fikhul ekber - imam ebu hanife (shqip)

8/11/2019 Fikhul Ekber - Imam Ebu Hanife (Shqip)

1/37

pdfcrowd comPRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

El-Fikhul-EkberImam Ebu Hanifeh r. a.

Prkthimi dhe komentiNexhat S. Ibrahimi

N emr t All-llahut, T Gjithmshirshmit, Mshirplotit!
http://www.zeriislam.com/http://pdfcrowd.com/http://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdfhttp://www.zeriislam.com/


2/37


[Baza e tewhidit dhe e asaj mbi t ciln ngritet besimi i vrtet][1]:

Esenca e tewhidit[2] (monoteizmit) dhe e asaj mbi t ciln ngritet besimi i mirfillt sht detyrimi i

shqiptimit:

,

.

,

- Un besoj n Allahun,- N engjjt e Tij,- N librat e Tij,- N t drguarit e Tij dhe;

- N ringjalljen pas vdekjes.- Dhe (besoj se) se caktimi (kader) i t mirs dhe t keqes sht nga Allahu i madhruar. (Besoj se)

llogaria, matsja e veprave (mizan), xhenneti dhe xhehennemi, q t gjitha jan t vrteta.[3]

[Allahu i lartsuar sht Nj]

*

* *

. (Besoj se) Allahu i madhruar sht Nj, jo n kuptim t numrit[4], por n kuptim se me At nuk rival[5].

Thuaj: Ai, Allahu sht Nj! Allahu sht Ai, q do krijes i drejtohet (i mbshtetet) pr do nevoj. As ska lindurk, as nuk sht i lindur. Dhe Atij askush nuk i sht i barabart.

.

Atij nuk i prngjason asgj, prej gjrave t cilat Ai i krijoi[6], as nuk i prngjason Ai ndonj sendi t ciln Ai

e ka krijuar.[7]Ai (Zoti) ekziston dhe gjithnj do t ekzistoj me emrat e Vet dhe me cilsit e Tij qensore dhevepruese.[8]

[Cilsit qensore dhe vepruese (t Allahut)]
http://pdfcrowd.com/http://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdf


3/37


:

.

:

.

Sa u prket cilsive qensore (dhatijjeh),ato jan: jeta, fuqia, dituria, t folurit, t dgjuarit, t pamurit dhe

vullneti.[9]

Cilsit vepruese(filijjeh) jan: krijimi, furnizimi, sendrtimi, ekzekutimi (aplikimi), sajimi dhe cilsit e tjeravepruese[10].

.

Ai ekziston dhe gjithnj do t ekzistoj me emrat e Vet dhe cilsit e Tij; as emri, as atributi i Tij nuk sht i

krijuar.

.

Ai sht i dijshmi i amshueshm dhe kjo dije sht cilsi e Tij e amshueshme.

.

Ai sht i fuqishm me fuqin e Tij dhe kjo fuqi sht cilsi e Tij e amshueshme.

.

Ai sht Fols i amshueshm me t folurit e Tij dhe ky t folur sht cilsi e Tij e amshueshme.

.

Ai sht Krijues i amshueshm me krijimin e Tij dhe ky krijim sht cilsi e Tij e amshueshme.[11]

.


4/37


Ai sht Brs (Sajues) i amshueshm me brjen e Tij dhe kjo brje sht cilsi e Tij e amshueshme. Ai q bnsht Allahu i madhruar, kurse brja sht cilsi e Tij e amshueshme. Objekti i brjes sht i krijuar, kurse brjae Allahut nuk sht e krijuar.

, , ,:

.

Cilsit e Tij jan t amshueshme; nuk jan t bra, as t krijuara. Ai, i cili thot se cilsit e Allahut jankrijuara, apo jan br (sajuar), apo hamendet, apo dyshon n to, i tilli nuk beson n Zotin e madhruar. [12]

[Kurani sht t folurit e prhershm t Allahut xh.sh.]

,

,

.

,

Kurani sht t folurit e Allahut t madhruar. sht i shkruar n mus`haf, i ruajtur n zemra, i lexuar me

gjuh dhe i shpallur Pejgamberit, mshira dhe shptimi i Zotit qoft mbi t. Shqiptimi yn i Kuranit sht i krijuar,shkrimi dhe leximi yn i Kuranit sht i krijuar, ndrkaq (vet) Kurani (si t folur i Zotit) nuk sht i krijuar.[13]

,

,

.

Dhe at q ka prmendur Allahu, n Kuran, pr Musain dhe pr t drguarit e tjer, shptimi i Allahut qoft

mbi ta, pastaj rrfimi pr Faraonin, pr Iblisin, t gjitha kto jan t folurit e Allahut si lajmrim pr ta. T folurit eAllahut nuk sht i krijuar, ndrsa t folurit e t drguarit Musa dhe t tjerve sht i krijuar. Kurani sht t folurit eAllahut t madhruar dhe sht i amshueshm pr dallim nga t folurit e tyre.

.

:


5/37


.

.

Musai a.s. ka dgjuar t folurit e Allahut t madhruar, si ceket n fjalt e Krijuesit t Madhruar: E Allahu

ka folur me Musain me fjal. (En-Nisa`, 164). Allahu i madhruar sht Fols edhe pa ekzistimin e t folurit meMusain a.s.. Allahu sht Krijues i amshueshm edhe para krijimit t krijesave.

Kur Allahu i madhruar i ka folur Musait, i ka folur me t folurit e Vet, i ci li sht Cilsi e Tij e amshueshme.

.

Edhe t gjitha cilsit e Tij, jan ndryshe nga cilsit e krijesave.

.

Ai di jo sikur q ne dim; Ai sht i gjithfuqishm, jo sikur q ne jemi t fuqishm; Ai sheh jo sikur q neshohim; Ai dgjon jo sikur q ne dgjojm; Ai flet jo sikur q ne flasim. Ne flasim me an t organeve t t foluritdhe t toneve, kurse Allahu i madhruar flet pa organe dhe pa tone. Tingujt jan t krijuar, kurse t folurit e Allahutnuk sht i krijuar.[14]

[Allahu sht Dijo si sendet e tjera]

.

Ai sht Di (Qenie)[15], por jo si gjsendet e tjera. Ditregon At, q ekziton sigurisht pa trup (bila xhism),

pa substanc (we la xhewher), pa form (aksidenc)[16], pa kufizim (we la hadd), pa kundrthnshmri (we ladidd), pa partner (we la nidde)[17]dhe pa fizionomi (we la mithle).[18]


6/37


.

Ai (Allahu) ka dorn e vet, fytyrn e vet dhe personalitetin (nefs) e vet, si e thekson kt Allahu i

lartmadhruar n Kuran. At q e ka prmendur Allahu n Kuran, mbi Fytyrn, Dorn dhe Personalitetin, jancilsit e Tij, pr ne, t pakuptueshme (bila kejfe). Nuk mund t thuhet:dora e Tij sht fuqia e Tij apo begatia e

Tij, sepse kjo paraqet anulimin e cilsis, si e pohojn kt kaderitt dhe mutezilitt. Por, dora e Tij sht cilsiae Tij, pa modalitetin si. Hidhrimi i Tij dhe knaqsia e Tij, jan dy cilsi, prej cilsive t Tij, pa modalitetinsi.[19]

[Allahu i krijoi sendet nga hii]

.

Allahu i madhruar i krijoi sendet nga hii. Ai sht njohsi i amshueshm i gjrave, para ekzistimit t

tyre (n ezel). Ai, do gjje, ia ka prcaktuar fatin (kaddere) dhe caktimin (kada) ia ka matur. Nuk ka asgjn kt bot dhe as n botn tjetr, prvese me vullnetin (meshietun) e Tij, diturin (ilm) e Tij, caktimin(kada) e Tij, prcaktimin (kader) e Tij dhe shnimin (ketbun) n Tabeln sekrete (Lewhi mahfudh). Por kyshnim (n Tabeln sekrete) sht i natyrs prshkruese (regjistruese) (wasf), e jo urdhruese (hukm).[20]

[Caktimi (kada`)dhe prcaktimi (kader)]


7/37


.

Caktimi(kada`) dheprcaktimi (kader)[21]dhe vullneti (meshi`etu) jan cilsit e Tij t amshueshme pa(modalitetin) si. Allahu i madhruar e di joekzistuesen (el-madum) n gjendjen e saj t joekzistimit si joekzistuesedhe Ai e di se si do t jet kur ta sjell at n ekzistenc. Allahu i madhruar e di ekzistuesen n gjendjen e saj tekzistimit si ekzistuese dhe Ai e di si do t jet shkatrrimi i saj. [22]Allahu e di at q qndron n gjendjen e tij

qndruese, si qndrues, kurse kur ulet e di n gjendjen e tij t uljes, si uls, duke mos u ndrruar dija e Tij,apo duke iu shtuar dije Atij. Ndrkaq, ndrrimi dhe ndryshimi i gjendjeve manifestohen tek krijesat. [23]

[Prgjegjsia e njeriut pason pas udhzimit hyjnor]

.

Allahu i madhruar i krijoi krijesat pa mosbesim (el-kufr) dhe pa besim (el-iman), e pastaj iu sht drejtuarme urdhresat dhe ndalesat e Tij[24]. Ai, i cili nuk beson (n Allahun), nuk beson sipas veprimit (zgjedhjes) t tij,mohimit t tij dhe kontestimit t tij me lnien (hidhlan) e Allahut t atij pa ndihmn (tewfik) e Vet.[25]E kush beson,beson sipas veprimit/zgjedhjes s tij, dshmimit t tij dhe vrtetimit t tij, me udhzimin dhe ndihmn e Allahut ndajtij.

[Arsyeja si tipar i njeriut dhe besimi si prirje e lindur]

)()

)

,

,

,

. Ai (Allahu) i nxori pasardhsit e Ademit nga prmbajtja e tij[26], n form t grimcs, duke i br ata

pronar t arsyes, pastaj iu sht drejtuar duke i urdhruar (q Ta besojn), dhe duke ua ndaluar (t mohojn),dhe


8/37


ata ia pranuan Atij Hyjnin. Ky akt i tyre sht besim i natyrshm.[27]Njerzit lindin me kt natyr, dhe ai i cilimohon pranimin e par (t imanit), pas ktij akti, ai e ndrron kt (vullnetarisht) dhe e ndryshon. Ai, i cili kabesuar dhe e dshmon kt, ai vetm e ka konfirmuar (pranimin e par) dhe ka mbetur n kt i palkundur.[28]

[Allahu nuk e ka detyruar asknd]

,

.

Ai (Allahu) nuk e ka detyruar asnj krijes t Tij n mosbesim ose n besim. Nuk i krijoi ata as besimtar,as mosbesimtar, por i krijoi individ t pavarur. Imani (besimi) dhe kufri (mosbesimi) jan veprim i njerzve.

Allahu i madhruar e di at q nuk beson, n gjendjen e mosbesimit t tij si mosbesimtar, kurse kur besonpas ksaj, Ai e di at si besimtar n gjendjen e besimit t tij, pa ndrrimin e dijes dhe t cilsive t Tij. [29]

[Aftsia krijuese njerzore ]

.

.

.

T gjitha punt e njerzve, si lvizja dhe heshtja (mosveprimi), jan fitim i mirfillt i njerzve[30], kurse

Allahu sht krijues i tyre.[31]T gjitha ato ndodhin sipas vullnetit, dituris, caktimit (kada) dhe prcaktimit (kader)t Tij. T gjitha detyrat fetare jan t obligueshme me urdhrin e Allahut, me dashurin, knaqsin, dijen,vullnetin, caktimin (kada) dhe prcaktimin (kader) e Tij. T gjitha veprat e kqia (el-me`asi) ndodhin sipas dijes, caktimit, prcaktimit dhe vullnetit, pa dashurin,knaqsin dhe urdhrin e Tij.[32]


9/37

df d mPRO i Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

[Pejgambert e Zotit jan t ruajtur nga mkatet]

.

T gjith t drguarit e Allahut, bekimi dhe paqja e Zotit qoft mbi ta, kan qen t ruajtur prej mkateve t

vogla dhe t mdha, si edhe prej veprave t mosbesimit dhe veprave t shmtuara. Dhe ka pasur lshime dhe

gabime nga disa prej tyre. [33][Vrtetimi i pejgamberis s Muhammedit alejhis-selam]

.

