eĞİtİm programlari ve ÖĞretİm alanindakİ lİsansÜstÜ … · 2018-12-05 · eğitim...

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science

Doi number: http://dx.doi.org/10.9761/JASSS1769

Volume 6 Issue 7, p. 457-472, July 2013

EĞİTİM PROGRAMLARI VE ÖĞRETİM ALANINDAKİ

LİSANSÜSTÜ TEZLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ*

AN EVALUATION OF GRADUATE THESES IN THE FIELD OF CURRICULUM

AND INSTRUCTION

Doç. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ

Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü

Eğitim Programları ve Öğretim ABD

Yrd. Doç. Dr. Ebru BOZPOLAT

Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü

Eğitim Programları ve Öğretim ABD

Abstract

The aim of this study is to make a general overview of graduate theses

prepared in the field of Curriculum and Instruction in Turkey. It was aimed to

determine the distribution of graduate theses in terms of research subject,

research model, study group, data collection tools and data analysis techniques.

Totally 243 master’s theses and 48 doctoral theses were investigated in the

study. Document analysis technique and content analysis were used in the

study. Graduate thesis mostly concentrated on curriculum evaluation, teaching

approaches, models, strategies, methods and techniques. Study group of the

theses were the teachers, the students of elementary school, high school and

university students. The researchers used scales and questionnaires,

achievement test, interviews, document and observation techniques. Data

* Bu makale, 27-29 Eylül 2012 tarihleri arasında Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi’nde gerçekleştirilen

‚II. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi‛nde sunulan sözlü bildirinin genişletilmiş hâlidir. Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir.

458

Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ – Ebru BOZPOLAT

analysis techniques used in the theses are independent groups t test, one way

ANOVA, MANOVA and regression analysis. It has also been determined that

in qualitative studies content analysis, descriptive analysis and document

analysis were utilized to analyze the data. Based on the research results, it is

recommended that experimental, qualitative and mixed research models should

be used more, functional subjects which will contribute to the field should be

chosen, suitable sampling and study groups should be selected and data

collection tools should be diversified in the graduate thesis. It is also

recommended that document analysis technique should be used in the articles

and conference papers prepared in the field of Curriculum and Instruction.

Besides, detailed information should be included in the method section of the

graduate theses in order to present the readers a wide perspective about the

research process.

Key Words: Curriculum and Instruction, graduate education, master’s

thesis, doctoral thesis

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de Eğitim Programları ve Öğretim

alanında dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezlerin genel bir

değerlendirmesini yapmaktır. Bu doğrultuda, Eğitim Programları ve Öğretim

alanında lisansüstü düzeyde yapılan tezler araştırma konusu, araştırma modeli,

araştırmanın örneklemi-çalışma grubu, veri toplama araçları ve veri analiz

tekniklerine ilişkin değerlendirilmesini yapmak hedeflenmiştir. Araştırmada

243 yüksek lisans tezi ile 48 doktora tezi incelenmiştir. Çalışmada doküman

analizi tekniği ile içerik analizi kullanılmıştır. Eğitim Programları ve Öğretim

alanında hazırlanan lisansüstü tezlerde çoğunlukla program değerlendirme,

öğretim yaklaşımları, modelleri, stratejileri, metot ve teknikleri üzerinde

durulmuştur. Tezlerin çalışma gruplarını öğretmenler ile ilköğretim,

ortaöğretim ve üniversite öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmacılar ölçek,

anket, başarı testi, görüşme, doküman ve gözlem tekniklerini kullanmışlardır.

Tezlerde kullanılan veri analiz teknikleri bağımsız gruplar t testi, ANOVA,

MANOVA, regresyon analizidir. Ayrıca, nitel araştırmalarda içerik analizi,

betimsel analiz ve doküman analizinin kullanıldığı belirlenmiştir. Araştırma

sonuçlarına dayalı olarak Eğitim Programları ve Öğretim alanında deneysel,

nitel ve karma araştırma modellerinin daha çok kullanılması, alana katkı

sağlayacak işlevsel konuların seçilmesi, uygun örneklem ve çalışma gruplarına

ulaşılması ve veri toplama araçlarının çeşitlendirilmesi gibi önerilerde

bulunulmaktadır. Bunların yanı sıra doküman analizi niteliğindeki

çalışmaların, Eğitim Programları ve Öğretim alanında yazılmış makale ve

bildiriler üzerinde de yapılması da önerilmektedir. Ayrıca hazırlanan tezlerin

yöntem bölümünde araştırma sürecinde yapılanların detaylı bir şekilde

anlatılması ve okuyucuya araştırma süreci hakkında geniş bir perspektif

sunması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Eğitim programları ve öğretim, lisansüstü eğitim,

yüksek lisans tezi, doktora tezi

Eğitim Programları ve Öğretim Alanındaki Lisansüstü Tezlerin Değerlendirilmesi 459

GİRİŞ

Eğitim bilimlerinin Türk üniversitelerine girişi 20. yüzyılın başlarında

olmuştur. 1937’de eğitim bilimlerinin gelişimi açısından önemli bir adım olarak

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesinde Pedagoji Enstitüsü kurulmuştur.

