esun edishon novèmber 2014

sekura ku tabata asota nos isla te ku siman pasá a pone ku kabritu ku set i hamber a haña nan mesobligá di kome e stam di kadushi.

Edishon no.2

Pa aviso, sugerensia iremarke tuma kontakto ku

redakshon di Esunna email:

[email protected]

Edishon Novèmber 2014

Ishmael Levenston:

POLÍTIKONAN DI AWENDIA NO TIN KURASONPA HENDE MAS MANERA ÁNTES

KrijgtBonaire eenreferendum

op deverkiezingsdag?

Página 8

IMPRENTADI 3

DIMENSHON:Krea bo mes

produkto

Página 3

titulo100%

RinconeroPágina 9

2 Edishon Novèmber 2014

Kanando den kaya nan diThe Bottom na Saba e chènsta grandi ku bo lo topa un per-sona bisti kompletamente nablanku. Esaki ta nada ménosku Ishmael Levenston, e aktualmiembro di konseho insular dimas edat. Ishmael ta papia kutur hende i ta un personaagradabel pa kòmbersá ku n’e.E mes ta bisa bo ku e ta unhende ku gusta hende i tinkurason pa e hende. Promé kue la bira polítiko e tabata liderdi sindikato i orguyosamente takonta ku e la organisá un di epromé manifestashon nan di ehòmber trahadó. Su tata tabataun di e promé diputado nan diSaba i ora esaki tabatin 16 añatrahando den gobièrnu seyakomo diputado o miembro dikonseho insular, Ishmael ahaña smak pa drenta e arenapolítiko i awe 40 aña despuesainda e ta den.

“Mi no tin ni un dia laf, turdia tin algu interesante tasosodé. Mi ta un polítiko 24 orapa dia, tur dia. Mi ta kere denDios i den polítika, esei ta mibida! Mi no ta den hasimentudi redu, ami ta papia di polítikaseya ku ta tempu di elekshonòf no. Aki par di luna tin

Ishmael Levenstone:

POLÍTIKONAN DI AWENDIA NO TINKURASON PA HENDE MAS MANERA ÁNTES

elekshon i e polítiko nan hóbennan tin ku prepará ainda, amita kla prepará kaba, mi no tinniun problema! Mi por drenta turkaminda paso mi ta papiakontinuamente ku tur hende.No solamente den temporadadi elekshon.”

Polítiko nan di awendia notin kurason pa e hende masmanera ántes, segun Ishmael.“Hende nan manera mi tata,Jopie Abraham di Boneiru,Claude Wathey di Sint Maarteni Lopes di Statia, tabata polítikonan ku tabatin kurason pa ehende. Awendia ora mi papiaku e diputado nan mi no ta mirae berdadero kurason pa hendemas. Mester keda kusintimentu pa hende.” Ishmaelta sigui bisa ku tin biaha kosnan ta deskurashe pero e tasigui pasobra e ta kere ku Diosa pone sierto hende riba mundupa hasi sierto trabou nan i kupa e motibu aki e tin ku baielekshon un biaha mas, maskeku tin hende ke pa e bai sosegána kas. Su deseo ta pa un disu nietunan por drentagobièrnu.

Segun Ishmael desde 10-10-10 tin mas pobresa ribaSaba, pero dor ku hende nandi Saba ta orguyoso e no tariparabel na promé bista. E tasigui bisa ku tin hende ku astano por drenta supermerkadomas paso nan no a paga nankuenta habri. Mas i mas hendetin problema pa por proveékuminda na kas. Esaki ta un die motibu nan ku Ishmael ta undi e luchadó nan ferviente pabai bek den naturalesa i reforsáagrikultura. E ta mustra riba eseru bèrdè. I ta bisa ku ei nantin yen di palu di bakoba takrese i otro fruta. Esaki lo nota straño pasobra na Saba tinpalu nan di mango, sòrsaka iotro fruta ta krese na graneskala gewon kantu dikaminda. Dor di e temperaturai neblina esaki nan lo por kresefásil ei nan. “Mi ta bisa mi amiguVan Raak na Hulanda tur ora,ku nan mester manda sèn panos por eduká nos hende nanpa ban planta nos mes fruta kubèrdura. Aktualmente tur kos tabini via boto i mi ta pensa ku sie boto keda sin bini mas, noslo muri di hamber!” Bakoba ibatata dushi ta kos nan ku nostabata eksportá ántes, awornos ta importá esaki nan!Mester bin un proyekto pa siñanos hende nan pa planta ikosecha nos mes kuminda.Awendia tin asta mashin ku por

yuda hasi kos mas fásil. Mi nota kansa di bisa nan na Hulandaku nos mester trese nosagrikultura bek. Van Raak ta miamigu i ta yuda bisa esaki.”Papiando di Van Raak,miembro di tweede kamer naHulanda, Ishmael ta bin riba epunto di lobbymentu na DenHaag. Na su opinion awendia epolítiko nan no ta buska paforma amistat ku polítiko nanHulandes. E ta bisa ku esakita masha importante awor ku eisla nan Saba, Statia i Boneiruta parti di Hulanda. “LubidáKòrsou i Aruba un tiki i fia aworriba kontakto nan den tweedekamer. E polítiko nan aktual nota komprendé kon un partidochikitu manera SLP por yegaHulanda i sinta ku partido nanmanera SP i por pusha pa temanan wòrdu papia den tweedekamer. Mi ta traha riba mirelashon nan tur kaminda. Nimaske kuantu edukashon ofplaka bo tin, si bo no tinkontakto nan lo bo no logranada!” Ami sin sèn den mi sakumi por kue telefòn yama miamistat nan na Hulanda i ponekos move. Esaki ta bin pasomi ta kere den hende i denimportansia di forma relashonnan den lugá nan importante.”

Ishmael ta konta ku tempuku Johnson mester a bai firmaakuerdo nan ku Hulanda pa 10-10-10 e la konsehá pa pasa viaKòrsou i laga 2 abogado wak edokumento i si por asta unspesialista di wowo. Ora

Johnson a puntra dikonspesialista di wowo, Ishmael akontest’é ku esaki ta pa wakkiko tin skirbi den e lèter nanchikí te abou di e akuerdo nan.“Awor ta mustra ku mi konsehono a wòrdu sigui pasobra kosnan ta mas difísil, tur kosmester pasa via yen diprosedura ku ta tuma tempuinnesesario i ta hasi kos maskompliká!” Ishmael ku unsonrisa grandi riba su kara tabisa ku tòg tin sigur 1 kos bona sali for di 10-10-10 i ku esakita e kuido médiko. “Kuidomédiko ta mihó i hende nan porbai Colombia i asina por konoséotro pais i sera amistat nobo,ma komprendé ku ora bo ta naColombia bo ta topa 100 hende

di Boneiru i 200 di Statia!”Biniendo bek riba kon un dia

di dje ta bai e ta bisa ku e takana bin den kaya nan di TheBottom i ta pasa na ofisina degobièrnu i ta pasa papia ku ehende nan den kaya. E ta papiaku tur hende i ta wak si tinhende ku e por yuda dor di hasialgun yamada telefóniko. Asinasu dia ta pasa i e ta traha pa ehende nan di Saba. “Polítika tami bida i Dios a manda mi pahasi e kos aki i mi lo keda hasiéte ora E bisa mi ku ora a yegá.Esaki no a sosodé ainda, peromi ta konsiente si ku mi ta diedat haltu i mi ta spera ku epueblo di Saba lo rekordá mikomo un hende di hende kukurason pa nan.

Hefe di redakshonSharlon WillemsDaroul H. Croes

EskritornanDiana Sint Jago

Christen CranstonNina den Heyer

Rudsel MercelinaEdward A. Reyes

Lilian SolianaHerbert Domacassé

Petra MeeseRobin Joy Wright

KorekshonPapiamentu

Rudy DomacasséKolaboradornan

Bói Antoin

ImprentaDrukkerij “De Stad” N.V.

LayoutEdward A. Reyes

E-mail:[email protected]

Pa outomobilistanan i peatonnan ku konosé e bario di Sabana no ta un bistararo pa mira e chubatu aki riba muraya di un kas na kaya Lisboa. Manera unrei e ta kuida i vigilá tur e moveshonnan di e bishitantenan ku ta frekuentá“su” kaya.

Rei di Lisboa

3Edishon Novèmber 2014

Si awendia bo puntra unhende si e sa kiko ta nifikáimprenta un dokumentu,probablemente e lo puntrasu mes si e tin di tuma bopregunta na serio si òf no.Tur hende sa kiko esaki tatòg? I kasi tur dia nos taimprenta tur tipo didokumentu. Tòg imprentata pasando den un periododi revolushon, i e maneratradishonal ku hopi hendekonosé ta haña otrodimenshon konosí bou di enòmbernan internashonal di3D printing (imprenta di 3dimenshon).

Kiko e ta?3D printing ta un proseso

kaminda ku ta trahaophetonan di 3 dimenshondi material sólido for di undokumentu digital. Eproseso di 3D printing tatuma lugá hasiendo uso die proseso “additive”. Dene proseso menshoná takrea un opheto dor di stapelslais di material horizontalriba otro te ora ku ophetota kompletamente kla.

Kon e ta funshoná?Tur kos ta kuminsá ku

diseñá un opheto ku bo tingana di krea. E diseño (digi-tal) virtual aki bo ta trahaden forma 3 dimenshon denun programa di kòmpiuterCAD. Ingenieronan gustauz’é pa diseñá kas. Porkrea e file digital aki tambedor di usa un scanner di 3dimenshon i scan un ophetoeksistente kuné. E scannere ora ei ta krea un imágendi 3 dimenshon di e ophetoi transferí esaki den e

programa di kòmpiutermenshoná.

