14 E E E E E DDDDDiel iel iel iel iel 8 P8 P8 P8 P8 Prill 2012rill 2012rill 2012rill 2012rill 2012

“

KULTUREwww.gazetadyrrah.com

"JAN KUKUZELI","JAN KUKUZELI","JAN KUKUZELI","JAN KUKUZELI","JAN KUKUZELI",një meteornjë meteornjë meteornjë meteornjë meteor

në muzikën klasiknë muzikën klasiknë muzikën klasiknë muzikën klasiknë muzikën klasikeeeeeMuzika e Jan Kukuzelit apo Niketë Dardanit tingëlloi për herë

të parë shqip në kullën mesjetare të qytetit antik, ndërkohë që

"4 stinët" e Vivaldit, një nga veprat më të bukura të artistit

italian erdhi për herë të parë e plotë nga një formacion

shqiptar pikërisht nga "të vegjlit" e shkollës "Mujo Ulqinaku".

Falë impenjimit maksimal të të gjithë anëtarëve të këtij

formacioni, jehona e interpretimeve të tyre i kaloi caqet e Durrësit

dhe mori vlerësimet dhe komplimentat e shumë personaliteteve

të njohura muzikore të asaj kohe vendase dhe të huaja.

Nga Mila BALLHYSABALLHYSABALLHYSABALLHYSABALLHYSA

F ormacioni "JanKukuzeli" i përbërë nga instrumentistë të talen-

tuar të shkollës së mesme artis-tike "Mujo Ulqinaku" (sot "JanKukuzeli") të Durrësit nisirrugëtimin e tij të shkurtër, pormjaft domethënës në vitin 1988.Nën drejtimin e violinistit mjafttë talentuar durrsak, FlorianVlashi, i cili në atë kohë ishtemësues në atë shkollë, instru-mentistët më të mirë të saj ubënë pjesë e kësaj iniciative, qëhabiti jo pak njerëz në ato vite.Falë impenjimit maksimal të tëgjithë anëtarëve të këtij forma-cioni, jehona e interpretimeve tëtyre i kaloi caqet e Durrësit dhemori vlerësimet dhe kompli-mentet e shumë personalitetevetë njohura muzikore të asaj kohevendase dhe të huaja. Gjatëviteve të shkollës Vlashi kishteqenë pjesë e formacionit të har-qeve të Institutit të lartë të Artevenën drejtimin e Ibrahim Madhitdhe këtë eksperiencë mjaft tëbukur kërkoi ta vazhdojë menxënësit e tij. Për shumë ngainstrumentistët e rinj, ai forma-cion harqesh ishte një shkollë evërtetë që i përgatiti përrrugëtimin e tyre të gjatë në fush-ën e artit. Nga tetori i 1988 kurnisën provat e para meorkestrën nën drejtimin e Vlash-it e deri në 1992, vit kur u shpër-bë, formacioni arriti të bënteemër në fushën e muzikësklasike, të merrte vlerësime elëvdata nga shumë njerëz të njo-hur të artit dhe kulturës e përm-bi të gjitha të ngrinte lart vlerate shkollës së mesme artistike tëDurrësit, që gjatë viteve të funk-sionimit të saj ka nxjerrë talentetë reja dhe emra të njohur nëfushën e muzikës, pikturës aposkulpturës. Violinisti Vlashi dhe11 anëtarët e formacionit të tij ikishin vënë vetes një sfidë, të tre-gonin se edhe pse jo një orkestërprofesionale ata dinin të bëninart, të interpretonin si artistë tëvërtetë, në mënyrë harmonikedhe plot përkushtim. Shumëprej tyre i kujtojnë me nostalgjiato vite, kur pavarësisht mung-esës së pjekurisë artistike dheeksperiencës në skenë e treguanveten një grup kompakt që sollipër herë të parë në historinë emuzikës shqiptare autorë ven-das dhe të huaj mjaft të njohursi emra, por që muzika e tyre ish-te ende e panjohur për një pjesëtë publikut shqiptar.

