eşrefoğlu rûmî'nin gönül miracı: adı aşk

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/13 Fall 2013, p. 113-137, ANKARA-TURKEY

EŞREFOĞLU RÛMÎ’NİN GÖNÜL MİRACI: ADI AŞK*

Mahmut KAPLAN**

ÖZET

Eşrefoğlu Rûmȋ, tasavvuf edebiyatımızın önemli isimlerinden biri

olarak irfan hayatımızda yer almıştır. Hacı Bayram-ı Veli’nin kızı

Hayrünnisa Hanım ile evlenerek damadı olan bu büyük mutasavvıf,

Kadiriye tarikatının Anadolu’da yayılmasında önemli bir rol oynamıştır. Eşrefoğlu, dini-tasavvufi eserleri ve Türkçe divanı ile asırlardır insanlara

İslâmiyet’in, tasavvufun ve ilahi aşkın güzelliklerini anlatmıştır. Onun Müzekki’n-nüfûs adlı eseri çok sevilmiş, hemen hemen okuma yazma

bilen her eve girmek gibi bir ilgiyle karşılaşmıştır. Eşrefoğlu, şiirleri

yanında tasavvufi hayat tarzı ile de önemli şahsiyetlerden biri olmuştur.

Tarikatın gerektirdiği terbiye süreçlerinin hepsinden geçerek insanları irşat etme mevkiine yükselmiştir. Aşk, seyt ü sülukta en önemli

ilerleme, yükselme araçlarından biridir. Bu sebeple tasavvuf bir

anlamda gönül ayağıyla yapılan bir yolculuk, bir Allah’a yükselme

miracıdır. Tasavvufi divanların ana konusu büyük ölçüde aşk etrafında

döndüğü gibi Eşrefoğlu’nun şiirlerinde de bu konu geniş yer tutar. Eşrefoğlu, Kadiriye tarikatı mensubu olduğu için düşünce hayatı üzerinde derin tesiri bulunan Abdülkadir-i Geylânȋ’nin büyük tesiri

olmuştur. Biz de Eşrefoğlu’nun aşka dair görüşlerinde bu etkinin

izlerini aramak maksadıyla Abdulkadir-i Geylânî’nin aşk ve

muhabbetullaha dair görüşlerini tesbit edip Eşrefoğlu’nun şiirlerindeki

tasavvufi aşk anlayışı ile karşılaştırdık. Yazının ana ekseni Eşrefoğlu Rûmî’nin “adı aşk” redifli iki şiiri olmakla birlikte diğer şiirlerindeki

aşka dair beyit ve dörtlükler de taranarak incelemeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Abdulkadir-i Geylânî, Eşrefoğlu Rûmî,

tasavvuf, muhabbetullah, ilahi aşk.

EŞREFOĞLU RÛMÎ'S HEART ASCENSION: ADI AŞK

ABSTRACT

As one of the most important names in Sufi Literature, Eşrefoğlu

Rûmî takes a significant part in our culture. With marriying Hayrunnisa

Hanım, he becomes Hacı Bayram Veli's son-in-law, and played a

remarkable role in spreading the Kadiri Sect in Anatolia. Eşrefoğlu's

spiritual and mystical works, and his Turkish Divan are expressing for centuries the beauty of İslam, Sufism and the beauty of Divine Love. His

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. ** Prof. Dr. Fatih Üniversitesi, Fen edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, El-mel:

[email protected]

114 Mahmut KAPLAN

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/13 Fall 2013

work Müzekki'n-nufus was very liked and entered in almost every

literate home by meeting interest. In addition to Eşrefoğlu's poems, his mystic life style also is making his personality considerable. Passing all

the bringing up processes, which are depended on the rules of Dervish

Order, he was able to achieve the position of enlightening people. Love

is one of the important improvement and rising means in "Seyr ü

Suluk".Therefore, Tasavvuf is in this meaning, with a metaphorical expression, a voyage of ones heart to reach Allah; an ascension. The

main topic of Sufistic Divans' is highly based on love, and so is this

subject in Rûmî's poems reserving a wide area.Because of being a

member of Kadiri Sect, Rûmî's thoughts are effected deeply by

Abdulkadir Geylânî. For being able to discover this effect's traces in

Eşrefoğlu's apprehension of love, we fixed Abdulkadir Geylânî's ideas about love and compared this two points of views with each other.First

of all this article is build on Eşrefoğlu's two poems' "adı aşk" rhyms, and

including to them, the couplets and quatrains in his other poems

concerning love also were searched and studied.

Key Words: Abdulkadir Geylânî, Eşrefoğlu Rûmî, Sufism, Divine Love, Love to Allah

Ġrfan hayatımızın önemli banilerinden biri, Hacı Bayram-ı Veli’nin damadı, Kâdirȋ

tarikatının Anadolu’da yayılmasında önemli rolü olan mutasavvıfların en önemlilerinden biri

EĢrefoğlu Rûmȋ’dir. Onun Müzekki’n-nüfûs adlı eseri okuma yazma bilen her kiĢinin adeta baĢucu

kitabı olmuĢ, asırlarca müslüman Türk’ün iman ve irfan hayatını besleyen kaynaklardan biri olarak

okuna gelmiĢtir. Tasavvuf aĢk merdiveni ile insanları Allah’a ulaĢtırma yoludur. Tarikatlar halinde

sistemleĢen tasavvufun önemli isimlerden biri olan EĢrefoğlu, gönülleri Hakk’a çevirmek için

kendi ruhȋ yolculuğundaki müĢahedelerini, çarpıcı mısralarla anlatarak okuyucu ile samimi bir

iletiĢim kurmuĢtur. Yunus Emre tarzının baĢarılı Ģairlerinden biri olan EĢrefoğlu, aĢk konusu

hakkındaki duygu ve düĢüncelerini çarpıcı ve etkileyici, bir o derecede samimi, duygulu Ģiirlerle

dile getirmiĢtir:

Ezel nûş itmişem ışkun şarâbın

Ebed ayılmazam mestâne geldüm1 s.311

Ezelde aşk şarabını içmişim. Sarhoş geldim, ebede kadar ayılmam.

Yukarıdaki beyitte vurgulanmak istenen, ilahi aĢkla mest olan kiĢinin sonsuza dek

ayılamayacağı hususudur. Zira amacına ulaĢan, yaĢadığı “cemâl tecellisi” ile kendinden geçen,

ayılmak ve gördüğü rüyadan uyanmak istemez. EĢrefoğlu, Ģiirin büyülü cazibesinden yararlanarak

kalpleri günah kirleriyle taĢlaĢmıĢ insanları muhabbettullah ile tanıĢtırmayı amaç edindiğini Ģu

beyitle ilan etmektedir:

Ol taş olmış gönüllere uram ışkun külüngüni

Ȃb-ı hayâtı akıdam gönlinde bınar eyleyem s.315

O taş olmuş gönüllere aşkın kazmasını vurup onlardan Âb-ı hayât’ı akıtarak pınar

eyleyeyim.

1 Örnek beyitler Ģu çalıĢmadan alındı: Mustafa GüneĢ, İznikli Eşrefoğlu Rûmî’nin Hayatı-Eserleri ve Dîvânı, Ġstanbul

2006.

Eşrefoğlu Rûmî’nin Gönül Miracı: Adı Aşk 115



Aşk Âb-ı Hayattır:

Gönül taĢ kesilince kzma ile kazılması gerekir. TaĢ kalplerine hayat verecek suyu

ulaĢtırmak için aĢk kazması ile kazmaktan baĢkayol yoktur. Ancak aĢk duygusunun yakıcı ateĢi

sert kalbi yumuĢatarak kendine getirebilir.

Ȃb-ı hayat, ölümsüzlük veren su olarak efsanede yerini almıĢtır. Tasavvufî metinlerde

farklı manalar kazandığını görüyoruz: “a. Evliyanın sözü, öğüdü ve nefesi. b. AĢk ve muhabbet

çeĢmesi ki, ondan içen asla yok (madum ve fâni) olmaz. Ȃb-ı hayata baĢka isimler de verilir: âb-ı

câvid, âb-ı câvidân, âb-ı bekâ, mau’l-bekâ, mau’l-hayat, aynü’l-hayat, âb-ı hayvân, âb-ı zindegî,

âb-ı zindegânî, âb-ı Hızır, âb-ı Ġskender. Sûfî Ģair ve yazarlar âb-ı hayattan söz ederken ebediyet,

zulmet, güneĢ, Hızır, Ġskender, meĢakkat ve hüsran gibi hususlara doğrudan ya da dolaylı temas

ederler.” (ULUDAĞ, 2001:20). ġair, gönülleri ilahi sevgi ile doldurmak maksadı ile apaçık Ģiirler

söylediğini Ģöyle belirtmiĢtir:

İderem âşıklara ışkdan haber şimden girü

Ȃşikâre gün gibi gizlü işâret itmezem s.307

Bundan sonra âşıklara gizli işaretlerle değil, güneş gibi apaçık aşktan haber veririm.

EĢrefoğlu, söylediğini divanında gerçekleĢtirmiĢ, aĢkın bütün hallerini ayrıntıları ile- Ģiirin

imkânları ölçüsünde-ifade etmiĢtir. Aslında Ģiir formunda karĢımıza çıkan metinler bizzat Ģairin

ruh yolculuğunun meyvelerinden ibarettir. Onun çağrısı önce âĢıklara yöneliktir:

Işk sayrusı olanlara gelsünler tîmâr eyleyem

İçürem ışk şerbetini dostdan haberdâr eyleyem s.315

Aşk hastası olanlara gelsinler tedavi edeyim; aşk şerbetini içirip dosttan haberdar edeyim.

AĢk hastalarına ilaç olarak sunduğu aĢk Ģerbetidir. Yaptığı iĢin adı “timâr” yani tedavidir.

Bu hastalıktan iyileĢmenin sonunda, “dost”tan haberdar olmak vardır. AĢk, sâliki Allah’a ulaĢtıran

bir miraç, bir merdivendir. EĢrefoğlu “aĢk Ģerbeti”ni içirerek isteklileri dosttan haberdar etmeye

çabalamıĢ, ömrünü bu yola adamıĢtır. Bunun için çileler çekmiĢ, uzun yolculuklara çıkmıĢ,

insanların türlü yersiz muamelelerine maruz kaldığı halde yolundan geri dönmemiĢtir. Bazen bir

kaçkın olarak insanlar tarafından eziyetlere maruz kalmıĢ, bazen hayatını tehlikeye atacak

derecede riyazet çekmiĢ, çilelere girmiĢtir. Muhabbetullah yolunda uzun yolculuğunu ömür boyu

sürdürmüĢtür.

Abdülkadir-i Geylânȋ ve Kalp Hayatı:

EĢrefoğlu’nun “Adı aĢk” redifli manzumesi Ġlahi aĢkın serencamını çarpıcı ve lirik bir

üslupla ifade eden nadir eserlerdendir. Bu Ģiir okundukça tadına varılan bir mana zenginliğine

sahiptir. Bu Ģiiri anlamaya çalıĢırken EĢrefoğlu’nun feyiz aldığı kaynağa gitmenin bir zaruret

olacağı açıktır. EĢrefoğlu, Kâdiriye tarikatının Anadolu’da dal budak salmasına vesile olan öncü

bir Ģahsiyet olup feyiz kaynağı Abdülkadir-i Geylânȋ ve eserleriydi. EĢrefoğlu’nun aĢktan ne

kastettiğini anlamak için önce pȋrinin bu konudaki düĢüncelerini öğrenmek gerekir. Biz de bu

amaçla Geylânȋ’nin Fethu’r-Rabbânȋ (İlahî Armağan) adlı eserini inceledik ve bu konudaki

görüĢlerini tespit etmeye çalıĢtık.

Gavs-ı azâm olarak da anılan Abdülkadir-i Geylânȋ, “Mevlâya yöneldiğinde, sivadan-

Hak’dan gayrı iĢlerden- soyun. Yaratan ile yaratılmıĢları karıĢtırma. Hâlikı bırakıp halkla olma.

Bütün sebeplerden kesil. Yaratıcılık iddia edenleri yere vur. Bunları yap, sonra dünya ile ahireti

bıraktığın yere git; dünyayı nefsine ver. Ahireti kalbine koy, Mevlâyı da sırrında sakla”

(GEYLÂNÎ, 1968: 22) diyerek önce Allahla olanların dıĢında kalan bütün ilgileri kesmeyi tavsiye

eder. Bu, Allah’a gitmek için yola koyulan için ilk basamaktır. Masivadan kesilmek sanıldığı

116 Mahmut KAPLAN



kadar kolay değildir. Bunu baĢaranın, riyazet ve çileleri meyve verir; sonunda kalp gözü açılır:

“Kalb gözünün açılması için iç ve dıĢ gözün salim duyguya sahip olması gerekir.” (GEYLÂNÎ,

1968: 39)

Kalp, yalnız ve sadece Allah’ı sevmek için yaratılmıĢtır; diğer sevgiler sadece ona ulaĢmak

için birer araç, birer geçit, birer köprüdür: “Bir kulun kalbinde Allah sevgisi yer ederse, yalnız Onu

sever; baĢka uğraĢtırıcı iĢleri bir yana atar; Bunu yapamayan sevgi iddiasında bulunamaz.”