Den preparashon proméku por kuminsá ku eimprenta, e softwaremenshoná ariba ta slais eimágen di 3 dimenshon denmas ku 100 òf míles di slaishorizontal. Ora ku hinka efile prepará aki den e printerdi 3 dimenshon, e ta kreae opheto aki slais pa slais.Ta krea e opheto slais paslais riba otro, pero e nota laga niun marka atras die repartishon. E opheto takeda lizu i den forma di 3dimenshon.

Método i teknologiaNo ta tur e mashinnan

di imprenta ta usa e mesunteknologia pa traha eopheto. Tin diferentemanera pa hasi esaki i fordi aña 2012 ta hasi uso di“additive”. E diferensia masgrandi ta sinta den emanera kon ta krea eslaisnan pa por forma eprodukto final. Tin bia tasmèlt e slaisnan. Nan tayama e método aki “selec-tive laser sintering” (SLS).Tin biaha ta hasi e materialmoli pa por produsí eslaisnan. E método akiyama “fused depositionmodeling” (FDM). Un otroforma hopi usá ta e prosesokaminda ku ta krea aslaisnan for di líkido. Nanta yama e método aki“Stereolithography” (SLA).

Kon ta hasiendo uso diimprenta di 3 dimenshon

Ta usa e teknologia diimprenta di 3 dimenshon pahopi kos manera, den

arkitektura, enseñansa,salubridat i entretenimentu.

Tambe sa usa esaki parekonstrukshon di fosil,traha réplika diartefaktonan antaño denarkeologia, rekonstrukshondi wesu i otro partinan dikurpa den siensia patoló-giko i rekonstrukshon dipruebanan ku a haña dañopisa pa investigashonnan.

Na aña 2007 imprenta di3 dimenshon a haña sukaminda den e munduartístiko. Artistanan tabatausa e teknologia aki dendiferente okashon porehèmpel pa ekspreshon.

For di aña 2010 empre-sanan bio tékniko i emundu akadémiko tainvestigá imprenta di 3dimenshon pa eventual usopa traha órganonanhumano i partinan di kurpaku yudansa di teknologia diinkjet. Esaki ta un sistemakaminda ta kombiná sèl bibudi hende ku un tipo di gel ial final poko, poko tatransformá esaki den unopheto di 3 dimenshon. Nanta yama e método aki “or-gan printing” (imprenta diórgano) of “bio printing”.

Imprenta industrial Den e último añanan e

terminologia di imprenta di3 dimenshon a bira maskonosí, i e teknologia aki ayega serka di un públikomas grandi. Tòg ta asinaku mayoria hende nunka atende di dje anke e taeksistí kaba pa dékadanan.Spesialmente diferentefábrika na mundu ta hasiuso di e tipo di mashinnanaki di imprenta.

Awor dikon un fábrika loke usa un mashin diimprenta asina? Sierto di emashinnan nan aki takostoso. Por papia di mílesdi dòler. Tòg e tainteresante pa diferentekompania pa e motibu kuusando e mashinnan aki nahasi ganashi grandi bek dor

ku e produkshon di eprodukto ta kana muchumas lihé. Un ehèmpel di unempresa konosí ku ta usae método aki ta Nike. Efábrika di Nike ta us’é patraha prototipo di kèts kutin diferente kolo. Ántesnan tabata gasta míles didòler pa trah’é i awor e takosta un par di 100 dòler ipor krea e kèts e mesundia kontrali na e métodotradishonal ku ta tumasimannan largu pa por kedakla kuné.

Banda di usa e medioaki pa traha prototipo, taus’é den diferente otrofábrika pa loke nan ta yama“rapid manufacturing”(fabrikashon rápido) di unprodukto deseá. E prosesoaki ta bai muchu mas lihéku e proseso tradishonal.Konsekuentemente esaki tabrinda un oumentu denprodukshon.

Imprenta di 3dimenshon pa uso

personalUso di e teknologia di

imprenta di 3 dimenshon pauso personal for dia aña2011 ta mas algu komo hòbiòf hendenan ku taentusiasmá ku teknologiamoderno. Dor di desaroyorápido riba e tereno aki, emashin di imprenta di 3dimenshon su preis ta biradia pa dia mas barata.Aworakí e preis ta entre $250,- i $ 2500,-. Esaki tahasi posibel ku e tipo dimashinnan aki ta bira masaksesibel pa e konsumidógeneral. Anke e preis tabahando drástikamenteesaki ainda ta poko karu pae konsumidó general. Napaisnan mas grandi ya nana kuminsá ofresé e servisiokaminda ku bo ta djismanda bo file digital i nanta imprenta bo opheto naun preis faborabel. Esaki tahopi bon pa hendenan diménos rekurso òf esnan kuno ke kumpra un di e

aparatonan aki. Na Boneirunos lo tin di warda un pokomas, anke esaki no tanesesario. E mesun métodoaki ta wòrdu hopi usa dordi arkitektonan. Nan tadiseñá e edifisio i ta lagaimprenta e opheto. Ku otropalabra kontrali na duna boun papel ku e pintura e taduna bo e edifisio ku e ladiseñá den bo man pa bowak e. Pa dentista tambee teknologia aki ta hopiinteresante.

FuturoOra ku para ketu na e

desaroyo riba tereno diimprenta di 3 dimenshon,no por ekskluí ku den fu-turo e teknologia aki lo porkambia e mundu dikomersio, pasombra ekonsumidó lo ta apto pa tinsu mes mini fábrika na kas.Konsekuentemente e lo portraha diferente produkto emes i no tin nodi di baikumpr’é na un komersianteòf otro persona mas.

Mashin di imprenta di 3dimenshon lo sigui desaroyái lo yega na un puntokaminda ku e lo ta atraktivopa produsí bo mesprodukto. Esaki lo tin suefekto riba konsumo dienergia, minimalisá malgastamentu di material,diseño, remedi, arte,konstrukshon i siensia iprodukshon di produkto.

Imprenta di 3 dimenshonlo kambia e mundu difabrikashon radikalmentekompará ku e métodoaktual.

IMPRENTA DI 3 DIMENSHONKrea bo mes produkto

Bo ta interesá den risibí bo kopia digital di korant ESUN? Manda bo email na [email protected] i outomátikamente bo lo risibí bokopia digital di ESUN den bo email.


Tin hende ta sigui unlider ku mas pashon ku unotro, kiko lo ta motibu paesaki? E kontesta segunami ta e kualidatnan di epersona. Mi amigu, abo takere ku bo tin loke tanesesario pa bira un granlider? E tipo di lider,kendeta atraé hende i ku ta ponekos sosodé? Bo a yega dichèk bo mes i kontroláì ku

DI KON UN LIDER TIN SIGUIDÓ?bo tin e kualidatnan parealisá kosnan grandi denbo bida? Ta bon pa hasi epreguntanan aki sirealmente nos lo kierrealisá nos potensial denbida.

Mi lo kier trese algunkarakterístika personaldilanti,ku por ta di ayudopa bo por fungi komo un

lider efektivo, e tipo di liderku tur hende lo kier sigui.Ta konosí ku e kualidatnandi liderazgo ta ser desaroyáku tempu i ku lo bo mesterdedikáì i invertí tèmpo denesakinan. Pero bo mesterrealisá si, ku komprendéliderazgo i ehekutáì esakita dos kos kompletamentediferente.

Den e artíkulonan ku tasigui mi lo kier purba hasibomas konsiente di eimportansha di liderazgo,pero prinsipalmente repasáe diferente karakternanimportante den un lidereksitoso. Kòrda ku liderazgota e fundeshi pa unkomunidat eksitoso, p’eseimi kier pretendé ku aki naBonaire a bira tempu pa nospone atenshon na e tipo dil idernan ku nos tin iprinsipalmente kua ta e tipoku nos lo mester òf kier tin.

Ami lo kier kompartí kuboso riba e karakter ku taasina importante pa e liderpor ta eksitoso. Liderazgota desaroyá di paden baipafóì. Ku otro palabra, sibo por logra bira e lider kulo bo kier ta di paden, eora ei lo bo por bira e liderku lo bo kier ta di pafóì, paasina hende lo kier siguibo.Si bo por logra prepará bomes internamente, ku unkarakter salú, lo bo porrealisáì un trabou ekselentedi l iderazgo den noskomunidat. Esaki lo ta mideseo pa por yuda den eparti aki mas mehor ku taposibel. Si bo por lograehersé un trabou diliderazgo i realisáì ku tinhende ta siguibo, mi takere lo bo ta eksitoso dene bida aki.

John Maxwell ta bisa kue abilidat di liderazgo tadeterminá e persona sunivel di efektividat. Pues bopersonalidat ta importantepa bo por logra siertoresultado den bida. Huntuku John Maxwell mi lo kiertrese dilanti aspektonanimportante pa kualidat di elider. E manera ku un liderta atendé ku esirkunstansianan di bida lopor bisabo hopi kosenkuanto di su karakter.Ora presentá un krísis nokier men nesesariamente kuesaki lo krea un hende sukarakter,pero sigur esaki lorevelá e tipo di karakter.Konstantemente hende taser konfrontáì ku desishonku den su bida mester sertumaì i bo ta mira e ta

skohe pa karakter òfkompromiso. Kada bes kusi e skohe pa karakter, sigure ta bira mas fuerte hastasi e resultado ta negativo.E desaroyo di e karakter tae kurason di nos desaroyono solamente komo liderpero komo ser humano.

Awor kiko kada personamester sa enkuanto dikarakter? 1) Karakter tamuchu mas ku únikamentepapia; tur hende porpretendéì ku nan taíntegro, pero realmente taakshon ta e indikadóì realdi karakter. Bo karakter tadetermináì kende bo taì dibèrdat. Abo ta determináìariba kiko bo ta mira i lokebo ta mira ta determináìkiko lo bo hasi. P’esei nunkalo bo por separáì e lider sukarakter for di su akshon.

Si e lider su akshon iintenshon konstantementeta traha kontra otro, mi takere ta importante parepasá e karakter pa bosaka afóì dikon esaki tasosedé.