Koncerti i parë

Për koncertin e parë tëorkestrës së harqeve "Jan Kuku-zeli", Floriani zgjodhi një vepërmjaft impenjative siç ishte "4stinët" e Vivaldit, e cila për herëtë parë vinte e interpretuar e plotënga instrumentistë shqiptarë.Duke pasur parasysh faktin senuk bëhej fjalë për instrumen-tistë profesionistë, sipërmarrjaishte dyfish më e vështirë. Teatri"Aleksandër Moisiu" ishte ske-na ku interpretuan për herë tëparë para publikut këta artistëtë rinj, pas muajsh të tërëprovash të nisura që në tetor tëvitit 1988. Në datë 17 maj 1989salla ishte mbushur plot menxënës, mësues, prindër dhe art-dashës durrsakë. Të gjithë ishinkuriozë të dëgjonin këta të rinjqë nën drejtimin e profesorit të

tyre do të bënin Vivaldin të tingël-lonte shqip. Interpretimi i arrirëi bindi dhe më skeptikët se for-macioni i shkollës artistike tëDurrësit përbëhej vërtet ngagjimnazistë, por që premtoninshumë për të ardhmen. Në njëshkrim në gazetën "Adriatiku"Afërdita Sinamati dhe kompozi-tori Edmon Buharaja do tëshpreheshin: "I paraprirëpërherë nga një veprimtari kon-certale kurdoherë e menduar, estudiuar, e përgatitur dhe e real-izuar drejt, Florian Vlashi u para-qit edhe këtë herë me një niveltë lartë interpretimi. Po kështu,tërë orkestra, ndonëse me instru-mentistë të rinj, të vegjël, mundtë thoshim, u paraqit mjaft mirënë aspektin e një sensi të plotëtingëllues, me një diapazon tëgjerë ngjyrash e timbresh e deritek loja me koncept të qartë, nëtë cilën u mishëruan dhe u real-izuan kërkesat stilistike të lojësnë ansambël. Të katër koncertet(stinët) kishin konceptim tëdrejtë e të qartë duke i dhënëkarakterin, ngjyrën dhe di-namikën përkatëse". Ky suksesi parë u dha shtysën atyre për tëvazhduar iniciativën e ndërmar-rë së bashku, këtë aventurë tëbukur artistike të instrumen-tistëve të talentuar durrsakë. Pakditë pas shfaqjes në Durrës atainterpretuan "4 stinët" e Vivalditedhe para artdashësve tëkryeqytetit, në sallën e Teatrit tëOperas dhe Baletit, ku sërish upritën mirë dhe korrën duartro-kitjet e publikut.

Turnetë nëpër rrethe

Jehona që patën dy kon-certet e para të orkestrës së har-qeve "Jan Kukuzeli" u hapëndyert për të dhënë shfaqje nëqytete të tjera të vendit. NevilaKalaja, violina e parë e grupit tëinstrumentistëve adoleshentëkujton me nostalgji udhëtimetnë grup, kur të gjithë bashkëpërveç interpretimeve në skenë,ndanin së bashku të qeshurat,të papriturat e udhëtimeve, situ-atat komike që krijoheshin gjatërrugës, eksperienca të reja këtopër këtë grup të bashkuar. Njëtjetër anëtare e kësaj orkestre,Eneida Biduli, kujton se fakti qëishin rritur të gjithë së bashku,

që nga klasa e parë deri në gjim-naz i mbante edhe më shumë tëbashkuar dhe kishte forcuar tekata frymën e grupit. GjithashtuKalaja e Biduli rrëfejnë se faktiqë Florianin e kishin përveçsemësues edhe një shok të mirë,gjithnjë i gatshëm për batuta dhesituata që shkaktonin të qeshu-ra, i ndihmonte këta instrumen-tistë të kalonin mjaft mirë edhevështirësitë që u krijoheshingjatë udhëtimeve. Kalaja kujtonse për të dhënë koncertin në Ko-rçë anëtarët e formacionit unisën me trenin e pasdites të lin-jës Durrës-Pogradec dhe mbër-ritën në Gur të kuq në mesnatë.Peripecitë për të gjetur vende tëlira në hotel ishin një aventurëmë vete, por gjithsesi ata kishingjithnjë mjaft histori interesantepër të treguar kur mbërrinin nështëpi. Këto turne jo vetëmforcuan besimin e instrumen-tistëve dhe drejtuesit të tyre përprofesionalizmin e kësajorkestre, por njëkohësisht ibënë të njohur ata në rrethet ar-tistike anekënd Shqipërisë.