(GEYLÂNÎ, 1968: 50). Aslında kulun böyle bir sevgi iddiasında bulunması manasızdır, zira,

“Kulun sevgisi, Hak sevgisi önünde nasıl varlık iddiasında bulunur? Yokluğunu sezdiği halde,

severim sözünü nasıl söyleyebilir? Sevgiyi Allah kulun kalbine atar; o miktar sevebilir; artığı

olamaz.” (GEYLÂNÎ, 1968: 53). Geylânȋ’ye göre sevginin Ģartı, “sevilene karĢı irade sahibi

olmamaktır ve onu değil, dünya ahiret ve halka dair cümle Ģeyi bırakmak”tır (GEYLÂNÎ, 1968:

128). YaratılmıĢlara ilgi ve sevgi, Hakk’a perde olup sâlikin buna dikkat etmesi gerekir:

“YaratılmıĢlara dalmak, yaratandan ayırır. Hangi yaratılmıĢa gönül kaptırsan, ruh pencerene perde

çekmiĢ olursun” (GEYLÂNÎ, 1968: 133). Durum böyleyken kendini yaratılmıĢlara, dünyaya

kaptıran, kalbinin kararmasından kurtulamaz (GEYLÂNÎ, 1968: 146).

Bütün mutasavvıflar gibi Abdülkadir-i Geylânȋ de kalp konusu üzerinde hassasiyetle

durur. Maddi hayatın merkezi kalp olduğundan manevi hayatın merkezi de kalp olarak

adlandırılmıĢtır: “Kalp, Hakkın tecelli yeridir. Oraya, onun varlığından gayrını sokma” diye

tavsiyede bulunurken gerekçesini Ģöyle açıklar: “DüĢün, melekler, suret olan eve girmezler; Hak

Tealâ, putlarla doldurduğun kalbe nasıl tecelli eder? Onun gayrı her Ģey puttur. O putları kır ve

kalbini temizle. O kez, Hakkın tecellisini orada görürsün. Önceleri görmen kâbil olmayan hikmetli

Ģeyleri görmeye baĢlarsın, yeter ki kalbin temiz ola.” (GEYLÂNÎ, 1968: 245). Bu konuda

Abdülkadir-i Geylânȋ baĢka bir eserinde Ģöyle der: “Allahü Teâlâ Neml sûresi 4.ayet-i kerimede,

“Melikler hasımlarının Ģehrine girince, Ģehri harab ve halkının azizlerini zelil ve esir ederler”

buyuruyor ve aĢk ve muhabbet sultanının haybet ve iclâl ile kalbe teveccüh ve girmesiyle, ondaki

bağlantı ve Allah’tan baĢkasına olan tutulmaları, üzüntü, düĢünce gibi Ģeylerin hepsini yaktığını,

ağyarı sürüp çıkardığını, gönül tahtında Allah’tan gayrısı için yer bırakmadığını iĢaret ediyor.

Nitekim muhabbet, öyle büyük, öyle tehlikeli bir korkudur ki, elem ve kederleri, diğer gam ve

üzüntüleri kolaylaĢtırır, basit gösterir, hepsine galebe çalar denmiĢtir.” (GEYLÂNÎ, 1971: 471)

Allah sevgisi kalbe nüfuz edince diğer sevgiler kaçıp gider: “Bir kulun kalbine Hak sevgisi

yerleĢirse, baĢka sevgiler kendiliğinden çıkar, gider. Hak tealâ sevgiyi, kulun bütün duygularına

içirir. Artık içi ve dıĢı onunla meĢgul olur. Hem sureti hem manası onunla olur. O, kulunu, kendi

zatı için hazırlar, adetlerden çıkarır, umran Ģehirlerden dıĢarı atar. ĠĢte aslı sevgi bundan sonra

baĢlar.” (GEYLÂNÎ, 1971: 332)

Aşk-Âşık ve Maşuk:

Abdülkadir-i Geylânȋ’nin aĢk ve sevgiye dair düĢüncelerinden yapılan bu alıntıların

EĢrefoğlu Rûmȋ’nin Ģiirlerinde makes bulduğunu görüyoruz. AĢk, elest meclisinde âĢığın

kısmetine düĢmüĢ, bu uğurda türlü eziyetlere uğramak, sıkıntılar çekmek onun kaderi olmuĢtur:




“Kâlû belâ”2 güninden elestden ilerüden

Dürlü mihnete âşık anda sataşa geldüm s.321

Allah ruhları yaratınca “ben rabbiniz değil miyim” diye sordu. Ruhlar da evet dediler. Bu

misak, dünya gurbetine gönderilen insanın imtihan sebebi oldu. Ahval, ezelde verilen bu sözün

tutulup tutulmaması üzerine cereyan eder. Bu ahit meclisine bezm-i elest, ya da kısaca elest, bezm-

i can, elest günü denir. Klasik Ģiirimizde, özellikle tasavvûfȋ metinlerde çokça anılır. Bu mecliste

rızıklar bölüĢülmüĢtür. Bu sebeple ġeyh Gâlib Ģöyle demiĢtir:

O zaman ki bezm-i cânda bölüşüldü kâle-i kâm

Bize hisse-i mahabbet dil-i pâre pâre düştü

Allah’tan baĢka hiçbir varlık yokken aĢk vardı. Daha levh3 ve kalem

4 yokken aĢk vardı.

Sevilen, seven ve aĢk birdi, dosttu:

Yogıdı levh ü kalem ışk varıdı

Ȃşık u ma’şûk u ışk bir yârıdı

Işkıla âşık u ma’şûk bir iken

Cebrâ’il ol arada agyâr idi s.432

Levh ve kalem yokken aşk vardı. Âşık, maşuk ve aşk birdi. Aşkla, âşık ve maşuk bir iken

Cebrail aralarında yabancıydı.

EĢrefoğlu, aĢk, âĢık ve maĢukun ezelde, her varlıktan önce var olduğunu, aslında seven,

sevilen ve aĢkın “yar” olduğunu söyleyerek Cebrail’in bu üçlü arasında “ağyar” yabancı olduğunu

anlatmak istiyor. Cebrail’in bile ağyar olduğu bu mecliste söz konusu edilen Hz. Muhammed’dir.

Allah, onun hürmetine bu kâinatı yarattığını “levlâke” hadisinde ifade etmiĢtir. AĢağıdaki beyitte

görüĢlerini tekrarlayıp pekiĢtirmek istediğini anlıyoruz:

Sıfatdur ma’şûka bu ışk u âşık

Ki ışk u ma’şûk bir zâtdur adı ışk II/8

Bu aşk ve âşık maşuka sıfattır, aslında aşk ve sevgili, adı aşk olan tek bir zattır.

AĢk, âĢık ve maĢuk aynı kökten türemiĢ kelimeler olup asılları birdir. Dolayısıyla tevhide

yani birliğe delalet ederler:

2 Bezm-i elest: “Farsça’da “sohbet meclisi” anlamına gelen bezm ile Arapça’da “ben değil miyim?” mânasındaki çekimli

bir fiil olan elestüden oluĢan bezm-i elest terkibi “Ben sizin rabbiniz değil miyim? hitabının yapıldığı ve ruhların da

“evet” diye cevap verdikleri meclis anlamına gelir (bk.el-A’râf 7/172). Dinî literatürde bu sözleĢme “mîsâk”, “kâlû belâ,

belâ ahdi, bezm-i ezel” gibi terkiplerle de anılır. Hadislerde de benzer görüĢü dile getiren ifadeler yer alır. Bahis konusu

sözleĢmenin hakiki anlamda mı yoksa mecaz mı olduğu hususunda Ġlâm âlimleri farklı görüĢler belirtmiĢlerdir. Tefsîr ve

kelâm âlimlerinin çoğunluğu bunu hakiki mânasına alırken bazı sûfîler ve modern dönem din bilginleri söz konusu

ifadeleri sembolik anlamlara yorumlama taraftarıdır.” (TOPALOĞLU-ÇELEBĠ, 2010: 48-49). 3 Levh: “Belli bir süreyle sınırlanmıĢ yazı ve takdir. Kitab-ı mübîn, küllî nefs. Dört türlü levh vardır: Akl-ı evvel levhi,

mahv ve ispattan evvelki kaza (takdîr) levhidir. Levh-i mahfûz, birinci levhte küllî olan hususların ayrıntılı hale

getirildiği ve sebeplerine bağlandığı külli nefs-i nâtıka levhidir. Buna kader levhi de denir. Dünya seması levhi veya

semavî-cüz’i nefs levhi, bu âlemde olan her Ģey Ģekli, tarzı ve miktarıyla bu levhe nakĢedilmiĢtir. Birinci levh âlemin

ruhu, ikincisi kalbi, üçüncüsü hayâli gibidir. Heyulâ levhi madde âlemindeki Ģekilleri kabul eden levhadır.” (ULUDAĞ,

2001: 229). 4 Kalem: “kâinatın baĢlangıcından kıyâmete kadar meydana gelecek bütün nesne ve olayları kaydeden ilahî araç” diye

tanımlanır. Kalem kelimesi Kur’an-ı Kerîm’de tekil ve çoğul Ģekilleriyle geçer. Ancak bunlarda sözlük anlamı veya bu

anlama yakın kullanılıĢ görülür. Hadislerde ise sözlük mânasının yanı sıra “ilk yaratılan Ģeyin kalem olduğunu” bildiren

rivayetler dikkati çekmektedir. Bazı âlimler arĢ, kürsi, kalem gibi mahiyeti bilinmeyen varlıkların bulunduğundan söz

etmekle yetinmiĢ, bazıları ise bunları yorumlara tabi tutmuĢtur.” (TOPALOĞLU-ÇELEBĠ, 2010: 176-177).

118 Mahmut KAPLAN



Bu ışkı ol bilür kim âşık oldı

Niçe tevhîd ü vahdetdür adı ışk II/9

Bu aşkın nasıl tevhid ve vahdet olduğunu âşık olan kişi bilir.

AĢkla birlikte var olan Hz. Muhammed’dir. Zira evren onun hürmetine, ona duyulan

muhabbet neticesi yaratılmıĢtır. Kâinat yaratılarak insanoğlu halife olarak yeryüzüne gönderilip bu

meydan-ı imtihana salıverildi. ġairin Ģu mısraları konuya daha da açıklık getirmektedir:

Işk kitâbın ışkdan okıyan kamu ilmi bilür

Evvel âhir ışk kitâbında zîrâ mestûrdur s.237

Aşk kitabını aşktan okuyan bütün ilmi bilir; zira evvel, ahir (son) (her şey) aşk kitabında

yazılıdır.

ġairin anlatmak istediği, aĢkın bütün ilimlerin (irfanî ilimler) esası, menbaı olduğu

hususudur. Her Ģey aĢk kitabında kayıtlıdır. EĢrefoğlu bundan dolayı âĢık olmayan kiĢiyi çok aĢağı

görür:

Her kimün kim ışkı yok hayvân durur

Gerçi kim sûretde ol insân durur s.227

Her kimin aşkı yoksa görünüşte insan bile olsa o, hayvandır.

EĢrefoğlu’nun âĢık olmayanlara iliĢkin hakarete varan düĢüncelerinin, oldukça ağır olsa

da, birçok mutasavvıfta ortak olduğu bilinmektedir. Bu anlayıĢın bir baĢka ifadesini Hz.

Mevlana’nın mesnevisinde buluruz: “Bu neyin sesi ateĢtir, hava değil; kimde bu ateĢ yoksa yok

olsun! AĢk ateĢidir ki neyin içine düĢmüĢtür, aĢk coĢkunluğudur ki Ģarabın içine düĢmüĢtür. b.9-

10”5

Zira tasavvuf aslında kalp ayağıyla bir seyr ü sülûk, bir manevî yolculuk olup sâlik,

Allah’a aĢk yoluyla ulaĢmayı amaç edinir. Sâlik, hakiki sevgiliye karĢı bir aĢk duymuyorsa

yolculuğu semeresiz, meyvesiz kalır. Sevgilinin yüzünü ancak aĢka uyanlar, gereğini yerine

getirenler görebilirler:

Işkıla ışka uyanlar göre ma’şûk yüzini

Nefsile6 nefse uyan oldı melâmet tâ ebed s.222

Aşkla aşka uyanlar sevgilinin yüzünü görecek; nefislerine uyup nefse kapılanlar sonsuza

dek kınanacaklardır.

