f. commentarlils m1clal1536512/...ι. Ν. f. ö commentarlils m1clal jophi r.salomonisb.melech...
TRANSCRIPT
ι. Ν. f. öCOMMENTARlilS
M1CLALJOPHI
R.SALOMONIS B.MELECHIn GENESEOS Caput XIV.
QuemExHebraco in fermonem Latinum trans-latum, & Notis breviffimis illuftr.
Cum confenf. Amplitf.Facult, Pbiboßi» lütt-firt Academia Upfalienß,
PR£SIDErao CELEBERR1M0
D no ANDREABOBERG,
L.L.O. O. Profess. Reg. & Ordin.Examini publico modefte fubjicit
Alumnus RegiusPETRUS
WERMELANDUS.Ill Audit. Guft. Maj. ad d. 15 April.
Anni MDCCXXXV1I.
UPSAU/E, Uteri? Höjerianis.
S:fe R:« M:tisMAGN/E FIDEI VIRO
ReverendißimoPATRI ac DOMINO,
D:No MAGNOr
AURIVILLIO,S. S.TheoL DOCTORI celeberrimo, ^per Wermelandiam & Dahliam SU¬PERINTENDENT! , Vener. Confift.Carolofl. PRvESIDI graviflimo,Gymn. Scholarumq$EPHORO
accuratiilimo.
MiECENATI ΜΑΧΙΜΟ.nw# nnw οπη"ΐ ηκ natp1? ntor? ^TD^nπμϊ nny DJ ρ π:πι naitt onoy trninmoa nSitn '»raun maa anprn γιπκnwjfrortHJn -WN oanonan ηκODTIÖDnawo m nis< nr:ö -ooa vta« mb kjNirw nrjyoi hqot kVnnw ρβρ κιπβτown to m ny ^aaiρητ pttftfb πιan« ηκ fina$ o:0Mrfc:o?iy *?jn rinyb min'»Oha ση^τηReverendiifimi Hominis,TUI
Cultor devotifßmti»Petrus
Summe ReverendoatqueCeleberrimo Viro
D:no O L A V OCELSIO,
S. S. Theologie DOCTORI, atquePROFESSORI Primario ,Inclutae Dioe-cefeos Upfalienfis ARCHI - PRjEPOSI-TO, ut & Tempil Cathedralis & adja-jacentium Eccleiiarum Antiftiti & PA¬STORI longe meritiflimo, utriusqueConfiftorii Üpfal. ADSESSORI gravis-fimo,nec nonReg. Soc*Lit.& S.Svec.
membro maxime incluto.PATRONO MAGNO.
bv üsnso iyn ρ ntn orn ^yi ©*3S£Örw urmth MOrnsa min nn?i orftwm niö3 by nunnwri?D1pD3 nnin^ 0J1 yninbi ">OinV ruep *0inp D30T3 [Π tmvd dm nnyi ©a-oy oyrnnp© u6d rnMön n1? p« *wm ηκιπnny© ^ίπμ «7 parar ιορηριιcd^tdh ηfraj ow nto τιομπ pdijh03ΠΚ ItfM *ηφ\ C33^Π ^3 iy ΓΟΌ
Summj Reverendi Nominis TUIClient humiUimus
Petrus
Admod. Reverend. utj3 Fjr&ctariff% D0MTN0>
Mag. SVENONI FLORELIO,Holmedahlenfium PASTORI, viciniqjDiftridlus PRjEPOSITO digniffimo*
PATRONO OPTIMO.
Admod Reverend, atfa Prtclarijf. domino,Mag. MATTHLE KRUSE,In Gymn.Carolii LECTORI, &Con<fiftorii ibidem ADSESSORI primariojPASTORI & PRiÉPOSITO in Gra¬
va LaudatiiHmo,PATRONO jugiter fujpiciendo.
Admodum Reverendis atfc PrtclAriflimiiDOMINIS MAGISTRIS,Gymn. Carolft. LECTORIBUS dignis-iimis, Confiftoriique aDSESSO-
RIBUS dexterrimis,PATRQNIS CERTISSIMIS.
ExcYcitium hoc Acadcmicumcum omnigena felicitatis ad-frecationeJacmm ejje <volmt.
A. & R.
LIBERMICLAL JOPHIR. SALOMONIS
B. MELECHIN
Genefeos Cap. XIV.TRANSLATUS.
ίο® HSsJl) Hag® mojf; w§B)
V^i V^>»
Τ pIQ:ηηκ nsn -CM^td n«
'Ü1? ΟΜ3 10W DIpD 'LU*U *^BO'SDIKO D'D^O DlpOH 1Π1Κ . 3i?W
:riröl ma
jnxn Ski {31 pari loa •par: nnyn jnn
»Jim st,l?pn 10131/13 ΌΠΒΚΙ
mt? t^xo3 a'tm wa *3 Saan jnonV
:3pr Λ tw τι® jm nrw ja nnrn
mw paynη τ6οπ ο >*4in
ms>ya
Cap. XIV.f^Edorlaomer. Non duo, fed XX-verf t.^ num-hoc eil vocabulum.Rex gentium. Hic Rex fuit loci,
cujus nomen fuit Gojim,· iic ap-pellati propter gentes, quse hinc& illinc eo fuere congregatae.