Koncertet tek Torra

Orkestra e harqeve e sh-kollës artistike kishte marrëemrin e kompozitorit të njohurdurrsak të shekullit të XI-të, JanKukuzelit. Në nderim të kësajfigure mjaft të rëndësishme tëkulturës durrsake, formacioniorganizoi një koncert tek Torra

Veneciane në 12 dhjetor të 1989,ku morën pjesë personalitete tëmuzikës shqiptare si RamadanSokoli, Feim Ibrahimi etj. Drej-tuesi Florian Vlashi do të shpre-hej në atë kohë në një intervistëpër gazetën "Adriatiku" se,- "ish-te muzika e Kukuzelit e këndu-ar nga një kor bullgar, një muz-ikë tronditëse dhe e magjishme,zëri i një njeriu të vetmuar, të zh-gënjyer dhe njëkohësisht i njëgjeniu",- ajo që do ta tërhiqte e

do ta shtynte ta përshtaste përnjë orkestër harqesh.Përzgjedhja e Torrës, si ambien-ti ku do të ekzekutohej kjo muz-ikë që vinte prej shekujsh i dhanjë timbrikë dhe akustikë edhemë magjike interpretimit. Muz-ikologu Ramadan Sokoli, i cili ikishte dhënë Vlashit një ndih-më të vyer për ta përshtatur muz-ikën e Kukuzelit u shpreh nëgazetën "Adriatiku" se,- "nukprisja të dilte kaq bukur ky kon-

cert, ku Kukuzeli të tingëllonteshqip, në sajë të guximit të njëdjali të ri...... Është punë për t'upërgëzuar si për përshtatjen emuzikës për orkestër harqesh,ashtu edhe për ekzekutimin. Pa-kgjë si citim në vepra të ndonjëkompozitori të huaj apo sh-qiptar kam dëgjuar, por si kykoncert i ndërtuar vetëm memuzikë të J.Kukuzelit është herae parë. Lëre pastaj mjedisin fan-tastik të Torrës, me atë akustikëtë veçantë". Ndërsa Feim Ibrahi-mi do të shprehej po atë natë:"Më emocionoi dhe më prekukoncerti me muzikë të Jan Kuku-zelit. Orkestra e harqeve nëndrejtimin e Florian Vlashit qe esaktë dhe kishte bërë një punëtë lavdërueshme". Vlerësimetpozitive të dhëna nga figura tënjohura të skenës muzikore sh-qiptare flasin dhe njëherë përprofesionalizmin dhe seriozite-tin me të cilin punonin të gjithëanëtarët e orkestrës duke dësh-muar një nivel të lartë artistik.

Pas Kukuzelit, Vlashi sëbashku me orkestrën e tij sollënpër publikun durrsak një tjetëremër të njohur të muzikës sh-qiptare, por këtë herë duke sh-kuar edhe më pas në kohë. Tin-gujt e muzikës së Niketë Dar-danit, kompozitorit ilir të shek-

E E E E E DDDDDiel iel iel iel iel 8 P8 P8 P8 P8 Prill 2012rill 2012rill 2012rill 2012rill 2012 15

“KULTUREwww.gazetadyrrah.com

ullit të IV-të mbushën ambientete Torrës Veneciane duke krijuarkështu një traditë të bukur përartdashësit durrsakë, që shijuanpër herë të parë këta kompozi-torë të vjetër shqiptarë, pak tënjohur në vendin tonë, por qëkanë ndikuar mjaft në muzikëne kompozitorëve të mëdhenjbotërorë si Verdi, Pucini, Bach etj.Krahas afirmimit të instrumen-tistëve të rinj durrsakë merita eFlorian Vlashit në këtë sipërmar-rje është e dyfishtë, pasi ai në tënjëjtën kohë risolli në kohëntonë këtë muzikë të harruar tëkompozitorëve të vjetër sh-qiptarë. Duke u ndalur në këtëpikë, muzikologu RamadanSokoli në nëntor të vitit 1990 dotë përgëzonte artistët durrsakëpër guximin dhe vlerat që sollënme "ringjalljen" e kësaj muzike"pa pasur frikë ngaparagjykimet dhe injorantët".Ndërkohë muzikologu austriakGrabor Rivo u shpreh gjatë kon-certit të formacionit të harqevenë Tiranë se,- "është fat dhe kre-nari për një komb që ka një kul-turë kaq të lashtë muzikore, por,është po kaq krenari për të faktiqë ka sot intelektualë të tillë qëdinë ta vlerësojnë e ta nxjerrinnë pah. Më bëri shumë përsh-typje niveli i orkestrës si dhepjesëmarrja e madhe në audi-tor. Shfaqje të tilla kanë vlerakombëtare". Në tre vite e gjysmëtë ekzistencës së tij formacioni"Jan Kukuzeli" ka ndryshuardisa herë emrat e anëtarëve tëtij, për faktin se maturantët qëmbaronin shkollën e mesmeartistike nuk mund të ishin mëpjesë e grupit. Po pavarësishtndryshimeve të herëpasher-shme, orkestra ruajti nivelin elartë artistik dhe tregoi se pasio-ni e dëshira për të realizuar nis-ma inovative mund të jepninfryte shumë pozitive.

