europa przeciwko karze śmierci

Śmierć nie jest sprawiedliwością Europa przeciwko karze śmierci

SPIS TREŚCI:

Zamiast wstępu Halina Bortnowska, Hanna Machińska

10 powodów, żeby skończyć z karą śmierci

Za chwilę zobaczę śmierć drugiego człowieka Bianca Jagger o egzekucji Gary’ego Grahama

Kara śmierci — fakty i liczby

Śmiertelny błąd były skazaniec Joaquín José Martínez — jak stał się przeciwnikiem kary śmierci

Ludzie są zbyt głupi, żeby decydować Nick Yarris – jak smakuje wolność po 22 latach w celi śmierci

Kara śmierci w USA

Niech władza powie „mamy dość” wywiad z białoruskim prawnikiem Ramanem Kislakiem

Jest problem z Karą Śmierci. Także w Polsce Halina Bortnowska

Wkład Rady Europy w abolicję dr Hanna Machińska

Międzynarodowe zobowiązania Polski dotyczące abolicji prof. Roman Wieruszewski

Rada Europy: Nie ma powodu, żeby zabijać

Natalia Gorbaniewska: Wypowiedziana agresja nie znika

Biuro Informacji Rady Europy

Działaj na rzecz abolicji — dołącz do „Horyzontu”

str. 5

str. 7

str. 10

str. 13

str. 16

str. 18

str. 20

str. 25

str. 34

str. 30

str. 27

str. 38

str. 9

str. 39

wydanie pierwsze: październik 2010 ISBN: 978-83-60216-06-4 Copyrights: Biuro Informacji Rady Europy Druk i oprawa: Zakład Graficzny UW, zam. 961/2010 Biuro Informacji Rady Europy Al. Niepodległości 22 02-653 Warszawa tel. (48 22) 845 20 84, 853 57 73 fax: (48 22) 853 57 74 e-mail: [email protected] internet: http://www.coe.org.pl Grupa „Horyzont — przeciw karze śmierci” przy Stowarzyszeniu Młodych Dziennikarzy „Polis” i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Plac Defilad 1 (PKiN, pok. 1212) 00-901 Warszawa tel. 503 775 339 e-mail: [email protected]

Niniejsza broszura została wydana przez Biuro Informacji Rady Europy. Dziękujemy Amnesty International i Word Coalition Against The Death Penalty za udostępnienie materiałów.

przygotowanie: skład: okładka: ilustracje: sekretarze broszury: Weryfikacja:

wolontariusze grupy „Horyzont — przeciw karze śmierci”: Agata Grzegrzółka Blanka Łątka Michał Kempiński Piotr Maciejewski Maciej Sopyło Biuro Informacji Rady Europy

str. 41

5

Zamiast wstępu

Po co dzień bez kary śmierci w Europie ?

10 października Rada Europy i Unia Europejska ustanowiły Europejskim

Dniem przeciwko Karze Śmierci. Czy decyzja ta znajduje swe uzasadnienie

w państwach naszego kontynentu? Zniesienie kary śmierci stanowi przecież wa-

runek sine qua non przynależności państw do organizacji europejskich. Innymi

słowy, w obszarze 47 państw Rady Europy kara śmierci nie istnieje.

Są jednak powody, dla których decyzja o ustanowieniu Dnia przeciwko Karze

Śmierci ma wielkie znaczenie. Mimo zniesienia kary śmierci w wielu państwach

nadal prowadzona jest dyskusja o potrzebie jej przywrócenia. W dyskusji tej nie

dostrzega się często zła, nieodwracalności kary śmierci, pozbawienia życia jed-

nostki w majestacie prawa. Nie dostrzega się faktu, iż kara śmierci pozostaje

w zasadniczej opozycji do wartości ochrony życia, gwarantowanej w systemach

prawnych państw oraz regulacjach międzynarodowych. Z jednej strony więc 10

października ma być dniem radości — cieszymy się z faktu, że niemal wszystkie

kraje europejskie już uwolniły się od ciężaru kary śmierci. Jednocześnie jest to

dzień osobistej i społecznej mobilizacji na rzecz Świata bez kary śmierci.

Do realizacji tego marzenia jeszcze daleko. Ta mała książeczka to narzędzie

mobilizacji. Zebraliśmy w niej kilka krótkich tekstów, nad którymi trzeba długo

myśleć.

Znajdą w niej Państwo coś na początek: aktualne, pierwsze informacje o sytuacji:

gdzie nadal stosuje się karę śmierci i jakie problemy z tym się wiążą. W 2010r,

szczególną troską otaczamy w Polsce dwa kraje: Białoruś, sąsiedzki kraj, gdzie do

dziś giną ludzie skazywani na śmierć oraz Stany Zjednoczone, gdzie w kilku wiel-

kich stanach, np. w Teksasie, obecnie utrzymuje się cele śmierci i zabija się ludzi

na podstawie wyroku.

Po co dzień bez kary śmierci w Europie?

6

Widzimy też problem w tym, że w samej Polsce, wolnej od kary śmierci, nie

wszyscy obywatele doceniają ten fakt.

Dlaczego tak jest?

Jakie konsekwencje może mieć tak poważna różnica pomiędzy obowiązującym

prawem, a przekonaniami wielu obywateli?

W broszurze znajdą Państwo wskazówki, gdzie szukać dalszych informacji — co

każdy z nas może zrobić przeciw karze śmierci.

Pragniemy, aby dzięki naszej skromnej akcji Polska przestała być widziana jako kraj

zwolenników kary śmierci.

Halina Bortnowska, Przewodnicząca Rady Helsińskiej Fundacji

Praw Człowieka, animator grupy „Horyzont — przeciw karze śmierci”

dr Hanna Machińska, Dyrektor Biura Informacji Rady Europy,

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

Śmierć nie jest sprawiedliwością

7



1. Żadne państwo nie powinno mieć władzy umożliwiającej odebranie życia swojemu oby-

watelowi.

2. Kara śmierci jest nieodwracalna: żaden system prawny nie jest wolny od pomyłek

i może się zdarzyć skazanie niewinnego człowieka.

3. Jest to kara nieskuteczna: nie udało się dowieść, że kara śmierci odstrasza od zbrodni

bardziej niż inne rodzaje kary.

4. To niesprawiedliwe: panuje dyskryminacja, karę śmierci nieproporcjonalnie częściej

wymierza się biednym, chorym umysłowo, pochodzącym ze środowisk mniejszości raso-

wych i etnicznych, a w niektórych miejscach na świecie także w związku z orientacją seksual-

ną czy religią.

5. Nie zapewnia sprawiedliwości rodzinom ofiar morderstw: skutków morderstwa nie da

się wymazać przez kolejne zabijanie – w rezultacie system kary śmierci przedłuża cierpienia

rodzin ofiar.

6. Stwarza coraz więcej ofiar: Kara śmierci zadaje ból rodzinom skazanych.

7. Jest nieludzka, okrutna i poniżająca: przebywanie w celi śmierci jest ekstremalnym cier-

pieniem psychicznym, a egzekucja to śmiercionośny atak fizyczny i psychiczny.

8. Jest stosowana z pogwałceniem przeważającej części standardów prawa międzynarodo-

wego: narusza podstawy Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. , która stwierdza

że każdy ma prawo do życia i że nikt nie będzie poddany torturom ani nieludzkiemu, poniża-

jącemu traktowaniu lub karaniu. Jest także sprzeczna z międzynarodowym dążeniem do

abolicji – wyrażonym w dwóch rezolucjach Zgromadzenia Organizacji Narodów Zjednoczo-

nych, wzywających do ustanowienia powszechnego moratorium na wykonanie wyroków

śmierci (rezolucje 62/149 i 63/168 przyjęte odpowiednio 18 grudnia 2007 i 2008 r.).

9. Nie zapewnia bezpieczeństwa społeczeństwu.

10. Pozbawia przestępcę jakiejkolwiek szansy rehabilitacji.

Tłumaczenie: G.Ż

Z materiałów: World Coalition Against The Death Penalty

(www.wolrdcoalition.org/worldday)

8 9

Za chwilę zobaczę śmierć drugiego człowieka* W czerwcu 2000 r. byłam świadkiem egzekucji Gary’ego Grahama,

który chciał, by go zapamiętano jako Shaka Sankofa. Na całym świecie

wielokrotnie podkreślano niewinność Gary’ego. Ja nie mam co do niej

wątpliwości — mówiła na 4. Światowym Kongresie przeciw Karze

Śmierci w Genewie** Bianca Jagger***.

Gdy skazano go na śmierć, Gary Graham miał 17 lat. Przez

19 lat oczekiwał na wykonanie wyroku za przestępstwo, do

którego się nie przyznawał. Skazano go na śmierć na mocy

zeznań jednego świadka. Ujawnione później dowody poddają

w wątpliwość tożsamość świadka. Sześciu pozostałych świad-

ków złożyło pisemne oświadczenia, w których stwierdzili, że

mordercą nie był Gary Graham. Uratować go mogła Stanowa

Komisja Zwolnień Warunkowych i Ułaskawień, a jednak nie został ułaskawiony.

