Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 1

Evaporacija i transpiracija

Evaporacija ili isparavajuća snaga vazduha predstavlja kretanje vode u obliku vodene pare sa prirodnih površina.

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 2

Evaporacija

• Rezultat kombinovanog delovanja drugih faktora spoljašnje sredine:

• Temperatura ↑, evaporacija ↑• Vlažnost ↓, evaporacija ↑• Brzina vetra ↑, evaporacija ↑

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 3

Evaporacija

• Odlikuje se dnevnom i sezonskom dinamikom

• Zavisi od karakteristika staništa

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 4

Potencijalna evaporacija

Evaporacija u uslovima neometanog i stalnog snabdevanja vodom površine izložene zagrevanju:- Sušne subtropske oblasti 10-15 mm/dan- Mediteran 5-6 mm/dan- Umerena zona leti 4 mm/dan, zimi 0,1-0,2 mm/dan

Aktuelna evaporacija– uvek manja

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 5

Transpiracijaje gubljenje vode u vidu vodene pare iz biljnih organizama

To je delimično kontrolisan proceskojikoji omogućava:omogućava:-- tok vode kroz organizamtok vode kroz organizam-- hlahlaññenje organizmaenje organizma-- izlučivanje (nekih krajnjih izlučivanje (nekih krajnjih produkata metabolizma, soli itd.)produkata metabolizma, soli itd.)

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 6

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 7

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 8

Merenje intenziteta evaporacije• Hook gauge evaporimetar

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 9

Merenje intenziteta evaporacije

• Piche-ov evaporimetar

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 10

Vazduh se neprestano kreće � sistem planetarne cirkulacije atmosfere.

Ovakvo kretanje vazduha nastaje usled različitog zagrevanja pojedinih oblasti na Zemlji, i njihovog različitog vazdušnog pritiska.

Vazduh se zagreva u ekvatorijalnoj oblasti � podiže se i kreće ka polovima.

Ipak,postoje mnoga odstupanja od ove pravilnosti cirkulacije.

Razlog su:

• Zemljina rotacija

• specifičan raspored kopnenih masa i okeana

• različito zagrevanje kopna i mora

• sila trenja i devijacijska sila (Koriolisova sila)

• sila gravitacije

Vetar

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 11

Na Zemlji postoje:

• stalna vazdušna kretanja,

• specifična regionalna i lokalna kretanja vazdušnih masa,

a koja su uslovljena uslovima zagrevanja i hlañenja kopnenih i vodenih masa.

Uloga vazdušnih kretanja:

- prenošenje toplote

- podstiču isparavanje

- utiču na kruženje vode u biosferi

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 12

Vetar se karakteriše:

• brzinom

- male brzine (lahor, povetarac)

- umerene brzine

- snažni i brzi vetrovi (olujni vetrovi i ciklonske bure)

• pravcem kretanja

Vetrove delimo na osnovu:

• trajanja:

- stalne i

- periodične

• mesta gde se javljaju:

- one koji duvaju na širokim geografskim područjima i

- lokalne vetrove

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 13

Stalni vetrovi

• pasati i antipasati (ekvatorijalna zona)

• zapadni vetrovi (umerena zona)

• polarni vetrovi (istočni vetrovi) (polarna oblast)

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 14

Periodični vetrovi duvaju samo u odreñeno doba godine

• monsuni (zimi sa kopna na more – suvi vetrovi; leti sa mora na kopno –vlažni vetrovi)

Stvaraju periodično listopadna tropska vegetacija (monsunske šume)

Lokalni vetrovi

• košava(u Podunavlju, JI pravca, zimski vetar, suv i hladan)

• vardarac(dolinom Vardara ka Egejskom moru, zimski vetar, suv i hladan)

• bura(sa Dinarskih planina ka moru, zimski vetar, suv i hladan)

• jugo (s mora na kopno, donosi vlagu)

• fen (alpsko-dinarsko područje, suv i topao vetar)

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 15

Lokalni vetroviu primorskim oblastima koji se smenjuju tokom dana i noći

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 16

U tropskim oblastima se povremeno javljaju ciklonski vetrovi ogromne snage sa vrtložnim kretanjem– tajfun, uragan, orkan, tornado.