Pedagoji Enstitüsü’nü takiben 1939’da Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nde (DTCF)

pedagoji kürsüsü kurulmuştur. Ancak bu iki kurumunda eğitim bilimlerine katkısı

sınırlı olmuş ve 1950’lerde Ankara’da bir eğitim fakültesi kurma eğilimi ortaya

çıkmıştır. Ancak bazı olumsuz görüşler fakülte kurulması önünde engel

oluşturmuştur. Bunun yerine öğrencilere öğretmenlik sertifikası verecek, Fen edebiyat

fakültesi bünyesinde eğitim bilimleri bölümü kurulmuştur. Eğitim fakültesi kurma

çabaları 1960 sonrasında da devam etmiştir. 1964 yılında Ankara Üniversitesi senatosu

üniversite bünyesinde eğitim fakültesi kurulması kararlaştırmış ve bu durum Milli

Eğitim Bakanlığınca onaylanmıştır. 1964’te kurulan Ankara Üniversitesi Eğitim

(Bilimleri) Fakültesi 1965 yılında faaliyete geçmiştir. Eğitim bilimlerinin üniversitelerde

geniş çapta yer alması 1982 yılında gerçekleşmiştir. 20 Temmuz 1982’de yürürlüğe

giren 41 Sayılı Kanun Hükmündeki Kararname ile öğretmen yetiştiren tüm kurumlar,

Milli Eğitim Bakanlığından alınarak üniversite bünyesine verilmiştir (Yüksel, 2010: 21-

24). YÖK 12 Ekim 1982 tarih ve 82/367 sayılı kararı ile de; bütün Eğitim Fakültelerinde,

öğretmenlik bilgisi dersleri için ‚Eğitim Bilimleri Bölümü‛ kurulmasına karar

vermiştir. İlerleyen yıllarda, eğitim fakültesi olmayan üniversitelerin fen-edebiyat

fakültelerinde de eğitim bilimleri bölümleri kurulmaya başlanmıştır (YÖK, 2007: 39).

Bu durum hızlı bir gelişmeye fırsat tanıyacak bir adım olması bakımından önemlidir.

Yükseköğretim Kurulu programlarla ilgili kapsamlı düzenlemesini 1983 yılında

gerçekleştirmiştir. Fakültelere göre farklılıklar göstermekle birlikte Eğitim Yöneticiliği

ve Deneticiliği, Eğitim Yönetimi ve Planlaması, Özel Eğitim, Eğitimde Ölçme ve

Değerlendirme, Eğitimde Psikolojik Hizmetler ile Eğitim Programları ve Öğretim

(EPÖ) eğitim bilimleri programları olarak kabul görmüştür. Bu programlar 1983-1984

eğitim-öğretim yılında uygulanmaya başlamıştır (Sağlam, Aklın ve Tunca, 2011: 168).

Görüldüğü gibi Eğitim Bilimleri bünyesinde lisans düzeyinde kabul gören

programlardan biri olan EPÖ programıdır. Ülkemizde bugüne kadar ‚ öğretim

yöntemleri‛ne ilişkin derslerde ‚nasıl öğretelim?‛ sorusuna cevap aranmaya

çalışılması ve eğitim programlarının çeşitli yapısal öğelerden oluşan bir bütün olarak

görülmeye başlanması ‚eğitim programları‛ alanının bir disiplin ve meslek alanı

haline gelmesini sağlayan önemli adımlardır. ‚Eğitim programları‛ kavramının bir

ucunda toplumsal dinamizmin, diğer ucunda da öğrenci yaşantıları olan geniş bir

çerçeve içinde ele alınmasıyla bu disiplin, öncelikle ABD’de, 1950’lerden sonra da

dünyanın farklı ülkelerinde ‚eğitim programları ve öğretim‛ adıyla üniversitelerin

ilgili fakültelerinde öğretim ve araştırma alanı olarak varlığını sürdürmektedir (Varış,

460


1997: 7-8). Türkiye’de ‚Eğitim Programları ve Öğretim‛ bölümü, ilk kez 1965 yılında

Ankara Üniversitesi’nde oluşturulmuştur.

‚Eğitim Programları ve Öğretim‛ bölümü Milli Eğitimin örgün ve yaygın

eğitim veren kurumlarına ve diğer sektörlere eğitim uzmanı yetiştirme, Milli Eğitim

Bakanlığı‘na, diğer Bakanlıklara, resmi ve özel kuruluşlara danışmanlık hizmeti verme;

bu kurumların elemanları için hizmet içi eğitim programları hazırlama, uygulama ve

geliştirme; çeşitli öğretim alanlarının daha iyi ve etkin biçimde öğretilmesi için

çalışmalar yapma görevini yerine getirmeyi amaçlamıştır (Gözütok, 1994: 563).