Koncertet e fundit në Itali

Në numrin e saj të datës 28maj 1992, "La gazzeta del mez-zogiorno", një e përditshme erajonit të Puglias, do t'i kush-tonte një faqe të tërë mbërritjesnë Brindizi për një tur kon-certesh të një formacioni të njo-hur harqesh nga Durrësi. Nëkëtë shkrim ndër të tjera nënvi-zohej: "orkestracioni dhe drejti-mi i instrumentistëve shqiptarëi është besuar eksperiencës sëmaestro-s Florian Vlashi, i cilika arritur të krijojë një harmonitë veçantë në grup dhe një bash-këpunim për tu pasur zili. Sen-sibiliteti muzikor i artistëve tëshkollës artistike "Mujo Ulqi-naku" u jep atyre mundësinë të

depërtojnë pa probleme dhe memjaft kompetencë në zbër-thimin e çdo pjese muzikore". Nëmuajin maj të 1992, pak parashpërbërjes orkestra e harqeve"Jan Kukuzeli" zhvilloi një turnemjaft të suksesshëm dhjetë di-tor në rajonin e Puglias. Instru-mentistët e rinj ishin ftuar ngashoqata "Acli" dhe "Cichal" nëkuadër të aktiviteteve të larm-ishme me rastin e binjakëzimittë qytetit të Durrësit me rajoninjugor italian. Repertori iorkestrës përfshinte pjesë muz-ikore nga kompozitorë si Albi-noni, Vivaldi, Paganini dheBrahms. Në të njëjtën kohë, kra-has emrave të njohur të muz-ikës botërore, një hapësirë tëveçantë në repertorin e koncer-tit, violinisti Vlashi ia kishterezervuar kompozitorit durrsakEdmond Buharaja me pjesën"Eklips". Prania e muzikantëveshqiptarë në qytete të ndryshmetë Puglias nuk kaloi pa rënë nësy të mediave lokale. Në njëkohë kur vetëm një vit më parë,rajoni jugor ishte përballur mefluksin masiv të shqiptarëve qëi drejtoheshin brigjeve italianepër një jetë më të mirë, tashmëPuglia po kuptonte se krahasvarfërisë ekstreme dhe krimi-nalitetit që vinte nga Shqipëria,

vendi i shqiponjave dëshmontese kishte virtuozë mjaft të mirënë fushën e artit. "Populli sh-qiptar e ka në gjak artin dhemuzikën",- është titulli i artikul-lit të gazetarit Matteo Summanë gazetën "L'eco" të Brindizit.Ndërsa vlerëson paraqitjenmjaft dinjitoze artistike tëartistëve të rinj durrsakë Sum-ma nënvizon se interpretimi ivirtuozit Vlashi dhe instrumen-tistëve të harqeve dëshmon af-tësitë muzikore të ballkanasvepër të rikrijuar momente me in-tensitetet të lartë emotiv dhe po-etik. Këto koncerte do të shëno-nin fundin e ekzistencës sëorkestrës së harqeve "Jan Kuku-zeli".