2) Talento ta un doìn,

Rudsel Mercelina

SKUCHASKUCHA‘Preokupashon’

Nos ta bibando riba un Boneiru ku hende ta preokupápa tur sorto di kos. Unu ta preokupá pa buriku, otropa lora, prikichi, turtuga i lion fish. Asina por miraesei. Den nos mundu di polítikonan tambe tin unpreokupashon pa e destino di Boneiru. Tur ta pretendédi ta esun ku por guia Boneiru mihó. Kasi nan porpleita ku otro, akusá otro poné ku tin un parti di epoblashon tambe ta kuminsá hasi mes un kos. Sinembargo tin hopi di nos no ta preokupá pa nos mes.

Dios ta siña nos den su santu skritura ku nos tin kupreokupá, pa perkurá pa nos kurpa i alma su futuro.Laga nos ban mira kiko Dios ta bisa nos den Mateo6:25-34.

Mateo 6:25-3425" pa e motibunan aki no preokupá bo mes pa

boso bida, kiko boso lo kome òf boso lo bebe; tampokopa boso kurpa, kiko boso lo bisti. Bida no ta mas kukuminda, i kurpa mas ku paña di bisti?

26" mira paranan di shelu ku no ta sembra nikosechá, ni ta warda den mangasina, i tòg boso Tataselestial ta alimentá nan. Boso no tin muchu mas balorku nan?

27" i kual di boso, dor di prekupá, por añadí un kodona su haltura?

28" I pa kiko boso ta preokupá boso mes kubistimentu? Mira kon e lelinan di sabana ta krese; nanno ta traha mata kurpa, ni nan no ta hila,

29" Ma Mi ta bisa boso ku asta Salomon den tur sugloria no tabata bisti manera un di esakinan. 30’’ masi di tal manera Dios ta bisti e yerba nan di sabana, kuawe tei i mañan ta tira den fòrnu, lo e no hasi muchumas pa boso, O hendenan di poko fe?

31’’ No preokupá boso mes anto, bisando: Kiko noslo kome? òf kiko nos lo bebe? òf kiko nos lo bisti.

32’’ pasobra tur e kos nan aki e paganonan ta buska;ma boso tata selestial sa ku boso tin mester di tur ekosnan aki.

33’’ Ma buska promé e reino di Dios i su hustisia, i loañadí tur e kosnan aki na boso .

34’’ P’esei , no preokupá boso mes pa e dia di mañan;pasobra e dia di mañan lo pèrkurá pa su mes. Kada diatin sufisiente problema di su mes.

Den e skritura aki Dios ta siña nos pa no preokupádi mas pa kosnan terenal. Tambe ku Dios ta pèrkurápa hasta yerba di mondi, kos di ménos balor, i tambepa mòfinan, para di ménos balor. Den versíkulo 33 etin e fórmula pa kita nos preokupashonnan. Ban buskaDios su guia pa asina nos por biba na pas ku otro sinpreokupashon i pa Dios bendishoná boso.

pero karakter ta uneskoho; Nos no tin kontròlariba hopi kos den bida. Nosno por a skohe nosmayornan tòg? Nos no taskohe e lugáì òfsirkunstansia di nosnasementu i kresementu.Nos no por skohe nostalentonan òf nos IQ. Peronos karakter si nos porskohe. Defakto, nos ta kreanos karakter, kada bes kunos ta hasi eskoho. Si bobiba bo bida i hasieskohonan awe, bo takontinuá pa krea bokarakter.

3) Karakter ta treseéksitonan pa largu tempupa un persona. Liderazgoreal semper lo envolvíì otrohende. Siguidónan lo nokonfia lidernan ku karakterku ta suak i nan lo no siguie tipo di lidernan aki. 4)Lidernan lo no por surpasáìlimitashon di nan karakter;Bo a yega di topa kulidernan talentosodirepente ta kai den otroora ku nan logra sierto niveldi eÌéksito? E yabi ta un“karakter” firme i fuerte.

Herbert Domacassé:

E HÒMBER MAS SABÍKonsehonan di e

Ora tin hopi papiamentu, piká no ta falta, ma esun kufrena su lepnan ta sabí.

Lenga di e hustu ta manera plata puru; kurason di emalbado ta di poko balor.

Lepnan di e hustu ta alimentá hopi hende, ma e bobota muri pa falta di komprendementu.

Ta e bendishon di SEÑOR ta hasi riku, i E no taagregá tristesa na djé.

Meskos ku hasimentu di maldat ta dibertishon pa emalbado, asina sabiduria ta pa un hende dikomprendementu.

Loke e malbado ta teme lo bin riba djé, i deseo di ehustu lo wòrdu duná na djé.

Ora warwarú pasa, e malbado no t’ei mas, ma ehustu tin un fundeshi etèrno.

Manera binager ta pa djente i huma pa wowo, asinae floho ta pa esnan ku ta mand’é.

E temor di SEÑOR ta prolongá bida, ma añanan di emalbado lo wòrdu hasí kòrtiku.

E speransa di e hustu ta alegria, ma e ekspektativadi e malbado lo peresé.

E kaminda di SEÑOR ta un fortalesa pa e rekto, ma elo ta destrukshon pa e hasidónan di inikidat.

E hustu nunka lo wòrdu moví, ma e malbado lo nobiba den e tera.


Nunka bo no a para ketu i tuma un minüt pa evaluá e situashon ku abo ta den?Hopi biaha nos ta hinka

asina tantu di nos tempu ienergia pa purba na satisfaséotro hende rondó di nos i nosta lubidá di duna nos mes eatenshon i balor ku nos mesmeresé, pa mantené e òf kreaun imágen ku otronan tadeseá di nos. Mas grandi bobira mas un mihó bista bo tahaña di kiko enbèrdat ta hasibo kontentu/felis, pero tòchnos ta laga esei un banda i tahasi otro kos na lugá disatisfasé nos propionesesidatnan.

Pero dikon? Hende en gen-eral tin e mentalidat di “si miaktua di ta tal nan lo trata mina e manera ku ami ta deseá”,pero esaki hopi biaha no takai na agrado serka otronan.Pa krea un pensamentu denotro hende su wowo djis patapa e persona ku bo taenbèrdat, ta pèrdèmentu ditempu. Tin asina tantu henderiba e mundu aki, pero tinsolamente unu di nos ku tabiba riba e mundu aki. Nos nomester di krea un imágen paotronan ta satisfecho kuné,nò! nos mester di ta i semperkeda e persona ku nos ta pasóno tin ningun pa igualá noskomo individuo.

Pues laga nos kuminsáhinka nos energia i tempu dene persona ku nos ta enbèrdatpa hasi nos mes e mihó di evershon ku nos ta. Traha durupa logra loke abo mes ke i nowòri loke otro ta pensa di bo.Na final di dia tur hende tinnan propio opinion i esei nunkalo kambia. Pues kuminsá dunanos mes e atenshon i balorku nos meresé i stòp ta pèrdètempu pa krea un imágen pasatisfasé otro.

Reseta: bolo di kashupeteIngrediente250 gram di manteka250 gram di suku5 webu1 dòpi di ekstrakto diamandel1 dòpi di vanilla (skur)1 dòpi di chèri likor1 dòpi di ròm250 gram di hariña3 kuchara di bakingpowderUn tiki djus di anasa

Preparashon di e mansa di boloPone e manteka i suku huntu den mixer i lag’é bati

te ora mira ku e la bira un krema blanku. Baha e velosidatdi e mixer i agregá e ekstrakto di amandel, vanilla,likor di chèri, ròm i djus di anasa. Despues ta sigui ku ewebunan. No tira tur e webunan, pero poko poko tabasha e webunan den e meskla. Ora mira ku tur ebruha bon ta pone aserka e hariña bruha ku e bakingpowder. Riba un velosidat mediano ta meskla tur kosbon pa un ratu.

Promé ku pone e bolo den fòrnu, sòru ku e ta unmei ora sendí na 180 grado y lag’é bolo hòrna pa 35minüt. Ora e bolo kaba lag’é fria. Korte den dos kapapa yen’é.

Ingrediente pa traha reyeno di kashupete550 gram di kashupete mula350 cl di awa300 gram di suku1/2 bleki di lechi kondensá1 dòpi di ekstrakto di amandel1 dòpi di ròm

PreparashonDen un wea pareu i riba kandela chikitu ta pone

awa, suku i lechi kondensá herebé. Ta agregá 1 dòpi diekstrakto di amandel i ròm. Drai nan bon huntu i lag’éherebé te ora e kuminsá bòlter. Mientrastantu ta mulae kashupete fini fini den un food processor òf blender.Ora mira ku e meskla a herebé, basha e kashupetemula den e wea i bruha tur kos huntu te ora e biramanera un papa. Yena e bolo mesora ku e mesklapromé ku e fria. Si e fria e ta bira duru. Dekorá e boloku chèri kòrá i bèrdè i algun kashupete.

Mi deseo pa Boneiru

“Pas, trankilidat, prosperidat i mas ku tur kosrèspèt pa otro !”

“Pa nos komunidat duna mas atenshon na nosgrandinan i pa por tin mas aktividat pa nan dentur kategoria di estado, tantu pa esnan ku pormove bon, komo pa esnan ménos bon.”

“Ta pa nos sinta ku otro, huntu ban drecha kos!”

Hasi loke ta hasiabo kontentu/felis.


E futurólogo GeorgeDvorsky den diferenteartíkulo ta kompartí suvishon tokante e diferenteposibilidatnan ku siensiapor oumentá den epróksimo añanan. Pa ta maseksakto promé ku aña2030. Den tur su obranane ta papia di diferentedeseo i vishon ku e taanhelá pa e futurobenidero.

Segun Dvorsky den epróksimo 15 - 20 aña nosta bai mira desaroyonantantu den e mundu diInternèt komo den nosgenerashon aktual. Ekambionan aki por afektános salú i hamber mundialp o s i t i v a m e n t e .Katástrofenan ekológikotambe ta den supronóstikonan.