Egzekucja Gary’ego odbyła się 22 czerwca 2000 r.

Nie potrafię opisać słowami moich uczuć tego dnia. Patrząc przez szybę z pleksi

widziałam Gary’ego Grahama przywiązanego do wózka szpitalnego – zaraz miał

zostać zabity. Wyglądał jak przybity do współczesnego krzyża. A mnie jedna myśl

nie dawała spokoju – za chwilę zobaczę śmierć drugiego człowieka.

Jego czoło przymocowano skórzanym paskiem i trzeba było wysiłku, by unieść

głowę i spojrzeć na nas. Miał skupiony wyraz twarzy. W pewnym momencie

zaczął mówić. Wiedział, że to jego ostatnie słowa na tej ziemi: „Jestem niewin-

nym Murzynem, który zaraz zostanie zamordowany. Dzisiejsze wydarzenie to

skandal dla każdego cywilizowanego kraju.” Momentalnie się rozkleiłam. Powie-

dzieliśmy mu, że go kochamy. Przyłożyłam do szyby ręce i twarz. Znajdowałam

się niewiele ponad metr od niego.

Byłam w Teksasie w Stanach Zjednoczonych Ameryki; w kraju, który uważa się

za najbardziej postępowy w kwestii praw człowieka. Ale staliśmy się świadkami

Ameryka to miej-sce, gdzie zamiast pogoni za życiem, wolnością i szczę-ściem, aż nazbyt

często dąży się do śmierci, więzienia

i nienawiści.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Za chwilę zobaczę śmierć drugiego człowieka

10 11

egzekucji osoby, której oskarżenie o popełnienie przestępstwa było wątpliwe.

Jego ostatnie słowa przypomniały nam o uprzedzeniach raso-

wych i gorzkiej niesprawiedliwości, przeważającej w amery-

kańskim systemie prawnym. Ameryka to miejsce, gdzie za-

miast pogoni za życiem, wolnością i szczęściem, aż nazbyt

często dąży się do śmierci, więzienia i nienawiści.

Sądziliśmy, że zaczną procedurę egzekucji, gdy przestanie

wygłaszać ostatnie słowa, ale zabijali go, gdy do nas mówił.

Wypowiedział moje imię zanim odszedł.

Tłumaczenie: Hanna Siemaszko

*Leady oraz większość tytułów i śródtytułów w broszurze pochodzi od redakcji.

**4. Kongres przeciw Karze Śmierci w Genewie odbył się w dniach 24-26 lutego

2010 r. Cytowana wypowiedź jest fragmentem przemówienia wygłoszonego przez Bian-

kę Jagger 24 lutego w Genewie Całe przemówienie Bianki Jagger oraz inne materiały

z Kongresu dostępne są w języku francuskim i angielskim pod adresem www.abolition.fr.

***Bianca Jagger od prawie trzech dziesięcioleci prowadzi kampanię na rzecz praw

człowieka na całym świecie. Jest Ambasadorem Dobrej Woli Rady Europy, prezesem

Bianca Jagger Human Rights Foundation i członkinią Rady Zarządzającej amerykańskiej

Amnesty International. Opowiada się za zniesieniem kary śmierci.

Kara śmierci — fakty i liczby

• 95 państw zniosło karę śmierci za wszystkie przestępstwa,

• 9 krajów zniosło karę śmierci za wszystkie przestępstwa z wyjątkiem nadzwy-

czajnych przestępstw, takich jak te popełnione w czasach wojny,

• 35 krajów de facto nie stosuje kary śmierci: kara śmierci jest wciąż przewidzia-

na w ich systemach prawnych, ale egzekucje nie były przeprowadzane od co naj-

mniej dziesięciu lat.

„Jestem niewin-nym Murzynem,

który zaraz zosta-nie zamordowany.

Dzisiejsze wydarze-nie to skandal dla każdego cywilizo-

wanego kraju.”

Śmierć nie jest sprawiedliwością Kara śmierci – fakty i liczby

Uważa się, że 139 krajów zniosło karę śmierci de iure lub de facto. 58 krajów

i terytoriów nadal utrzymuje w swym prawodawstwie i stosuje karę śmierci.

W 2009 r. egzekucje przeprowadziło 18 krajów.

Wyroki śmierci i egzekucje

W 2009 r. co najmniej 714 więźniów (nie licząc Chin, które nie podają oficjal-

nych statystyk) w 18 krajach zostało straconych a co najmniej 2001 osób w 56

krajach zostało skazanych na śmierć. Liczby te odzwierciedlają jedynie przypadki,

o których Amnesty International wiedziała, rzeczywiste liczby są z pewnością

wyższe. W 2009 r. największą liczbę egzekucji zanotowano w Chinach, Iranie,

Iraku, Arabii Saudyjskiej i Stanach Zjednoczonych.

Bliżej abolicji

Od 1990 r. ponad 54 państwa zniosły karę śmierci za wszystkie przestępstwa:

w Afryce (ostatnie przykłady to Togo i Burundi), w obu Amerykach (Kanada,

Meksyk, Argentyna i Paragwaj), w Azji i Pacyfiku (Bhutan, Filipiny i Samoa) oraz

Europie i Południowym Kaukazie (Armenia, Bośnia i Hercegowina, Cypr, Kazach-

stan, Kirgistan, Czarnogóra, Turcja i Uzbekistan). W 2009 r, egzekucje na terenie

obu Ameryk przeprowadzały tylko USA. W Afryce Subsaharyjskiej tylko

dwa kraje — Botswana i Sudan — wykonują egzekucje na więźniach.

W 2009 r. w Azji nie było egzekucji w Afganistanie, Indonezji, Mongolii i Pakista-

nie — to pierwszy od dawna wolny od egzekucji rok w tych krajach. W 2009 r.

również w Europie nie przeprowadzono żadnej egzekucji, jednak w marcu 2010

r. na Białorusi stracono 2 więźniów.

Tłumaczenie: Jacek Zwolak


(www.worldcoalition.org/worldday)

12 13

Śmiertelny błąd Zanim zostałem skazany, sam wierzyłem w karę śmierci. To była

część mojej edukacji. W więzieniu najgorsze było spotkanie z ludźmi,

których znałem z telewizji i którym wcześniej życzyłem natychmiasto-

wej śmierci — mówi Joaquín José Martínez*.

Joaquín José Martínez: Do ostatniej chwili byłem pewien, że nie zostanę ska-

zany. Przecież byłem niewinny! Ale rzeczywistość była okrutna. Nie wiem, jak się

czują winni w celi śmierci, ale ja nie mogłem przestać szukać przyczyny, dla któ-

rej zasłużyłem na taką karę. Jednak powiedziałem sobie: „teraz jesteś tu, musisz

sobie z tym poradzić”. Zacząłem poznawać innych więźniów. Najgorszy był mo-

ment, gdy spotkałem ludzi, których wcześniej znałem z telewizji i którym wcze-

śniej życzyłem natychmiastowej śmierci.

Halina Bortnowska: Czy czujesz się ofiarą społeczeń-

stwa?

Tak, zostałem oszukany przez system, w który wierzyłem.

Wychowałem się w przekonaniu, że jest idealny. Zanim zo-

stałem skazany, sam wierzyłem w karę śmierci. To była część

mojej edukacji. Wychowywałem się w Stanach Zjednoczonych, studiowałem

w Nowym Jorku i na Florydzie, gdzie poparcie dla kary śmierci w latach 80. było

czymś normalnym.

Czy jesteś przeciw karze śmierci ze względu na pomyłki takie jak ta,

której sam doświadczyłeś, czy z jakiegoś jeszcze powodu?

Żadni przestępcy nie powinni być zabijani. Głęboko wierzę, że dobro jest

w każdym. Gdybyś mnie znała przed moim aresztowaniem! Byłem gorącym zwo-

lennikiem kary śmierci, choć nigdy się nad tym poważnie nie zastanowiłem. Nie

obchodziło mnie to, nie dotyczyło mojego życia. Kiedy widziałem w telewizji, że

osadzają kogoś w celi śmierci na dwadzieścia lat, krzyczałem: „Nie zabijajcie go za

Byłem gorącym zwolennikiem kary śmierci, choć nigdy się nad tym poważ-nie nie zastanowi-

łem.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Śmiertelny błąd

14 15

dwadzieścia lat. Zabijcie go jutro!”. A po kilku miesiącach siedziałem już w celi

obok niego. Wtedy dopiero zrozumiałem, że skazaniec ma rodzinę, ma dzieci.

One zaczynają nienawidzić systemu za to, jaką krzywdę wyrządził ich ojcu. Nara-

sta w nich chęć zemsty. Gdy te dzieci popełnią przestępstwo, mówią, że „to jest

to samo, co oni zrobili mojemu ojcu”. Tak się napędza tę nienawiść. To błędne

koło. Kara śmierci nie daje żadnego pożytku. Wcale nie rozwiązuje problemu

przestępczości w kraju.

Co należy zmienić w procedurach, aby uniknąć skazywania niewinnych

ludzi? Na pewno jest więcej takich przypadków.