1997 yılına gelindiğinde ise Eğitim Bilimleri bünyesinde lisans düzeyinde

eğitim veren bu programının belirli istihdam alanlarının olmaması; bu alanlardan

lisans düzeyinde mezun olanların çoğunlukla, ya işsiz kaldıkları ya da kendi alanları

dışındaki işlerde çalışmak zorunda kaldıkları gerekçesiyle YÖK‘ün 4.11.1997 Tarih ve

97.39.2761 sayılı kararı uyarınca eğitim programları ve öğretim lisans programı

kaldırılmıştır. Bu programın öğretmenlik becerisi üzerine inşa edilmesi ve lisansüstü

düzeyde açılması kararlaştırılmıştır.

Günümüzde ülkemizde lisansüstü çalışmalar üniversiteler bünyesindeki

enstitülere bağlı olarak yürütülmektedir. Eğitim Programları ve Öğretim anabilim

dalındaki lisansüstü eğitim ise Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Eğitim Bilimleri Enstitüleri

çatısı altında gerçekleştirilmektedir. Sürekli olarak kendini yenileme gereksiniminde

olan eğitim programlarının, yenilenmesi ve gelişmesinde bu alanda yapılan tez

çalışmalarının katkısı büyüktür. Bu nedenle yapılan tez çalışmalarının araştırılması

hem eğitimin kalitesi açısından hem de alanda yapılan çalışmaları göz önüne serme

açısında önem arz etmektedir.

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim

dalında lisansüstü düzeyde yapılan tezlere ilişkin araştırma eğilimini ortaya

koymaktır.

Bu genel amaç çerçevesinde, aşağıdaki sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır:

Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde yapılan

tezlerin;

1. Araştırma konusuna

2. Araştırma modeline

3. Araştırmanın örneklemi-çalışma grubuna

4. Veri toplama araçlarına

5. Veri analiz tekniklerine İlişkin dağılımları nasıldır?

Araştırmanın sınırlılıkları

Yapılan araştırma için doğrultusunda YÖK ulusal tez merkezi veritabanı

incelenmiş ve 15.06.2012 tarihi itibariyle kayıtlı olan ve tamamlanmış Türkiye’de


Eğitim Programları ve Öğretim anabilim dallarında yapılmış 381 tez olduğu

belirlenmiştir. Ancak Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi veritabanından

indirilmesine izin verilen 291 tez bulunmaktadır. Erişim izni bulunmayan 90 tez

inceleme dışında bırakılmıştır. Alanda yapılan birçok çalışma olması ve ulaşılma

sınırlılığı olmasına karşın, bu alanda yapılan tezlerin araştırma alanını eğilimini ortaya

koyacağı düşünülmektedir. Bu çalışma kapsamında 243 yüksek lisans tezi ve 48

doktora tezi incelenmiştir.

Araştırmanın modeli

Türkiye’de Eğitim Programları ve Öğretim anabilim dallarında yapılan tezlerin

araştırma alanı eğiliminin ortaya konmasına yönelik bu araştırmada, tarama modeli

kullanılmıştır. Tarama modeli geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu

şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırma konusu kendi

koşulları içinde ve var olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar, 2006: 77) .

Veri toplanması ve analizi

Verilerin toplanmasında doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Doküman

analizi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı

materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Şimşek, 2006: 187). Doküman analizi

tekniğiyle toplanan veriler ‚içerik çözümlemesine‛ başvurularak anlamlandırılmıştır.

İçerik çözümleme, belli bir metnin, kitabın, belgenin belli özelliklerini sayısallaştırarak

belirleme amacıyla yapılan taramadır (Karasar, 2006: 184).

BULGULAR VE YORUMLAR

Bu araştırma ile Türkiye’de Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında

lisansüstü düzeyde yapılan tezler; konuları, kullanılan araştırma modelleri, örneklem-

çalışma grubu özelikleri, kullanılan veri toplama araçları ve verilerin analizinde

kullanılan teknikler bakımından değerlendirilmiştir. Böylece alana ilişkin araştırma

eğilimi belirlenmeye çalışılmıştır.

Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde yapılan

tezlerin konu dağılımına ilişkin bulgulara Şema 1’de yer verilmiştir.

462


Şema1. Tezlerin konu dağılımına ilişkin bulgular

Şema 1 incelendiğinde, tezlerin konu dağılımı ve yapılan yüklemeler

görülmektedir. Konulara göre dağılımda, en fazla yüklemenin program değerlendirme

başlığı altında toplandığı görülmektedir. Daha sonra tezlerin sırasıyla; öğrenme

yaklaşımı-öğretim modeli, öğretim yöntem ve teknikleri, öğrenme strateji ve stilleri, öğretmen

yeterliliği, bilgisayar ve teknoloji, ders başarısı (akademik başarı), eğitim ortamı, etkinlikler,

ölçme ve değerlendirme, değer kazandırma, ders kitabı inceleme, eğitim tarihi, hizmet içi eğitim,

istenmeyen davranışlar, okuryazarlık, sosyal faaliyetler, tarih öğretimi, Türkçe öğretimi,

matematik korkusu başlıkları içerisinde yer aldığı görülmektedir. Ayrıca konu

bakımından alan dışı olarak kabul edilen tezlerde diğer başlığı altında yer almaktadır.