Manera den e serie diInglatera Black Mirror,Dvorsky ta imaginá eprobabel evolushon mundiali ta proponé diferenteinvenshon pa duna suaporte pa por logra esakipromé ku aña 2030.

Ideanan manera:1. Asistensia personal ku

inteligensia artifisial(Clone).

E programa ‘Siri’ pa emas resiente modelnan diApple ta solamente ekuminsamentu den esiguiente generashonnan didispositivo i kòmpiuter diasistensia personalisá.

E programanan aki ta

kapas di adaptá ikomprondé e nesesidatnanpresis di nan usuario. Easistentenan aki lo ta kapasdi komportá nan mesmanera nos mes. Nan porkontestá email, kòrdaafspraknan hibando unagènda di kada kos iinformando tokante di esakimanera un outéntikoasistente personal. TambeDvorsky ta atvertí ku nosmester tin kuidou ku e niveldi outonomia ku nos porduna nos ‘Clone’ virtual.

2. Kòmpiuter turkaminda.

E noshon di un munduk o m p l e t a m e n t ekomputarisá no taeksaktamente unargumento di un novelafuturístiko, pero ku ya kabanos a kuminsá wak.Mayoria di outo eléktrikodoméstiko ya kaba ta biniku un sistema komputarisáden nan.

E fenómeno aki noskonosé komo ‘everyware’.Den un futuro serkanokòmpiuternan lo ta den nospaña, asesorionan di modainkluso den lèns dikontakto. Lo komuniká kunan atraves di un sistemakontrolá pa gestonan natu-ral manera gestonan vokal.Sin embargo e diferensia taku e kòmpiuter lo tumadesishonnan riba su mes.Por ehèmpel ki tamaño dipaña nos ta bai bisti,manera nos a mira den e

pelíkula ‘Back to the fu-ture”.

3. Bestianan virtual kumente digital.

Maske ku purba traha unselebro humano ta algunhopi mas riba e kapasidathumano. e kompaniaOpenWorm ta buskakonstantemente manera padigitalisá selebro di un bichii pronto ta bai kuminsá kueksperimentunan pa asinaemulá e funshonnan di eneuronanan di e selebroaki. Despues di e fase akita bai pasa over pa hasieksperimentunan ku selebrodi bestianan mas kompleho.Por pone e mentenan digi-tal aki den un interfas dirobòt kaminda di e formaaki por bai interaktuá di unmanera ku ser humano. Die forma aki nan ke

komprondé di un maneraóptimo e evolushon di kadaespesie.

4. Proyektonan digeoingenieria

Ora ku nos mira ekambionan klimatológikonos ta mira ku kada bia esituashon ta bira mas difísili dramátiko. Sientífikonanmester bai buskasolushonnan práktiko paasina mantené ekondishonnan di bida natera stabil. Algun di etéknikanan ku egeoingenieria ta studia tapalunan artifisial,fertilisashon di awa dilaman, proyekto di kontròldi klima. E proyektonan akimanera e proyekto Haarppor ta un ku ta bai hasi hopiinfluensia rònt mundu. Pamedio di esaki nan por

kontrolá unda áwaseru porkai etc.

5. Konekshon Internetentre planeta

Mishonnan ku tripulantepa planeta Mars lo ta unrealidat pa aña 2030. Porta komo proyekto dieksplorashon di NASA òfkomo kolonisashon. Manerae proyekto Mars One ku ekompania Virgin ta repre-sentá. E kompania aki tinden su plannan pa mandaun tripulashon sivil na eplaneta kòrá. Pero mestermira e komunikashon entreplaneta Mars i planeta terakomo e promé forma dikontakto entre planetanan.Esaki ta trese kuné kumester bai atendé hopiproblema tékniko.

Ta sigui den nospróksimo edishon.

TEKNOLOGIA PROMÉ KU 2030?

Último edishondi ESUN a dalduru. Ya nankier kòrta nosalanan.

Awèl si...undjis nan tabin pa nos

pianantambe.

Kota ku Chogogo

7Esun Edishon Novèmber 2014

Awe mi kier a konta algutokante fakansi. Tin diferentetipo di fakansi , asta periododi fakansi. Tin tambe hopiforma pa usa bo fakansi. Mipromé fakansinan tabatafakansi di skol. Komo muchaku a lanta na kunuku i diménos rekurso finansiero 7ruman, nos no tabata tin eprivilegio di por a biaha ni pae lugá mas serka komo famia.Asina ta ku mayoria di mifakansi, mi tabata pas’é taeksplorando den mondi nandi plantashi Colombia kual mitabata biba pega kuné. Asinami a siña konosé un gran partidi Colombia su naturalesa. Makonosé mayoria di e bankinanku ta piska na n’e manerastupi, boka di oliba, bankiblanku, kachó sintá i mas.

Asina tambe mi a siñakonosé hopi nèshi di lora tantuden Colombia i den Boliva iden buraku i palu.Asina a sigui te ku mi a lograkaba skol i kuminsá traha. Midianan liber mi tabata pasanan den kunuku, preparandopa planta i tambe pa kosechá.Despues ku mi a kue maseksperensia di trabou, ku ta

tabata karpinté i mètsla, mitabata haña djòp pa hasi,gana algu èkstra i spar ku emeta pa kumpra un outo lokemi a logra tambe. Despues dia kasá, a sigui mesun kos,pero pa kuida e muchananmas mihó. Te ku awor ku nana kaba skol i ta trahadó. Asinata ku awor nos por a spar ibai un fakansi grandi di dossiman, un siman riba barku iun siman riba tera na Florida, Orlando i Miami.

Tabata un momento digran spera pa subi e barkuCarnival Breeze. Di hopikontròl loke ta kansa bo tinora, pero tabata pa motibu dinos seguridat. Nos a subi ebarku trai mèrdia pa salikuat’or di Miami rumbo Ja-maica. Nos promé aktividatriba barku tabata un aventurana laira, kanando riba palu finiku kabuya, kos ku ta eksigíhopi balansa. E mucha nan aopta pa bai e reto ei, ami nokier a keda atras. Ata mi aworte den laira aya miéntrashendenan rònt di mi na gritupaso nan tin miedu. Lamanrònt di bo i hende para bouta wak tur bo moveshonnan.

Ta algu ku ta eksigí hopikurashi, anto bo no por bira,pasó tin hende bo tras.

Mi tabata sinti mi maneradia mi tabata mucha subiendobaranka den Bolivia sakandoyu di lora for di den nèshi sintrapi sin kabuya pa tene nadje, loke tabata hopi prèt.Tabatin hopi kos mas pa dibertíkuné. Gym ,futbòl, vòlibòl,basket i diferente otroaktividat nan mas. Dos di miyunan i un amiga di nan,kompaña pa algun tripulante iotro pasaheronan di váriosnashonalidat a partisipá nakompetensia di vòlibòl. Nosekipo a sali kampion.

Loke ku a pone mi hari masta e wega di biliart. Ami kununka a hunga biliart a disidídi bai hunga òf mihó bisa siñahunga. Mi a kue taki huntu kuHogla mi yu ku tampoko nosa hunga, nos tabata tirahera tur bola. Mek bala ta pasapa zùit bolbe tira bala ta pasapa nort, bala ta dal lora binbek te serka nos. Nos a pensaku ta hopi malu mes nostabata den e wega. Te naora ku nos a kòrda ku ta ribalaman nos ta, i ku barku tamove den tur direkshon. Tap’esei ku nunka e bola por abai presis kaminda ku nostabata ke. Ora nos akomprondé e sei, tabata tinun harimentu kompletu.

Pa loke ta kuminda no takos di papia mes, 24 ora padia bo tabata kome bebe dimas. Kos di pasa boka nakantidat manera bolo, ice-cream, fruta , juice i hopi mas.Úniko konsumo ku bo mesterpaga pe tabata alkohòl, lokualku nos no ta hasi uso di dje.

Ora di salida tabata unbunita bista pa nos a parariba deck di e barkuopservando e haf di Miami ibisindario, komo ku e barkutabata haltu bo por a mirabasta leu e panorama di Mi-ami. Nos tabata opservá eislanan chikitu na banda robesdi e haf ku e kasnan luhoso divários artista i personananfamoso ku nan yate parádilanti porta manera outo dengarashi. Tambe nos por a mirae tan famoso Miami beach.Un playa basta largu pero paami, ku laman demasiadobrutu kompará ku nosbeachnan aki na Boneiru.Asina poko poko nos a subilaman grandi i den mardugános a yega kosta pariba nortdi Cuba. E televishon denkamber ta mustra bo presisunda e barku ta. Ora mi asubi deck sink’or di mainta, mipor a logra mira algun lus diCuba. Un tiki despues bo por

a mira e kibra di dia i e serunan haltu di Cuba na undistansia. Nos a nabegáhenter dia riba kosta di Cuba,i bèrdat Cuba ta grandi.

Mi ta kòrda kon dia mitabata mucha Luis Beaumontdi Rinkon ku a biba i traha naCuba kuater aña i seis luna, ayega di konta mi ku nan anabegá nuebe dia ku barku dibela riba kosta di Cuba. Tempuei tabata algu straño pa mikomprondé , pero awor mi tamas sigur di loke Luis a kontami. Asina nos a sinta e atardiei di djaluna mira solo bahana kosta di Cuba, algu mashabunita. Asina nos a sigui temei anochi ku nos a kitarumbo pa Jamaica. Susiguiente mainta nos a yegaJamaica.