(…) Tu muszą wkroczyć politycy: wprowadzić obowiązkowe testy DNA, progra-

my resocjalizacyjne, zadbać o jakość obrony prawnej oskarżonych. Zdarza się, że

właściwie nikt nie broni więźniów. Jeśli będziemy dalej się opowiadać przeciwko

Karze Śmierci tu, w Europie, w Stanach też wzrośnie zainteresowanie proble-

mem. To zmusi do wykonywania testów DNA. Stany potrzebują krytycznego

głosu Europy.

*Joaquín José Martínez to obywatel Hiszpanii, mieszkał na stałe w USA od szóstego

roku życia. Skończył studia na Florydzie i w Nowym Jorku. W 1996 r., aresztowany pod

zarzutem podwójnego morderstwa został skazany na karę śmierci. W celi śmierci spę-

dził trzy lata. Dzięki naciskom międzynarodowym powtórzono proces. W 2001 r.

J. Martinez został oczyszczony z zarzutów i wypuszczony na wolność. Od tego czasu

prowadzi kampanię na rzecz amerykańskich więźniów. Do Warszawy przyjechał

w 2008 r. by wesprzeć stowarzyszenie Amnesty International podczas corocznego Ma-

ratonu Pisania Listów. Wtedy też rozmawiał z Haliną Bortnowską. Cały wywiad dostępny

jest na stronie www.przeciwkarzesmierci.blox.pl.

Rozmawiała: Halina Bortnowska

Tłumaczenie: Hanka Nowicka

Śmierć nie jest sprawiedliwością Śmiertelny błąd

Teraz już nie gardzę. Ani sobą, ani nikim innym. Jestem wolnym człowiekiem.

Uwolniłem się od siebie takiego, jakim byłem. Wszystkie okrucieństwa, jakie

mnie spotkały, wykorzystałem po to, żeby stać się lepszym człowiekiem.

Nie nienawidzisz tych, przez których spędziłeś 22 lata w celi śmierci?

Oni muszą żyć z tym, co zrobili. Ale dali mi szansę, bym mógł trzy razy zapłacić

za każdy, nawet najmniejszy błąd, jaki kiedykolwiek popełniłem w życiu. Gdybym

pielęgnował w sobie nienawiść, wyszedłbym z więzienia bardziej wściekły, niż do

niego trafiłem. A ja wyszedłem wolny. Mogę się cieszyć wszystkim, co mnie spo-

tyka, całym tym światem, którego nie widziałem przez 8057 dni. Słońcem, drze-

wami, przyjaciółmi, których zyskałem na całym świecie i którzy teraz mnie zapra-

szają. Cieszę się każdym krokiem, każdym dniem. Nie chcę tracić ani jednej se-

kundy na nienawiść.

Wyszedłeś kilka miesięcy temu. Co będziesz robił, z czego żył? Dosta-

łeś jakieś odszkodowanie?

Nie, prawo stanu Pensylwania nie przewiduje rekompensaty za niesłuszne skaza-

nie. Kiedy wyszedłem z więzienia, miałem dokładnie 5 dolarów i 37 centów. Te-

raz mam niewiele więcej. W więzieniu napisałem książkę, może znajdę wydawcę.

Na razie nie szukam pracy, bo obiecałem przyjaciołom, któ-

rzy zostali w więzieniu, że będę walczył o ich uwolnienie

i zniesienie kary śmierci. Jeżdżę po świecie i opowiadam

o tym, co mi się przydarzyło. To samo robi kilku innych unie-

winnionych. Za parę dni jeden z nich będzie występował

w brytyjskim parlamencie. Łatwo jest zabijać ludzi bez twa-

rzy. Myślę, że każdy polityk, który opowiada się za karą

śmierci, powinien podpisać oświadczenie, że będzie jej żądać

także dla swoich najbliższych, jeśli popełnią zbrodnię. To się zdarza nawet

w najlepszych rodzinach. Niech na własnej skórze sprawdzą, czy śmierć zadawana

w majestacie prawa jest sprawiedliwa.

16 17

Ludzie są zbyt głupi, żeby decydować Gdybym pielęgnował w sobie nienawiść, wyszedłbym z więzienia bar-

dziej wściekły, niż do niego trafiłem. A ja wyszedłem wolny. Mogę się

cieszyć wszystkim, co mnie spotyka, całym tym światem, którego nie

widziałem przez 8057 dni. Nie chcę tracić ani jednej sekundy na niena-

wiść — mówi Nick Yarris*, który w celi śmierci spędził 22 lata.

Ewa Siedlecka: Czy spotkałeś w więzieniu ludzi, którzy zasłużyli na śmierć?

Których trzeba zabić, bo inaczej zawsze będą zagrażać innym?

Nick Yarris: Większość ludzi skazanych na śmierć nie różni się specjalnie od

innych skazanych. Ale widziałem i takich, którzy byli wielkim

zagrożeniem. Trzech spośród czterech więźniów, których

stracono w moim więzieniu, było psychicznie chorych. To byli

kompletni szaleńcy. Jeden z nich zabił człowieka, trzymał jego

ciało w piwnicy i karmił nim innych ludzi, bo wierzył, że w ten sposób stworzy

nową, lepszą rasę.

Tacy ludzie powinni być odseparowani. Ale zabijanie jest zabijaniem, niezależnie

od tego, kto zabija. Każdy swoje powody uważa za dobre – i ci, co prawo łamią,

i ci, co działają w imieniu prawa. Ja uważam, że nie ma dobrych powodów. Ludzie

są zbyt głupi, żeby decydować, kto ma umrzeć. W moim kraju w celach śmierci

czeka co najmniej 120 osób niewinnie skazanych na śmierć. A około 500 już zo-

stało straconych.

W więzieniu byłeś dłużej niż na wolności. Co się z Tobą stało przez te

lata? Kim teraz jesteś?

Kiedy trafiłem do więzienia, miałem 21 lat i byłem skończony. Brałem narkotyki,

nienawidziłem siebie, nie mogłem nawet znieść swojego widoku w lustrze.

W dzieciństwie zgwałcił mnie sąsiad. I pobił. Nikomu o tym nie powiedziałem.

Obwiniałem się o to i pogardzałem sobą.

Zabijanie jest zabi-janiem, niezależnie od tego, kto zabija.

Każdy polityk, który opowiada się za ka-

rą śmierci, powi-nien podpisać

oświadczenie, że będzie jej żądać także dla swoich

najbliższych.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Ludzie są zbyt głupi, żeby decydować.

19 18

*Nick Yarris ma 50 lat. 22 spędził w celi śmierci, niewinnie skazany za gwałt

i zabójstwo ekspedientki Lindy May Craig. W wyniku badań DNA rok temu został

uniewinniony.

Publikujemy fragment wywiadu, który ukazał się w Dużym Formacie nr 41, dodat-

ku do Gazety Wyborczej nr 245, wydanie z dnia 18/10/2004, str. 2. Cały wywiad

dostępny na www.przeciwkarzesmierci.blox.pl

10 X 2010 dedykowany Stanom Zjednoczonym

Kara śmierci w USA

W 2009 r. wśród krajów wykonujących egzekucje Stany Zjednoczone Ameryki

zajęły piąte miejsce znajdując się tym samym wśród takich państw, jak Chiny, Iran,

Irak i Arabia Saudyjska. Wyroki wykonano na 52 osobach, na karę śmierci zosta-

ło skazanych kolejnych 106 osób.

Jak podaje Centrum Informacji o karze śmierci (Death Penalty Information Cen-

tem), od 1976 r., kiedy to ponownie wprowadzono w USA karę śmierci, do chwi-

li obecnej stracono w tym kraju 1211 osób.

Stany Zjednoczone są jednym z niewielu krajów na świecie, gdzie każdy stan ma

swoje własne prawo karne i własne procedury postępowania karnego. I zgodnie

z własną legislacją może stosować karę śmierci.

Aktualnie kary śmierci nie stosuje się w 15 stanach (abolitionist states), stosuje ją

35 stanów (retentionist states). Jednak 10 z tych ostatnich nie wykonało w ciągu

ostatnich dziesięciu lat ani jednej egzekucji.

W 2009 r. egzekucje wykonało 11 stanów, najwięcej Alabama, Oklahoma, Ohio,

Teksas i Wirginia. Teksas wykonał 24 wyroki śmierci, co stanowi 46proc.

wszystkich egzekucji w USA w 2009 r.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Kara śmierci w USA

W ostatnich latach prawodawstwo związane z abolicją kary śmierci zaczęło zyski-

wać w USA na znaczeniu. Według Amnesty International liczba wyroków śmierci,

która osiągnęła najwyższy poziom w 1994 r., spadła o ponad 60proc. w ostatnim

dziesięcioleciu, osiągając liczbę 106 przypadków w 2009 r. W 2009 r. Nowy

Meksyk został piętnastym stanem, który dokonał prawnej abolicji kary śmierci

podążając za New Jersey i Nowym Jorkiem (2008 r.).