Konu dağılımına ilişkin çeşitliliği ortaya koyan bu bulgu, Eğitim Programları ve

Öğretim alanının birçok disiplini içine alması ve kapsamlı bir alan olmasının bir

göstergesi olarak yorumlanabilir. Konu dağılımı dikkate alındığında elde edilen

başlıkların içinde yer alan tezlerden örneklere aşağıda yer verilmiştir.

Program değerlendirme

• İlköğretim kurumlarında uygulanan hayat bilgisi programının

değerlendirilmesi

• Birleştirilmiş ve müstakil sınıf öğretmenlerinin ilköğretim programına

ilişkin görüşleri

Öğrenme yaklaşımı-öğretim modeli

• Yabancı dil öğretiminde programlı öğretim uygulaması


• Fen ve teknoloji dersinde (7. sınıf) beyin temelli öğrenme yaklaşımının

akademik başarı, derse yönelik tutum ve motivasyon düzeylerine etkisi

Öğretim yöntem ve teknikleri

• Sosyal bilgiler dersinde bireysel ve grupla zihin haritası oluşturmanın

öğrenci başarısına, kalıcılığa ve öğrenmedeki duyuşsal özelliklere etkisi

• İlköğretim 4. sınıf İngilizce öğretiminde drama yönteminin erişiye etkisi

Öğrenme strateji ve stilleri

• Öğrenme stilleri ile öğrenme stratejileri arasındaki ilişki

• Kız meslek liseleri ve genel liselerdeki öğrencilerin öğrenme strateji ve

stillerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi

Öğretmen yeterliliği

• İlköğretime öğretmen yetiştiren kurumlarda öğretim elemanı

yeterliklerinin değerlendirilmesi

• İlköğretim okulu öğretmenlerinin öz-yeterlik algıları ve iş doyumlarının

çeşitli değişkenler açısından incelenmesi

Bilgisayar ve teknoloji

• Bilgisayar destekli İngilizce öğretiminin öğrenci motivasyonuna etkisi

• Akıllı tahta uygulamalarının öğrencilerin coğrafya ders başarıları üzerine

etkisinin incelenmesi

Ders başarısı (Akademik başarı)

• İlköğretim 5.sınıf öğrencilerinin matematik dersindeki akademik öz

kavramları ile başarıları arasındaki ilişki

• Meslek yüksekokulu öğrencilerinin akademik başarı düzeylerinin

karşılaştırılması

Eğitim ortamı

• Yapılandırmacı öğrenme ortamlarının sınıf öğretmenlerinin ve okul

yöneticilerinin görüşlerine göre değerlendirilmesi (Çine örneği)

• Beşinci sınıf öğretmenlerinin fen ve teknoloji dersinde yapılandırmacı

öğrenme ortamı düzenleme becerileri

Etkinlikler

• İlköğretim 7.sınıf Sosyal Bilgiler öğretim programı etkinliklerinin

uygulamadaki etkililiğinin değerlendirilmesi

464


• İlköğretim 4. sınıf matematik müfredatının öngördüğü etkinlikler

hakkında öğretmen görüşleri (Kocaeli örneği)

Ölçme ve değerlendirme

• İlköğretim beşinci sınıf matematik öğretiminde uygulanan ölçme ve

değerlendirme yaklaşımlarının öğretmen ve öğrenci görüşleri doğrultusunda

değerlendirilmesi

• Yeni ilköğretim programlarının öngördüğü tamamlayıcı ölçme

değerlendirme teknikleri hakkındaki öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi

Değer kazandırma

• İlköğretim programlarının, örtük programın ve okul dışı etmenlerin

değerleri kazandırma etkililiğinin 8. sınıf ilköğretim öğrencilerinin ve öğretmenlerinin

görüşlerine göre incelenmesi

• İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde değerlerin kazandırılmasında

kullanılan değer analizi yaklaşımının etkililiğinin belirlenmesi

Ders kitabı inceleme

• Sekizinci sınıf matematik ders kitabı hakkında öğretmen ve öğrenci

görüşleri

• İlköğretim 4-5. sınıf fen ve teknoloji ders kitaplarının öğrenci, öğretmen ve

veli görüşleri bağlamında değerlendirilmesi

Eğitim tarihi

• Türkiye’de okulöncesi eğitimin gelişimi

• Türk eğitim sisteminde temel eğitimin gelişimi

Hizmet içi eğitim

• TCMB’de yürütülen hizmet içi eğitimin uygulamaya transferine ilişkin

katılımcı ve yönetici görüşleri

İstenmeyen davranışlar

• Toplumsal dayanışmanın sağlanmasında eğitimin işlevi: Emile Durkheim

ve Ziya Gökalp’in görüşlerinin karşılaştırılmalı olarak incelenmesi

Okuryazarlık

• İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin medya okuryazarlığı ile sosyal

beceri düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi

Sosyal faaliyetler

• Ortaöğretim kurumlarında uygulanan öğrenci kulüplerinin

değerlendirilmesi


Tarih öğretimi

• Milli eğitim şuralarında tarih öğretimi

Türkçe öğretimi

• Ortaokullarda Türkçe öğretimi

Matematik korkusu

• Orta öğretim dokuzuncu sınıf öğrencilerinin matematik korkusu

Diğer

• Türk sinemasında sansür konusuna bir yaklaşım (Küçükleri muzır

neşriyattan koruma kurulunun işlev ve etkileri)

• Üniversite öğrencilerinin beden memnuniyeti düzeyleri ile sosyal beceri

düzeyleri arasındaki ilişkinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi (Çanakkale ili örneği)

• İlköğretim II. kademe öğrencilerinin popüler kültür görünümlerine estetik

yönden eleştirileri.