Muhammedi, i Drguari s.a.v.s., sht ferrfyesi, robi, i drguari dhe i zgjedhuri i Tij,[34] dhe (ai,

Muhammedi a.s.) asnjher nuk ka adhuruar kurrfar idhulli, dhe pr asnj ast nuk i ka prshkruar Allahut rivaldhe nuk ka br kurr as mkat t vogl dhe as t madh.[35]

[Radhitja e halifve sipas vlers]

,

.

Njerzit m t vlefshm, pas t Drguarit a.s., jan Ebu Bekr Es-Siddiku, pastaj Umer ibn El-Hattabi, pastajUthman ibn Affani, pastaj Alij ibn Ebi Talibi, Allahu qoft i knaqur me t gjith. Ata, t gjith, ishin adhurues tsinqert,[36]n rrugn e drejt dhe ne i respektojm dhe i duam t gjith ata. Dhe sahabt (shokt e Pejgamberita.s.) nuk i prmendim prvese pr t mir.[37]

[Mkati i madh nuk e privon besimtarin nga besimi]


10/37

df dPRO i Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

.

Asnj muslimani nuk ia mohojm besimin e tij, pr shkak t ndonj mkati t br, qoft ai (mkat) edhe i

madh, nse ai at (mkat) nuk e mendon t lejueshm. Ne asnj besimtari nuk ia mohojm besimin e tij dhevazhdojm ta quajm at vrtetsisht besimtar. Ka mundsi q ai t jet besimtar mkatar (mumin fasik), por

kurrsesi jobesimtar (kafir).[38]

[Mes`hi mbi mestve, namazi i teravis dhe falja e namazit pas mkatarit]

.

.

Meshi (frkimi me dor t lagt) mbi mestve sht sunnet.[39]Edhe namazi i teravis n nett e muajit t ramazanit sht sunnet.T falurit e namazit pas do muslimani, t devotshm apo mkatar, sht i lejueshm. [40]

[Besimtari dhe mkatari do t vlersohen sakt]

,

:

:

:

,

.

.

Nuk pohojm se mkatet nuk e dmtojn besimtarin, dhe se ai nuk do t hyj n zjarr (xhehenem); dhe nuk

pohojm se ai do t qndroj n t prgjithmon, qoft ai edhe mkatar (i madh, fasik), nse nga kjo bot ndahet


11/37

df dPRO i A d l ? T t th HTML t PDF API

si besimtar.Nuk pohojm se veprat tona t mira do t pranohen sigurisht, as q veprat tona t kqia do t falen, sikurse

e pohojn kt murxhitt.[41]Por pohojm se kush vepron pun t mir, me t gjitha kushtet e puns s mir, tpastr nga t metat e vogla dhe kuptimet mohuese, dhe nuk e shkatrron at me mosbesim, para se ttransferohet nga kjo bot (dhe vdes si besimtar), Allahu i madhruar nuk do tia humbas at vepr[42], por do tiapranoj dhe do ta shprblej pr te. [43]

Nuk ka asnj vepr t keqe (sejjiat) (pr besimtarin), prve t brit rival (shirk) Zotit dhe mosbesimit (kufr),

pr t ciln edhe nse nuk pendohet pr at para vdekjes dhe vdes si besimtar, ai sht n vullnetin e Allahut:nse dshiron do ta dnoj at, e nse dshiron do ta fal at dhe nuk do ta dnoj prgjithmon n zjarr. [44]

Kur n nj vepr t gjendet shtirja (hipokrizia), ajo do ta anuloj shprblimin[45]pr at vepr. Kjo vlen edhepr vetplqimin (uxhb).[46]

[Muxhizet e pejgamberve dhe kerametet e evlijave

jan t vrteta]

.

Shenjat (ajetet, muxhizet)[47]e konfirmuara te pejgambert dhe kerametet te evlijat jan t vrteta.[48]Sa u prket atyre (mrekullive) q manifestohen tek armiqt e Tij, sikurse jan: Iblisi, Faraoni dhe Dexhalli,

si transmetohet n thnie (hadithe) se ata kan patur, ne ato nuk i emrojm me emrin ajete(muxhize) dhe askeramete (dhurat speciale).Ne kto i emrojm prmbushje t dshirave t tyre, sepse Allahu i madhruar i plotson dshirat e

armiqve duke i sprovuar ata dhe duke i ndshkuar[49]ashtu q ata t ngashnjuar ta rrisin mosdgjimin,ose mosbesimin e tyre. Dhe e tr kjo sht e lejueshme dhe e mundshme.


12/37df dPRO i A d l ? T t th HTML t PDF API

[Allahu sht Krijues dhe Furnizues]

.

Allahu i madhruar ka qen Krijues (Halik) para se t krijoj dhe Furnizues (Rrazik) para se t

furnizoj.[50]

[T pamurit e Allahut n Botn tjetr pa (modalitetin) si]

.

Allahu i madhruar do t shihet n Botn tjetr (ahiret). Besimtart do ta shohin n xhenet pa prngjasim (bi

la teshbihin) dhe pa hyr n cilsi (ve la kejfijjetin) dhe pa sasi (we la kemmijjetin).[51]Ndrmjet Tij dhe krijesave

nuk do t ket distanc.[52]

[Imani sht deklarim dhe besim]

.

Imanisht deklarimi me gjuh dhe besimi me zemr[53].

[Imani nuk zmadhohet as nuk zvoglohet]

[54].

.

.


13/37df dPRO i

Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Imani i banorve t qiellit[55]dhe t toks[56]nuk zmadhohet as nuk zvoglohet.[57]

Besimtart jan t barabart n besim dhe n monoteizm (manifestimin e njsis s Zotit), kurse eprsit jann veprim.

Islamisht dorzim dhe prkushtim (lojalitet) ndaj urdhrave t Allahut t madhruar. Gjuhsisht ekzistondallim ndrmjet imanitdhe islamit,por nuk ka iman pa islam, dhe as islam pa iman. Kto t dyja jan t lidhuranjra me tjetrn, sikurse jashtsia (shpina) me brendsin (barkun).[58]

Fjala din(fe) sht emr, i cili prdoret pr imanin dhe islamin dhe pr t gjitha sheriatet (ligjet).[59]

[Njohja e Allahut si e ka prcaktuar vet Ai]

)

)

. ()

.

Allahun e madhruar e kemi njohur me njohje t vrtet, si e ka prshkruar Ai veten (n Kuran) me t

gjitha cilsit e Tij. Askush nuk ka mundsi ta adhuroj prsosmrisht Allahun e madhruar n mnyrn, ecila sht e denj pr T. Por, ai e adhuron At, sipas urdhrit t Tij (si e ka urdhruar at n Kuran dhesi e ka urdhruar at i drguari i Tij me sunnetin e tij).[60]

T gjith besimtart jan t barabart n njohje, bindje, besnikri, dashuri, knaqsi, frikrespekt,shpres dhe besim. N tr kto, n do gj, mund t arrijn eprsi, prvese n iman. [61]

[Shprblimi dhe ndshkimi]

.

Allahu i madhruar sht i Mshirshm dhe i Drejt kundrejt robrve t Tij.

bi ij i h fi h h bli i j i l i j i i ij


14/37df dPRO iAre you a developer? Try out the HTML to PDF API

Robit t Tij ia shumfishon shprblimin nga ajo t ciln e meriton, prej mirsis s Tij.[62]Ndrsa pr mkate ndshkon sipas drejtsis, por edhe pr (t kqiat[63]) fal me mirsin e Tij.[64]

[Ndrmjetsimi (shefaati)]

. (

)

(

)Ndrmjetsimi (shefaati) i pejgamberve t Zotit dhe ndrmjetsimi i Pejgamberit ton alejhisselam pr

pasuesit e tij mkatar, sidomos pr ata, t cilt kan br mkate t rnda (dhe q i kan merituar dnimet),sht e vrtet (e konfirmuar).[65][Matja e veprave n Botn tjetr, burimi, zhdmtimi,xhenneti dhe xhehennemi]

.

Matja e veprave(el-mizan) (t njerzve) n Ditn e gjykimit, n matsen e Mizanit sht e vrtet.[66]Marrja e zhdmtimit (kisas) ndrmjet kundrshtarve n Ditn e gjykimit sht e vrtet. Nse ata

(dmtuesit) nuk kan pun t mira, ather atyre do tu shprndahen veprat e kqia (t t dmtuarve), kjo sht elejuar dhe e vrtet.[67]

Burimi(el-hawd) i Pejgamberit a.s. sht e vrtet. [68]

[Xhenneti dhe xhehennemi jan t krijuar aktualisht,

prkundr pikpamjes t mutezilitve]

. (

)

.


15/37df dPRO iAre you a developer? Try out the HTML to PDF API

Xhenneti dhe xhehennemijan t krijuar aktualisht dhe kurr nuk do t shkatrrohen. [69](Virgjreshat e xhennetit (el-hrul-n) kurr nuk do t vdesin.[70])Dhe ndshkimi i Allahut, dhe as shprblimi i Tij nuk do t zhduken kurr.[71]

[Allahu udhzon dhe l n lajthim]

.

Allahu e udhzon n rrug t drejt k t dshiroj me mirsin e Tij, kurse e l n humbje k t dshiroj

sipas drejtsis s Tij.[72]T lnit n humbje t dikujt (nga Ai) sht ndrprerja e ndihms s Tij pr at. Fjala el-

hidhlan tregon se njeriu nuk sht i udhzuar n at ka Allahu e mon, e kjo sht nga drejtsia e Tij. Rast ingjashm sht me ndshkimin e t braktisurit (el-mahdhul), i cili i sht ln mundsis s t gabuarit. [73]Dhe nuk themi: Djalli e ka rrmbyer imanin prej njeriut besimtar me dhun dhe me detyrim, por themi se

kur njeriu e braktis besimin dhe pasi e l at, ather djalli e rrmben at prej tij.[74]

[Sprovimi n jetn e pasvdekjes]

.

Pyetjet e Munkirit dhe Nekirit n jetn e pasvdekjes (varr) jan t vrteta.[75]Kthimi i shpirtit (ruh) te njeriu (n trup gjat qndrimit) n varr sht e vrtet.[76]Shtrngimi i varrit sht i vrtet. Edhe vuajtja[77]nga ai sht i vrtet, pr t gjith jobesimtart dhe pr

disa musliman (mkatar) sht e vrtet.[78]


16/37

Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

[Cilat cilsi t Zotit mund t ceken n gjuhn persishte]

.

" "

Tr at q dijetart e theksuan n gjuhn persishte nga cilsit e Allahut t madhruar, t lavdruar

qofshin emrat Tij dhe t lartsuara qofshin cilsit Tij, sht e lejuar q ti prdorim n t folur prve dors(el-jedd) n gjuhn persiane. Lejohet t thuhet Ruji Hoda(ruj khod[79]) (Fytyra, Qenia, Qensia e Allahut), por kjosht pa ngjashmri me kado dhe pa (modalitetin) si.[80]

[Kuptimi i afrsis dhe i largsis s Allahut me krijesat e Tij]

.

Afrsia apo largsia e Allahut nuk sht n kuptimin e gjatsis apo t shkurtsis s distancs

hapsinore[81], por n kuptim t nderimit dhe nnmimit. Besimtari i bindur sht i afrt me Allahun, pa cilsin enjohur mbi afrsin, kurse njeriu jo i bindur sht larg Allahut, pa cilsin e njohur mbi largsin. Afrsia, largsiadhe afrimi ka mundsi t bj me njeriun q lutet, por po ashtu edhe me fqinjsin e Tij n xhennet dhe meqndrimin para Tij, pa hyr n cilsi.[82]

[Barabarsia e ajeteve kuranore]


17/37

pdfcrowd.comPRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

.

Kur`ani i sht shpallur Pejgamberit a.s. dhe ai sht shkruar n mus`haf. Ajetet kur`anore, n kuptim t t

folurit, jan t barabart n pikpamje t vlers dhe t madhris, prvese disa prej tyre kan vler sipas lndss vet dhe vler pr shkak t karakteristiks s prmbajtjes, si pr shembull, ajetul-kursijj, pasi q n t

prmendet Allahu i madhruar, madhria e Tij, cilsit e Tij. N kt ajet bashkohen dy vlera: vlera e prmendjes/dhikrit dhe vlera e Atij q prmendet n t. Kurse n ajetet n t cilat bhen rrfimet mbi jobesimtart, shtvetm vlera e prmendjes, por jo edhe vlera e atyre, pabesimtarve q prmenden n to (el-medhkur).