pny S^quaii pnjtt,/» valle: haud v. 3.aliter ac dicitur : jn«n Sni Et in Exod.zfinrca pones teflimonium. 2lm
Siddim. Significat locum cam-peilrem vel agrorum,ut habet Tar-gum. Dagefch autem (impreflumτ« nj eil compenfativum abfentisliteras radicalis geminatar. Nam-que voces rrw & Plur.nnp ad duesreferri pofiunt radices; ad inuiita-tam mt?, & nt? occavit (quae pofle-rior occurrit in hisJ apr iS tw*Occabit fibi Jacob. Hof% 10:
£>u<e eft mare falis. Vallis ipfa U*pofthaec transformata fuit in ma-
r^vocatummare falis: quod ipfumA 1 eil,
4 m β *rfton tr Mipin mihi o* *p nnx rwwo 'jn^naa awa» 103 Skibp Siaa ΝΙΠΙ
Sx loa iop inxi loxy *^id poy nw ix
: nbon o"· poy μιπ jnnro ^rrain "jsxa
•ma ru» nw nfcwiflDon ιοχ"· iflonno nnxn noiV πϊτμ»
:r~n»y vhv wt? m i»3 ίο*#*
rmnwo omen m wnnnpp rnt? crpjyn 13η -cd\npo*T1 nt? pa μιπ nn σιρόπι nraip
: crnp Mipa pbi crSiu*pm »nn D'iaD nvpoa •οηναoty Mini naS Mitpa anxpoai nna
matfn
«β o Ii fefl: terminus terrae Ifraelis, quem*
! admodum ex limitibus conftat inS. Codice defcriptis.Aut erit vocabulum pny rurfus dben*
hic repetendum, quemadmodum dana,(particula hx in loco, ubi haec ver·ba habentur) Ne in im tua arguasme. Dicendum itaque fuißet(ple-nej ipfa eil valOs falii maris. verf. 4,
Et decimo tertio anno rebellarunt. Ben
Hic cum defignandus fuiilet nu- Melech,merus certus annorum^ut terminutyex quo coeperint rebellarey ipfetan-tum numerus (cardinalis) adhibe-turejusdem quantitatis. Indicare
I autem vult annum tertium deci-mum.
Et percujferunt Rephaim in Afchte- yerfi y,rot Karnaim. PercuiTerunt sEnakimqui fuerunt inAfchterotKarnaim.Locus autem hic iitus eil interduos montes magnos,&propter-ea vocatur Karnaim.In rnonte ipforum. In notinullis verf, 6,
codicibus habetur Cateph patncbfub litera Refch} In quibusdam ve-ro fcheva fimplex. Eil autem no-men fubilantivuin,cujus flatus ab-
A 3 folu-
6 <1 o H
mjoS caoni px oSaa -nn nism (
OJin pi t^tnn ninria 'Jan tsunno npo
: ryan t^naa DiSpix
Όυηηη idkb? loa
; nuro
CW Siu llö'a •'pVorn rn#*ans πό pi -ma nopj η rinn
: 3X10 mt?
ml* rw OTO pDW i
pj» tiranao »'i τι» lantsi louma
loj nn r-nion tmni tm anix m»i
X na? itjnssi cm moav
mixa nx nannn runw •ΠΤΙΜ3
cron
*$ Ο $» 7folutus eil mn, forms ρκ. Memvero fuffixum eil pronominale;non autem infinitivus conjugati-onis Pielj quod apparet ex He Pa-tachato. Atque ita (ut fubftanti-vum) interpretatus eil Onkelos,
t>01ö3 in monte Seir.pNs V«. VocabulumS'i« denotat
flanitiem} quemadmodum redditTargum, "wd.
Ager Amaiekiurum. Planitiesmz-verfl 7.gna, ubi urbes exilruils funt, ad-pellatur mer. Sic quoque mentiofit agri Edom. G en.3 2: 3. Agri MoabRuth 1: i.
j ln valle Siddim. Signiücatagrum, verC, gUt etiam habet paraphraiis Chal-daica. Radix ejus eil τw oeeavit. Α-lii vero volunt iignifteationem &originem eife a verbo, quod inbis occurrit :tm am« mw Et in- Deuucruftabi* eos calce : D^gefch autem 'eile loco liters quiefcentis,quem-
1 admodum in hoc loco: d'ss maai;Et apertur<e florum. Sic radix ejus l ßeeilet Hey oblevit, ^ *rvnwa putei. Hoc vocabulum in verr l0
regimine heic occurrens, mutat J'\ A 4 fuas
8 « o I
: etjdm raw atm o'nr»
:w B'O "*lDnKtr» nsDina O^MÖTI jo *1DJ ΠΤΠmio Π3133 ΓΒΟΜΠ '3 Hl SK 103
^όϊ nw»n nxtjo laa nnSnrD na1? V
pws3i Sm nna nnn jap nna 3 t^nn
P'03 pl nSo 1Ö3 HJD3 t^nn K31
: Λρ
pW Hm •D^art:*>3v ':a 'J3D 4Ή3Ι?Π
;WI TJjra «3» »a» ρ mpj w
r*sn» mvn 'mbih nrbn pap •pilWbvh
»i o i* 9fuas vocales, quod non fit Gen.26:18· in his^nn nnsa ηκ nann. Appel-lantur autem ita, quod aquas ha-beant fcaturientes.lon defignat lutum pulveris.1D3 mn, Ad montern fugerunt. Vo-
cab. rm, örtum a radice gemina-ta, cum η locali hic addito idemeft ac (i diceretur an Sn, Nam tb
He additum in fine vicem geritLamed , prsefigendi ab initio,
quemadmodum fit in ceteris no-minibus. Aftumit prius He Pamcbparvum h. e. S<egol, loco Patnch ma¬gni. In commentario autem fuohxc habet Kimchi: He affumit hicSzegol> ut fit ejusdem formae acnSo.Sic etiam in Michlol,pag. 117.
t5,(?an Profugus. Eft nomen adje- verf ij,(ftivum , iignificans ereptum , U-beratum.
nayrr Ebrttts. Ex pofteris Eberl.Aut ita appellatur, (Ebrams; Aben-
|' quod venerate regione träns flu- dana.vium ( Euphratem> verf. 14.ρτι Expedivit. Significat expedi- Ben
tionem bellicam. Eft verbum a<fti- Melecb,vum, denotans atftum transeun-
\ A j tem
ίο «Εβ ο ffr
Ήοι-ύο ^a onS jnj iim'ßi wbwfy
ywb cxxr oroam ipnm mn ρ^πι
γτί» Sppoa ικη nu? ΊΏΜΠαηιχ nobi canix tzrajon ra^a
? HoS -jun jo 'π mx map1? noxn γη*
nayx tfaano irraa nbiJa» •irra n^ivbu» w njoty rm jwa pxa? pina wy
;nixo
•ri^1? nn^i? pbm*iDx» »—,01 orpn nVSn 'xna *a noiba
t<n nVbn ^na w> *iox r^b? an-V
pbro riVbn *a S'S Diri inayi t^ir»
nbx rn nVbn w v '3 narr1?)?
npaxn
O igt IItem in tertium. Senfus eftrDeditillis inftrumenta bellica. In hisautem locis, η^π pnni ö* exfere ha- Pf.ss-'ß»fiam i Dninn ip'Vn éf exferent gladios jtzecb.fuoi , denotatur adus tranfiens 28-7,tantum ad fecundum.vmn nx Infiruftos fuos. Eft η omen
adjedivum forma; mfi, rcrba. De-fignat juvenes, quosinftruxeratatque docuerat verum cultum,ex-hibendum divino Numini.Eademfignificatio occurrit in his : Im- Prov.zztlue Querum, 6.
