Kodi i Procedurës Penalevazhdonte të ruante të njëjtën fortësi dhe rezistencë tëinsititutit ligjor res iudicata edhe përballë së drejtësndërkombëtare (shiko nenin 450 të Kodit të ProcedurësPenale). Megjithatë, Gjykata Kushtetuese, nëpërmjetmekanizmit novator të prezantuar në praktikën e saj sëfundmi, konkretisht jurisprudencën e së “drejtës sëgjallë”[23] ka realizuar një interpretim evolutiv dhepajtues të nenit 450[24], nëpërmjet interpretimit tëneneve 5, 116, 122 dhe 17/2 të Kushtetutës, duke vënë

theksin në statusin e veçantë që ka K.E.D.Nj. apomarrëveshja ndërkombëtare kuadër e Këshillit të Europësmbi Esktradimin (Paris 1957 bashkë me protokolletshtesë),[25] në rendin e brendshëm juridik, ka njohurkompetencën ekskluzive të Gj.E.D.Nj. në sistemin tonëjuridik dhe efektin e drejtpërdrejtë të vendimeve të saj,apo të drejtës ndërkombëtare në përgjithësi, nëinterpretimin e standardeve kushtetuese të të drejtave tënjeriut, veçanërisht atyre që i referohen të drejtës përnjë proces të rregullt ligjor, e sanksionuar në nenin 42të Kushtetutës. Kështu, duke patur parasysh supremacinë etë drejtës ndërkombëtare, Gjykata Kushtetuese, edhe psenë mungesë të një autorizimi të tillë ligjor në Kodin eProcedurës Penale, si ajo e përcaktuar shprehimisht nënenin 494 shkonja “ë” të Kodit të Procedurës Civile,arriti në konkluzionin se një vendim i Gj.E.D.Nj., që kagjetur me shkelje Shqipërinë në procesin penal, do tëshërbejë si shkak për rishikim i vendimit gjyqësor resiudicata.[26]

Duke patur parasysh identifikimin e këtij shkakuligjor, si shkak rishikimi i vendimit gjyqësor të formëssë prerë, vlerësojmë se kualifikimi së fundmi ngalegjislatori në nenin 494 të Kodit të Procedurës Civileapo në nenin 450 të Kodit të Procedurës Penale,konkretisht shkelja e një nga të drejtave dhe lirivethemelore njeriut të parashikuara në K.E.D.Nj., nukpërputhet me natyrën e shkaqeve që mund të lejojnëngritjen e Kërkesës për Rishikim, të cilat synojnë tëndryshojnë bazën faktike të rreme të vënë në themel tëvendimit gjyqësor gjë e gjykuar dhe jo të drejtënprocedurale apo materiale nën të cilën ajo ështëformësuar. Në rastin konkret, shkelja e një dispozite tëK.E.D.Nj. mendoj se nuk ka lidhje me emëruesin epërbashkët që përfaqësojnë shkaqet e listuara në nenin494 të Kodit të Procedurës Civile apo nenin 450 të Kodit

të Procedurës Penale, por në thelb të saj qëndron zbatimii gabuar i së drejtës. Vlerësoj se legjislatorit dhejurisprudencës kushtetuese shqiptare, për shkak tësupremacisë së të drejtës ndërkombëtare, e nevojshme dhee domosdoshme u ka dalë e nevojshme që të rikthejëinstitutin procedural të Rekursit në Interes të Ligjit,ashtu sikur duket se amendimi i nenit 494 të Kodit tëProcedurës Civile me shkronjën “ë” ka prishuretimologjinë dhe filozofinë juridike të këtij mjeti tëjashtëzakonshëm ankimi, duke dyzuar Kërkesën për Rishikimme Rekursin në Interes të Ligjit dhe duke mos ruajturdemarkacionin dhe koherencën e qartë dhe specifike tësecilit prej këtyre dy instituteve juridike. Në këtë pikëtë zhvillimit të legjislacionit procedural civil, mendojse legjislatori ka bërë të njëjtën gjë që ka bërë nëKodin e Procedurës Civile të vitit 1981.

Përkundër këtyre shkaqeve, shkronja “ë” e nenit 494të Kodit të Procedurës Civile në çdo rast ka të bëjë mefaktin se vendimet gjyqësore gjë e gjykuar përgjatëformësimit të tyre kanë shkelur ligjin në kuptimin egjërë, në dimensionin kushtetues apo atë europian. Si itillë vlerësoj se ky shkak do të kishte vlerë apo kuptimjuridik që në legjislacionin procedural shqiptar tëprezantohej edhe një herë Rekursi në Interes të Ligjit,konkretisht neni 473 i Kodit të Procedurës Civile. Dukemos ndjekur këtë logjikë procedurale civile dhe këtëteknikë legjislative, legjislatori nuk ka ruajtur natyrënjuridike të instituteve procedurale dhe kohezioninetimologjik të instituteve në ligjin procedural. Kështuështë e kuptueshme se shkronja “ë” është “mish i huaj” nënenin 494 të Kodit të Procedurës Civile. Sa më sipërvlerësoj se me këtë amendim të nenit 494 legjislacioniynë materialisht dhe në mënyrë të fshehur ka rikthyeredhe një herë mjetin e jashtëzakonshëm të ankimit,konkretisht Rekursin në Interes të Ligjit.