Po ashtu, t gjith emrat dhe cilsit e Zotit jan t barabart sipas vlers dhe madhris s vet dhe midistyre nuk ka kundrthnie.[83]

[Prindrit dhe axha i Muhammedit a.s.]

.

Prindrit e t Drguarit a.s. kan vdekur n mosbesim (kufr); kurse i Drguari a.s. ka vdekur me besim.[84]

Edhe Ebu Talibi, axha i tij, ka vdekur mosbesimtar.[85]

[Fmijt e Muhammedit a.s.]

.

Kasimi, Tahiri dhe Ibrahimi jan djemt e t Drguarit t Zotit, kurse Fatimja, Rukajja, Zejnebja dhe Ummi

Kulthumi jan t gjitha vajzat e t Drguarit a.s., Allahu qoft i knaqur me ta.[86]


18/37


[Krkimi i besimit t vrtet rreth disa paqartsive

n shkencn e besimit]

.

Nse njeriu prballet me paqartsi n ndonjrn prej hollsive nga shkenca e besimit(ilmut-tewhid[87]), ai

duhet t besoj detyrimisht, ashtu si sht e drejt tek Allahu i Madhruar, derisa nuk e gjen nj dijetar, t cilin dota pyeste pr shtjen n fjal. Nuk lejohet vonimi i krkimit (rreth asaj paqartsie), hezitimi n at gjendje nuksht i justifikueshm dhe (vazhdimi i) t qndruarit n at gjendje sht mosbesim.[88]

[Lajmi pr Miraxhin sht i vrtet]

.

Lajmi pr Miraxhin sht i vrtet. Kush e refuzon kt, ai sht novator (dhe) i lajthitur [89]

[Sunneti pr parashenjat e shkatrrimit t bots]

.

Edhe paraqitja e Dexhallit, Jexhuxhit dhe Mexhuxhit, lindja e Diellit nga Perndimi, zbritja e Isait alejhis-selam nga qielli dhe parashenjat e tjera t Dits s Gjykimit, si transmetohet n hadithet autentike, sht evrtet q do t ndodh.[90] Allahu i madhruar e prudh n rrug t drejt k t dshiroj! [91]

[1] Nntitujt nuk jan pjes t origjinalit por t prkthyesit me qllim t qartsimit t tekstit andaj jan futur brenda


19/37


[1] Nntitujt nuk jan pjes t origjinalit, por t prkthyesit, me qllim t qartsimit t tekstit, andaj jan futur brendakllapave [- ]. Po ashtu, n ndarjen e nntitujve, nuk i jemi prmbajtur asnj modeli t deritashm, n arabisht apo nanglisht.[2]Tewhid do t thotmonoteizm. Disa njerz e prkthejn tewhidin e Allahut si Njsia e Zotit. Ky prkthim sht igabuar n mnyr t rrezikshme, i cili mund t oj drejt blasfemis.Tewhidikrkon t njohurit e Krijuesit me atributet eTij t prkryera, q tregojn Unitetshmrin dhe Njjtsin e Tij absolute. Vm re se Imam Ebu Hanifeh r.a. e prmendtewhidin islam si nj(sh), duke pasqyruar mendimin e muslimanve t hershm t drejt. Kjo i refuzon novatort e

dmshm, t cilt paraqitn nj koncept t ri filozofik t t qenit t tewhidit tre llojsh (rububijjeh, uluhijjeh dhe esma` wes-sifat). Nj klasifikim i till nuk sht prmendur kurr n Kuran, as nuk sht msuar apo prmendur prej Pejgamberita.s., gjat gjith jets s tij, as ndokush prej ehli bejtit apo prej sahabul-kiram, nuk e ka prmendur kurr at, apo ndokushprej numrit t madh t tabiinve, apo tebei tabiinve. Thn thjesht, risia e re e tre tewhidve n vend t nj-rit sht njfilozofi e re, e panevojshme dhe e met. dokush duhet t bj prpjekjet m t mira, pr tiu prmbajtur me vendosmritewhidit t pastr, si n Kuran dhe sunetin autentik, dhe t refuzoj novatorizmat e bra prej njerzve t gabueshm.Sipas: Al-Fiqh Al-Akbar, (The Great Fiqh), by Al-Imam Al-Adham Abu Hanifah (R.A.), prkthimin dhe komentin n gjuhnangleze prej: Muhammad bin Yahya Ninowy: Sipas: http://www.ummah.net/Al_adaab/aqeedah/fiqh_al_akbar.html.

Shih edhe komentin rreth fjals tewhid: Muhammed Abduhu, Risale et-Tewhid Rasprava o islamskommonoteizmu, Sarajev, 1989, fq. 18-41. Shprehja tewhid, sipas Xhafer Idris, dijetar nga Sudani, nxirret nga fjalawahidapo ehad, q d.m.th. nj. Shprehjatewhid prmban tri pikpamje: 1. Pranon faktin se vetm Zoti krijon, furnizon dhe e mban botn. Kt fakt e pranojn muslimant dhe t tjert. 2. Zoti prmban cilsit q jan unikale pr llojin e Tij, cilsi q nuk jan t ngjashme me asknd dhe me asgj. 3. Vetm Zoti meriton adhurim. (Ziauddin Sardar & Merryl Wyn Davies, Faces of Islam, Kuala Lumpur, 1989, n:Glasnik Vrhovnog islamskog starjesinstva, Sarajev, 3/1990, fq. 55 e tutje.[3]Ktu Imami Ebu Hanifeh i sht shmangur theksimit t dshmis pr ekzistimin e Allahut. Ekzistimi i Allahut shtmbjell n natyrn e pastr, n t ciln njerzit linden, kurse pejgambert jan drguar vetm tua shpjegojn njerzvetevhidin. Pr kt arsye, t gjith ata kan ftuar njerzit t dshmojn se nuk ka hyjni tjetr pos Zotit me ka edhe hyhetn fe e jo t dshmojn se Allahu ekziston. Allahu xh.sh. thot: Ne nuk drguam asnj t drguar para teje e t mos ikemi shpallur atij se: Nuk ka zot tjetr prve Meje, pra m adhuroni. El-Enbija (21), 25. Et-Taftazanij, Sherhul-akaidin-nesefijjeh, Bejrut, pa vit botimi. Ebu Hanife mendon se imani prbhet prej dy komponentve kryesore dhe se bartsi i imanit duhet ti ket kto dykomponent n do ast t jets s tij.

El-Eshariu mendon se ringjallja e krijesave sht e mundshme dhe pr kt sjell prova nga Kurani (Sureja 36:


20/37


El Esh ariu mendon se ringjallja e krijesave sht e mundshme dhe pr kt sjell prova nga Kur ani (Sureja 36:78-79 dhe 80, por edhe prova logjike. Shih: El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 30-31.[4]Ebu Hanifeh qorton se nuk sht korrekte q Allahu t kuptohet n kuptim t numrit nj (1), sepse edhe ky numrmund t ndahet n dy gjysma, n dhjetshe, qindshe ... M. Omerdic, Allahova dz. s. jednoca, Islamska Misao, nr.17/1980, Sarajev, fq. 21. (Meq autori M. Omerdiq prmendet shum her gjat ktij komenti, n vazhdim nuk do tprmendet doher dhe lexuesi duhet ta ket kt parasysh. NI). El-Esharij lidhur me njsin e Zotit pohon se sundimi i dy zotave nuk mund t jet harmonike dhe efikase, sepse

n kt rast paaftsia do ti prshkruhej medoemos njrit, apo t dyve.. El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 29. M. Mahmud kt shtje e shtron: Allahu sht Nj, prkatsisht, nuk ndahet, nuk coptohet, nuk mund t bhetdi, ose pjes, nuk ka kundrshtar, as rival ... Plotsia, mangsia dhe rritja nuk jan karakteristika t Tij. Ai nuk innshtrohet analizs e sintezs, ndarjes dhe bashkimit. Ai sht Nj n qenien e vet. Kjo do t thot se Ai nuk coptohetn vete, nuk sht n kundrshtim dhe nuk kundrshtohet, por tek Ai kundrshtit takohen n nj unitet t atill tprkryer, ku nuk ka kontrast, as konflikt. Sipas: Mustafa Mahmud, Allahu xh. sh., botimi II, Prizren, 2000/1421, fq. 9.[5]Es-Samed paraqet emrin e superioritetit t Allahut t madhruar, q do t thot, I Vetmi q nuk ka nevoj pr asgj ngaaskush, por gjithkush ka nevoj pr T pr gjithka. Sipas: Al-Fqh Al-Akbar (The Great Fiqh, By Al-Imam Al-Adham AbuHanifah (R.A.) (80-150H.), Comments and translation by Muhammad bin Yahya Ninowy,http://www.ummah.net/Al_adaab/aqeedah/fiqh_al_akbar.html.[6]Shih: Esh-Shura, 11.[7]El-Eshariu pohon se Nse Zoti do t ishte i ngjashm me krjesat, ather Ai medoemos do t duhej t krijohej, sikuredhe t gjitha krijesat e tjera. . Sipas: Abu Al-Hasan Al-Ashari, Kitabul-luma (Thelbi i polemiks), prkthimiboshnjakisht, Sarajev, 1421 h./2000, fq. 28.[8]Kto cilsi quhen es-sifatul-fi`lijjeh d.m.th. ato cilsi, manifestimi i t cilave ka t bj me krijesat. Kto cilsi janobjekt mospajtimi mes dijetarve t ilmul-kelamit. Theksohen prkufizimet vijuese pr dallimin e cilsive t qenies, ngaato t veprimit (es-sifatudh-dhatijjeh ves-sifatul-fi`lijjeh).

a) Te mu`tezilitt sht tr ajo q sht e mundur t bhet ose t mos bhet nga cilsit e veprimit. Thuhet p.sh.i krijoi filanit e filanit fmij, ndrsa tjetrit jo, ose e furnizoi Zejdin me pasuri, kurse Amrin jo, etj. E ajo q nuk pranon mohimsht prej cilsive t qenies, si p.sh.:Dija dhe Fuqia. Nuk thuhet pr Allahun nuk ka ditur ose nuk ka mundur. Vullnetidhe T Folurit jan dy cilsi, mbi t cilat aplikohet trajta mohuese. Allahu xh.sh. thot: Allahu dshiron tua lehtsoj dhenuk dshiron tua vshtirsoj dhe Allahu me t folur i ka folur Musait dhe Allahu nuk do tu flas n Ditn e gjykimit.Sipas tyre, Vullneti dhe T Folurit, jan cilsi t veprimit, t cilat jan krijuar dhe nuk jan t prhershme.

b) Tek esh`aritt sht ajo, mohimi i t cils medoemos trheq konstituimin e kundrshtis nga cilsit e qenies.