Ġnsanda nefis, sürekli iyiye, güzele karĢı direnir. Buna uyanın sonu dünya ve ukbâda

kınanmak, rezil olmaktır. Ġnsana yakıĢan aĢka yar olup maĢuka yönelmektir.

Âşık kimdir, sorusuna EĢrefoğlu Ģu cevabı verir: ÂĢık, muhabbetullaha susamıĢ bir yol

eridir; onun susamıĢlığını ummanlar, denizler gideremez.

5 Mevlanâ, Mesnevi (Veled Ġzbudak tercümesi) C I, b.9-10,

http://www.semazen.net/show_text_main.php?id=299&menuId=110 (12.11.2013). 6 Nefs: “1.Can, benlik, ruh; aĢağı duygular. 2. tas. a. Kulun kötü huyları ve çirkin vasıfları, kötü his ve huyların mahalli

olan latife, cism-i latif. Bu anlamdaki nefs, kiĢinin en büyük düĢmanı olduğundan onu ezmek, kırmak ve mücâhede

kılıcıyla katletmek gerekir. Bunun için riyazet yapılır, çile çıkarılır. Buna nefs-i emmâre ve nefs-i Ģehvâni denir.”

(ULUDAĞ, 2001: 274).

http://www.semazen.net/show_text_main.php?id=299&menuId=110




Denizler içerem susuz geçerem

Beni kandurası ummân bulınmaz s.271

Allah, insan kalbini kendi sevgisi için yaratmıĢ ve bu sevgi için ona engin bir susuzluk hali

vermiĢtir. Ġnsanoğlunun doymak bilmeyen iĢtihasının sebebi bu olsa gerektir. Sonsuza, sonsuz bir

hayata ayarlı yaratılan gönül, hiçbir fani sevgi ile kanmaz. EĢrefoğlu bunu “Denizler içerem, susuz

geçerem “ mısraı ile ifade diyor. Bu aĢk, maddî varlıklarla kandırılamaz. Denizler bu aĢkın

susuzluğunu gideremez.

ÂĢıkın bir diğer vasfı tevazudur; kibir ve gurur, aĢka mani haller ve tavırlardır:

Ȃşıkun işi tevâzu’ meskenet

Gözleri yaşı müdâm seylân durur s.227

Âşığın işi alçakgönüllülük ve meskenettir. (Onun) gözlerinin yaşı devamlı sel gibi akar

durur.

Ġlk bakıĢta “tevazu” ve “gözyaĢı” arasında bir iliĢki kurulamayabilir. Fakat dikkat edilirse

tevazuun, her güzel hasletin kaynağı olduğu anlaĢılır. Gönlü bu hasletle dolan kiĢinin Rabbini

tanıdığı, bildiği O’na kavuĢmak için kendi benini feda etmesi gerektiği anlaĢılır. Ben, Allah’a

ulaĢma yolunda önemli bir engeldir. Ben/ene sâlikin önüne çıkardığı manilerle, engellerle

gözyaĢına sebep olur. Ben esaretinin neticesi kibir ve kindir. Bu husus Ģu beyitte ifadesini

bulmuĢtur:

Kibr ü kîn olduğı cânda ışk gelüp kılmaz karâr

Işk harâblıklar sever ma’mûrları vîrân diler s.225

Aşk, kibir ve kin bulunan canda gelip yerleşmez. Aşk haraplıklar sever; mamur yerlerin

viran olmasını ister.

EĢrefoğlu, klasik Ģiir geleneğinde sıkça vurgu yapılan bir hususu dile getirir: Hazineler

viranelerde saklanır. Gönül, dünyevi bakımdan viran olmalıdır ki içine muhabbetullah gelip

yerleĢsin. Bundan dolayı aĢk harabeyi sever, demiĢtir. Gönülde Allah sevgisi baĢka sevgilerle

birlikte bulunamaz. AĢk iddiasında olan önce kalbini mâsivâ kirlerinden arındırmak, temizlemek

zorundadır. AĢkın önemli bir özelliği de kiĢinin cehaletini gidermesidir:

Her kimün kim ışkı var câhil degül

Zîrâ her müşkil ana âsân durur s.228

Her zor, her sorun ona kolay geldiği için aşkı olan cahil değildir.

ÂĢığın cahil olmaması, aĢkın irfanȋ boyutundan dolayıdır; zira bu ilim mektepte elde

edilemez, Allah vergisi olarak kulu Ģereflendirir. Gönül mektebinde elde edilen irfandan dolayı

cehalet, âĢığın semtine uğramaz: “Allaha, kulun tefekkürüne karĢılık dünya ve âhiret bilgisi verir.

Kalbin yaĢaması tefekkürle olur.” (GEYLÂNÎ, 1968: 56), “Her kim ki kalp bilgisine sahiptir, o

Hakka yakın olur. Ġçinde dünya sevgisi olan kalp, Allah’ın nuruna karĢı perdelidir. Âhiret

sevgisine düĢen kalp, Allah nurundan perdelidir. Ahiret sevgisine düĢen kalp, Allah yakınlığından

perdelidir.” (GEYLÂNÎ, 1968: 74) O, kalp gözüyle görür ve bilir; daha doğrusu kendisine

bildirilir. Mektepte, medresede elde edilen ilimle mağrur olanlar aĢktan nasip alamazlar:

İlmine magrûr olanlar kaldı ışkdan bî-nasîb

Ȃşıkun bir lem’asına irmez ol bî-çâreler s.251

120 Mahmut KAPLAN



İlmiyle gururlananlar aşktan nasipsiz kaldı; o zavallılar âşığın bir parıltısına dahi

ulaşamazlar.

Mağrur âlimlerin âĢığa ulaĢmamaları gururlarından dolayıdır. Onlar kendi cehd ve

gayretleriyle istedikleri kadar ilimde ilerlesinler âĢığın elde ettiği nurun bir parıltısına bile

varamazlar. Çünkü âĢıklar kandillerini ilahi nurdan yakmıĢlardır. Bu sebeple olsa gerek kimi

zaman medresenin büyük mollaları tekke Ģeyhlerine ittiba etmek, uymak ihtiyacı duymuĢlardır,

zira elde ettikleri ilim, gönüllerini aydınlatmaya yetmemiĢ; onlar da kalplerini nurlandırmak için

tekkenin eĢiğine baĢ koymak durumunda kalmıĢlardır. Hâlbuki gönlü nurlandıran aĢktır:

Işkdur gönülde nûr olan ışkdur Mûsaya Tûr olan

Işkdur ki Îsâ deminde ölüleri diri kıladur s.239

Gönülde nur; Hz. Musa’ya Tur dağı olan aşktır. Hz. İsa’ya nefesiyle ölüleri dirilten aşktır.

Yukarıda sözü edilen ilahi aĢk olup bununla olmaz denilenler olur; meydana gelemez

denilenler gayb perdesini yırtarak ortaya çıkıp görünür olur. AĢk, kiĢiyi ve çevresini aydınlatan bir

nurdur. Hz. Musa, Tur dağında Cenab-ı Hakk’ın kelamına mazhar olmuĢ; Hz. Ġsa ise mucize eseri

olarak nefesiyle hastaları iyileĢtirmiĢ, Allah’ın izniyle, ölüleri diriltmiĢtir. EĢrefoğlu zikrettiği bu

özelliklere aĢağıdaki beyitte Ģöyle devam eder:

Ȃşıka her yir Tûrdur her nefes mi’râc olur

Işkı olmayan gönüller tâ ebed mehcûrdur s.237

Âşık için her yer Tur, her nefes miraç olur; aşkı olmayan gönüller ebediyen ayrı

düşmüşlerdir.

Beyitte kast edilen “mehcur”luk ezeli ve ebedi sevgili olan Cemil-i mutlaktan ayrı

düĢmektir. Böyle bir kiĢinin iç âleminde huzur bulması zordur: “ÂĢıkların rahatı, ülfeti ve huzuru,

Hak’la olur.” (GEYLÂNÎ, 1968: 88) Gönlü aĢk nuru ile aydınlanmayan gönül Ģöyle tasvir edilir:

Şol gönül ki ışk nûrıyla münevver olmadı

Kaldı nefsi zulmetinde âb u hayvân istemez s.266

Aşk nuruyla aydınlanmayan gönül, nefsinin karanlığında kaldı, bengisu istemez.

Âb-ı hayat zulmet, yani karanlık ülkesindedir; onu elde etmek için bu ülkeyi aramak

gerekir. ÂĢık için âb-ı hayat sevgilinin aĢkıdır. Gönül sevgilinin nuruyla aydınlanırsa ölümsüzlük

kazanır. Gönlü aĢkla aydınlanmayan âb-ı hayatı aramayan, karanlıkta kalmaya mahkûm olan

kiĢidir. AĢk kiĢiye atlas elbiseleri çıkartıp değersiz elbiseler giydirir:

Atlâsı çıkardı giydürdi palası

Tahtlarından şâhları yıkdı bu ışk s.278

Bu aşk, atlası çıkartıp palası giydirdi, şahları tahtlarından yıktı.

Beyitte kastedilen Ġbrahim bin Edhem’dir. PadiĢahlığı bırakıp derviĢlik yolunu seçmiĢ,

büyük velilerden olmuĢtur. ÂĢığın bir diğer vasfı, deli gibi olup bütün sırlarını söylemesidir:

Bu ışk beni delü kıldı aklumı başumdan aldı

Mecnûnlayın düni güni zârî kıluben inledür s.239

Bu aşk beni deli etti, aklımı başımdan aldı; Mecnun gibi gece gündüz ağlatıp inletir.

Deli olan dilini tutamaz, gece gündüz ah u zar ederek bütün sırlarını söyler:




Bir dem dilüm dutayıdum ışk komaz beni söyledür

Aceblemen söyledügüm ışkun adeti böyledür s.239

Bir an dilimi tutayım derdim (ama) aşk bırakmaz söyletir. (Bunu) söylediğimi

garipsemeyin; aşkın âdeti böyledir.

ÂĢık, dilini tutup yaĢadıklarını, mana âleminde gördüklerini, müĢahedelerini söylemek

istemese de aĢk onu bülbül gibi söyletir; oysa tasavvuf ve tarikat adabında keĢifler ve kerametler

söylenmez, gizlenir, hatta istenilmez. Ancak aĢk bir tür cinnet olduğundan sahibi dilini tutamaz

bütün sırlarını ortalığa saçıverir. EĢrefoğlu bu husus üzerinde önemle durur:

Dost elinden câm-ı ışkı nûş iden

Sırr-ı ma’şûkı nite pinhân ider s.231

Dost elinden aşk şarabını içen, sevgilinin sırrını nasıl gizler?

Dost, Allah’tır; O, aĢkını nasip ettiği kimseyi sırrını gizleyemeyecek hale getirir, çünkü

herkes bu yükü taĢıyabilme gücüne sahip değildir.

Aşk Dert, Bela ve Ateş:

AĢk, kalpte yanan ateĢe benzer. AĢk ateĢi yandıkça âĢık sevgiliye yaklaĢır; gece gündüz

onunla sohbet eder. Bu sohbetin mahiyetini ancak âĢıkla maĢuk bilir. YaĢamayanlar anlayamaz:

Her kimün ışkı varısa içinde od yanarısa

Zihî bahtludur cânı sohbeti ol dostıladur s.239

Her kimin aşk varsa içinde ateş yanarsa sohbeti dost ile olduğundan onun canı ne

talihlidir.

Sonunda dostla sohbet olan ateĢin yakıcı hararetine dayanmak âĢık için zor değildir.

Ġçindeki ateĢ onu dosta yaklaĢtırır, sohbetinin sürmesini sağlar.

ÂĢık dert ehlidir:

Ȃlidür ışk meclisi bî-derd olanlar iremez

Gönli bî-derdün katıdur sanki seng-i hâreler s.251

Aşk meclisi yücedir; dertsiz olanlar (oraya) ulaşamaz; dertsiz olanın gönlü sanki sert taş

gibi katıdır.

Yukarıdaki beyitte Allah’ın sevdiği kullarına dert vermesi hususu dile getirilmiĢtir. Allah

peygamberlere, velilere ve sadık kullarına çeĢitli bela ve sıkıntılar vererek makamlarını yükselte

yükselte onları katına çıkarır, muratlarına erdirir: “En Ģiddetli belalar, evvela Peygamberlere sonra

Allah’ın sevgili kulları mesabesindeki evliyalara gelir”7 Allah, sevdiklerini musibetlerle sınar fakat

onları asla yalnız bırakmaz (Münâvî, Feyzü’l-Kadîr, 1:519; Hâkim, el-Müstedrek, 3/343; Müsned,

1/172, 174, 180, 185, 6:369):

7Mus'ab Ġbnu Sa'd, babası radıyallahu anh'tan naklediyor: "Der ki:

"Ey Allah'ın Resûlü! dedim, insanlardan kimler en çok belaya uğrar?"