Natos domf fua.Qui nati fuerantin domo ejus, ex iis hominibus,quos afiumferant in Haran & ter¬ra Canaan, qui jam trecenti nu-merabantur & ododeeim.Et diftriluens fe invafit eos nollu. verr ^
Vult dicere; media node afiecu-tus eft eos. Qu.od autem hic ad-hibetur vocab. οπ,ι?ρ} neque dici-tur, media node venit ille & fer-vi ejus, & pereuftit eos^ idipfumindicat>nodem divifam fuifte con*tra eos. Namque ad mediamusq;nodem fecure egerunt qua^uorifti Reges 5 a medio vero nodis
& dein-
ii o |HnSn -»smot naa o'aS eraSo nra-wa
:E=nax ηπο uaa croa νη "frx\ ι
mai πυηοΗ t^tinn nVba pbrut? laro w□msi Saa on^ji viajn
:ona aS &w
rna ρ S'S ΤΠ^ £31^ i ^ <
'in Sxajn idk® iaa onayn γπ ρ 'a:nn ρ S'i
ja Ntipji naou nrn •ρ-ß Ό*?Ώcai^m pnsn aipa MTI» nrSv nara
pr napin n»rai Dam Sr Sao* ι*Λ
na cravrn owann t-rpa ''aS "p"***?
'ut p«n oanx ι>*·ρη tskv "idn» iaj
tp tua :*<in 'a psn tdj τύκ ^
nwri
«ϋ Ο ι» i }& deinceps metu Abrahami au-fugerunt.
'
Aut fenfus eft, quod diviferit dben*Abraham hac no&e fervos fuos dana,in plures turmas, ut undique eosaggrederetur , & nullus eorumeffugere poftet. verf* *6·Lotbum fratrem fuum. i e. filium Ben
fratris fui. Sic enim loqui folent Melech.Ebraei } quod etiam obfervare li¬cet in h. 1. 'in Sxojn, patrui mei ;vult dicere πη ρ patruelis mei.Malcizedek. Jod eft Paragogicum. verfiig.Appellatur vero ita propterJero-folymam, quae fuit locus juffcitise& pacis, nullamque potuit ferreiniquitatem , neque violentiam,neque opera abominationis, diu-turnoadmodum tempore: ideoqjevomuerat peccatores, qui habi-tarant in eaj quemadmodum dici-tur: Ut non evomat vos terra c. Di- Lev. ig:cuntur autem hsec (minatus hac eft zg.Deut propter cultum) Deorum alieni- Deut.31:genarum terra illius. SitUS vero e- 16,jus quia refpe&u aequatoris eftcommodus, & aer praeterea (re-gionis) temperatus 5 hinc dicitur
locus
mciQwu
Niecs>4icl
x.acaiec.ueu,
IULICUC3£,1tUU
Uli-4CNijlNQUrflÄJU
c!dÄjsjÄ3C3
CC.Ul-ίUCMZ3CaiJU
ciicL_!aacsinlA.
*
UA-iflaclcuicallunj:
ΛΛ%ΡXLIC4su!IXUiÄ3i»—ίUa£,L
bUl-Jiciuax*c.uuartαιλι-!äjqaL
χιxufkxuc!c*ua,xm.caiac,Lcsua
luuuacurd.i-4αψa^c».*u!
xuc!·
ff.CUlCUL\CÄJijQGlCiC<Jk,vUlflrtCXUCfc
σψeicp.
U>1iUfl£,iPcm
CÄUflcc_jUNÜ:
ueuuvNuuu-ίauriclxauΛ,αeujnU
•ioP»fl
ni o $· iylocus i lie ornamentum traclui & Pf'4$:3gaudium totius terra.
Rex Schalemi h· e. Jerofolymie,uti fcriptum eft : Schalemi efi ta- Ρ[.76:5bernaculum ejus. Vid. Kimchii com-ment. in Jofua* cap.X. verH κ adVOC. Adonizedek.Moris fuit appellare regem Je-
rofolymae pix obo , five pnx'jm; dana^quia idem haec iignificant: haudaliter ac rex j£gypti diftus fuitPharao. Ita quoque invenies in caPmlo;llibro Jofuae, quod nomen regisJerofolymaefuerit pnx »jntt. Dicuntautem fapicntes noftri, p.m. re¬gem hunc fuiiTe Schemum filiumNoachi , quod omnino veritatieft congruum. verf. 19.Poffejfor catli & terra. Eft qU£E- Ben
dam pofteflio , quae fit iine ulla Melech.venditione ac pretio; quemadmo-dumex hocloco patetac ejusmo-di aliis. Proinde ruip hic idem ii-gnificat, ac fi dixiliet rw)yfaåor^Vel k'xdö, effettor, creator. quemetiam fignificatum habet njp inhis verbis: TTJp acquifivi virum5ut fupra in hoc commentario ex-
^iguχα
<^c!uu,txaxduJ
INC3
Ndu.