a.Neni 494 shkronja “f” e Kodit të Procedurës Civile. Në të vërtetë një bazë e tillë ligjore nuk ekziston, të paktën akoma jo. Por mjafton analiza e arsyeve të nenit 494/ë të Kodit të Procedurës Civile për të konkluduar ndryshimin e ardhshëm të kësaj dispozite, e ku si shkak sërisht do të jetë e drejta ndërkombëtare. Duke parë zhvillimet e së drejtës europiane, e posaçërisht rendin juridik të Bashkimit Europian, konkludoj se instituti ligjor res iudicata së shpejti do të pësojë një tjetër shok nga një shkak tjetër ankimi i jashtëzakonshëm. Në fakt, shtetet anëtare në këtë organizatë ndërkombëtare e kanë përjetuar këtë fenomen në legjislacionet e tyre të brendshme, ndërkohë që Shqipëria po përgatitet t’a përjetojë me anëtarësimin në këtë organizatë. Normalisht efektet që do të analizohen dhe paralajmërohen  në këtë pjesë të shkrimit do të vijnënë rendin juridik të brendshëm të Republikës sonë pasanëtarësimit në të[27].

Jurisprudenca e Gjykatës Europiane të Drejtësisë (më poshtë“Gj.E.D.”) është zhvilluar në mënyrë graduale përsa i përketkristalizimit të detyrimit të çdo shteti anëtar, që për zbatimine së drejtës komunitare të krijojnë mekanizma dhe mjeteprocedurale ankimi apo rishikimi për vendimet gjyqësore të formëssë prerë. Gj.E.D. në çështjen Kuhne v. Heitz[28] u shpreh se parimi ibashkëpunimit, që rrjedh prej nenit 10 të Traktatit Europian,vendos detyrën komunitare për shtetin anëtar e më pas edhe përorganin administrativ kompetent që respektivisht të parashikojëmundësinë e më pas të veprojë për të realizuar rihapjen eprocedurave administrative, në mënyrë që të merret parasysh dhetë respektohet interpretimi i drejtë i së drejtës komunitare.Kështu, ky rast paraqet hapin e parë ku parimi i supremacisë sëtë drejtës ndërkombëtare fiton terren ndaj akteve juridike resiudicata të shteteve anëtare.

Më pas vjen çështja Rosmarie Kapferer v. Schlank & Schik GmbH,[29] kupër diskutim u vu vlera e një vendimi gjyqësor të formës së prerënë kuptimin procedural, përball së drejtës komunitare,konkretisht Rregullores së Brukselit mbi juridiksionin egjykatave në konfliktet me element të huaj. Në këtë çështjeGj.E.D., pavarësisht se njohu vlerën e padiskuteshme të vendimevegjyqësore gjë të gjykuar edhe në kuptimin procedural, sikur ishtenë rastin konkret vendimi mbi juridiksionin, vlerësoi seautoriteti më i lartë gjyqësor, që thërritet për të rishikuarvendimin përfundimtar të çështjes, i cili duket se do të jetë nëkundërshtim me të drejtën komunitare, duhet të ketë fuqinëligjore sipas rendit juridik të brendshëm për të rishikuar edheçështjen që ka shkelur të drejtën komunitare. Kështu, Gj.E.D.kërkonte nga shtetet anëtare që në legjislacionin e tyre tëbrendshme procedurale të krijonin mekanizma të tillë kontrolli,që të mundësonin rishikimin e çështjeve procedurale që janëzgjidhur në mënyrë përfundimtare, kur kjo synon të shmangë njëshkelje të së drejtës komunitare.

Më pas rradhën e kishin vendimet res iudicata të gjykatave tëarbitrazhit. Në çështjen Eco Swiss China Time Ltd v. Benetton InternationalNV [30] para Gj.E.D. u shtrua për opinion paragjykimor nësevendimet e gjykatave të arbitrazhit, që sipas procedurave të tyrekishin marrë cilësinë ligjore të res iudicata, pasi nuk janëankimuar apo rishikuar në kohë, në momentin kur ankimohen nëGjykatën Supreme, ose kur kërkohet të njihet në rendin ebrendshëm juridik për t’u ekzekutuar më vonë. Dhe kjo e funditvëren që është shkelur neni 85 i Traktatit të Bashkimit Europian.[31] A mundet kjo e fundit, pavarësisht rregullimeve ligjoreprocedurale të brendshme rreth rekursit apo rishikimit të këtyrevendimeve, t’i rishikojë për këtë shkak? Gj.E.D. u shpreh se,gjykatave kombëtare përgjatë rishikimit apo procesit të njohjes upërket e drejta të vlerësojnë nëse ka patur shkelje të kësajnatyre të drejtës komunitare dhe të interpretojnë vlefshmërinë eparashikimeve ligjore komunitare të cilat ato duhet të zbatojnëkur rishikojnë apo njohin vendimet e arbitrazhit. Gj.E.D. ushpreh se neni 85 i Traktatit përbën një parashikim normativfondamental, i cili është thelbësor për përmbushjen dherealizimin e detyrave të Bashkimit Europian, në veçanti për të

respektuar funksionimin e tregut të brendshëm. Ndaj Gj.E.D.vijoi, ky nen parashikon se marrëveshjet apo vendimet e ndaluarasipas këtij neni janë automatikisht të pavlefshme. Sakaq, Gj.E.D.konkludoi se në rastin konkret kemi të bëjmë me një vendimarbitrazhi që shkel rendin publik të komunitetit dhe që kjo gjë etillë s’mundet të tolerohet nga asnjë arsye, qoftë edhe statusiligjor res iudicata i vendimit.[32]