"Peygamberler, sonra büyüklükte onlara ve bunlara yakın olanlar. KiĢi diyaneti nisbetinde belaya maruz kalır. Kim

dininde Ģiddetli ve sağlam olursa onun belası da Ģiddetli olur. ġayet dininde zayıflık varsa, allah onu da diyaneti

nisbetinde imtihan eder. Bela kulun peĢini bırakmaz. Tâ o kul, hatasız olarak yeryüzünde yürüyünceye kadar." Tirmizi,

Zühd 57, (2400).http://www.diyanetkayseriegitim.gov.tr/KutubuSitte7300/ (02.12.2013)

http://www.diyanetkayseriegitim.gov.tr/KutubuSitte7300/

122 Mahmut KAPLAN



Işkun belâsını kim baş üzre çeker olsa

Ol devletlü başa dost her zaman nazar kılur s.252

Kim aşkın belasını baş üzre (deyip) çekse, o devletli başa dost (Allah) her zaman nazar

kılar.

Bir önceki ile benzer anlamlar taĢıyan yukarıdaki beyit, dertlerin dostun nazarını çekmeye

vesile olduğunu ifade etmesi bakımından önemlidir. AĢk, yüreği paramparça eder, gönlü yağmalar,

kendinden baĢka her Ģeyi yok eder:

Yüregüme şerha şerha yâreler urdı bu ışk

Gâret itdi gönlüm ilin yagmaya urdı bu ışk s.277

Bu aşk, yüreğime parça parça yaralar vurdu, gönül ülkemi soydu, yağmaladı.

Gönül ülkesi aĢk tarafından yağmalanınca masiva gider, yerine O’nun aĢkı gelip oturur:

“Onu bulduğun takdirde her Ģeyi bulmuĢ sayılırsın. Allah ü Teâlâ’yı seven gayrını neyler? Cennet,

derece ve makam arayanlar içindir. Manevi tüccarlar onu ararlar.” (GEYLÂNÎ, 1968: 89),

“Allah’ın sevgili kulları övülmeyi ve kötülenmeyi eĢit görürler. Onlar için övülmekle kötülenmek

aynıdır.” (GEYLÂNÎ, 1968: 104)

Kulun dertlere sabır ve tahammülü dostun Ģefkat nazarını üzerine çeker. Çünkü aĢk

cevheri bela denizinin derinliklerindedir:

Işk gevheri belâ bahrinün dibindedür iy azîz

Pes gevher isteyen kişi belâyı ihtiyâr kılur s.252

Ey aziz! Aşk cevheri bela denizinin dibindedir; o halde cevheri isteyen belayı seçmek

durumundadır.

Dikkat edilirse aĢk meselesinin “bela” kavramı etrafında dönüp dolaĢtığı görülür. Bunun

sebebi çekilen sıkıntıdan sonra ulaĢılacak makamın yüceliğidir. Bu yürüyüĢün sonunda elde

edilenler hiçbir kazanç ve kârla kıyaslanamayacak, ölçülemeyecek bir değerdedir. Durum böyle

olunca dünya hayatı âĢık için belalarla dolu, fakat neticesi ebedi mutluluk olan uzun ve meĢakkatli

bir yolculuk olur: “Allah’ın sevdiği kullar, belâya düĢtükleri zaman sabra koĢarlar, ağlamaz ve

sızlanmazlar. Ġman sahipleri belâ içinde dahi olsalar, iyi iĢleri ararlar.” (GEYLÂNÎ, 1968: 25);

“Peygamberimizin sevgisini kazanma Ģartı fakr halidir. Allah sevgisi için de belâ Ģarttır.”

(GEYLÂNÎ, 1968: 167). AĢağıdaki beyitler bu yolculuğun niteliğini ele verecek türdendir:

Işkun odı cigürmi yaka geldi yaka gider

Garîb başum bu sevdâyı çeke geldi çeke gider s.258

AĢkın ateĢi âĢığın kalbini bezm-i elestten itibaren yakmıĢ, dünya hayatında da yakmaya

devam etmektedir. EĢrefoğlu “geldi/gider sözleriyle bu sürekliliği anlatmak istemiĢtir. ÂĢık,

ezelden payına düĢen aĢkın acı ve eziyetlerine katlanır, bunu geçilmesi gereken bir geçit sayar,

Ģikâyet etmez, bıkkınlık ve usanç göstermez. O, dünya gurbetinde bu sevda yükünü çekerek hakiki

sevgiliye kavuĢmak için varını, varlığını feda eder. Bu çektiklerinden son derece memnun ve

mutludur. AĢağıdaki beyitte de benzer bir hal ifade edilmekte, bülbüle benzeyen gönlünün bu

yolculuğu dosta gidiĢ olarak değerlendirmektedir:

Bülbül ider âh u figân ışk odına yandı bu can

Benüm gönlüm çünki hemân dostdan geldi dosta gider s.258




Dünya âĢık için gurbettir; gönül ayrılmıĢ olduğu ebedi âleme, dostun diyarına gitmek için

çırpınır, çünkü vuslat o âlemdedir. Bu sebeple âĢık bülbül gibi bu can aĢk ateĢine yandığından ah

vah eder, bir an önce dosta gitmek, kavuĢmak için çırpınır. Bu ah vah ediĢler ateĢin hararetinden

değil, sevgiliye duyulan özlemin Ģiddetindendir. Dosttan gelmiĢ yine dosta gitmeye

çabalamaktadır. Ayrılık canına tak ettiği için yanar yakılır, derdini paylaĢmak için aĢağıdaki

beyitte ifadesini bulduğu üzere diğer âĢıkları yanına çağırır. Çünkü onlar da aynı dertten acı

çekmektedir. Bir araya gelerek dertlerini paylaĢmak ister:

Firâk kâr itdi cânuma gelsün âşıklar yanuma

Işk zencîrin dost boynuma taka geldi taka gider s.258

Ayrılık canıma yetti; âşıklar yanıma gelsin. Dost aşk zincirini boynuma taka geldi taka

gider.

EĢrefoğlu’nun sözünü ettiği “firak” dosttan (Allah) olan ayrılıktır. Her ne kadar ârifin her

anı mana âleminde dostla geçse de bu geçici dünyada bulunmak bir firak, bir ayrılıktır. Bu ayrılık

acısı ancak aynı derdi çekenlerle bir araya gelince hafifleyebilir, paylaĢıldıkça azalır,

katlanılabilir…

ÂĢık, Hz. Eyüp gibi sabır kahramanı olmak zorundadır:

Eyyûb gibi sabr eyle derdine kılma şikâyet

Işk avcısına belâdan özge şikâr ele girmez s.267

Eyüp gibi sabr et derdinden şikâyet etme; aşk avcısı için beladan başka av ele girmez.

Hz. Eyüp, uğradığı musibetlere, çektiği dert ve acılara sabr ettiği, sonunda dertlerinden

Ģifa bularak bütün yitirdiklerine tekrar kavuĢtuğu gibi âĢık da sabırda ona benzeyerek muradına

erecektir. Bu hususta EĢrefoğlu’nun mürĢidi Abdülkadir-i Geylânî ile aynı düĢüncede olduğunu

görüyoruz: “Ġrfan sahibinin birçok vasıfları vardır. Onun sağlam vasıfları arasında vasıflı olmak,

bela geldiği zaman, kahramanca karĢılamak ve ilahi hükümlerin hepsine boyun eğmek vardır.”

(GEYLÂNÎ, 1968: 155)

ÂĢıkların önemli bir vasfı söz tutmalarıdır. Onlar sözlerinin eri kimseler olup “elest

meclisi"nde yaptıkları anlaĢmaya sadık kalırlar. EĢrefoğlu, sözünde durmanın mükâfatını Ģu

beyitte dile getirmiĢtir:

Ȃşıklar turur sözine kimse görinmez gözine

Eşrefoğlu dost yüzine baka geldi baka gider s.258

Âşıklar sözünde durur, (0nun dışında) gözlerine bir şey görünmez. Eşrefoğlu dost yüzüne

baka geldi baka gider.

Yukarıdaki beyit, Ģairin daha önce söylediklerini doğrular mahiyettedir. ÂĢık bir tür

mecnundur, sırlarını tutamaz. O da sırrını tutamamıĢ, yaĢadığı müĢahede, tecelli ve keĢfi açığa

vurmuĢtur. Her an dost yüzüne baktığını söylemesini baĢka türlü yorumlayamayız.

ÂĢığın muradı dileği nedir sorusunun cevabını yine EĢrefoğlu kendisi vermektedir:

Murâdum sensin iy dost senden özge

Sekiz uçmak hûrî gılmân gerekmez s.264

Ey dost! Muradım, istediğim sensin; senden başka sekiz cennet huri ve gılman bana

gerekmez.

124 Mahmut KAPLAN



ġairin biricik arzusu Odur. EĢrefoğlu cennet, huri, gılman sevdasında değildir. Bu tür

istekler gerçek âĢıkları yolundan alıkoyamaz: “Bir kulun kalbinde Allah sevgisi yer ederse, yalnız

onu sever; baĢka uğraĢtırıcı iĢleri bir yana atar. Bunu yapamayan sevgi iddiasında bulunamaz.”

(GEYLÂNÎ, 1968: 50), “Allah’ın kulları, tam kul oldukları için Rablarından gayrısını istemezler.

Dünyayı düĢünmezler, ahreti beklemezler. Yalnız Mevlâ’yı isterler, baĢka dilekleri yoktur.”

(GEYLÂNÎ, 1968: 99). ġu beyit bu düĢüncenin apaçık bir ifadesidir:

Mâsivânun nakşını küllî gönülden yuy gider

Tâ ebed yüzün çevür bu dünyâ-yı mekkâreden s.335

Masivanın nakışlarını gönülden tamamen yıka, gider; sonsuza dek yüzünü bu hileci

dünyadan çevir.

Işkıla bilişeli illetle kılmadum amel

Cennet ü hûr u kusûr içün ibâdet itmezem s.306

Aşkla tanış olduğumdan beri illetle amel etmedim; cennet, huri ve köşkler için ibadet

etmem.

Ġllet, sebep, gerekçe anlamında kullanılmıĢtır beyitte. EĢrefoğlu ibadet ve taatlerine cennet,

huri, köĢk, cehennem, gibi hiçbir Ģeyi sebep yapmamıĢ, sadece Allah rızası için yapmıĢ olduğunu

ifade etmektedir. O, Allah’ın rızasını kazanıp rüyet-i cemale nail olma emelini taĢımaktadır. Onun

ruhuna ateĢi düĢen bu aĢktır: “Büyüklerin cenneti, Hak yakınlığıdır. Ondan uzak kalmak, sevgili

kullara ateĢtir. Cennet denince akla, Hak yakınlığı gelir. Cehennem ise ondan uzak kalmak olur.”

(GEYLÂNÎ, 1968: 152). Bu aĢkın Ģairde meydana getirdiği değiĢiklikler Ģöyle anlatılır:

Bu ışk düşdi cânumuza bahâr eyledi kışumuz

Kaygu bulutların sürdi komadı hîç teşvîşümüz s.268

Bu aşk canımıza düştü, kışımızı bahar eyledi; kaygı bulutlarını sürdü, bizde hiç şüphe

tereddüt bırakmadı.

Bu güzel aĢk, âĢığın canına düĢünce her türlü gamı, kederi sürüp çıkarmıĢ, kıĢını bahara

çevirmiĢtir. Bu ifade, EĢrefoğlu’nun ruhî yolculuğunda varmıĢ olduğu mertebeyi gösteriyor. O, bu

yolda çektiği çilelerin, katlandığı sıkıntıların mükâfatını daha dünyadayken almıĢ görünüyor. KıĢın

bahara dönmesi baĢka türlü izah edilemez. Ġsteği dosttan baĢkası olmayan bir âĢığın mükâfatı

budur:

Dostdur hemân endîşemüz dostı sevmekdür pîşemüz

Ol dostı sevmekden özge yok durur hîç endîşemüz s.268

Bizim tek düşüncemiz dosttur; dostu sevmek âdetimiz, huyumuzdur. Bizim o dostu

sevmekten başka bir düşüncemiz, tasamız yoktur.