crJL«UILJ
/suL·cv&y
uadruiic<L_,uaail:
vy-sGcdflaanckxauxuaudu
GdijR^lΙβΛΛβUCGflCSßUXLCIC,£,M
Ci,βΟΐΙUXL,
gc!cu.'ucuauICqIsUUCtCi,
luucuadu4··
"""uuCWA
LuuaauciQLäjcxLcxL:
n/slari
<tc*ciru!icauiclxcu
cr,cdiuu
acrkuura:
GSXUkchcu:i,cCtfflUdjGUXC3c!UttS
tucGuuCL·,diruzaucckuux«-,
ti§οΡ»φι
*9 σ §gt 17plicui. Obfervat autem maforaVoc. hiip ubique fignari duobuspundis, h. e. per Zere; fed inve- Prov.ij?ni a1? njip habere Lamed dagejjatum: jz,höc admiiTo,ruip fub lit. iV«»,pro-ter dagefch, habet tria punda^. e. s<itgol.Jgui tradidit. Eandem habet ii- verfize*
gnificationem hoc verbum atquejn> & ίο» 5 quod pofterius adhibetOnkelos ; γη -ööi.Et facultntes tolle tibi. Hoc VO-verf.zt*cabulum compleditur otnnem
hominum poiTeffionem, quocun-que demum nomine veneritjpe-cora, jumenta, argentum,aurum& fupelledilia quaevis. Vocab. au¬tem rcaan exponendum de aniniahominis* nihil enim poftulavit abipfo praeter homines. Opes vero& reliqua omnia ei concedebat·•jn» Corrigia calcei. Idem atque verf. 3jt
nyin ligula calcei.Si fumfero. Particula ok habet
Vau praefixum adeoque fenfus ficeft fupplendus : ii fumfi , aut ßfumfere.
B V?3,
iS «I o Ü·
*-?3κ nanpn mjpS γ»γκ nrn "nyVa"Ώ ty «]Ni 'uaa 103 ρ aa Era-i1? t<n
«1103 run DD t><tyt Γνκυ ί^'ΠΒΤ
yapi J03 rwru a'am nr nav» «χχ»
nrn »va y"3xn» W ounxi P)Sn iS
tno inpS nyty -jx iaity '»aSW1T31 irra »tVi ra'an am "tyj ityx»
ιονπ» π1?»n j3^n |"χτ rVw 103Ν
1 ptsty ax '3 vir» jusfo: a'si
«Φ* *Q( ^
•β ο gg» ιρvrjfa. In hoc vocab. Jod non verf.zj.
eft affixum Pronominis primaeperfonae , Ted pluralem in hacvoce pari modo defignat, ac fieilet ex pronomine } licet mo-veatur Jod, & careat mem fina-li. Sic etiam plurima ejusmodi€xempla in venire licet, ubi Jodpluralis numeri hac ratione mo-vetur. e. g. uiSn i1? inpi fpro miSnJ jer. 22& nin ούτκ (pro crSinj» Rabbi 14.Aben Efra exponit Jod illud ut Efaj.ipPronomen; quaii dixifiet(Abra-' ^hamus) Verum praeter nie, quodacceperunt , & quod comede^runt pueri; videlicet qui arma-tierant, & vernae ejus. Sic idemvalet atque mbu praeter. Minimevero convenit huic vocabuloforma iingularis; fed ufurpa-tur tantum in numero
plurali.
•m ) o c Η*
jo 4 β κιNotas Breviifimxin Cap. XIV.
PAg. i.lin. ίο. nSnn er t>tn. Ornaturtitulo maris, non ob magnitudi-nem parem j Ted juxta morem fcriptu-rx facrae. Etenim Hebratis id efte fa¬miliäre , obfervavit Hieronymus inGen. Cap. XXXVI. 24. appellare quam-vis congregationem aquarum mare.quod etiam in aliis lingvis haud infre-quens efte, pluribus teftimoniis pro¬bat Relandus in Paladtina lib.I. c. 38.Nomen falfi ducit hic lacus a quali-
tate aquarum , quae falfiflimae5 quem-admodum alias aut ab eftedis wäre
mortuum, aut a litu n*nyn er wäre pla·mtiei appellatur Deut. iii. 17.Inter admiranda hujus lacus hoc et-
jam prodidit antiquitas, quod omniain eo fupernatent aquis , nihilque de-mergi pofiit. Quod vero hoc certorefpedu & aliarum aquarum, & cor-porum aut graviorum, aut leviorumintelligendum fit, ex pluribus experi-mentis ac fcriptorum teftimoniis col-legit Relandus in Palaeftina fualoc.cit.
Qqaeftio alioquin movetur, num la¬cus
K® o 2'f
cus hic fuccefferit in locum urbiumfubverfarum Sodomae, Gomorrae &c.quarum fit mentio Gen. XIX. 24, if.Ad hane quod attinet, docet omninofacer codex , urbes hasce igni & ful-phuri folum traditas fuiiTe j e veftigioautem fuccefiifte lacum quendam, haudaeque colligere licet ex bis verbis ntiftstfan nerpa ρκπ -ta'p nSy rum com. 28.neque ex aliis S. S:x locis. Eft itaqueveroiimillimum , lacum hunc aliquan-do exftitifle vel inundatione fluvii Jor-danis, vel alio cafu 3 num vero in il-lo praecife loco , in quo fitce fuerunturbes antea excif&vle hoc pugnabuntalii, nec nos repugnabimus, tacenteprafertim fcriptura facra.
Pag. 4. lin. 3. '131 w ynn pay mm ικNiii me omnia fallunt, hic memoriavacillavit Abendana poft Aben Efram,cujus verba heic defcripiit. Etenimqua^ mox poft partic. loa adducuntur.verba Biblica ex Pfalmo VI. 2.quomo-do huc pertineant, aut praefens argu¬mentum illuftrent,fateor me non per-fpicere. Crediderim itaque evidentis-iimum eiie, Rabbinorum utrique fuis-fe in men te verba Pfalmi XXXVIII. 2.
B 3
ii ** o <?.>W3W Sk, quae heic prorfus qua-drant; cum in membro commatis ejus-dem pofteriori dcficiat partic.S; quamex priori effe repetendam (ut in h. 1.Geneiios vocab. par) & ipfe Aben Efra,& Ben Melech in fuis ad Ρ f. XXXVIIIcommentariis indicarunt. Prior qui-dem his verbis : naja mer· bx "jnnm SkiniD3i "innna bxi -»rix h. e. particula bK re-petebda eft in fcqv, membro ; quafl efletfcriptum 'ui qnoru bxi j cujnsmodi Elli-pfeos plura occurrunt exempla. Ben Me-lech ita : o'j® oipaa ίοψ "o?» Sxi h. e.Pnrticula Sk , femel bic apparens, iterumeft repetenda. Difficultatem igitur o-mnem in verbis Abendanae fublatamvidebis , (i heic pro -jax, quod habetPf; VI , ubi rrullum Sx deficit, Iegeris*]33{p ex Pfalmo XXXVIII.