Një qëndrim akoma më i zgjeruar rreth nihilizimit tëinstitutit ligjor res iudicata para supremacisë së rendit juridikkomunitar erdhi nga çështja Willy Kempter KG v. Hauptzollamt Hamburg-Jonas.[33] Kësaj rradhe pengesë për të zbatuar të drejtënkomunitare bëhej një vendim administrativ përfundimtar dhe iformës së prerë, i lënë në fuqi nga gjykata po me një vendimgjyqësor që kishte marrë formë të prerë, thenë ndryshe res iudicata.Gj.E.D.-së iu kërkua një zgjidhje për ngërçin që krijonte kyinstitut juridik përballë detyrimit të shtetit anëtar të BashkimiEuropian që të zbatonte të drejtën komunitare. Gj.E.D. u shprehse, e drejta komunitare nuk vendos detyrim për shtetet që tërihapin gjykime apo procedime mbi vendimet administrative tëformës së prerë. Megjithatë, sipas Gj.E.D. shteti duhet tëkrijojë një procedurë apo një organ për të rishikuar vendimetadministrative përfundimtare, edhe pse të lëna në fuqi ngavendime gjyqësore gjë e gjykuar, për të zbatuar të drejtënkomunitare. Kështu, shkelja e së drejtës komunitare përbën njëshkak të justifikuar për të rishikuar vendimet gjyqësore tëformës së prerë, që kanë lënë në fuqi vendime administrativepërfundimtare.

Për të ardhur më në fund te çështja më e rëndësishmerreth statusit të res iudicata përballë së drejtëskomunitare, na duhet të ndalojmë tek çështja Ministerodell’Industria, del Commercio e dell’Artigianato v. Lucchini SpA e Gj.E.D.[34] Këshilli i Shtetit, si autoriteti më i lartë gjyqësoradministrativ në Republikën e Italisë, vendosi t’ikërkojë interpretimin Gj.E.D. rreth çështjes së statusitligjor të vendimit gjyqësor res iudicata, në kuptim të nenit2909 të Kodit Civil Italian, që rregullon gjënë e gjykuarnë kuptimin material, ashtu sikurse neni simotër 451/a i

Kodit të Procedurës Civile të Shqipërisë, kur ai vjen nëkundërshtim me një vendim të Komisionit Evropian. Çështjapër shqyrtim para Këshillit të Shtetit kishte të bënte mefaktin se kompanisë Lucchini SpA i ishte akorduar mevendim gjyqësor të formës së prerë dhe gjë tëgjykuar[35] një ndihmë shtetërore, e drejtë subjektive qëe kishte përmbushur ndaj debitorit, d.m.th. ShtetitItalian. Gj.E.D. në vendimin e saj sqaroi se, funksionete gjykatave kombëtare dhe Gj.E.D. janë të ndara qartë nëkuptimin e nenit 234 të Traktatit. Kështu, ku bëhet fjalëpër zbatimin apo interpretimin e një norme apo nëpërgjithësi të së drejtës komunitare Gj.E.D. ka monopoline fjalës së fundit.[36] Gj.E.D. konkludoi se, në këtëçështje ajo nuk ishte investuar të interpretonte ligjinapo vendimin kombëtar Italian, por të vendoste dhe tëinterpretonte mbi hapësirën që kanë gjykatat kombëtare nëzbatimin e legjislacionit kombëtar përballë të drejtëskomunitare. Kështu, Gj.E.D. rrëzoi pretendimin mbijurdiksionin e ngritur nga kompania.

Gj.E.D. sqaroi më tej se, juridiksioni i gjykatavekombëtare është i limituar në shqyrtimin e çështjeveligjore mbi ndihmën shtetërore dhe, për pasojë, ikufizuar është edhe juridiksioni për shqyrtimin e aktevejuridike të autoriteteve komunitare, aq më tepër për t’ibërë të pavlefshme apo të paefektshme ato. Sipas.Gj.E.D., e vetmja gjë që mund të bëjnë gjykatat kombëtareështë të interpretojnë e të zbatojnë të drejtën dhe aktetjuridike komunitare, pasi e drejta për të shfuqizuar apoanulluar ato i përket Gj.E.D., sipas interpretimit dhepërcaktimit të nenit 41 të Traktatit.[37] Si përfundimGj.E.D. u shpreh se gjykatat kombëtare kanë juridiksiontë plotë për të interpretuar të drejtën e brendshme, porky interpretim duhet detyrimisht të bëhet në atë mënyrëqë kontribuon në zbatimin dhe respektimin e së drejtëskomunitare.[38] Kështu, parimi i supremacisë të së drejtës

komunitare, vijoi ajo, përjashton mundësinë e zbatimit të njënorme të së drejtës së brendshme, si në rastin konkret neni 2909 i KoditCivil, që normonte fuqinë e res iudicata në kuptimin substancial, përsakohë ai parashikim bëhet ndalesë apo pengesë për të zbatuarlegjislacionin komunitar.[39]