(http://www.worldcoalition.org/worldday)

Zobacz także: raport Amnesty International

„Wyroki śmierci i egzekucje w 2009 r.” (http://amnesty.org.pl)

20 21

Niech władza powie „mamy dość” Na Białorusi nie wydaje się rodzinie ciała skazańca. Dlaczego rodzina,

która nie jest winna, również ponosi karę? Dlaczego matka nie może

pochować swojego syna, nie może się pożegnać? To okrucieństwo! —

mówi Raman Kislak*.

Tomasz Tarasiuk: Zajmował się pan sprawami Wasilija Juzepczuka i Andreja

Żuka, straconych ostatecznie w marcu tego roku.

Raman Kislak: Juzepczuk był Cyganem, został oskarżony o napady na starsze

kobiety, które jakoby grabił i dusił. Andrej Żuk z dwojgiem młodych ludzi napadł

na samochód pracowników gospodarstwa rolnego, którym przewozili pieniądze.

W trakcie szarpaniny zastrzelono dwie osoby.

W ich sprawach pisałem odwołania do Komitetu Praw Człowieka Organizacji

Narodów Zjednoczonych. To dla Białorusinów najbardziej znana droga

w dochodzeniu swoich praw — u nas działa zaledwie kilka międzynarodowych

organizacji. Andrej Żuk przyznał się do winy — w jego spra-

wie oczekiwaliśmy zamiany kary śmierci na karę więzienia.

Wasilij Juzepczuk też przyznał się w śledztwie do zarzucanych

mu zabójstw, potem jednak odwołał zeznania. Żalił się, że

policjanci przyznanie się na nim wymusili — wywierali naciski,

podawali tabletki, poili alkoholem, bili. Chcieliśmy wstrzyma-

nia wykonania wyroków do czasu zbadania spraw przez Ko-

mitet. Niestety wyroki zostały wykonane przed ukończeniem postępowania przez

Komitet wbrew prawu, również białoruskiemu — Białoruś podpisała dobrowolną

współpracę z Komitetem. Jakiś czas po wykonaniu wyroków minister spraw we-

wnętrznych powiedział „ja nie żyję według prawa ONZ i w dniu dzisiejszym nie

ma na Białorusi ludzi oczekujących na wykonanie wyroku kary śmierci”. W ten

sposób potwierdził, że Andrej Żuk i Wasilij Juzepczuk zostali rozstrzelani…

O tym, że zostanie rozstrzelany, ska-zany dowiaduje się kilka chwil wcze-

śniej. Mija minuta-dwie i pada strzał.

W tył głowy.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Niech władza powie „mamy dość”

Czy znał Pan daty egzekucji?

Nie. Na Białorusi nie ma przepisów wymagających powiadamiania adwokatów,

rodziny, a nawet samego skazanego o dacie wykonania wyroku. O tym, że zosta-

nie rozstrzelany, skazany dowiaduje się kilka minut wcześniej. Otrzymuje infor-

mację o nieskorzystaniu przez prezydenta z prawa łaski i zakończeniu sprawy.

Mija minuta-dwie i pada strzał. W tył głowy. Człowiek nie zdąży nawet pomyśleć

o tym, co się dzieje… Przebieg egzekucji opisał w książce „Ekipa do zabijania”

Oleg Ałkajew, były naczelnik więzienia w Mińsku. Wszystko odbywa się bardzo

szybko, skazańcy są w szoku, nie ma mowy o liście pożegnalnym.

Rodzina?

Dowiaduje się miesiąc, dwa lub trzy po wykonaniu wyroku. O miejscu pochówku

władze nie zawiadamiają, ciało nie jest wydawane. Matka Adreja Żuka, Swetłana,

jak my wszyscy, miała nadzieję na to, że wyrok na jej dziecku nie będzie wykona-

ny przynajmniej do zakończenia postępowania przez Komitet ONZ.

19 marca 2009 r., jak się później okazało — dzień po egzekucji, przyniosła do

więzienia paczkę z jedzeniem dla syna. Paczka początkowo została przyjęta, po

chwili jednak strażnik zwrócił ją matce z informacją, że syn

został przeniesiony. Swetłana wpadła w histerię, zaczęła krzy-

czeć „zwróćcie mi syna!”. Wtedy oficer więzienia poinfor-

mował ją, by nie szukała Andreja w innych zakładach i że

otrzyma pismo z sądu. W ten sposób potwierdził, że wyrok

został wykonany. Na Białorusi nie wydaje się rodzinie ciała

skazańca. Ta praktyka sięga jeszcze czasów ZSRR. W Rosji ta

sama zasada dotyczy dziś terrorystów zastrzelonych podczas

działań antyterrorystycznych. Tam też rodzina nie ma prawa do ciała. Chcemy

akcja za akcją nagłaśniać tę kwestię. Dziś Swetłana walczy o wskazanie jej miejsca

pochówku syna.

[W tym momencie do Romana Kislaka zadzwoniła matka Andreja Żuka — Swetłana,

konsultując się w sprawie dokumentów, które złożyła do białoruskiego MSW.]

Kim by nie byli ska-zańcy, czego by nie uczynili, dla matek nadal są dziećmi. Swetłana mówiła

mi „czasami myślę, że on może jednak

żyje”.

22 23

Jak ona się czuje?

Cały czas walczy. Pomagamy jej, sprawy przed Komitetem ONZ wciąż trwają.

Swetłana jest prawosławną chrześcijanką. Potrzebuje miejsca, które zastąpi grób

z ciałem syna. Na razie „pochowała” jego rzeczy osobiste, teraz czeka na zwrot

rzeczy z izolatki, które również „pochowa”. To świadczy, w jak tragicznej sytuacji

postawiło ją nasze prawo. Dlaczego rodzina, która nie jest winna, również ponosi

karę? Dlaczego oni muszą cierpieć, nie mając prawa do zobaczenia ciała bliskiej

osoby? Dlaczego matka nie może pochować swojego syna, nie może się poże-

gnać? Dlaczego bliscy nie mogą poznać miejsca pochówku, by mogli je odwiedzać

chociażby raz w roku? To okrucieństwo! Kim by nie byli skazańcy, czego by nie

uczynili, dla matek nadal są dziećmi. Swetłana mówiła mi „czasami myślę, że on

może jednak żyje”. To męczarnia…

Co jeszcze dla zniesienia kary śmierci na Białorusi może zrobić spo-

łeczność międzynarodowa?

Nacisk na władze Białorusi musi być jeszcze silniejszy. Powinien być dla władz nie

do wytrzymania; tak, aby z ich ust padły wreszcie słowa: „dobrze, wystarczy, już

jesteśmy zmęczeni tą sprawą”. Władz nic nie kosztuje rozwiązanie problemu kary

śmierci.

Powinniśmy skoncentrować się na konkretnych problemach ludzi. Nie walczyć od

razu o spektakularne sprawy, ale pomagać jednostkom. Na przykład Swetłanie

Żuk w jej walce o wskazanie miejsca pochówku syna. Drugi problem stanowi

wykonywanie wyroków na więźniach w trakcie rozpatrywania ich spraw przez

Komitet ONZ.

Wielu moich kolegów nie podziela mojego zdania — uważają, że trzeba od razu

domagać się wprowadzenia moratorium. Myślę, że te działania nie kolidują ze

sobą. Należy robić i jedno, i drugie. To, że kara śmierci na Białorusi powinna być

zniesiona, jest oczywiste. Dopóki jednak obowiązuje, pilnujmy wspólnie, żeby

procesy sądzonych przebiegały prawidłowo.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Niech władza powie „mamy dość”

Czy myśli pan, że wprowadzenie moratorium na wykonywanie kary

śmierci a następnie jej zniesienie jest realne?

Jestem przekonany, nie może być inaczej. My je wprowadzimy — wcześniej czy

później.

W maju 2010 r. kolejne dwie osoby na Białorusi zostały skazane na karę śmierci.

Rozmawiał: Tomasz Tarasiuk

*Raman Kislak — białoruski prawnik, reprezentował sprawy Andreja Żuka i Wasilija

Juzepczuka — skazanych na śmierć i następnie w marcu 2010 r. straconych — przed

Komitetem Praw Człowieka ONZ dziś pomaga matce Andreja Żuka, Swetłanie, w jej

staraniach o ujawnienie miejsca pochówku syna.

Cały wywiad czytaj na stronie:

http://www.przeciwkarzesmierci.blox.pl

24 25

JEST PROBLEM Z KARĄ ŚMIERCI. Także w Polsce.

O tym zamierzamy Was przekonać.

1. Wszyscy wiedzą, że w naszym kraju kara śmierci zniknęła z kodeksu karnego.

Wolność od kary śmierci jest częścią wspólnego dorobku prawnego Europy —

Rady Europy i Unii Europejskiej.

A jednak... zastanówmy się!

2. KARA W ZAPASIE

Państwo polskie wciąż nie ratyfikowało 2 Protokołu do Międzynarodowego Pak-

tu Praw Obywatelskich i Politycznych.

Dlaczego? Pytają przeciwnicy kary śmierci na całym świecie.

Polscy przeciwnicy kary śmierci niestety rzadko zabierają głos.