Pag. 4. lin. 7. m&r tsS® ru® S''"> Con-fentit cum Rabbino noftro in fua ex-
plicatione Aben Efra, atque hunc an-norum calculum fufficienter illuftrat,addendo praepoiitionem, ®S®a an-no decimo tertio rebellarunt. Longe-diverfum autem fenfum ex his verbis•elicuit R. S'chelemo, explicans hunciiumerum m®r ®S® non ut ordinalem,
fed
•i o §9» 2}fed cardinalem ; quafi Reges illi nollanno decimo tertio, fed.per integrostredecim annos rebelles fuiflent > auttributum denegaflent, antequam illosiaggrederetur Kedorlaomer. Conftatidipfum ex his ejus verbis: pioS ru» V'ai'131 "na tvta, anno decimo quarto, exquo rebeüaverant, venit Kedorlaomer &c.
Pag. 4. lin. 8. draan. Vocab. hoc di-verfimode reddunt Interpr. Vulgatusut nomen proprium Rapbaos. LXX τ*ς•ρίγ&ντ&ς $ quod idem etiam iignificaflevolunt Onkelofum per k"uji gigantes,ut habet latina veriio. Confentit cumhis Svecus Interpres , qui poft Luthe-rum vertit, tbe Oicfar. Nec alia vide¬tur mens fuiile noftro Ben Melech,qvum hane vocem explicat per o'pwjquos procerae admodum ftaturas homi-nes fuiile conftabit ex Num. C. XIII*$$. Conf. Deut. II. 11.Fuiile autem nomen gentilitium,
haud ambigue colligitur ex Gen. XV.20. ubi inter alios populos recenfenturetiam owin. Sic etiam Jof. XVII. if.ftientio fit regionis jcrwnm man Periz-zaorum & Rapbaorum. Et hic quidemcumdenotetur locus peculiaris^domi-
B 4 cilii
24 ι$ Ocilii illorum , quo a reliquis ejusdemnominis veluti difingvuntur , AfiarotbKarnaim , plura etiam loca illos inco-luiflfe fufpicari licebit. FuifTe illorumpraccipuam federn in Bafan,ex facra hi-ftoria eonftat 5 atque inde regionemillam diclam aw» ρκ liquet ex Deur.III. 15. Hinc & Relandus obfervat exEufebio , iitam fuifle urbem hanc inBafanitide , jeque ac vicum quendamin Batanasa Carneam diftum. De etymovoc. Erxa-ι, hasc habentur in Jalkuth :mwso nai nb rrn σητκ narn? <α bat? quodquuquis tos confpiceret , cor illius debile
remißum redderetur ^ inftar cer&. Necaliter Aben Efra in h. 1.nin1 nnix πκηη Sa»crna canty crxavta asm üb (ßuicunque iUlos (Repha im) viderit , animus ejus deIi<·quium j>atiettir , <2f cenfebitur veluti unusex a^an , Ii. e. vitu defunclis.Pag. 6. lin. 6. 'pboyn Di&a haec
volunt plerique per anticjpationem ?ut intelligantur incolae regionis illius,<juam poifca occupaverunt Amalekitae.Sic explicat haec GlaiTius in PhilologieS. Lib. IV. traft. 3. p. 799. Nec aliterRafchius: ov Sy κ·γα> pboy ibu xb py: νηρη Νοχdum natus tmt Anratek, ideofo
bot
•Ü Ο ρ· isbot aomen rejpettum habet futuri tempo*ris. Secula bina vix confument oranctempus illud, quod inter AbrahamuminterceiTit & Amalekum ; fuit enimhic nepos Efavi , nepotis Abrahami.Clericus fufpicatur , nullamhic eile neceifariam; fed hos Amakki-tas aliunde forte oriundos, nec ullofangvinis vinculo Ifraélitis junftosjquandoquidem his bellum intuliifenarrantur , Exod. XVII. 8. cum Idu-maeos aggredi vetitum effet.Pag. g. lin. i o. nar oiaa Non una eft
virorum eruditorum fententia circarationem denominationis hujus vo-cab. nar , quo primum hic compella-tus fuit Abraham. Quidam eam quae-runt in nomine ipfius j Verumratione vix alia opus eft ad infirman-dam hane opinionem:Oculos tantum-modo adhibeas velim j fic utique vi¬debis difficultates, quas nulla tollerepoflis ratione, cum ipfa repugnet ele¬mentorum diveriitas, nec facile a fe-metipfo nominari potuerit Abraham,ut diceretur Abrahaus. Majori proba-bilitatis fpecie fefe commendat fenten¬tia illorum, qüi immediate vel a ver-
ιό «&§ © §g»bo nar /»»//>,vel prxpoiitione nvtramderivant} quaii appellaretur ita Abra-ham , quod e regione trans-Euphra-tenii in Cananasam migrarit. Nititurha;c derivatio prxcipue LXX Interpre-tum aueloritnte, qui vocab. nar träns*tulerunt πεξάνιν $ quod etiam Hiero¬nymus reddldit peregrinum & tranßto·»rem. Ceterum quantumcunque hscfententia virorum celeberrimorum ai-fenfu & approbatione fe tuetur j nonpoftumus tarnen, quin,, pace do&ifii-morum virorum ab ea diftentiamus.Namque ii denominatus fuiiTet Abra¬ham a patria vel traniitu, certe deno-minatio illa a?que competeret Lothoejusque pofteris, ac Abrahamo. Rege-ri quidem poteft j Neque omnes Abra¬ham! pofteros hoc ornatos fuifte no¬mine. Sed refpondetur : ut nomenPatronymicum Num. XXIV. 14. adftri-<ftum quidem fuit familiac Abrahami,adeoque ad pofteros ejus omnes fuitderivandum ; fed cum hac conditioneii fervarent illi fidem Abrahami. Tu-tiftimam igitur ,nobis incedere viamvidemur,Π cum illis, qui Hebraeas lin-gyae primatvam antiquitatem fuam vin-