Kjo analizë e jurisprudencës së Gj.E.D. në vlerësimintim sjell qashtër konkluzionin se, të gjithë ShteteveAnëtare të Bashkimit Evropian tashmë u dilte si detyrë,që, për të ndrequr eventualitete të tilla të pazgjidhshmebrenda kufijve dhe mjeteve që premtonte kuadri ligjor ibrendshëm, kur përplasej instituti ligjor res iudicata me tëdrejtën komunitare, të krijonin mjete apo procedura tëposaçme për të çbërë vendimmarrjen res iudicata, dhe për taribërë atë në përputhje me të drejtën komunitare.Natyrisht, në këto zhvillime të së drejtës komunitareështë e thjeshtë të parashikohet se ky shkak për të çbërëvendimin gjyqësor res iudicata e për ta bërë atë më pas sipassë drejtës komunitare do të vijë së shpejti nëlegjislacionin procedural të Republikës sonë, aq më tepërkur kujtohet që para disa kohësh Shqipëria mori statusine vendit kandidat për t’u anëtarësuar në BashkiminEvropian.

Kjo do të thotë se në të ardhmen, me anëtarësimin eRepublikës së Shqipërisë në Bashkimin Evropian do tëamendohen ligjet e brendshme procedurale, për të krijuarprocedura dhe mjete të jashtëzakonshme ankimi, me qëllimtë realizohet mundësia për të çbërë vendimetadministrative të formës së prerë; për të çbërë vendimetgjyqësore gjë e gjykuar në kuptimin procedural; për tëçbërë apo mos njohur vendimet res iudicata të gjykatave tëarbitrazhit kombëtar dhe ndërkombëtar; për të çbërë njëvendim administrativ të lënë lë fuqi nga një vendimgjyqësor gjë e gjykuar dhe, së fundmi, për të çbërëvendimin gjyqësor res iudicata në kuptimin material.

Sakaq, mendimi juridik kritik, krijues dhe perspektivnatyrshëm të çon në skenarin legjislativ të shtimit tëshkronjës “f” në nenin 494 të Kodit të Procedurës Civile,duke krijuar rishtazi një shkak për ngritjen e Kërkesëspër Rishikim, ose rikthimit ligjor pendestar të nenit 473në Kodin e Procedurës Civile, konkretisht Rekursit nëInteres të Ligjit.

a.Rekursi në Interes të Kushtetutës. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, pasi konturoi institucionindhe pozicionin e Gjykatës Kushtetuese, në nenin 131/ftë saj ka parashikuar mundësinë që çdo individ apo, kuptuar më gjerë, çdo subjekt mund t’i drejtohet këtij institucioni, për të kundërshtuar akte juridike, pasi janë shteruar të gjitha mjetet ligjoretë mundshme. Kjo kërkesë e këtyre subjekteve mund të përmbajë pretendime të lidhura ngushtë me elementë tësë drejtës për proces të rregullt ligjor, në kuptim të nenit 42 të Kushtetutës dhe nenit 6 të K.E.D.Nj. Ligji organik i Gjykatës Kushtetuese ka parashikuar, se këto kërkesa mund të paraqiten brenda 2 viteve ngamomenti që vendimi përfundimtar dhe i formës së prerëi është njoftuar atij.[40] Kështu, kërkesa që çdo subjekt mund të paraqesë në Gjykatën Kushtetuese ka si titullarë palët që kanë qenë subjekte ndërgjyqës në procesin gjyqësor të mbyllur tashmë, dhe objekti është në çdo rast një vendim gjyqësor i formës së prerë gjë e gjykuar.

Duke pasur parashikimin kushtetues, se GjykataKushtetuese ka të drejtën vetëm të shfuqizimit të akteveqë shqyrton,[41] arrihet në konkluzionin që ky institucionmund të shfuqizojë vendime gjyqësore res iudicata,praktikisht dhe juridikisht duke hapur mundësinë edhe njëherë të shqyrtimit gjyqësor të konfliktit tashmë të

gjykuar një herë. Duke pasur parasysh çka u sqarua mëlart te filozofia dhe evolucioni ligjor i ankimit tëjashtëzakonshëm që mund të ngrihet për shkaqeekskluzivisht ligjore, dhe duke pasur parasysh që kërkesanë Gjykatën Kushtetuese ka për objekt vendime gjyqësoregjë e gjykuar dhe se natyra e kërkesës përmban shkaqeekskluzivisht kushtetuese të së drejtës për proces tërregullt ligjor, arrij në konkluzionin se Kushtetuta karavijëzuar në rendin juridik një mjet të jashtzakonshëmankimi kushtetues, që në vetevete mbart dritëhijet e njërekursi në interes të ligjit apo, akoma më shumë, të njëmjeti të konceptuar si Rekurs në Interes të Kushtetutës.