Nse do ta mohonte jetn, kjo do t thoshte t vnurit e vdekjes, ose nse do ta mohonte Fuqin, kjo do t thoshte t


21/37


j , j j , q , jvnurit e pafuqis, diturin t padituris etj.. Ajo, mohimi i t cils nuk trheq vnien e kundrshtis, sht prej cilsive tveprimit. Nse do ta mohonte ringjalljen, ose vdekjen, ose krijimin, ose furnizimin, kjo nuk do t trhiqte me vetekundrshtit e ktyre veprimeve. Pr dallim, prej prkufizimit paraprak, nse do t mohohej Vullneti, kjo do ta trhiqtedetyrimin, e nse do ta mohonte T Folurit, kjo do ta trhiqte heshtjen, q sht e papranueshme dhe se, s kndejmi,kto dy cilsi numrohen n cilsit e qenies dhe pr kt arsye nuk jan t krijuara, por jan t prhershme. Gjersisht:El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 29.

c) Prkufizimi te maturiditt sht se e tr ajo me t ciln prshkruhet Allahu, ndrkoh q nuk lejohet tprshkruhet me t kundrtn e saj, sht prej cilsive t qenies, sikur Fuqia dhe Dija. Et-Taftazanij, Sherhul-akaiduun-nesefijjeh, op. cit..[9]Cilsit substantive t Krijuesit, El-Eshariu i trajton themeltsisht, me dallim q t folurit dhe vullnetin e Tij, i trajton mgjersisht. Kitabul-luma, op. cit., fq. 34 etj.[10]T gjitha cilsit e veprimit, reduktohen nn nj cilsi, e cila quhenEt-Tekwin, e cila nuk sht e krijuar. Ky shtqndrimi i shkolls maturidite, i cili prcillet nga paraprakt, t cilt kan jetuar para Ebul-Hasan El-Eshariut. Kshtu fjalte Ebu Xhafer Et-Tahaviut: Ai ka pasur cilsin e Krijuesit, para asaj t ciln e sundon dhe Ai ka qen Krijues, para tkrijuars duhet t kuptohen n kt kuptim. Allahu xh..sh. sht Krijues sipas qndrimit unanim, e kjo sht pa cilsit ekrijimit dhe shpartallimit (et-tekvin), e pamundur sikur q sht e pamundur t dij pa cilsin e dijes. M tej sht edomosdoshme q kjo cilsi t jet e prhershme prej pafillimsis, sepse sht e pamundur q veprat e krijuara dhendryshimet t ndodhin n Qenien Hyjnore. Emrtimi i ksaj cilsie dallon sipas dallimit t gjurmve t veprimit t tij. etj.Shih: Et-Taftazani, Sherhul-mekasid, sipas: Krahaso: http://www.islam.co.ba/aktuelno/index.php?subaction=ostalo&id=1070833816[11] Zoti krijon jo nga nevoja, por pr krijesat, sepse po t krijonte nga nevoja, kjo do t nnkuptonte plotsimin emungesave e t metave, cilsi kto t papranueshme pr Krijuesin Absolut. Vehbi Gavoi, op. cit., fq. 53.[12]Vehbi Gavoi pohon se Cilsit e Zotit i besojm n mbshtetje t faktit se ato jan prmendur n Kurandhe se logjika e shndosh i pranon si t tilla.Op. cit., fq. 43. Njeriu i prngjason Krijuesit me dallim q cilsit e Zotit jan prher dhe ngaher, kurse t njeriut jan t krijuaradhe t kufizuara n koh dhe hapsir. El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 50 dhe fusnota 79.[13]Vehbi Gavoi, duke komentuar Akaidin e Tahaviut pohon se grmat, fjalt, shkrimi, shtypja e Kuranit, ngjyra me tciln sht shkruar dhe letra n t ciln sht shkruar, - q t gjitha, jan t krjuara, por Kurani vet nuk sht i krijuar.Op. cit., fq. 92.[14] Imam Maturidiu pohon se Kurani sht t folurit e Allahut, shkronjat dhe tingujt jan t krijuar, por nuk themi se t

folurit sht gjendje (hal) n Mushaf, e q kjo t na shpier deri te konstatimi mbi ndarjen, sepse ajo q sht e njohur,


22/37

pdfcrowd.comPROversion Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

gj j ( ) , q j p j , p j q j ,sht e njohur sipas dshirs s Zotit, . Imam Maturidiu, op. cit., fq. 53.[15]Allahu xh. sh. sht di, send(shejun), d.m.th. ekziston me Qenien e Tij dhe me cilsit e Tij, prve q nuk ngjasonme asnj send tjetr, sepse Asnj send nuk sht si Ai . Esh-Shura (42), 11. Fjala send, n gjuh, prdoret siobject, pr shembull n fjalt e Allahut f.l.: Allahu ka pushtet mbi do gj dhe n kt kuptim nuk lejohet ti prshkruhetAllahut. Kjo fjal prdoret edhe si subjekt, sikurse n fjalt: Cili send ka dshmin m t madhe? Thuaj: Allahu shtdshmues mes meje e jush. El-Enam (6), 19. Mul-la Ali El-Kari, Sherhul-fikh el-ekber, Darun-Nefais, Bejrut, 1417 h./

1997, fq. 89.

[16]Ktu theksohen shprehjet e ilmul-kelamitxhewherdhe a`rad. Dijetart thon se bota, me t gjitha pjest e saj, shte krijuar dhe ndahet n materie dhe aksidente. Materia sht ajo q ekziston vetvetiu, kurse dijetart, me ekzistimin ngavetvetiu, nnkuptojn znien e hapsirs pa at q kt znie t hapsirs ta prcjell znia e hapsirs nga ndonj sendtjetr. Materia prbhet prej dy pjesve e m tepr, dhe ky sht trup el-xhism, ose mund t jet e thjesht, q quhet el-xhewher. Xhewheri sht pjes, e cila nuk mund t ndahet atomi. Nga ana tjetr, ajo q nuk mund t ekzistoj vetvetiu,por varet nga dika tjetr dhe e prcjell n znien e hapsirs, apo sht n raport me ndonj raport t gjrave dhe tatributit t saj, quhetaksidenc, el-a`rad. Aksidenca lind n materie dhe prezanton shenjat e saj. Shembulli i aksidencssht ngjyra, shija, aroma etj. Sa`duddin Taftazanij, Sherhul-akaidin-nesefijjeh. Shih: www.islam.co.ba.[17]Shih: El-Bekare, 22.[18]Mul-la Ali El-Kari, Sherhul-fikh el-ekber, op. cit., fq. 89-90.[19]Mos`hyrja n cilsi (kualitet), domethn vendimi se dija pr domethnien e vrtet t fjals s Zotit tefvid, i prketAllahut dhe ky sht qndrimi dhe metoda e paraprijsve t mir. Imami Ebu Hanifeh, n traktatin e tij El-Vasijjet, thot:"Ne e konfirmojm se Allahu mbi Arsh sht lartsuar pa pasur nevoj pr Arshin. Sikur Ai t kishte nevoj pr Arshindhe uljen n t, ku ishte ather para se ta krijonte Arshin? Ai sht i lartsuar dhe i pavarur nga kjo. Jan tshklqyeshme fjalt e Imam Malikut, kur sht pyetur pr kt: Ngritja sht e njohur, cilsia e saj sht e panjohur, pyetjapr kt shtje sht risi, kurse t besohet n kt sht detyrim. Mul-la Alij ibn Sultan Muhammed El-Kari, Sherhul-fikhil-ekber, botimi I, Darun-nefa`is, Bejrut, 1417 h./1997, fq. 92-96.

Meq nuk sht e mundur t kuptohen kto shprehje n domethnien e tyre tekstuale, si organe trupore, znia e


23/37


q p p j y g phapsirs dhe gjendjet shpirtrore, pr shkak t dshmive kategorike q i mbrojn kto, kurse njkohsisht nuk sht ilejuar mohimi i bazs s shprehjeve, pr shkak t pamundsis s arritjes s thelbit t prshkrimit, kuptohen sidomethnie figurative t cilsive pa hyr n cilsi. Besohet edhe n at, q erdhi n ajete dhe hadithet e vrtetuara dukee miratuar tenzihun mohimin e asaj n ka tregon gabimisht domethnia teksuale, sikurse q sht cilsia, znia ehapsirs dhe gjendjet shpirtrore. Besohet n kt, edhe pse nuk dihen hollsit e ksaj. Prej Kemaluddin Bejadi (vdiq1098 h./1687), Isharatul-meram min ibaratil-imam, Kairo, 1368 h./21 prill 1949, sipas: M. Omerdic.

[20]Imam Nesefiu, op. cit., fq. 16-18. Imam Maturidiu, op. cit., fq. 61. Vullneti i Allahut sht ai q krijon ka t dshiroj dhe punon ka t dshiroj. Shih ajetet kuranore: En-Nisa, 27,El-Bekareh, 185, Ta Ha, 110, El-Enam, 103 etj. Shih: Z. Adilovic, op. cit., fq. 84-85. Lewhi mahfudh (Tabela, pllaka sekrete e ruajtur mir), e prmendur n Kuran, sureja 85, 22. Shih: NerkezSmailagi, Leksikon islama, Sarajev, 1990, fq. 359. Po ashtu: Xhemil Saliba, El-Muxhemul-felsefijj, II, Bejrut, 1994/14145h.., fq. 293-294.[21]Shprehjet e prdorura el-kada wel-kader jan prkthyer si caktim (kada`) dhe prcaktim (kader). Dijetart theksojnprkufizime t ndryshme t ktyre shprehjeve, kurse njra prej tyre sht se shprehja e par el-kada d.m.th. prgjithsishtcaktim, ndrsa shprehja el-kader d.m.th. caktim m i hollsishm. Mul-la Ali El-Kari, op. cit., fq. 100 e tutje. Shprehja el-kadad.m.th. dija e Allahut Fuqiplot q nga prjetsia (ezeli) pr t gjitha gjrat se far do t ndodhn t ardhmen, ndrsa shprehjael-kaderd.m.th. ka pr qllim realizimin e atyre gjrave n akte dhe ajo n prputhje medijen e prjetshme t Allahut, q sht e lidhur me ato gjra. El-Buti, op. cit., fq. 150 e tutje.[22]Tahaviu pohon: Vullneti i Tij sht mbi t gjitha vullnetet. Sipas: Z. Adilovic, op. cit., fq. 250-251.[23]Tahaviu mendon se njerzve iu takon realizimi i tyre d.m.th. e veprave, me vullnetin e tyre t pjesrishm, prarsye ata shprblehen, apo ndshkohen.[24]Zoti i krijoi krijesat t tilla, q t mund t bjn edhe mir edhe keq. Shih: Et-Tegabun, 2.[25]Shprehjet hidhlanprkthehet si lnie, braktisje n kuptim t mosdhnies s udhzimeve dhe prokurimit, furnizimit dhetewfikprkthehet si ndihm n kuptimin e dhnies s udhzimit. Shih: Mul-la Ali El-Kari, op. cit., fq. 108. Pr fitren (natyrn e pastr, kongjenitale) n Islam konsulto veprn mjaft analitike dhe informative: MuhammedJasin, Priroda covjeka u islamu, Sarajev, 2003/1424 h..[26]Fjalprfjalshm: min sulbihi - nga kryqet e tij. Mul-la Alij El-Kari, op. cit., fq. 109.[27]Ebu Hanifeh zhvilloi teorin e liris s plot t zgjedhjes ndrmjet besimit dhe mosbesimit. Kjo tregon se njeriu sht ilir t besoj, t ket prirje, simpati pr besim apo pr mosbesim. Pranimi i njeriut (El-Araf, 172) nuk do t thot edhe

pranim i plot, apo besim.


24/37


Mutezilitt kan mendim t kundrt me Ebu Hanifen.Mosaftsia e t kuptuarit t Allahut, nuk sht prov e t ekzistuarit t Tij. Ebu Bekri r.a. ka then: El-Àxhzu àn

derekil-idraki idrakun, q d.mt.h.: Pafuqia e njohjes s esencs s Zotit sht njohja e Tij. Prkthim i lir, sipas: MehmedHandzi, Izabrana djela, VI, op. cit., fq. 369.[28]Mendohet n kontratn e njohur, pr t ciln flitet n Kuràn, n suren El-A`raf (7), 172:Prkujto kur Zoti Yt nxoringa shpina e bijve t Ademit pasardhsit e tyre dhe i bri dshmues t vetes s tyre (duke u thn): A nuk jam

Zoti juaj? Ata than: Po, dshmuam! T mos thoni n Ditn e Kijametit: Ne nga ky (dshmim) ishim tpanjohur.

Imam Tahaviu pohon se kontrata, prkatsisht besa q sht marr nga Zoti xh. sh., prej Ademit dhepasardhsve t tij, sht e vrtet, kurse Vehbi Gavoi pohon se nuk e dim konkretisht se far ka qen fjala edhn prej Ademit dhe fmijve t tij, prej njerzve sa t jet kjo jet. E besojm at bes, po nuk e dim se si shtmarr ajo bes, a fjal, nga t gjith njerzit. Vehbi Gavoi, op. cit., fq. 78.[29] Ebu Hanifeh konsiderohet nismtar dhe themelues i teoris s fitimit dhe arritjes. Ebu Hanifeh njeriun e shehplotsisht t lir, por kjo liri sht n pajtim me vullnetin e Zotit dhe n dijen e Tij t amshueshme. Zoti e ka krijuar njeriundhe veprat, kurse njeriu zgjedh dhe przgjedh ka do t veproj, mir apo keq. Ktu qndron edhe vetfitimi, vetarritja eshprblimit apo ndshkimit. Shih mendimin e dijetarit t madh boshnjak: Mehmed Handzic, Izabrana djela, VI, op. cit., fq.371 e tutje.[30]Vehbi Gavoi pohon se njeriu ka liri pr t zgjedhur punt q do t bj, me vullnet, por jo n shtje t natyrs,prandaj njeriu do t merret n pyetje pse nuk sht falur por nuk do t merret n pyetje pse ka nevoj pr ushqim, psedo t haj, pse sht i bardh a i zi . Op. cit., 130.[31]Shih: Err-Rrad, 16.[32]Shih: Ez-Zumer, 7.