dica-
•i O p! 1Jdicatam cupiunt, abEbero, pronepo-te Schemi» dixerimus hoc cognomen'Ht obtinuifTe Abrahamum. Objicitquidem Grotius, hoc fieri non potuif-fe,quia tot aliiParentesinterceiliiTent.Quid ? ii ab eo quaeramus: cur Sche-mus , remotior abavus , ua Sd okpater omnium filiorum Eber Gen. Χ. II»Sacro hiftorico vocetur ? Annon hocomnino fvadet, refpedu fin gulan at-que coniilio divino hoc fadum fuiiTe,Ut verba ifta, peculiari hoc velut elo-gio atque memoriali,defignarent noqtam generationem ac pofteritatem na¬turalem, quam familiam verse. fidei acreligioni addidam, in qua fedes etiamverae ecclefiae confervaretur. Hac au-tem felicitate ac gloria cum pr£ cete-tis confpicua eflet Heberi familia, at¬que ex ea defcendens Abrahamus,aliisalio dilapiis, eidem religioni conftan-ter adhaereret 5 hinc fadum, utno-naen hoc fortiretur a viro iingularis& pietatis, & in religione conftantiae,qualis fuit e majoribus ejus Eberus.Hane itaque denominationis ratio-
nem , ut veriilimam , cum plerisqueRabbinorum ampleditur B. Meleclv;
R.Aben-
*8 «| o i»R. Abéndana vero , vdut animo flu-duans , verbis Rafchii fuam mentemexponit. Non patitur imperata brevi-tas , heic plura adducere , neque eaquidem momenta, ut deceret, perfe-qui , qua: adduda Tunt. Sufficiat in-dicafie , leviorem cafum quendam actranfitum vix tanti aeftimandum, utnomen illi viro novum adderet, quijure Maimonidi dicitur St? nioy:qui itidem non folum fuit ipfe Deocharus , & magna apud homines pol-lebat audoritate 5 fed etiam πκτηξ παν-των ημών (τπςτυόντων) fuit appellatus.Rom. IV. ιό. å quo fuo dein tempo¬re oriri quoque voluit Medias , ipfalux & falus generis humani.
Pag. 8.ün. iz. ρτι Diveriimode red-dunt hoc verbum Interpretes. Vulga-tUS quidem, numemvit, Ut LXX ifö-μησι: Cur ita verterint, cum Jo. (Jle-rico nefcimus. Onkelos n? expedivit,parnvit. Syrus ρ armavit. Quem fen-fum ut res ipfa poftulat, ita etiam ple-rique Interpretes , pariter ac Luthe-rus & Svecus tuentur. Rabbinus no¬der obfervat , eile hoc verbum
adeoq; illufbrat fenfu verbis A.ben
i o I 29Efrse nonSo dm1? ! quse quidem exmente B. Melech , commode explica-res cum Tremellio , Hebraifmum ex-primente , fecit ut evaginarent gladios.Atquehaecverfio admodum placetCle-rico , torquenti fefe, ut aliquod He~braei textus mendum hic prodat, niiiconfenfu codicum impediretur. Pro-num autemad hacc animum evidentiusdetexit in feqv. Vocab. vyyn exponen-do. Etenim heic fpondet, non defu-turum , qui legere mallet rmn hafiasfuas i cum hoc vocabulum fyntaxisconfveta verbi prscedentis poftulet:id quod probare nititur verbis Pfalm.XXXV. ubi cum hoc fubftantivo repe-ritur pSn in commate 3. At cum neficquidem omnia genio lingvae refpon-derent, poftulandum cenfuit tantum-modo S, praefigendum voc. 'tV , utbaec prodiret verborum feries: πν pri
'tVS rrpjn Depromfit haflas fuas vernisfuisi mira prorfus iigendi refigendiqueaudacia. Qua quidem licentia, cum,renitente codicum confenfu, heic utinon licuerit , ut ipfemet deprehenditClericus} praeftitifiTet forte hane foler-tiam & fagacitatem alto premereiilen-
lo tif o g*tio, argumentoque & tempori aptio-ri fervare , quam ejusmodi licentiaefem i tam aliis pandere, qvum aditus eftmoleftior ad vocum rariorum explica-,tionem. Ipfum autem vocab. va'jn,hoc tantum loco in facris literis ob-vium, licet varie reddant Interpretes,quod in α,παξ λεγομένοις plerumque fie-ri fölet } iine ulla tarnen mutationelocum fuum commode tueri, vel exfolo Guifetio difcere licebit j qui exJignificatione radicis ·μπ , eos hic de-HOtare putat ^ quiprimum militi# rudi-mentum erant depofituri. vid. comment.Lingv. Ebr. a quo baud longe difceditJunius, (ic explicans: inßruftos tum dejure hujus expeditionis ? tum de religioneinformatos : confentientem habens inaltero & Rabbinum noftrum, & R. Sa¬lomonen^ cujus explicationem hic ad-ferre non necefte arbitramur.