Daha önce de ifade edildiği gibi sâlikin kalbinde dosttan baĢka bir arzu, emel, sevda

bulunamaz: “Evlad! Sakın Hak, kalbinde baĢkasını bulmasın. BaĢkasının korkusu kalbinde yer

tutmasın. BaĢkasından bir ümide kapılma. BaĢkasını sevme. Kalbinizi temizleyiniz. Ġyiliği ve

kötülüğü ondan görünüz. Siz onun evinde, sofrasındasınız.” (GEYLÂNÎ, 1968: 129). Beyit gayet

açık ve anlaĢılır olduğundan daha fazla üzerinde durmayacağız. AĢkla fani olan dostla beka bulur,

ölümsüzlük kazanır:

Işkıla olduksa fânî dostıla bulduk bekâ

Çün bekâya vâsıl olduk bâkîdür envârumuz s.263




Aşkla yok olduksa (şaşacak ne var); dostla beka bulduk. Bekaya vardığımızdan nurlarımız

ölümsüzdür.

Yukarıdaki beyitten EĢrefoğlu’nun fenafillah makamından bekabillaha erdiği, seyr ü

sülûkta muvaffak olduğu, maddi varlığından geçerek ereğine ulaĢtığı anlaĢılmaktadır. Abdülkadir-i

Geylânî, “fena” kavramını Ģöyle açıklar: “Fena, Hak varlığında yok olmaktır. KiĢi nefis ve boĢ

arzular bakımından yok olunca, kötü huylar gider, halkı görmez olursun. DıĢın mahfuz olur.

Kötülük görünmez. Ġç âlemin Hak ile meĢgul olur. Celâl tecellisini gördüğün zaman dağınık hale

gelirsin. Cemâl tecellisine kavuĢunca dağınık hallerin toplanır. Celâl sıfatı sezilince korkulur. Bu

korku baĢka bir korkuya benzemez. Cemâl sıfatının tecellisini görünce de bir Ģeyler ümid etmeye

koyulursun. Celâl sıfatının büyük tecellisi seni yokluğa götürür. Cemâl sıfatı tecelli edince yerinde

sabit durur bir yere gitmek istemezsin.” (GEYLÂNÎ, 1968: 149). Bunu ancak yaĢayan bilir. Biz

sadece söylenenin zahiri manasına bakıp nakletme konumundayız. Bu, tamamen ferdi bir tecrübe

olarak sâlikle dostu (Allah) arasındaki bir “hal” olup mahiyeti bizce meçhuldür. ġair, aĢağıdaki

beyitte durumu Ģahsilikten çıkarıp biraz genelleĢtirmekte, benzer tecrübeyi yaĢayanların aynı

sonuca varabileceklerini müjdelemektedir:

Işkunıla bilişenler senün ile bulışanlar

Sen sultâna ulaşanlar ebedî ayrılmazımış s.272

Aşkınla tanış olup bilişerek seninle buluşanlar, sen sultana ulaşanlar sonsuza dek

ayrılmazlar imiş.

Beyitte biliĢmek, buluĢmak ve ulaĢmak eylemleri seyr ü sülük denilen manevȋ yolculuğu

ifade eden anahtar kelimelerdir. KiĢi, Allah’ı esma ve sıfatları ile bilip gereken kulluğu göstererek

kendisini dosta tanıtacak, ardından onunla buluĢup maksadına ulaĢacaktır. Bunun için, Allah’ın

emir ve yasaklarına, Habib-i Ekrem’inin sünnetine uymaya azami çabayı gösterecektir. Allah, her

Ģeyi bilir ve görür, kulunu sözü edilen vasıflarıyla dost edinir. O’nun dostluğunu kazanıp O’na

kavuĢan sonsuza dek ayrılmaz. KavuĢma zevki hiçbir Ģeyle kıyas kabul etmez. Bu sebeple cennet

hayatının bin senesi bir anlık rü’yet-i cemal kadar değildir, denmiĢtir. Bu makam, sanıldığı kadar

kolay elde edilemez. Bu yolda can ve baĢ feda etmek gerekir:

Cân virenler kan-bahâ dîdâr alur

Sanma bu bâzârı her bî-cân ider s.231

Can verenler, kan bedeli olarak didar (rü’yet-i cemal) alır; bu pazarı her cansızın

yapacağını sanma.

ÂĢık, pervane mumun etrafında nasıl dönerse öyle olmalı, ilahi aĢkla kendini ateĢe

atmalıdır. Kendini ateĢe atma arzu ve iĢtiyakı Ģu mısralarla dile getirilmiĢtir:

Pervâne gibi bî-karâr şâhun cemâl-i şem’ine

Düşüp tutuşuban her dem yanup parlayasum gelür s.240

Pervâne gibi kararsız, şahın cemalinin (güzelliğinin) mumuna düşüp tutuşarak her an

yanıp parlayasım gelir.

Pervane, mumu, lambayı, meĢaleyi gördüğü zaman etrafında uçmaya baĢlar, sonunda

ateĢin cazibesine karĢı koyamayarak kendini ateĢe atıp yakar, yok eder. ÂĢık da pervane gibi ilahi

aĢkın ateĢine kendini atmalı, maddi varlığını yakıp yok ederek O’na yükselmelidir. Bunu göze

alanın çektiği, ya da karĢılaĢtığı sıkıntılar yukarıda anlatılmıĢtı. Bir kez daha özet mahiyetindeki Ģu

beyte bakmakta yarar vardır:

126 Mahmut KAPLAN



Işkuna düşen cânlarun yolına baş virenlerün

Işk bülbüli olanlarun kimse dilin bilmez imiş s.272

Aşkına düşen canların, yoluna baş verenlerin, aşk bülbülü olanların dilini kimse

anlamazmış.

ÂĢıkların dilinin bilinememesi, anlaĢılamamasının acı örnekleri tarihte çoktur. Mansur ve

Seyyid Nesimȋ bunlardan sadece iki örnektir. Dilleri anlaĢılmadığı için canlarından olmuĢ, âĢıklar

kafilesinin serdarları olarak tarihteki yerlerini almıĢlardır.

Bu açıklamalar ıĢığında “adı aşk” redifli Ģiiri inceleyebiliriz. Bu redifle yazılan iki Ģiir,

EĢrefoğlu’nun didaktik kuruluğa düĢmeden lirizmin Ģahikasında terennüm ettiği duygu

patlamalarının kelimelere dökülmüĢ halleridir. EĢrefoğlu, aĢk makamını Ģu sözlerle tarif eder:

“mutmainne makamıdır makâm-ı aĢk, gayet âli makâmdır ve mutmainne makamına vâsıl

olmayınca kiĢiye aĢk-ı Bâri hâsıl olmaz”(RÛMÎ, 2012: 48). AĢk-ı Bâri, her Ģeyden yücedir:

İki cihân içinde her ne kim var

Dükelinden senin ışkun güzîndir s.224

Senin aşkın iki dünya içindeki her şeyden daha seçkin, daha güzeldir.

Kâinatın yaratılmasından maksat, Allah’ın tanınıp bilinerek sevilmesi ona samimiyetle

ibadet edilmesidir. Bundan dolayı mutasavvıflar O’nun rızasını diler, ibadet ve taatlerinde cennet,

cehennem gibi Ģeylere eğilim göstermezler. Önemli olan Allah’ın rızasını tahsildir. Kısa

mısralardan oluĢan bu Ģiir, tasavvuf vadisinde kaleme alınan en duygulu, en kapsamlı ve aĢkın

tanımının en iyi örneklerinden biridir. AĢk nedir, sorusuna verilen en câmi cevaptır. Cevabı

herkese göre farklılıklar gösteren bu sorunun cevaplarına bakalım:

1.Cihânı hîçe satmakdur adı ışk

Döküp varlığı gitmekdür adı ışk

Beyit son derece anlaĢılır bir dille yazıldığından nesre çevirmek gibi bir fuzulluğa düĢmek

istemeyiz. Beytin ilk mısraında dikkat çeken husus: “Cihanı hiçe satmak” anlayıĢıdır. EĢrefoğlu bu

sözleri ile Abdülkadir Geylânȋ’nin Ģu görüĢlerine iĢaret ediyor: “Mevlâya yöneldiğinde, sivadan-

Hak’dan gayrı iĢlerden- soyun. Yaratan ile yaratılmıĢları karıĢtırma! Hâlik’ı bırakıp

halkla/yaratılmıĢ olanla olma. Bütün sebeplerden kesil! Yaratıcılık iddia edenleri yere vur. Bunları

yap; sonra dünya ile ahireti bıraktığın yere git; dünyayı nefsine ver. Ahireti kalbine koy, Mevlâyı

da sırrında sakla” (GEYLÂNÎ, 1968: 22)

Ġkinci mısrada daha ileri bir adım atıldığını görüyoruz: “Döküp varlığı gitmek…” Söz

konusu edilen varlık, kiĢinin kendi varlığı, nefsi, enesi, yani benliği ve onu besleyen her türlü

maddi manevi varlık kast edilmektedir. KiĢi bunlardan kurtulmadıkça gerçek âĢık olamaz. AĢkın

adı, “varlığı” terk etmek, yani benliğini bertaraf edip sadece Hakk’a yönelmektir. Hz.

Peygamber’in buyurduğu veçhile buna giden yol aĢk olup bedeli, “Ölmeden ölmek”tir: “Sevginin

Ģartı, sevilene karĢı irade sahibi olmamaktır ve onu değil, dünya ahiret ve halka dair cümle Ģeyi

bırakmaktır.” (GEYLÂNÎ, 1968: 128)

Sâlikin terk konusunda baĢarılı olması, nefis terbiyesine gösterdiği ihtimama bağlıdır.

Nefis, günahlardan arındırılarak terbiye edilirse sâlikin Hakk’a yaklaĢması önünde engel olmaktan

çıkar. EĢrefoğlu, aĢk makamının nefsin mutmainne derecesine ulaĢması olduğunu söyler: “Zira

mutmainne makamıdır makâm-ı aĢk, gayet âlî makamdır ve mutmainne makamına vâsıl olmayınca

kiĢiye aĢk-ı Bârî hâsıl olmaz” ”(RÛMÎ, 2012: 48)




EĢrefoğlu bu çözülmesi zor muammayı iki kısa, basit mısra içinde, sehl-i mümteni

derecesinde ifade etmiĢtir. SöyleyiĢ çok kolay gibi görünmekle birlikte yapılan teklif o kadar basit

değildir. Dünyayı hiçe saymak, yani dünya ve içindekilere adeta boĢ vermek ve kendi varlığı ile

beraber her türlü maddi varlığı terk etmektir:

Münezzehdür gâhi iki cihândan

Dükelinden ferâgatdür adı ışk II/5

Bazen iki cihandan da münezzehtir; hepsinden (iki cihandan) vazgeçmenin adıdır aşk.

Dikkat edilirse ikinci “adı aĢk” Ģiirinin birinci Ģiirin yorumu, tefsiri mahiyetinde olduğu

görülür. Bu Ģiirde terk yerine yukarıdaki beyitte “feragat” kelimesi tercih edilmiĢtir. Bunun sebebi

bu kelimenin daha geniĢ bir anlam yelpazesine sahip olmasıdır kanaatindeyiz.

Terk kavramı bütün tarikatlarda en önemli hususlardandır. Sâlik, manevi yolculuğunda

dünyayı, dünyevi makamları, nefsini, ahireti, kendi varlığını terk etmek durumunda olduğu gibi bu

terk ettiklerini de düĢünmeyip bu yolla tam bir ihlas kazanarak amacına ulaĢabilecektir. EĢrefoğlu

Rûmȋ de önce bu terklerle yolculuğuna baĢlıyor. Bu iki hususu terk etmenin adı aĢktır. Böyle

söyleniĢi kolay fakat uygulanması zor terkler ancak kalbi kuĢatan yüce bir aĢk coĢkusu ile

mümkün olur. Çünkü aĢk, kiĢiyi fedakârlığın zirvelerine taĢıyan yegâne gerçektir. BaĢka

Ģiirlerinde bu hususa Ģöyle açıklık kazandırır ve Ģöyle der:

Ȃşık nider teni cânı dün gün anı ister anı

Gel gör anı sevenleri dü cihândan bizüp durur s.244

Âşık teni canı ne yapsın; o, gece gündüz O’nu ister. Onu sevenlerin iki dünyadan bezip

gittiklerini gör.

ÂĢık, can ve ten derdinde olmadığı gibi, dünya ve ahiret sevdasında da değildir. Ġlahî aĢkla

baĢı dönenler, iki dünyayı da gözden çıkarıp sadece O’na yönelir, yalnız Onu isterler. O da gerçek

âĢıklarına “dünyadan bezme” duygusu verir; onların gönüllerini sadece kendisine tahsis eder. Ġki

cihandan bezmek, sâlikin sadece Allah’ı ve rızasını talep ettiğini gösteren bir ifadedir. O’nun

rızasını kazanan zaten iki dünyayı da kazanmıĢ olur. Fakat sâlik bunları düĢünmez. O, rızaya

kilitlenmiĢ, gözünü bu yola dikmiĢ, bu yoldan ayrılmamaya kendini adamıĢtır. Cennet sevdası ve

cehennem korkusu yaĢamaz. Onun rızasını kazanarak rü’yete mazhar olmaktan baĢka bir ereği

olmaz. Aynı manayı terennüm eden bir beyitte EĢrefoğlu düĢüncelerini açıklamayı sürdürür:

Ȃşıkun ışkdan nişânı var durur bellü beyân

Fâriğ-i kevneyn olur ne assı ne ziyân diler s.225

Aşığın aşkta apaçık görünen nişanı, alameti vardır. O, iki dünyadan vazgeçer, kâr ve

zarar istemez.

