ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΩΝ 10 ΧΡΟΝΙΑ, 1979-1989 Το Φ.Κ.Α. αρχίζει επίσηµα τις δραστηριότητές του στις 5 Νοεµβρίου του 1979. Ουσιαστικά όµως, η γέννησή του είναι την όνοιξη του '78, όταν τρεις νέοι -τότε- φωτογράφοι, οι Κωστής Αντωνιάδης, Γιώργος Δεπόλλας και Νίκος Παναγιωτόπουλος, πρωτογνωρίζονται µεταξύ τους. Διαπιστώνουν σηµαντικές προσεγγίσεις στις φωτογραφικές τους απόψεις αλλά και στις επιθυµίες και δυνοτότητές τους για µια συλλογική προσπάθεια προς την κατεύθυνση καλλιέργειας και παρουσίασης της δηµιουργικής φωτογραφίας και στη χώρα µας. Το πλαίσιο αυτό αναπόφευκτα περιλαµβάνει και διαπροσωπικές συνισταµένες, όπως προσωπικές συµπεριφορές, κοινωνικές καταβολές και αντιλήψεις, πολιτισµικές θέσεις, συλλογικότητα, πρακτικές δυνατότητες, κ.λπ. Με αυτά τα δεδοµένα, η οµάδα γίνεται πενταµελής µέσα στον ίδιο χρόνο, µε τους Γιάννη Δήµου και Στέφανο Πάσχο. Η ιδέα για τη δηµιουργία ενός Φωτογραφικού Κέντρου που επεξεργάζονται απαιτεί περισσότερους και γι' αυτό οι αναζητήσεις άλλων φωτογράφων θα συνεχιστούν και τον επόµενο χρόνο, χωρίς όµως αποτέλεσµα. Το Φ.Κ.Α. θα ιδρυθεί τελικά απ' την πενταµελή αυτή οµάδα και η διεύρυνσή της θα γίνει εφικτή αργότερα, για να φτάσει σήµερα στα έντεκα µέλη. Την εποχή που συµβαίνουν αυτά, η γενική κατάσταση της φωτογραφίας στη χώρα µας κινείται σε µέτρια επίπεδα. Το φωτογραφικό τοπίο εξαντλείται σ' έvαv ακατοχύρωτο, αλλοτριωµένο επαγγελµατισµό, σ' έναν ανεξέλεγκτο παρα-επαγγελµατισµό και σ' έναν γηρασµένο, στείρο, καλλιτεxviζοντα ερασιτεχνισµό. Στα “κιτάπια” του κράτους η φωτογραφία ανήκει στην οικονοµοτεχνική κατηγορία της …σφραγιδοποιίας. Η φωτογραφία, σ' όλες της τις µορφές, αγνοείται απ' το κράτος σ' όλες τις µορφές του. Η Σχολή Καλών Τεχνών απορεί που υπάρχουν (στο εξωτερικό) σπουδές για τη φωτογραφία και θεωρεί άσχετο µ' αυτήν οποιοδήποτε είδος αλλοδαπών πανεπιστηµιακών τίτλων στην καλλιτεxvική φωτογραφία. Το Εικαστικό Επιµελητήριο µας εξηγεί ότι αν κάποιο είδος φωτογραφίας έχει κάποια καλλιτεχνική αξία, αυτό είναι εκείνο που χρησιµοποιούν οι εικαστικοί σε σχέση µε το έργο τους. Οι φωτορεπόρτερ, προκειµένου να επιβιώσουν, καταστρατηγούν τις ισχνές συλλογικές συµβάσεις τους και σε συµφωνία σιωπηρή µε τους εκδότες, κόβουν τη φωτογραφία στη µέση, τηv ξαναενώνουν µε σελοτέιπ και τη χρεώνουν ως διπλή λήψη (!!!). Το επίσηµο ερασιτεχνικό όργανο (Ελληνική Φωτογραφική Εταιρία), στο έντυπό του γράφει πως “η φωτογραφία είναι δηµοκρατικό µέσο γιατί χάρη σ' αυτήν όσοι στερήθηκαν απ' τη φύση το ταλέντο του ζωγράφου, µπορούν κι αυτοί να εκφρασθούν εικαστικά”. Κανένα