Un kos tambe atraktivoabordo di Carnival Breeze, tae famoso Captain night. Du-rante e anochi aki turpasahero mester ta elegantebisti. Kada famia i grupo tin

nan mesa reserva i su propioweiter pa atendé nan. Nos apresensia un show ditripulante masha bunita, i nosa kombersá ku e weiternanku tabata di diferentenashonalidat. Interesante pakonosé nan i saka potrèt kunan. Tambe mi a sera konosíi papia basta ku un kamarero.Su nòmber ta Owen i e tabatadi Jamaica. Owen a konta mibasta di su pais i alabes etabata hopi kontentu ku ebarku tabata bai bishita Ja-maica. Asina e lo por tin eoportunidat tambe di dalbeter ku su amigunan.

Ora ku nos a subi barkubek despues di a pasa Ja-maica, mi a bolbe topa Owenanochi i su stèm tabata pisa.Bo por a sinti un holó stèrki dialkohòl riba dje. Di bèrdat ela dal basta beter ku suamigunan.

Asina nos a pasa nos dushidianan abordo di e barku Car-nival Breeze .

Rudsel Mercelina: Mi fakansi


Door: mw drs Petra PMPMeese

Veel gesprekken opBonaire gaan over de bandmet Nederland: ook alkozen de eigenB o n a i r e a a n s evolksvertegenwoordigers-politici van zowel politiekrechts (UPB: zusterpartijCDA) alsook politiek links(Demokraat: zusterpartijPvdA) voor de huidigebestaande status vanopenbaar lichaam, bijzon-dere gemeente BES sinds10-10-10, nu na vier jaaris de onvrede hiertegengroter dan ooit. Dit komtomdat gelijktijdig met 10-10-10 alles financieelbergafwaarts lijkt te zijngegaan met Bonaire.

Velen leggen alle schuldneer bij de Haagse politieken eisen dat NederlandBonaire teruggeeft aan debevolking. De eilandsraad(die nota bene grossomodo bestaat uit diezelfdeUPB en Demokraat dietoentertijd voor dezeconstructie kozen) discus-sieerde onlangs over ditvraagstuk en boog zichover het laten plaatsvindenvan een referendum. Deuitslag hiervan was dat deeilandsraad (de represen-tanten van het volk dus)het niet nodig acht om voorof op de dag van deeerstvolgende raadsver-kiezingen maart 2015 eenreferendum te laten plaats-vinden. Politiek Den Haagheeft meerdere malen tekennen gegeven dat zij dekeuze van wel/niet refer-endum aan het lokalebestuur overlaat.

De conclusie is dan ooksimpelweg: er zal GEEN ref-erendum plaatsvinden voorof op de eilandsraad-verkiezingen-dag. Eeniederdie kraait dat de inzet vande eilandsraadverkiezingeen referendum is, liegtgewoon keihard de bevol-king voor. De eilandsraad-verkiezingen gaan namelijkover het bestuur vanBonaire voor de periode

2015-2019 en nergensanders over. Sommigepopulistische politicipretenderen dat een refer-endum zal zorgen voor eenonafhankelijk Bonaire; ookzij liegen willens en wetensde burgers van Bonaire voor.

Mijn advies is dan ookom te stoppen met diepraktijken. We moeten onsnu richten op de verkie-zingen van maartaanstaande. De bevolkingvan Bonaire verdient eendeugdelijk en goed bestuur,een volksvertegen-woordiging die meer doetdan wat er de afgelopenvier jaren gebeurd is.

Ja, het is zeker waar datNederland-politiek DenHaag de hooggespannenverwachtingen nav 10-10-10 niet heeft waargemaakt.De meeste burgers haddennamelijk verwacht dat DenHaag een einde zou makenaan de onfrisse vriendjes-politiekpraktijken en dat delevensstandaard hoger zouworden. In plaats daarvanlijkt het erop dat Den Haagmet name CDA gelieerdevertegenwoordigers zonddie zelf meededen aan debestaande praktijken.

Bovendien faalde hetcollege en de raad vanBonaire keer op keer om deslechte sociaalecono-mische praktijk van Bonaireop de agenda te krijgen vanpolitiek Den Haag. Hierdooris het beeld ontstaan bij deBonaireaanse burgers datalle Nederlandse politicizich helemaal niet interes-seren voor de armoedehier. Dat is een misper-ceptie. Ja, Den Haag hadzelf ook een verantwoor-delijkheid om zich op dehoogte te stellen van depraktijk hier op Bonairemaar JA de Bonaireaansepolitici hebben zelf ook veelsteken laten vallen. Alles isterug te herleiden naarslechte communicatie.Stem bij de verkiezingen opeen partij die uw stem ookin Den Haag verwoorden!

Wanneer Bonaire eenbetere, transparantere

lobby zou hebben in DenHaag, bestaande uitmensen die niet gelieerd zijnaan de lokale politiek (enhun Haagse counterparts)en die realiteitsgetrouwverslag doen van dewerkelijkheid, dan zou devoorlichting aan politiekDen Haag beter zijngeweest. En als devoorlichting beter zou zijngeweest, had er ookkunnen worden ingegrepen.Dat is nu niet gebeurd, hetlijkt dat het lokaal bestuurniet durft zich uit tespreken over hetehangijzers. Waarom niet?Vanwege hun verweven-heid met de zusterpartij inNederland?

Recent is de in opspraakgekomen CDA-rijksverte-genwoordiger met zijn en-tourage vervangen dooreen PvdA-rijksvertegen-woordiger. Laten wij hopendat hij niet dezelfde foutmaakt als zijn voorgangeren zich niet bezig houdt aanpolitiek bedrijven (lokaal of

nationaal).Dus burgers van

Bonaire: waar jullie nu naarmoeten kijken zijn depolitieke programma’s vande diverse politieke partijen.Wat is hun doel? Wat willenzij bereiken voor Bonaire?Is het wel realistisch watzij wensen? Zelf was ik inhet verleden raadslid in degemeente Nieuwegein(63.000 inwoners) bijUtrecht. Mijn advies is omin te zetten op hetopheffen van de armoede-val en educatie.

Hierbij zou ik een crucialerol toebedelen aan de lokalewerkgevers/bedrijven, dienaar mijn mening een veelgrotere rol zouden moetenspelen zowel lokaal alslandelijk. Het valt mij op dathet huidige bestuur teweinig oog heeft voor delokale werkgevers/onder-nemers. Onterecht in mijnogen. Bonaire heeft zoveelkansen te bieden, gun hetde lokale ondernemers(sommigen al vier gene-

raties lang op Bonaire) omhun economische activi-teiten uit te voeren. Diezorgen immers voor werk-gelegenheid plus desociaal maatschappelijkerol die sommige onderne-mers uitoefenen is zeerwelkom op een eiland waarde overheid zelf vaakonzichtbaar is.

Neem bijvoorbeeld KarelsPier. Diverse ecologischeexperts tot aan het hoogsteniveau van de minister inDen Haag, hebben bepleitdat dit project geenontolerabele schade aan-brengt aan de onder-waterwereld. Waarom is erdan nog niet begonnen? Ikzeg: maak hier een referen-dum van! Laat het volk zichuitspreken over de komstvan Karels Pier. Dit kanidealiter gelijktijdigplaatsvinden met deaanstaande eilandsraad-verkiezingen. En dan hebbenwe dus wel een referendumop verkiezingsdag: een ref-erendum over Karels Pier!

Petra Meese woont sinds 4-10-10 op Bonaire methaar twee kinderen en man. In Nederland was zij

D66 politica en voorzitter van een landelijkepatiëntenvereniging. Op Bonaire werkt ze nu als leraresFrans op Liseo Bonaireano en ze is als columnistewerkzaam voor www.joop.nl enwww.dedagelijksestandaard.nl . Meese is een politiekejunkie.

Krijgt Bonaire een referendumop de verkiezingsdag?


Criminelen hebbentypische kenmerken,namelijk vlezige lippen,doorlopende wenkbrauwen,een plat voorhoofd, hogejukbeenderen, afwijkendeoren en een haviksneus.Althans dat beweerde CesarLombroso, een italiaansecriminoloog, in 1876. In zijnboek ‘de misdadige mens’ ,stelde Lombroso datmisdadigers primitieveindividuen waren diebiologisch gedetermineerdwaren om crimineel te zijn.Deze geboren criminelenmoesten daarom ook dedoodstraf krijgen.

In deze tijd dachten veelmensen dat het karakter vande mens af te lezen was aanzijn uiterlijk. Zo dacht mendat mooie mensen een beterkarakter had dan mindermooie mensen. Lombrosoonderzocht Italiaansegedetineerden enonderscheidde drie typescriminelen: de ‘born crimi-nals’, de ‘insane criminals’ ende ‘criminaloids’.Volgens Lombroso is een‘born criminal’ een abnormaleen primitieve mensensoortdie psychologisch en uiterlijkonvoldoende zijngeëvolueerd in vergelijkingmet de normale mens. Zodienden de eerdergenoemdeuiterlijke kenmerken als

signaal voor dit type. De ‘In-sane criminals’ zijnmisdadigers die lijden aaneen mentale of psychischestoornis. Het laatste type,‘Criminaloids’ genaamd, zijnmisdadigers zonderspecifieke kenmerken diecriminele feiten plegenomdat een bepaaldementale en emotioneletoestand hen daartoe dreef.De oorzaak van criminaliteitlag volgens Lombroso dus inhet individu en niet in desociale omgeving.

Lombroso was daarom alvroeg een voorstander vaneen humane behandelingvoor criminelen. Hij meendenamelijk dat deze mensen erniks aan konden doen datze deze eigenschappenhadden en hun daarom ookgeen schuld hadden aan huncriminaliteit. Ook pleitte hijvoor zorg en behandelingvoor psychiatrischepatiënten. Hij wasvoorstander van hetbevorderen van recreatievebezigheden en contact metde buitenwereld. De theorievan Lombroso leverdeechter in de 19de eeuw ookfel kritiek op. Zijntegenstanders, vaak medici,benadrukten de invloed vanomgevings-factoren. Artsenin die tijd vergeleken eencrimineel met een bacterie

die alleen zou gedijen als devoedingsbodem goed was.De maatschappij met zijnongelijkheid, armoede warenvolgens deze artsen devoedingsbodem. Onderandere door deze felle kritiekstelde Lombroso zijn theorielater bij en verklaarde decriminaliteit als resultaat vanindividuele en sociologischefactoren.