Yukarıdaki beyit gerçek âĢığın niĢanı olarak iki dünyadan vazgeçmekliği iĢaret etmektedir:

“Bayezid-i Bistami Ģöyle der:-Ġman ve irfan sahibi, Allah’tan dünya istemez. Âhiret talebinde

bulunmaz. Mevlâsından Mevlâyı ister.” (GEYLÂNÎ, 1968: 103) Bu husus yukarıda izah

edildiğinden fazla uzatmayacağız. Ancak aĢağıdaki beyitten Ģairin sözü kendisine getirmek

istediğini anlıyoruz:

Işkdur beni benden alan sevdüklerümden ayıran

Kimdür ışka karşu turan şâhları başdan iyledür s.239

Beni benden alıp sevdiklerimden ayıran aşktır; aşka karşı direnen kimdir? Aşk şahları

tahtlarından ayırır.

128 Mahmut KAPLAN



Ġkinci mısrada sözü edilen Ģah, Ġbrahim Edhem hazretleridir. O, kalbinde yanmaya

baĢlayan aĢk ateĢiyle-daha önce söylendiği üzere-tacını tahtını bırakıp derviĢliği tercih etmiĢti.

AĢkın çağrısı karĢısında hiçbir gönül duramaz. O, her iklimde ve Ģahısta hükmünü icra eder. AĢk,

bir tür cezbe olduğundan kiĢi, sıradan insanların kavrayamadıkları bazı davranıĢlarda bulunur;

eĢinden dostundan, sevdiklerinden ayrı düĢer. Mesnevi kahramanları bunun çarpıcı örnekleri

olarak örnek gösterilebilir.

EĢrefoğlu, varlığını aĢka verdiğinden beri kavuĢma ve ayrılık duygularından

soyutlanmıĢtır. Onun böyle bir derdi tasası yoktur (GÜNEġ, 2006: 225). ÂĢık, “dost” dediği Allah

için canından geçmeyi sıradan bir iĢ gibi görür. Çünkü dost dediği Allah, âĢık kulunun dünyevi ve

uhrevi bütün emellerden geçmiĢ, adeta ölü gibi ister. ÂĢık bunu bildiği için bu uğurda canını seve

seve verir (GÜNEġ, 2006: 225). AĢağıdaki beyitte bu durumun daha da netleĢtiğini görüyoruz:

Tâlib olan cân u gönülden anun dîdârına

Kâl u kîl ü ilm ü mansıb cübbe destârı nider s.226

Onun didarına yürekten talip olan, istekli olan dedikoduyu; makam ve cübbeyi, sarığı ne

yapsın?

Tâlip, tasavvufȋ terim olarak yola giren demektir.8 Burada kast edilen ilahȋ aĢk yoludur. Bu

yola giren maddi manevi her türlü hırs ve istekten arınmak durumundadır. Kâl u kȋl dediği dünyevi

birtakım gereksiz sözler, boĢ kelamlardır. Tâlip, seyr ü sülûkü için övünmeyecek, baĢkalarına tafra

satmayacaktır. Ayrıca bu yolda terki gereken hususlardan biri de dünyevi makamlardır. Tasavvuf

yolu, tecerrüdü, arınmayı gerektirir. KiĢi makam sevdasına düĢmeyeceği gibi bunu kalbinden dahi

geçirmeyecektir. Cübbe ve destar ise dini vazifelerin sembolleridir.

Talip, hangi ilmi makam ve mertebede bulunursa bulunsun bunlardan soyunacak, yola

öylece girecektir. Bu sebeple cübbe ve sarığa ihtiyaç duymaz. Kısacası bu yolda tevazu,

alçakgönüllülük esas alınır. ÂĢık kusursuz bir fedakârlık içinde bulunmalıdır. Bu uğurda adeta Hz.

Ġsmail gibi kurban edilmeye candan razı olmuĢtur. ÂĢık çok cömerttir; dost yolunda canını fedadan

çekinmez (GÜNEġ, 2006: 227).

2.Elinde sükkeri ayruga sunup

Aguyı kendü yutmakdur adı ışk

Aşk, elindeki şekeri başkasına sunup zehri kendisinin yutmasının adıdır.

AĢk, mutlak bir fedakârlık ve feragatin adıdır. ÂĢık, elindeki Ģekeri-Ģeker gibi tatlı her

metaı-baĢkasına verip, kendisi ağuya, zehire talip olacaktır. En değerli varlığını baĢkasına sunacak

kendisi kıt kanaat geçinmenin yollarını arayacaktır. Aklıyla hareket edenler, akıllı geçinenler

âĢığın bu davranıĢını anlamakta güçlük çekerler:

Ȃkile bu söz aceb gelür acebdür hem cevâb

Işk makâmına akıl irmedi hem irmez durur s.237

Akıllı kişiye bu söz tuhaf gelir; (bu sorunun cevabı da) tuhaftır;(çünkü) aşk makamına akıl

ermemiştir ve ermeyecektir.

Akılla hareket eden kiĢi âĢık nazarında eksiktir. Akıllı geçinse de aĢkın ve âĢıkın tavırlarını

anlayamaz, davranıĢlarına bir mana veremez. O, akıl ve mantık dairesinde önce kendi çıkarını

8 “Tâlipten maksat talib-i Hak veya talib-i tarîk-i Hak’tır. Ġnsanlar üç kısımdır: vâsıllar, sâlikler (talipler), mukîmler.

Sâlikler iki kısımdır: Hak talipleri, melâmîler ve sûfîler; cennet talipleri, zahitler, fukara, hâdimler, âbitler…” (ULUDAĞ,

2001: 342)




düĢünür. AĢk bir fedakârlık mesleğidir. Elindekini feda edebilmektir. ÂĢık sadece Allah’ı diler.

Onun yanında dünyevi olanın bir değeri yoktur. Bu yüzden elinde avucunda olanı- baĢkası için

Ģeker gibi tatlı olan Ģeyleri- tereddüt etmeden verir; kendisi aĢkın acı da olsa gerektirdikleriyle

yetinir. Mal mülk denilen Ģeyler hakkında EĢrefoğlu Ģu çarpıcı örneği verir: “bu mal dedikleri

hemen merdivene benzer derler. Âdem var ki nerdübân ile kuyuya iner, âdem var ki nerdübân ile

köĢklere, saraylara çıkar.” (RÛMÎ, 2012: 104) AĢağıdaki Ģu beyitte yukarıdaki sözlerin gerekçesi

verilmiĢtir:

Ȃşıkun gönli hemîşe ışkıla pür-nûrdur

Ol gönül nite ola çün ışkıla ma’mûrdur s.237

Âşıkın gönlü daima aşkla nur doludur. Aşkla mamur olan, bayındır olan gönül nasıl olur?

AĢkla mamur/bayındır olan gönül, baĢka bir Ģeye ihtiyaç duymaz. Sevgili ile halvette olan,

baĢkalarının arkadaĢlığına, varlığına ihtiyaç duymaz. Ġçine aĢk dolan gönül bayındır olmuĢ, nurla

aydınlanmıĢtır. BaĢka kandilleri, ıĢık kaynaklarını arama yoluna tevessül etmez. Bir baĢka

beytinde EĢrefoğlu Ģu ikazda bulunur:

Cânlar cânın isterisen bu cism ü cândan fârig ol

Gerçek Hakka âşıkısan iki cihândan fârig ol s.296

Canların canını istersen bu cisim ve candan vazgeç; Allah’a gerçekten âşık isen iki

dünyadan geç.

Bütün mesele canların canını, canlara can vereni bulmaktır. Bunun yolu mutlak bir

tecerrütten, fedakârlıktan geçer. Bu fedakârlık dünyayı değil ahireti de kapsar. ÂĢığın her iki

dünyadan vaz geçmesi-yukarıda ifade edildiği gibi-Ģarttır. Bu sebeple elindeki Ģekeri baĢkasına

sunmak ona çok kolay gelir. Sonunda sevgiliyle kavuĢmak olan acılara zevkle katlanır. Gerçek

aĢkı bulan baĢka sevgilerle, baĢka sevdalarla oyalanmaz:

Işkıla âvâre olan dünyâda kârı nider

Gönlini ol yâre viren bir dahı yârı nider s.226

Aşkla avare olan dünyada işi/kârı ne etsin? Gönlünü o sevgiliye veren başka sevgiliyi ne

yapsın?

AĢk, kiĢiyi, “mecnun”a çevirdiğinden iĢten güçten alı kor, baĢıboĢ, sergerdan dolaĢtırır.

EĢrefoğlu, gerçek sevgiliyi bulanın baĢka sevgililerde gözü olmayacağını vurgulamak istemiĢtir.

3. Belâ yagmur gibi gökden yagarsa

Başını ana dutmakdur adı ışk

Aşk, bela gökten yağmur gibi yağdığında onun (altına) başını tutmanın adıdır.

Beyit, mana bakımından son derece çarpıcı, etkileyicidir. EĢrefoğlu mücerredi müĢahhas

hale getirmiĢtir. Gözlerinizin önüne manzarayı getirmeye çalıĢın: Belalar, taĢlar, ateĢler gökten

yağıyor ve âĢık çıplak baĢını bunların altına tutuyor. Bu durumda yaralanmak, parçalanmak

kaçınılmaz olmaktadır. ȂĢık buna razıdır. AĢk-Abdülkadir-i Geylânî’nin yukarıda aktarılan

sözlerinden anlaĢılacağı gibi-belalara göğüs germenin adıdır. EĢrefoğlu Müzekki’n-nüfûs’ta

mürĢidinin görüĢlerine katıldığı görülür:

“AĢk kazanı altına ateĢ urdılar, çün ateĢi gâlip oldukça kaynaması arttı; ve ne semtten bir

yel gelse baĢladı döne döne kaynadı. Ve altına yel dokundukça o dönmeklik kazana sığmadı, raksa

baĢladı, taĢtı. Çünkü bu misâlden anladıysan her nereden ki bir âvâz iĢitir o nefs-i mülhime, elbette

ondan dost hitâbın iĢidir.” (RÛMÎ, 2012: 50)

130 Mahmut KAPLAN



AĢk ve bela iliĢkisi EĢrefoğlu’nun üzerinde çok durduğu bir husustur. Hem Müzekki’n-

nüfûs’ta hem de birçok Ģiirinde bu temanın iĢlendiği görülür: “Her belaya sabr etmek,

muhabbetullah alâmetidir. Zira kiĢi, sevdiğinin zahmetine sabredegen olur. Hak Tealâ dostlarına

dâim iptilâ taĢın atar. Dostlar bu ibtilâ taĢına baĢını can u gönül birle tutarlar. (Müz.s.244)” Bu

hususa Ģu hadis-i Ģerifi örnek gösterir: “Hak tealâ kulunu sevince, ona belalar gönderir;

gönderdiği belâlara sabr eden kullarını da sever.” (RÛMÎ, 2012: 224). Sabır makamına ulaĢmak

için de aĢkın gereği olan aĢağıdaki hususlara dikkat etmesi gerekmektedir:

Virüp râhatları mihnetler alup

Düni gün âh u hasretdür adı ışk II/2

Rahatları verip belaları alıp gece gündüz ah ve hasretin adıdır aşk.

AĢk, ayrılık ve gurbet kıskacında kalan kiĢiyi sürekli huzursuz eder, acılara boğar. Böyle

bir insan rahatını feda etmekle karĢı karĢıyadır. ġairin de dikkatlere vermek istediği budur. Bu

beytin, aĢkı kolay, her kiĢinin gideceği bir yol sananlara meselenin zorluklarını göstermek maksadı

taĢıdığı anlaĢılmaktadır.

AĢk ateĢi gönülleri her türlü masiva kirlerinden arındırarak temizler:

Eşrefoğlu Rûmî senün yansun ışk odına cânun

Işk odına yanmayanun kalbi sâfî olmazımış s.272

Eşrefoğlu Rûmȋ, senin canın aşk ateşine yansın; aşk ateşine yanmayanın kalbi safi olmaz

imiş.