Araştırma kapsamında cevap aranan bir diğer soru, tezlerde kullanılan

araştırma modelinin ne olduğudur. Alana ilişkin tezlerde kullanılan araştırma

modellerine ilişkin bulgular Şema 2’de yer almaktadır.

Şema2. Tezlerde kullanılan araştırma modeline ilişkin bulgular

Yapılan değerlendirme sonucunda, araştırma kapsamında yer alan tezlerde en

fazla tarama modelinin kullanıldığı ve bunu sırasıyla deneme, nitel ve karma modellerinin

takip ettiği görülmektedir. Bu durumun, tarama modelinde verilerin daha kısa sürede

elde edilmesi ve diğer modellere nazaran daha az zahmet gerektirmesinden

kaynaklandığı söylenebilir. Deneme ve nitel modellerin hem uygulanmasının hem de

analizinin tarama modeline göre daha zor ve zahmetli olmasının tezlerde kullanılma

oranını etkileyebileceği düşünülebilir. Ayrıca derinlemesine detaylı bilgi toplama

imkânı sunan karma modelin, tezlerde kullanılması olumlu bir durum olarak

466


karşılanırken, sayısının az olmasının benzer nedenlerden kaynaklanabileceği

söylenebilir.

Araştırmada belirlenmeye çalışılan bir diğer boyut, tezlerin örneklem-çalışma

grubu özellikleridir. Şema 3’te EPÖ alanında yapılan tezlerin örneklem-çalışma grubu

özeliklerine ilişkin bulgulara yer verilmiştir.

Şema 3. Tezlerin örneklem-çalışma grubu özeliklerine ilişkin bulgular

Şema 3 incelendiğinde, EPÖ alanında yapılan tezlerde örneklem-çalışma grubu

olarak en fazla öğretmenlerin tercih edildiği görülmektedir. Bu durum, eğitim-öğretim

faaliyetlerini sınıfta uygulamakla görevli öğretmenlerin konuya ilişkin görüşlerinin

alınmasının, Eğitim Programları ve Öğretimi alanına katkı sağlayacağı görüşünden

kaynaklanmaktadır. Daha sonra tezlerde yükleme sırasına göre; ilköğretim öğrencisi,

üniversite öğrencisi, ortaöğretim öğrencisi, yönetici, öğretim elemanı, veli, kursiyer, lise

mezunu öğrenciler, diğer personel (hizmetli, memur), lisansüstü öğrenciler, internet kafe

işletmecisi, imam, müderris ve medrese öğrencilerinden oluşan örneklem-çalışma grupları

ile araştırmaların yürütüldüğü görülmektedir. Ayrıca dokümanlardan yararlanılan

tezlerin de var olduğu görülmektedir.

Araştırmanın en önemli aşamalarından biri veri toplama araçlarının seçimidir.

Araştırmaya uygun veri toplama aracı kullanılması araştırmanın kalitesini

etkilemektedir. Alanda yapılan tezlerde kullanılan veri toplama araçlarına ilişkin

bulgulara Şema 4’te yer verilmiştir.


Şema 4. Tezlerde kullanılan veri toplama araçlarına ilişkin bulgular

Yapılan inceleme sonucunda, tezlerde en fazla ölçek ve anketlerden

yararlanıldığı görülmektedir. Tezlerde kullanılan veri toplama araçlarına ilişkin

yüklemelere bakıldığında, ölçek ve anketlerden sonra sırasıyla en fazla başarı testi,

görüşme, kişisel bilgi formu, doküman ve gözlem araçlarının kullanıldığı görülmektedir. Az

sayıda kullanılmasına rağmen tezlerde açık uçlu soru, başarı puanı, çalışma yaprakları,

araştırma ile ilgili materyal, portfolya, bilgisayar programı, teyp bantları, örnek olay,

performans değerlendirme formu, araştırma güncesi, bilişsel senaryo, kompozisyon, öğrenci

defterleri ve öğrenme günlüklerinin de veri toplama aracı olarak yer aldığı belirlenmiştir.

Araştırmalarda ölçek ve anketlere göre diğer veri toplama araçlarının daha az

kullanılması, araştırmalarda az sayıda kullanılan araştırma modelleriyle paralellik

göstermektedir. Bu durum; özellikle deneme, nitel ve karma modellerin sayısının

azlığının veri toplama araçlarında da etkili olduğu şeklinde yorumlanabilir.

468


Şema 5’te Eğitim Programları ve Öğretim ana bilim dalında lisansüstü düzeyde

yapılan tezlerde verilerin analizinde kullanılan tekniklere ilişkin bulgular yer

almaktadır.