Duke pasur parasysh sa u sqarua dhe u analizua mëlart rreth këtij mjeti të jashtëzakonshëm ankimi,vlerësoj se, megjithëse në kuadrin ligjor aktual ështëirrelevant si diskutim, duhet që në perspektivë tëanalizohet instituti i zhvilluar rishtazi nga Kushtetutadhe ligji organik i Gjykatës Kushtetuese “Rekursi në interes tëKushtetutës”. Çështja që shtrohet për diskutim është: a mundtë kërkohet rishikimi i një vendimi gjyqësor të formës së prerë gjë e gjykuar,nëse më vonë ligji që ka zgjidhur atë mosmarrëveshje është shfuqizuar siantikushtetues nga Gjykata Kushtetuese? Ata lexues që do të nisenprej fillimit me prirjen për ta mbyllur këtë debat, mundtë sjellin në vemendje rregullimin ligjor të ligjitorganik të Gjykatës Kushtetuese (neni 76/b e ligjitorganik), që disponon se vendimet e Gjykatës Kushtetueseqë shfuqizojnë një ligj nuk veprojnë ndaj vendimeve tëgjykatave që kanë marrë formë të prerë. Megjithatë,logjika e kësaj analize nuk mbyllet këtu.

Natyrshëm mund të shtrohet pyetja: po në rast se vendimi iGjykatës Kushtetuese e shfuqizon një ligj si antikushtetues për të njëjtat arsyeqë Gj.E.D.Nj. mund ta gjejë Shtetin tonë me shkelje të K.E.D.Nj. apo tëProtokolleve të saj, a duhet të kërkohet rishikimi i vendimeve gjyqësore gjë egjykuar? Vlerësoj që nëse në kësaj pyetje mund t’i jepet nëvend të përgjigjes së paku një mendim dyshues, jo

kategotik mohues, ateherë natyrshëm do të shtrohet përzgjidhje çështja, nëse do të ishte e pranueshme për rendrin juridikkushtetues dhe ligjor të Republikës së Shqipërisë fakti që mosmarrëveshjecivile të jenë zgjidhur dhe të vazhdohet të ekzekutohen me forcën shtrënguesetë Shtetit nën diktatin e një ligji që ka shkelur Ligjin Themeltar, Ligjin arsye tëekzistencës së tij? Akoma më shumë këtë dilemë do ta thellonteeventualiteti i ushtrimit të kërkesës në GjykatënKushtetuese brenda afatit dy vjeçar që ligji parashikonndaj vendimit gjyqësor gjë e gjykuar, por pasi ka hyrë nëfuqi vendimi i Gjykatës Kushtetuese, e cila të ketëshpallur një ligj apo dispozitë ligjore siantikushtetuese, pasoja e së cilës passjell konkluzionin,se zbatimi i tij nga ana e gjykatave ka kontribuar nërealizimin e një procesi të parregullt ligjor.

Vlerësoj që të gjitha këto dilema rreth sigurimit tërendit kushtetues dhe respektimit të ligjit themeltar tështetit, së afërmi ose së largmi do ta detyrojnëlegjislatorin të reformojë apo rishikojë nevojën elegjislacionit procedural për riprezantimin e mjetitligjor të jashtëzakonshëm të ankimit, sikurse ështërekursi në interes të ligjit, sigurisht duke e normuar nënjë mënyrë të tillë aq sa të jetë në përputhje mezhvillimet moderne të së drejtës dhe në proporcion tëdrejtë me nevojën për garantimin e parimit të sigurisëjuridike.[42]

a.Rekursi dhe neni 472 i Kodit të Procedurës Civile. Vlerësoj që efektin ekuivalent të zhvleftësimit dhe paqëndrueshmërisë së institutit ligjor të res iudicata, sikur e bëjnë mjetet e jashtëzakonshme të ankimit, arrin ta bëjë në rendin juridik shqiptar edhe një nga mjetet e zakonshëm të ankimit, sikur është “Rekursi”, i parashikuar nga neni472 të Kodit të Procedurës Civile. Doktrina e së drejtës procedurale civile emëruesin e përbashkët të

mjeteve të zakonshme të ankimit e gjejnë tek arsyeja se të gjitha ato synojnë mosmarrjen formë të prerë apo gjë të gjykuar si në kuptimin procedural dhe në kuptimin material të vendimit që godasin në një shkallë më të lartë gjyqësorit. Gjithashtu, e përbashkëta e tyre është se ato mund të ushtrohen në mënyrë ezauruese dhe shteruese gjersa vendimi gjyqësor nuk merr formë të prerë. Është pikërisht kjoarsyeja juridike se pse bëhet dallimi ndërmjet mjeteve të zakonshëm dhe të jashtëzakonshëm të ankimit. Ndërkohë, krejt ndryshe nga mjetet e zakonshme të ankimit, mejtet e jashtëzakonshme godasin vendimet gjyqësore të formës së prerë, duke synuar prishjen dhe ndryshimin e tyre. Ndryshe nga rregullat e ankimit të zakonshëm, ankimet e jashtëzakonshme janë përjashtim nga rregulli i përgjithshëm, që është mosndryshimi i res iudicata.