Kalb-i insan Rahman olan Allah’ın arĢıdır, orada baĢkalarının bulunması irfan edebine

aykırıdır: “Kalp, Hakkın tecelli yeridir. Oraya, onun varlığından gayrını sokma. DüĢün, melekler,

suret olan eve girmezler; Hak Teâlâ, putlarla doldurduğun kalbe nasıl tecelli eder? Onun gayrı her

Ģey puttur. O putları kır ve kalbini temizle. O kez, Hakkın tecellisini orada görürsün. Önceleri

görmen kabil olmayan hikmetli Ģeyleri görmeye baĢlarsın, yeter ki kalbin temiz ola.” (GEYLÂNÎ,

1968: 245). Tecelli konusundaki Ģu sözler konuyu oldukça sarih bir biçimde nazarlara

sunmaktadır:

“Ayık olan kiĢiler, Hakkın tecellisini kalpleri ile görürler. Bu görüĢ ile dağınık halleri

toplanır; birleĢir ve tek Ģey olur. O büyük tecellinin sahibi ile aralarında perde kalmaz ve kalkar.

DıĢ yapıları yıkılır; iç âlem kalır.” (GEYLÂNÎ, 1968: 297). Benzer düĢünceler Ģairin “adı aĢk”

redifli ikinci Ģiirinde Ģu üslupta karĢımıza çıkar:

Cefâ vü renc ü mihnetdür adı ışk

Firâk u derd ü firkatdür adı ışk II/1.9

Cefa ve sızı ve belanın adıdır aşktır. Ayrılık, dert ve ayrılığın adıdır aşk.

Bu iki mısrada ıstırap verici bütün ögeler bir araya toplanmıĢtır: Cefa, renc, mihnet,

ayrılık, dert kelimeleri aĢkın insan üzerindeki tesirlerinin adları olarak sunuluyor. Hepsinin ortak

özelliği kiĢiye tarifsiz acılar yaĢatmalarıdır. ġair, aĢk yolculuğunun her kiĢinin iĢi olmadığını

vurgulamak ister gibidir. Daha yolun baĢında aĢka yeltenenleri, bu uğurda katlanmak zorunda

oldukları durumları uyarmaktadır:

Gönülde derd-i yâr ancak hemîndür

Bu halkdan kamu uzletdür adı ışk II/6

9 EĢrefoğlu’nun adı aĢk redifli ikinci Ģiiri metinde II olarak gösterildi.




Gönülde sadece sevgilinin derdini tutup halktan uzlet etmenin, inzivaya çekilmenin adıdır

aşk.

Bu ışkı kimse vasf itmez diliyle

Gam u gussa vü gayretdür adı ışk II/7

Bu aşkı kimse diliyle tasvir edemez; gam, tasa ve gayretin adıdır aşk.

AĢk bir yolculuksa, bu yolculukta âĢığın yol arkadaĢı sevgiliye kavuĢamama derdi, ah ve

gözyaĢıdır:

Ȃşıkun yoldaşı derd ü âhıla gözyaşıdur

Derd-i yâr çün ele girdi dahı tîmârı nider s.226

Madem âşığın yoldaşı dert, ah ve gözyaşıdır; o halde sevgilinin derdini ele geçiren bir

daha tedaviyi ne yapsın.

Yukarıdaki ifade edilen düĢünce klasik Ģiirde çok iĢlenmiĢtir. ġair, aĢk derdinden hoĢnut

olduğundan hekimin ilaçlarına, tedavisine yüz vermez; bu yolda candan geçmek, onun için adeta

sıradan bir iĢtir. Daha doğrusu bu yolda âĢık için can vermek, yolun örfü, adetidir

Ȃşıka bu yolda cânı virmek gerek elbette kim

Şöyledür bu ışk içinde örf ü âdet tâ ebed s.223

Yola giren, yolun gereklerini, ihtiyaçlarını yerine getirmek durumundadır. ġartlar yerine

gelmeden yolculuğun amacına ulaĢması mümkün değildir.

4.Bu âlem sanki oddan bir denizdür

Ana kendüyi atmakdur adı ışk

Bu dünya sanki ateşten bir denizdir; ona kendini atmanın adı aşktır.

“AteĢten deniz” imgesi, divan Ģiirimizde çok geçer. Özellikle ġeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk

adlı eserinde geniĢ tasvirlerle anlatıldığı görülür. AĢk ateĢi âĢıkların canını yakarak dosta

ulaĢmalarına vesile olur:

Işk odı âşıklar cânın yakar dosta ulaşdurur

At cânını ışk odına iki sanup turma sakın s.328

Aşk ateşi âşıkların canını yakar, dosta ulaştırır; canını aşk ateşine at ikilikte kalıp sakın

durma.

AteĢ, temizleyici, saflaĢtırıcı bir hususiyete sahiptir. Onun yaktığı maddede kir, pas

kalmaz. Tıpkı bunun gibi aĢk ateĢi de âĢığın canını yakarak ruh varlığını saflaĢtırır, onu dosta

ulaĢacak bir hafifliğe kavuĢturur. Ġnsan, maddi varlığını zayıflattıkça ruhu güç kazanır. AĢk ateĢi

de vücudu sararak yakınca ruh yücelere yükselecek hafifliği kazanmıĢ olur.

Bütün gönül ehli gibi EĢrefoğlu da sözü kendine, kendi nefsine getirerek Ģöyle der:

Bu ışk odı beni yaksun tütünüm göklere çıksun

Eger yüz bin cânum varsa fedâ olsun o cânâna s.347

Bu aşk ateşi beni yaksın, dumanım göklere çıksın; yüz binin canım da olsa sevgiliye feda

olsun.

132 Mahmut KAPLAN



Kendini aĢk ateĢine atmada tereddüt göstermeyen Ģair, bazen ağır ifadeler kullanmaktan

kendini alamaz:

Bu ışkun âdeti yakmak olur âşıkları dâim

Şu kim ışk odına yanmaz yazıldı adı hayvâna s.347

Bu aşkın âdeti âşıkları her zaman yakmaktır. Aşk ateşine yanmayanın adı “hayvan”

olarak yazıldı.

AĢk ve ateĢ arasındaki iliĢki EĢrefoğlu’nun Ģiirlerinde önemli bir yer tutmaktadır.

EĢrefoğlu Rûmî’nin “adı aĢk” redifli ikinci bir Ģiiri vardır ki, ilk Ģiirin bir tür izahı, Ģerhi

mahiyetindedir. Bu ikinci Ģiirin, konumuz olan “adı aĢk” redifli Ģiiri açıklama, yorumlama

sadedinde olduğunu söyleyebiliriz. Bu sebeple bu Ģiiri ilk Ģiirin ilgili beyitleri altında

değerlendirdik. Ġlk Ģiiri bir bütün halinde tefsir eden diğer beyitleri bir arada değerlendirmek bizi

Ģairin aĢk anlayıĢını anlamak yönünde aydınlatacaktır. AĢağıdaki beyitte aĢkın yine ateĢle tarifini

görüyoruz:

Bir oddur kim câna düşmiş yanadur

Yürek tolu harâretdür adı ışk II/3

Cana düşüp yanan bir ateştir; (bu sebeple) yüreği hararetle dolu olmanın adıdır aşk.

AteĢe atılan bir canlı nasıl canhıraĢ hamlelerle çırpınır, kendini oradan oraya atarsa aĢkın

insan üzerindeki etkisi de öyledir. Bu yüzden âĢık sürekli yerinde duramaz, rahatsızdır,

huzursuzdur. Onu böyle yapan, rahatını baĢından uçurarak huzursuz eden aĢktır:

Karârı yok bu ışkun bî-karârdur

Ki dürlü dürlü hâletdür adı ışk II/4

Bu aşka dur durak yoktur; sebatsızdır, yerinde duramaz; doğrusu türlü türlü hallerin

adıdır aşk.

EĢrefoğlu dert, ıstırap manalarına gelen kelimeleri tüketircesine “dürlü dürlü hâlet”

ifadesini kullanmaktadır.

5.Var Eşrefoğlu Rûmî bil hakîkat

Vücûdı fânî itmekdür adı ışk s.279

Eşrefoğlu Rûmî, hakikat olarak vücudu/varlığı fani etmenin adının aşk olduğunu bil.

Uğruna varlığın ifna edileceği, yok edileceği aĢk ilahîdir. Bunun bir tezahürü, belki bir

tereĢĢuhu mecazî aĢklar uğruna da canların feda edildiği gerçeğidir. Varlıktan maksat maddi

varlıktır, kabuktur, kıĢırdır.

Aşk ve Vuslat:

KiĢi maddi varlığını yok ettiği zaman ruh hayat mertebesine çıkarak aĢka ulaĢabilir.

EĢrefoğlu aĢk için nefsin ve onun kalıbı olan maddî varlığın yok olması gerektiğini

vurgulamaktadır. Bu yokluğa ermenin sonu aĢka merdiveni ile bekabillaha yükselmektir. Bu

gerçeğin adı aĢktır.

Ġkinci manzumenin son beyti sanki sonuç bölümüdür:

Sorarsan ışkı Eşrefoğlu Rûmî

Tamâm dostıla vuslatdur adı ışk II/10 s.280




Ey Eşrefoğlu, aşkı sorarsan; tam olarak dostla kavuşmanın adıdır aşk.

Bu beyitte Ģair, aĢkı kesin bir sonuca bağlamaktadır: dostla kavuĢmak. Bu kavuĢma dünya

hayatında gerçek manada olmasa bile sâlikin gönül dünyasında meydana gelen tecellilerle kalp

gözüyle yaptığı müĢahedeler ahiretteki baĢ gözüyle yapılacak müĢahedelerin öncüsü olarak

algılamak mümkündür. Bu konuda Abdülkadir-i Geylânȋ’nin düĢüncelerinin EĢrefoğlu tarafından

adeta ĢiirleĢtirildiğini görüyoruz:

“Onu sevenler bugün, kalpleri ile görürler. Yarın baĢ gözleri ile… O’na benzeyen yoktur.

Gören O’dur, iĢiten O’dur.” (GEYLÂNÎ, 1968: 192) ÂĢıkla maĢuk arasındaki perdeler aralanır:

“ġayet kalp cihetinde Hakla aranda perde kalmamıĢ olursa, O seni tekvin sıfatı için güçlü kılar, sır

hazinelerine muttali olursun. Fazilet taamı yersin. Ülfet Ģarabını içersin. Onun yakınlık sofrasına

oturursun. Bu haller, kitap -Kur’an- ve sünnetle yapılan amellerin meyvesidir.” (GEYLÂNÎ, 1968:

291). Bu anlatılanların olabilmesi kiĢinin ayık olmasına bağlıdır: “Ayık olan kiĢiler, Hakkın

tecellisini kalpleri ile görürler. Bu görüĢ ile dağınık halleri toplanır; birleĢir ve tek Ģey olur. O

büyük tecellinin sahibi ile aralarında perde kalmaz ve kalkar. DıĢ yapıları yıkılır; iç âlem kalır.”

(GEYLÂNÎ, 1968: 297).

Sözü edilen vuslata ermek için çalıĢmak, çabalamak, O’nun emir ve yasakları çerçevesinde

yaĢamak, nefsin isteklerine karĢı gelerek zorlamak, akıbeti düĢünmemek ve geceyi gündüze katmak

gerekir:

Nefsine zecr ide katı hîç anmaya akıbeti

Dosta bulmaga vuslatı düni güne katmak gerek s.285

EĢrefoğlu, Abdulkadir-i Geylânȋ’nin düĢünceleri doğrultusunda “dost” dediği Rabbine

karĢı duyduğu sevgiyi Ģu mısralarla pekiĢtirir:

Ben dost hevâsına düşdüm özge hevâ neme gerek

Başumda dost sevdâsı var dahı sevdâ neme gerek s.283

Ben dost aşkına düştüm, başka sevgilere neyime gerek! Başımda dost sevdası var başka

sevda neyime gerek!

Sâlik vardığı makam Ģu beyitte ifadesini bulmuĢtur:

Işk şerbetin içdünise cân gözini açdunısa

Dostıla buluşdınısa assı ziyândan fârig ol s.296

Eğer aşk şerbetini içip can gözünü açarak dostla buluştunsa kârdan zarardan vazgeç.

Bütün çabalar, riyazetler, ibadet ve zikirler dostla kavuĢmak, buluĢmak içindir. Eğer seyr ü

sülûk sonunda kalp gözü açılıp dostu görecek hale gelmiĢse baĢka hiçbir Ģeye ihtiyaç kalmamıĢ

demektir. O’nu bulan her güzelliği bulmuĢtur. Çünkü bu aĢk onun katresini alıp denize

ulaĢtıracaktır:

Gel bu ışkıla bugün katreni deryâya ilet

Gel berü deryâyıla deryâ olup cûş eylegil s.299

Kimi beyitlerinde EĢrefoğlu amacına ulaĢmıĢ, deryaya varmıĢ, tevhid sırrına ererek

hazineyi elde etmiĢ görünmektedir:

Düşmişem ışk bahrine gavvâs olup

Bahr içinde gevher-i kân olmışam s.305

134 Mahmut KAPLAN



Dalgıç olup aşk denizine düşmüş, denizde mücevher madeni olmuşum.