De vele kritiek opLombroso leverde hem geengoede naam op, echter zienwe nu in de 21ste eeuw nog

steeds erfenissen van zijngedachtegoed. Zo zijn ermensen die tijdens hetmaken van reizen altijdondervraagd worden door deDouane wat zou implicerendat iemand op basis vanbepaalde (uiterlijke)kenmerken verdacht is.Hoewel het jarenlang eentaboe onderwerp is geweestmerken we dat er de laatstejaren veel aandacht enonderzoek is naarbiologische kenmerken vancrimineel gedrag. Er wordt

Rincon ta dushi! Mensenuit de wijk Rincon hebbeniets, iets bijzonders.Tenminste dat vind ik.Rincon ligt in een dalomgeven door mooieheuvels. Ik heb me latenvertellen dat bij hetbouwen van de nederzet-ting door de Spanjaarden inde 16e eeuw gekozen isvoor een plek, dat naast devruchtbare grond, ook uithet zicht was van piratenop zee. De naam Rincon,herinnert ons aan die tijd.Hierna, ten tijde van deWest Indische Compagnie,brachten de Nederlandersde slaven naar Rincon. Dehuidige gemeenschapstamt nog af van dezeslaven.

Na een lange rit vanuitPlaya waarbij je mooi zichthebt op de natuur valt jebij binnenkomst van deoudste wijk van Bonaire dekleurrijke traditionelehuisjes gelijk op.

Meestal is het rustig inRincon. Je komt niet veelmensen tegen, misschieneen aantal mensen die bijde bushalte op een lift naarPlaya wachten, watmannen die bij de snackbarhangen of een paartoeristen die een stopmaken bij de benzinepomp.Iemand, die nooit hetindrukwekkende Dia diRincon, Simadan, San Juan/San Pedro, Kanto Krioyo ofeen van de vele anderefeesten in Rincon heeftgevierd, zou nietverwachten dat men indeze wijk aardig los kangaan. Bij de bewoners voelje gelijk de liefde voormuziek, de dans, het etenen de trots op de cultureletradities.

Iets wat je zeker inRincon gedaan moethebben is de wapa, hetbest omschreven als rijenmensen die elkaar omarmenen dansend voortbewegen

tijdens de simadan.Rincon staat bekend om zijneigen simadan di Pastó,dat op de tweede paasdaggevierd wordt. Het isoorspronkelijk een feestwaarbij men bedankt voorde oogst. Waarom van depastoor? Dat kun je hetbeste aan één van delokale historici vragen. Ofeen bezoek brengen aanhet Mangazina di Rei, eenvan de oudste gebouwenvan Bonaire gelegen aan deingang van Rincon, hierbruist het van deinformatie.

En als je Rincon echt wiltkennen dan raad ik je aaneen Rincon tour te doenmet een lokale gids. Als jegeluk hebt mag je bijiemand thuis een kijkjenemen en horen hoe menvroeger leefde.

Je zou denken datalleen de ouderen vanRincon deze tradities hooghouden maar vergis je niet,

ook bij de jongeren zit hetin het bloed. De populaireband “Rincon Boyz” is hiereen mooi voorbeeld van.Het zijn getalenteerde“Rinconeros” die op Arubawonen en de “krioyo”muziek in een soms mod-ern jasje aan hun publiekpresenteren. Ze genietenvan een enormepopulariteit.

Uit Rincon komentrouwens wel meer succes-volle mensen, je vindt zeoveral, in de politiek, in hetbedrijfs-leven, bij overheids-diens-ten, bij organisatiesdie zich bezig houden metnatuur en cultuur, liefdadig-heidsinstellingen, degezondheidszorg enuiteraard de entertainment-wereld. Ze zijn trouwens ooksportief, een wijk met weltwee voetbalteams.

Ik heb me langafgevraagd wat het is datdie “Rinconero’s “ zobijzonder maakt? Waar

hebben ze hun charmevandaan? Ik denk datmensen uit Rincon levens-genieters zijn, down toearth, sterk bewust van entrots op hun afkomst, veelalmensen met eendiepgewortelde religieuzeovertuiging. Maar wat mijmisschien het meestaanspreekt is dat ze zichzelfzijn en zich over hetalgemeen weinig aantrekkenvan wat ande-ren van henvinden. Een eigenschap watik altijd zeer waardeer ina n d e r e n .Ik zou daarom iedereenaanraden om een evene-ment in Rincon bij te wonen,naast dat je de Boneriaansecultuur van dichtbijmeemaakt is gezelligheidgegarandeerd! Maar hoegastvrij en leuk deRinconero’s ook zijn , mochtje tijdens het feesten “hendiplaya bai playa” horen danis het tijd om huiswaarts tekeren.

100% Rinconero

Ik zie ik zie…. dat je een crimineel bentverondersteld dat een kleineminderheid van dadersgekenmerkt wordt doora a n g e b o r e np s y c h o p a t h i s c h epersoonlijkheidstrekken.Deze mensen zijn als hetware voorbestemd totconflictueus, antisociaal encrimineel gedrag. Dit staathaaks op de gedachte vantegenstanders die zeggendat de mens bij geboorteeen onbeschreven blad is envan nature goed.


Door: Robin Joy WrightIts better to be curious

than to be afraid

Toen ik vorige week meteen vriend het laatstenieuws in de wereld buitenBonaire doornam, viel deherhaling van zetten inconflictsituaties mijandermaal op. Mogelijk metandere spelers, op anderecontinenten, met anderezeeën ertussen, enogenschijnlijk andereaanleidingen, maar vanuiteen vogelvlucht gezientoch onmiskenbaar metopvallend veelgelijkenissen. Tegen eenachtergrond van onderlingeschermutselingen enoorlogsgeweld, wordenverschillen tussen volkeren,stammen, rassen, flinkaangezet, waarbij dewerkelijke reden van con-flict (doorgaans in essentieeen direct of indirect middelom te komen aan deverleidelijke cocktail vanmacht, status & geld ofdeze te behouden) buitende schermen blijft. Er is eenagressor, een slachtoffer,een redder, allen vaakinwisselbaar, en angst.Waarbij de angst voor deander, de voornaamste rolspeelt.

Die angst nu lijkt als eenrode draad door degeschiedenis te lopen, enons als mensen op eenbepaalde manier gevangente houden. Ik vroeg me afof we als mensheid nuwerkelijk zoveelgeëvalueerd zijn. Zijn weals homo sapiens nietstiekem, zoals in detekenfilm The Croods die ikonlangs gefragmenteerdmee keek met mijnkinderen, nog steeds cave-men. Holbewonersgedreven door angst envoornamelijk bezig met hetveiligstellen van wat er alis, wat bekend is, zij hetmet een wat beterontwikkeld denkvermogen.Waarbij de doorlopendemantra is: alles wat anders,nieuw is, is gevaarlijk, kandodelijk zijn, moetdientengevolge vooralvermeden worden. Waarbijangst voor het onbekendeeen groot goed is, engecultiveerd moet worden,daar zij behoedt vooraanraking met hetonbekende, de onbekendeAnder.

In The Croods wordt hetzeer voorspelbare,

eentonige leven van deholbewoner familie Croods,bestaande uit vader,moeder, oma moederszijde,tiener dochter, zoon enbabydochter, letterlijk enfiguurlijk opgeschud doorde aankondiging van eennieuw tijd, ingeleid dooraardbevingen en de komstvan een profetische Ander.Deze Ander wordt door defamilie als een groot gevaargezien behalve door deoudste dochter Eep die eenbuitenbeentje is met haarnieuwsgierigheid naar hetonbekende. En daarvooreen grote zorg vormt voorVader Croods die belast ismet de veiligheid enoverleving van zijn familie.Met zijn enorme fysiekekracht (en onderontwikkelddenkvermogen), hamerenop veiligheid, cultiveren vanangst, vermijden van hetandere, en het nastrevenvan eentonigheid enherhalen van steedshetzelfde, loodst hij defamilie dagelijks door defysieke uitdagingen en lukthet hem de familie steedsweer compleet terug in degrot te brengen. Hierbrengt de familie, dicht opelkaar een aanzienlijk deelvan de dag en nacht door.Gezellig en knus volgens defamilie, een regelrechtestraf voor Eep, die zichgevangen voelt in eenfamilie cultuur van angst enbijbehorende grot.

Natuurlijk is het deweerbarstige Eep die heteerst op deze Ander stuit.Hoewel ze geconditioneerddoor angst voor het nieuweeerst hard weg wil hollen,overwint toch haarnieuwsgierigheid het vandie angst. Natuurlijk is hetuiteindelijk deze ander,Guy, die de familie denieuwe tijd in leidt en vaneen wisse dood redt metzijn denkvermogen, out ofthe box oplossingen enzienswijze, waarbijopvallend weinig fysiekekracht wordt gebruikt.Natuurlijk niet zonder eerstbloot te zijn gesteld aaneen grote dosis agressie,achterdocht, geweld,v r i j h e i d s b e r o v i n g ,ontkenning, belachelijkmaken, uitsluiting, endiscriminatie.

Als je in de geschiedenisduikt valt op dat veelinteressante ontdekkingen,uitvindingen en handelingengedaan zijn door ‘eenprofetische ander’, iemand

die tegen de tijdsgeest ende publieke opinie in demoed had een andere wegin te slaan, een andere brilop te zetten, een anderpunt te belichten. Iemanddie niet weinig gestraftwerd door uitsluiting, dood,gevangenschap, marteling,verbranding omdat denieuw ingeslagen weg werdgebrandmerkt als eenbedreiging voorzogenaamde beschaving,veiligheid en niet tevergeten de status quo metallerhande belangen. Deangst voor de ander, hetandere blijkt in de ‘grotegeschiedenis’ vaak velemalen groter dan denieuwsgierigheid naar hetnieuwe.