Shpërbërja e formacionit

Drejtuesi artistik iorkestrës, Florian Vlashi, kish-te fituar konkursin për të qenëpjesë e Orquesta Sinfonica deGalicia, punë të cilën ai e kishteshtyrë deri në muajin maj për tëmos humbur koncertet e plani-fikuara me formacionin e tij. Kure pyet për atë periudhë timbri izërit të Vlashit përcjell emocion,pasi pavarësisht se kanë kalu-ar 20 vite ai dhe gjithë anëtarët egrupit nuk mund të harrojnë atomomente aq të trishta. "Në sta-cionin e Brindizit më përcollën

Anëtarët e formacionit të parëAnëtarët e formacionit të parëAnëtarët e formacionit të parëAnëtarët e formacionit të parëAnëtarët e formacionit të parë1. Nevila Kalaja2. Orges Caku3. Mirela Liço4. Pirro Gjikondi5. Parid Subashi6. Adelina Hasani7. Altin Thanasi8. Klodiana Deçolli9. Sokol Koka10. Rediana Lukaçi11. Krenar DërrasaDrejtues artistik dhe solist: Florian Vlashi

Anëtarët e formacionitAnëtarët e formacionitAnëtarët e formacionitAnëtarët e formacionitAnëtarët e formacionitgjatë turit në Italigjatë turit në Italigjatë turit në Italigjatë turit në Italigjatë turit në Itali1. Orges Caku2. Klodiana Babo3. Hektor Llupa4. Lueta Prevazi5. Eneida Biduli6. Greta Xoxi7. Suela Kazazi8. Denis Cara9. Entela Ndoni10. Dritan Rrokaj11. Rediana Lukaçi12. Ilda XherajDrejtues artistik dhe solist: Florian Vlashi

të gjithë. Ishte shumë e rëndë...U ndërpre një ëndërr në mes...Gjatë rrugës Brindizi-Milanonuk më hiqeshin nga mendjanotat e fundit të Adagio-s së Al-binonit, një arpezh në violinë qëhipën lart, në "pianissimo e di-minuendo" ...si hapat e atij qëlargohet përgjithmonë. Nuk duatë tregohem sentimental, por aikoncert dhe momenti tek stacio-ni i trenit kanë mbetur të fo-tografuar bardhë e zi brendanesh. Ishin finalja e filmittonë...",- shprehet Vlashi kur rik-then edhe njëherë me sytë emendjes ato momente që po ijepnin fund një ëndrre të jetuarme intensitet të lartë. Madje, aishprehet se ndoshta pengu i asajnisme të ndërprerë në mes të

rrugës ishin shtysa për të ngriturgrupin e tij muzikor në Spanjë,Grupo Instrumental Siglo XX apoCamerata Brigantina-n (orkestrae të rinjve të Betanzos). Ai i shehtë gjitha këto si një jehonë të atijformacioni të parë që ngriti nëDurrësin e tij të dashur. Ndërsakonkursin e talenteve të rinj nëBienalen e Durrësit "Netët e Muz-ikës Klasike" e konsideron njëformë që "mbyll rrethin", një rik-thim apo një kontakt disi i largëtme atë shkollë ku ai mori formim-in e tij të parë si artist.

Ribashkimi pas 20 vitesh

Eksodet e njëpasnjëshme ikanë shpërndarë shqiptarët nëshumë vende të botës dhe shumënga ata instrumentistë të rinj tëasaj kohe sot jetojnë e punojnë

"Në stacionin e Brindizit më përcollën të gjithë. Ishte

shumë e rëndë... U ndërpre një ëndërr në mes... Gjatë

rrugës Brindizi-Milano nuk më hiqeshin nga mendja notat

e fundit të Adagio-s së Albinonit, një arpezh në violinë që

hipën lart, në "pianissimo e diminuendo" ...si hapat e atij

që largohet përgjithmonë. Nuk dua të tregohem

sentimental, por ai koncert dhe momenti tek stacioni i

trenit kanë mbetur të fotografuar bardhë e zi brenda

nesh. Ishin finalja e filmit tonë...",- kujton Vlashi

jashtë vendit. Disa vazhdojnëprofesionin e tyre, disa të tjerëkanë ndërmarrë rrugë të reja nëjetë, por kontaktet me njëri-tjetrin nuk i kanë harruar. I kanëpremtuar shokëve të tyre të vjetërse do të mblidhen së bashku nëmuajin gusht për t'u ngjitur dhenjëherë në skenë, për të interpre-tuar ato melodi që i bënë të njo-hur në atë kohë. Eneida Bidulipremton se në 11 gusht forma-cioni i dikurshëm do të rimblid-het dhe njëherë si dikur, për tërikujtuar qindra momente tëbukura e të vështira të ndara sëbashku, si dhe për të treguar semuzika i bashkon shpirtrat, izbukuron ato dhe mban të fortame nyje të padukshme lidhjen efuqishme me artin.