N fitimin, arritjen e tij, njeriu mund t bhet besimtar, por mund edhe ta refuzoj besimin. Ai e bn kt lirisht.

Mkatet nuk mund ta nxjerrin njeriun nga besimi, sikurse q disa veprime fetare nuk mund ta bjn mosbesimtarinbesimtar, sepse, sipas Ebu Hanifes, veprat nuk jan edhe vet imani. Xhehm ibn Safwan mendon se njeriu nuk ka pjesmarrje n fitim. Njeriu sht i detyruar me vullnetin e lart tpunoj di, sikur dridhja e dors s smur, dridhja e syrit, t rrahurit e zemrs, rrjedha e ujit, fryrja e ers.

Shih: Mul-la Ali El-Kari, op. cit., fq. 119-125.[33]Imam Maturidiu pohon se pejgambert nuk kan br mkate t mdha. Por, pohon ai prej gabimeve t vogla nukkan qen t ruajtur. Imam Maturidiu, op. cit., fq. 86 dhe 87.

Gabimet e vogla t disa pejgamberve, dijetart i kan quajtur si rrshqitje (lapsus) dhe, pr to, Krijuesi ka dhn


25/37


shenj menjher. Shih: Bekir Topaloglu, Yusuf Sevki Yavuz, Ilyas elebi, n: Bazat e besimit islam, Prishtin, 2002, fq.144. Mehmed Hanxhiq, duke analizuar cilsit e pejgamberve, pohon se pejgambert duhet pa tjetr t jen t ruajturedhe para edhe pas pejgamberis nga ajo q kundrshton fen (kufri), pr shembull, nuk bn ti luten idhujve, t mohojnZotin etj., qoft kjo edhe para pejgamberis. Pas pejgamberis, pejgambert duhet t jen t ruajtur nga t gjithamkatet. Mehmed Handzic, Izabrana djela, VI, op. cit., fq. 383.

Prndryshe, pejgambert e Zotit jan njerz t rndomt: ushqehen, flen, martohen, mund t jen t varfr, tpasur, t smur, t harrojn, vdesin dhe t gjitha cilsit e tjera q i prkasin njeriut. El-Buti pohon se meq gjynahet ndryshojn pr nga rreziku, gjynahu m i rrezikshm sht kufri pr tkonstatuar se pejgambert jan t pagabueshm, t mbrojtur nga kufri, si para pejgamberis ashtu edhe pas saj, dhepr kt ka ixhma. Por, sa i prket gabimeve t vogla, dijetart i ndajn mendimet. El-Buti pohon se mundsia e ixhtihadit nuk hynaspak n grupin e gjynaheve. Shih gjersisht: El-Buti, op. cit., fq. 196 e tutje.[34]Muhammedi a.s. sht imam i t devotshmve, sepse sht i drguar q ti nxjerr njerzit nga mosbesimi dhe tmnjanoj do send, q largon nga knaqsia e Zotit xh. sh. N disa hadithe, Muhammedi a.s. pr veten thot: Nuk ka pejgamber pas meje.Buhariu. Un jam m i devotshmi ndaj Zotit xh.sh. Buhariu. Un jam zotnia i pejgamberve n jetn e ardhshme.Tirmidhiu. Sipas: Vehbi Gavoi, op. cit., fq. 64-65.[35]Pagabueshmria e pejgamberve dhe e Pejgamberit a.s., n dorzimin e porosis dhe zbatimin e misionit t besuarhyjnor, sht shtje rreth s cils shkenctart jan pajtuar qysh hert. Njher kur pejgambert t zgjidhen pr detyr,thirrja pejgamberike dhe zbatimi i detyrave t besuara nuk bartin me vete kurrfar kompensimi nga kjo bot. Puna e tyresht pasoj e domosdoshme e shpalljes s ktill hyjnore. Sikur edhe t gjith njerzit, pejgambert n shtje botroremund t gabojn, por virtyti i tyre sht n shtjen q Zoti ua trheq vrejtjen, i qorton ata dhe ua prmirson gabimin

atyre. Do ti cekim dy shembuj, ku Allahu e qorton Muhammedin a.s.:

Shembulli i par:Mos nxito me gjuh (deri sa i prsrit fjalt e Shpalljes), sepse, me t vrtet, Ne e kemi pr detyr tubimin (n

zemrn tnde) dhe ta lexojm at ty (ashtu si duhet); e kur ta lexojm at ty, ti prcille me t dgjuar leximin e tij (me trshpirtin tnd). E pastaj sht obligimi Yn q ta shkoqisim at. (El-Kijameh, 16-19).

Pr ta kuptuar m plot kt fragment parentetik kuranor (ajetet 16-19) duhet t kemi parasysh edhe ajetin 114, t

sures Ta Ha: Ti mos nxito me Kuranin para se t prfundoj shpallja e tij te ti, . Kjo vrejtje i sht brM h di dh b i Shih M h d A d P k K S j 1425 h /2004 f 476


26/37


Muhammedit a.s., por edhe tr besimtarve. Shih: Muhammed Asad, Poruka Kurana, Sarajev, 1425 h./2004, fq. 476dhe 932.

Shembulli i dyt:Ai vrenjti fytyrn dhe u kthye, ngase atij i erdhi i verbri. Abese, 1-2.Komentatort thon se nj dit, sipas transmetimeve autentike, Muhammedi a.s. ishte i thelluar n bised me

disa krer mekas, duke shpresuar ti bind ata dhe nprmjet tyre t ndikoj edhe te banort e tjer. Mirpo, n kto

aste, Muhammedit a.s. iu afrua nj pauses i tij, i verbti Abdullah ibn Shurejh, i njohur sipas emrit t gjyshes s tij IbnUmm Mektum, me lutje q ti sqaroj disa ajete kuranore. I shqetsuar me kt ndrprerje, Muhammedi a.s.u mrroldhe u kthyenga i verbri. Menjher u shpalln dhjet ajetet e para t sures Abese, si qortim. Pas shum vitesh,Muhammedi a.s. e prshndeti Ibn Umm Mektum: Merhaben bi men `teben fh rabb q d.m.th.:Mirsevjen ti, prshkak t t cilit Krijuesi im m ka qortuar.Sipas: Muhammed Asad, Poruka Kurana, Sarajev, 1425 h./2004, fq. 951.Krahaso: Shejh Muhammed El-Gazali, Tematski tefsir kuranskih sura, Sarajev, 1424 h./2003, fq. 697-698.

El-Buti pohon se gabimi i Pejgamberit gjat ixhtihadit nuk quhet gabim, prve se nga kndvshtrimi i Pejgamberits.a.v.s. n raport me Zotin. Kurse shikuar nga aspekti i njerzve, ata nuk kan rrug tjetr vetm se ta ndjekin at n t dyrastet, d.m.th.: do gj q vjen prej Pejgamberit, doemos, duhet ta pranojn dhe ta ndjekin at. El-Buti, op. cit., fq. 197.[36]Shih: Mul-la Alij El-Kari, op. cit., fq. 153; shih: El-Kuran, Et-Tewbeh, 100.[37]Ebu Hanifes i sht imponuar shtja e rangimit, radhitjes s halifve besimdrejt, sepse dominonte nj koh meshum probleme. Sidomos shiitt dhe harixhitt ishin shum aktiv n kt shtje. Ebu Hanifeh mendon se vet radhitjae tyre n sundim, sht nj tregues i rangimit t tyre t drejt. Shiitt mendojn se Aliu r.a. ka pasur prparsi ndaj halifve t tjer, Ebu Bekrit, Omerit dhe Osmanit r. anhum,sepse, sipas tyre, kt e ka theksuar vet Muhammedi a.s.. Shumica muslimane mendon se rangimi i ndodhur n historisht m i drejti. Mendohet se Ebu Hanifeh ka pasur simpati ndaj Aliut r.a. m tepr se ndaj Osmanit r.a., mirpo e ka ruajtur kt

radhitje t pranuar nga shumica. M. M. Sharif, II, op. cit., 89-90. H. Laoust, op. cit., fq. 86. El-Eshariu shtron tri mendime rreth prparsis s ardhjes n sundim t halifve: 1. Ata q mendojn se Aliu r.a. ka t drejt; 2. Ata q mendojn se El-Abbasi ka t drejt dhe; 3. Ata q mendojn se Ebu Bekri a.s. ka t drejt. El-Eshariu vazhdon t pohoj se edhe pse Aliu dhe Abbasi u vonuan, megjithat i dhan zotimin e tyre Ebu Bekritr.a. Sipas: El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 178 e tutje.

El-Esharij lejon mundsin teorike q nprmjet legjitimimit tekstual t imametit, eksplicit (nass xhel-lij) apoi li it ( h fi) b hk i t j f di t j h


27/37


implicit (nass hafi), bashksia t nxjerr prfundime t ngjashme. El-Esharij refuzon shiitt, ravenditt dhe bekritt, dhe pohon se traditat e tyre jan t izoluara dhe nuk mund tshrbejn si prova t sigurta. N favor t ktij mendimi, ai thekson se, edhe Kurani flet pr halifatin e Ebu Bekrit dheOmerit. Kurani, sureja 9, ajeti 83. Shih: El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 180, fusnota 282.[38]Mul-la Ali El-Kari, op. cit., fq. 155-159. Ebu Hanifeh pohon se imani sht i qart, sikurse edhe kufri q sht i qart, sikur q dallon qart ulja nga ngritja,

e bardha nga e zeza etj. N kt shtje, Ebu Hanifeh sht kategorik, sepse pati filluar t paraqiten mendime t disanjerzve, duke thn: Un jam besimtar, nse don Allahu. Ebu Hanifeh e refuzon kt bindje dhe pohon se ky shtdyshim n besimin personal.

Shafinjt thon se ne e prdorim kt formulim, jo pr dyshim n besimin personal, por nga urtia dhe respekti ndajZotit. Ky mospajtim ndrmjet hanefinjve dhe shafinjve sht pasoj e konceptimit t imanit: Shafiu mendon se veprat janpjes t imanit, kurse Ebu Hanifeh mendon se ikrari dhe tasdiki jan pjes t imanit, por jo edhe veprat. N ann tjetr, Imam El-Gazaliu hadithinL jezniz-zn hne jezn we huwe muminunq d.m.th. Kur kurvaribn kurvri, kt nuk e bn si besimtar. Ebu Hurejreh, Sahih.

Ashabt kan besuar se me prostitucion (zina) nuk dilet nga imani, por kuptimi i hadithit sht se besimtari nuksht i mirfillt dhe i plot deri sa kryen nj veprim t till. Imam El-Gazaliu merr nj sembull nga prditshmria dhepohon se kjo sht sikur kur ndonj njeriu q i amputohet ndonj gjymtyr, ti themi se nuk sht njeri pr shkak tmangsis q ka. Shih gjersisht: El-Gazali, Ihja , op. cit., fq. 363.[39] Imam Nesefiu mendon se meshi mbi meste sht i drejt gjat udhtimit, sikurse edhe n shtpi. Taftazaniukonsideron se, kush e mohon meshin mbi meste sht heretik (ehlul-bida). Imam Nesefiu, op. cit., fq. 46, funsota 64.[40] Imam Maturidiu mendon se pagabueshmria e imamit ssht kusht pr at funksion, n baz t fjalve t tDrguarit Faluni pas do imami, qoft ai i mir, apo i keq.Sipas: Imam Maturidiu, op. cit., fq. 90.[41]Ata pohojn se, vepruesit e mkateve t mdha e t vogla, kan br kufr dhe se do t qndrojn prgjithmon n

xhehennem, duke u thirrur n ajetin 14 t sures En-Nisa. Mutezilitt mendojn se mkatari nuk sht kafir, por nuk pohojn se sht as besimtar, por e prkufizojn sifasik, ndrmjet dy gjendjeve. Ebu Hanifeh mendon se i tilli sht fasik, por edhe mumin.[42]Shih: Ali Imran, 17 dhe Et-Tewbeh, 120.[43]El-Gaznevij El-Hanefij mendon se fasiku sht n mesin e t falurve. Ai po ashtu pohon se, nse fasiku del nga kjobot pa pendim, nuk bn t thuhet pr t se Allahu pa tjetr do ta dnoj, as pa tjetr Allahu do ta fal, por ai do t jet nvullnetin e Allahut, duke u thirrur n ajetin kuranor t sures En-Nisa, 48. Shih: Esh-Shejh Xhemaluddin Ahmed ibn