Wat maakt het zo lastigde ander, het andere tewaarderen, te omarmen, ofop z’n minst nieuwsgierig tezijn en open te zijn voorhet nieuwe, het andere?

Ik geloof dat hetgeen jein het groot in debuitenwereld vindt, ooktreft in je eigen(binnen)wereld. Zo binnenzo buiten. Lessen enkansen voor ontwikkelingen groei bevinden zich danook altijd binnenhandbereik. Mijn diepsteangsten gaan over ‘hetanders zijn’, het buiten degroep vallen. Niet voldoenaan de groepscode. Alleangst is uiteindelijk terugte voeren op de angst voorde dood, ook de angst voorhet leven. Angst isonlosmakelijk verbondenmet leven en dood, met hetmenselijke bestaan. Hethelpt mij onder andere metoverleven, omdat het eensignaal vormt voor reëelgevaar. Angst is in haarpure vorm zeer nuttig. Ditin tegenstelling tot angstdie getriggerd wordt doordenkbeeldig gevaar.

De angst die opgeroldvoor de haard ligt tewachten op gevaar, kandoor beide soorten gevaar(reëel of denkbeeldig)worden getriggerd. Eenmaalgetriggerd en op ganggebracht lijkt het lastig deangst te beteugelen. Zegaat als het ware eeneigen leven leiden. Enwordt dan vaak leidendvoor het handelen endenken van mensen. Van ditgegeven wordt handiggebruik gemaakt doorr e c l a m e m e n s e n ,machthebbers, opvoeders,noem maar op. In het

bijzonder wordt de angstvoor de ander gebruikt omangst uit te lokken, aan tewakkeren, te voeden.Want eenmaal in deangstmodus zijn mensenmakkelijk te sturen.Oorlogen worden er doorgevoerd. Samenlevingenworden er door ontwricht.Vreedzame burgers wordener door tot kleingeestige,haatdragende enwraakzuchtige mensen.

De verwarring en ruisontstaan dus wanneer mijnsysteem met dezelfdeangst reageert op eenontmoeting met een brutalestraatkat als op eentreffen met een hongerigesabeltandtijger. De enesituatie is op z’n ergstongemakkelijk, de andere islevensbedreigend. Het isbelangrijk nauwkeurigonderscheid te leren makentussen de kat en de tijger.Door het vergaren vankennis, opdoen vanervaringen, leer ik of deangst die opgeroepenwordt en mijn systeem ophol doet slaan, reageert opreëel of op ingebeeldgevaar. Ik kan dan vanuiteen bepaald bewustzijn eenkeuze maken hoe tereageren op een situatie,zonder direct mee teworden gesleept door mijnangst, noch dooropzwepende angst lyriek.

In een tijdperk waarin desky the limit is, rijst devraag of we in essentie nuwerkelijk zo ver ontwikkeldzijn als je aan de hand vanonze wetenschappelijke ent e c h n o l o g i s c h eontwikkelingen zouverwachten. Als de angstvoor de ander ons zomakkelijk kan verleiden deandere, het andere alsvijandig te zien, endaardoor ons tot eenmakkelijke speelbal kanmaken van hen die bijangst garen spinnen, hoevrij zijn we dan inwerkelijkheid?

Hoe ontwikkeld zijn wenu werkelijk als we alles eniedereen proberen tesorteren en in hokjesstoppen? Hoe welkomdurven we nieuwe ideeën,nieuwe mensen werkelijk teheten? Hoe goed durven wete kijken naar wat erwerkelijk aan de hand ismet dat kind dat zo ‘raar’doet? Naar die buurman dieer voor ons zulke raregewoonten op nahoudt?Kortom hoe open ennieuwsgierig durven wewerkelijk te zijn?

Laten we een voorbeeldnemen aan de Eeps enGuys onder ons die, ook alzijn zij ook bang, er tochvoor kiezen vooralnieuwsgierig en open tezijn, en zich te latenverassen door hetonbekende.

Ik daag je uit dezemaand ultiem nieuwsgierigte zijn naar die ander, hetandere:

het andere met opengemoed te proeven, teruiken, aan te raken, tebeluisteren, te bekijken enwerkelijk te ontmoeten.

· The Croods (2013)DreamWorks Animation;Kirk DeMicco & Chris Sand-ers

· Pema Ch•dr•n(1994) Start where youare; a guide to compas-sionate living. Shambala:Boston & New York, waarinhet verhaal verteld wordtvan Ishi een nativeamerican die als enige devernietiging van zijn stamoverleeft en eenongelooflijke moed enopenheid aan de dag legt,waardoor hij ogenschijnlijkzonder onnodig lijden enmet open gemoed eennieuw leven begint onderde mensen die zijn helestam uitmoordden en zijnleefgebied afpakten,gebaseerd op de ervaring“that life taught (him )tobe more curious thanafraid”(pp. 26-27).

(Still uit "The Croods")Eeps nieuwsgierigheid wordt beloond met een

prachtig nieuw zicht

De menselijke beschaving: gedachtels vanaf een Caribisch eiland


E ta yòn, bunita dinaturalesa, un hende kuperseveransia, fuertementalmente i tin talentoartístiko ku a ser proba dene añanan di su bida. E taNethanja Bendt.

Na un hotèl lokal kantudi e kosta bunita di Boneiru,i disfrutando di un almuerso,e hóben Nethanja Bendt akonta su historia. E tadeskribí su mes komo unhóben di 23 aña di edat,desendiente di Sürnam,sosial, gusta músika ikomuniká ku otronan. E takaba su frase miéntras e tahari bisando “te veel pratenzelfs” (papia di mas!).

Nethanja ta hari i bisa kue la nase riba un djamarsbunita 6 or di mainta den edistrikto Nikerie. Kon e sa kue djamars ei tabata bunita,mi no a puntra. Su mayornanta biba na Sürnam i e tin unruman hòmber i un rumanmuhé.

TroumaKu 9 aña di edat Nethanja

a hañ’é involukrá den unaksidente di outo naSürnam. Nethanja: “Eaksidente tabata hopidramátiko i troumátiko”. ENethanja ku mi konosé komoun hende hopi kontentu, suekspreshon a kambia i ku unkara un tiki tristu a bisa “Akonsekuensia di e aksidenteaki mi ruman a kedagravemente heridá i emester a bai Hulanda pahaña tratamentu adekuá”. Etempu ei no tabata tinsiruhano na Sürnam.Nethanja i su ruman muhé akeda tras serka wela i welona Nikeri. Hopi den detayee no kier a bai, pero a siguibisa “mi ruman no tabata tinkara ni kabes mas. Mester adrecha tur esaki dor direkonstruí su kabes”.

Kiko e la hasi naSürnam?

Kedando atras naSürnam, e la sigui pasamomentunan turbulento sinsu mama i tata. E efekto die aksidente tambe a kondusíku e mester a pasa grupo 6i 8 dos biaha. Al final e kiera studia algu tékniko,manera elèktrishèn. Sumama a ophetá feros kontradi esaki. Nethanja, “e tabataun ‘big deal’ p’e” . E tempuei no tabata tin niun muchamuhé na skol tékniko, i mimama tabata haña ku tapeligroso pa mi bai. Esakiteniendo mas ainda nakuenta ku mi tabata e yumayor”.

Nethanja na BoneiruNethanja a pasa den hopi

kos negativo i e tabatamuchu yòn pa a pasa dentantu kos asina. El a bisa, “letterlijk ik was moeder ineigen huis”. E situashontabata di tal grado ku astaun sikólogo a duna konsehoku e tin di sali for di esituashon. Un tanta diNethanja ku tabata biba naBoneiru a disidí di tum’é boudi su dak. Na Boneiru e lakaba su mavo; havo si e noa terminá. Aworakí e tastudiando pa asistentebotikaria.

Siña kantaNethanja tin talento

musikal. Su mama tadosente vokal di músika. Eta bastante konosí den emundu di músika. For dinasementu Nethanja sumama tabata bai kuné nakornan ku e tabata instruí.Maranata ta un kor mashagrandi na Sürnam i su mamatabata responsabel pa esaki.

Nethanja a sigui bisa,“nunka mi mama no a permitími kanta den un di e kornanku e tabata instruí. E tabatabisa ku mi ta muchu yòn”.Tòg su mama tabata baikuné na tur e ensayonan.Un kos ku Nethanja tabatatin mag di hasi tabata lokenan ta yama ‘partijen. E lasplika ku esaki tin di haberku tono ora ta kanta i e tahopi bon den diferente tono.

“Sin muchu palabra mi asiña kanta di mi mes. Si mikanta falsu na kas si mimama tabata korigí duna miinstrukshon mi mes ora. Mitabata haña zundrá. Mi notabata gusta esaki, mitabata un mucha terko. Simi lo a tende di dje lo mi portabata mas avansá.”

Músiko i eskritorNa Sürnam for di 6 aña

Nethanja a para hopi ribapodium komo kantante. E lagana diferente premiotambe. Na edat di 8 aña ela gana un premio ku unkansion ku e mes a skibi. Eskibimentu ta un manera diekspresá su mes. Nethanjata bisa ku e la skibi hopi en-tre otro pa e revista“Samsam”. Ku esaki tambena edat di 11 pa 12 aña, ela gana un kòmpiuter pa suskol. E di “hinter mi bida kabami ta skibi”.

Nethanja a yega Boneiruriba un djasabra i e mesundia ei e la kanta den un misakomo solista. Remarkabel taku despues di e dia ei e noa hasi nada mas riba e áreadi kanta ku eksepshon dikas. E la yena su tempubanda di skol ku deporte,anke tur ora e tabata pasa

mira e edifisio di skol dimúsika.