Şema 5. Tezlerde kullanılan veri analiz tekniklerine ilişkin bulgular

Görüldüğü gibi, tezlerde kullanılan veri analiz teknikleri; betimsel istatistikler,

parametrik istatistikler, parametrik olmayan istatistikler, grup varyansları eşitliğinde

kullanılan istatistikler, puanların normalliğe uygunluğu için kullanılan istatistikler, etki

büyüklüğü için kullanılan istatistikler, regresyon ve MANOVA da grup farklılığı için

kullanılan istatistikler, nitel boyutta betimsel istatistikler dışında kullanılan istatistikler olmak

üzere gruplandırılmıştır. Şema 5 incelendiğinde; tezlerde en fazla betimsel

istatistiklerden yararlanıldığı ve betimsel istatistikler içerisinde en fazla yüzde, frekans,

aritmetik ortalama ve standart sapmanın kullanıldığı görülmektedir. Yüklemelerde

ikinci sırada parametrik istatistikler yer almaktadır. Parametrik istatistiklerden de en

fazla t testi ve ANOVA’nın kullanıldığı görülmektedir. Bu bulgu ile paralel olarak

üçüncü sırada grup varyansları eşitliğinde kullanılan istatistikler yer almakta; t testi ve

ANOVA tekniklerinde grup varyanslarının eşitliğinde kullanılan analiz tekniklerine

değinilmektedir. Bu doğrultuda grup varyanslarının eşitliğinde; t testi için Levene

testinden yararlanılırken; ANOVA için çoğunlukla Scheffe, Tukey, Bonferroni, LSD

testlerinin tercih edildiği görülmektedir. Tezlerde kullanılan bir diğer veri analiz

tekniği parametrik olmayan istatistiklerdir. Bu başlık altında en fazla kay kare (ki

kare), KWH ve MWU analiz tekniklerinin kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca; tezlerde

puanların normalliğe uygunluğu için Kolmogorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk, etki


büyüklüğü için eta-kare ve Cohen kappa, regresyon ve MANOVA da grup farklılığı

için Wilks lambda testlerinden yararlanıldığı görülmektedir. Bu bulgular dışında; nitel

boyutta betimsel istatistikler dışında kullanılan istatistiklerin dağılımı da

belirlenmiştir. En fazla içerik analizinin, ardından da betimsel ve doküman

analizlerinin kullanıldığını ortaya konmuştur.

SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER

Bu bölümde; araştırmanın bulgularından hareketle ulaşılan sonuçlara, elde

edilen bu sonuçların konu ile ilgili alan yazınla karşılaştırılması neticesinde oluşan

tartışma bölümüne ve araştırmaya bağlı olarak ortaya çıkan önerilere yer verilmiştir.

Tezlerin konu dağılımına ilişkin sonuçlara bakıldığında; en fazla program

değerlendirme, daha sonra sırasıyla öğrenme yaklaşımı-öğretim modeli, öğretim

yöntem ve teknikleri, öğrenme strateji ve stilleri ile ilgili çalışmaların yapıldığı dikkat

çekmektedir. Ayrıca; konu dağılımına ilişkin çeşitliliğin Eğitim Programları ve Öğretim

alanının birçok disiplini içine alması ve kapsamlı bir alan olmasından kaynaklandığı

söylenebilir. Ayrıca Altın (2004) EPÖ alanında 1985-2002 yılları arasında yapılan

yüksek lisans tezlerini incelediği çalışmasında, ‚Program Değerlendirme‛

çalışmalarına çok fazla yer verilmediğini ifade etmektedir. İki araştırma arasındaki bu

farklılık, 2002 yılından sonra yapılan çalışmalarda program değerlendirme konusu

üzerinde daha çok durulduğunu gözler önüne sermektedir. Program değerlendirme

çalışmalarını takiben en fazla öğrenme yaklaşımı-öğretim modeli, öğretim yöntem ve

teknikleri, öğrenme strateji ve stilleri ile ilgili çalışmaların yapıldığı sonucu ise

Ramazan, Efe ve Güven (2007) ve Saracaloğlu ve Dursun (2010)’un çalışmalarının

sonuçlarıyla paralellik göstermektedir.

Yapılan değerlendirme sonucunda, araştırma kapsamında yer alan tezlerde en

fazla tarama modelinin kullanıldığı ve bunu sırasıyla deneme, nitel ve karma

modellerinin takip ettiği görülmektedir. Benzer bulgu Tavşancıl vd. (2010: 58-60)

tarafından yapılan projede de ortaya konmuştur. Yapılan araştırma sonucunda; Eğitim

Bilimleri alanında hem yüksek lisans hem de doktora düzeyinde tamamlanan tezlerde

en fazla tarama modelinin kullanıldığı, ikinci sırada deneme modelinin ve üçüncü

sırada da karma modelin kullanıldığı ortaya konmuştur. Benzer şekilde Altın (2004)

tarafından yapılan çalışmada da tarama modeline dayalı betimsel yöntemlerin ağırlıklı

olarak kullanıldığına ilişkin bulgular yer almaktadır. Bunun yanı sıra; Coorough ve