Muhammed El-Gaznevij El-Hanefijj, Kitabu usulid-din, botimi II, Bejrut, 1419 h./1998, fq. 197-199.[44] Ebu Hanifeh mendon se imani dhe kufri prjashtohen ndrmjet vete se n kufr nuk hyn fisku dhe se pr fasikun


28/37


[44]Ebu Hanifeh mendon se imanidhe kufriprjashtohen ndrmjet vete, se n kufr nuk hyn fiskudhe se pr fasikunekziston mundsia e pendimit. Sunitt mendojn se mkatet e vogla falen me pendim, kurse t mdhat me vullnetin eAllahut.[45]Shih: El-Kehf, 110.[46] Jan interesante edhe observimet q bhen nga Umer Wefik Ed-Dauk, n komentin (sherhin) e veprs s El-Gazneviut, ku pohohet se njerzit ndahen n dy grupe: besimtar dhe jobesimtar. Jobesimtart do t jen prjetsishtn zjarr. Besimtart ndahen n dy grupe: t nnshtruar dhe gabues. T nnshtruerit do t jen n xhennet, ndrsa gabuesitndahen n dy grupe: pendues dhe jopendues. Penduesit do t jen n xhennet, kurse jopenduesit n vullnetin e Zotit dhenuk do t jen prgjithmon n xhehenem. Sipas: El-Gaznevij El-Hanefijj, op. cit., fq. 199, fusnota 2. Ky burimrekomandon veprn: Esh-Shejh Abdulkerim Et-Titani we Muhammed Edib El-Kejlani, Sherh xhewheretut-tewhid, botimi 1,Damask, 1128-1129 h.[47]Ajetet, n kt rast d.m.th. muxhizet, jan dshmi, prova q Allahu ua dhuron t drguarve t Tij, si argument prdshmimin e pejgamberis s tyre. Shih mbi ixhazin: N. Ibrahimi, Dimensione kuranore, Shkup Prishtin - Tiran,2004, fq. 12-28 dhe n vijim.

Imamt e mdhenj t sunizmit, Imam Maturidiu dhe Imam Nesefiu, kerametet i pranojn pr t vrteta. ImamMaturidiu, op. cit., fq. 85. Imam Nesefiu, op. cit., fq. 38-39.

El-Buti muxhizene prkufizon me ajo nuk sht e zakonshme dhe e prditshme, megjithkt ajo nuk sht nkundrshtim me mendjen dhe me t mundshmen. El-Buti, op. cit., fq. 209.[48]Ibn Tejmije pohon se kerametet duhen besuar. Kan ekzistuar dhe do t ekzistojn deri Ditn e Gjykimit. Ibn Tejmije,Vasitijska akida, op. cit., fq. 132 [49] Shih: El-Araf, 182; El-Enam, 44.[50] Allahu thot: N tok nuk ka asnj qenie t gjall, e q Allahu mos ta ushqej. (Hud, 6). Ai sht Krijues dhe

Furnizues dhe se rrethanat njerzore nuk mund ta ndryshojn projektin hyjnor. Mutezilitt disa harame (vjedhja, mashtrimi, plakitja, kamata etj.) nuk i konsiderojn furnizim (nafak), sepsemendojn se vetm ushqimet hallall jan furnizim. Mirpo, Imam El-Maturidiu, prkundr mutezilitve, mendon sepronsia nuk mund ta bj ushqimin furnizim apo jo, sepse do t ishte mohim i kuptimit t ajetit t siprm. Imam Maturidiu,Jeta, vepra dhe msimi, Prishtin, 2003, fq.63. En-Nesefij, Besimi islam sipas Imam En-Nesefiut, Prizren, 2003, fq. 24.[51]N kt bot, Allahu nuk mund t shihet, sepse njeriu nuk posedon kualitetet pr nj gj t till. Allahu do t shihet nbotn tjetr, n kuptim t ajetit kuranor: El-Araf, 143.

Ibn Abbasi r.a. dhe disa t tjer thon se Muhammedi a.s. e ka par Allahun gjat Isra-s, por Aisha r.a. karefuzuar nj mundsi t till duke u thirrur n ajetin kuranor t sures El Enam 103


29/37


refuzuar nj mundsi t till, duke u thirrur n ajetin kur anor t sures El-En am, 103. Ebu Hanife ndonse e pohon pamjen e Zotit n botn tjetr, megjithat thekson se ajo pamje nuk do t jetobjektive, materiale dhe e kuptueshme pr ne. Keramitt dhe mushebbihitt t pamurit e Allahut e kuptojn tekstualisht, duke pohuar se Ai do t shihetobjektivisht, sepse Allahu ligjet e ktyre dy dimensioneve (t hapsirs dhe kohs) i aplikon edhe n Qenien e Tij. Mutezilitt mohojn t pamurit e Allahut dhe pr kt shtrojn tet kushte. Ata komentojn se t pamurit me sy,

duhet kuptuar si t pamur t kuptuar- me zemr (bil-kulub). Sunitt refuzojn qndrimin mutezilit. El-Eshariu refuzon qndrimin mutezilit dhe pohon se t pamurit nuk nnkupton, n objektin q shihet, afirmimin ekrijueshmris temporale t cilsive t tij. . El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 82 Hasan Kafija Prusaku komenton se t pamurit e Zotit n botn tjetr sht bindje e t gjithve, prve sekteve tndryshme. Zuhdija Adilovic, op. cit., fq. 128-129. Dijetari, Halid Bagdadi (vdiq m 1242 h./1826) pohon se t pamurit e Zotit n kt bot sht i lejueshm, imundshm, por askush deri sot nuk e ka par Zotin. N botn tjetr, besimtart mkatar dhe jobesimtart do ta shohinZotin n hidhrimin e Tij, kurse besimtart do ta shohin n bukurin e Tij. Mirpo, ky dijetar nuk rekomandon q besimtarit merret me cilsin dhe sasin e t pamurit. Mundsin e t pamurit n kt bot, ky dijetar, e arsyeton me faktin seAllahu ka mundsi ta krijoj te njeriu shqisn e aft pr ta par At. Po ky dijetar pohon se Muhammedi a.s. e ka par Allahun gjat kohs s miraxhit, por jo si shohim n kt bot.Mevlana Halid-i Bagdadi, Itikadnama (Iman i islam), USA, 1999, fq. 27-29. Ibn Tejmije, po ashtu, pohon se Allahu do t shihet n Ditn e Gjykimit dhe pas hyrjes n xhennet, kur dhe sidshiron Allahu. Shih: Ibn Tejmije, Vasitijska akida, pa vend dhe vit botimi, fq. 51. El-Buti ofron nj varg dshmish e provash tekstuale dhe logjike rreth pa/mundsis s t pamurit t Allahut,kryesisht n rrethin e sunizmit. Shih: El-Buti, op. cit., fq. 161-167.[52]El-Kijameh, 22, 23.

[53]Pasuesit e kibles jan ndar n prkufizimin e fjals Imann pikpamjen e sheriatit, e jo n at gjuhsore, n katrgrupe themelore dhe nngrupe plotsuese:

1. Imani sht vetm shtje e zemrs ...;2. Imani sht vetm shtje e gjuhs ...;3. Imani sht vetm shtje e zemrs dhe gjuhs ...;4. Imani sht vetm shtje e zemrs, gjuhs dhe gjymtyrve t tjera ... .Dalja nga kjo mosmarrveshje gjendet n shpjegimin se fjala imann fjalt e Ligjdhnsit, ndonjher, prdoret n

kuptimin e bazs dhe themelit t besimit dhe ky sht ai kuptim, n t cilin nuk merret parasysh shoqrimi i tij me veprn,sikurse pr shembull n fjalt e Muhammedit a s "Iman sht t besosh n Allahun n engjjt e Tij n librat e Tij


30/37


sikurse pr shembull n fjalt e Muhammedit a.s. Iman sht t besosh n Allahun, n engjjt e Tij, n librat e Tij nganjher prdoret n kuptim t imanit t shoqruar me veprn, sikurse n hadithin mbi delegacionin e Abdulkajsit: A edini se sht imani n Zotin nj? Than: Allahu dhe i Drguari i Allahut e din m s miri. Ai tha: Dshmia se nuk ka Zottjetr prve Allahut dhe se Muhammedi sht i drguar i Zotit, kryerja e namazit, dhnia e zekatit. Agjrimi i ramazanitdhe dhnia e t pests nga preja e lufts.

N kt lloj mendohet edhe n hadithin mbi at q bn prostitucion (zina).Prandaj, n do kontekst, kur ndodh dallimi, ai reduktohet n kt dallim gjuhsor n domethnien e vet fjals.Lloji i imanit i cili nxjerr nga qndrimi i prhershm n zjarr sht lloji i par, sipas pajtimit t ehli sunetit, pr dallim

nga mutezilitt dhe harixhitt. Shih: Imam Bedruddin Ajnij, Umdetul-Kari sherh Sahih El-Buharij.Ikrari deklarata gjuhsore e besimit n Allahun dhe t tjerat sht manifestim foljor i tasdik-ut, i cili sht baz e

besimit; ikrari sht pohimi publik, sipas Ebu Hanifes, i prkatsis islame. Njkohsisht, ikrari sht dshmia e hyrjes nIslam t atyre q nuk kan qen m hert, ose e atij q sht n Islam.

Disa teoricien ikrarin e shohin t pandashm nga imani, si pohon Ebu Hanife n Kitabul-vasijjeh: Vetmdeklarimi me gjuh nuk e prbn besimin. Sikur t ishte ashtu, t gjith dyfytyrshit do t ishin besimtar.

Keramitt mendojn se ikrari mjafton q dikush t quhet besimtar.

Abdullah ibn Seid El-Katani konsideron se imani prbhet prej ikrarit, por shton se pr ikrarin sht kusht njohjamendore, marifeti dhe besimi, tasdik.

Shum jurist dhe muhadith (Shafiu, Maliku, Evzaiu) mendojn se imani ka tri komponent: ikrarin, tasdikun dheveprimet trupore.

Shih: El-Buti, op. cit., fq. 238-239..[54]

Q do t thot: Sa i prket vet besimit, por zmadhohet dhe zvoglohet n shtjet e bindjes, besimit (tewhidit)dhe konfirmimit (n vepr). Mul-la El-Kari, op. cit., fq. 183.

[55]Mul-la El-Kariu banor t qiellit (ehlus-semai) i konsideron engjjt dhe banort e xhennetit. Shih: Mul-la El-Kari, op.cit., 183.[56]Mul-la El-Kariu banor t toks(ehlul-erd) i konsideron pejgambert dhe evlijat dhe njerzit e tjer t ruajtur dhe atamkatar. Mul-la El-Kari, op. cit., fq. 183.[57]Mospajtimet rreth shtjes se:a zmadhohet apo zvoglohet imani kthehen n vet prkufizimin e fjals iman, npikn paraprake. Nse, me fjaln iman, nnkuptojm bazat e besimit d.m.th. konfirmimin me zemr dhe konsiderimin idikahit pr t vrtet, ather prkufizimi i till nuk mundson zmadhimin apo zvoglimin. Nse, ndrkaq, e zgjerojm

prkufizimin e imanit edhe n nnshtrim dhe vepra, ather imani zmadhohet me rritjen e veprave t mira dhe zvoglohetme mosdgjim Shih: Et-Taftazani Sherhul-mekasid 3/447 etj


31/37


me mosdgjim. Shih: Et Taftazani, Sherh ul mekasid, 3/447 etj. Sipas Ebu Hanifes, imani sht koncept i pandar, trsia e tij sht e barabart te t gjith njerzit, nse e kanpranuar dhe se ksaj trsie nuk mund ti merret asgj e q mos t filloj mohimi i trsishm, sepse mohimi i nj pjesenjkohsisht sht mohimi i trsis, pr arsye e vrteta pranohet e tr, ose refuzohet e tr. Kshtu mendojnshumica e hanefijve. Hanefinjt refuzimin e Shafiut e sqarojn duke thn se sht e mundur q imani t zmadhohet apo t zvoglohetn kuptim t zmadhimit t ndikimit dhe ndriimit t imanit n zemrat e njerzve, ndikimit t prmirsimit t vepravenjerzore dhe devotshmris. M. Omerdic, Islamska Misao, nr. 15, op. cit., fq. 17-18. Imam El-Gazali, Ihjau ulumid-din, I,Sarajev, 2004, fq. 363 etj. Halid-i Bagdadi, duke shpjeguar shtjen e zmadhimit dhe zvoglimit t imanit, pohon: Nuk ekziston pak aposhum iman. Besimi q zvoglohet dhe zmadhohet nuk quhet iman, por parashtrim dhe iluzion. T kesh iman m t fortapo m t dobt domethn t bhet m shum apo m pak ibadet. Prfolja sipas: Halid-i Bagdadi, Itikadnama, op. cit.,fq. 146.[58]Gjersisht pr dilemat: iman, islam, ikrar, tasdik etj., shih observimet e Imam El-Gazaliut: Ihjau ulumid-din, I, Sarajev,2004, fq. 315-379.[59]Jan t shumta domethniet e fjals dinpor mund t thuhet se kjo shprehje prshkonimanin(prmbajtjen e besimit),islamin(praktikn) dhe ihsanin(interiorizimin e besimit). Shih gjersisht: Luj Garde, EJ, vllimi II, fq. 301-304, n: GlasnikVrhovnog islamskog starjesinstva u SFRJ, 6/1989, Sarajev, fq. 653. Analiza e ktij termi npr veprat akaidologjike klasike ofron edhe kuptime m t strholluara. Ibid, fq. 654-659. Dijetari bashkkohor El-Attas pohon se shprehja dinka mbshtetjen e vet n ajetin kuranor 7, 172. N kt ajet,bijt e Ademit, n gjendjen ende paraekzistenciale t shpirtit, t sjell para Allahut xh. sh., jan ftuar t dshmojn se Aisht Krijuesi i tyre, gj q ata edhe e bn. Sipas: Ziauddin Sardar & Merryl Wyn Davies, Kuala Lumpur, 1989, n:Glasnik Vrhovnog islamskog starjesinstva u SFRJ, 1/1990, Sarajev, fq. 51 e tutje.