Pag. ii ϊιη,ρ.pijnVn. Perdifiicilis eft}nter Philologos quaeftio de perfonaMelchizedeci 5 Alter alteri vix per o-mnia confentit. Theodotus Trapezi¬ta, aquo orti Melchizedeciani, con-tendit eum cceleftem quandam virtu-tem fuiffe , quac Chrifto quidem eo
pt£-
•β! O 8* 3*praeflantior fuerit, quod pro angelisille, quando pro hominibus Chriftusdeprecaretur. vid. Ittig. DiiTl de Haeref.Sed.II. Cap.XV. §. 3. Aliam viam in-greili funt Hieracits , qui fuis hcereii-bus tertium infeftarunt feculum. Hipro more fuo allegorice interpretan-di fcripturas, facile invenerunt fpiri-tum fandum in perfona Melchizedecivid. Budd. Hift. Ecclef. V.T. Period. I.Sed. III.'$.'3. qui ctiam teftatur exHie-ronymo, Origenem & Didytnutn Ale-xandrinum credidiffe angelum fuiiTe.Plures nadi funt affeclas illi, qui fili-um Dei in Melchizedeco apparuiiTevolunt. Mukus in hoc eil, ut probetvir literatiiiimus Pet.Cunams in librode Rep. Ebr. Lib. III. Cap. 3. Nihil ta¬rnen probat, fed mordacibus facetiisfententiam communem , eamque ve-ram, ridiculam reddere allaborat. Vi*vacitatem ingenii in re judicii, quan-tum decet, miramur 3 vellemus tarnen,fincerius egiifet cauiTam fuam, lane ar->tificiofe defendendo., tede infinqarefententiam fuam eosque fallere potUriffet , quibus in Polemicis nimia ejus-ttiodi placet licentia 5 at fubjungit ad
calcem
η ο $ιcaJcem capitis hypothefin, qüa credi-tur angelus , eamque prac aliis non-nullis laudat & parum incommodi ha¬bere putat. Lübens prastereo plures,qui regem huncnoftrum inter iiderumaccolas aut veros aut chimericos quae-fiverunt. Nec eil, cur multis me hisopponam : fufficit orhnino adduxiifeApoftoJum, qui Ebr. VII 3. aperte fa-tis docet, Melchizedecum fuifle ho-minem. Cupido ledori fatisfacientJoan. Henr. Heideggerus in Hift. Sacr.Patriarch. Jo.Braunius in comment.inEp. ad Ebr- Melch. Leideckerus in Lib.deRepub.Ebra:orum. Minori diveriita-te fere non torquent illi, qui confen-tiunt hadenus, hominem fuiffe huncnoftrum. At fuit quibusdam homo cck-lefti corpore, Adamo prior. Fuit im-mediate a Deo produdus. Fuit aliisHenoch. Fuit idem ac Oiiris. Fuit fo-lus fuperftes, quando terra dehifcenstotam ejus abforpfit familiam. Sit ve¬nia conjeduris. Schemum fub Mel-chizedeco latuifle, putant exChriftia-nis multi, ex Judaeis plurimi : confu-giunt hi ad locos fuos topicos Cabba-lam puta. Melchizedech fuit thw "f»?
at vi
«i O m 35at vi mm transpofitis literis, ädeftQ». Ergo Melchizedech idem fuit acSchern. Addo , quo majori ponderegaudeat argumentum, pnx 'jitk fuit *]SopSwv Jofi io: i. Ergo. Concludatju-daeus. Maneant in notis & in iis lu-dant, ignota ne curent. Chriftianosvero meminiiTe oportet , eum fuiife
&c. quod de Schemo dici ne-quit, utpote cujus familiam accuraterecenfet Mofes. Pet. Jurieu Chamumheic invenire iibi vifus eil; verum ni-titur opinio ejus hac hypothefi, quodMelchizedecus fuerit aliquis prascifeex filiis Noachi. Hoc dici quidem pot-eft, fed vix probari, & eo usque necadmittendam effe cenfemus ejus fen*tentiam. Ad nos quod attinet, nonignoramus quam fit res periculi plena,certi quid ftatuere in re incerta. Mi*rifice ergo placent verba Buddei loc.cit. Refiijfime inquit, mea opinione fa-(iunt , qui ingenue , quis Melchizedecusfuerit, fe nefcire ■profitentur , &, curio-fius invefiigare fibi religioni ducunt, quaScriptum Sacra nobis non revelavit. Sitarnen aliquid dicendum erit, illumdefcendifle å Noacho per Chamum,
C illud
34 «I o g*illud verum, hoc verofimillimum efle taffirmamus» Particulari denique Pro¬videntia reticetur in Genefi ejus ge-nealogia, quo magis aflimilaretur an-titypo fuo, qui revera fine patre, quahomo$ fine matre, qua Deus; fineprole naturali j fine initio vivendi,qua Deitatemj fine fine, qua utram-que naturam eft; & ipfo fruftu facer-dotii facerdos in asternum.
Ad calc. pag. 12. πιβπ ip *UJ3 wn '3Prasftantiam iitus Hierofolymae, qvumRabbinus nofter hic extollit, nihil o-mnino praeter rem loquitur, fuamquecommode firmat fententiam Scriptura:S. verbis. Quin&Ezech.c.V.v.?.ipfe -Deusut fingulare beneficium praedicat:nixix rrnu'aoi rrna» dmjh *prd oSbmt mIfta eß Hierofolyma, quam in medio gen-tium pofueram , cui circumdederamregiones. Haec Aben Efra iisdem quibusAuftor nofterPfalmi 48 verbis illuftrat,addens etiam harc haud multuna difcre-pantia; 31a rvm ψύι 3irrr yxow trn»nunx 33D JiUDi 6)uandoquidem fita eß urbshaecce in medio orbü babitabilis, hinc aerejus regionis mclior eß, quam in eeteristerris, longe temperatior, Sic & Ra>-
fchius
fchius exponit illud o'un "jina per pxmacbiyn in medio mundi; vel orbis babi-tabiUs. Creditum enim traditum-que eft å Rabbinis, fitam effe Hierofo-lymam in terrarum orbis medio, quo·niam cives ejus dicuntur Ezech.XXXVIII· iz. ρκπ ma Sk 'ais" inhabi~tantes umbilicum totius terra : quae itäexplicat Kimchius t -inta S-ibt ρκ ηκ*>ρ:κjrcoka nntantp ma obipn pxdkü ktw 'aS ρκηpun h. e. appellatur terra Ifraelitarumumbilicus terra , quoniam fita eft in me~dio orbis terrarum j aque ac umbilicus inmedio corporis deprehenditur. Hinc aliustradit mundum fimilem oculo; albumoculi , effe ocean um , qui circumdattotum mundum j Nigrum f eile mun-dum ipfum ; Pupillam in nigro , effeHierofolymam j Imaginem , quae con-fpicitur in pupilla eile fanftuarium.vid. Buxtorf. Lex- Talm. in aop hasccit. ex trad. ρκ γη R. Menachemde Lonzano. Eundem iitum expri-mere eriam voluiffe noftrum Rabbi-nurn vocibus nw φ *um non dubi-tamus : ipfa tarnen quomodo accipi-enda fint, ,explioatione accuratiori
