Etyka

ETYKA OPISOWA Bada istotę dobra, moralnego

postępowania, pyta o człowieczeństwo i naszą naturę

ETYKA NORMATYWNA (deontologia) Zajmuje się normami, czyli powinnościami

○ Etyka indywidualna ○ Etyka społeczna

METAETYKA – Zajmuje się namysłem nad samą etyką. Choćby nad źródłami namysłu nad normami postępowania.

Etyka – główny podział

Relatywizm – wszystkie normy mają charakter relatywny. Ponieważ moralność jest częścią kultury, jest od niej zależna. Stąd jest relatywna. Same normy również zależą od sytuacji.

Absolutyzm – Normy mają charakter absolutny. Są hierarchiczne, więc nie ma problemu w przypadku ich kolizji.

Podział ETYKI wg Rudolfa Carnapa: Ze względu na zakres obowiązywania norm

moralnych: Teorie obiektywistyczne – normy etyczne

mają charakter uniwersalny i można je wywieść z ogólnych założeń, a następnie zastosować do wszystkich ludzi.

Teorie subiektywistyczne - normy etyczne są wytworem poszczególnych ludzi. Prowadzi to do wniosku, że jeśli istnieją jakieś wspólne normy, to są one wynikiem podobnej zawartości umysłów większości ludzi, lub nawet że nie ma czegoś takiego jak wspólne normy i każdy posługuje się swoim prywatnym systemem nakazów moralnych.

Podział ETYKI wg Rudolfa Carnapa: Ze względu na źródło pochodzenia norm moralnych:

Naturalizm – systemy takie próbują wywodzić normy moralne z nauk przyrodniczych i ew. społecznych.

Antynaturalizm – systemy takie starają się dowodzić, że normy moralne muszą pochodzić z "góry", np. od Boga lub z przesłanek ściśle racjonalnych bez odnoszenia się do danych eksperymentalnych

Emotywizm – systemy te traktują nakazy moralne jako wyraz i przedłużenie ludzkich emocji, lub bardziej ogólnie jako efekt działania ludzkiej psychiki i w związku z tym nie ma sensu szukać ani naturalistycznych, ani antynaturalistycznych źródeł tych nakazów, a moralność jest po prostu jednym ze zjawisk psychologicznych.

Podział ETYKI wg Rudolfa Carnapa: Ze względu na ocenę zachowań ludzi:

Intencjonalizm – o moralnej ocenie danego czynu decyduje przede wszystkim motyw. Według tych teorii nie można uznać czynu za moralnie słuszny, niezależnie od jego końcowego efektu, jeśli nie został podjęty z dobrą intencją.

Konsekwencjalizm - o moralnej ocenie danego czynu decyduje wyłącznie jego efekt. Jeśli czyn został dokonany bez intencji lub nawet ze złą intencją ale przyniósł dobry efekt, to można go uznać za moralnie słuszny.

Normatywizm – Dobro i zło to niedefiniowalne pojęcia pierwotne. Dobre w obrębie danego systemu moralnego jest po prostu to, co jest zgodne z nakazami tego systemu. Wobec tego ani motyw, ani efekt nie mają znaczenia w ocenie moralnej danego czynu, lecz po prostu zgodność tego czynu z nakazami moralnymi.

Etyka kantowska Etyka autonomiczna Etyka obowiązku, podpowiadana przez rozum,

przy założeniu, że człowiek jest istotą myślącą i wolną. Człowiek żyje w dwóch światach: przyrody, gdzie

jest zdeterminowany i rozumu własnego, gdzie jest wolny.

Imperatyw kategoryczny: Postępuj tak, jakbyś chciał aby zasada twego

postępowania stała się prawem ogólnym. Człowiek winien być traktowany jako cel sam w

sobie, nigdy jako środek.

Jeremy Bentham John Stuart Mill

•Filozofia etyczno – społeczna •Konsekwencjalizm

Jeremy Bentham (1748 – 1832)

Główne dzieło: „Wprowadzenie do moralności i

prawodawstwa”

Jeremy Bentham (1748 – 1832)

Podłoże etyki jest empiryczne.