[60]Shih observime interesante rreth tewhidit: N. Ibrahimi, Islami dhe kriza e identitetit, Shkup, 2004, fq. 9, 14 dhe 19.[61]Allahun mund ta quajm vetm me ata emra, me t cilt Islami na ka lejuar ta quajm. Pr shembull, Allahun mund taquajm alim (i ditur etj.), por jo edhe fakih (i ditur, jurist etj.), mund ta quajmAllahpor jo edhe ilah (hyjni, idol), lejohet tthuhet: Nuk ka zot, hyjni tjetr prve Allahut. Sipas: Mevlana Halid-i Bagdadi, Itikadnama, op. cit., fq. 31.[62]Shih: El-Bekareh, 261.[63]Shih: El-Enam, 160; Esh-Shura, 30.[64]El-Eshariu mendon se mkatari i rnd (musliman) edhe pse do t dnohet me zjarr, do t ket rast t dal nga ai

dhe t hyj n xhennet. Sipas: El-Esharij, Kitabul-luma, op. cit., fq. 177, fusnota 277.Muhammed Naim Jasin, op. cit., fq. 105-110.


32/37


Muhammed Naim Jasin, op. cit., fq. 105 110.[65]Shih: Muhammed, 19; En-Nebe, 38;

Pejgamberi a.s. ka thn: Ndrmjetsimi (shefaati) im do t jet pr ata, q kan br mkate t rnda ngaummeti im. Transmeton Ahmedi, Ebu Davudi, Et Tirmidhiu, Ibn Habani dhe El Hakimi, Et Taberani, El Hatibishih: Mul-laAli El-Kari, op. cit., fq. 197. Shefaati sht nj manifestim prej manifestimeve t mshirs s Allahut, t cilin Allahu Fuqiplot do tamundsoj n at situat, pr njerzit q Ai do. Ky manifestim do t paraqitet n forma t ndryshme, ku disa do t jengjynahqar, por nuk do t jen prej ithtarve t mosbesimtarve dhe politeistve. . El-Buti, op., cit., fq. 362.

Ndrmjetsimi (shefaati) vrtetohet me shum ajete dhe hadithe. Ky institucion vepron prej astit kur njeriu fillont jap llogari pr veprat e tij, pas tubimit t tyre n mahsher, pr besimtart mkatar, q kan vdekur pa u penduar.Shih: Vehbi S. Gavoi, op. cit., fq. 78.

Shefaati sht nj funksion, q i prket jets s pasme (ahiret), nj veprim ndihme q do ta bj Zoti, ose njerzite lejuar prej Tij, kurse mohuesit, idhujtart dhe politeistt do t jen jasht ksaj ndihme. Sipas: Bekir Topaloglu, YusufSevki Yavuz, Ilyas elebi, Bazat e besimit islam, Prishtin, 2002, fq. 230-232. Imam Nesefiu e pranon shefaatin e t drguarve t Zotit dhe besimtarve t mir pr mkatart e mdhenj, n

baz t transmetimeve t sakta. Mirpo, mutezilitt e refuzojn shefaatin, sepse ata mendojn se, shefaati hedh dyshimn vlersimin korrekt t veprave, nga ana e Zotit. Imam Nesefiu, op. cit., fq. 31. Hasan K. Prusak dallon disa lloje shefaatesh: 1. Shefaati vetm pr Muhammedin a.s., e jo edhe pr pejgambert e tjer. 2. Shefaati i Muhammedit a.s. pr ata q jan t barazuar me vepra t mira dhe t kqija. 3. Shefaati i Muhammedit a.s. pr ata q tashm jan drejtuar pr nj zjarr, e me ndrmjetsimin e Muhammedita.s. nuk hyjn n t. 4.Shefaati pr ata q u ngritet grada e xhenetit edhe pse ata nuk e kan merituar at me shprblimin e tyre. N

kt pajtohen edhe mutezilitt. 5. Shefaati i Muhammedit a.s. pr ata njerz q hyjn n xhennet pa llogari. 6. Shefaati i Muhammedit a.s. pr tua lehtsuar dnimin atyre q e kan merituar, si sht rasti mendrmjetsimin pr axhn Ebu Talibin. 7. Shefaati i Muhammedit a.s. pr hyrjen e t gjith besimtarve n xhennet. 8. Shefaati pr brsit e mkateve t mdha, t cilt tashm kan hyr n xhehennem, e nga i cili do t dalin. Nkt shefaat do t marrin pjes krahas Muhammedit a.s. edhe engjjt, pejgambert e tjer dhe besimtart. Kt shefaat,

Muhammedi a.s., do ta prsris 4 her. Z. Adilovic, op. cit., fq. 149-150. Mevlana Halid-i Bagdadi, Itikadnama, op. cit., fq.85.


33/37


[66]Matsja (mizani) n Botn tjetr nuk i prngjason atyre t ksaj bote. Veprat, fjalt, mendimet dhe shikimet do tmaten saktsisht. Mevlana Halid-i Bagdadi, Itikadnama, op. cit., fq. 84. Shih: El-Enbija, 47; El-Araf, 8-9.[67] Shih gjersisht: Muhammed Ibni Ahmed El-Kurtubi, Podsjetnik na stanja umrlih i ahiretska desavanja, Sarajev,2003/1424 h., fq. 475 e tutje.[68]Shih: El-Kevther, 1, kurse Pejgamberi a.s. thot:Betohem n at q zotron shpirtin tim, se ent e Havdit janm shum se ujrat e qiellit n nj nat t kthjellt e t errt, ato jan en t Xhennetit, prej t cilave kushdoq pi uj, nuk do t ndiej etje kurr. Dy shatrvan nga xhenneti dalin n Havd, q sht i gjat sa sht

largsia nga Omani n Ejle t Jordanis, uji i tij sht m i bardh se qumshti, m i mbl se mjalti. Sipas:Vehbi S. Gavoi, op. cit., fq. 77. Mevlana Halid-i Bagdadi, Itikadnama, op. cit., fq. 84-85. Nga burimet e sigurta provohet se Muhammedi a.s. ka dy burime: njri sht para urs, kurse i dyti sht nxhennet. Q t dy quhen Kewther(e mir e madhe). Shih gjersisht: Muhammed Ibni Ahmed El-Kurtubi, Podsjetnik nastanja umrlih i ahiretska desavanja, Sarajev, 2003/ 1424 h., fq. 547-561; El-Buti, op. cit., fq. 364-365.[69] Ngjashm me Ebu Hanifen, edhe Tahaviu mendon se xhenneti dhe zjarri jan t krijuara, nuk zhduken dhe nuk

mbarojn kurr. Kto konstatime, Vehbi Gavoi i komenton se Zoti xh. sh. ka krijuar xhennetin dhe zjarrin, para se tkrijonte krijesat. Po ashtu, komenton se edhe xhenneti edhe xhehennemi jan t prhershm dhe t pambarim dheargumenton se pr kt flet Kurani. Op. cit., fq. 112. El-Buti pohon se xhenneti dhe xhehennemi jan dy t vrteta lndore, q kan t bjn me shpirtin dhe trupin dhenuk jan iluzione q sillen n qenien apo vetm n shpirt. Sikur t ishte kshtu, ather nuk do t kishte asnj kuptimkthimi i trupit (ringjallja me trup) . Sipas: El-Buti, op. cit., fq. 366 e tutje.[70] Kjo pjes nuk gjendet n versionin e Mul-la Ali el-Karij, por n prkthimin anglisht t Fikhul-ekberit: www.central-mosque.com/aqeedah/fiqakbar.hhtm, dhe n botimin e Hajderbadit, Indi, 1321 h. Pr kt arsye e futm n kllapa.

[71]Zoti i ndshkon me zjarr t paprgjegjshmit, me drejtsin e Tij dhe i shprblen t mirt, me mirsin e Tij. I ktijmendimi sht edhe Tahaviu, edhe Vehbi Gavoi. Op. cit., fq. 112-113.[72]Shih: El-Enam, 125.[73]Udhzimi sht disa llojesh: 1. Sqarimi i besimit t vrtet, sikur q thot Allahu xh.sh.: Dhe ti vrtet udhzon n rrug t drejt. Esh-Shura,52). 2. Thirrje dhe urdhres: Dhe do popull ka pasur at q e ka ftuar n rrug t drejt. (Er-Rrad, 7)

3. Krijimi i aktit t udhzimit dhe prkrahjes: Ti me t vrtet nuk mund ta udhzosh n rrug t drejt at t cilindshiron ta udhzosh, - Allahu e udhzon n rrug t drejt k t dshiroj Ai. El-Kasas, 56.
http://pdfcrowd.com/http://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdfhttp://www.central-mosque.com/aqeedah/fiqakbar.hhtm


34/37


, g j j , Dy thirrjet e para jan t prbashkta pr Allahun, engjjt, pejgambert dhe pasuesit e tyre, kurse thirrja e tretsht vetm pr Allahun. Sipas: Hasan Kafija Pruak, Svjetlost istinske spoznaje o temeljima vjere, koment i Akaidit tTahaviut, n: Zuhdija Adilovic, Hasan Kafija Pruak i njegovo djelo Svjetlost istinske spoznaje o temeljima vjere, Zenica,2004, fq.100-101 .[74]Shih: El-Hixhr, 42; El-Araf, 18.[75]Edhe Imam Nesefiu e pohon marrjen n pyetje n periudhn e pasvdekjes nga Munkiri dhe Nekiri. Op. cit., fq. 26. Poashtu, edhe Imam Maturidiu beson n ekzistimin e sprovimit n jetn e pasvdekjes. Imam Maturidiu, op. cit., fq. 78-79. Edhe Imam Tahaviu thekson ndodhit q duhen besuar n jetn e pasvdekjes si: dshprimi dhe vuajtja n varr,pyetjet nga Munkiri dhe Nekiri etj. Krahaso: Vehbi S. Gavoi, Nyja e besimit sipas Tahaviut, Prishtin, 1995, fq. 108-109.Muhammed Seid Ramadan El-Buti, T vrtetat e patundshme t besimit islam, op. cit., fq. 309 [76]Muhammed Naim Jasin, Besimi Bazat, esenca, negacioni, Shkup, 1419 h./1998, fq. 82-84. Dijetari Halid-i Bagdadi pohon se Fasikt dhe t gjith kafirt do t jen n vuajtjet e varrit Pas varrimit, te ivdekuri do t kthehet nj jet e panjohur dhe do t jet ose n qetsi ose n vuajtje. Mevlana Halid-i Bagdadi, Itikadnama,op. cit., fq. 81-82.[77]Shih: Fafir, 46.[78]Besimi islam sipas Nesefiut, fq. 26, funs. 23. Vuajtjet n varr prshkruhen n nj hadith, t cilin e transmetojn Tirmidhiu dhe Taberaniu: Varri sht nj prejkopshteve t xhennetit ose nj prej gropave t xhehennemit. Sipas Imam Maturidiu, op. cit., fq. 79. Shih aty edheversionet e tjera. Ngjashm thekson edhe Tahaviu. Op. cit., fq. 108. Shih edhe: Muhammed Naim Jasin, op. cit., fq. 84-87.[79] Ebu Hanifeh, nga frika se disa fraksione (mushebbihitt) nuk bjn dallimin ndrmjet Allahut dhe krijess, nuk kalejuar q fjala el-jeddn persishte t prkthehet me deseti hoda, sepse kjo fjal asocon n politeizm. Ai rekomandon

fjaln ruje hoda, e cila, sipas tij, asocon n qenien e Zotit e jo n pjesshmrin e Tij.Shih prkthimet e Kuranit n gjuhn shqipe lidhur me kto ajete. Shih edhe Fahr Rraziun dhe Ibn Abbasin.