είδος ουσιαστικής, επίσηµης φωτογραφικής παιδείας, αvυπαρξία κριτικού-θεωρητικού-ερευνητικού πλαισίου, ακατοχύρωτο επάγγελµα, άγνωστα τα πνευµατικά δικαιώµατα. Η φωτογραφία υποβαθµισµένη και τραυµατισµένη από κάθε άποψη: οικονοµικά, επαγγελµατικά, καλλιτεχνικά, εκπαιδευτικά, κοινωνικά. Μοναδική φωτεινή εξαίρεση αποτελεί το περιοδικό Φωτογραφία που είχε αρχίσει να εκδίδεται δυο χρόνια πριν. Σ' αυτό το ειδυλλιακό ελληνικό τοπίο εµφανίστηκε ως αγνώστου ταυτότητας αντικείµενο, το Φωτογραφικό Κέντρο Αθηνών. Αυτό το τελευταίο, µε σύσταση καθαρά φωτογραφική, οργανωµένο σε συνεταιριστική βάση και µε χαρακτήρα µη κερδοσκοπικό,

µε απειροελάχιστα “εµπορικά” έσοδα και µε περιστασιακές, ισχνές επιχορηγήσεις µετά το 1982 απ' το ΥΠ.ΠΟ. και τη Γ.Γ.Ν.Γενιάς, επιβίωσε χάρη στη συνεχή οικονοµική και εργασιακή στήριξή του, απ' τα ίδια τα µέλη του. Με την πραγµατικότητα αυτή υπόψη, το Φ.Κ.Α. αποτελεί φαινόµενο ακόµα και για τα διεθνή φωτογραφικά δεδοµένα. Το σύνoλo των επιχορηγήσεων µόλις καλύπτει το κόστος λειτουργίας του, για ένα απ' τα δέκα χρόνια της ζωής του. Στον ορισµό του κόστους, δεν περιλαµβάνεται καµιά αµοιβή εργασίας των µελών, που αν και χρονοβόρα και συχνά κοπιαστική, ήταν πάντα εθελοντική. Το κράτος, αν είχε καλύψει σ' όλη αυτή τη δεκαετία τις ανάγκες του Φ.Κ.Α., θα είχε ξοδέψει συνολικά το 1/20 του κόστους ενός ολιγοήµερου, εφήµερου έργου στη Λυρική µας Σκηνή. Οι αριθµοί, για µια βασική δραστηριότητα του Φ.Κ.Α., όχι τη µοναδική, είναι εύγλωττοι. Ο εκθεσιακός χώρος, ανοικτός, χωρίς είσοδο, επί 2.000 µέρες ή πάνω από 10.000 ώρες επισκέψιµες από 100.000 άτοµα. Παρουσιάστηκαν 4.500 φωτογραφικά έργα από περισσότερους από 100 φωτογράφους -µε πλήρη παρουσίαση του έργου τους- και πάνω από 500 φωτογράφοι µε περιορισµένη παρουσίαση. Ισόποσα σχεδόν έλληνες και ξένοι. Ανάµεσά τους οι περισσότεροι από τους σηµαντικούς φωτογράφους τής χώρας µας, και πολλοί ξένοι µε διεθνή αναγνώριση. Οι 115 εκθέσεις που οργανώθηκαν, χρειάστηκαν τουλάχιστον 2.000 ώρες εθελοντικής εργασίας, µόνο για το καδράρισµα των εικόνων τους. Οι αριθµοί είναι σηµαντικοί και ένας κατάλογος δραστηριοτήτων µιας δεκαετίας παρουσιάζει ενδιαφέρον, αλλά πίσω απ' αυτά κρύβεται η ουσιαστική ανθρώπινη και φωτογραφική ταυτότητα ενός τέτοιου Φωτογραφικού Κέντρου. Στον περιορισµένο χώρο ενός µικρού επετειακού αφιερώµατος όπως αυτό εδώ είναι αδύνατο να σκιαγραφηθεί έστω αυτή η πλευρά, η σχετικά αθέατη αλλά και συναρπαστική. Οι αγωνίες, η κούραση, οι διαφωviες, οι απογοητεύσεις, οι οπισθοχωρήσεις, οι αντιφάσεις, οι ικανοποιήσεις και χαρές, τα διλήµµατα, οι ενθουσιασµοί, οι µάχες, οι εφησυχασµοί, τα λάθη και οι γόνιµες ιδέες, οι πικρίες και οι ονειροπολήσεις. Συνοπτικά, λοπόν, τηλεγραφικά σχεδόν, ας δούµε µερικά ακόµα πράγµατα, χρόνο µε χρόνο, της δεκάχρονης ιστορίας του Φ.