Człowiek pożąda przyjemności i unika przykrości.

Szczęście wynika z użyteczności.

Moralne zaś jest to, co zwiększa sumę szczęścia

największej liczby ludzi.

Moralność jest oceniana wedle skutków, rachunek

jest czysto ilościowy.

John S. Mill (1806 -1873)

Filozof Ekonomista Polityk

Dzieła: „System logiki” „Esej o moralności” „Zasady ekonomii”

John S. Mill (1806 -1873)

Jedynym źródłem prawomocnego poznania jest doświadczenie zewnętrzne.

Wartości są podkategorią faktów. Elementem wychowania moralnego jest

aktywne uczestniczenie jednostki w życiu politycznym kraju.

Człowiek winien być uspołeczniony.

John S. Mill (1806 -1873) Utylitaryzm - wprowadza jakościowe ujęcie

przyjemności, w odróżnieniu od Benthama, który wprowadza tylko ilościowe. Użyteczność = przyjemność + brak cierpienia. Szczęście = przyjemność + brak cierpienia Nieszczęście = przyjemność + cierpienie

Stawia przyjemności duchowe nad cielesnymi, albowiem są one trwalsze i niezależne od czynników zewnętrznych. Ze względu na jakość pewne przyjemności są bardziej pożądane.

John S. Mill (1806 -1873)

Psychologizm - prawa logiczne nie są odbiciem obiektywnego świata. Są one uogólnieniem procesów psychologicznych będących podstawą postępowania. Nie ma prawdy bezwarunkowej, lecz relatywna.

Etyka personalistyczna

Człowiek jest osobą – bytem realnym, wolnym, który otwiera się na byt innych ludzi, stąd każdemu człowiekowi przysługuje godność.

Godność osobowa Godność osobowościowa

1798-1857

POZYTYWIZM

Auguste Comte

Studiował matematykę, ale studiów nie ukończył.

Zaznał biedy, z której z różnym skutkiem próbował się wydobyć.

Nieudane małżeństwo i niespełniona miłość (zmarła jego wybranka Clothilde de Vaux), spowodowało załamanie psychiczne, co, jak twierdzi wielu, nie pozostało bez wpływu na jego filozofię.

Auguste Comte

Dobro ogólne nad dobrem jednostki, Nacisk na poczucie więzi społecznej i

ład moralny. Jednostka wychowana w duchu filozofii

pozytywnej będzie utożsamiała swoje dobro z dobrem ogółu w sposób spontaniczny.

Auguste Comte

Istnieją trzy stadia rozwoju ludzkości, którym odpowiadają trzy stadia rozwoju człowieka:

- STADIUM RELIGIJNE - STADIUM METAFIZYCZNE - STADIUM POZYTYWNE

Auguste Comte W fazie metafizycznej więzi pomiędzy

ludźmi zostają zniszczone, mimo, że ludzie są bliżej prawdy.

Oświecenie i rewolucja przyniosły chaos. Filozofia pozytywistyczna natomiast ma jednoczyć ludzi we wspólne społeczeństwo, przy czym filozofia ta wytworzy jedność przekonań ludzi, tak, jak nie ma niezgodności w matematyce.

Dojdzie do dobrowolnej zgody jednostek.

Auguste Comte

Jest przeciwny wolnej konkurencji. Człowiek nie jest z natury egoistą. Wychowanie ma poskramiać skłonności

egoistyczne, a rozwijać skłonności altruistyczne.

Auguste Comte

Społeczeństwo można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia: - DYNAMIKI SPOŁECZNEJ - STATYKI SPOŁECZNEJ

Auguste Comte

DYNAMIKA SPOŁECZNA Jest to ujęcie w przekroju historycznym. Przekonuje nas, że każda epoka

wytwarza pewne wartości trwałe, które są reprezentowane przez te instytucje, które przyczyniają się do harmonii społecznej.