Przeczytaj informacje na str. 30 w tekście prof. Wieruszewskiego.

Przyłącz się do akcji 10.10.2010!

3. NIEPOKOJĄCA OBOJĘTNOŚĆ

Nie ma kary śmierci, ale w więzieniach ludzie giną i nie budzi to przerażenia.

Nie ma wyroku śmierci, jest przekonanie, że zbrodniarzom śmierć się należy:

niech sczezną!

To echo wciąż istniejącej aprobaty dla kary śmierci.

4. ŚMIERĆ JAKO KARA

Jeśli często śmierć człowieka tak właśnie jest widziana, to trudno spodziewać się

protestu wobec karania śmiercią przestępców.

5. STOSUNEK DO KARY ŚMIERCI

jest probierzem stosunku do praw człowieka – do człowieczeństwa!

6. NIE MA HUMANITARNEGO ZABIJANIA

Wiedza, że tak jest, powinna podważyć argumenty, przy pomocy których szerzy

się wiarę w rzekomy pożytek z kary śmierci.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Jest problem z karą śmierci. Także w Polsce.

26 27

Ruch hospicyjny ożywia troskę o umierających i ich godność. Może wpłynie też na

lepsze zrozumienie znaczenia abolicji wszędzie na świecie.

7. NAJPIERW ODCZŁOWIECZYĆ

Praktyka kary śmierci wymaga odczłowieczenia jej ofiar.

To ma swoje konsekwencje dla wykonawców egzekucji — bezpośrednich i po-

średnich — i dla życia społecznego.

Odczłowieczanie narusza fundament praw człowieka, ich niezbywalność, zasadę,

że tych praw nie można utracić ani odebrać z żadnego powodu.

8. OD KARY ŚMIERCI DO LUDOBÓJSTWA

Logika kary śmierci jest taka, jak logika ludobójstwa i zbrodni przeciw ludzkości.

Wykluczenie z człowieczeństwa zabijanych ludzi staje się masowe.

9. ODWET JEST MNOŻENIEM ZŁA

Wciąż jest w społeczeństwie zapotrzebowanie na odwet, który ma „przywracać

równowagę” i zaspokajać poczucie sprawiedliwości.

A jednak kara śmierci nie jest dobrym lekarstwem na tragedię rodzin ofiar.

Istnieje i umacnia się inne pojmowanie sprawiedliwości, jako wymagającej dążenia

do naprawy krzywdy, a nie do zemsty.

Na tym polega zwyciężanie zła dobrem.

10. ZA ALBO PRZECIW

Niepokoi nas obojętność wobec praktykowania kary śmierci na świecie, a także

wobec uznawania jej za potrzebną w naszym kraju.

Rozważ tę sprawę.

Zapraszamy do współpracy z gronem aktywnych przeciwników kary śmierci na

świecie. Chcemy pracować nad polską opinią w tej kwestii.

Halina Bortnowska, animator Grupy Horyzont

Zobacz blog Haliny Bortnowskiej „Myślennik”

[ http://halinabortnowska.blox.pl ]

Śmierć nie jest sprawiedliwością Wkład Rady Europy w abolicję

Wkład Rady Europy w abolicję

Rada Europy to organizacja, której zasadniczą misją jest stanowienie fundamental-

nych standardów w zakresie ochrony praw człowieka, standardów, które są pod-

stawą funkcjonowania demokratycznych państw*. W ciągu ostatnich 60 lat istnie-

nia Rady Europy, obserwujemy istotne zmiany w rozumieniu roli standardów

praw człowieka oraz konieczności zapewnienia efektywnego ich wdrażania

do systemu prawa i praktyki działania państw. Standardy Rady Europy wypełniają

wspólną europejską przestrzeń prawną, w której poszanowanie życia jednostki

staje się wartością naczelną.

Wśród ponad 200 konwencji Rady Europy tworzących ową europejską prze-

strzeń prawną, najważniejszą rolę odgrywa Europejska Konwencja Praw Człowie-

ka. Art. 2 Konwencji wyraża jeden z podstawowych standardów praw człowieka,

a mianowicie prawo do życia. Jednakże nie jest to ochrona

bezwzględna, albowiem Konwencja uznała za zgodne z pra-

wem pozbawienie życia w wyniku wykonania wyroku sądo-

wego. Stanowisko Rady Europy w kwestiach dotyczących

poszanowania życia ulegało znaczącej ewolucji. Protokół nr 6

do Europejskiej Konwencji, który został otwarty do podpisu

w 1983 r., stanowił znaczący krok na rzecz zniesienia kary

śmierci. Protokół ten ustanowił zakaz stosowania kary śmier-

ci, choć nie w formie zakazu bezwarunkowego. Protokół ten stanowi, iż znosi się

karę śmierci, lecz kara taka może być przewidziana przez ustawy i stosowana

w czasie wojny lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojną.

Kolejnym znaczącym krokiem ku wyeliminowaniu kary śmierci była debata parla-

mentarna na rzecz całkowitego zniesienia kary śmierci. Jej efektem było przyjęcie

Protokołu nr 13 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ustanawiającego

bezwzględny zakaz kary śmierci. art. 1 Protokołu nr 13 stanowi, iż znosi się karę

śmierci. Oznacza to całkowite wyłączenie kary śmierci z systemów prawnych

Nie ulega wątpliwo-ści, że Białoruś nie zostanie przyjęta w poczet państw

członkowskich RE, dopóki państwo to

nie zniesie kary śmierci.

28 29

państw, które nie mogą składać zastrzeżeń do niniejszego Protokołu, ani też po-

stanowienie niniejszego Protokołu nie może być uchylone. W ciągu 8 lat Protokół

ten ratyfikowały 42 państwa**. Jest on kamieniem milowym na rzecz budowy

Europy wolnej od kary śmierci.

Począwszy od 1994 r. warunkiem przyjęcia państwa do Rady Europy jest ratyfika-

cja Protokołu nr 6 w ciągu maksymalnie 3 lat, a wcześniej bezzwłoczne ogłoszenie

moratorium. Wśród 47 państw członkowskich Rady Europy jedynym państwem,

w którym nadal istnieje moratorium jest Rosja, w pozostałych zaś państwach kara

śmierci została zniesiona.

Czy oznacza to, że misja Rady Europy zbudowania europejskiej strefy bez kary

śmierci z chwilą ratyfikacji przez wszystkie państwa obu Protokołów ulegnie za-

kończeniu? Z pewnością nie. Nierozwiązana, jak dotąd, jest sprawa Białorusi, pań-

stwa pozostającego poza Radą Europy. Właśnie w przypadku Białorusi problem

zniesienia kary śmierci był przedmiotem wielu debat politycznych. Nie ulega wąt-

pliwości, że Białoruś nie zostanie przyjęta w poczet państw członkowskich, dopó-

ki państwo to nie zniesie kary śmierci. Misja Rady Europy nie ogranicza się

do kontynentu europejskiego.

Rada Europy utrzymuje ścisłe związki instytucjonalne z państwami pozaeuropejski-

mi, także tymi, w których wykonywana jest kara śmierci:

Japonią, USA, państwami Azji czy Północnej Afryki. W toczą-

cym się ostatnio dialogu z Marokiem Rada Europy z całą sta-

nowczością podkreśla konieczność zniesienia kary śmierci.

Misja Rady Europy podyktowana jest głębokim zrozumieniem,

że kara śmierci jest nieodwracalnym złem, dlatego należy

dążyć do jej zniesienia. Jednoznaczne stanowisko w tworzeniu

i upowszechnianiu standardów poszanowania życia

i wprowadzenia zakazu kary śmierci w Europie oraz państwach pozaeuropejskich

przyjmowały wszystkie instytucje Rady Europy, w tym m. in. Komitet Ministrów

Zgromadzenie Parlamentarne, Komisarz Praw Człowieka oraz Europejski Trybu-

nał Praw Człowieka. Komitet Ministrów w 2007 r. podjął decyzję o ustanowieniu

10 października Europejskim Dniem przeciwko Karze Śmierci. Ta decyzja ma

ważne znaczenie dla całej społeczności europejskiej. Uznano, iż problem ten

wymaga głębokiej refleksji społecznej i wspierania debaty publicznej. Zgromadze-

nie Parlamentarne było prekursorem dyskusji w Radzie Europy o zniesieniu kary

śmierci, która doprowadziła do uchwalenia dwóch protokołów do Europejskiej

Konwencji. Również Komisarz Praw Człowieka Rady Europy podejmował liczne

działania na rzecz zniesienia kary śmierci. Stosunek do kary śmierci, jak wielo-

krotnie podkreślał Komisarz, wskazuje na to, jakie społeczeństwo chcemy budo-

wać. „Kiedy państwo zabija człowieka w majestacie prawa, legitymizuje prze-

moc***”.

Szczególne miejsce w tworzeniu standardów dotyczących ochrony życia jednost-

ki zajmuje Europejski Trybunał Praw Człowieka zapobiegając m.in. wydalaniu

osób oraz ustanawiając w wielu orzeczeniach odpowiedzialność państwa

w przypadku wydalenia lub ekstradycji osób do państw, w których istnieje ryzyko

wykonania kary śmierci****.