Κ.Α. 1979-80 Τρεις Αµερικανοί και δύο Ευρωπαίοι φωτογράφοι στο εκθεσιακό πρόγραµµα, παρουσιάζουν πέντε διαφορετικά είδη δηµιουργικής φωτογραφίας. Συνεργασία µε το περιοδικό Ταχυδρόµο για τις συγκλονιστικές Εικόνες Κατοχής απ' τα αρχεία της Βέρµαχτ. Η Εθνική Αντίσταση, πολύτιµη µαρτυρία του Σπύρου Μελετζή. Η φωτογραφική ταυτότητα των µελών τού Φ.Κ.Α. και οι νέοι φωτογράφοι Μ.Χιόνος και Γ.Τουρκοβασίλης συµπληρώνουν τηv ελληνική πλευρά. Δύο σεµινάρια έξι εβδοµάδων το καθένα, που τα παρακολουθούν 30 άτοµα. Έκθεση των µελών στη Φωτοθήκη Θεσσαλoviκnς και στη FNAC-Montparnasse στο Παρίσι. Ως νέο φρούτο, ο Τύπος ασχολείται αρκετά µαζί µας, προς µεγάλn µας ευτυχία. Ο λιτός χώρος, το νέο είδος φωτογραφίας, η ανυπαρξία επίχρυσων κορνιζών, εντυπωσιάζει το κοινό. 1980-81 Ισπανική, Ιταλική, Γαλλική, Ιαπωνική φωτογραφία. Ο αργότερα γνωστός Joan Fontcuberta, ο ήδη γνωστός Franco Fontana, ο πολύ γνωστός Willy Ronis. Με τη βοήθεια του Γαλλικού Ινστιτούτου ο τελευταίος έρχεται στην Αθήνα και οργανώνεται διάλεξή του. Οι Γ.Δήµου, Γ.Δεπόλλας, Κ.Αντωνιάδης και Γ.Σταθότος κάνουν τις πρώτες τους εκθέσεις στο Φ.Κ.Α. Εκτίθενται οι έγχρωµες εικόνες των L.Α. Mante και Ed. Goldsmith, που χρονολογούνται µια δεκαετία πριν την επίσηµη ηµεροµηνία ανακάλυψnς της έγχρωµης φωτογραφίας. Τρεις ακόµα νέοι Έλληνες εκθέτουν, ενώ έξι ακόµα σεµινάρια οργανώνονται. Ένα απ' αυτά διακόπτεται κακήν-κακώς λόγω του µεγάλου σεισµού.

1981-82 Μέλη της σουηδικής φωτογραφικής οµάδας SAFTRA έρχονται στην Αθήνα µε τηv ευκαιρία της έκθεσής τους. Αναδροµική του σηµαντικού και σεµνού Κώστα Μπαλάφα. Συνεργασία µε τον Ταχυδρόµο για την έκθεση του Gamma-Press µε συγκλονιστικές εικόνες από εµπόλεµες περιοχές. Σηµαντική η µαρτυρία από πέντε χώρες των Εικόvωv της Άκρας Δεξιάς. Έξι Έλληνες φωτογράφοι, δύο Αµερικανοί που ζουν στη χώρα µας, ένας Γάλλος. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το Πέραµα του Ν.Μάρκου, το Ιταλικό Ψυχιατρεiο του Μ.Μπαµπούση και η δουλειά του Δ.Αγραφιώτη Ίxvn-Toίxοι. Το Υπουργείο Πολιτισµού αναθέτει στο Φ.Κ.Α. την οργάνωση της φωτογραφικής συµµετοχής στα Ευρωπάλια '82. Δεκαέξι Έλληνες επιλέγονται σ' αυτήν τη µεγάλη οµαδική έκθεση που θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Φωτογραφίας στο Σαρλερουά του Βελγίου. Οι κριτικές των Βέλγων είναι πολύ θετικές. Ο Γ.Δήµου αποχωρεί, ενώ ο Σ.Μαυροµµάτης γίνεται µέλος.