Auguste Comte

STATYKA SPOŁECZNA Jest to ujęcie strukturalne. Ludzie żyją w

społeczeństwie, które wymaga struktur. Struktury te, dopasowane do czasu i stopnia rozwoju są niezbędne dla utrzymania społeczeństwa.

Auguste Comte

DYNAMIKA SPOŁECZNA – Polityka STATYKA SPOŁECZNA - Moralność

Auguste Comte

TEORIA NAUKI Nauka wymaga jednolitego

postępowania, natomiast nie wymaga jednolitych struktur. Każda z nich bowiem wymaga swoistej metodologii, choć wszystkie one powinny być utrzymane w jednym duchu – w duchu pozytywnym.

Auguste Comte

POZYTYWIZM zakłada opieranie się na faktach i tylko na faktach.

Odrzucić należy fikcje umysłu. Oznacza to jednak ograniczenie nauki.

Nauka nie odpowie na pytanie „dlaczego?”. Nauka jest od tego, aby odpowiadać na pytanie „jak?”. Prowadzi to jednocześnie do jej praktycyzmu.

Auguste Comte

SZEŚĆ NAUK: Matematyka Astronomia Fizyka Biologia Chemia Socjologia (Fizyka społeczna)

Auguste Comte

Religia wiedzy Rolę kapłanów i jednocześnie

rządzących mają przejąć naukowcy. Tyko wiedza oparta na metodzie

pozytywnej uleczy społeczeńswo, spowoduje ład i porządek. Każdy świadomy człowiek pragnie tego samego!

1844 - 1900

Fryderyk Nietzsche

Filolog klasyczny wychowany w protestanckiej rodzinie, głównie przez kobiety.

Profesor logiki w Bazylei Poznał Wagnera, z którym dzielił

zainteresowanie Schopenhauerem Postępująca choroba psychiczna

wynikająca z napadowych migren

Fryderyk Nietzsche

Istotą człowieka jest wola mocy należąca do sfery popędów. Natura człowieka jest bowiem biologiczna. Ta teza pozwala zaliczyć Nietzschego do filozofów życia.

Fryderyk Nietzsche Rozum i świadomość są wtórne. Potrzeby życia gatunku ludzkiego wytworzyły prawa

logiki. Ludzkość wytworzyła je, aby móc działać w chaosie

świata. Człowiek jest twórcą porządków świata i sensów

rzeczy. W przyrodzie nie ma celu rozwoju, przyroda jest

niewinnością stawania się. Celowość nie istnieje w żadnej postaci obiektywnej. Nie ma Boga, który wyznaczałby cel. Człowiek winien również tworzyć sens własnego

istnienia.

Fryderyk Nietzsche

Człowiek może selektywnie wpływać na historię.

Ewolucja nie sprzyjała istnieniu wybitnych jednostek. Prowadzi do triumfu jednostek przeciętnych.

Istnieją jednak nadludzie, przez których przemawia wola mocy.

Fryderyk Nietzsche Autentyczny człowiek wyznacza sobie cel,

do którego dąży wszystkimi siłami swego istnienia.

Okrucieństwo było wielką radością antycznego człowieka a nasza przyjemność w oglądaniu sztuk tragicznych to wysublimowane okrucieństwo.

Wojna i wszelkie okrucieństwo są bardziej wartościowe od gładkiego spokoju, bo wojna stwarza okazję do wyodrębnienia się jednostek wybitnych, które w czasie pokoju stapiają się z tłumem.

Fryderyk Nietzsche

Był przeciwnikiem współczucia i litości, bo one hamują siły życiowe, sprzyjają postawie bierności człowieka,

Opowiada się za twardą szkołą życia. Tragedia zmusza do dzielności.

Występuje przeciw tradycyjnemu humanizmowi, w którym współczucie i litość zajmują pokaźne miejsce.

Fryderyk Nietzsche

Istnieją dwie formy egzystencji ludzkiej: - PAN - NIEWOLONIK

Fryderyk Nietzsche

Pan potwierdza się samodzielnie, przez afirmację swego istnienia.

Jego moralność jest uczuciem mocy i przelewającej się pełni.