Ndërkohë, po të analizohet regjimi juridik nën tëcilin është konturuar proceduralisht Rekursi, atëherëdalim në konkluzione të një zgjidhje të çuditshme, të njëmjeti ankimi të dyzuar ndërmjet ankimit të zakonshëm dheankimit të jashtëzakonshëm. Nga njëra anë, Reskursi nëlegjislacionin tonë procedural parashikohet si mjet izakonshëm ankimi dhe, nga ana tjetër, objekt rekursi janëvendimet gjyqësore të gjykatave të apelit, të cilat nëkuptim të nenit 451/ç të Kodit të Procedurës Civile,[43] janë vendime gjyqësore të formës së prerë, përrrjedhojë gjë e gjykuar, pavarësisht ndarjes apo kuptimitprocedural ose material. Kështu, ligji ynë procedural,qoftë civil dhe qoftë penal, ndërkohë që Rekursin e vënënë disponibilitetin e pakushtëzuar dhe të çdo hershëm tëtë pakënaqurit nga drejtësia e realizuar në gjykatën eapelit, domethënë, e bën rregull, për pasojë, ankim tëzakonshëm, nga ana tjetër efektet e tij shkatërruese apo

ndryshuese kundërdrejtohen gjithnjë kah vendimevegjyqësore gjë e gjykuar, duke bërë që përjashtimin ngarregulli, pra parimin e mosprekjes dhe mosndryshimittë res iudicata, t’a bëjë rregull të përgjithshëm. Kështu,konkludoj që Rekursi, sipas konturimit procedural nëpërkodet e procedurave në fuqi, më shumë se sa një mjet izakonshëm ankimi sillet dhe është një mjet ijashtëzakonshëm ankimi, më shumë se sa një Rekurs ështënjë Rekurs në Interes të Ligjit, që rregullimin duhet takishte nën miksimin e nenit 472 dhe 473 të Kodit tëProcedurës Civile të pashfuqizuar.

Në fakt, një zgjidhje ligjore e tillë më shumë se sae zgjedhur prej ligjvënësit ndërmjet modeleve të ndryshmelegjislacionesh, duket se ka qenë një ndjekje e traditësligjore të procedurës civile edhe të kodeve të vitit 1958dhe 1981, ku vendimi i gjykatës së apelit kishte statusine vendimit të formës së prerë, për pasojë, edhe gjë egjykuar. Në vlerësimin tim, duke lejuar këtë gjë,legjislacioni procedural i ka dhënë institutit ligjor resiudicata krizën më kritike, pasi ka cenuar në thelbkonceptimin e saj dhe dobinë juridike që ky institutsjell në emër dhe për llogari të parimit të sigurisëjuridike.[44]

Sinjalin dhe paralajmërimin e parë tëpapranueshmërisë së këtij modeli procedural të marrjes sëformës së prerë vendimi në gjykatën e apelit dhe dhënia emundësisë si rregull i zakonshëm për të rekursuar gjënë egjykuar brenda 30 ditëve në Gjykatën e Lartë me parimin esigurisë juridike, për rrjedhojë, me nenin 6 tëK.E.D.Nj., Shqipëria e ka marrë te çështja Rrapo vs.Shqipërisë.[45] Gj.E.D.Nj. në këtë vendim kritikoilegjislacionin shqiptar për faktin se vendimi iekzekutueshëm për llogari të realizimit të procedurës sëekstradimit (neni 493 i Kodit të Procedurës Penale) ështëvendimi i gjykatës së apelit, si vendim që ligji

procedural i jep formë të prerë, në një kohë kur nërendin e brendshëm juridik ekzistonte akoma një mjet izakonshëm ankimi i paezauruar, sikurse është Rekursi nëGjykatën e Lartë. Gj.E.D.Nj. nëpërmjet këtij konstatimiargumentoi se, përsa kohë ka një mjet të zakonshëmankimi, i aftë potencialisht që sipas ligjit të ndryshojëapo të rrëzojë vendimin gjyqësor objekt ankimi, nuk duhettë ekzekutohet vendimi dhe, për më tepër, nuk duhet tëmarrë formë të prerë.

Në optikën time vlerësuese, ky paragraf i këtijvendimi, pavarësisht që është marë nën një procedurë tëposaçme gjykimi, sikurse është procedura e ekstradimit,dhe në lëmin e së drejtës procedurale penale apo nëkuadrin normativ të Kodit të Procedurës Penale, ngrenjësoj shqetësime dhe këmbanat e alarmit për shkelje tëardhshme potenciale të K.E.D.Nj. nga shteti Shqiptar,qoftë në çështjet civile, qoftë në ato penale. Duket se,po të analizohet me kujdes ky rast i Gj.E.D.Nj.legjislatori shqiptar duhet të përgatisë detyrimishtndryshimet përkatëse ligjore në të dy kodet eprocedurave, duke ndryshuar konceptimin dhe rregulliminligjor të vendimit gjyqësor të formës së prerë,konkretisht se kur një vendim i tillë bëhet gjë e gjykuarnë kuptimin procedural. Parimi frymëzues në këtondryshime procedurale duhet të jetë se, përsa kohë ka tëpaezauruara mjete ankimi të zakonshme apo afate për tëpërdorur këto mjete, vendimi nuk mund të marrë formë tëprerë.

Kështu, ligjet procedurale në Shqipëri vlerësoj seduhet të përputhin në çdo rast dhe në mënyrë idealemomentin dhe konceptin juridik të vendimit përfundmitarapo fjalës “përfundimtar” të pushtetit gjyqësor, memomentin dhe konceptin e marrjes formë të prerë nëkuptimin procedural të vendimit gjyqësor. Me modeliminkushtetues aktual të pushtetit gjyqësor, vlerësoj se

vendimi gjyqësor i formës së prerë duhet të jetëekskluzivisht vetëm vendimi i Gjykatës së Lartë, osevendimet e tjera që dështojnë të ankimohen në afatin elejuar nga ligji për realizimin e ankimit të zakonshëm tërradhës.[46] Vetëm në këtë mënyrë mjeti i zakonshëm iankimit në Gjykatën e Lartë, konkretisht Rekursi, do t’ikthehet normalitetit dhe natyralitetit juridik të tij,duke mos u dyzuar dhe duke mos luajtur sakaq rolin e njëRekursi në Interes të Ligjit të fshehur dhe të denatyruarsakaq nga vetë konceptimi difektoz ligjor.