1982-83 Περίοδος δύσκολη. Οικονοµικά προβλήµατα, κόπωση, κάποιες απογοητεύσεις, περιορισµένη διάθεση για δουλειά και γενική τάση παραίτησης. Το εκθεσιακό πρόγραµµα περιορίζεται, αλλά ποιοτικά διατηρεί τη δύναµή του. Οι Π.Αλκίδης, Στ.Ευσταθόπουλος, Ν.Δαvιnλiδης πραγµατοποιούν ενδιαφέρουσες ατοµικές εκθέσεις για πρώτη φορά στο Φ.Κ.Α. Ο Κ.Αντωνιάδης κάνει τη δεύτερη ατοµική του µε νέα αξιόλογη δουλειά, ενώ πολύ ενδιαφέρουσες είναι και οι φωτογραφικές εργασίες των Ιταλών Gianni Pezzani και Tavano. Ο εξαιρετικός Αµερικανός Βill Owens εκθέτει την Suburbia που µόλις έχει εκδοθεί σε λεύκωµα. 1983-84 Αν και φθινόπωρο, η γενική διάθεση δείχνει βελτιωµένη. Όλοι δείχνουν αποφασισµένοι να δραστηριοποιηθούν. Οργανώνονται 15 εκθέσεις, ένα οπτικοακουστικό πρόγραµµα. Η έκθεση των Ευρωπαλίων παρουσιάζεται στο Φ.Κ.Α. και στη συνέχεια µια αντίστοιχη οµαδική 20 Βέλγων. Εκθέτει ο Duane Michals δουλειά του σχετική µε την ποίηση του Καβάφη και ο Eduard Boubat. Ο Tony Catany συµµετέχει µε νέα δουλειά όπως και ο Γ.Τουρκοβασίλης µε τα Ροκ Ηµερολόγια όπου συγκρότηµα Χέβι-µέταλ παίζει µέσα στην έκθεση προς γενική αναστάτωση περιοίκων και διερχοµένων. Πρώτη παρουσία των Άρι Γεωργίου και Σ.Μαυροµµάτη, και των Daniel Schwartz, Gerard Defresne, Charles Weber, Frqncois Mechaίn και Αndreas Mahl µε εξαιρετικές πράγµατι δουλειές. Μια απ' τις καλύτερες εκθεσιακές περιόδους.

1984-85 Προετοιµάζεται η έκδοση τριµηνιαίου πληροφοριακού εντύπου, το οποίο και εκδίδεται το Μάρτιο του '85. Οργανώνεται δεύτερο Ο/Α πρόγραµµα. Οι Στ.Πάσχος και Ν.Παναγιωτόπουλος κάνουν την πρώτη τους έκθεση στο Φ.Κ.Α. Πρώτη παρουσίαση του Γ.Καψάλη και Γ.Πούπη, Ο δηµοσιογράφος Βασίλης Καββαθάς οργανώνει έκθεση και συζήτηση για τις εµπειρίες του και τηv κατάσταση στην Αιθιοπία. Οργανώνονται οµαδικές εκθέσεις στο Κέµπριτζ στη διάρκεια του Μήνα Ελληνικής Ποίησης (επτά φωτογράφοι), στη Βαρκελώνη στα πλαίσια της Primavera Fotografica, στην γκαλερί Κ7 Θεσσαλoviκης (11 φωτογράφοι) στο πλαίσιο των εκδηλώσεωνΡarallaxis '85. Αποχωρεί ο Στ.Πάσχος. Οι Σ.Ευσταθόπουλος και Γ.Σταθάτος γίνονται µέλη.

1985-86 Καθιερώνεται η παρουσίαση εργασιών σπουδαστών φωτογραφικών σχολών. Ενδιαφέρουσες νέες ελληνικές εργασίες παρουσιάζονται από τους Π.Αλκίδη, Ν.Μάρκου, Σ.Ευσταθόπουλο, Γ.Δεπόλλα, Κ.Αντωνιάδη. Οργανώνεται τρίτο Ο/Α πρόγραµµα. Εκδίδεται το 7ο τεύχος του εντύπου του Φ.Κ.Α. και αποφασίζεται η διακοπή της έκδοσής του. Πολλοί το διάβαζαν, ελάχιστοι όµως το αγόραζαν (τιµή 100 δρχ, ετήσια συνδροµή 400 δρχ/4 τεύχη). Οι συνδροµές δεν ξεπέρασαν τις 40. Με κόστος 50.000 δρχ, ανά τεύχος και µε άφθονη εθελοντική εργασία, ήταν αδύνατο να συνεχίσει µ' αυτές τις προϋποθέσεις: Μια σοβαρή απογοήτευση, αλλά και µια ενδιαφέρουσα εµπειρία.