Wtórnie przeciwstawia się temu, co jest mierne.

Ma poczucie niezależności od innych ludzi, swej pełni i samowystarczalności.

Fryderyk Nietzsche Istotą niewolnika jest resentyment. Jest to nienawiść, pragnienie zemsty, któremu

towarzyszy świadomość własnej niemocy. Owocem tego jest moralność chrześcijańska z jej

gloryfikacją pokory, niemocy i biernego cierpienia. Człowiek resentymentu w przeciwieństwie do

arystokraty ducha ma świadomość zdominowaną przez pamięć i cały czas tkwi w swych wspomnieniach krzywdy.

Swą bezsilność równoważy przypisywaniem winy drugiemu. Jest to człowiek wiecznych pretensji.

Szczęście pojmuje jako spokój, odpoczynek, ospałość.

Chce, aby się o niego troszczyć.

Fryderyk Nietzsche

Człowiek o moralności pana nie boi się niebezpieczeństw, igra z przypadkiem, kocha życie i jego niebezpieczeństwa. Te niebezpieczeństwa są związane z przypadłością.

Człowiek niewolnik pragnie poznać prawdę absolutną, która zapewni mu spokój i bezpieczeństwo. Stąd odrzuca przypadek na rzecz celowości.

1859 - 1941

Henryk Bergson

Jeśli chcemy poznać samo życie, musimy wczuć się w jego rytm.

Henryk Bergson

1.JA głębokie - jest to życie, któremu przysługuje wewnętrzne trwanie.

2.JA powierzchniowe - które dotyczy życia zewnętrznego.

Henryk Bergson

Życie bezpośrednie, wewnętrzne tworzy JA głębokie. Jest to autentyczne, niepodzielne życie jednostki. Głębokie JA odsłania się w swej czasowości strumienia przeżyć tylko intuicji.

JA głębokie nie jest ujmowane przez rozum, ponieważ ten ujmuje rzeczywistość w sposób statyczny

Henryk Bergson

JA powierzchniowe jest przeciwieństwem JA głębokiego. Jest to suma przeżyć rozdzielnych, kolejno po sobie następujących.

JA powierzchniowe zostaje ukształtowane przez oddziaływania zewnętrzne, opinie, konwenanse. etc. Jest poznawalne przez intelekt.

Henryk Bergson

Istotą zaś życia jest jego płynność, zmiana, ale ciągła, niepodzielna, nie dająca się ująć w ramy.

ELAN VITAL – Siła Życiowa

Henryk Bergson

Gdy odwołujemy się do poznania intelektualnego, niszczymy ruch. Nie ma tam bowiem ruchu, ale jest suma statycznych stanów. Zmiana, ruch jest autentyczną cechą życia świadomości. Poznanie intelektualne nie chwyta ruchu.

Henryk Bergson

Mamy zdolność do uprzedmiatawiania, albowiem jesteśmy silnie związani ze środowiskiem zewnętrznym.

Momenty trwania jawią nam się jako zewnętrzne wobec siebie, a rezultatem tego jest tworzenie fikcji.

Henryk Bergson Główny nurt życia wewnętrznego stanowi

jedność. JA głębokie to nasze postrzeżenia, uczucia, wzruszenia o niewyraźnych zarysach. Nie możemy ich poznać intelektualnie. Nie dają się wyrazić słowami, mową, bo niszczymy ich ustawiczne stawanie się, uprzedmiatawiamy je.

Słowa wyodrębniają z uczuć oddzielne elementy: słowa, pojęcia. Intelekt izoluje uczucia. Poprzez werbalny opis uczuć odbieramy im ruch i tworzymy cienie. Odnosi się to też do myśli w stanie pierwotnym.

Henryk Bergson Bergson mówi, że tradycyjne ewolucje

twórcze popełniały błąd. Celowość przenoszono na świat wewnętrzny. Następowała antropomorfizacja - to, co ludzkie przypisywano przyrodzie.