Ku 15 aña e la skibi unkantika pa dia di mama, peroe no tabata tin un “beat p’e”.Al final e la bai skol di músikariba rekomendashon di unamigu di kas. GiovanniMercera ku tabata aktivo naskol di músika a yudaNethanja i a traha un “beatp’e”. E kansion aki e la kantaden misa “Kristu Hesus”. Fordi e dia ei Nethanja a kedabishita skol di músika i a serakonosí ku Sigfried Molina(músiko). Nethanja a bisa,“e enkuentro ku Sigfriedtabata live changing. Mi pora papia bon kuné, e ta unhòmber speshal. E ta manerami mama, iritante pero tògbon”.

Den kontakto ku Sigfriede la bin diskubrí ku e tintalento pa toka piano. Etabata toka piano for dikabes i su tanta ku a tumanota di esaki, a mand’é lèsserka yùfrou Jeta. Despuesdi un aña i mei e la stòp dorku e tabata haña ku tabatamuchu klásiko. El a bai e oraei serka un otro dosente kuta Hans. Entretantu e la hasi17 aña i por a toka pianomuchu mas mihó.

Banda i logronanKu un par di kompañera

di skol, Netjana entretantu19 aña a kuminsá un bandabou di guia di Sigfrid. E bandaa toka na diferente lugámanera na Parke Wilhelminai Plaza hotel. Despues di unpar di aña e grupo a biraménos aktivo dor kuintegrantenan tabata denklas di eksamen.

Nethanja a partisipádiferente aña na GospelFestival. E ta un evento kuta tuma lugá tur aña nabordo di Freewinds naBoneiru. Banda di esakidiferente otro pais den re-gion ta organisá e mesunevento aki anto eganadornan al final tapartisipá kontra di otro naKòrsou. Paisnan ku sapartisipá ta Boneiru, Kòrsou,Sürnam, Jamaica, SintMaarten, Sto. Domingo iTrinidad i Tobago.

Na 2011 Nethanja akompetí promé biahadespues ku Sigfried a dun’ékurashi. Úniko i originalmanera Nethanja ta, e laskibi su mes kansion i sumentor a korigié. Riba epregunta kon e kansiontabata yama Nethanja, ahari i bisa, “mi no ta kòrda”.Echo ta ku e la kanta duoku Natasha residensia naRincon i nan a sali na di 2

lugá i tambe a bai ku e premiodi mihó trag’é i mihó show.Shanila Cicilia a bai ku epremio apsoluto. Netjana, “eeksperensia a duna mispirit”.

Na 2012 ku e la bairepresentá Boneiru naKòrsou. Einan tambe e la salina di 2 lugá i tambe e la baiku e premio di mihókomposishon. Shanila a ganae premio apsoluto.

Na 2013 partisipandohuntu ku Julina Felida (eksmis Boneiru) na e mesunevento, el a sali proméfinalista na Boneiru i ganadorapsoluto na Kòrsou. Otropremionan tabata mihókomposishon i mihópresentashon.

Na 2014 el a forma triokonsistí di Julina i GerardAlberto. E biaha aki notabata tin kompetensia naBoneiru. Na Kòrsou si eevento regional a tuma lugá.Na e okashon ei e no a gana,pero si a bai ku entre otro epremio di mihó komposishon.

Riba e pregunta kiko parariba e podium ta nifiká p’e,Nethanja a kontestá, “orami ta riba podium ta maneraun otro mundu ta habri pami, mi no ta sinti mi namundu, mi ta hasi mi kos”.Ora Nethanja gana e ta harii keda trankil. Esaki ainda tae kaso. E ta bisa “ora migana ta nifiká ku e kantikaa kai na agrado i ku e huradoa sintié”.

Aworakí Nethanja ta siguie estudio di asistentebotikario. Otro añanovèmber, e ta spera diterminá e estudio ku éksito.Tokante su bida amoroso edi, “e ta bai bon, pero mi noke bisa masha tokante esei.Mi ta felis pero por mihó”.

Nethanja a bisa ku e tagusta Boneiru, pero un dialo e bolbe bèk Sürnam.Finalisando e di ku e ke kanaden e pasonan di su mama.Netjana awor akí 23 aña abisa, “mi ke ta konosí, i mike yuda muchanan. Boneirutin hopi mucha ku talento”.

RIBA PODIUM MI TA DEN OTRO MUNDU


Kon ta bai muchanan?Awe den edishon di “ESUN”nos ta bai papia riba shushi.Kon nos ta yega na sushi,kiko hasi ku n’e i kon porbolbe uz’é.

Ta krea shushi namomentu ku nos no tinmester mas di un artíkulo,por ehèmpel, ora ku nos kosdi hunga kibra i e no ta sirbimas òf ora ku nos bebe fordi un kùp desechabel (kùpdi plèstik, karton òf fom).Den algun minüt nos porkrea basta shushi. Djis miraora ku nos bai tienda ikumpra un par di sapatu. Esapatu ta bini den un kaha,den e kaha tin papel ku e

sapatu ta lorá aden i tinpapel di pròp den e sapatu,mama ta paga i haña unbòn di pago, ta hinka esapatu den un saku.

Bo por konta kuantushushi a krea den un ratu?E kaha, e papel di pròp, ebòn di pago i e saku I tambee sapatu bieu ku no ta sirbimas. Ta ira tur esakinanden kliko, huntu ku tur otroshushi. Kòrda kuantushushi bo ta saka ora kubo yuda mama limpia kas.Ta tira tur e shushi aki denkliko i e trùk di SELIBON tapasa tur siman hasi klikobashí i hiba e shushi Kuskus(landfill).Nos ta kontentu

paso nos kas i nos kurá takeda limpi, pero algu tristuta sosodé. Ta kontaminános planeta tera dor di ture shushi ku nos ta produsí.Ta p’esei promé ku bo tiraalgu afó, hasi bo mes esiguiente preguntanan:otro hende por hasi uzo diloke mi ta bai tira afó? Porresiklá esaki? Ta algu ku mipor regalá otro hende?

Aki nan, na Boneiru nostin e fasilidat di separáshushi. Separá shushi tanifiká ku bo ta pone kadamaterial apart for di otro,por ehèmpel plèstik apart,bleki apart, karton apartetc.

Nos por hiba nos shushisepará na Plasa MedioAmbiente na Kaya Indus-tria òf na Kuskus KamindaLagun. Na Plasa MedioAmbiente tin diferente kolódi kònteiner, un pa kadamaterial: bèrdè ta pa glasbèrdè, maron pa glasmaron, blanku pa glasblanku, i hel pa glas di otrokoló òf koló bruá.

Pa aluminio i heru ta kolóshinishi, papel i karton takoló kòrá, blou ta pa E-waste (kòmpiuter i selular),i oraño ta pa plèstik. Tambepor hiba aparatonanelektróniko i eléktriko,bateria, bateria di outo ifèrf.

Den otro edishon nos lobai papia mas riba konresiklá e materialnan aki.

Hende no ta tenekuenta ku naturalesa. Nanta hasi i deshasí maneranan ta haña ta bon. Ta rosamondi rònt mundu i ta dùmpkímiko venenoso denriunan, laman of riba tera.Ta piska riba un sorto dipiská ku nètnan giganteskoi ta piki tur otro sorto dipiská of bestia di laman binariba kuné. Ta saka e piskáku nan mester i sobra talaga muri i ta dùmp nan bèkden laman. Ta piska tribonna gran eskála, ta kòrta djise finnan kita’fo i ta tira epober tribon bèk naawa…bibu ainda…lagé baimuri. Hende ta destruínaturalesa sin tene kuentaku e mes ta parti dinaturalesa. Hopi tristu…tahende nos ta yama nosmes.

Hende ta parti dinaturalesa. Naturalesa nota dependé di hende pa sueksistensia. Hende si tadepende kompletamente di

naturalesa pa sueksistensia. E kantidatkresiente di hende riba eplaneta aki i kon nos tabiba, lo bai determiná fu-turo di naturalesa i nos fu-turo. Naturalesa lo sigui nimaske kiko pasa, e loevolushoná. Pa konsientisáhende ku e ta parti dinaturalesa, e organisashon‘Conservation Interna-tional,’ den koperashon kudiferente aktor famoso diHollywood manera: JuliaRoberts, Harrison Ford,Penelope Cruz, RobertRedford, Kevin Spacek iEdward Norton, a lansa unkampaña ku un serie dipelíkula, ku ta dunanaturalesa palabra. A dunanaturalesa un bos hasiendouso di e stèm di e aktornan.E mensahenan ta hopifuerte i impaktante.

Pa dunabo djis un shòtdi e diferente mensahenan,mi ta pasa palabra pa MamaNaturalesa ku ta dirigí

palabra na e ser humano.“Tin hende ta yamámi

Naturalesa i otronan tayamámi Mama Naturalesa.Mi tin mas ku 4.5 biyon diaña aki kaba. 22500 biamas tantu ku abo. Enrealidat, mi no mester dihende, hende mester di MI!Si…bo futuro ta depende diMI! Ora kos bai bon pa mi,kos ta bai bon pa bo tambe.Ora mi tambaliá abo tambeta tambaliá òf pio. Mi tinun eternidat aki nan kaba.Mi a duna espesienan masgrandi ku abo di kome i mia pasa espesienan masgrandi ku abo mal hamber.MI oseanonan, MI tera, MIriunan, MI mondinan, turpor tuma bo òf laga bo. Konabo ta skohe pa biba bobida kada dia, sea ku botene kuenta ku mi òf laga,no ta importámi. Di unmanera òf otro boakshonnan lo determiná bofuturo no esun di mi. Amita Naturalesa, ami lo sigui.

Ami ta prepará pa siguievolushoná i abo?”

Pa mas informashon ribae pelíkulanan di Naturalesa

Mama Naturalesa na palabrana palabra por bai riba ewèpsait http://natureisspeaking.org

Muchanan......ban kuida Boneiru

Ban kuidanosBoneiru Ban Kuida Nos Boneiru

esun edishon novèmber 2014

Documents