1986-87 Παρουσιάζονται εργασίες των σπουδαστών του Τµήµατος Φωτογραφίας του Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Τρεις σηµαντικοί φωτογράφοι µε διεθνή αναγνώριση παρουσιάζουν τρεις, υψnλής πoιότητας διαφορετικές φωτογραφικές εκφράσεις, η Μari Mahr, ο Sebastiao Salgado και ο Μartin Parr. Η έκθεση του Salgado γίνεται στα πλαίσια του Α' Διεθνή Μήνα Φωτογραφίας της Αθήνας και ο ίδιος παρευρίσκεται στα εγκαίνια. Στις εκδηλώσεις τoυ Μήνα το Φ.Κ.Α. συµµετέχει µε µεγάλη οµαδική έκθεση των Κ.Αντωνιάδη, Γ.Δεπόλλα, Γ.Δήµου, και Ν.Παναγιωτόπουλου στο Κέντρο Τεχνών. Το Φ.Κ.Α. συµµετέχει στην Expo-Arte mς Ιταλίας και οργανώνει τηv έκθεση Quotidien'87 στην γκαλερί Focale της Nyon στην Ελβετία. 1987-88 Πρωτο-παρουσιάζονται οι Γ.Κατσάγγελος, Γ.Κρανιώτης και Κ.Θωµόπουλος. Ιδιαίτερα σηµαντική η έκθεση της ελληνικής συµµετοχής στην Mπιεvνάλε Νέων Καλλιτεχνών των Χωρών της Μεσογείου στη Βαρκελώνη. Γίνεται έκθεση φωτογραφικής αφίσας. Οργανώνεται έκθεση οχτώ φωτογράφων µε τον τίτλο Greek Photography of 80's – Α Post Classical Landscape, που παρουσιάζεται στη Ffotogallery του Cardif και στη συνέχεια περιοδεύει στη Μ. Βρετανία. Για την έκθεση αυτή εκδίδεται ένα εξαιρετικό λεύκωµα από το Ελληνικό Κέντρο Φωτογραφίας. Σε συνεργασία µε την Γ.Γ.Νέας Γενιάς, οργανώνεται ο διαγωνισµός Ελληνική Νεολαία '88. Μετά τηv πολύ γόνιµη και δραστήρια προηγούµενη περίοδο, µια εκ νέου κόπωση εµφανίζεται. 1988-89 Οργανώνεται το εκθεσιακό πρόγραµµα και η δραστηριοποίηση του φθινοπώρου επενεργεί θετικά. Τα προβλήµατα που είχαν παρουσιαστεί ξεπερνιώνται, καθώς αποδεικνύονται ευκολότερα απ' αυτά που αντιµετωπίστηκαν το 1982-83. Τρεις γυναίκες φωτογράφοι εκθέτουν τις δουλειές τους, όλες σχετικές µε την ελληνική πραγµατικότητα. Παρουσιάζονται οι εννέα βραβευµένες εργασίες του διαγωνισµού Ελληνική Νεολαία '88. Σηµαντική η δουλειά του Βrian Griffin και µε ειδικό ενδιαφέρον οι πλατινοτυπίες του Goodwin Harding και οι φωτοεικαστικές συνθέσεις του Ziegfried Μuller. Ο Κ.Αντωνιάδης εκθέτει στα πλαίσια του Β' Διεθνούς Μήνα Φωτογραφίας της Αθήνας, στον οποίο το Φ.Κ.Α. έχει ενεργή συµµετοχή. Τα µέλη του Φ.Κ.Α. γίνονται 11 µε τους Π.Αλκίδη, Κ.Bαρδίκo, Π.Βαρδόπουλο, Ν.Μαρκίδου, Ελ.Μαλιγκούρα και Αν.Χαλικιά. Η ριζική αυτή αλλαγή στη σύσταση της οµάδας του Φ.Κ.Α. δείχνει και την εξέλιξη που ως ζωντανός οργανισµός πρέπει να έχει. Το φωτογραφικό τοπίο έχει πια αλλάξει πολύ και το ίδιο το Φ.Κ.Α. συνέβαλε κι αυτό σ' αυτήν την εξέλιξη. Η φωτογραφική κατάσταση όπως σήµερα διαµορφώνεται στη χώρα µας αλλά και σε διεθνή κλίµακα, και οι σύγχρονες φωτογραφικές αντιλήψεις και πρακτικές απαιτούν ένα Φωτογραφικό Κέντρο σε διαρκή εξέλιξη, µε ανοιχτό µυαλό, συνείδηση του παρόντος αλλά και διαίσθηση για όσα το µέλλον ήδη µας ετοιµάζει. Σ' αυτήν τηv κατεύθυνση, το Φ.Κ.Α. βαδίζει πλέον στη δεύτερη δεκαετία της ζωής του. για το Φωτογραφικό Κέντρο Ν. Παναγιωτόπουλος Αθήνα, Δεκέµβρης 1989