Ewolucja to nieprzerwany wytrysk nowości. Bergson mówił: „Rozumiemy przeszłość a tworzymy zwróceni ku przyszłości”. W trakcie tworzenia nie możemy przewidzieć co się wyłoni. Patrząc naprzód nie wiemy co będzie.

Egzystencjalizm

Soeren Kierkagaard Nie ma żadnej adekwatności pomiędzy tym,

czym ja jestem, a wiedzą o tym, jaką inni mają o mnie - są to sfery niewspółmierne.

Bo egzystecja jest transcendencją. Jest to wynikiem wolności. Wolność wiąże się lękiem przed wyborem.

Kierkegaard

Jaki jest cel życia człowieka? Dokąd zmierzamy? Jaki jest sens instnienia?

Kierkegaard

Cel życia człowieka jest nieznany Człowiek zmierza do śmierci. Życie jest absurdalne.

Kierkegaard

Człowiek w swym lęku zwraca się ku Bogu, gdzie chce odnaleźć nadzieję.

Kierkegaard

Typ religijności A: Religijność pokazowa, obrzędowa, podszyta

pewnością, bo odnosząca się jedynie do nakazów i zakazów boskich – nie wchodząca w prawdziwą relację z Bogiem.

Religijność B Religijność prawdziwa, wchodząca w relację

z Bogiem, a zatem ukazująca i pogłębiająca absurd ludzkiego istnienia, bowiem ukazująca rzepaść pomiędzy nami a Bogiem.

Jean Paul Sartre

Człowiek różni się od rzeczy tym, iż ma świadomość własnej świadomości.

Nie jest rzeczą, ale tylko sam dla siebie. Dzięki temu ma świadomość własnej

wolności.

Jean Paul Sartre

I lęk przed tą wolnością, która jest dla człowieka jednocześnie darem i przekleństwem.

Sartre

Wolność czyni człowieka człowiekiem, czyli…?

…Czyli nie wiadomo kim. Człowiek jest możliwy do określenia

jedynie jako rzecz. Na dodatek…

Edmund Husserl

Fenomenologia

Zawieszenie sądów o świecie zewnętrznym – fenomenologiczne epoche.

Ejdos Rozróżnienie istoty i istnienia Ejdos poznajemy bez udziału sądów

egzystencjalnych

Fenomenologia

Wariacje uzmienniania

Fenomenologiczny = zjawiskowy (będący zjawiskiem – zmysłowym bądź racjonalnym odbiciem umysłowym)

Homo religiosus

Poszukuje swych głębokich korzeni, ale w niebie.

Dąży do poznania absolutu. Jego potrzeby wyrastają z konfrontacji

Konfrontacja

Ze światem – nieograniczone a ograniczone

Z czasem – wieczność a skończoność Z bytem – stałość a zmienność

Filary religii

Eschatologia Struktura aksjologiczna

Religijność

Może mieć charakter: Formalny Duchowy Mistyczny

MISTYCYZM

Trudno wskazać jednoznaczną definicję mistycyzmu

Polega na uwewnętrznieniu przeżyć duchowych, w tym religijnych.

HOMO MYSTICUS

Popada w konflikt ze społecznością, która oczekuje konformizmu

Potrafi jednak zachowywać prawdziwą moc religijną, która przeciwstawia się dogmatyzmowi i schematyzmowi

Mistycyzm

Jego istotą jest przekonanie o niezapośredniczonym kontakcie z bóstwem

Dążenie do zjednoczenia z Bogiem

Mistycyzm

Może mieć też charakter pozareligijny, gdy człowiek pragnie zanurzyć się w swej duchowości i poszukać istoty własnej egzystencji.

Niektórym pomagają w tym środki halucynogenne

Mistyka ekstatyczna Ex-tasis, czyli „być poza sobą”. Adept pragnie przekroczyć granice czasu i przestrzeni;

chce odkrycia głębokiej tożsamości z kosmosem, naturą, całością.

Przeżywając boleśnie ograniczoność swego bytu – zamknięcie we własnej skórze odczuwa głębokie pragnienie powrotu do pierwotnej jedności, która zawiera w sobie nadzieję jakiejś pełni.