C ι Aben
^ben Efrae egere arbitramur. Sicautem ille : (nwn ιρηρ) oS»n» snn '3Sitsen γιηρ κΐπ ρ Sir (mtyo) tSeri ETPSΠίΤ2"»χ '3 niwn ιρπο mSjTD D-tsrBT'i ntsw njr iS '3;AW=9n SiSn rSton SJS ntau niSyo B"wjnh· e. Jfuoniam Latitudo Hierofolyma, £cJiftantia ab dEquatore , eft 33 gra-duum , hinc fita cenfetur in medio Or¬bis babitabilis. Etenim bic totus in fecompleblitur latitudinem 66 grad. ab dß-quatore ; circulus autem fignorum cctle-fiium (Zodiacus) non exiendit fe λ h-tiea <equinoffiiaii ultra 24 gradus. An¬ne vero Aben Efra hoc fuo calculovel Matbematicis exaite iatisfecerit,vel S· Textus fenfum rite explicue-rit , vel traditionem Rabbinorumperfpicue fatis demonftraverit, aliisdifpiciendum relinquimus. Saltemid liquct , attendiiTe tantummodoRabbinum ad terras a parte fepten-trionali aequatoris locatas } Auitra*les -vero , haud exiguo fpatio ultraTropicum Capricorni fe porrigen-tes , hoc calculo fuo prorfus ne-glexifle. Proinde praeftiterit forte,(ine exaftiori iila decempeda Rabbi-
nica>
m ° m 17nica, quam vocabulum fria in locoEzech. Cap. V. non heic magis >quam alibi faepius poftulat , cumHierönymo dicere : A partibus orien-tis cingitur ( Jerufalem ) fUgd ,
appellatur Afia i a partibus occidetitis e~jus , qua uocatur Europa ; a Meridie &Auftro Libya & Africa j a SeptentrionhScythis , Armenia atque Perfide , &cunclis Ponti nationibüLMeit. Drufio iriEzech. V.
Pag. i(5. lin. i. Sai mtp Sa riitotM Sunthaec verba Kimchii in IVlichiof pag.
edit. Venet. Bomberg. An. 505·.C. 1545·. in 8:0 ex quibus facile con-ftat, quid aevo fuö ex Ma fora obfer-vavetit Kimchius. Hane a litern Ma-foretarum notam ab hodierna , qua-»Iis in Bibliis Venetis vel Bafiieenii-bus imprefTa deprehefiditUr , prorfusabeife, infpe&is omnibus locis, ubivoc. njip vel nudum, vel cum addi-tamento aliquo legitur , intellexi-nius ; adeoque & hunc defeftum re-liquis , in hodierna Mafora obviis,accenfendum före. Idem etiam ob-fervaife poftea vidimus Jo. Merce-
rum
rum in fupplementis fuis ad Thefau-rum Pagnini > in rad. rup : Ubi pa-riter monet, nec Maforam finalemquidquam de hac pundatione conti-nere; fed indicare folum roip plenumquater occurrere , & loca illa recen-feri in Mafora magna textuali Pro*verb. XX. & Ezech. VII.Notandum hic praeterea mendum
in hujus comment. edit. AinftelöcLi)ofteriori, An. idSf ■> qua nos uiiümus 5 ubi vitiofe admodum trans-pofita funt punda* ita ut in verbissh mip ex Proverb. XV. Sfgol, quodfubefle deberet priori vocab. rwp,translatum fit ad pofterius aV, aflum-ta viciffim ejus vocali Zere loco Sa>gol: quod quidem fubili tuend um ef-fe, ex ipfa obfervatione Kimchia-
na facile quivis intelligit.Addenda.
Pag. 2. lin. 9. apr Λ tw* In utra-que Editione Amfteliedamenfi vitiofelegitur ,l? pro iS.
Pag. <5. lin.io. cranao &ί. Hane eileR. Aben Eirx fententiam de hujus no-ininis origine, deprehendere licet ex
com-
Si ο Μ 39eommentario ejus in hunc locumjubieadem verba ex Deuteron. C. XXVI.addufta videbis. Pofterior autcm lo¬cus , ex Jobi C. XIII. 27. ,l»n noa am\ambiguam videntur illius Rabbinimenterri indicare, prsfertim ex formana, Q^na ibidem adjunfta > quae radicemprodit liters geminats.
Pag. 14. lin. 9. bi fran nw Vmm. DebacRabbinorum fententia conftattumaliunde, tum ex hac paraphraii Chald.JonathanisGen.XIV. 18. «in «pn*οπ-ΰκ ninnpS paj oSwinn «aSo ru na α»: non> canS π"*? p'axi Et Rex Jufius nempeSem j filius Noachi Rex Jerufalem, exiitin occurfum yibrab<e9 & obtulit ipfi panem& vinum. Nec aliter Targum Hiero-folymitanum : «in nabtpm «aSo pnrabm«nSjn «an jna .nin α» Melcbizedech fexJerufalem efi Semus, qui erat fummus Sa-cerdos excelfi. Sic & Rafehius in fuoad h. 1. eommentario eandem pro*dit explicationem, ut nna« wnn».
Monfieur
^fefuis certainement, en grand embarras^J Monßeur , comment me refoudre , ouμ vous offrir cette gratulation ou a ne lepas faire ; car ma langue & ma plumefcnt trop foibles pour pouvoir dignementetaler les louanges, que votre belle eß>rit£f votre profonde erudition meritent. Maistoutefois f il rf eft pas befoin dem eten-dre fur ce fujetj votre prefen te dijferta-tion temoigne affez exaclement le grandfas , qrf on fait de vous en la cour 4dipoüon: aujfi je veUx feulement vous fe»liciter fur ces beaux travaux : & d eftce que je fait cömme le plus fincere depös am is. Mon foubait eß enfin que legrand Dieu daigne vous accorder fon asrfifiance en quelques deffein que vous veüil'lieg entreprendre afin de pouvoir avec lejems fervir fa Majefié & la republique,demeumnt avec toute Γ efiime imagi*nable
Monfieur
Votre tres obeijfant ferpiteurMATTHIAS FRYXELL.