Rada Europy posługuje się wielorakimi środkami oddziaływania na państwa człon-

kowskie w celu skutecznego wdrażania standardów dotyczących abolicji. Syste-

matycznie jednak powracająca dyskusja o przywróceniu kary śmierci, służąca

doraźnym celom politycznym, wymaga posługiwania się nie tylko instrumentami

prawnymi, lecz również wymaga oddziaływania na postawy społeczne. Abolicja

jest warunkiem sine qua non przynależności państw do Europy rozumianej jako

wspólnota wartości. Lecz wartości te muszą być silnie zakorzenione w świado-

mości społeczeństw. W przeciwnym bowiem razie abolicja będzie oparta na

kruchym politycznym consensusie budowanym bez szerokiego wsparcia społecz-

nego.

*Rada Europy, organizacja skupiająca 47 państw, powstała w 1949 r. Polska stała się

Śmierć nie jest sprawiedliwością Wkład Rady Europy w abolicję

Szczególne miej-sce w tworzeniu

standardów doty-czących ochrony życia jednostki

zajmuje Europej-ski Trybunał

Praw Człowieka.

30 31

jej członkiem w 1991 r.

**Protokół nr 13 nie został ratyfikowany przez 5 państw Rady Europy: Armenię, Azer-

bejdżan, Łotwę, Polskę, oraz Rosję.

***Human Rights In Europe: Growing Gaps, Viewpoints by Thomas Hammarberg, April

2010.

****zob. m.in. orzeczenie z 8 listopada 2005 r., sprawa Bader przeciwko Szwecji.

dr Hanna Machińska, Biuro Informacji Rady Europy,

Wydział Prawa i Administracji UW

Międzynarodowe zobowiązania Polski

dotyczące abolicji

Międzynarodowe zobowiązania Polski w zakresie przestrzegania praw człowieka

wynikają z norm zawartych w konwencjach przyjętych w ramach systemu ONZ,

czyli uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka oraz europejskiego systemu

regionalnego działającego pod auspicjami Rady Europy. Ponadto Polska zobowią-

zana jest do przestrzegania standardów wynikających z prawa Unii Europejskiej.

System ONZ

Karta Praw Człowieka ONZ, którym to mianem określa się Powszechną Deklara-

cję Praw Człowieka, Pakt Praw Osobistych i Politycznych oraz Pakt Praw Ekono-

micznych, Społecznych i Kulturalnych, w swoim pierwotnym brzmieniu, formułu-

jąc prawo człowieka do życia nie wprowadziła zakazu kary

śmierci. Zgodnie z art. 3 Deklaracji – „Każdy człowiek ma

prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby.“

Natomiast art. 6 Paktu formułuje zakaz arbitralnego pozba-

wiania życia i dopuszcza zarazem stosowanie kary śmierci „za

najcięższe zbrodnie“. Jest to zrozumiałe, gdyż w okresie uchwalania tych doku-

mentów, czyli w 1948 r. (Powszechna Deklaracja) oraz w 1966 r. (Pakty), Kara

śmierci była jeszcze dość powszechnie stosowana. Zarazem jednak twórcy Paktu

wyraźnie zasygnalizowali, że należy dążyć do zniesienia kary śmierci stwierdzając

w par. 6 art. 6, że „nie można powoływać się na żadne postanowienia niniejszego

artykułu w celu opóźnienia lub niedopuszczenia do zniesienia kary śmierci przez

którekolwiek Państwo – Stronę niniejszego Paktu.“

Komitet Praw Człowieka ONZ, którego zadaniem jest monitorowanie prze-

strzegania Paktów, od początku stał na stanowisku, że istnieje potrzeba zniesienia

kary śmierci. Zdaniem Komitetu, choć art. 6 Paktu dopuszcza w pewnych ściśle

określonych sytuacjach stosowanie kary śmierci, to jednak wyraźnie sugeruje, że

zniesienie tej kary jest zalecane. Ponadto z Paktu wynika jednoznacznie, że jeśli

Państwo zniesie karę śmierci, to nie może tej kary przywrócić. Taki stan rzeczy

mamy w Polsce.

Do standardu ONZ zniesienie kary śmierci wprowadził Drugi Protokół Fakulta-

tywny do Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Politycznych uchwalony

15 grudnia 1989 r. Na mocy tego traktatu państwa — strony

mają obowiązek zniesienia kary śmierci w ramach swojej

jurysdykcji. Nie jest to jednak zakaz absolutny, gdyż możliwe

jest zgłoszenie zastrzeżenia dopuszczającego wykonywanie

kary śmierci na podstawie wyroku skazującego za popełnie-

nie w czasie wojny najpoważniejszej zbrodni o charakterze

wojskowym. Polska podpisała ów Protokół w 2000 r. Tym

samym zobowiązała się do jego ratyfikacji. Niestety, do dnia

dzisiejszego tego zobowiązania nie spełniła, mimo iż wielo-

krotnie w sprawozdaniach składanych Komitetowi Praw Człowieka kolejne rządy

zapewniały, że taka ratyfikacja wkrótce nastąpi. Można nadmienić, że Polska jest

jedynym państwem członkowskim Unii Europejskiej, który nie ratyfikował tego

Protokołu.

Reasumując można stwierdzić, że pomimo braku ratyfikacji Protokołu Drugiego,

Śmierć nie jest sprawiedliwością Międzynarodowe zobowiązania Polski dotyczące abolicji.

Zniesienie kary śmierci nie ozna-cza pobłażliwości wobec przestęp-

stwa.

Polska podpisała Drugi Protokół Fa-kultatywny do Mię-

dzynarodowego Paktu Praw Osobi-

stych i Politycz-nych, ale go nie ra-

tyfikowała.

32 33

z wiążącego Polskę standardu praw człowieka ONZ wynika jednoznaczny zakaz

stosowania kary śmierci, gdyż, zgodnie z tym standardem, kara ta raz zniesiona

nie może być ponownie przywrócona.

System Rady Europy

Europejska Konwencja Praw Człowieka, uchwalona w 1950 r., której Polska jest

stroną od 1993 r., nie wprowadza bezwzględnego zakazu kary

śmierci. Art. 2 dotyczący prawa do życia nie zakazuje stoso-

wania kary śmierci. Zakaz taki wprowadza Protokół Dodat-

kowy nr 6 do Europejskiej Konwencji, uchwalony w 1983 r.,

który został przez Polskę ratyfikowany w 2000 r. Art. 1 Pro-

tokołu państwa członkowskie mają obowiązek zniesienia kary

śmierci. Nikt nie może być na taką karę skazany, ani nie może

nastąpić wykonane tej kary. Protokół dopuszcza jednak możli-

wość stosowania kary śmierci w czasie wojny i w okresie bezpośredniego zagro-

żenia wojną.

Całkowity zakaz kary śmierci, a zatem również w czasie wojny, w ramach systemu

Rady Europy wprowadza Protokół nr 13 uchwalony w 2002 r. Jak wyjaśnia się

w preambule do tego dokumentu, państwa członkowskie Rady Europy zauważyw-

szy, że Protokół nr 6, dotyczący zniesienia kary śmierci, nie wyłącza kary śmierci

za czyny popełnione podczas wojny lub w okresie bezpośredniego zagrożenia

wojną, zdecydowały się podjąć ostateczny krok w celu zniesienia kary śmierci we

wszystkich okolicznościach. Polska, choć podpisała ów traktat w 2002 r., a zatem

zobowiązała się do jego ratyfikacji, do dnia dzisiejszego tego zobowiązania nie

wykonała.

W świetle aktualnego stanu ratyfikacji przez Polskę stosownych konwencji Rady

Europy kraj nasz ma obowiązek zakazu stosowania kary śmierci w okresie pokoju

oraz powinien niezwłocznie ratyfikować Protokół nr 13 wprowadzający całkowity

zakaz stosowania kary śmierci.

System Unii Europejskiej

Wejście w życie Traktatu z Lizbony w sposób zasadniczy wzmacnia system

ochrony praw człowieka w ramach Unii Europejskiej. Na mocy art. 6 Traktatu

Unia „uznaje prawa, wolności i zasady określone w Karcie Praw Podstawowych

Unii Europejskiej, /…/ która ma taką samą moc prawną jak Traktaty”. Dla unik-

nięcia wszelkich wątpliwości należy jednoznacznie stwierdzić, że tzw. Protokół

polsko-brytyjski nie ma żadnego wpływu na moc obowiązują-

cą postanowień Karty w Polsce.

Zgodnie z art. 2 Karty – „1. Każdy ma prawo do życia. 2.

Nikt nie może być skazany na karę śmierci ani poddany jej

wykonaniu“. Analizując zakres tego zakazu trzeba pamiętać,

że zgodnie z art. 52 par. 3 Karty, prawa w niej zawarte, o ile

odpowiadają prawom wyrażonym w Europejskiej Konwencji

Praw Człowieka, mają takie samo znaczenie i zakres, jak

prawa przyznane przez tę Konwencję. Określenie „Konwencja“ obejmuje rów-

nież protokoły dodatkowe. Biorąc pod uwagę uchwalenie cytowanego powyżej

Protokołu nr 13 należy zatem skonstatować, że w świetle prawa Unii Europej-

skiej obowiązuje całkowity zakaz stosowania kary śmierci.