Nastaju pri sudaranju toplog i vlažnog vazduha koji se podiže, i hladnog i suvog vazduha koji se spušta � spiralna kretanja vazdušnih masa

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 17

Vetrovi uti ču na neke karakteristike staništa:- vetar utiče na kretanje toplote, čime se ublažavaju dnevne i sezonske fluktuacije temperature.

- utiče na smanjenje vlažnosti podloge i vazduha, odnoseći je dalje (povećava evaporaciju)

- utiče na podlogu na kojoj nema ili je nedovoljno razvijena vegetacija, noseći površinske slojeve podloge (npr. pustinjski pesak, sa obradivih površina bez vegetacije)

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 18

Danas je ogromna površina zemlje pretvorena u obradive, poljoprivredne površine, na kojima u jednom periodu godine nema vegetacijskog pokrivača

�odnošenje površinskog i najkvalitetnijeg sloja zemljišta = eolska erozija

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 19

Dejstvo vetra na biljke

• Direktno

• Forma biljke

• Intenzitet transpiracije

• Anemofilija

• Anemohorija

• Indirektno (menjajući druge, abiotičke i biotičke, uslove sredine)

Pinus mugo

Silene acaulis

Draba lasiocarpa

Patuljaste, polegle ili jastučaste životne forme

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 20

Forma “zastave”

Polegle forme

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 21

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 22

Destruktivni efekat snažnih vetrova (�vetrolomi i vetroizvale)

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 23

Blagi vetrovi imajupovoljan efekat na termički statusnekog organizma (hladi ga), dok snažni vetrovi imaju nepovoljan efekat jer izazivaju intenzivnu transpiraciju(odavanje vode u vidu vodene pare) i mogu dovesti do isušivanja tkiva ili celog organizma

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 24

Vetar ima veliku ulogu u oprašivanju pošto prenosi polen nekih biljnih vrsta (anemofilija).

Pinus mugo Juglans regia

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 25

Ima ulogu u raznošenju semena (anemohorija), koja stoga moraju da budu laka i sa odreñenim prilagoñenostima.

Taraxacum sp. Ostrya carpinifolia

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 26

Kotrljani

Gypsophila paniculata

Suaeda fruticosa

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 27

← Uticaj soli na biljke

Uticaj hidrogen fluorida na biljke→

Indirektno delovanje vetra na biljke,Prenosi soli, čestice prašine i čañi,

različite polutante (oksidi azota, sumpora

i drugo)

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 28

Vetar predstavlja značajan izvor električne energije u oblastima u kojima su česti i snažni vetrovi (ravnice)

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 29

Anemometar

je aparat za merenje brzine vetra

Merenja su kontinuirana

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 30

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 31

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 32

Upotreba ruže vetrova:

• Postavljanje poljozaštitnih pojaseva

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 33

Upotreba ruže vetrova :• Planiranje položaja industrijskih objekata, velikih saobraćajnica, deponija

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 34

Upotreba ruže vetrova:• Planiranje položaja poljoprivrednih površina i farmi

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 35

Upotreba ruže vetrova:• Planiranje pravca pružanja ulica

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 36

Zadatak 1.Nacrtajte ruže vetrova za učestalost (%), prosečnu brzinu i maksimalnu briznu vetra zadve meteorološke stanice

8.69.810.210.713.817.418.020.3Maksimalna brzina vetra (m/s)

3.63.11.21.11.01.01.00.2Prosečna brzina vetra (m/s)

9.515.115.820.825.234.043.569.9Učestalost vetra (dani)

SZZJZJJIISISStanica II

8.914.515.016.911.57.28.58.2Maksimalna brzina vetra (m/s)

1.41.21.21.54.53.91.30.3Prosečna brzina vetra (m/s)

37.848.317.516.877.728.010.523.1Učestalost vetra (dani)

SZZJZJJIISISStanica I

Katedra za ekologiju i geografiju biljaka 37