Nelson (1997)’un araştırmasında rastlanan tarama modelinin en sık kullanılan model

olduğu ve deneme modelinin daha az sayıda tezde yer aldığı sonuçları mevcut

araştırma sonucu ile paralellik göstermektedir. Ayrıca araştırma sonuçlarından biri de

tezlerde nitel modelin az kullanılmasıdır. Benzer sonuca yapılan çalışmalarda da

rastlanmaktadır (Coorough ve Nelson, 1997; Yıldız, 2004; Altıparmak ve Nakiboğlu,

2005; Ramazan vd., 2007; Tavşancıl, 2008; Saracaloğlu ve Dursun, 2010; Tavşancıl,

470


2010). Tezlerde nitel boyutun az yer verilmiş olması tezlerde büyük bir eksikliği de

beraberinde getirmektedir. Nitel araştırmalar; araştırmaların özgünlüğünü sağlama,

açıklayıcı olma ve nedenleri ortaya koyma açısından bilimsel çalışmalara derin ve

felsefi bir boyut kazandırmaktadır. Bu nedenle hem nitel yöntemin tek kullanıldığı

hem de nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanıldığı araştırmalara ağırlık

verilmesinin bilimsel çalışmaların kalitesini artıracağı düşünülmektedir.

Bir diğer sonuç, tezlerin örneklem ve çalışma grubu özellikleridir. İncelenen

tezlerde örneklem-çalışma grubu olarak en fazla öğretmenlerin, daha sonra sırasıyla

ilköğretim öğrencisi, üniversite öğrencisi, ortaöğretim öğrencisinin tercih edildiği

görülmektedir. Bu durum, eğitim-öğretim faaliyetlerini sınıfta uygulamakla görevli

öğretmenlerin konuya ilişkin görüşlerinin alınmasının, Eğitim Programları ve Öğretimi

alanına katkı sağlayacağı görüşünden kaynaklanmaktadır. Saracaloğlu ve Dursun

(2010)’un EPÖ alanında yapılmış tezleri incelediği çalışmalarında ise verilerin en sık

‚ilköğretim öğrencisi‛, daha sonra ‚öğretmen‛ kaynağından toplandığı sonucuna

ulaşmıştır. Tavşancıl vd. (2010)’nin Eğitim Bilimleri alanında yapılmış tezleri incelediği

çalışmaları ile de en çok öğrencilerden yararlanıldığı belirtilmiştir. Ayrıca; elde edilen

bir diğer sonuçta dokümanlardan yararlanılan tezlerin de var olduğudur. Bu bulguyu

destekleyici olarak Tavşancıl vd. (2010) çalışmasında veri toplama kaynağının

doküman olduğu sınırlı sayıda yüksek lisans ve doktora tezi bulunduğuna

değinmiştir.

Araştırmada elde edilen bir başka sonuç ise verilerin toplanmasına ilişkin

sonuçtur. Tezlerde en fazla ölçek ve anketlerden yararlanılmış, bu sonucu sırasıyla

başarı testi, görüşme, kişisel bilgi formu, doküman ve gözlem araçları takip etmiştir.

Tavşancıl vd. (2010) çalışmasında elde edilen sonucu destekleyen ifadelere

rastlanmıştır. Benzer şekilde Saracaloğlu ve Dursun (2010) tarafından yapılan

çalışmada da en fazla anket kullanıldığı; bunu sırasıyla başarı testi ve kişisel bilgi

formunun takip ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Az sayıda kullanılmasına rağmen tezlerde

açık uçlu soru, başarı puanı, çalışma yaprakları, araştırma ile ilgili materyal, portfolya,

bilgisayar programı, teyp bantları, örnek olay, performans değerlendirme formu,

araştırma güncesi, bilişsel senaryo, kompozisyon, öğrenci defterleri ve öğrenme

günlüklerinin de veri toplama aracı olarak yer alması önemli bir gelişmedir.

Son olarak, araştırmada elde edilen verilerin analizine ilişkin sonuçlara yer

verilmiştir. Tezlerde kullanılan veri analiz teknikleri; betimsel istatistikler, parametrik

istatistikler, parametrik olmayan istatistikler, grup varyansları eşitliğinde kullanılan

istatistikler, puanların normalliğe uygunluğu için kullanılan istatistikler, etki

büyüklüğü için kullanılan istatistikler, regresyon ve MANOVA da grup farklılığı için

kullanılan istatistikler, nitel boyutta betimsel istatistikler dışında kullanılan istatistikler

olmak üzere gruplandırılmıştır. Tezlerde en fazla betimsel istatistiklerden

yararlanıldığı; daha sonra parametrik istatistikler olan t testi ve ANOVA üzerinde

durulduğu görülmektedir. Tavşancıl vd. (2010) çalışmasında; özellikle nicel

araştırmaların daha fazla kullanımının bir sonucu olarak, betimsel ve parametrik

istatistiksel tekniklerin sıklıkla kullanıldığı ve betimsel istatistiklerden frekans ve


yüzdeye dayalı hesaplamaların, parametrik istatistiksel tekniklerden ise t-testi,

ANOVA tekniklerinin sıklıkla kullanıldığı sonuçları araştırma sonucuyla bire bir

örtüşmektedir. Benzer sonuçlara Saracaloğlu ve Dursun (2010)’un EPÖ alanında

yapılmış tezleri incelediği çalışmada da rastlanmıştır. Nitel boyutta ise betimsel

istatistikler dışında kullanılan istatistiklerden en fazla içerik analizinin, ardından da

betimsel ve doküman analizlerinin kullanıldığını sonucuna ulaşılmıştır.