EĢrefoğlu ile Yunus Emre Aynı dili konuĢur: Demir kızgın ateĢe konunca bir süre sonra

nasıl kor kesilirse âĢık da ilahi vuslata erince ebediyet kazanmıĢ olur, yani Ģairin belirttiği gibi

mücevher madeni olur. Bazı beyitler Yunusu andırır:

Eşrefoğlu Rûmîyi aradan tarh ideyüm

Senün ile bakayum seni göreyüm cânum s.317

Eşrefoğlu Rûmî’yi aradan çıkarayım, senin ile bakayım, seni göreyim canım.

“Cânum” diye hitap edilen cemâl-i mutlak sahibi Allah’tır. Maddî varlık, ben (ene)

Allah’a ulaĢmaya engeldir. Bu engel ortadan kaldırılınca ruh gönül gözüyle bakar ve O’nu görür.

EĢrefoğlu bu temenniyi dile getirmektedir. Beni aradan çıkarmak zorlu bir tasfiyeye, riyazet ve

manevi mücahedeye bağlı olup ondan yüz akıyla çıkan sâlik gönül gözüyle müĢahede makamına

çıkabilir, gönül gözüyle bir takım sırları görebilir. Bu makama gelen baktığı her varlıkta Allah’ın

esma tecellilerini görür, eserden müessire, nakıĢtan nakkaĢa geçerek tam bir huzura erer:

Bakdugum ol gördügüm ol istedügüm oldur ol

Evvel oldur âhir oldur anı gözler gözlerüm s.319

Baktığım o, gördüğüm o, istediğim sadece odur. Evvel, ahir/son odur; gözlerim onu

gözler.

EĢrefoğlu’nun söylediğini Yunus: “Senin ile bakayın seni göreyin Mevlâ” diyerek ifade

etmiĢtir.

Aşkın dilini ve sırrını herkes anlayamaz:

AĢk, esrarlı bir durum olduğundan dili de herkes tarafından kolay kolay anlaĢılamaz. Halk,

âĢıkları anlayamadığı için onlara farklı gözlerle, bir tür deli olarak bakar. AĢk dilini çözümlemek

sıradan insanların iĢi değildir:

Işk dilini yine âşıklar bilür

Ol ezel ışka ulaşuklar bilür

Işk dilinden söylese ışk mestleri

Ol dili sanma ki ayıklar bilür s.432

EĢrefoğlu’nun dili, bu yolda olanlar, bu hali yaĢayanlar anlar ve bilir. Ezelden bu nimet

kendilerine bağıĢlananlar bilir. AĢk sarhoĢları bu dilden konuĢmaya baĢladıklarında aklı baĢında

olanların, ayıkların anlayabileceklerini sanma, diyerek bu muamma dilin özelliklerine dikkatleri

çekmekte haksız değildir. Çünkü bu dili ancak bu hali tadanlar, yaĢayanlar bilir. Onun remizlerini,

sembollerini, mecaz ve istiarelerini ancak onlar çözümleyebilir.

Bu ışk esrârın Eşrefoğlu Rûmî

Ko söyleme ki bilmez benî-insân s.323

Eşrefoğlu Rûmî, bu aşk sırlarını söylemeyi bırak zira insanoğlu bilmez.

Tasavvuf bir gönül, bir kalp yolculuğudur ve aĢk temeli üzerine bina edilmiĢtir. Ancak ilk

zamanlardan itibaren insanoğlu bu aĢk denen bilmecenin sırrını tam olarak çözememiĢtir.

YaĢayanlar, yaĢadıklarını anlatırken mecaz ve teĢbihlere baĢvurdukları için önceleri belki de çok

sade ve basit olan bu kavram adeta bir sırlar yumağına dönüĢmüĢtür. Bu sır, uluorta söylenmez.

Ġnsan bunu anlama yeteneğine sahip değilse yanlıĢ anlar, telafisi zor yanlıĢlara kapı açar. Bu




sebeple Ģair bu sırrı herkese söyleme, diye ikaz etmek zorunda kalmıĢtır. Bu uyarıya rağmen Ģair,

bu sırrı kendisinden daha iyi söyleyemediğini de eklemek ihtiyacını duymuĢtur:

Her bir âşık bu ışkdan bir dürlü nişân didi

Bu nişânı dimedün nişânumdan ilerü s.339

Her bir âşık bu aşktan bir nişan söyledi; kimse nişanımdan ileri bir nişan demedi.

Beyitte, her kiĢinin müĢahedelerinin, keĢif ve yakinlerinin, daha baĢka bir ifade ile manevi

yolculuklarında tecrübeleri birbirinden farklıdır, zira herkes aynı kabiliyette değildir. Gördüklerini

anlatmada aynı baĢarıyı gösteremeyebilirler. Herkes kendi aynasında aksedeni, yansıyanı anlatır.

Yani, aynasının gösterdiğini söyler. ġair, kendi aynasının en iyisi olduğunu söylemektedir ki bu

biraz da Ģairane bir temeddühe kaymaktadır ve Ģairler arasında hoĢ görülür.

Aşkla boyananları dünya aldatamaz:

AĢk, insanı kendi rengine boyar, kiĢiyi kendine getirerek kalbin sahibine yöneltir. Bâkî

sevgiliyi bulan sâlikin artık aldatıcı ve fani dünyaya meyletmesi zordur:

Şular kim ışkıla hem-renk olupdur

Oları aldamaz bu nakş-hâne s.343

Aşk rengiyle boyananları bu nakış/resim/hile yeri olan (dünya) aldatamaz.

AĢk yerleĢtiği kalpte baĢka varlık ve ilgilere yer bırakmadığı için Ģair/sâlik dünyanın hile

ve tuzaklarından mahfuzdur. Yukarıda söylendiği gibi Onunla bakıp, Onu grenleri dünya

aldatamaz. ġair nakıĢ kelimesini tevriyeli kullanarak anlam zenginliği, çağrıĢım geniĢliği

yapmıĢtır. NakıĢ resim ve hile anlamlarını sezdirecek bir zenginlikte kullanılmıĢtır. Sâlikin

böylesine “emin” bir yol olan aĢkı dünyalara değiĢmemesinde yadırganacak bir durum yoktur:

Diseler ışkı ko al ne dilersen

Diyem ışksız cihân degmez samana s.348

Aşkı bırak, neyi dilersen al deseler; aşksız dünya samana değmez derim.

AĢk, EĢrefoğlu tarafından uğruna her Ģey feda edilecek bir yüce değer olarak sunulur.

Örnek çok dikkat çekici: Bu dünyaya saman kadar değer verilmemesi gerektiği vurgulanır.

Dünyaya anlam katan, değer bağıĢlayan aĢktır.

Aşk, kişiyi bu alçak dünyadan yücelere yükseltir:

AĢksız dünya bir çöl, boĢ bir yabandan ibarettir. Budünya çölünden insanı yücelere

çıkaran aĢktır:

Bu sevdâ didügüm ışkdur bu sahrâ didügüm dünyâ

Bu sahrâda bu esfelden bu ışkdur ilten a’lâya s.358

Bu sevda dediğim aşk, bu çöl dediğim dünyadır; bu çölden, bu aşağılık yerden yücelere

ileten aşktır.

ġair, aĢkı bir tür manevi miraç olarak yüceltmekte ve bu urucun/yükseliĢin sonunda

Allah’a ulaĢılacağını ifade etmektedir:

Var Eşrefoğlı Rûmî sen bu ışkdan hergiz ayrılma

Bu ışk cûşıyladur katre taşup vardugı deryaya s.359

Eşrefoğlu sen bu aşktan asla ayrılma; bu aşkın coşup taşmasıyla damla denize ulaşır.

136 Mahmut KAPLAN



Beyit, açık bir biçimde bir zerre gibi olan insanın aĢk denizine kavuĢabileceğini, zerre iken

sonsuzluk kazanabileceğini dikkate sunmaktadır. Bunu akıl ve mantıkla değerlendirmek zordur.

Akıl aĢkın vardığı yerlere çıkamaz, aciz kalır:

Aklıla ışka girilmez ışk aklı mahv ider

Akl ışkun ol sebebden gelimez yuvasına s.360

Akılla aşka girilmez; aşk aklı mahveder; bu sebepten akıl, aşkın yuvasına gelemez.

AĢk konusunu iĢleyen metinlerde genel olarak akılla çeliĢki hususu üzerinde durulur.

AĢkın tabiatında taĢkınlık, akılda ise hesap ve plan bulunduğundan iki durumun uzlaĢması

mümkün görülmez. Bu sebeple akıl ayağı ile aĢk merdivenini tırmanmak zor tasavvur edilir. Akıl

zaviyesinden bakanlar aĢkı “divanelik” olarak niteler:

İçüp ışkun meyin şöyle mest ol kim

Dîvâne disünler akrân içinde s.363

Aşkın şarabını içip şöyle sarhoş ol ki akranların içinde sana divane/deli desinler.

Bu ifadede kâmil müminlerin davranıĢları sıradan insanlara benzemediği için onlara

divane denilmesine telmihte bulunulduğu sezilmektedir. EĢrefoğlu, varsın sana “divane” desinler;

sen aldırma, yoluna devam et, demektedir. Akıllı geçinenler bu divaneliğin neticesinde âĢığın

“bekabillah”a varacağını nerden bilsinler?

Gel uy bu ışka kim bu ışk bekâdur

Bu ışkun dâimâ meyli Hak’adur

Dilersen kim göresin Hakk cemâlin

Bu ışk gözgüsine her dem baka dur s.421

Bu aĢk sonsuzluktur, meyli, yönelimi daima Allah’adır. Eğer Hakk’ın cemalini görmek

istersen her zaman bu aĢk aynasına bakmaya devam et, diyen EĢrefoğlu yolcusu olduğu yolun

güzelliklerine ulaĢmanın Ģartlarının baĢında aĢk olgusunun bulunduğunu ifade etmektedir.

Sonuç olarak, baĢta aĢk redifli iki Ģiir olarak, gerek divanından yaptığımız tespitler gerekse

Müzekki’n-nufûs adlı eserindeki düĢünceleri, Ģairin Allah’a ulaĢma yolunda baĢlıca vasıta olarak

aĢkı gördüğünü göstermektedir. EĢrefoğlu, aĢk yolculuğunun dert, tasa, keder ve acılarla dolu bir

macera olduğuna dikkat çekmektedir. EĢrefoğlu, divanında ilahi aĢk yolculuğunu ve güzel

neticelerini anlatmıĢ; yolun sonunda “rü’yet-i cemal”e kavuĢma müjdesini vermiĢtir. BaĢlarda

ifade dildiği gibi EĢrefoğlu, tasavvuf, kalp ayağı ile (aĢk) Allah’a ulaĢmayı amaçlayan uzun, zevkli

fakat son derece meĢakkatli, belalar ve tehlikelerle dolu bir yol olduğu gerçeğini çarpıcı, etkileyici

bir tasavvuf dili ile takdim etmektedir, diyebiliriz.

KAYNAKÇA

ABDÜLKADĠR-Ġ GEYLÂNÎ (1968). Fethu’r-Rabbânȋ, Tercüme: Abdulkadir AKÇĠÇEK,

Ġstanbul.

ABDÜLKADĠR-Ġ GEYLÂNȊ (1971). Gunyetü’t-tâlibȋn, Tercüme: A. Faruk MEYAN, Ġstanbul.

GÜNEġ, Mustafa (2006). İznikli Eşrefoğlu Rûmî’nin Hayatı-Eserleri ve Dîvânı, Ġstanbul.

KÜTÜB-Ġ SĠTTE, http://www.diyanetkayseriegitim.gov.tr/KutubuSitte7300/ (02.12.2013)

http://www.diyanetkayseriegitim.gov.tr/KutubuSitte7300/




MEVLANÂ, Mesnevi (VeledĠzbudaktercümesi), C.I,

http://www.semazen.net/show_text_main.php?id=299&menuId=110 (12.11.2013).

RÛMÎ, EĢrefoğlu (2012). Müzekki’n-nüfûs, Haz: Abdullah UÇMAN, Ġstanbul.

TOPALOĞLU, Bekir – ÇELEBĠ, Ġlyas (2010). Kelâm Terimleri Sözlüğü, Ġstanbul.

ULUDAĞ, Süleyman (2001), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Ġstanbul.

http://www.semazen.net/show_text_main.php?id=299&menuId=110

eşrefoğlu rûmî'nin gönül miracı: adı aşk

Documents