Konkluzje

W świetle wiążącego Polskę prawa międzynarodowego, tzn. Międzynarodowego

Paktu Praw Osobistych i Politycznych oraz Europejskiej konwencji o ochronie

praw człowieka i podstawowych wolności i jej Protokołu nr 6 Polska ma obowią-

zek zakazu stosowania kary śmierci w swoim porządku prawnym. Wzmocnie-

niem tego zakazu będzie ratyfikacja przez Polskę Protokołu Dodatkowego nr 2

do Paktu oraz Protokołu Dodatkowego nr 13 do Europejskiej Konwencji. Polska

zobowiązała się do tych ratyfikacji i dalsza zwłoka w tym zakresie podważa wiary-

godność naszego kraju na arenie międzynarodowej.

Dalsza zwłoka w ratyfikacji proto-kołów, do których

Polska się zobowią-zała podważa wia-rygodność naszego

kraju na arenie mię-dzynarodowej.

Całkowity zakaz kary śmierci, rów-

nież w czasie wojny wprowadza Proto-

kół nr 13 EKPC. Polska go podpisa-ła, ale nie ratyfiko-

wała.

Śmierć nie jest sprawiedliwością Międzynarodowe zobowiązania Polski dotyczące abolicji.

34

Wiążące Polskę prawo Unii Europejskiej, a w szczególności Karta Praw Podsta-

wowych, również nakłada obowiązek całkowitego zniesienia kary śmierci.

Zaprezentowane powyżej zobowiązania mają charakter bezwzględny i w żadnych

okolicznościach nie mogą być uchylone bądź zawieszone.

Prof. dr hab. Roman Wieruszewski, Poznańskie

Centrum Praw Człowieka, Instytut Nauk Prawnych PAN

Nie ma powodu, żeby zabijać

Przecież to oczywiste, że osoba, która popełniła okropne zbrodnie zasłużyła na

śmierć. Czy kara śmierci nie jest rzeczywiście sprawiedliwą i wyważoną formą

odwetu za okropne czyny popełnione wobec niewinnych ofiar?

Zniesienie kary śmierci nie oznacza pobłażliwości wobec przestępstwa. Osoby,

które dopuszczają się przestępstw wobec niewinnych ofiar bezwzględnie muszą

być za to surowo karane. Muszą też wiedzieć, że ich zachowanie jest nie do zaak-

ceptowania. Każdy chce, by przestępca został złapany jak najszybciej i surowo

ukarany. Wymaga to skutecznie działającego systemu organów ścigania i wymiaru

sprawiedliwości. Muszą istnieć stosowne procedury zapew-

niające zatrzymanie i ukaranie właściwej osoby. Perspektywa

kary śmierci nie jest gwarancją zatrzymania właściwego

sprawcy. Jeśli państwo dopuszcza się pozbawienia kogoś ży-

cia, nie chroni przez to w żaden sposób praw ofiar. Kolejne

zadanie śmierci nie może naprawić wyrządzonego w przeszłości zła, ani zmniej-

szyć bólu czy cierpienia, którego doświadczyła ofiara. Wykonanie egzekucji

w imieniu ofiary jest obrazą jej godności i pamięci.

Podobnie jest z odstraszającym działaniem kary śmierci. Statystyki i dane przed-

stawiane przez państwa, w których zniesiono karę śmierci stale potwierdzają, iż

nie ma związku pomiędzy karą śmierci a poziomem przestępczości – dotyczy to


Nie ma związku po-między karą śmier-

ci a poziomem przestępczości.

35

także państw będących w okresie przejściowym ku demokracji. Najczęściej tego

typu czyny popełnia się w afekcie, pod wpływem silnych emocji – kiedy logiczne

myślenie i racjonalna ocena są wyłączone czy zdeformowane. A tych, którzy

planują swoje czyny przestępcze, działając z premedytacją, nie jest w stanie od-

straszyć sama surowość zagrażającej kary, a jedynie pewność zatrzymania

i skazania. Znów kluczowym elementem odstraszającym przed popełnieniem

przestępstwa jest powszechne przekonanie, że każdy czyn niedozwolony będzie

przedmiotem szybkiego i profesjonalnego dochodzenia, a sprawcy zostaną nie-

zwłocznie postawieni przed sądem.

Przeciw Karze Śmierci przemawia też fakt, że zawsze istnieje ryzyko egzekucji na

osobie niewinnej. We wszystkich systemach wymiaru sprawiedliwości istnieje

możliwość popełnienia błędu. Nie ma i nie da się stworzyć systemu, który za-

pewniałby decydowanie w sposób uczciwy, spójny i bezbłędny kto ma żyć, a kto

na pewno powinien umrzeć. Takie czynniki jak oportunizm,

uznaniowość decyzji czy dominująca opinia publiczna mogą

wpływać na wszystkie stadia postępowania. Ci, których po-

zbawia się życia niekonieczne są najgorszymi przestępcami,

może tylko nie umieli się bronić, padli ofiarą dyskryminacji,

mieli to nieszczęście, że stanęli wobec surowszych sędziów

czy prokuratorów. Doświadczenie pokazuje, że dzieje się to

wszędzie tam, gdzie stosowana jest kara śmierci. W Stanach

Zjednoczonych od 1976 r. uniewinniono ponad 110 osób przebywających już

w celi śmierci. Wszystkie systemy wymiaru sprawiedliwości są podatne na możli-

wość ludzkiego błędu.

W tym miejscu często pada pytanie, czy wykonywanie zastępującej egzekucję

kary dożywocia nie jest zbyt drogie? Lecz zaraz wypada dodać: ile warte jest

życie ludzkie? Czy można ustalić jego cenę? By potem sięgnąć do faktów, które

pokazują, że koszty finansowe związane z karą śmierci są średnio dwukrotnie

Nie ma powodu, żeby zabijać.

Nie ma i nie da się stworzyć systemu, który zapewniałby

decydowanie w spo-sób uczciwy, spójny i bezbłędny: kto ma żyć, a kto na pewno powinien umrzeć.

36


37

Nie ma powodu, żeby zabijać

wyższe. Problem ten może być lepiej rozwiązany przez zmniejszenie liczby więź-

niów i skrócenie wyroków dla sprawców skazanych za mniejsze przestępstwa

i wykroczenia. Warto przypomnieć, że to społeczeństwo produkuje przestępców

– więzienia zaś stanowią jego integralną część.

Fundamentalna zasada leżąca u podstaw praw człowieka jest taka, że są one nie-

zbywalne. Są one prawami najlepszych, jak i najgorszych wśród nas. Kiedy pań-

stwo odbiera komuś życie, wysyła sygnał, że w niektórych sytuacjach zabijanie jest

akceptowalne, że zabijanie może być uprawnione. Państwo, w którym dopuszcza

się stosowanie kary śmierci daje do zrozumienia, że zabijanie i inne brutalne za-

chowania są dopuszczalnymi metodami rozwiązywania problemów społecznych.

Opracował: Tomasz Kurowski

*Tekst na podstawie broszury „Śmierć nie jest sprawiedliwością – Rada Europy a kara

śmierci”, Dyrekcja Generalna Praw Człowieka Rady Europy, wersja polska: wrzesień

2008. Cała broszura w formie elektronicznej dostępna jest na stronie:

http://www.coe.org.pl

38


Wypowiedziana agresja nie znika

Jak tylko zaczynamy odnosić się do kogoś nie jak do człowieka, to traci-

my właśnie swoje, a nie jego człowieczeństwo. W tym tkwi sedno spra-

wy — mówi Natalia Gorbaniewska*.

W momencie, gdy przystajemy na to, aby przestępca został zabity, zgadzamy się

również na zabicie części samego siebie. To jest przerażające, bo na społeczeń-

stwo działa nie zapobiegawczo, a demoralizująco: jako społeczeństwo możemy

podjąć decyzję – „tego i tego człowieka zabijamy”. Problem w tym, że: ja, ty, on,

ona — nie istniejemy jako „my”; „my” istnieje w naszej świadomości jako ciąg

w postaci — „plus jeden, plus jeden ...”

Należy być świadomym faktu, że jeżeli w którymś momencie dojdzie do zniesienia

moratorium [obecnie w Rosji moratorium nadal obowiązuje — przyp. red.], bę-

dzie to oznaczało, że to my je znieśliśmy, ponieważ to my

wybraliśmy tych, którzy je anulowali. Możemy to nasze

„my” podzielić na wiele „ja”: wtedy po prostu zdamy sobie

sprawę, że za każdym razem pozwalając na takie działania, jak

kara śmierci, doprowadzamy do osobistego odczłowieczenia.