Türkiye’de EPÖ alanında lisansüstü düzeyde yapılacak tezlere ilişkin öneriler

aşağıda yer almaktadır. Yapılan çalışmalarda;

• Deneysel, karma ve nitel araştırma modellerinin daha çok kullanılması

sağlanmalıdır.

• Araştırma konusu olarak alana katkı sağlayacak ve işlevsel konuların

seçimine dikkat edilmelidir.

• Araştırma örneklemi dikkate alınırken çalışmanın kalitesini artırması

açısından çalışmaya uygun örneklem ve çalışma grubuna ulaşılmalıdır.

• Araştırmada sonuçların geçerlilik ve güvenirliği sağlanmak için veri toplama

araçları çeşitlendirilmelidir.

• Veri analiz yöntemleri araştırma bulgularını analiz edebilecek şekilde doğru

seçilmelidir.

• Benzer çalışmalar alanda yapılmış makale ve bildiriler üzerinde de

yapılabilir.

• Hazırlanan tezlerin yöntem bölümünde araştırma sürecinde yapılanlar

detaylı bir şekilde anlatılmalıdır.

KAYNAKÇA

ALTIN, N. (2004). Eğitim programları ve öğretim alanında yapılan yüksek lisans tezlerinin

analizi (Ankara, Gazi ve Hacettepe Üniversitesi). Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.

Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

ALTIPARMAK, M. ve NAKİBOĞLU, M. (2005). Fen Bilimleri Eğitimi lisansüstü tez

çalışmalarında uygulanan nitel ve nicel yöntemler. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi

Özel Sayısı, 17, 355-358.

COOROUGH, C. ve NELSON, J. (1994). Content analysis of the PhD versus EdD

dissertation. Journal of Experimental Education, 62(2), 158-168.

472


GÖZÜTOK, F. D. (1994). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi programlarının

değerlendirilmesi projesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 27

(2), 561-575.

KARASAR, N. (2006). Bilimsel araştırma yöntemi. 12. baskı. Ankara: Nobel Yayın

Dağıtım.

RAMAZAN, O.; GÜVEN, G. ve EFE, K. (2007, Ekim). Marmara Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalında yapılmış olan yüksek lisans tezlerinin

konu alanı ve araştırma modeli açısından incelenmesi. III. Lisansüstü Eğitim

Sempozyomu’nda sunulmuş bildiri. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.

SAĞLAM, M.; AKLIN, S. ve TUNCA, N. (2011). Türkiye’de Eğitim Programları ve

Öğretim Alanına Yönelik Yapılan Araştırmaların İncelenmesi. I. Uluslararası

Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi.(Özet Kitabı). 05-08 Ekim 2011.

Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

SARACALOĞLU, A. S. ve DURSUN, F. (2010). Türkiye’de Eğitim Programları ve

Öğretimi Alanındaki Lisansüstü Tezlerinin İncelenmesi. 1. Ulusal Eğitim

Programları ve Öğretim Kongresi. 13-15 Mayıs 2010. Balıkesir Üniversitesi

Necatibey Eğitim Fakültesi. Balıkesir. 86-93

TAVŞANCIL, E. (2008). Lisansüstü tez çalışmalarının yöntem bölümünün içerik

çözümlemesi. I. Ulusal Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Kongresi

Bildiriler Kitabı, 237, 107-122. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Yayınları

TAVŞANCIL, E.; ÇOKLUK, Ö.; GÖZEN ÇITAK, G.; KEZER, F.; YALÇIN YILDIRIM,

Ö.; BİLİCAN, S.; BAĞCAN BÜYÜKTURAN, E.; ŞEKERCİOĞLU, G.; YALÇIN,

N.; ERDEM, D. ve ÖZMEN, D. T. (2010). Eğitim Bilimleri Enstitülerinde

Tamamlanmış Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi (2000-2008). Ankara Üniversitesi

Bilimsel Araştırma Projesi Kesin Raporu, Ankara.

YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara:

Seçkin Yayınları.

YILDIZ, A. (2004). Türkiye’deki yetişkin eğitimi araştırmalarına toplu bakış. Ankara

Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37 (1), 78-97.

YÖK (2007-Temmuz). Öğretmen Yetiştirme ve Eğitim Fakülteleri (1982-2007). Ankara:

T.C. Yüksek Öğretim Kurulu.

YÜKSEL, S. (2010). Türk üniversitelerinde eğitim fakülteleri ve öğretmen yetiştirme. Ankara

PegemA Yayıncılık.

VARIŞ, F. (1989). Eğitimde program geliştirmeye sistematik yaklaşım. Ankara

Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 22 (1), 7-12.

eĞİtİm programlari ve ÖĞretİm alanindakİ lİsansÜstÜ … · 2018-12-05 · eğitim...

Documents