Określa się terminem pan – en – henizm – „wszystko jest Jednym”. Nie należy mylić tego z panteizmem, który oznacza, że wszystko jest Bogiem.

Boska rzeczywistość w pan – en – henizmie nie jest opisywana w kategoriach osobowych, lecz raczej jako ponadosobowa rzeczywistość absolutna niosąca nadzieję ponownego wchłonięcia cząstki, jaką jest człowiek, aby umożliwić mu powtórne wejście do tej pełni.

Mistyka instatyczna in-stasis –„wejście w głąb, wejście w siebie”. Ma charakter monistyczny - rzeczywistość jest

jedna, a to co postrzegamy jako byty realne, to w gruncie rzeczy złudzenie.

Droga do wyzwolenia i osiągnięcia pełni wiedzie poprzez wejście w głąb, odkrycie pewnej duchowej tożsamości.

Moje prawdziwe „ja” nie jest „ja” psychologicznym. Podmiotem moich uczuć, myśli i działań jest coś głębszego, co Anglicy określają jako self, a Niemcy jako selbst. W języku polskim używano terminu „jaźń”.

Mistyka dialogiczna

Rozwija się na gruncie osobowego pojmowania Boga.

Stanowi odzwierciedlenie relacji osobowej z Bogiem

Filozofia dialogu

Jest reakcją na oświeceniowy racjonalizm, ale ma też korzenie głębsze.

Tradycyjna filozofia mówi: JA JEST Filozofia dialogu mówi: JA JESTEM Realizuje się w doświadczeniu

pomiędzy JA i TY ludzkim i boskim.

Filozofia dialogu

Martin Bubber Emanuel Levinas

Filozofia dialogu

Bóg, człowiek i świat są dane jako przejaw miłości Boga, która realizuje się w rozmowie.

Filozofia dialogu nie oznacza konieczności istnienia drugiego, gdyż dialog nie wykracza poza wnętrze.

Człowiek wobec innego człowieka 1.Relacja pomiędzy JA i TY

(personalistyczna). 2.Odniesienie się JA do TO. Ja kieruje

się ku przedmiotowi wyodrębnionemu z innych. TO stanowi instrument, jakim można się posłużyć dla określonego celu. Ludzie i rzeczy są przedmiotem doświadczenia, poznawania i użytkowania.

Relacja wobec Ty nie musi dotyczyć człowieka.

Można również podmiotowo traktować przyrodę.

Współczesna cywilizacja jest zinstytucjonalizowana. TY nieustannie przechodzi w TO.

Przez każde pojedyncze TY prześwieca TY boskie.

Człowiek zamiast światem chce zajmować się Bogiem, ale jest to błąd, wtedy bowiem człowiek umieszcza Boga jako TO w przedmiotowości.

Uprzedmiotowieniem Boga jest teologia. Bóg winien pozostawać tylko cichą obecnością. Owe słowa obecności Boga brzmią: „Jestem, który jestem”.

Sens życia nie powinien być interpretowany, ale czyniony.

Dzisiejszy człowiek postrzegany jest jednak jako podmiot niezdolny do ponoszenia odpowiedzialności za swe działania, skłonny traktować innych ludzi tak, jak rzeczy (przedmiotowo) czy też możliwości (jako środki do osiągnięcia określonego celu). Tworzona przez człowieka kultura opisywana jest jako krążenie komunikatów bez nadawców i bez adresatów w świecie symulacji i pozoru.

Jean Baudrillard

Nadawanie sensów i wartości przychodzi dzisiaj od przedmiotów, to one (nowe modele samochodów, telefonów, komputerów) tworzą bowiem „grę symulacji” — symulują zarówno potrzeby, jak i sposoby ich zaspokajania.

Człowiek epoki globalnej gubi swą podmiotowość.

Jest ona oderwana od binarnego postrzegania wartości poprzez dodanie fikcji: Piękne – brzydkie /modne Dobre – złe / opłacalne Prawda – fałsz / relatywność