Kiedy mówimy: „To nie jest człowiek, po co się w ogóle z nim

cackać! Pod ścianę z nim, i tyle!” — w tym momencie podświa-

domie czynimy z siebie nie-człowieka — człowieka umniejszonego i stopniowo

stajemy się zupełnie nieludźmi.

Niestety, za każdym razem bardzo łatwo przychodzą nam słowa: „Tak, takich bym

rozstrzelał!”; „Tak, zakopałbym ciebie żywcem w ziemi!”; „Po co się jemu przyglądasz,

przyłożyć mu jak się należy; tak, żeby już nie wstał!” W tym momencie nie mówię

o tych, którzy faktycznie uderzą tak, że nie wstaniesz, i nie o tych, którzy rzeczy-

wiście są gotowi kogoś zakopać w ziemi. Mówię o tych, którzy tego nie uczynią.

W pełni zauważam takie odczucia w sobie i w innych osobach.

Wydaje się nam, że poprzez praktykowanie takiej niepohamowanej agresji języ-

kowej wypluliśmy ją z siebie, ale przecież jedynie wypluliśmy ją na zewnątrz!

Wypluliśmy, a ona wcale nie znikła. Taka postawa powoduje, że ogólny stan go-

towości do agresji tylko się zwiększa. Zmąciwszy samego siebie idziesz dalej,

a wyrzucone słowa już zawisły w powietrzu, a potem „odmrożą się”, jak

u Münchausena, „odmrożą się” i ktoś je przyjmie. Ten ktoś naprawdę zakopie

kogoś w ziemi lub uderzy w taki sposób, że się nie podniesie. Więc może byśmy

popracowali nad sobą, a to oznacza przecież pracę nad społeczeństwem, nie

można tego odłożyć na potem.

Tłumaczył: Tomasz Tarasiuk

*Natalia Gorbaniewska (ur. 26 maja 1936 r. w Moskwie) — rosyjska poetka,

dziennikarka, tłumaczka literatury polskiej. W ZSRR związana z ruchem demokratycz-

nym. W grudniu 1975 r. została zmuszona do opuszczenia kraju. Osiedliła się w Pary-

żu. Pracowała jako dziennikarka w rosyjskich pismach emigracyjnych „Kontinient”

i „Russkaja Mysl”. Od 1999 r. jest członkiem redakcji magazynu „Nowa Polska”. Od

kwietnia 2005 r. jest obywatelką Polski. W październiku 2008 r. otrzymała tytuł dokto-

ra honoris causa lubelskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Powyższa wypo-

wiedź ukazała się w serwisie www.psmb.ru, Natalia Gorbaniewska udostępniła ją na

potrzeby niniejszego opracowania.

Biuro Informacji Rady Europy

Biuro rozpoczęło działalność 4 lipca 2002 r. kontynuując prace Ośrodka Informa-

cji Rady Europy, który został utworzony w 1990 r. jako pierwsza tego typu insty-

tucja w Europie Środkowej i Wschodniej. Pierwotnie jego rola ograniczała się do

wspomagania reform samorządu terytorialnego. Obecnie do zadań Biura należy:

-współudział w realizacji projektów Rady Europy;

-działalność edukacyjna i popularyzatorska.

39

Agresja nie zanika

Niestety, za każ-dym razem bardzo łatwo przychodzą nam słowa: „Tak, takich bym roz-

strzelał!”.

41

Grupa „Horyzont” - przeciw karze śmierci

40


lGrupa „Horyzont — przeciw karze śmierci”

Przy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i Stowarzyszeniu Młodych

Dziennikarzy „Polis” powstała grupa „Horyzont — przeciw Karze

Śmierci".

Uznajemy uniwersalność i niezbywalność praw człowieka, dlatego obu-

rzenie zbrodnią i współczucie dla jej ofiar łączymy z przekonaniem, że

kara śmierci nie powinna być praktykowana; nie powinna istnieć ani

w kodeksach karnych, ani w myśleniu o sprawiedliwości.

Popieramy działania na rzecz abolicji — obalenia kary śmierci wszędzie, gdzie

jeszcze jest praktykowana.

Nasz horyzont to świat wolny od kary śmierci.

Obchodzimy publicznie 10 X 2010 jako europejski

dzień poświęcony tej idei.

W Polsce taki dzień jest potrzebny, aby wzmacniać po-

parcie dla faktu, że nie ma u nas kary śmierci, a także

w imię solidarności z abolicjonistami na całym świecie.

Dziękujemy wszystkim, którzy swoją postawą i działa-

niem już przyczyniają się do przybliżenia tego horyzontu.

W imieniu grupy „Horyzont — przeciw karze śmierci”

Halina Bortnowska,

Przewodnicząca Rady Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka,

uczestnik-senior i animator „Horyzontu",

Maciej Sopyło,

koordynator działań „Horyzontu”

Współudział w realizacji projektów Rady Europy

We współpracy z Radą Europy, środowiskami akademickimi, administracją pań-

stwową i organizacjami pozarządowymi, Biuro organizuje konferencje poświęcone

problemom współczesnej Europy (m. in. dyskryminacji, nietolerancji, przemowy

w rodzinie i wobec dzieci, demokratyzacji mediów, przestępczości gospodarczej),

a także prowadzi szkolenia i seminaria dla sędziów, prokuratorów, adwokatów

i radców prawnych na temat Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz proce-

dur i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Działalność edukacyjna i popularyzatorska

Popularyzacja Rady Europy i jej dorobku prowadzona jest przede wszystkim po-

przez:

-publikacje Biura (Biuletyn — wychodzący od 1992 r., seria Dokumenty Rady

Europy, książki, broszury);

-tłumaczenie na język polski konwencji i innych dokumentów Rady Europy oraz

orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;

-udzielanie informacji o Radzie Europy i udostępnianie dokumentacji Organizacji.

Biblioteka Biura ma największy w Polsce zbiór dokumentów i publikacji Rady

Europy oraz innych wydawnictw związanych tematycznie z Organizacją i jej dzia-

łalnością. Wszystkie materiały udostępniane są wyłącznie w czytelni.

Biuro prowadzi też działania na rzecz włączenia wymiaru europejskiego do eduka-

cji, współorganizuje szkolenia dla pracowników administracji państwowej i nauczy-

cieli w zakresie praw człowieka. W latach 1993-2006 organizowało wraz z Mini-

sterstwem Edukacji Narodowej konkurs „Europa w szkole”.

Kontakt:

02-653 Warszawa, Al. Niepodległości 22

tel.: (48 22) 853 57 73, 845 20 84, fax: (48 22) 853 57 74

e-mail: [email protected]

internet: http://www.coe.org.pl

42


Zaproszenie do działania

Jesteś przeciwnikiem kary śmierci?

Wejdź na stronę www.przeciwkarzesmierci.blox.pl

i podpisz deklarację:

„Jestem przeciw karze śmierci. Chcę, żeby świat był od niej wolny."

Włącz się w działania na rzecz abolicji. Jak możesz pomóc?

- Pomóż nam organizować kolejne wydarzenia na rzecz abolicji: dyskusje, pokazy

filmowe i inne. Przyjmiemy każdą pomoc, zarówno młodych, jak i starszych. Pisz:

[email protected], dzwoń: 503 775 339,

- działasz już w kole studenckim, stowarzyszeniu lub grupie nieformalnej? Twoja

organizacja może zostać partnerem „Horyzontu”; zorganizujcie swoje własne

wydarzenie promujące abolicję i zgłoście je do naszej akcji,

- śledź stronę www.przeciwkarzesmierci.blox.pl i bierz udział w wydarzeniach

i akcjach promujących świat bez kary śmierci.

„Horyzont — przeciw karze śmierci”

http://www.przeciwkarzesmierci.blox.pl

http://www.facebook.com/abolicja

mail: [email protected]

telefon: 503 775 339

Naszymi partnerami przy organizacji Europejskiego Dnia przeciwko Karze Śmierci oraz innych wydarzeń na rzecz abolicji są m.in.:

Open Society Institute

Kryminologiczne Koło Naukowe IPSiR UW

Kawiarnia „Sklep z kanapkami”

pełna lista partnerów dostępna jest na stronie http://www.przeciwkarzesmierci.blox.pl

Niniejszą broszurę finansuje: współfinansuje „Horyzont — przeciw karze śmierci" ze środków:

Tadeusz Mazowiecki, były premier Rzeczypo-spolitej, Adam Frączek, były rektor Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie, Zbigniew Lasocik, dziekan Wydziału Prawa i Administracji uczelni Łazarskiego w Warszawie, Hanna Machińska, dyrektor Biura Informacji Rady Europy w Polsce, Draginja Nadażin, dyrektorka Amnesty Interna-tional Polska,

Danuta Przywara, prezes Zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Teresa Romer, sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, Paula Sawicka, prezes Zarządu Stowarzyszenia przeciwko antysemityzmowi i ksenofobii Otwarta Rzeczpospolita, Roman Wieruszewski, kierownik Poznańskiego Centrum Praw Człowieka, Instytut Nauk Praw-nych Polskiej Akademii Nauk.

Działania grupy „Horyzont — przeciw karze śmierci” wspierają m.in.:

europa przeciwko karze śmierci

Documents