[80]D.m.th. fytyra e Zotit n gjuhn persishte.[81]Shih: El-Araf, 56.[82] Madhria e Allahut sht absolute e jo relative, q do t thot se Allahun nuk mund ta prmbaj asgj, kurse Aiprmban do gj. Ai nuk varet as nga vendi, as nga koha. Nse Ai bn dika, kt e bn me vullnetin e Vet, jo pse inevojitet, por prse Ai dshiron q kshtu t jet.

Cilsia e istiwa-s sht e pamundur t kuptohet dhe sht gabim t identifikohet me uljen e njeriut. Vet Ebu Hanife, shtjes s istiwa-s n Kitabul-vasijjeh i kushton pikn e pest, pa u thelluar n shtjet pr ne


35/37


j jj p p p j pt panjohura. Mendoj se Arshi sht krijimi m i madh dhe m i prkryer dhe se istiwa arshi prcakton gjithfuqin e Zotit mbi tgjith. Po ashtu, istiva arshi prcakton edhe madhrin e Allahut, se Ai sht mbi do gj dhe se do gj i nnshtrohet Atij.Nuk lejohet t thuhet: Nuk e di ku sht arshi, n tok apo n qiell.[83]Fjala Kurankupton t folurit e Allahut, t shpallur Muhammedit a.s. me an t shpalljes (Et-Tewbeh, 6; El-Feth, 15;Es-Sexhdeh, 13; En-Nahl, 102 etj.), t cilin besimtart e besuan se sht t folur autentik i Allahut, i cili nuk sht i krijuar,sikur sht t folurit e njeriut. Hasan K. Prushak sipas: Z. Adilovic, op. cit., fq. 116-121.[84]Mul-la Ali El-Kari, op. cit., fq. 221.[85] Muhammedi a.s. i tha Ebu Talibit: O axh, shqiptoji kto fjal, ato n Ditn e Gjykimit do t mundsojnndrmjetsim. Ebu Talibi u prgjigj: Sikur t mos friksohesha se do t ofendohesh, ti dhe pasardhsit e babait tnd pasmeje, dhe se kurejshitt do t mendojn se kt e deklarova nga frika prej vdekjes un me t vrtet do ti shqiptoja.Kshtu, mund t ti them vetm t ta bj qejfin ty! Ibn Abbasi i tha pejgamberit: O biri vllait tim, vllai im e shqiptoi at qkrkove prej tij! Nuk dgjova, tha Pejgamberi. Sipas: Ibn Hisham, op. cit., fq. 81. Shih: Muhammed Asad, PorukaKurana, Sarajev, 2004, fq. 693-694.[86]Muhammedi a.s. ka pasur tre djem dhe katr vajza.

Djemt e tij jan:1. Kasimi sht fmija i par dhe djali i par i Muhammedit a.s. dhe Hatixhes r. anha, para shpalljes.2. Tahiri sht djali i dyt i Muhammedit a.s. dhe Hatixhes r.a.3. Ibrahimi sht djali i tret i Muhammedit a.s. dhe Marijes. Muhammedi a.s. ia fali namazin e xhenazes atij dhe e

varrosi n varrezat e Xhenetul-bekijjeh n Medin.Shih: Mul-la Alij El-Kari, op. cit., fq. 223-224.Vajzat e tij jan katr dhe t gjitha jan me Hatixhen r.a., t lindura n Mek:

1. Zejnebja, m e madhja prej vajzave dhe pas Kasimit.2. Rukija sht m e vogl se Zejnebja.3. Ummu Kulthum sht m e vogl se Rukija.4. Fatimeja sht vajza m e vogl.Shih: Mul-la Alij El-Kari, op. cit., fq. 224 e tutje.

[87]Akidet-un shm. akaid-un: besimi dhe do gj q ka t bj me gjasht shtyllat e besimit. Kjo shkenc mson dogj q sht jasht mundsis t vrojtimit shqisor. Ajo nuk i prgjigjet plotsisht fushs s teologjis, as dogmatiks

kristiane, as filozofis, si pretendohet t kuptohet n traditn perndimore. Sipas: Tariq Ramadan, Biti evropskimusliman, Sarajev, 2002, fq. 313. Akida teknikisht sht i afrm me termin tewhid. Por, edhe ilmut-tewhid teknikisht


36/37


sht sinonim i shkencs s kelamit. Shih: Nerkez Smailagic, Leksikon islama, Sarajev, 1990, fq. 608. Sufinjt, nga Xhunejdi e kndej, konsiderojn se ekzistojn tri nivele t konceptimit dhe aplikimit musliman ttewhidit: 1. Njerzit e rndomt knaqen me shqiptimin e fjalve t shehadetit dhe me prmbushjen e e krkesave tjashtme t fes; 2. Elita, radht e s cils i prbjn disa dijetar dhe t gjith pjestart e rendeve t dervishve, miratondomosdoshmrin e interiorizimit t tewhidit dhe t refuzimit t fardo veprimtarie q largon nga Zoti; 3. Elita e elits, shejht sufij, n trsi prjetojn anulimin (fena) t do gjje, prve Zotit, duke inkuadruar arsyendhe trupin vetjak, gjendjet vetjake t vetdijshme, sikur edhe t pavetdijshme. Ajo q mbetet sht permanenca (beka) Sipas: B. Lawrence n: Enciklopedija zivih religija, Beograd, 1990, fq. 720.[88] Imam Maturidiu pohon se Dituria (fikhu) mbi fen sht tewhidi, e cila sht m e rndsishme se dituritjuridike. diturin mbi thelbin e fes dhe shtjet e besimit.(Imam Maturidiu, op. cit., fq. 65.

Dijetari bashkkohor Vehbi Gavoi pohon se dituria arrihet nprmjet katr rrugve: shqisave, mendjes, provavedhe lajmit, i cili mund t jet lajm i drejt (shpallja) dhe i rrejshm. Pra, obligohet lajmi i drejt, ai hyjnor. Shih: Shtyllat e

islamit, Tiran, 1999, fq. 17-21.[89]N veprn El-Hulasah thuhet: "Kush e mohon miraxhin do t shikohet a po e mohon Isran prej Mekes deri n Bejtul-Makdis. Nse e bn kt, i tilli sht jobesimtar. Israja sht e vrtetuar me dshmi t pathyeshme, pr dallim prejMi`raxhit. S kndejmi, ai q mohon mi`raxhin sht n mashtrim dhe sht risimtar, por nuk del nga feja. Sipas: Mul-laAli El-Kari, op. cit., fq. 228. En-Nesefiu mendon se gjat Miraxhit Pejgamberi i Zotit s.a.v.s. ka qen n gjendje t zgjuar dhe ka udhtuartruprisht n Qiell, dhe prej aty drejt vendit m t lartsuar.... Ebu Hafs Umer En-Nesefij, Besimi islam sipas Imam En-Nesefiut (Akaidun-Nesefijjeh), Prizren, 2003, fq. 38.

Shumica e muhadithve, fekihve dhe mutekeliminve mendojn se: - Muhammedi a.s. Israin dhe Miraxhin e ka kryer po at nat, n gjendje t zgjuar; - I ka kryer me shpirt dhe me trup; - Ka ndodhur gjat pejgamberis, pas shpalljes s par. Sipas: Abdulhalim Mahmud, Isra i miradz, Sarajev,1995, fq. 1995. Shih gjersisht rreth transmetimeve t muhadithve: fq. 29-49. Nse analizohet jeta e Muhammedit a.s. n pikpamjen akaidologjike, t besimit, do t konstatojm se Israja dheMiraxhi sht pikarritja m e lart e Muhammedit a.s. Rrfimi kuranor pr kt ngjarje hedh posht se Israja dhe Miraxhi

kan t bjn me vizion dhe ndrr. Israja dhe Miraxhi kan rndsi psikologjike dhe paraqesin nj lloj kthese n historin njerzore dhe prkrahje


37/37


psikologjike pr besimtart e par. Po ashtu, kan rndsi epistemologjike, sepse gjat ktij udhtimi Muhammedi a.s.msoi disa njohje, deri ather t panjohura (jasht faktorve normal kohor dhe hapsinor), njohje transcendentale,por reale dhe t kapshme edhe pr Muhammedin a.s. me ndihmn e Zotit xh. sh.. Israja dhe Miraxhi kan edhe rndsishkencore, sepse meq Israja dhe Miraxhi nuk paraqisnin prjetim ndrror dhe vizional, ather duhet hulumtuarshkencrisht si ndodhi kjo ngjarje? Ndoshta, momentalisht, kjo mund t kuptohet si gjendje e transformimit nga gjendjaekzistuese fizike ne gjendjen transcendentale. Rndsia vijuese sht teologjike, spirituale etj. Shih gjersisht: Imran N.Husein, Znacenje Miradza, (The Minaret, no/1983), n: Islamska Misao, nr. 64/1984, Sarajev, fq. 14-16. Pr isran dhe miraxhin shih gjersisht: Ibn Hisham, Poslanikov zivotopis, Sarajev, 1998, fq. 76-80; MuhammedSeid Ramadan El-Buti, T vrtetat e patundshme t besimit islam, Tetov, 2004/1425, fq. 218.[90]Dexhalli, Jexhuxhi dhe Mexhuxhi, lindja e Diellit nga Perndimi, ardhja e Isait a.s. dhe parashenjat e tjera komentohensi katastrofa locale, por edhe si paralajmrime t kataklizms prfundimtare t ksaj ekzistence. Dijetart mendojn se besimi n parashenjat e Dits s Gjykimit sht pjes prbrse e besimit n botneskatologjike. Gjersisht: Yusuf ibn Abdullah ibn Yusuf al-Wabil, Predznaci sudnjeg dana mali srednji veliki,Sarajev, 2001, fq. 275.

Dijetart shtojn edhe disa parashenja t shkatrrimit t bots: trmetet e mdha, katastrofat e tjera natyrore meuj, ngrohje, neglizhimi i diturive fetare, rritja e mkateve, marrja e posteve nga njerzit jomeritor dhe jo t moralshm,rritja e harameve, prdorimi i ushqimit haram etj. Shih: Muhammed Ibni Ahmed El-Kurtubi, Podsjetnik na stanja umrlih iahiretska desavanja, Sarajev, 2003/1424 h., fq. 353 e tutje; Muhammed Seid Ramadan El-Buti, T vrtetat epatundshme t besimit islam, Tetov, 2004/1425, fq. 321-342.[91]Gati asnj vepr klasike e moderne, nuk mohon parashenjat e shkatrrimit t bots, duke u mbshtetur n hadithet eshumta t Muhammedit a.s. Ka diskutime rreth t kuptuarit t ktyre shenjave, tradicionalistt i kuptojm tekstualisht,kurse racionalistt i kuptojn si kriza lokale, si degjenerim moral t nj kohe dhe porosi pr nj rilindje shpirtrore, deri te

shkatrrimi prfundimtar i bots. Shih: Imam Nesefiu, op. cit., fq. 50. Shih: Muhammed Naim Jasin, op. cit., fq. 70-102. Muhammed Asad, Rruga pr n Mek, Shkup, 2003, fq. 379 etutje. Bekir Topaloglu, Yusuf Sevki Yavuz, Ilyas elebi, Bazat e besimit islam, Prishtin, 2002, fq. 212-222. Gjersisht pr parashenjat e shkatrrimit t bots: Shejh Muhammed Alij Es-Sabuni, El-Mehdi we eshratus-saati,Damask, botimi I, 1401 h./1981.

fikhul ekber - imam ebu hanife (shqip)

Documents