Kam bindjen se, modeli aktual i konturimit ligjor eprocedural të Rekursit vë në dyshim, sa herë ushtrohet, të gjithavlerat juridike të shtuara e të mbrojtura posaçërisht prej renditjuridik ligjor, kushtetues dhe ndërkombëtar të institutit ligjorgjë e gjykuar. Në të vërtetë vlerësoj se legjislatori, pa dashje,nëpërmjet zgjidhjes së një modeli të gabuar procedural tëformësimit të vendimit gjyqësor të formës së prerë dhe tëfunksionimit të Gjykatës së Lartë, pavarësisht se në mënyrëkonstante ka shfuqizuar dhe eleminuar mjetet e jashtëzakonshme tëankimit për të kontribuar në forcimin e sigurisë juridike, tek efundit ka denatyruar Rekursin si mjet të zakonshëm ankimi, duke idhënë atij atributet e një ankimi të jashtëzakonshëm dhe, çështëmë e rrezikshmja, duke bërë një mjet të jashtëzakonshëm ankimi tësillet si mjet i zakonshëm ankimi, d.m.th. rregull tëpërgjithshëm. Vlerësoj se ky model mund të bëjë bën gjithçka,përveç kënaqjes së interesit kushtetues për siguri juridike.

Konkluzione

Rekursi në Interes të Ligjit është një institut ligjor që,megjithëse legjislatori shqiptar e ka hequr formalisht nga rendijuridik, sërisht ky rend ka nevojë për të. Dritëhijet e nenit tëshfuqizuar 473 të Kodit të Procedurës Civile shquhen në nenin 472të Kodit të Procedurës Civile, nga modeli i gabuar ligjor ikonceptimit të vendimit gjyqësor të formës së prerë në kuptiminprocedural; në nenin 131/f të Kushtetutës, si një egzigjencë epadiskutueshme e drejtësisë kushtetuese, e shtetit të së drejtësdhe konstitucionalizimit të të drejtave dhe lirive themelore të

njeriut; në nenin 494 shkronja “ë” të Kodit të Procedurës Civile,si nevojë për të garantuar supremacinë e së drejtës ndërkombëtaretë Këshillit të Evropës (konkretisht K.E.D.Nj.) dhejurisprudencën e Gj.E.D.Nj.; në shkronjën e ardhshme “f” të nenit494 të Kodit të Procedurës Civile, si nevojë për të garantuarsupremacinë e së drejtës komunitare të Bashkimit Europian.

Koha pro tregon që shquarja e nenit 473 të Kodit tëProcedurës Civile si dispozitë plangprishëse e rendin juridik,duke e abroguar sakaq atë, dhe nuk ka vlerësuar dobinë që kyinstitut ligjor sjell për unifikimin e jurisprudencës dhesigurinë juridike nëpërmjet rritjes së fenomenit të nomofilatisë.Një zgjidhje e zgjuar ligjore mbetet riformatimi dhe rikonceptimii nenit 363 të Kodit të Procedurës Civile të Republikës sëItalisë në vitin 2006, nëpërmjet së cilës Rekursit në Interes tëLigjit iu hoq pjesa që cenonte sigurinë juridike në gëzimin e tëdrejtave të qytetarëve, të konfirmuara sakaq me vendime gjyqësoretë formës së prerë, dhe duke u bërë një procedim autonom për tësiguruar uniformitetin e jurisprudencës.

Ligji procedural civil, duke unifikuar në një mjet të vetëmankimi të jashtëzakonshëm Kërkesën për Rishikim dhe Rekursin nëInteres të Ligjit, ka krijuar një mjet tjetër që në të vërtetëneglizhon karakteristikat individualizuese të secilit prej tyre.Sigurisht që kjo zgjidhje ligjore është e gabuar, qoftë nëkufizimin e çështjes së legjitimitetit dhe qoftë në interferimine shkaqeve përmbajtësore të veçanta të secilës prej tyre. Mendojqë legjislatori nuk duhet ta rikthejë në mënyrë të heshtur, tëfshehtë apo të kamufluar Rekusin në Interes të Ligjit, por duhettë riformatojë dhe rikonceptojë këtë institut të së drejtësprocedurale në përshtatje me kërkesat e kohës. Mendoj që zgjidhjaligjore e vetme e duhur do të jetë rikthimi i moderuar i tashëmdhe i ardhshëm i nenit 473 të Kodit të Procedurës Civile.--------------------------------------------

            Literatura:

E drejtë pozitive

Ligji Nr. 8577, dt. 10.02.2000 “Për organizimin dhe fuknsionimin eGjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”; Kushtetuta e Republikës sëShqipërisë; Kodi i Procedurës Civile i vitit 1958; Kodi iProcedurës Civile i vitit 1981; Kodi i Procedurës Civile në fuqi;Kodi i Procedurës Penale; Dekretligjit 40/2006 i Republikës sëItalisë; Kodi i Procedurës Civile i Republikës së Italisë(Altalex);  Ligjit 12/1941 mbi organizimin e pushtetit gjyqësor iRepublikës së Italisë; Konventa e New York të dt. 10.06.1958 “Përnjohjen dhe zbatimin e vendimeve të arbitrazhit të huaj”; Ligji nr. 8322, datë2.4.1998 “Për Ratifikimin e Konventës së Këshillit të Europës për Ekstradimin dhe tëDy Protokolleve Shtesë”; “Procedura Civile”, Ministri e Drejtësiës,Përkthyer nga turqishtja nga Av. Dh. Kacimbra dhe Av. Koço Tasi,Shtypshkronja “Mbrothësija” Kristo P. Luarasi, Tiranë 1923

Doktrinë

Roberta Tiscini (Francesco P. Luiso, Romano Vacarella (acura di)), Le impugniazioni civili, G. Giapichelli Editore – Torino2013; Florjan Kalaja, Kriza e res iudicata në procesin civil, Revista “JetaJuridike”, Shkolla e Magjistraturës, Nr. 4, viti 2014; F.P.Luiso, Diritto processuale civile, Milano 2011, II; G.Montelleone, Manuale di diritto processuale civil”, Milano 2009, I; MolfeseGiuseppe, Molfese Alessandra, Ricorso e controricorso per cassazione inmateria civile, Cedam, Edizione II, viti 2013

Jurisprudencë

Vendimi Vrioni dhe të tjerë vs. Shqipërisë, Ankimi Nr.2141/03, dt. 24.03.2009 të Gj.E.D.Nj.;Vendimi Driza vs. Shqipërisë,Ankimi Nr. 33711/02, dt. 13.11.2007 të GjE.D.Nj.; Vendimi Nr.1598, dt. 26.04.1977 të Gjykatës Supreme të Kasacionit tëRepublikës së Italisë; Vendimi Nr. 13332, dt. 01.06.2010 tëGjykatës Supreme të Kasacionit të Republikës së Italisë; Vendimine Gjykatës së Lartë, Kolegji Civil, Nr.11111-01504-00-2006 iRegj. Themeltar, Nr.00-2007-619 Vendimit (521), dt. 24.04.2007;Çështja C-326/00,IKA[2003] ECR I-1703, Gj.E.D.; Çështja C-145/03,Keller[2005] ECR I-2529, Gj.E.D.; Çështja C-419/04,Conseilgénéral de la Vienne[2006] ECR I-5645, Gj.E.D.; Çështja C-143/88 dheC-92/89 (gjykim i bashkuar), Zuckerfabrik Süderdithmarschen andZuckerfabrik Soest[1991] ECR I-415, Gj.E.D.; Çështja C-344/04IATE and

ELFAA[2006] ECR I-403, Gj.E.D.; Çështja Rrapo vs. Albania, Gj.E.D.Nj.Seksioni IV, Ankimi nr. 58555/10, dt. 25.12.2012; Çështja Gjyli vs.Albania, Nr. 32907/07, paragrafi 33-34, dt. 29.09.2009,Gj.E.D.Nj.; Vendimi nr. 29, dt. 23.03.1999 i Gjykatës Kushtetuesetë R. Sh.; Vendimi në çështjen Scozzari dhe Giunta vs. Italisë,Nr. 39221/98 dhe 41963/98, § 249, E.C.H.R. 2000-VIII;ÇështjaAssanidze vs. Gjeorgjisë, Nr. 71503/01, § 198, E.C.H.R. 2004-II; Vendimi Nr. 2222, dt. 01.03.1987 i Gjykatës Supreme tëKasacionit të Republikës së Italisë; Vendimi Unifikues iKolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë të R.Sh., Nr.11/2 iRegj. Themeltar, Nr. 1 i Vendimit, dt. 31.01.2006; Vendimi dt.13.01.2004, çështja C-453/00, referuar si çështje paragjykimorenga College van Beroep voor het bedrijfdleven – Hollandë; Vendimidt. 16.03.2006 i Dhomës së Parë të Gj.E.D., çështja C-234/04,referencë paragjykimore e Landesgericht Innsbruck, Austri;Vendimi dt. 01.06.1999, Referencë e bërë si çështje paragjykimorenga Hoge Raad (Gjykata Supreme) Hollandë; Vendimi Nr. 6, dt.17.02.2012 i Gjykatës Kushtetuese të R.Sh.; Vendimi Nr. 45, dt.01.11.2013 i Gjykatës Kushtetuese të R.Sh.; Vendimi Nr. 21, dt.29.04.2010 i Gjykatës Kushtetuese të R.Sh.; Çështja C-2/06,Vendimi dt. 12.02.2008, Dhoma e Madhe, referencë si kërkesëparagjykimore nga Finanzgericht Hamburg; Vendimi i Gj.E.D. Dhomae Madhe dt. 14.09.2006, çështja C-119/05, referencë e Consigliodi Stato, Itali, si çështje paragjykimore, me Vendimin dt.22.10.2004; Vendimi Nr. 858 Akti, dt. 02.07.2014 i Gjykatës sëRrethit Gjyqësor Vlorë (Shqipëri)

Të tjera

Memorandumi shpjegues i Rekomandimit R (2000) 2

https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=334147&Site=CM.

 

Published in Avokatia 15